docPaździernik 2014 - Strefa Zdrowia dla Każdego
download 
Reklamacja Transkrypt
Październik 2014 - Strefa Zdrowia dla Każdego
kwiecień 2014 04 124 w w w. e s t r e f a z d r o w i a . p l październik 2014 10 129 WZMACNIAMY ODPORNOŚĆ Przygotuj się na jesień! www.estrefazdrowia.pl www.estrefazdrowia.pl TRANSPLANTACJA Przeszczep to szansa na nowe życie MOJE DZIECKO SEPLENI Jak leczyć wady wymowy 2 Drodzy Czytelnicy! 22 6 PRZESZCZEPIANIE NARZĄDÓW RUCH LEKIEM DLA SENIORÓW STREFA WIEDZY 4 Magnez niezbędny dla mózgu • Brak snu osłabia zmysły Witamina D chroni przed rakiem • Na przeziębienie – dzika róża • Dlaczego ziewamy • Prokrastynacja – nowa choroba cywilizacyjna • Cynk na wagę złota TEMAT NUMERU 6 Przeszczepianie narządów STREFA ZDROWIA 30+ 10 Wzmacniamy odporność 12Celiakia STREFA ZDROWIA MAMY I DZIECKA 14 Mali wegetarianie 16 Moje dziecko sepleni STREFA ZDROWIA SENIORA 18 Kiedy przestajemy słyszeć 20 Bolesny bark 22 Ruch lekiem dla seniorów STREFA ZDROWIA DLA KAŻDEGO 24 Witamina D dla każdego dorosłego 26 Uwaga na stopy 28 Zespół niespokojnych nóg STREFA RELAKSU 30 Krzyżówka Lato już na dobre zdążyło się z nami pożegnać, a jesień coraz odważniej puka do drzwi, przynosząc ze sobą wahania temperatury, częste deszcze oraz silne wiatry. Nie jest to korzystny okres dla zdrowia – to właśnie jesienią najłatwiej złapać infekcję lub narazić się na przeziębienie. Jak się przed tym ustrzec i wzmocnić swoją odporność, piszemy w dziale „Strefa Zdrowia 30+”. Jednak głównym tematem październikowego wydania „Strefy Zdrowia dla Każdego” są przeszczepy. Nieprzypadkowo poruszamy tę tematykę właśnie teraz – 26 października obchodzony jest Światowy Dzień Donacji i Transplantacji. Bardzo często przeszczep narządów jest dla biorców jedyną szansą na powrót do normalnego funkcjonowania. Okazuje się jednak, że tego rodzaju operacja może przynieść także pozytywne efekty dla zdrowia dawców organów – dlaczego? Dowiedzą się tego Państwo z tekstu dr. Krzysztofa Wróblewskiego. W tym numerze piszemy także o innych niekorzystnie wyglądających zniekształceniach, które uważane są już za chorobę cywilizacyjną – mowa o haluksach. Przypadłość ta dotyka przede wszystkim kobiet, ponieważ wiąże się z noszeniem obuwia na wysokich obcasach. To nie jedyny temat związany ze zdrowiem kończyn dolnych – w najnowszym wydaniu „Strefy Zdrowia dla Każdego” znajdą Państwo także tekst na temat zespołu niespokojnych nóg, czyli schorzenia, na które zapada już co dziesiąty Polak. Wśród niefarmakologicznych metod radzenia sobie z tą chorobą znajduje się między innymi regularna aktywność fizyczna, która przecież wskazana jest dla osób w każdym wieku. Pomaga także seniorom w walce z różnymi schorzeniami – więcej o zaletach ruchu dla seniorów przeczytają Państwo w dziale „Strefa Zdrowia Seniora”. W tej samej części poruszamy także problem utraty słuchu – według badań obecnie w naszym kraju zmaga się z nim co czwarta osoba w starszym wieku. Dysfunkcje słuchu dotykają nie tylko seniorów – to jedna z przyczyn nieprawidłowej artykulacji głosek przez dzieci. O tym, jak zwalczyć seplenienie, piszemy w części „Strefa Zdrowia Mamy i Dziecka”. Na łamach naszego magazynu poruszamy także tematy związane z chorobą Duplaya, dziecięcym wegetarianizmem oraz celiakią. Najnowszy numer naszego magazynu będzie idealną lekturą na długie jesienne wieczory. Redakcja „Strefy Zdrowia dla Każdego” WYDAWCA: Centrala Farmaceutyczna CEFARM SA, ul. Jana Kazimierza 16, 01-248 Warszawa Redaktor naczelna: Joanna Januszewska Konsultacja programowa: Dział Marketingu CF CEFARM SA, tel. 22 634 01 61, [email protected] Biuro reklamy: [email protected], tel. 22 617 93 23 Druk: Business Point Sp. z o.o. REALIZACJA: Direct Publishing Group SA, ul. Rzymska 22, 03-976 Warszawa, tel. 22 617 93 23, www.dp-group.com.pl; Project manager: Katarzyna Łada Zdjęcia: www.shutterstock.com Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za treść opublikowanych reklam, ma prawo do odmowy przyjęcia materiałów reklamowych bez podania przyczyny. Przed użyciem każdego preparatu zapoznaj się z ulotką, która zawiera wskazania, przeciwwskazania, dane dotyczące działań niepożądanych i dawkowania oraz informacje dotyczące stosowania produktu leczniczego, bądź skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą, gdyż każdy lek niewłaściwie stosowany zagraża Twojemu życiu lub zdrowiu. 3 ZNAJDŹ NAS NA FACEBOOKU www.facebook.com/ strefazdrowiadlakazdego ST R EFA W I EDZ Y MAGNEZ BRAK SNU NIEZBĘDNY DLA MÓZGU Magnez jest koniecznym związkiem do prawidłowego działania organizmu. Może odwrócić zmiany w mózgu spowodowane przez przypadłości neurodegeneracyjne, jak choroba Alzheimera oraz zaniki pamięci spowodowane wypadkami. Według naukowców, najlepiej sprawdza się w tej roli niedawno zsyntetyzowany związek – L-treonian magnezu (MgT). Terapia treonianem może być przy tym stosowana nie tylko u cierpiących na chorobę Alzheimera, ale także u osób, które wykazują osłabienie pamięci czy zmniejszenie jej sprawności na skutek np. przeciążenia pracą. Mózg jest jednym z najdelikatniejszych organów naszego ciała. Już po 25. roku życia rozpoczyna się jego kurczenie. Uprawianie sportów ekstremalnych grożących urazami głowy może przyspieszyć proces zmian strukturalnych i tracenie synaps, co zmniejsza możliwości poznawcze. Negatywny wpływ na najważniejszy organ w naszym ciele mają także nerwice, zwłaszcza powszechne przy dzisiejszym tempie życia nerwice lękowe – po 30. roku życia około 1,5-krotnie przyspieszające proces wytracania neuronów. Z kolei po 55. roku życia mogą już wystąpić zaburzenia poznawcze. W USA we wspomnianym przedziale wiekowym tego typu zaburzenia notuje się u 20 proc. osób; w Europie u 15–17 proc. OSŁABIA ZMYSŁY Niedobór czy brak snu ma negatywny wpływ na działanie mózgu i zaburza prawidłowe funkcjonowanie organizmu w ciągu dnia. Jeżeli deprywacja snu występuje przez dłuższy czas, istnieje ryzyko, że może ona spowodować problemy zdrowotne, np. u osób, które cierpiały wcześniej na choroby serca, może nastąpić pogorszenie stanu zdrowia. Najczęstszymi symptomami niedoboru snu jest poczucie zmęczenia i wyczerpania. Chroniczne zmęczenie może zwiększać podatność na depresję i nasilać uczucie niepokoju. Ale niedobór snu może również redukować zdolności poznawcze – prawidłowe myślenie. W związku z tym, że organizm pracuje w zwolnionym tempie, popełniamy więcej błędów podczas wykonywania zadań umysłowych oraz mamy problemy z zapamiętywaniem informacji i logicznym postrzeganiem otoczenia. Przez niedobór snu nasza pamięć jest mniej wydajna, czego rezultatem może być np. obniżenie bezpośredniego kojarzenia. WITAMINA D CHRONI PRZED RAKIEM Walory zdrowotne witaminy D są znacznie większe niż do niedawna podejrzewano. Choć kojarzona jest głównie z układem kostnym, witamina D zwiększa odporność, zmniejsza ryzyko chorób sercowo-naczyniowych i cukrzycy typu II, chroni przed chorobami neurologicznymi i schorzeniami autoimmunologicznymi, takimi jak stwardnienie rozsiane, Rosnącym problemem jest także choroba Alzheimera, pojawiająca się w coraz niższych przedziałach wiekowych – nawet poniżej 50. roku życia, czyli w przedziale, w którym do tej pory jej przypadków nie notowano. Najnowsze badania wykazały, że zastosowanie L-treonianu magnezu, jednej z szybko przyswajalnych postaci magnezu, pozwala na zahamowanie degeneracji komórek mózgowych i nawet odwrócenie zaburzeń poznawczych. Treonian jest już w fazie testów klinicznych. Lek prawdopodobnie trafi do aptek za około 3 lata. 4 łuszczyca oraz cukrzyca typu I. Wyniki badań dowodzą, że zażywanie witaminy D3 chroni przed rakiem piersi, jelita grubego, prostaty oraz jajników. Endokrynolodzy zalecają, żeby osoby dorosłe, które żyją w klimacie pozbawionym dużej ilości promieni słonecznych (90 proc. zapotrzebowania na witaminę D może nam zapewnić właśnie słońce), od października do kwietnia-maja przyjmowały dziennie 800–2000 IU witaminy D. Osoby po 60. roku życia powinny nawet taką suplementację stosować przez cały rok. NA PRZEZIĘBIENIE DLACZEGO ZIEWAMY? – DZIKA RÓŻA Owoce dzikiej róży zawierają najwięcej witaminy C ze wszystkich roślin rosnących w Polsce i na północy Europy. Zawierają o 20–30 razy więcej witaminy C niż cytryna! Co więcej, to witamina całkowicie naturalna, stąd jej przyswajalność przez organizm jest najwyższa z możliwych. Dlatego sok z dzikiej róży stanowi doskonałe antidotum na każde przeziębienie. Choć ma specyficzny marchewkowo-pomidorowy smak, pomoże Ci skutecznie zwalczyć największe przeziębienie. Dzika róża to nie tylko „końska dawka” witaminy C, ale również bogate źródło przeciwutleniaczy. Dzięki nim wzrastają naturalne mechanizmy obronne organizmu. Owoce naturalnie rosnącej dzikiej róży zbiera się jesienią – w końcówce września lub październiku. Wówczas stężenie witaminy C jest największe. W Polsce dziką różę można spotkać praktycznie wszędzie. Jak więc skorzystać z jej dobrodziejstwa? Wystarczy usunąć ziarna, które znajdują się w każdym owocu. To, co potem z nimi zrobimy, zależy już wyłącznie od naszej inwencji: sok, konfitura, syrop, nalewka, a może owoce suszone Jedno jest pewne, będzie to naturalny lek dla Twojego organizmu. Ziewanie jest bardziej zaraźliwe niż katar. I nadal nikt nie wie, jakie dokładnie są przyczyny ziewania, bo na pewno nie wynika ono z nudy. Ziewamy w najróżniejszych sytuacjach – gdy jesteśmy zmęczeni, znudzeni, głodni, niepewni siebie, a nawet przed ważnym wystąpieniem publicznym. Ale po co to robimy, nadal nie do końca wiadomo. Dziś dominuje przekonanie, że w ten sposób organizm dopomina się większej dawki tlenu. Głęboki wdech powoduje, że krew zostaje lepiej nasycona tlenem i krąży