Gdy dziecko jest ofiarą przestępstwa / Fundacja Dzieci Niczyje

Gdy dziecko
jest ofiarą
przestępstwa
poradnik dla rodziców i opiekunów dzieci
składających zeznania w charakterze świadka
www.fdn.pl
www.dzieckoswiadek.pl
Spis treści
Copyright © 2010 Fundacja Dzieci Niczyje
Fundacja Dzieci Niczyje
03-926 Warszawa, ul. Walecznych 59
Tel. (22) 616 02 68; [email protected]; www.fdn.pl
Opracowanie broszury: Jolanta Zmarzlik
Konsultacje prawne: Justyna Podlewska
Skład i opracowanie graficzne:
Olga Figurska, www.lunatikot.pl
ISBN 978-83-926185-8-4
Projekt realizowany przy wsparciu Komisji Europejskiej – Dyrekcji
Generalnej ds. Sprawiedliwości, Wolności i Bezpieczeństwa
w ramach programu „Prevention of and Fight against Crime”.
Niniejsza publikacja wyraża wyłącznie poglądy i opinie jej autora, Komisja nie może zostać
pociągnięta do odpowiedzialności za jakiekolwiek użycie informacji w niej zawartych.
Druk sfinansowany ze środków Programu ograniczania
przestępczości i aspołecznych zachowań „Razem Bezpieczniej”.
O czym jest ta broszura? 2
Jak wspierać dziecko? 3
W oczekiwaniu na przesłuchanie
W trakcie przesłuchania 6
Po zakończeniu przesłuchania 6
3
Przesłuchanie dziecka 7
Rola rodziców/opiekunów dziecka w procesie karnym 10
Postępowanie sądowe 12
Wniesienie sprawy karnej do sądu 12
Wynik rozprawy 14
Jeśli chcesz wiedzieć więcej… 16
1
O czym jest
ta broszura?
I
Informacje i wskazówki zamieszczone w tej broszurze przeznaczone są dla
rodziców i opiekunów dzieci do 15. roku życia, będących ofiarami i świadkami
przestępstw popełnionych z użyciem przemocy wykorzystania seksualnego
oraz przemocy domowej.
Dzieci będące ofiarami i świadkami tego rodzaju przestępstw chronione
są w procedurach prawnych specjalnymi przepisami. Znajomość tych
przepisów pozwala rodzicom i opiekunom pomóc dzieciom w sprostaniu roli
świadka składającego zeznania.
Rola świadka polega na tym, by prokuratorowi i sędziemu opowiedzieć
o tym, czego się bezpośrednio doświadczyło, co widziało się lub słyszało.
Obowiązek złożenia zeznań spoczywa na każdej osobie o to poproszonej,
bez względu na to, w jakim jest wieku.
Niektóre dzieci dobrze radzą sobie w roli świadka, jednak dla innych taka
sytuacja bywa bardzo stresująca. Mogą mieć poczucie, że zrobiły coś złego
i będą potrzebowały Twojego wsparcia.
W tej broszurze opisano kilka praktycznych rad, jak możesz pomóc
dziecku. Znajdziesz w niej także wskazówki dotyczące tego, jak możesz radzić
sobie z własnymi troskami i niepokojami związanymi z tą sytuacją. Informacje
na temat działań, jakie możesz podejmować w ramach toczących się procedur
prawnych, pozwolą Ci lepiej chronić dziecko.
2
Jak wspierać dziecko?
W
W oczekiwaniu na przesłuchanie
Moje dziecko zostało powołane na świadka. Czy jest coś, co powinienem(-am) mu powiedzieć, żeby je wesprzeć?
TAK
Gdy dziecko było ofiarą lub świadkiem przestępstwa, możesz je zapewnić, że:
 postąpi słusznie, opowiadając sędziemu o tym, co się zdarzyło,
 nie ponosi winy za to, co zrobił ktoś inny,
 świadek, który mówi prawdę nie robi nic złego,
 świadkowie wykonują ważne zadanie i pomagają sędziemu podjąć
sprawiedliwą decyzję.
Wydaje mi się, że moje dziecko jest przygnębione i czymś się
martwi. Czy powinienem(-am) się dopytywać, co je trapi?
TAK
 Zachęcaj dziecko, żeby rozmawiało z Tobą o swoich zmartwieniach. Być
może jego troski dotyczą czegoś, o czym nie wiesz. Wysłuchaj dziecka
i potraktuj jego zmartwienia poważnie, staraj się łagodzić jego lęki. Poświęć mu więcej uwagi i czasu, ale nie nalegaj, aby ciągle powracało do
trudnych przeżyć.
 Przestrzeganie normalnego porządku dnia działa na dziecko uspokajająco, nie planuj więc w tym trudnym okresie działań zmieniających rytm
życia dziecka (przeprowadzki, zmiana szkoły).
Dzieci, które składają zeznania w sądzie najczęściej obawiają się:
 kary, a nawet zamknięcia w więzieniu za opowiedzenie o tym, co się zdarzyło
Zapewnij dziecko, że zadanie świadka polega na powiedzeniu prawdy. Świadek, który mówi prawdę, nie robi niczego złego, więc nie może
być ukarany.
