Prawo autorskie w szkole

Prawo autorskie w szkole,
czyli szczególne uprawnienia instytucji oświatowych
Opracowanie to wyjaśni zasady korzystania z utworów i ich
zwielokrotniania (kopiowania) przez instytucje oświatowe w celach
dydaktycznych.
Korzystanie z utworów i ich kopiowanie przez instytucje oświatowe w
literaturze bywa określana mianem użytku szkolnego. Uprawnienia te
mieszczą się w tzw. dozwolonym użytku publicznym- jest to ustawowe
zezwolenie na korzystanie z utworów dla realizacji określonych celów, np. celu
dydaktycznego , przez określone podmioty, w tym instytucje oświatowe. Polega
na wykorzystaniu cudzego utworu (książki, artykułu, filmu, muzyki itd.) bez
potrzeby uzyskania zezwolenia jego autora i bez stosownej opłaty.
Dozwolony użytek publiczny przejawia się w różnych dziedzinach życia,
które ze względu na interes społeczny łączy potrzeba dostępu do utworu i
czerpania z niego określonych korzyści. Popularyzacja twórczości, szerzenie
wiedzy czy rozwój nauki są to cele, których realizacja wymaga swobodnego
korzystania z cudzych utworów.
Cele te przedstawiane są w konstytucjach, aktach prawnych (np. w
przepisach oświatowych) oraz w aktach prawa wewnętrznego (np. w statutach).
Cele te są przesłanką legalnego korzystania z utworów objętych ochroną prawa
autorskiego.
Do tych celów zalicza się m. in. cel dydaktyczny.
Przez cel dydaktyczny – rozumie się wykorzystywanie utworów, które
związane są z nauczaniem czyli zamierzonym działaniem nauczyciela
ukierunkowanym na wyposażenie uczniów w wiedzę i kształtowanie
umiejętności.
Podmioty, które są uprawnione do swobodnego korzystania z utworów w
celu dydaktycznym, to określone rodzajowo instytucje.
Podmioty to:
► instytucje oświatowe
► biblioteki, w tym biblioteki szkolne
Instytucje oświatowe – są to jednostki, które prowadzą statutową działalność
oświatową lub dydaktyczną. Do instytucji takich możemy zaliczyć wszystkie
przedszkola i szkoły nie zależnie od ich typu czy charakteru właściwego. Są to
przede wszystkim placówki do których odnosi się Ustawa o systemie oświaty.
Generalna zasada jest taka: wszystkie szkoły i przedszkola mogą w
procesie nauczania wykorzystywać utwory chronione prawem autorskim –
bez czekania na udzielenie zezwolenia ich autorów i bez wnoszenia opłat.
Zasady korzystania z utworów i ich zwielokrotniania (kopiowania)
♦ Dla celów dydaktycznych można korzystać z utworów oryginalnych
oraz w
tłumaczeniu.
Można też wykorzystać tylko fragment, np. podręcznika, książki,
artykułu, lecz także można go przetłumaczyć bez zgody autora i bez
ponoszenia opłat.
♦ Utwór można zwielokrotnić różnymi technikami.
Zwielokrotnienie jest to sporządzanie egzemplarza utworu. Można to
wykonać nie tylko techniką reprograficzną (sporządzanie kopii papierowych
z utworów wydanych w formie papierowej). Rodzaj techniki determinuje
rodzaj utworu, który nauczyciel chce zwielokrotnić.
Zwielokrotnienie może polegać na:
► kopiowaniu z wersji drukowanej do pliku cyfrowego
(digitalizacja)
za pośrednictwem takich urządzeń, jak skaner czy cyfrowy aparat
fotograficzny;
► kopiowanie wersji cyfrowej (pliku elektronicznego) na inny
nośnik
zapisu cyfrowego przy wykorzystaniu wszelkich technik cyfrowej
transmisji danych, w tym za pomocą usług telefonii mobilnej;
► kopiowanie wersji cyfrowej do formatu drukowanego (za pomocą
urządzeń drukujących).
W kontekście tych technik zwielokrotniana szczególnego znaczenia nabiera
tworzenie prezentacji multimedialnych. W odróżnieniu od tradycyjnych
utworów prezentacja związana jest ze sporządzaniem ich cyfrowych zapisów.
Łączy w sobie elementy dzieł należących do różnych dziedzin sztuki (słowa,
obrazu, dźwięku, filmu) – sprowadzonych do jednego zapisu cyfrowego. Często
utwór multimedialny można uznać za bazę danych, może być też zbliżony do
utworu piśmienniczego (dydaktycznego) wzbogaconego o ilustracje.
Oznacza to, że dozwolone jest tworzenie przez nauczycieli prezentacji
multimedialnych, które zawierają cudze utwory (zdjęcia, filmy, muzykę
itp.) i wykorzystanie ich na zajęciach w szkole. Jeżeli jednak nauczyciel
będzie chciał je
Udostępnić na szkolnej stronie internetowej, musi uzyskać zgodę wszystkich
autorów dzieł użytych w prezentacji.
Można korzystać tylko z utworów rozpowszechnionych i zwielokrotniać
tylko utwory rozpowszechnione.