szybciej, rośnie ciśnienie, liczba skurczów serca, a mózg jest lepiej dotleniony. To tłumaczy też, dlaczego ziewamy w momentach, które nie mają z nudą nic wspólnego. Niedobór tlenu ujawnia się przecież także w sytuacjach stresowych, gdy oddychamy nieco płyciej. W niedotlenionej krwi zwiększa się stężenie dwutlenku węgla – ziewanie ratuje nas przed zatruciem. PROKRASTYNACJA – NOWA CHOROBA CYWILIZACYJNA Ciągle odkładasz zadania na potem? Jeszcze tylko coś zjesz, sprzątniesz mieszkanie, przejrzysz Facebooka i dopiero wtedy zajmiesz się zadaniem, które jest najważniejsze? Coraz częściej mówi się o prokrastynacji jak o chorobie cywilizacyjnej. A że żyjemy coraz szybciej, wymagamy od siebie coraz więcej, więc i skutki odkładania zadań, przy tak dużym obciążeniu, mogą być boleśniejsze. Skąd się bierze chorobliwe odkładanie? Wśród przyczyn prokrastynacji wymienia się: potrzebę stymulacji (nie- którzy działają tylko pod wpływem stresu), perfekcjonizm (zbyt dużo przygotowań), podłoże genetyczne, czy lęk przed porażką lub sukcesem –dotyka on osób, którym od najmłodszych lat stawiano wysokie wymagania i wmawiano, że są lub muszą być najlepsi. Osoby takie nie radzą sobie z lękiem przed porażką; podobnie jest z odpowiedzialnością związaną z sukcesem. Jedynym lekiem na chorobliwe odkładanie pozostaje, niestety, dokładne, ale racjonalne planowanie ważnych rzeczy do zrobienia. CYNK NA WAGĘ ZŁOTA Aby mieć jędrną skórę, bez wyprysków, trądziku i zmarszczek, gęste, lśniące włosy i zdrowe, mocne paznokcie, w naszym organizmie powinna być odpowiednia ilość cynku. Jeśli go zabraknie, wówczas starzejemy się dużo szybciej, na skórze pojawiają się zmiany, rany długo się goją, a po oparzeniach pozostają blizny. Naczynka krwionośne pękają, a na nogach pojawiają się żylaki. Włosy nam wypadają, na paznokciach zakwitają białe plamki. Maleje też odporność na jesienne infekcje. A na domiar złego nic nam się nie chce, męczy nawet drobny wysiłek, chce nam się 5 wciąż spać, a gdy wreszcie sen nadejdzie, dręczą nas koszmary. No i wciąż łapiemy katar, wystarczy, że gdzieś w okolicy ktoś kichnie. Jak uzupełnić ilość cynku w organizmie? Najlepiej metodami naturalnymi – najwięcej znajdziemy go w otrębach pszennych, maku, orzechach, pestkach dyni i słonecznika. Inne równie bogate źródła to: czosnek i cebula, mleko, żółtka jaj, owoce morza, drożdże i ryby morskie, mięso wołowe, musztarda francuska, warzywa, szczególnie zielone, twarde sery oraz... prawdziwy szampan. Warto też przyjmować dostępne w aptekach preparaty z cynkiem. T EM AT N U M ERU PRZESZCZEPIANIE NARZĄDÓW DLA WIELU CIĘŻKO CHORYCH PACJENTÓW przeszczep oznacza szansę na powrót do zdrowia i normalnego życia. Co ciekawe, zabieg transplantacji może także okazać się korzystny dla samego dawcy. Tekst: dr n. med. Krzysztof Wróblewski – nefrolog Klinika Chorób Wewnętrznych i Nefrodiabetologii UM w Łodzi 6 C CO TO JEST PRZESZCZEP NARZĄDU? Przeszczep (czyli transplantacja) narządu to metoda leczenia (tak jak ma to miejsce np. w przypadku przeszczepu nerki) lub ratowania życia (tak jak ma to miejsce np. w przypadku przeszczepu serca lub wątroby). W tym celu zdrowy narząd pochodzący od człowieka (czyli dawcy) wszczepiany jest osobie chorej (biorcy). Dawcą może być osoba zmarła lub osoba żyjąca. Narząd wszczepiany nie zawsze umieszczany jest w tym samym miejscu co narząd chory. Przykładem może być nerka, która jako narząd przeszczepiony najczęściej umieszczana jest w obrębie miednicy w okolicy jednego z talerzy biodrowych. DLACZEGO PRZESZCZEPIA SIĘ NARZĄDY? Pomimo olbrzymiego rozwoju medycyny żaden narząd nie może zostać w pełni zastąpiony przez urządzenie lub procedurę medyczną. Dzięki przeszczepom osoba chora ma szansę nie tylko na całkowite wyleczenie, ale także na normalne życie. W chwili obecnej od dawców zmarłych przeszczepia się następujące narządy: nerki, serce, płuca, wątrobę, rogówkę, jelito. Przeszczepianie części ciała (twarz, kończyna) nie jest jeszcze standardową procedurą w transplantologii. Z kolei od dawców żywych przeszczepia się nerki, część wątroby oraz szpik. SKĄD SIĘ BIORĄ NARZĄDY DO PRZESZCZEPÓW? Narządy do przeszczepów pochodzą od dawców. Dawcą narządów może być osoba zmarła, która za życia nie wyraziła sprzeciwu na pobranie narządów po śmierci. KIEDY STWIERDZA SIĘ ŚMIERĆ PACJENTA I KWALIFIKUJE GO DO BYCIA DAWCĄ? Za wykładnik śmierci uznaje się śmierć pnia mózgu, tzn. że doszło do całkowitego zniszczenia (czyli obumarcia) tkanki mózgowej. Konieczność stwierdzenia śmierci pnia mózgu wynika z faktu, iż w chwili obecnej krążenie krwi i oddech mogą być u osoby zmarłej podtrzymywane sztucznie przez specjalistyczną aparaturę. Dla osoby postronnej ruch klatki piersiowej wywołany przez respirator oraz zachowana czynność serca widoczna na kardiomonitorze stwarzają iluzję, że dany człowiek żyje, co jest nieprawdą. DLACZEGO U OSÓB ZMARŁYCH SZTUCZNIE PODTRZYMUJE SIĘ FUNKCJE ŻYCIOWE? Wiele lat wcześniej osobę uznawano za zmarłą na podstawie oznak śmierci. Oznaki śmierci wynikają z rozkładu i rozpadu tkanek. W takiej sytuacji żaden narząd nie mógłby być przeszczepiony. Sztuczne podtrzymywanie funkcji życiowych u osoby zmarłej powoduje, że przez dany narząd nadal płynie krew, przez co jest on nadal odżywiony, a tym samym może być przeszczepiony osobie potrzebującej. KTO STWIERDZA ŚMIERĆ PNIA MÓZGU? Śmierć pnia mózgu stwierdza specjalna komisja, w której skład wchodzą lekarze wielu specjalności. CZY ŚMIERĆ PNIA MÓZGU I ŚPIĄCZKA TO TO SAMO? Nie. W bardzo dużym uproszczeniu śpiączka oznacza stan nieświadomości u osoby 7 Żywy dawca musi być osobą całkowicie zdrową. W tym celu wykonuje się szereg specjalistycznych badań. Decyzja o oddaniu narządu musi być zupełnie dobrowolna. nadal żyjącej, dlatego nie oznacza śmierci mózgu. Śmierć mózgu oznacza śmierć człowieka. Wiele niepotrzebnych emocji wywołuje mylenie tych dwóch pojęć w kontekście pobierania narządów. OD JAKICH DAWCÓW ZMARŁYCH POBIERA SIĘ NARZĄDY? Narządy pobiera się od tych dawców zmarłych, którzy za życia nie wyrazili sprzeciwu w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów. Inną formą sprzeciwu jest również noszenie przy sobie własnoręcznie podpisanego oświadczenia, jak również złożenie ustnego oświadczenia w obecności dwóch świadków. TEM AT NUMERU >> T EM AT N U M ERU >> TEM AT NUMERU CZY MOŻNA ZA ŻYCIA ZGODZIĆ SIĘ NA POBRANIE NARZĄDÓW PO ŚMIERCI? Zgodą na oddanie narządów po śmierci jest tzw. oświadczenie woli. Oświadczenie woli nie zwalnia z obowiązku weryfikacji dawcy w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów. O woli oddania narządów po śmierci warto informować własną rodzinę i bliskich. KTO MOŻE ZOSTAĆ ŻYWYM DAWCĄ? Zgodnie z prawodawstwem polskim, dawcą żywym nerki oraz części płata wątroby może zostać osoba spokrewniona z biorcą (np. rodzeństwo, rodzic) lub małżonek. Zgodę dla osoby niespokrewnionej na zostanie dawcą może wyrazić wyłącznie sąd. Prawodawstwo polskie kategorycznie zabrania czerpania jakichkolwiek korzyści majątkowych z faktu oddania narządu innej osobie. JAKIE KORZYŚCI ZWIĄZANE SĄ Z PRZESZCZEPEM OD DAWCY ŻYWEGO? Przeszczepy od dawcy żywego najczęściej przeprowadzane są pomiędzy członkami rodziny, co sprzyja większej zgodności tkankowej. W dużym uproszczeniu, zgodność tkankowa to podobieństwo genetyczne tkanek pochodzących od dwóch różnych osób. Im większa zgodność tkankowa, w tym większym stopniu organizm biorcy traktuje narząd jako swój własny. Wiąże się ona zatem z mniejszym ryzykiem odrzucenia przeszczepu. Przeszczepiając narząd (np. nerkę lub część płata wątroby), bierze się pod uwagę również zgodność grupową krwi. Dawca z grupą krwi „0” może oddać narząd biorcy z każdą grupą krwi, czyli jest tzw. dawcą uniwersalnym. Z kolei biorca z grupą „AB” może otrzymać narząd od dawcy z każdą grupą krwi, czyli jest tzw. uniwersalnym biorcą. Zasady DLACZEGO PRZESZCZEP OD DAWCY ŻYWEGO JEST NAJLEPSZY? KTO MOŻE BYĆ BIORCĄ NARZĄDU? Biorcą narządu może być każda osoba, która wyraża zgodę na przeszczep i nie stwierdza się u niej chorób dyskwalifikujących z transplantacji (np. aktywna choroba nowotworowa, alkoholizm). Wiek nie jest ograniczeniem w przeszczepianiu narządów. Nerki są najczęściej przeszczepianym narządem w Polsce i na świecie, dlatego problemy transplantologii warto omawiać na ich przykładzie. te są podobne do zasad obowiązujących przy przetoczeniach krwi, z tym wyjątkiem, że w przypadku dawstwa narządów nie bierze się pod uwagę czynnika Rh. Potencjalni dawcy narządów muszą być dokładnie przebadani, aby znaleźć osobę o najlepszej zgodności tkankowej. W przypadku płata wątroby zgodność tkankowa ma mniejsze znaczenie. Po znalezieniu odpowiedniego dawcy, przeszczep narządu może się odbyć w najbardziej odpowiednim momencie zarówno dla dawcy, jak i dla biorcy. Wyjątkiem są przeszczepy w trybie pilnym. Przy przeszczepie szpiku najważniejsza jest zgodność tkankowa. Może się zdarzyć, że osoba po przeszczepie będzie miała inną grupę krwi. Wynika to z faktu, że przed przeszczepem chory szpik biorcy musi być nieodwracalnie zniszczony, aby można było podać komórki szpikowe od zdrowego dawcy. Tym samym biorca przyjmuje grupę krwi dawcy. Przeszczepy od dawcy żywego najczęściej przeprowadzane są pomiędzy członkami rodziny, co sprzyja większej zgodności tkankowej. Po zabiegu transplantacji przeszczepiony narząd od razu podejmuje swoją funkcję. W przypadku przeszczepu nerki od dawcy żywego nie istnieje tzw. okres zimnego niedokrwienia, który ma miejsce przy pobraniu narządu od dawcy zmarłego. Okres zimnego niedokrwienia to czas od momentu pobrania nerki do momentu wszczepienia do organizmu. W okresie tym narząd przechowywany jest w specjalnym