3
 trudnych sytuacji w trakcie składania zeznań
Dziecko może w każdej chwili poprosić sędziego lub towarzyszącego
mu podczas przesłuchania psychologa o pomoc. Przypomnij dziecku, że
może poprosić o przerwę, kiedy poczuje się zdenerwowanie albo będzie
musiało skorzystać z toalety.
Dziecko powinno wysłuchać uważnie każdego pytania i udzielić na
nie odpowiedzi, jeśli ją zna. Uświadom dziecku, że jeśli nie zrozumie pytania albo nie będzie znało odpowiedzi, powinno powiedzieć o tym sędziemu. Nie będzie miało z tego powodu nieprzyjemności. Dziecko ma
prawo poprosić o powtórzenie pytania.
 zapomnienia lub pomylenia jakichś faktów
Dziecko może martwić się tym, że wcześniej nie powiedziało wszystkiego lub teraz czegoś nie pamięta. Może być przerażone lub zagubione.
Jeśli tak jest, uspokój je i zachęć do powiedzenia o tym sędziemu lub
psychologowi za każdym razem, gdy nie będzie potrafiło poradzić sobie
z odpowiedzią.
Moje dziecko zachowuje się inaczej niż zwykle. Czy to może mieć
związek z perspektywą składania zeznań?
TAK, TO JEST MOŻLIWE
Większość świadków odczuwa zdenerwowanie, jednak niektóre dzieci martwią się tak bardzo, że wpływa to na ich zachowanie. Może się zdarzyć, że
dziecko:
 obwinia się i sądzi, że jest odpowiedzialne za popełnione przestępstwo;
 ujawnia mieszane uczucia do oskarżonego, na przykład czuje gniew,
a jednocześnie martwi się, że zostanie ukarany. Może się tak zdarzyć,
jeśli oskarżony jest członkiem rodziny lub bliskim znajomym;
 jest wycofane lub agresywne;
 nie potrafi skupić się na swoich zajęciach;
 moczy się w nocy, ma problemy ze snem, boi się ciemności
albo traci apetyt;
 ujawnia częste oznaki niepokoju związane z przestępstwem
lub koniecznością składania zeznań.
Martwię się o moje dziecko. Czy może ono otrzymać specjalistyczną pomoc w trakcie oczekiwania na przesłuchanie?
TAK
Pamiętaj, że dziecko najbardziej potrzebuje wsparcia bliskich mu osób. Aby lepiej rozumieć dziecko i skuteczniej mu pomagać porozmawiaj o jego sytuacji
z psychologiem lub konsultantem z ośrodka zajmującego się pomocą rodzinie
(patrz podrozdział „Przydatne kontakty”).
4
Być może podejmiesz decyzję o skorzystaniu z pomocy terapeuty lub psychologa z poradni psychologicznej. O tym, czy
taka pomoc jest potrzebna decydujecie Ty
i dziecko, nie policja, prokuratura ani sąd.
Należy jednak powiadomić te instytucje,
jeśli dziecko korzysta z pomocy terapeuty.
Psycholog zajmujący się dzieckiem
w trakcie przesłuchania może mu pomóc
uporać się z trudami uczestniczenia w procedurze prawnej.
Psycholog, który pracuje z dzieckiem
terapeutycznie nie może towarzyszyć mu
w trakcie przesłuchania, nie może pełnić
roli biegłego w postępowaniu przygotowawczym i przed sądem.
Ważne jest, abyś wiedział(-a), że w takiej sytuacji terapeuta nie może zagwarantować dziecku całkowitej poufności, ponieważ może być wezwany do sądu jako
świadek, aby scharakteryzować dziecko
lub poinformować o przebiegu terapii.
Może się również zdarzyć, że prokuratura lub sąd z własnej inicjatywy zlecą
psychologiczne badanie dziecka. Takie badanie nie jest terapią, służy lepszemu poznaniu dziecka i efektywniejszemu przeprowadzeniu przesłuchania.
PAMIĘTAJ
Dziecko powinno
opowiedzieć własnymi
słowami prawdę
o tym, co mu się
przydarzyło.
Pomagając dziecku
przygotować się do
składania zeznań
w sądzie, nie ucz go
na pamięć gotowych
wypowiedzi.
Sprawa może zostać
umorzona, jeśli dziecko
sprawia wrażenie
„wyuczonego”,
a tym samym mniej
autentycznego
w swoich relacjach.
Czy moje dziecko w ogóle musi składać zeznania?
TAK
W Polsce obowiązuje zasada bezpośredniości, co oznacza, że sąd musi zapoznać się z zeznaniami świadków. Rodzice nie mogą nie wyrazić zgody na przesłuchanie dziecka przez sędziego. Nie ma również dolnej granicy wieku, od
której dziecko może być świadkiem. Jeżeli pojawia się wątpliwość, czy dziecko
może zeznawać, ze względu na swój wiek czy stopień rozwoju, prokurator
w postępowaniu przygotowawczym zadecyduje o wykonaniu badania psychologicznego oceniającego możliwości złożenia zeznań przez dziecko.