Utwory rozpowszechnione są to utwory, które za zezwoleniem ich autora
zostały w jakikolwiek sposób udostępnione publicznie (np. na stronie www)
Dla celów dydaktycznych można korzystać z całego utworu i zwielokrotniać
każdy rodzaj utworu (poza programami komputerowymi), gdyż te zostały
całkowicie wyłączone spod tej regulacji. W przypadku programów
komputerowych eksploatacja odbywa się na podstawie licencji. Nauczyciele
mogą korzystać z podręcznika, atlasu, mapy, utworu muzycznego, filmowego,
również z materiału pozyskanego z internetu w codziennej pracy, a także przy
organizowaniu konkursów, wystaw, imprez itp.
Natomiast zwielokrotniać można tylko fragmenty utworu (fragment
książki, filmu, mapy, fragmenty programów radiowych i telewizyjnych).
W działalności dydaktycznej wykorzystywane mogą być również
utrwalone programy radiowe i telewizyjne. Organizacje radiowe i telewizyjne
oprócz praw twórców , posiadają prawo do nadań tzw. prawo pokrewne. Prawa
pokrewne podobne są do praw autorskich. Chronią głównie interesy podmiotów,
dzięki którym utwory są rozpowszechniane, np. wykonawców utworów czy
wydawców.
Wykorzystywanie programów radiowych i telewizyjnych może polegać
na:
► korzystaniu w czasie rzeczywistym
► korzystaniu po uprzednim nagraniu
Posiadacze urządzeń
służących do odbioru programu radiowego lub
telewizyjnego mogą za ich pomocą odbierać nadawane utwory, choćby
urządzenia te były umieszczone w miejscu ogólnie dostępnym, jeżeli nie łączy
się z tym osiąganie korzyści majątkowych. Oznacza to, że publiczne
odtwarzanie programów radiowych w szkole, np. w czasie przerwy w zajęciach
lekcyjnych, nie skutkuje koniecznością ponoszenia dodatkowych opłat z tytułu
wykorzystywania utworów chronionych przepisami prawa autorskiego. Opłaty
takie muszą natomiast ponosić w określonych sytuacjach takie podmioty jak
hotele czy restauracje.
Zatem zakres korzystania i zwielokrotniania wyznaczony powinien być
przez cel jakiemu ma służyć – nauczanie.
Egzemplarze zwielokrotnione mogą być wykorzystywane wyłącznie
nieodpłatnie
Żadna szkoła nie może wymuszać od rodziców czy uczniów obowiązkowego
ponoszenia opłat za kopiowanie. Taką zasadę można wywieść nie tylko z
przepisów oświatowych, lecz także z konstytucji. Wyjątkowo dopuszcza się
możliwość ustalenia dobrowolnej składki na ten cel.
Jeżeli zwielokrotnienia dokonuje uczeń czy nauczyciel – w celach
prywatnych- to robi to w ramach dozwolonego użytku osobistego, a nie
korzysta z przywilejów instytucji dydaktycznych.
Przepisy ustawy o prawie autorskim wyraźnie wskazują, że
wykorzystywanie utworów lub ich zwielokrotnianie przez instytucje
oświatowe w celach dydaktycznych następuje bez ponoszenia przez nie
jakichkolwiek opłat, ale
Zawsze trzeba podać twórcę i źródło pochodzenia utworu. Jest to
przesłanka legalnego wykorzystywania utworów przez instytucje oświatowe.
Zatem jeśli korzysta się z encyklopedii, trzeba podać jej tytuł, wydawcę,
miejsce i rok wydania oraz stronę. Przy korzystaniu z artykułu, po podaniu
imienia i nazwiska autora oraz tytułu artykułu należy zamieścić kolejne
informacje: tytuł czasopisma, rocznik (ewentualnie tom lub wolumen), numer
zeszytu, strony.
Korzystając z nadania, trzeba poinformować o tym, skąd nadanie pochodzi,
podać nazwę organizacji radiowej lub telewizyjnej i datę nadania.
Wykorzystując utwór audiowizualny, należy obok nazwy producenta podać
informację o współtwórcach, o osobach, które wniosły znaczący wkład
twórczy w powstanie utworu, także dane o jego utrwaleniu.
Posiłkując się materiałami z internetu, należy podać autora, stronę www
oraz datę wersji tej strony.
REASUMUJĄC :
♦ Wszystkie
szkoły i przedszkola mogą w procesie nauczania
wykorzystywać utwory chronione prawem autorskim - bez czekania
na udzielenie zezwolenia ich autorów i bez wnoszenia opłat.
♦ Dla celów dydaktycznych można korzystać z utworów oryginalnych
oraz w tłumaczeniu, ale tylko z utworów rozpowszechnionych i
zwielokrotniać tylko utwory rozpowszechnione w fragmentach.
♦ Utwór można zwielokrotnić różnymi technikami (poza programami
komputerowymi).
♦ Można korzystać z programów radiowych i telewizyjnych i je
zwielokrotniać (we fragmentach).
♦ Korzystanie z utworów lub ich zwielokrotnianie mogą być wyłącznie
nieodpłatnie.
♦ Należy wykorzystywać utwory w sposób możliwie najmniej uciążliwy
dla ich twórców.