schłodzonym płynie perfuzyjnym. Im dłuższy jest ten okres, tym większe istnieje ryzyko upośledzenia funkcji narządu przeszczepianego. JAKIE WARUNKI TRZEBA SPEŁNIĆ, ABY ZOSTAĆ ŻYWYM DAWCĄ NARZĄDU? Żywy dawca musi być osobą całkowicie zdrową. W tym celu wykonuje się szereg specjalistycznych badań. Decyzja o oddaniu narządu musi być zupełnie dobrowolna. Zabroniona prawem jest jakakolwiek forma finansowego motywowania. Przed oddaniem narządu dawca musi być poinformowany o wszelkich możliwych konsekwencjach i powikłaniach towarzyszących zabiegowi. W przypadku szpiku kostnego ryzyko i dyskomfort pobrania są zbliżone do tego występującego przy tradycyjnym pobraniu krwi. W przypadku pobrania nerki ryzyko związa- 8 CZY WIESZ, ŻE... wieloletnie badania pokazały, iż osoby, które oddały swoją nerkę do przeszczepu, żyją dłużej. Wynika to oczywiście z faktu, że osoby te do końca życia pozostają pod stałą opieką lekarską, dzięki czemu ich stan zdrowia jest na bieżąco kontrolowany. ne z oddaniem narządu jest małe, zbliżone do ryzyka towarzyszącego operacji wyrostka robaczkowego. Po pobraniu wątroby do przeszczepu, narząd ten u dawcy regeneruje się. W każdej chwili dawca, który postanowił oddać narząd może swoją decyzję wycofać, niezależnie od tego, na jakim stopniu zaawansowania przebiega procedura kwalifikacji do przeszczepu. DLACZEGO DAWCY NARZĄDÓW SĄ POTRZEBNI? Dawcy narządów są bardzo potrzebni, ponieważ liczba chorych oczekujących na narządy jest nadal wysoka. W przypadku szpiku baza danych dawców i biorców obejmuje całą Europę, co skraca czas oczekiwania na przeszczep. W przypadku pozostałych narządów dotyczy to wyłącznie rejestru polskiego. Dla przykładu, w chwili obecnej w Polsce dializami leczonych jest około 18 tys. pacjentów. W 2013 roku w Polsce przeszczepiono 1076 nerek od dawców zmarłych, a jedynie 57 nerek od dawców żywych, co stanowi tylko 5 proc. wszystkich przeszczepów nerki. Mimo to nadal na przeszczep na tzw. aktywnej liście biorców oczekuje mniej więcej 1,5 tys. osób. JAK WYGLĄDA ZABIEG PRZESZCZEPIENIA NERKI OD DAWCY ŻYWEGO? W przypadku przeszczepu szpiku kostnego, na początku dawca przez kolejne dni otrzymuje iniekcje z leku, który pobudza wytwarzanie komórek przez szpik, następnie poprzez jedną igłę krew filtrowana jest przez specjalne urządzenia, aby wyłapać komórki szpikowe i przez drugą igłę oddawana dawcy. Czas filtrowania wynosi około 4 godzin i może być powtórzony kolejnego dnia. W przypadku nerki i wątroby po ostatecznej kwalifikacji ustalana jest data zabiegu najbardziej odpowiadająca dawcy i biorcy. Oboje w tym samym czasie znajdują się na sali operacyjnej. Rodzaj i możliwości techniki, która będzie zastosowana przy pobraniu narządu, omawia i doradza chirurg przed wykonaniem zabiegu. CZY ŻYCIE Z JEDNĄ NERKĄ JEST OBCIĄŻONE RYZYKIEM? W przypadku przeszczepu jednej nerki lub braku części płata wątroby życie osoby zdrowej nie jest obciążone żadnym ryzykiem wcześniejszego zgonu. W USG jamy brzusz- TRZEBA EDUKOWAĆ Czy można w jakiś sposób zwiększyć odsetek przeszczepów w Polsce? Przede wszystkim poprzez stałą edukację – wiele korzyści przynosi rozmowa na temat przeszczepów wśród rodzin i bliskich. Wszelkie wątpliwości zawsze można rozwiać, kontaktując się z ośrodkami, które bezpośrednio wykonują przeszczepy organów lub z Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnym do spraw Transplantacji „Poltransplant”. 9 nej po pewnym czasie jedyna zdrowa nerka powiększy się. Nie jest to objaw choroby, ale wskazuje na kompensację, czyli dodatkowe przejęcie funkcji nerki, która została usunięta. Przykładowo życie z jedną nerką po okresie przejściowym po zabiegu nie dyskwalifikuje z czynnego uprawiania sportów, ale zaleca się unikanie sportów kontaktowych, w których jest znacznie podwyższone ryzyko urazu. Dotyczy to m.in. boksu, sztuk walki, zapasów, zawodowej gry w hokeja i piłkę nożną, oraz sportów ekstremalnych, jak spadochroniarstwo czy nurkowanie głębinowe. Posiadanie jednej nerki może dyskwalifikować z pewnych zawodów, takich jak zawodowa służba wojskowa, policyjna czy strażacka. W takich przypadkach należy zasięgnąć informacji dotyczącej warunków rekrutacji w wybranych zawodach. ST R EFA Z DROW I A 30+ WZMACNIAMY ODPORNOŚĆ NIE CHCESZ ZŁAPAĆ PRZEZIĘBIENIA? Hartuj się i wzmocnij swój układ odpornościowy. To dzięki odporności będziesz w stanie zwalczać wirusy i bakterie. Od niej zależy, czy osłabienie, katar i kaszel szybko miną, czy będą cię męczyć tygodniami. P Tekst: Monika Kędzierska PO PIERWSZE: SZCZEPIONKA Szczepionka przeciw grypie chroni przed zachorowaniem tylko przez jeden rok. Spowodowane jest to dużą zmiennością antygenową wirusa grypy, który co roku zmienia swoją budowę i nasz układ odpornościowy traktuje go jak zupełnie nowego wirusa. Dlatego co roku firmy farmaceutyczne w oparciu o zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) przygotowują nowe szczepionki zawierające rozszczepione szczepy wirusów, które mogą nam zagrażać w danym sezonie. Szczepionkę przeciwko grypie powinny przyjąć dzieci w wieku od 6 miesięcy do 18 lat, kobiety, które będą w drugim lub trzecim trymestrze ciąży w sezonie grypowym, osoby po 50. roku życia i starsze oraz przewlekle chore. PORCJA WITAMIN I MINERAŁÓW Do każdego posiłku dodawaj owoce i warzywa ze względu na witaminy i naturalne antyoksydanty: witaminy A i E. Bez nich wspomaganie odporności jest trudne. Odporność wzmacniają również mikroelementy: żelazo, cynk i selen. Dzięki nim wzrasta liczba przeciwciał, które hamują rozmnażanie mikrobów. Źródłem żelaza jest mięso, zwłaszcza czerwone, a także wątróbka. Sporo go w szpinaku, nie tylko świeżym, ale też mrożonym. Z kolei cynk to mikroelement, który zwalcza infekcje i stany zapalne. W naturalnej postaci znajdziemy go w mięsie, owocach morza, kiełkach pszenicy, pestkach dyni, słonecznika i sezamie. Selen natomiast pobudza tworzenie przeciwciał do walki z agresorem. Aby dostarczyć go organizmowi, wystarczy regularnie spożywać owoce morza, kiełki pszenicy, otręby lub pełne ziarna zbóż. HARTOWANIE Doskonałym sposobem na uodparnianie organizmu jest natrysk. Najpierw 20–30 sekund polewaj ciało ciepłą wodą, a potem przez 2–3 sekundy chłodną. Na zakończenie – wodą o temperaturze ciała (36,6°C). Nie wszyscy przepadają za zimnymi natryskami. Zamiast chłodnej wody można też po gorącej kąpieli nacierać ciało ręcznikiem zmoczonym w zimnej wodzie. Warto także hartować nogi: napełnij wannę zimną wodą (do połowy łydek) i drepcz 10 w niej około minuty. Z czasem wydłuż ten okres do kilku minut. Po tej zimnej kąpieli dokładnie osusz nogi i załóż ciepłe skarpety. SEANS W SAUNIE Ci, którzy nie umieją bez niej żyć – Finowie, Szwedzi i Norwegowie – rzadko się przeziębiają. W saunie podczas silnego pocenia się organizm oczyszcza się z toksyn. To wystarczy, żeby usprawnić układ odpornościowy. Panująca w saunie wysoka temperatura podnosi ciepłotę ciała nawet o 2–3°C i pobudza CZY WIESZ, ŻE... cukier powoduje obniżenie aktywności neutrofilów, czyli krwinek białych obojętnochłonnych, których zadaniem jest atakowanie i „pożeranie” niepotrzebnych bakterii. Neutrofile stają się mniej aktywne również wtedy, gdy pijemy codziennie alkohol. Poza tym cukier obniża przyswajanie selenu, pierwiastka wpływającego pozytywnie na odporność organizmu. krążenie krwi. W efekcie organizm ma więcej energii i lepiej radzi sobie z wirusami. Gorąca para sprawia, że serce zaczyna pracować intensywniej, aby szybciej przetransportować krew do każdej komórki ciała. Krew w wyniku oddziaływania wysokiej temperatury zaczyna produkować ciała odpornościowe, skutecznie zwalczając wirusy i bakterie chorobotwórcze. Uwaga – sauna nie jest dobrym rozwiązaniem dla osób mających problemy z sercem. SIŁA ŚNIADANIA Lekarze udowodnili, że ci, którzy wychodzą z domu bez śniadania, znacznie częściej zapadają na infekcje (szczególnie górnych dróg oddechowych) w porównaniu do osób, które jedzą je regularnie. Śniadanie powinno być sycące i rozgrzewające. Taki ciepły posiłek powoduje wzrost temperatury wewnątrz organizmu, dzięki czemu bakterie mają mniejsze szanse, by zaatakować. Aby wzmocnić odporność, najlepiej spożywaj węglowodany złożone, które dają energię na wiele godzin pracy. Znajdziesz je w pieczywie pełnoziarnistym i razowym, płatkach zbożowych. Ważne jest także białko pochodzące z mleka i jego przetworów lub jajek, które regeneruje organizm i pomaga usuwać z niego toksyny. RELAKS Odporność osłabiają stres i napięcie nerwowe, gdyż system obronny jest ściśle powiązany z układem nerwowym. Zdenerwowanie zakłóca ich współpracę. Aby do tego nie dopuścić, warto codziennie znaleźć trochę czasu na odprężenie i wyciszenie. Nie bierz na siebie zbyt wielu obowiązków, bądź asertywny – naucz się mówić „nie” i znajdować czas dla przyjaciół. Badania wykazały, że system immunologiczny ludzi towarzyskich funkcjonuje o 20 proc. lepiej niż tych, którzy są zamknięci w sobie. Zadbaj też o odpowiednią dawkę snu – potrzebujesz 8 godzin snu na dobę. Czas wolny wypełnij formami czynnego wypoczynku – ruch na świeżym powietrzu doskonale wzmacnia odporność. POŻEGNANIE UŻYWEK Alkohol, kawa i papierosy niszczą witaminy A, C, E i B oraz selen, cynk i inne mikroelementy, które pomagają zwalczać groźne dla układu immunologicznego wolne rodniki. Alkohol w dawce większej niż lampka czerwonego wina dziennie zabija obecne w krwi czynniki odpornościowe. Nie pal i unikaj przebywania w zadymionych pomieszczeniach. Jeżeli nie potrafisz zerwać z nałogiem, dostarczaj organizmowi więcej REKL A M A 11 ZIOŁA – TWÓJ SPRZYMIERZENIEC Dobrze jest wspomagać organizm ziołami. Do najskuteczniejszych należy jeżówka i gorzknik kanadyjski oraz rumianek i