Trzeba pamiętać, że dziecko (tak samo jak osoba dorosła), które było ofiarą lub świadkiem przestępstwa dokonanego przez najbliższego członka rodziny, ma prawo odmówić składania zeznań i będzie o tym prawie informowane
przez sąd.
5
Czy powiedzieć dziecku z wyprzedzeniem o konieczności złożenia przez nie zeznań?
Przesłuchanie dziecka
TAK
Nie wolno zaskakiwać dziecka nagłymi i trudnymi sytuacjami, może to pogłębić jego stres.
Zarówno Ty, jak i dziecko będziecie czuli się pewniej, jeśli będziecie wiedzieć, czego spodziewać się w trakcie przesłuchania. Dziecko będzie mogło
porozmawiać z Tobą o swoich niepokojach, zadać Ci różne pytania.
W trakcie przesłuchania
Czy powinienem(-am) towarzyszyć dziecku podczas przesłuchania?
TAK
Powinieneś(-aś) towarzyszyć dziecku w miejscu, gdzie będzie przesłuchiwane.
Jednak zanim zdecydujesz, czy wysłuchasz zeznań dziecka, postaraj dowiedzieć się, jakie są jego odczucia dotyczące Twojej obecności w pokoju przesłuchań. Niektóre dzieci czują się zażenowane i wolałyby uchronić rodziców
przed wysłuchaniem szczegółowego opisu przestępstwa. Inne mogą czuć się
pewniej, kiedy rodzice są z nimi podczas składania zeznań.
Na ogół dziecko pragnie obecności bliskiej mu osoby we wszystkich trudnych dla niego sytuacjach. Kiedy idzie do szpitala na bolesny zabieg spodziewa się, że będziesz mu towarzyszyć, a nie, że przed bramą szpitala powiesz:
„Pa, pa – spotkamy się po wszystkim”.
Warto jednak, abyś pamiętał(-a) o własnych reakcjach na zeznania dziecka i starał(-a) się je kontrolować. Twoje zdenerwowanie może stać się dla
dziecka źródłem dodatkowego stresu.
Warto ustalić z dzieckiem i psychologiem obecnym podczas przesłuchania, czy Twoja obecność w pokoju przesłuchań jest dziecku potrzebna.
Po zakończeniu przesłuchania
Po zakończeniu składania zeznań warto zaproponować dziecku coś, co mu
sprawi radość, jednak tego dnia dzieci często są bardzo zmęczone składaniem
zeznań. Nie obiecuj dziecku prezentu ani przyjemności za to, że „dobrze wypadnie” w trakcie przesłuchania. Pochwal dziecko za to, że powiedziało sądowi
prawdę o tym, co się wydarzyło i doceń jego wysiłek.
6
J
Jak długo będziemy musieli czekać na przesłuchanie?
Nie można na takie pytanie udzielić precyzyjnej odpowiedzi. Na ogół sprawy
z udziałem dzieci uznaje się za priorytetowe. Czasami prokurator zbiera inne
dowody popełnienia przestępstwa, a przesłuchanie dziecka jest dalszym etapem procedury. Czasami informacje jakie ma dziecko są podstawą do tego,
aby w ogóle rozpocząć całą procedurę wyjaśniania, czy doszło do czynu zabronionego prawem. Data przesłuchania może zostać przełożona z różnych
przyczyn. Jeśli opóźnienie Cię niepokoi i chciałbyś(-abyś) poznać jego powody,
możesz poprosić o informacje prokuratora.
Kto i gdzie będzie przesłuchiwał dziecko?
Dzieci poniżej 15. roku życia, które doświadczyły przemocy w rodzinie lub
przemocy seksualnej, chronione są specjalnymi przepisami dotyczącymi przesłuchiwania małoletnich świadków. Podstawowe zasady chroniące dziecko
to:
 jednorazowa procedura przesłuchania,
 przesłuchanie bezpośrednio przez sędziego,
 przesłuchanie w obecności psychologa,
 możliwość przesłuchania w przyjaznym pokoju przesłuchań,
 obowiązkowe utrwalenie przesłuchania dziecka na nośniku audio/video.
Jednorazowa procedura przesłuchania
Zasada ta gwarantuje, że dziecko będzie przesłuchiwane tylko raz, niezależnie
od tego, jakie będą losy toczącej się procedury, kiedy rozpocznie się proces
sądowy itp.
Od tej zasady istnieją wyjątki opisane w treści art. 185a kpk – powtórnie
dziecko można przesłuchać tylko wtedy, gdy wyjdą na jaw nowe okoliczności przestępstwa lub oskarżony w trakcie pierwszego przesłuchania nie miał
obrońcy.
7
Zawsze warto porozmawiać z prokuratorem prowadzącym sprawę
o tym, jak on widzi możliwość ochrony dziecka przed powtórnym przesłuchaniem.
Przesłuchanie bezpośrednio przez sędziego
To bardzo ważna zasada mówiąca o tym, że dziecko przesłuchuje sędzia osobiście. Nie może więc być mowy o żadnych innych przesłuchaniach dokonywanych przez policjanta, prokuratora czy kogokolwiek innego. Masz prawo
odmówić wzywania Twojego dziecka przez policję w celu wyjaśnienia czy uzupełnienia jakiś danych.