imbir. Jeżówka i imbir działają podobnie jak interferon, który zwiększa odporność komórek na zakażenie. Gorzknik z kolei zawiera berberynę, która również wspomaga układ odpornościowy, a rumianek działa przeciwbakteryjnie i rozgrzewająco. Najlepiej stosować je, kiedy jesteśmy osłabieni i odczuwamy zbliżające się przeziębienie. przeciwutleniaczy. W dymie znajdują się tysiące trujących substancji, które niszczą błony śluzowe, a więc pierwszą linię obrony przed zarazkami. Podczas palenia papierosów wytwarza się duża ilość wolnych rodników. Wprawdzie organizm stara się je zneutralizować, ale w ten sposób nadweręża swoje siły obronne. ST R EFA Z DROW I A 30+ C CO TO JEST CELIAKIA? CELIAKIA MOŻE SPOWODOWAĆ niedobór masy ciała, spowolnienie tempa wzrostu, a nawet przyczynić się do zachorowania na osteoporozę lub nowotwór w obrębie przewodu pokarmowego. Celiakia to choroba autoimmunologiczna, która niesie za sobą wiele zagrożeń, ale zwalczenie jej nie jest trudne. Celiakia to choroba autoimmunologiczna, w której organizm nie toleruje białka glutenu zawartego w zbożach: pszenicy, życie i jęczmieniu. W dużym uproszczeniu, pod wpływem tych białek dochodzi do pobudzenia reakcji immunologicznej w obrębie jelita cienkiego. Z czasem reakcja ta powoduje powstanie stanu zapalnego w śluzówce jelita cienkiego. Śluzówka ulega uszkodzeniu, a znajdujące się na niej kosmki jelitowe zanikowi. Kosmki jelitowe to przypominające drobne włoski wypustki komórek na powierzchni śluzówki, które odpowiadają za wchłanianie witamin, minerałów i innych związków odżywczych pochodzących ze spożywanych produktów. Prawidłowy nabłonek jelitowy obejrzany pod mikroskopem mógłby przypominać gęsty dywan, natomiast nabłonek uszkodzony przez proces autoimmunologiczny mógłby wyglądać jak gładka podłoga. Przyczyna rozwoju celiakii jest nieznana. Zachorowanie na nią wiązane jest z obecnością pewnego charakterystycznego genu HLA-DQ2, ale to nie znaczy, że u osoby, która taki gen posiada, dojdzie do rozwoju choroby. Na ujawnienie się choroby mogą mieć również wpływ czynniki środowiskowe, takie jak przebycie zakażenia wirusowego, przebyty zabieg operacyjny i ciężkie reakcje stresowe. Celiakia częściej występuje wśród rasy białej niż pozostałych. Z JAKIMI CHOROBAMI MOŻE WSPÓŁISTNIEĆ CELIAKIA? Celiakia może wystąpić u każdej osoby, niemniej jednak częściej może występować u osób z innymi chorobami o podłożu autoimmunologicznym, takim jak: CZY WIESZ, ŻE... za postać skórną celiakii uważa się chorobę Dühringa (opryszczkowate zapalenie skóry). Zmiany powstające na skórze przypominają opryszczkę, natomiast nie mają żadnego związku z infekcją wirusową. Tekst: dr n. med. Małgorzata Sodolska Klinika Chorób Wewnętrznych i Nefrodiabetologii UM w Łodzi 12 PRODUKTY ZABRONIONE: przetwory z pszenicy, żyta i owsa; wszelkie formy pieczywa (również razowe, ciemne, chrupkie); tradycyjne makarony; kasza manna, kasza jęczmienna, pęczak; wszystkie tradycyjne produkty zbożowe. Cukrzyca typu I, Autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (choroba Hashimoto), Zespół Sjögrena (tzw. zespół suchego oka), Mutacje genowe wywołujące zespoły genetyczne (np. zespół Downa), Autoimmunologiczne zapalenie jelita grubego. Wyżej wymienione choroby są wskazaniem do wykonania badań przesiewowych w kierunku celiakii. JAKIE SĄ OBJAWY CELIAKII? U dzieci typowymi objawami są biegunka, przewlekłe zmęczenie i bóle brzucha. Ze względu na zaburzone wchłanianie jelitowe dochodzi do niedożywienia, zaburzeń prawidłowego wzrostu, pojawiają się problemy wynikające z deficytu mikroelementów i witamin (m.in. łamliwe włosy, paznokcie, krwawiące dziąsła, niedokrwistość, krzywica). Pomimo spożywania posiłków dochodzi do wyniszczenia organizmu. U dorosłych najczęstszymi objawami są te ze strony przewodu pokarmowego (choć nie występują u wszystkich) – przypominają objawy przewlekłego zapalenia jelita. Pojawiają się biegunki, wodniste, cuchnące, obfite, z niestrawionymi resztkami pokarmowymi. Biegunkom towarzyszą silne wzdęcia z dużą ilością gazów jelitowych oraz bóle brzucha. U kobiet mogą wystąpić zaburzenia płodności, problemy wynikające z niedoczynności tarczycy i osteoporoza. U mężczyzn częściej występują objawy skórne, a dysfunkcjom jelitowym może towarzyszyć uporczywa zgaga. Objawy neurologiczne to głównie poczucie stałego zmęczenia, zaburzenia snu, sen niedający regeneracji i wypoczynku, zespół niespokojnych nóg. JAKIE SĄ POWIKŁANIA CELIAKII? Celiakia powoduje niedożywienie i spadek masy ciała będące efektem uszkodzenia na- błonka jelitowego i stałego zaburzenia wchłaniania związków odżywczych. Nieodpowiednie wchłanianie żelaza prowadzi do niedokrwistości. U dzieci może to skutkować nieprawidłowym rozwojem i problemami ze wzrostem. Celiakia wpływa także negatywnie na wchłanianie wapnia, co z kolei może prowadzić do chorób kości, np. osteomalacji u dzieci oraz osteoporozy u osób dorosłych. Celiakia przekłada się również na nietolerancję laktozy, czyli cukru zawartego w produktach mlecznych, a także może powodować powstawanie nowotworów w obrębie przewodu pokarmowego oraz układu krwionośnego (chłoniak). Choroba ta może także wpływać negatywnie na płodność oraz sprzyja samoistnym poronieniom. JAK SIĘ ROZPOZNAJE CELIAKIĘ? W celu rozpoznania choroby oznacza się obecność przeciwciał w surowicy krwi (przeciwciała przeciwendomyzjalne i przeciwciała przeciwko transglutaminazie tkankowej) oraz wykonuje się badanie endoskopowe przewodu pokarmowego z pobraniem materiału do badania histopatologicznego (czyli do obejrzenia pod mikroskopem). Ponadto podczas badania endoskopowego sprawdza się śluzówkę jelita pod kątem zmian charakterystycznych dla choroby. Diagnozowanie histopatologiczne jest kluczowe w rozpoznaniu choroby, ale jako badanie uzupełniające, w wybranych przypadkach, wykonuje się także badanie genetyczne. JAK SIĘ LECZY CHOROBĘ? Jedyną skuteczną metodą leczenia jest stosowanie przez całe życie diety bezglutenowej, czyli niezawierającej produktów wytworzonych z pszenicy, żyta i jęczmienia. Odradza się również spożywanie owsa. Sam owies nie zawiera glutenu, ale bardzo często jego produkty są zanieczyszczone nawet minimalnymi ilościami 13 glutenu. Inne sposoby leczenia nie istnieją. W ostrej chorobie czasowo, w celu redukcji stanu zapalnego, pomocne mogą być leki steroidowe. U osób z celiakią po konsultacji lekarskiej można rozważyć podawanie witamin z grupy B, żelaza, wapnia oraz kwasu foliowego. Po wdrożeniu diety eliminacyjnej (czyli bez glutenu) objawy choroby ustępują w przeciągu około dwóch tygodni. W okresie 2–3 miesięcy cofają się zmiany w obrębie jelita. Wbrew pozorom dieta bez glutenu nie wymaga wyrzeczeń żywieniowych i nie jest to dieta niepełnowartościowa pod względem składników odżywczych. Mąkę pszenną, żytnią i jęczmienną z powodzeniem zastąpi mąka kukurydziana, z szarłatu czy innych na nowo odkrywanych zbóż. Jedyną skuteczną metodą leczenia jest stosowanie przez całe życie diety bezglutenowej, czyli niezawierającej produktów wytworzonych z pszenicy, żyta i jęczmienia. ST R EFA Z DROW I A M A M Y I DZ I ECK A MALI WEGETARIANIE CZY MENU BEZMIĘSNE JEST ODPOWIEDNIE dla niemowląt, dzieci i młodzieży? Okazuje się, że mali wegetarianie, których dieta jest właściwie skomponowana, nie tylko rozwijają się zupełnie normalnie, lecz także często są zdrowsi od jedzących mięso rówieśników. N Tekst: Anita Zuchora Niedorozwój, krzywica, anemia – to groźne potencjalne skutki diety pozbawionej mięsa. W rzeczywistości jednak dzieci na dobrze skomponowanych dietach bezmięsnych wcale nie rozwijają się gorzej ani nie chorują częściej niż ich mięsożerni koledzy. Wykazało to choćby badanie opublikowane w 1988 roku w „The American Journal of Clinical Nutrition”. Naukowcy przez wiele lat obserwowali kilkadziesiąt brytyjskich dzieci na diecie wegańskiej. Większość rozwija- 14 ła się i rosła według norm. Do podobnych wniosków doszli w roku 1999 uczeni z Vrije Universiteit w Brukseli, którzy przebadali flamandzkie dzieci i młodzież na diecie wegetariańskiej. Okazały się one równie sprawne fizycznie jak pozostałe. ZALETY DIETY BEZMIĘSNEJ Co więcej, jadłospis „wege” może nieść wiele korzyści dla zdrowia. Dzieci na takiej diecie mają zwykle niższy cholesterol niż rówieśni- opinię wyraża brytyjski NHS (odpowiednik a z produktów jadanych przez wegetarian: polskiego NFZ) i Canadian Paediatric Society jogurty, jajka i mleko. Niedobory B12 mogą (CPS). W Polsce lekarze nie są przychylni die- prowadzić do anemii lub upośledzić rozwój ludzkość zna wegetarianizm od wieków. tom wegetariańskim czy wegańskim u dzieci. neurologiczny dziecka. Pierwsze objawy: drażAnalizy prehistorycznych kości homo sapiens Kierują się bowiem oficjalnym stanowiskiem liwość, apatię, opóźnienie wzrostu, brak apewykazują, że nasi przodkowie nie jadali zbyt w tej sprawie, które w roku 2002 opracował tytu, niemowlęta wykazują między 4. a 10. wiele mięsa. Z własnego wyboru dietę wegezespół ekspertów pod kierunkiem prof. Anny miesiącem życia. Dotyczy to nawet dzieci kartariańską stosowali starożytni Hindusi i GreDobrzańskiej, konsultanta krajowego w dzie- mionych piersią przez matki weganki, które cy. Wegetarianami byli matematyk Pitagoras dzinie pediatrii. Ekspeci jednoznacznie stwier- – jeśli nie wzbogacają diety witaminą B12 – nie i historyk Plutarch, który uważał jedzenie dzili, że diety wegetariańska i wegańska nie będą miały w mleku wystarczających jej ilości. mięsa za barbarzyństwo. Obecnie 42 proc. społeczeństwa Indii to jarosze, zaś w USA są odpowiednie dla najmłodszych. Suplementacja preparatami witaminowymi, około miliona dzieci w wieku od 6 do 17 lat którą należy wcześniej skonsultować z dietenie jada mięsa. W Polsce dorosłych wegeRYZYKO DIETY WEGETARIAŃSKIEJ tykiem, może być skutecznym rozwiązaniem tarian i wegan (którzy oprócz mięsa wykluAby opracować dietę wegetariańską dla dzieci, tego problemu. czają produkty pochodzenia zwierzęcego, potrzebna jest mieszanka konkretnej wiedzy takie jak mleko czy jajka) jest ok. 400 tysięcy. i doświadczenia. Na co należy zwracać uwaWśród dzieci i młodzieży ok. 3 proc. jest na gę? Przede wszystkim na obecność żelaza diecie bezmięsnej. i witaminy B12, gdyż ich braki mogą prowadzić do anemii. Mięso zawiera łatwiej przyswacy, bo jedzą więcej owoców i warzyw. Bada- jalną przez organizm człowieka formę żelanie przeprowadzone w roku 1997 na ponad za – tzw. żelazo hemowe. Żelazo niehemo300 nastolatkach z Minnesoty wykazało, że we, które znaleźć można w dużych ilościach młodzi wegetarianie sięgali po owoce i wa- np. w czerwonej fasoli, natce pietruszki, soi rzywa dwa razy częściej niż ich mięsożerni czy ciecierzycy – wchłania się gorzej. koledzy, za to jedli trzy razy mniej słodyczy. Warto jednak zaznaczyć, że źródła roślinne Poza tym dzieci „wege” są zwykle szczuplej- zawierają na tyle dużo żelaza, że nawet gorzej sze niż wielbiciele mięsa, co jest ważne przy wchłaniane wystarcza, by zapewnić dzienne obecnej epidemii otyłości. Ta przewaga we- zapotrzebowanie na ten mikroelement takgetarian bierze się stąd, że od najmłodszych że dzieciom. Ważne tylko, by wiedzieć, gdzie lat uczą się one podstaw komponowania po- szukać żelaza niehemowego. Trzeba również siłków i zdrowe odżywianie weszło im w na- pamiętać, by posiłek zawierający żelazo niewyk. Jeśli pozostaną przy diecie bezmięsnej hemowe składał się również z produktu bow dorosłości, zmniejszą ryzyko zachorowań gatego w witaminę C, gdyż ułatwia ona jego na cukrzycę, chorobę wieńcową, nadciśnienie wchłanianie. Na przykład pomidory do czerczy niektóre nowotwory. wonej fasolki, a po obiedzie z kotlecików soAmerican Dietetic Association ogłosiła jowych – pomarańcze na deser. w 2009 roku, że dobrze zaplanowana dieta Oprócz żelaza w diecie dzieci „wege” nie wegetariańska jest odpowiednia we wszyst- może zabraknąć witaminy B12. Na jej niedo400 g ugotowanej ciecierzycy kich stadiach życia, włącznie z okresem cią- bory szczególnie narażeni są weganie, gdyż 2 marchewki ży, niemowlęctwa, dzieciństwa i dorastania. rośliny praktycznie w ogóle jej nie zawiera1 pietruszka lub ćwiartka średniego selera korzeniowego Dotyczy to także diety wegańskiej. Podobną ją. W B12 obfitują za to ryby, owoce morza, 2 cebule 4 ząbki czosnku CIEKAWOSTKI natka pietruszki mąka pszenna razowa do zagęszczenia, CZY WIESZ, ŻE... WEGETARIAŃSKI PRZEPIS Kotlety z ciecierzycy Laktoowowegetarianizm (potocznie wegetarianizm) dieta bezmięsna, ale dopuszczająca jedzenie produktów pochodzenia zwierzęcego, takich jak nabiał czy jajka. Weganizm (nazywany też ścisłym wegetarianizmem) dieta wykluczająca nie tylko mięso, lecz także wszelkie produkty wytwarzane przez zwierzęta, takie jak mleko, jajka czy miód. Pescetarianizm dieta wyłączająca czerwone mięso (takie jak wołowina czy wieprzowina) oraz drób, ale dopuszczająca jedzenie ryb, owoców morza, nabiału i jajek. 15 ok. 1/2 szklanki sól, papryka ostra, cząber, mogą też być inne zioła Ciecierzycę namoczyć na noc. Ugotować (1,5 godz.), wystudzić, zmielić lub zmiksować. Marchewki, pietruszkę i cebule zetrzeć na tarce lub rozdrobnić w malakserze. Zmieszać z ciecierzycą, dodać mąkę, zmiażdżone ząbki czosnku, posiekaną natkę pietruszki. Przyprawić solą, papryką i ziołami. Z powstałej masy formować kule, spłaszczać i piec w piekarniku 20–30 minut. Upieczone kotlety podawać z ryżem, ziemniakami, kaszami. Świetnie smakują z sosem pieczarkowym, pomidorowym lub koperkowym. ST R EFA Z DROW I A M A M Y I DZ I ECK A MOJE DZIECKO SEPLENI NIEPRAWIDŁOWE WYMAWIANIE GŁOSEK może wpływać na relacje dziecka z rówieśnikami oraz jego rozwój intelektualny. Jedną z najczęstszych wad wymowy jest seplenienie. S Tekst: Anita Zuchora Seplenienie (sygmatyzm) to wada wymowy polegająca na nieprawidłowej artykulacji głosek dentalizowanych z szeregów: syczącego (s, z, c, dz), szumiącego (sz, ż, cz, dż) oraz ciszącego (ś, ź, ć, dź). Zaburzona może być artykulacja jednej, kilku lub nawet kilkunastu głosek. Niewłaściwa wymowa może polegać na za- stępowaniu jednego szeregu przez drugi, np. szereg szumiący (sz, ż, cz, dż) jest zastępowany przez szereg syczący: szafa-safa, czapka-capka, żaba-zaba albo przez szereg ciszący np: czapka-ciapka, szafa-siafa. Zdarza się także, że dzieci opuszczają te miejsca, gdzie występują głoski trzech szeregów, ponieważ jest to dla nich trudne. Mówią wtedy „afa” zamiast „szafa”, „upa” zamiast „zupa”, „ima” zamiast „zima”. Nieprawidłowa wymowa może również polegać na deformacji głosek. SKĄD SIĘ BIORĄ WADY WYMOWY? Przyczyn niewłaściwej artykulacji może być wiele. Do najczęstszych należy nieprawidłowa budowa narządów artykulacyjnych, na przykład zbyt duży lub zbyt gruby język, krótkie wędzidełko podjęzykowe czy wady zgryzu. Zdarza się, że dziecko ma niską sprawność narządów 16 artykulacyjnych – zbyt wiotkie lub zbyt silnie napięte mięśnie języka. Wady wymowy może powodować też upośledzenie słuchu w zakresie tonów wysokich, które decydują o barwie głosek dentalizowanych (ś, ź, dź, s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż). Niewystarczające słyszenie prowadzi do niedostatecznego różnicowania tych głosek. Wady wymowy nie są dziedziczone. Ich „rodzinny” charakter polega jedynie na powtarzaniu nieprawidłowego wzorca artykulacyjnego rodzica i nie są związane z genetyką. To czy dziecko będzie prawidłowo mówić, zależy również od postępowania rodziców już w pierwszych miesiącach życia niemowlęcia. Istotne jest odpowiednie karmienie. Karmienie piersią jest zdecydowanie bardziej korzystne od karmienia sztucznego (naturalne – pomaga rozwijać mięśnie języka, warg i żuchwy). Ważny jest także dobór odpowiedniej pozycji do karmienia – dziecko powinno przylegać brzuszkiem do ciała mamy, z twarzą skierowaną do piersi, a jego głowa musi znajdować się bez zagięcia w osi kręgosłupa. Nieprawidłowa pozycja karmienia sprzyja zaburzeniom czynności mięśni i stawu skroniowo-żuchwowego. W 5.–6. miesiącu życia należy uczyć dziecko jedzenia łyżeczką, a około 8. miesiąca życia dziecko powinno pić z kubka. W okresie pojawienia się siekaczy powinno uczyć się odgryzać kęsy jedzenia. Pamiętajmy również o odpowiedniej stymulacji językowej ze strony rodziców – najlepiej mówić do dziecka jak najwięcej. Przyczyny wad wymowy mogą być też bardziej złożone, np. rozszczep podniebienia czy opóźniony rozwój dziecka. Wówczas terapia powinna polegać na współpracy odpowiednich specjalistów. KIEDY PODJĄĆ LECZENIE? Jeśli podejrzewamy opóźnienia w rozwoju mowy, warto udać się z dzieckiem do logopedy już w drugim roku życia. Jeżeli zauważamy w jego wymowie nieprawidłowości artykulacyjne, również należałoby skonsultować to ze specjalistą. U 4-, 5-latka wadę wymowy można skorygować łatwiej, niż u 6-latka. Natomiast u dzieci w wieku szkolnym wada bywa mocno utrwalona, a więc jest trudniejsza do wyeliminowania i wymaga wiele pracy. Problem seplenienia jest dość złożony, ponieważ istnieją różne jego rodzaje – seplenienie międzyzębowe, przyzębowe, wargowo-zębowe, boczne, nosowe i wiele, wiele innych. Najczęstszą formą seplenienia u dzieci jest sygmatyzm międzyzębowy. Dziecko wysuwa język między zęby w linii środkowej lub z boku, przy opuszczonej żuchwie. Uniemożliwia to zbliżenie górnych i dolnych zębów, które jest konieczne do prawidłowej wymowy głosek dentalizowanych. Innym typem seplenienia, w czasie którego nie ma zbliżenia zębów, jest sygmatyzm międzywargowy (interlabialny). Polega on na tym, że dziecko podczas wymowy wsuwa język między wargi – dźwięk głoski jest wtedy zbliżony do „s” i „f”. By prawidłowo rozpoznać i wyleczyć wadę, konieczna jest wizyta u logopedy, który oceni, funkcjonowanie aparatu artykulacyjnego dziecka i zaproponuje odpowiednie ćwiczenia do REKL A M A PROSTE ĆWICZENIA ARTYKULACYJNE: dmuchanie przez rurkę; nauka gwizdania; kląskanie językiem; wypychanie językiem policzków; tworzenie ze złączonych warg na przemian uśmiechu i dzióbka; szybkie i wolne powtarzanie tttttttt. pracy w domu. Tylko systematyczne i częste powtarzanie ćwiczeń doprowadzi do zlikwidowania wady. Na szczęście same ćwiczenia nie wymagają ani wielkich przygotowań, ani wysiłku, za to mogą być znakomitą formą wspólnej zabawy. Częstotliwość zajęć z logopedą zależy zarówno od wieku dziecka, jak i od rodzaju samej wady. Może się okazać, że po kilku spotkaniach dziecko będzie potrafiło poprawnie wymawiać głoski, więc wystarczą tylko ćwiczenia domowe i od czasu do czasu wizyta kontrolna. ST R EFA Z DROW I A SEN IOR A KIEDY PRZESTAJEMY SŁYSZEĆ Z BADAŃ WYNIKA, ŻE co czwarta osoba po 65. roku życia ma zaburzenia słuchu. Jak leczyć problemy ze słuchem u osób w starszym wieku? B Tekst: Marta Bitner Bardzo głośne słuchanie radia i oglądanie telewizji, częste prośby o powtórzenie wymówionych przez rozmówcę słów, zwłaszcza w głośnym otoczeniu – to pierwsze objawy wskazujące na problemy ze słuchem. Pogorszenie słuchu u osób starszych jest bardzo często spotykaną dolegliwością. Niedosłuch to zaburzenie narządu słuchu objawiające się nieprawidłowościami przewodzenia dźwięków lub w ich odbiorze. Problemy ze słuchem ma co czwarta osoba po 65. roku życia i ponad jedna trzecia osób po 75. roku życia. Starcze osłabienie ostrości słuchu jest 18 upośledzeniem specyficznym dla podeszłego wieku, podobnie jak osłabienie wzroku. O ile jednak starsi ludzie łatwo akceptują noszenie okularów, osłabienie ostrości słuchu jest dla nich często