Przesłuchanie w obecności psychologa
Dziecko–świadek do lat 15 jest przesłuchiwane w obecności psychologa wyznaczonego przez sąd. Psycholog ma pomóc dziecku w składaniu zeznań, czuwać nad jego stanem emocjonalnym, pomóc zrozumieć pytania sądu, ocenić
poziom rozwoju dziecka, jego zdolność do składania zeznań i kondycję psychiczną.
Zwykle psycholog, zanim rozpocznie się procedura przesłuchania, spotyka się z dzieckiem i z jego opiekunami w celu pogłębienia wiedzy o dziecku,
poznania jego samopoczucia i aktualnego stanu zdrowia. Czasami psycholog
wykonuje dodatkowe badania psychologiczne dziecka, jeśli sąd uzna, że są
one niezbędne.
Ty jako rodzic lub opiekun masz prawo podzielić się z psychologiem swoimi
wątpliwościami i niepokojami dotyczącymi procedury przesłuchania i samopoczucia dziecka.
Przyjazny pokój składa się właściwie z dwóch pokoi. W jednym, wyposażonym w kamerę, mikrofon i lustro weneckie oraz meble i akcesoria dostosowane do potrzeb dziecka, przebywa dziecko oraz psycholog i najczęściej
sędzia. W drugim znajdują się osoby uprawnione do obserwowania przesłuchania. Najczęściej są to prokurator, adwokat i protokolant.
Dobrze byłoby gdybyś wcześniej odwiedził(-a) z dzieckiem pokój przesłuchań, opowiedział mu, co się będzie w nim działo, kogo tam spotka. Znane
miejsce obniża poziom lęku i wzmacnia w dziecku poczucie kompetencji.
Czy mogę coś jeszcze zrobić dla dziecka przed przesłuchaniem
Nikt nie zna Twojego dziecka lepiej niż Ty. Jest niezwykle istotne, żebyś przekazał(-a) sędziemu wszelkie informacje, które mogą mieć znaczenie w trakcie
składania przez dziecko zeznań. Najlepiej zrób to na piśmie, które przekażesz
prokuratorowi prowadzącemu sprawę. Prokurator przekaże te informacje sędziemu przesłuchującemu dziecko.
 Powiadom prokuratora o aktualnym stanie psychicznym dziecka lub
o jego stanie zdrowia, jeżeli występują jakieś zaburzenia. Informacje
takie powinny być potwierdzone zaświadczeniami odpowiednich
specjalistów.
 Uprzedź, jeśli dziecko regularnie przyjmuje lekarstwa, które mogą
mu być potrzebne w trakcie składania zeznań – na przykład inhalator
łagodzący objawy astmy.
 Poinformuj o wszelkich problemach dziecka z mową, słuchem lub
wzrokiem.
WAŻNE
Przesłuchanie w przyjaznym dziecku pokoju przesłuchań
Sprawdź, czy w pokoju
Dziecko ma prawo do przesłuchania
przesłuchań jest
w najlepszych dla niego warunkach.
Powinien o to zadbać prokurator promożliwość utrwalenia
wadzący sprawę. Niemniej warto, abyś
przesłuchania na
sam(-a) zadbał(-a) o komfort dziecka.
nośniku audio/video.
Masz do tego prawo. Złóż do prokuratora wniosek o przesłuchanie dziecka
Możesz o to zapytać
w przyjaznym pokoju przesłuchań. Zrób
prokuratora.
to jak najszybciej, aby prokurator mógł
zorganizować takie przesłuchanie w odpowiednim miejscu.
Jeśli zdarzyłoby się, że prokurator odmówi przesłuchania dziecka w przyjaznym pokoju przesłuchań, zażądaj potwierdzenia tej odmowy na piśmie.
Możesz złożyć na nią zażalenie w prokuraturze nadrzędnej. Prokuraturą nadrzędną jest prokuratura okręgowa, ale zażalenie składasz w sekretariacie prokuratury rejonowej, w której toczy się sprawa.
Listę adresów przyjaznych pokojów przesłuchań znajdziesz w Internecie
na www.dzieckoswiadek.pl lub dzwoniąc do najbliższego ośrodka pomocy dla
ofiar przemocy lub centrum interwencji kryzysowej.
8
9
Rola rodziców/opiekunów
dziecka w procesie
karnym
C
Czy mogę mieć wpływ na przebieg sprawy karnej, w której moje
dziecko było pokrzywdzone przestępstwem?
TAK
Dziecko nie może samodzielnie bronić
WAŻNE
swoich praw. Przed sądem reprezentuje je matka, ojciec lub prawny opiekun.
Jeśli jesteś
To oni są uprawnieni do występowania
rodzicem dziecka
w procesie karnym w zależności od jego
etapu jako: pokrzywdzony, oskarżyciel
pokrzywdzonego
posiłkowy oraz powód cywilny.
przestępstwem,
Pokrzywdzony, czyli Ty jako rodzic
korzystne jest, abyś
dziecka, w czasie postępowania przygotowawczego (zanim sprawa trafi do sądu)
został(-a) oskarżycielem
ma różne uprawnienia:
posiłkowym.
 posiada inicjatywę dowodową
(może wnosić o zbadanie różnych
okoliczności, dowodów, o powołanie
świadków itp.),
 może brać udział w czynnościach postępowania przygotowawczego,
 powinien być informowany o prowadzonych czynnościach dowodowych,
 ma prawo przejrzenia akt,
 ma prawo zaskarżyć postanowienie o umorzeniu postępowania.