wielkim zaskoczeniem CZY WIESZ, ŻE... zaburzenie słuchu można wykryć w oparciu o prosty test. Badający staje z boku osoby starszej i będąc poza zasięgiem jej wzroku, szepcze jej do każdego ucha po krótkim zdaniu. Jeżeli badana osoba nie usłyszy wypowiedzianego zdania, należy udać się do lekarza. i dolegliwością trudną do zaakceptowania. Tym bardziej że utrata słuchu nie jest zjawiskiem nagłym – zazwyczaj problem ewoluuje. POWOLNY PROCES U osób starszych zachodzi zjawisko, które polega na osłabieniu zdolności odbioru wrażeń, nierozróżnianiu dźwięków w testach dźwiękowych, przy jednoczesnym prawidłowym rozróżnianiu słów. Upośledzenie postępuje bardzo wolno, tak więc osoba tracąca słuch zachowuje umiejętność rozróżniania słów, pomimo że już ich tak naprawdę dobrze nie słyszy. W czasie, gdy słuch ulegał przez lata stopniowemu osłabieniu, wytworzyły się mechanizmy wyrównujące. Senior, który niedosłyszy, zna słowa od tak dawna, że umie je rozróżniać, nawet wtedy, gdy nie docierają do niego w takiej postaci jak niegdyś. W momencie kiedy jest zbyt głośno, osoba taka nie może sobie poradzić w rozróżnieniu słów, ponieważ mechanizmy wyrównujące i wspomagające są przeciążone. JAK LECZYĆ SŁUCH? Laryngolog wykona badanie określające poziom problemu ze słuchem, np. tzw. audiogram. Na podstawie wyników specjalista określi stopień uszkodzenia i wskaże najlepsze rozwiązanie, które pomoże seniorowi wrócić do świata dźwięków. W przypadku początkowych i niewielkich zmian wystarczające może być leczenie farmakologiczne. W większości przypadków lekarz zaleci jednak aparat słuchowy, a przy poważniejszych zmianach (lub gdy aparat nie spełni swojej roli) – implant słuchowy. Aparat słuchowy wzmacnia odbierane dźwięki, dzięki czemu będą one zrozumiałe dla seniora. Implant natomiast omija uszkodzone części ucha, trafiając bezpośrednio do nerwu słuchowego. Implantacja jest zabiegiem chirurgicznym. Przed wszczepieniem implantu senior musi przejść pozytywnie procedurę kwalifikacyjną potwierdzającą gotowość organizmu do tego typu operacji. OBJAWY NIEDOSŁYSZENIA pogłaśnianie radia lub odbiornika telewizyjnego; proszenie rozmówców, aby mówili głośniej; nierozumienie przekazywanych komunikatów; niechęć kontaktu (zostawanie z boku); niesłyszenie np. dzwonka do drzwi, telefonu; niereagowanie na dźwięki ostrzegawcze (alarm, sygnał); uciążliwe szumy w uszach, zawroty głowy. WARTO POPRAWIĆ SŁUCH Pogorszenie się słuchu z wiekiem, tak zwane starcze przytępienie słuchu, może doprowadzić do głuchoty, zaburzając tym samym zdolność do komunikowania się z rodziną, ograniczając życie towarzyskie oraz aktywne uczestniczenie w codziennych sytuacjach. To, że senior nie żyje już tak aktywnie jak kilkanaście lat temu, nie oznacza, że ma się pogodzić z niedosłuchem. Spotkania z rodziną, wyjścia z przyjaciółmi, zabawa z wnukami – są dziesiątki powodów, dla których powinien słyszeć najlepiej, jak to tylko możliwe. Problemy ze słuchem bardzo często prowadzą do izolacji. Osoba niedo- WAŻNE! Komunikacja z osobą niedosłyszącą Niedosłyszący oczekują przede wszystkim zrozumienia, otwartości i cierpliwości. Osoby starsze zazwyczaj zdają sobie sprawę z tego, że budzą współczucie oraz bywają kłopotliwe. W próbach porozumienia z osobą, która słabo słyszy, bardzo ważne są: utrzymywanie kontaktu wzrokowego, formułowanie krótkich i prostych zdań, powtarzanie tej samej informacji bez okazywania negatywnych emocji, niewywieranie presji, niekrytykowanie. Cierpliwość w relacjach z osobą niedosłyszącą daje jej poczucie bezpieczeństwa i ułatwia nawiązanie kontaktu. 19 słysząca obawia się kontaktów z dużą grupą ludzi, wejścia w nowe środowisko, wyjazdów – zamyka się powoli w swoim świecie. Aby do tego nie dopuścić, warto skorzystać z możliwości leczenia, które jest całkowicie refundowane przez NFZ. Narodowy Fundusz Zdrowia finansuje operację wszczepienia implantu słuchowego zarówno u dzieci, osób dorosłych, jak i seniorów. Nie ma górnej granicy wieku, po której nie można zdobyć środków na implantację. Jedynym warunkiem jest stan zdrowia pacjenta pozwalający na przeprowadzenie zabiegu. ST R EFA Z DROW I A SEN IOR A C CO TO JEST ZESPÓŁ BOLESNEGO BARKU? BOLESNY BARK JEGO POJAWIENIE SIĘ TO JEDNA Z NAJCZĘSTSZYCH PRZYCZYN wizyt u ortopedy. Zespół bolesnego barku może wystąpić zarówno podczas uprawiania sportów, jak i wykonywania codziennych czynności, dlatego warto wiedzieć, w jaki sposób go leczyć i jak mu zapobiegać. Tekst: dr n. med. Małgorzata Sodolska Klinika Chorób Wewnętrznych i Nefrodiabetologii UM w Łodzi 20 Zespół bolesnego barku to objawy bólowe wynikające z próby ruchu w obrębie obręczy barkowej. W rzeczywistości nie jest ona jednym, lecz kilkoma stawami otoczonymi strukturami ścięgnistymi, więzadłami i mięśniami. Jakikolwiek proces patologiczny, który ma miejsce w obrębie tych struktur powoduje, że ruch w całej obręczy barkowej jest ograniczony, a dodatkowo pojawia się ból. W zespole bolesnego barku najczęściej dochodzi do powstania stanu zapalnego w obrębie ścięgien mięśni, które pokrywają głowę kości ramiennej niczym „kapsuła”. Mięśnie te to tzw. grupa rotatorów, czyli mięśni obracających, których więzadła dochodzą do łopatki poniżej jej wyrostka barkowego. JAKIE SĄ PRZYCZYNY ZESPOŁU BOLESNEGO BARKU? Najczęściej jest to przeciążanie przy uniesionej kończynie górnej – w takiej pozycji dochodzi do naciągnięcia i powstania stanu zapalnego w obrębie ścięgna, które przebiega pod wyrostkiem barkowym łopatki. Wyrostek taki działa jak łom, a staw barkowy zostaje niejako „wyważony”. Zespół bolesnego barku może wystąpić podczas wykonywania codziennych czynności zawodowych (np. malowania sufitu, zdejmowania przedmiotów z wysokości, mycia wysokich okien czy unoszenia do góry ciężkich przedmiotów), jak również w trakcie uprawiania sportu. Dlatego dolegliwość tę nazywa się czasami „barkiem pływaka” lub „barkiem miotacza”. Innymi przyczynami tego zespołu mogą być np.: pourazowe uszkodzenia kości lub stawów w obrębie barku. JAKIE SĄ OBJAWY ZESPOŁU BOLESNEGO BARKU? Zazwyczaj objawem zespołu bolesnego barku jest nagły ból po wykonaniu określonej czynności, a w ciągu kolejnych godzin ból połączony z utrudnionym ruchem w obrębie barku. Ból pojawia się np.: przy próbie podnoszenia ramienia, odgięcia go do tyłu, zapięcia stanika lub założenia przez głowę koszuli. Dodatkowo może wystąpić osłabienie siły mięśniowej (nie można unieść nawet dosyć lekkiego przedmiotu, np. szklanki z wodą). JAK SIĘ ROZPOZNAJE ZESPÓŁ BOLESNEGO BARKU? Zespół bolesnego barku rozpoznaje się na podstawie w y wiadu medycznego i badania ortopedycznego, zazwyczaj w połączeniu z badaniami obrazowymi. Badanie RTG wykonuje się w celu wykluczenia uszkodzeń kostnych, jednak charakteryzuje się ono bardzo niską czułością (nie pokazuje zmian w tkankach miękkich, jakimi są m.in. więzadła). Jeżeli pomimo zastosowanego leczenia dolegliwości bólowe nie ustępują, badaniem charakteryzującym się najwyższą czułością, pokazującym wszelkie patologie w obrębie tkanek miękkich stawów jest obrazowanie obręczy barkowej metodą rezonansu magnetycznego. W JAKI SPOSÓB LECZY SIĘ ZESPÓŁ BOLESNEGO BARKU? Do leczenia zalicza się: oszczędzające ruchy w obrębie stawu (nie wolno unieruchamiać barku), leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, leki rozluźniające mięśnie, rehabilitację medyczną, zabiegi ortopedyczne – podanie leków sterydowych wokół stawu. Największą skutecznością charakteryzuje się leczenie przeciwbólowe połączone z rehabilitacją medyczną. Należy unikać przeciążeń, stosować odpowiednie ćwiczenia rozciągające oraz często zażywać ciepłą kąpiel lub robić okłady. Nie wolno unieruchamiać REKL A M A CZY WIESZ, ŻE... jako pierwszy dolegliwości w obrębie obręczy barkowej opisał francuski chirurg Emanuel Duplay, stąd zespół bolesnego barku niekiedy nosi nazwę choroby Duplaya. barku, ponieważ powoduje to usztywnienie tkanek miękkich i ich przykurcz, co może prowadzić do tzw. barku zamrożonego. Z kolei rehabilitacja takiego stanu jest bardzo długa (może nawet trwać rok) i nie ma pewności, że przywróci pełną sprawność w obrębie obręczy barkowej. JAK ZAPOBIEGAĆ ZESPOŁOWI BOLESNEGO BARKU? Najprostszą i najbardziej skuteczną metodą są codzienne ćwiczenia fizyczne. Jeżeli planowana jest intensywna praca (np. malowanie ścian i sufitów), przed tymi czynnościami należy wykonać zwykłą rozgrzewkę i ćwiczenia rozciągające. Regularne ćwiczenie barków chroni przed kontuzjami i zmianami zwyrodnieniowymi. ST R EFA Z DROW I A SEN IOR A RUCH LEKIEM DLA SENIORÓW ZAJĘCIA RUCHOWE DLA OSÓB STARSZYCH na całym świecie zdobywają coraz więcej zwolenników. Senior ćwiczący w siłowni czy uprawiający nordic walking nikogo już nie dziwi. Całe szczęście, bo wiele schorzeń wynikających z wieku można pokonać właśnie dzięki optymalnemu wysiłkowi fizycznemu. W Tekst: Anita Zuchora We współczesnej rehabilitacji oraz medycynie dla seniorów podkreśla się znaczenie leczenia ruchem. Choć liczba osób aktywnie uprawiających sport w starszym wieku wciąż jest niewielka, coraz częściej spotyka się je na spacerach, jeżdżących rowerami, a nawet w fitness klubie. Dzięki ruchowi poprawiają swój stan psychofizyczny i jakość życia, bo aktywność fizyczna wskazana jest przecież w każdym wieku. Brak ruchu podczas jesieni życia ma niekorzystny wpływ na większość funkcji organizmu. Bezczynność powoduje spadek wydolności fizycznej i psychicznej oraz nieprawidłowe funkcjonowanie układów krążenia i układu oddechowego. CO DAJE RUCH Wielu seniorów uważa, że choroby uniemożliwiają im wysiłek, co często jest mylnym przekonaniem. Seniorzy cierpiący na nadciśnienie i choroby serca właśnie powinni zażywać umiarkowanego ruchu. Dzięki regularnym spacerom, jeździe na rowerze, a nawet pływaniu można pokonać wiele dolegliwości i wspomóc serce. Ciśnienie, które w początkowej 22 AKTYWNOŚCI DLA SENIORA nordic walking; aqua aerobic; joga; marszobiegi; siłownia; pływanie; gimnastyka; jazda na rowerze. Zanim zaczniesz ćwiczyć Aktywność musi być dopasowana do twojego ogólnego stanu zdrowia i sprawności fizycznej. Podchodź realistycznie do ćwiczeń i i nie podejmuj ich samodzielnie. Najlepiej, by zestawy ćwiczeń dobierał fizjoterapeuta. Pamiętaj, że ćwiczenia fizyczne w wieku starszym skutecznie opóźniają, a nawet przeciwdziałają procesom starzenia się. Warto więc być systematycznym w ćwiczeniu – dłużej zachowasz sprawność i samodzielność. fazie wysiłku gwałtownie wzrasta (dzięki regularnym ćwiczeniom ten wzrost przestaje być gwałtowny) powoduje, że krew jest szybciej dostarczana do poszczególnych organów, zmniejsza się ryzyko zatorów i poprawia się metabolizm. Przynajmniej 25–30-minutowy trening dziennie poprawia formę i usprawnia organizm starszej osoby. ZALETY AKTYWNOŚCI RUCHOWEJ SENIORÓW poprawia krążenie; wzmacnia serce; poprawia kondycję i siłę mięśni; zapobiega otyłości i nadwadze (w połączeniu ze zdrową dietą); poprawia stan stawów, ponieważ zapobiega ich sztywnieniu; wspomaga koordynację ruchową; daje satysfakcję, co jest bardzo ważne dla zdrowia psychicznego; pozytywnie wpływa na życie towarzyskie. Rehabilitacja ruchowa jest uniwersalnym lekiem wykorzystywanym w profilaktyce i leczeniu chorób związanych z wiekiem: choroby wieńcowej, nadciśnienia tętniczego, otyłości, podwyższonego poziomu cholesterolu, cukrzycy czy osteoporozy. Jej efektem jest zwiększenie wrażliwości komórek na krążącą insulinę, poprawa tolerancji glukozy i mniejsze prawdopodobieństwo wystąpienia cukrzycy. Podejmowanie aktywności ruchowej przez osoby starsze powoduje, że spada wśród nich częstotliwość zapadania na infekcje. Regularne ćwiczenia wpływają korzystnie na przebieg chorób przewlekłych, dzięki czemu można w porozumieniu z lekarzem zmniejszać ilość przyjmowanych leków. Pacjentom ze schorzeniami układu ruchu odpowiednio dobrane ćwiczenia mogą pomóc w łagodzeniu bólu. Wysiłek fizyczny odgrywa znaczącą rolę w postrzeganiu przez osoby starsze jakości własnego życia. Regularne ćwiczenia powodują, że swobodniej się poruszają, sami wykonują prace domowe, dłużej cieszą się samodzielnością, rzadziej chorują na depresję oraz odczuwają mniej bólu czy niepokoju. Aktywność ruchowa jest także doskonałym sposobem na 23 zachowanie sprawności umysłowej w zaawansowanym wieku. Warto wspomnieć o tym, że regularne ćwiczenia rehabilitacyjne wpływają na poziom tzw. hormonu młodości (siarczanu dehydroepiandrosteronu) oraz testosteronu u osób starszych. JAK ĆWICZYĆ Aktywność ruchowa osób starszych ma za zadanie poprawiać wydolność tlenową organizmu. Dlatego wskazane są ćwiczenia wytrzymałościowe: marsz, bieg, pływanie lub jazda na rowerze (2 razy w tygodniu po 20 minut). Pamiętajmy, że aktywności te nie mogą być zbyt intensywne. Ćwiczenia dla osób starszych powinny także wzmacniać siłę mięśni, dlatego warto wykonywać ćwiczenia siłowe angażujące najważniejsze grupy mięśniowe grzbietu i brzucha (2 razy w tygodniu po 20 minut, zestaw 8–10 ćwiczeń). Powinny także poprawiać gibkość, równowagę i koordynację ruchów. Do tego najlepsze są ćwiczenia rozciągające (najlepiej codziennie przez 5–10 minut). Oczywiście, ćwiczenia dla osób starszych powinny być tak dobrane, aby odpowiadały potrzebom, umiejętnościom i możliwościom seniora. Zestaw ćwiczeń powinien być przygotowany przez specjalistę oraz dobrany do wieku osoby ćwiczącej. By trening seniora przynosił zamierzone efekty, ćwiczenia powinny być kontynuowane do późnej starości lub do czasu, gdy zdrowie seniora na to pozwala (tu też potrzebna jest konsultacja specjalisty). Podczas ćwiczeń należy pamiętać o zindywidualizowaniu treningu, rodzaju, czasie i częstotliwości ćwiczeń (w zależności od chorób i dolegliwości), stopniowym wydłużaniu i urozmaicaniu ćwiczeń, rozgrzewce i kontrolowaniu swojego samopoczucia. PROMOC JA WITAMINA D DLA KAŻDEGO DOROSŁEGO LEKARZE ZALECAJĄ CODZIENNE STOSOWANIE WITAMINY D każdej dorosłej osobie w dawce do 2000 j.m.! W Tekst: mgr farm. Kamil Żarłok Witamina D3 jest często określana „witaminą życia” dlatego, że wpływa na szereg kluczowych czynności i narządów ważnych dla zdrowia człowieka. Niedobory witaminy D są w Polsce, niestety, powszechne, szacuje się, że niedobór witaminy D występuje w Polsce u ok. 70–90% całej populacji, z czego największą grupę stanowią osoby dorosłe. Głównymi przyczynami tego zjawiska są: położenie geograficzne (powodujące niską syntezę skórną witaminy D; warto w tym miejscu zauważyć, że 80% witaminy D pochodzi, a przynajmniej powinno, z syntezy skórnej), tryb życia polegający na przebywaniu w zamkniętych pomieszczeniach, powszechne stosowanie filtrów UV (które blokują powstawanie witaminy D w skórze) oraz niska zawartość witaminy D w diecie. Problem niedoboru witaminy D dotyczy nie tylko Polski, ale także wielu innych krajów zarówno w Europie, jak i na świecie. Konsekwencje wynikające ze zbyt niskiej podaży witaminy D dla zdrowia dorosłych są poważne, gdyż: „Na podstawie aktualnych badań uznaje się zmniejszenie stężenia witaminy D za potencjalnie istotny czynnik ryzyka takich chorób, jak nowotwory złośliwe, choroby ser- cowo-naczyniowe, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, choroby autoimmunologiczne, choroby metaboliczne, choroby zakaźne wywołane obniżeniem odporności i niektóre schorzenia neuropsychiatryczne”1. ZALECENIA Grupa wybitnych naukowców i lekarzy m.in. ze Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Węgier, Czech oraz Polski na podstawie aktualnych badań epidemiologicznych oraz wyników badań klinicznych opracowała i opublikowała w 2013 roku „Wytyczne suplementacji witaminą D dla Europy Środkowej”, w tym dla Polski, które zalecają codzienne stosowanie witaminy D przez2: każdą osobę dorosłą w dawce do 2000 j.m. w okresie od września do kwietnia lub przez cały rok, jeżeli nie ma zapewnionej w okresie letnim wystarczającej syntezy skórnej witaminy D, każdą osobę w wieku podeszłym, powyżej 65 lat w dawce do 2000 j.m. przez cały rok, każdą osobę z otyłością o BMI >30 kg m2 w dawce do 4000 j.m. przez cały rok (dawka zależna od stopnia otyłości), każde dziecko w wieku od 1 do 18 lat w dawce do 1000 j.m. w okresie od września do kwietnia lub przez cały rok, jeżeli nie ma zapewnionej w okresie letnim wystarczającej syntezy skórnej witaminy D. Dla osób, które mają niedobór witaminy D, a najprawdopodobniej większość z nas, niestety, go ma, zaleca się stosowanie dawek nawet do 10 000 j.m. przez okres do 3 miesięcy, 24 a następnie kontynuację suplementacji z zastosowaniem dawek profilaktycznych. Jak jednak sprawdzić, czy mamy niedobór witaminy D? Jest, niestety, potrzebne badanie krwi, które jest dostępne w większości laboratoriów i polega na oznaczeniu stężenia 25-hydroksywitaminy D w surowicy [25-(OH)-D]. Optymalne stężenie 25-(OH)-D dla osób dorosłych to 30–50 ng/ml (75–125 nmol/l). Koszt badania jest bardzo zróżnicowany i wynosi od kilkudziesięciu do ponad 100 złotych. Aby jednak efektywnie rozpocząć suplementację witaminą D, warto ten proces rozpocząć właśnie od oznaczenia stężenia 25-(OH)-D w surowicy. KORZYŚCI Z WITAMINY D Jakich korzyści mogą się spodziewać osoby, które stosują profilaktycznie witaminę D i posiadają jej odpowiednie stężenie w organizmie? Korzyści jest wiele, warto zwrócić jednak uwagę przede wszystkim na zwiększoną odporność i mniejszą ilość infekcji. Witamina D wspomaga również pacjentów z astmą oskrzelową i z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc Stosując witaminę D wspomagamy swoje zdrowie i zmniejszamy ryzyko wystąpienia infekcji oraz chorób cywilizacyjnych. (POChP). U tych pacjentów podczas suplementacji witaminą D stwierdzono mniejszą liczbę zaostrzeń w przebiegu obydwu chorób3. Dlatego też coraz więcej lekarzy alergologów i pulmonologów zaleca stosowanie swoim pacjentom stałej suplementacji witaminą D w dawce 2000 j.m. na dobę. Kolejną korzyścią, ważną dla osób w wieku podeszłym, jest zwiększenie siły mięśniowej i stopnia mineralizacji kości, co zapobiega upadkom, a w ich konsekwencji również złamaniom. Dzięki odpowiedniej podaży witaminy D zmniejsza się ryzyko skomplikowanych złamań, pobytu w szpitalu i długotrwałego leczenia. Witamina D polecana jest szczególnie pacjentom chorującym na osteoporozę, gdyż niedobór witaminy D uniemożliwia skuteczne leczenie tej choroby. Coraz więcej badań naukowych pokazuje pozytywny wpływ witaminy D na zmniejszanie ryzyka wielu chorób cywilizacyjnych, tj. chorób metabolicznych, nowotworów czy chorób sercowo-naczyniowych. dego preparatu należy zachować ostrożność i w razie jakichkolwiek wątpliwości skontaktować się z lekarzem lub farmaceutą. W wielu krajach, również w Polsce, preparaty zawierające witaminę D można kupić w aptekach bez recepty, tak więc są powszechnie dostępne. Kolejnym ważnym pytaniem jest, jaki preparat wybrać? Preparaty bez recepty są o tyle wygodne, że ich zakup nie wymaga wcześniejszej wizyty u lekarza. Decydując się na taki specyfik, warto rozważyć zakup nowoczesnych preparatów zawierających witaminę D rozpuszczoną w tłuszczu, co ułatwia szybkie i bardziej efektywne jej wchłanianie. Mając do wyboru kilka preparatów, warto zwrócić również uwagę na odpowiednią dawkę w pojedynczej porcji preparatu oraz wielkość opakowania. Dobrze, aby jedno opakowanie pozwalało przyjmować preparat przez dłuższy czas (przynajmniej 30 dni). Ważne jest również, aby wybierać preparaty producentów gwarantujących wysoką jakość, cieszących