W postępowaniu przed sądem wszelkie informacje o toczącej się sprawie,
możliwość przeglądania akt, możliwość zadawania pytań świadkom, możliwość zaskarżania orzeczeń sądu i inne uprawnienia uzyskasz tylko wówczas,
gdy podejmiesz się roli oskarżyciela posiłkowego.
taniem aktu oskarżenia. Swojej decyzji bycia oskarżycielem posiłkowym nie
musisz uzasadniać i motywować. Wystarczy, że napiszesz, iż jesteś rodzicem
dziecka pokrzywdzonego przestępstwem i chcesz w tej sprawie występować
w roli oskarżyciela posiłkowego.
Należy pamiętać o tym, że jako oskarżyciel posiłkowy jesteś pełnoprawną
stroną w procesie karnym. Jesteś zawsze niezależny(-a), nawet jeżeli występujesz obok oskarżyciela publicznego, czyli prokuratora.
Oskarżyciel posiłkowy ma prawo:
 zadawać pytania przesłuchiwanym świadkom i oskarżonym składającym
wyjaśnienia;
 zaskarżać każde rozstrzygnięcie, które narusza jego prawa i szkodzi jego
interesom;
 przeglądać akta sprawy;
 składać apelację od wyroku, który uważa za niekorzystny.
Jako oskarżyciel posiłkowy możesz, choć nie musisz, brać udział we
wszystkich rozprawach sądowych.
Polski system prawny przewiduje również możliwość skorzystania z pomocy adwokata. Możesz sam(-a) wybrać adwokata w zespole adwokackim.
Jest to usługa płatna – koszty są dość wysokie. Możesz także wystąpić do
sądu z prośbą o adwokata z urzędu – nie ponosisz wtedy żadnych kosztów.
Sąd rozpatrzy Twoją prośbę i oceni, czy potrzebny Ci jest adwokat. Do prośby
o przyznanie adwokata należy dołączyć zaświadczenie o stanie rodzinnym,
majątkowym i dochodach (druk oświadczenia jest do pobrania na stronie
www.ms.gov.pl).
Ta sytuacja jest dla mnie trudna. Czy ja – rodzic/opiekun – mogę
uzyskać pomoc?
TAK. Poproś o pomoc, jeśli jej potrzebujesz.
Wielu rodziców i opiekunów potrzebuje w tym czasie wsparcia. W kłopotach
materialnych, które pojawiły się w związku z ujawnieniem przestępstwa popełnionego na szkodę Twojego dziecka, powinien Ci pomóc terenowy ośrodek pomocy społecznej. Tam również powinny być dostępne adresy punktów
wspomagających psychologicznie rodziny w różnych trudnych sytuacjach.
Masz prawo odczuwać złość, lęk czy wstyd, pamiętaj jednak, że emocje
są zaraźliwe.
Być może będzie Ci trudno ukrywać swoje emocje przez cały czas. Jeśli jednak dziecko zauważy Twój gniew, zdenerwowanie lub zmartwienie, to
może być przestraszone. Może pomyśleć, że gniewasz się na nie lub przez nie
cierpisz. Zapewnij swoje dziecko, że o nic go nie obwiniasz.
Aby skorzystać z uprawnień oskarżyciela posiłkowego w trakcie procesu,
powinieneś(-aś) złożyć do sądu pisemne oświadczenie. Zrób to przed rozpoczęciem pierwszej rozprawy lub na początku pierwszej rozprawy przed odczy-
10
11
Postępowanie sądowe
W
Wniesienie sprawy karnej do sądu
W Polsce akt oskarżenia do sądu wnosi prokurator*. Prokurator sam prowadzi
lub zleca policji prowadzenie postępowania przygotowawczego. Policja ma
od dwóch do trzech miesięcy na prowadzenie swoich czynności. Okres ten
może być przedłużony.
W postępowaniu przygotowawczym (czyli zanim sprawa trafi do sądu)
najlepiej jest ze wszystkimi pytaniami, wątpliwościami i sprawami zwracać się
do prokuratora. Kontaktując się z prokuraturą, powodujesz wcześniejsze zainteresowanie się przez nią prowadzonym dochodzeniem.
Pamiętaj, że właściwą prokuraturą jest ta prokuratura, w której rejonie
działania popełniono przestępstwo.
Jeżeli to Ty osobiście złożyłeś(-aś) do prokuratury zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, prokurator ma obowiązek zawiadomić
Cię o wszczęciu, odmowie wszczęcia lub umorzeniu dochodzenia. Na jego
decyzję możesz w terminie siedmiu dni złożyć zażalenie do sądu rejonowego
właściwego ze względu na miejsce popełnienia przestępstwa.
O ewentualnym tymczasowym aresztowaniu podejrzanego o popełnienie przestępstwa decyduje sąd na wniosek prokuratora.
Jeśli sprawca przestępstwa nie został tymczasowo aresztowany, a jest
rodzicem lub bliskim krewnym dziecka, możesz do sadu rodzinnego złożyć
wniosek o zawieszenie władzy rodzicielskiej i zakaz bezpośredniego kontaktu
z dzieckiem. Wniosek składasz w sądzie rodzinnym i nieletnich właściwym dla
miejsca zamieszkania dziecka. Wskazane jest, abyś dołączył(-a) numer sprawy
karnej, pod jakim zarejestrowana jest ona w prokuraturze.
Prokurator ma obowiązek zawiadomić wydział rodzinny i nieletnich sądu
rejonowego w każdym przypadku zaistnienia przestępstwa na szkodę małoletniego w okolicznościach wskazujących na zagrożenie jego dobra.
W specjalnych okolicznościach jest również możliwość wniesienia sprawy do sądu przez samego pokrzywdzonego przestępstwem. Wyjaśnienie takiej procedury przekracza jednak ramy tej broszury.
*
12
Na tym etapie prowadzenia sprawy możesz także zwrócić się z prośbą
do policji lub prokuratury o ustanowienie dozoru policyjnego nad sprawcą
i wydanie zakazu zbliżania i kontaktowania się sprawcy z dzieckiem. O szczegółach realizacji tego zakazu porozmawiaj z policjantem lub prokuratorem
prowadzącym sprawę.
Prokurator po zebraniu całego materiału dowodowego i uznaniu, że zachodzi podejrzenie popełnienia przestępstwa sporządza akt oskarżenia i kieruje go do sądu karnego.
Jako rodzic dziecka, które padło ofiarą przestępstwa masz prawo wiedzieć, czy akt oskarżenia został skierowany do sądu. Informację o tym uzyskasz w sekretariacie prokuratury lub bezpośrednio od prokuratora prowadzącego sprawę. Prokurator ma obowiązek przesłać Ci pisemną informację
o przesłaniu aktu oskarżenia do sądu.
Nie można dokładnie określić czasu, jaki upłynie od wniesienia sprawy do
sądu do rozpoczęcia procesu.
O rozpoczęciu procesu dowiesz się z zawiadomienia otrzymanego pocztą, w którym zostaniesz wezwany(-a) do złożenia zeznań.
Możesz oczywiście wykazać własną inicjatywę i samodzielnie w sekretariacie sądu dowiadywać się o przewidywany termin rozprawy.
Co będzie działo się podczas rozprawy?
Na początku rozprawy prokurator odczytuje akt oskarżenia. Przed odczytaniem aktu oskarżenia masz ostatnią szansę, aby zgłosić sądowi chęć zostania
oskarżycielem posiłkowym. Wystarczy, że zrobisz to ustnie i powiesz: „Wysoki Sądzie, chcę zostać oskarżycielem posiłkowym”. Możesz wtedy pozostać
na sali sądowej i przysłuchiwać się całej rozprawie. W innym przypadku, po
potwierdzeniu swojej obecności będziesz musiał(-a) opuścić salę sądową
i czekać na korytarzu na swoją kolej składania zeznań.
Obserwatorzy
We wszystkich sądach są miejsca dla publiczności, zatem podczas rozprawy na
tylnych ławkach mogą siedzieć osoby, które w milczeniu będą przysłuchiwały
się zeznaniom świadków. Gdy toczy się sprawa dotycząca wykorzystywania
seksualnego dziecka, prokurator może złożyć wniosek o wyłączenie jawności rozprawy. Taką decyzję może również podjąć sędzia z własnej inicjatywy.
Wniosek o wyłączenie jawności rozprawy możesz także złożyć Ty, jeśli jesteś
oskarżycielem posiłkowym.
Pytania
Na początku rozprawy pytania świadkom zadają sędziowie – głównie sędzia
prowadzący rozprawę. Następnie pytania może zadawać prokurator, oskarżyciel posiłkowy, jego pełnomocnik oraz oskarżony i jego adwokat, jeżeli biorą
udział w sprawie.
Po odczytaniu aktu oskarżenia rozpoczyna się postępowanie dowodowe.
Jako pierwszy wyjaśnienia składa oskarżony. Pamiętaj, że oskarżony nie jest
świadkiem, nie zeznaje więc tylko wyjaśnia, nie składa również przyrzeczenia
i nie jest pouczany o odpowiedzialności za składanie fałszywych zeznań.
13
Po wyjaśnieniach oskarżonego rozpoczynają się zeznania świadków. Najważniejszym ze świadków jest pokrzywdzony, w przypadku gdy jest to dziecko
do 15. roku życia przesłuchanie wcześniej w trybie 185a kpk, sąd zarządza
odtworzenie nagrania przesłuchania. Nagranie przesłuchania w trybie 185a
kpk jest niezwykle istotne, gdyż umożliwia sędziemu prowadzącemu rozprawę bezpośrednie zapoznanie z zeznaniami głównego świadka. Brak nagrania
skutkuje na ogół ponownym przesłuchaniem dziecka.
Po odtworzeniu nagrania z zeznań dziecka zeznają świadkowie wymienieni w akcie oskarżenia. Pamiętaj, że na tym etapie rozprawy możesz złożyć
wniosek dowodowy o przesłuchanie dodatkowych świadków lub opinię biegłych, jeżeli uważasz, że jest to istotne dla rozstrzygnięcia sprawy.
Po zakończeniu postępowania dowodowego sąd wysłuchuje stron przed
wydaniem wyroku. Możesz wtedy zabrać głos i wypowiedzieć się co do całego postępowania, winy oskarżonego lub zaproponować określoną karę. Pamiętaj, że sąd oprócz kary może w wyroku zasądzić tzw. środki karne: zakaz
prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją
małoletnich lub z opieką nad nimi, zakaz przebywania w określonych miejscach, zakaz kontaktowania się z pokrzywdzonym. W mowie końcowej możesz wnioskować, aby sąd taki środek zastosował.
Ostatnim etapem rozprawy jest wydanie przez sąd wyroku.
Wynik rozprawy
Niezwykle rzadko zdarza się, aby wynik rozprawy, czyli ogłoszenie wyroku,
nastąpił po jednym dniu rozprawy. Sprawy w sądzie trwają na ogół kilka dni,
a przerwy między poszczególnymi posiedzeniami sądu mogą trwać do trzydziestu pięciu dni. Wszystko zależy od tego, jak skomplikowana jest sprawa i jakie towarzyszą jej okoliczności, np. świadek zachoruje i nie przyjdzie
w wyznaczonym terminie.
O następnym terminie rozprawy dowiesz się bezpośrednio na sali sądowej lub otrzymasz zawiadomienie drogą pocztową.
Decyzje o winie lub niewinności oskarżonego, a także o wymiarze kary
podejmuje sąd, opierając się na przepisach Kodeksu karnego. Po ogłoszeniu
wyroku, oskarżonemu, prokuratorowi, oskarżycielowi posiłkowemu przysługuje prawo apelacji, jeżeli nie zgadzają się z wyrokiem sądu.
Sąd, wydając wyrok, uzasadnia go ustnie. Pisemne uzasadnienie wyroku
sędzia sporządza tylko wtedy, gdy któraś ze stron wniesie zapowiedź apelacji,
czyli złoży wniosek o uzasadnienie wyroku.
Jeżeli nie zgadzasz się z wyrokiem sądu, masz siedem dni (licząc od dnia
następnego po ogłoszeniu wyroku) na złożenie zapowiedzi apelacji. Termin
jest nieprzekraczalny, więc w Twoim interesie jest poznanie daty ogłoszenia wyroku sądu. Decyzję sądu poznasz na sali sądowej lub w sekretariacie
sądu.
Zapowiedź apelacji składasz, tak jak inne pisma do sądu, w biurze podawczym sądu i adresujesz do sądu rejonowego, w którym toczyła się sprawa.
Składając pisma do sądu należy zawsze podać sygnaturę akt sprawy.
14
Zapowiedź apelacji nie wymaga formułowania uwag i uzasadnień. Najlepiej, gdy napiszesz: Wnoszę o uzasadnienie wyroku z dnia… sygnatura akt …,
w sprawie przeciwko…, z artykułu… oraz o doręczenie mi tego uzasadnienia.
Na uzasadnienie wyroku oczekujesz czternaście dni. Uzasadnienie otrzymasz listem poleconym.
Od otrzymania wyroku wraz z uzasadnieniem masz czternaście dni
(licząc od następnego dnia od odebrania przez Ciebie listu poleconego) na
sporządzenie i dostarczenie do sądu uzasadnienia Twojej apelacji.
Nie ma przepisu nakazującego korzystanie z pomocy adwokata przy sporządzaniu apelacji od wyroku sądu, jednak warto z takiej pomocy skorzystać.
Czy informować dziecko o wyniku rozprawy sądowej?
TAK
Dzieci na ogół chcą wiedzieć, jaki był wyrok sądu, czy sprawca został ukarany.
Niektóre dzieci obwiniają się w związku z decyzją sądu. Uważają, że nie
były „wystarczająco dobre” w składaniu zeznań. Dziecko, które zostało powołane na świadka oskarżenia, może mieć poczucie, że werdykt uniewinniający
oznacza, iż sąd posądził je o kłamstwo.
Bardzo obciążające dla dziecka może być także wydanie wyroku skazującego, szczególnie gdy oskarżonym jest osoba bliska dziecku.
Zapewnij dziecko, że liczy się tylko powiedzenie prawdy. Powiedz mu, że
w żaden sposób nie jest odpowiedzialne za postanowienie sądu. Rozmawiaj
z nim o jego uczuciach i pozwól mu wyrazić zarówno uczucia złości, jak i miłości czy niepokoju o sprawcę. Nie ma w tym nic nienormalnego, wiele dzieci
przeżywa huśtawkę emocjonalną. Najważniejsze jest, aby dziecko nie odczuło
braku Twojej akceptacji jego przeżyć.
15
Jeśli chcesz wiedzieć
więcej…
(miejscowość, data)
Prokuratura Rejonowa
w …………………..
(imię i nazwisko składającego zawiadomienie)
(adres)
I
Informacje na temat udziału dzieci
w procedurach prawnych, wzory
pism procesowych:
www.dzieckoswiadek.pl
 Terenowe Komitety Ochrony
Praw Dziecka, których adresy
można znaleźć na stronie
internetowej www.kopd.pl
Informacje na temat pomocy
dzieciom uczestniczącym
w procedurach prawnych
można uzyskać w następujących
miejscach:
 Ogólnopolskie Pogotowie
dla Ofiar Przemocy w Rodzinie
„Niebieska Linia”
tel. płatny: (022) 666 00 60
płatny pierwszy impuls:
0 801 1200 02
 Centrum Pomocy Dzieciom
„Mazowiecka”
Fundacji Dzieci Niczyje
00-048 Warszawa,
ul. Mazowiecka 12,
tel./fax (022) 826 88 62,
[email protected]
oraz placówki uczestniczące
w programie Warszawska
Sieć Pomocy Dzieciom
Wykorzystywanym Seksualnie,
o których uzyskasz informacje
w Centrum Pomocy Dzieciom
„Mazowiecka”.
 Ośrodki Pomocy dla Osób
Pokrzywdzonych Przestępstwem,
których adresy można znaleźć
na stronie internetowej
www.pokrzywdzeni.gov.pl
16
Przedstawiciel ustawowy małoletniego pokrzywdzonego:
(imię, nazwisko dziecka)
Zawiadomienie o podejrzeniu popełnieniu przestępstwa
z wnioskiem o przesłuchanie małoletniego pokrzywdzonego
w trybie art. 185a kpk
Składam zawiadomienie podejrzenia popełnienia przestępstwa (jakiego)
na szkodę mojego małoletniego dziecka (imię, nazwisko), ur. dnia (data urodzenia) przez (imię, nazwisko, ewentualnie adres sprawcy).
Dnia (data) pedagog szkolny, pani (imię i nazwisko pedagoga) zadzwoniła
do mnie z prośbą o pilny kontakt w sprawie mojej córki (imię i nazwisko) Na
spotkaniu przekazała mi, iż moja córka zgłosiła jej fakt, że była molestowana
seksualnie na prywatnych lekcjach, na które uczęszcza.
Córka od (data) uczęszcza na prywatne lekcje do (imię i nazwisko). Córka
od (określić przybliżony czas) nie chciała chodzić na lekcje, ale ja zbagatelizowałam ten sygnał, nie znając powodu jej niechęci. Od tego czasu córka jest
nerwowa i małomówna.
Wnoszę o wszczęcie postępowania w tej sprawie, a także o jednorazowe
przesłuchanie córki w toku całego postępowania w trybie art. 185a kpk.
Wnoszę również o przeprowadzenie następujących dowodów:
1. Przesłuchanie pedagoga szkolnego (imię i nazwisko, adres szkoły).
2. Przesłuchanie innych osób uczęszczających na prywatne lekcje do
(imię i nazwisko sprawcy).
…………………………….
Podpis
17
1.
2.
3.
4.
5.
UWAGI do Zawiadomienia o podejrzeniu popełnieniu przestępstwa
z wnioskiem o przesłuchanie małoletniego pokrzywdzonego
w trybie art. 185a kpk:
Zawiadomienie należy złożyć do Prokuratury Rejonowej właściwej ze
względu na miejsce popełnienia przestępstwa.
Nie jest konieczne wskazywanie nazwy przestępstwa, które zostało popełnione.
Zawiadomienie może być złożone także przez inne osoby, nawet niezwiązane z dzieckiem.
Nie jest konieczne wskazywanie sprawcy przestępstwa. Jeżeli znamy jego
dane lepiej, gdy podamy je od razu w zawiadomieniu. Często jednak nie
znamy danych osoby, która skrzywdziła dziecko.
Podajemy przykładowe uzasadnienie. W zawiadomieniu należy szczegółowo opisać sytuację, która miała miejsce. Ważne jest, by zaznaczyć
np. kiedy i gdzie miało miejsce zdarzenie, kto mógł je widzieć/wiedzieć
o nim, kto mógł popełnić przestępstwo.
(miejscowość, data)
Sąd Rejonowy w………………..
...... Wydział Karny
(imię, nazwisko składającego oświadczenie)
(adres)
Przedstawiciel ustawowy małoletniego pokrzywdzonego:
(imię, nazwisko dziecka)
Sygn. akt …………………..
Oświadczenie o zgłoszeniu udziału w postępowaniu
w charakterze oskarżyciela posiłkowego
Jako przedstawiciel ustawowy pokrzywdzonego małoletniego (imię,
nazwisko dziecka) oświadczam, że zgłaszam swój udział w postępowaniu
w charakterze oskarżyciela posiłkowego w sprawie przeciwko (imię, nazwisko
oskarżonego), oskarżonemu o popełnienie przestępstwa z art. …
…………………………….
Podpis
UWAGI :
1. Oświadczenie należy złożyć do czasu pierwszej rozprawy przed sądem
karnym, ustnie lub pisemnie.
2. Oskarżycielem posiłkowym może zostać osoba, która jest pokrzywdzonym lub przedstawicielem prawnym pokrzywdzonego, np. rodzic/opiekun prawny pokrzywdzonego dziecka.
18
19
20