się dobrą opinią zarówno WITAMINA ŻYCIA wśród farmaceutów, jak i lekarzy. Niewątpliwie Czy stosowanie witaminy D, nawet w dawkach może cieszyć fakt, że nowoczesne preparaty zado 10 000 j.m. na dobę jest bezpieczne? Biorąc wierające witaminę D w wysokich dawkach na pod uwagę dane epidemiologiczne potwier- porcję (np. 2000 j.m. w 1 kapsułce) są w przydzające powszechny niedobór witaminy D, jej stępnych cenach. przedawkowanie jest mało prawdopodobne, Podsumowując, można śmiało stwierdzić, jednak nie niemożliwe. Jak w przypadku każ- że w ostatnich latach, na podstawie badań BIBLIOGRAFIA 1. Płudowski P. Wytyczne suplementacji witaminą D dla Europy Środkowej: Rekomendowane dawki witaminy D dla populacji zdrowej oraz dla grup ryzyka deficytu witaminy D. Endokrynologia Polska, vol. 64, 4/2013 2. Płudowski P. Witamina D: Rekomendacje dawkowania w populacji osób zdrowych oraz w grupach ryzyka deficytów – wytyczne dla Europy Środkowej 2013 r. Standardy Medyczne – Pediatria, vol. 10, 2013, 573-578 3. Pawliczak R., Znaczenie witaminy D w astmie oskrzelowej i POChP, Terapia, nr 9, z. 2 (294), wrzesień 2013 naukowych dokonała się rewolucja w zastosowaniu i postrzeganiu witaminy D. To nie tylko preparat przeznaczony dla dzieci do 2 roku życia, który ma zapobiec krzywicy. W chwili obecnej jest polecany zarówno niemowlętom, dzieciom, młodzieży, dorosłym, jak i osobom w podeszłym wieku. Stosując witaminę D, wspomagamy swoje zdrowie i zmniejszamy ryzyko wystąpienia infekcji oraz chorób cywilizacyjnych. „Witamina życia”, czyli witamina D, powinna być stosowana przez każdego z nas jako codzienne uzupełnianie diety. REKL A M A Witamina D dla Dorosłych przez cały rok VITRUM D3 ® Vitaminum D3 Dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego Unikalne kapsułki zawierające witaminę D3, zawieszoną w oleju z krokosza barwierskiego Wysokie przyswajanie witaminy D3 niezależnie od posiłku Dostępne bez recepty Zalecane przez lekarzy do codziennego stosowania Dystrybutor: UNIPHARM Sp. z o.o. ul. Puławska 428, 02-884 Warszawa www.unipharm.pl Producent: UNIPHARM New York, NY 10118, USA Vitrum D3/05.2014/34 Vitrum® D3 - 1000 j.m. wit. D3, 60 i 120 kaps. Vitrum® D3 forte - 2000 j.m. wit. D3, 60 i 120 kaps. ST R EFA Z DROW I A DL A K A Ż DEG O UWAGA NA STOPY HALUKSY SZPECĄ STOPY, ale nie są problemem tylko estetycznym. Zniekształcenie stóp może mieć poważne konsekwencje. Jak uniknąć haluksów i jak radzić sobie, kiedy już się pojawią? H Tekst: Robert Musiał Haluksy są chorobą cywilizacyjną i dotyczą coraz większej liczby osób, głównie kobiet, choć problem dotyka także ok. 5 proc. mężczyzn. Jak pokazują badania, z przypadłością tą zmaga się nawet co druga kobieta, a u połowy pacjentów haluksy pojawiają się jeszcze przed 20. rokiem życia. W większości przypadków deformacja występuje na obydwu stopach. Paluch koślawy, czyli haluks, to deformacja stawu śródstopno-paliczkowego palucha, wskutek której paluch odchyla się w kierunku małych palców stopy. 26 CO POWODUJE HALUKSY? Kobiety chorują na haluksy aż dziewięć razy częściej niż mężczyźni. Niestety, jedną z głównych przyczyn ich powstawania jest chodzenie na wysokich obcasach. Nie bez powodu pierwsze doniesienia o haluksach pochodzą z początku XVIII wieku, kiedy kobiety zaczęły nosić takie obuwie. Wysoki obcas powoduje przeciążenie przedniej części stopy (przodostopia), a buty z ostrym czubkiem zwiększają ucisk na paluch i łuk poprzeczny stopy. Ten nacisk ostatecznie do- Kobiety chorują na haluksy aż dziewięć razy częściej niż mężczyźni. Niestety, jedną z głównych przyczyn ich powstawania jest chodzenie na wysokich obcasach. prowadza do deformacji palców. Pod wpływem zniekształceń stopa zaczyna niewłaściwie pracować: nierównomiernie rozkłada się ciężar ciała, paluch przestaje być mocnym punktem podparcia w czasie chodu, stopa jest mniej stabilna, jej mięśnie stają się coraz słabsze, a wewnętrzna krawędź stopy poddawana jest zbyt dużemu obciążeniu. Na wykrzywieniu dużego palca stopy się nie kończy. Pojawiają się zmiany w stawie – stany zapalne i zgrubienie. Staw zniekształca się coraz bardziej, bo haluksy to choroba postępująca. Z czasem dochodzi do poszerzenia przodu stopy i często do pojawiania się dodatkowych zmian w obrębie stopy: młotkowatych lub szponiastych palców czy dolegliwości związanych z podeszwą stopy: nadmiernych stwardnień i pęknięć. Początkowo deformacja nie jest bolesna, jednak z czasem stan zapalny, który powoduje zaczerwienienia i obrzęki, staje się bolesny. Problem haluksów nie dotyczy tylko kobiet dojrzałych, które przez lata chodziły na wysokich obcasach. Wśród pacjentek z tą dolegliwością są nawet nastolatki, bowiem w ponad połowie przypadków haluksy są chorobą dziedziczną. Także nie u wszystkich kobiet noszących wysokie obcasy dochodzi do rozwoju paluchów koślawych. Dopiero jednoczesne pojawienie się kilku czynników: niewłaściwe obuwie, występowanie choroby w rodzinie, ale także nadwaga i brak ruchu – prowadzą do rozwoju haluksów. JAK LECZYĆ HALUKSY? Najlepiej jest zapobigać haluksom. Kluczową sprawą w profilaktyce (szczególnie jeśli w rodzinie taki problem sie pojawiał) jest noszenie wyłącznie wygodnego, zdrowego obuwia. Nie za ciasnego i nie za wąskiego (precz spiczaste noski i wąskie czubki!), ćwiczenie palców stopy, rezygnacja z wysokich obcasów, niedopuszczanie do nadwagi i ćwiczenia fizyczne. Leczenie haluksów, które już sie pojawiły, jest uzależnione od stopnia zaawansowania choroby. W początkowym stadium możliwe jest łagodzenie dolegliwości poprzez zastosowanie leczenia farmakologicznego, fizjoterapii, doboru właściwych wkładek i stosowanie obuwia z wyprofilowaną owalnie podeszwą. Te metody wymagają cierpliwości i konsekwencji, ale dają dobre rezultaty. Przy bardziej zaawansowanych zmianach potrzebne jest leczenie operacyjne. Rodzaj techniki operacyjnej zależy od stopnia deformacji palucha i pozostałych elementów stopy. Można zastosować korekcję torebki stawowej i ścięgien z częściowym usunięciem głowy kości śródstopia. Często stosowanymi metodami są osteotomia Chevron – polegająca na wycięciu fragmentu kości, oraz metoda Scarf, również polegająca na usunięciu części zdeformowanej kości, ale niewymagająca umieszczania po operacji stopy w gipsie. Pacjenci dość szybko po operacji (2–3 doby) mogą już chodzić, korzystając z butów pooperacyjnych, a po 6 tygodniach swobodnie się poruszać w zwykłym obuwiu. Oczywiście, w każdym przypadku po operacji czeka ich fizykoterapia, gimnastyka stóp i masaże. 27 METODY LECZENIA DOSTĘPNE DLA KAŻDEGO plastry lub żelowe osłony na haluksy – często wzbogacone w olejki o działaniu leczniczym, chroniące bolące miejsce; kliny międzypalcowe i separatory – przywracają palcom stóp właściwe ustawienie oraz zmniejszają ból i tarcie; peloty żelowe (wkładka w kształcie kropli), peloty w kształcie litery T, wkładki i półwkładki – dobrze wpływają na rozkład nacisku w stopie w butach; poduszki ochronne pod przodostopie – specjalnie przeznaczone dla pań noszących szpilki; silikonowe wkładki metatarsalne – przeznaczone szczególnie dla kobiet z płaskostopiem poprzecznym i haluksem; opaska na haluksy – żelowa wkładka chroniąca przed otarciami i utrzymująca paluch we właściwej pozycji; aparaty korekcyjne na dzień lub na noc – skuteczne zarówno w profilaktyce jak i w leczeniu haluksów oraz w rehabilitacji po operacji; Hallufix – szyna zalecana w profilaktyce, jak i w leczeniu haluksów w fazie początkowej, przy niewielkiej deformacji. ST R EFA Z DROW I A DL A K A Ż DEG O ZESPÓŁ NIESPOKOJNYCH NÓG OBJAWIA SIĘ MROWIENIEM, drętwieniem i trudnym do wyjaśnienia nieodpartym przymusem poruszania nogami. Z reguły pojawia się wieczorem lub tuż po położeniu się do łóżka. Zespół niespokojnych nóg to schorzenie, na które może cierpieć nawet co dziesiąty Polak. Tekst: dr n. med. Krzysztof Wróblewski – nefrolog Klinika Chorób Wewnętrznych i Nefrodiabetologii UM w Łodzi 28 C CO TO JEST ZESPÓŁ NIESPOKOJNYCH NÓG? Zespół niespokojnych nóg to nieprzyjemne uczucie w kończynach dolnych przypominające mrowienie lub pieczenie, które zmusza do stałego poruszania kończynami dolnymi. Poruszanie łagodzi lub całkowicie znosi to nieprzyjemne uczucie. Zespół niespokojnych nóg najczęściej nasila się wieczorami, zarówno w pozycji siedzącej, jak i leżącej. Czasami konieczność poruszania kończynami w ciągu nocy utrudnia prawidłowy sen. JAKA JEST PRZYCZYNA ZESPOŁU NIESPOKOJNYCH NÓG? Jednoznaczna przyczyna tej przypadłości jest nieznana. Zespół niespokojnych nóg może występować rodzinnie, często też ujawnia się lub nasila w okresie ciąży, zwykle w III trymestrze, ale ustępuje po porodzie. Zespółowi niespokojnych nóg mogą towarzyszyć poniższe choroby: zz Niedobór żelaza, nawet jeżeli nie występuje niedokrwistość. zz Polineuropatia obwodowa – zaburzenie polegające na uszkodzeniu obwodowych nerwów (czuciowych i ruchowych) w obrębie kończyn dolnych, zazwyczaj w przebiegu wieloletniej cukrzycy lub np. w chorobie alkoholowej. W przypadku tej ostatniej zaburzenia neurologiczne wynikają również m.in. z niedoboru witamin z grupy B oraz kwasu foliowego. W przypadku cukrzycy zespół niespokojnych nóg może być jednym z objawów polineuropatii cukrzycowej. zz Przewlekła choroba nerek. Uważa się, że w przy tym schorzeniu (szczególnie w stadium V wymagającym leczenia dializami) nasilenie objawów zespołu niespokojnych nóg może wynikać ze współistniejącej z chorobą nerek niedo- krwistości bądź niedoboru żelaza. Przyczną mogą być również pojawiające się w tej chorobie zaburzenia mineralno-kostne, w postaci m.in. złego stężenia wapnia, fosforanów oraz parathormonu PTH – hormonu wydzielanego przez przytarczyce, który reguluje gospodarkę wapniowo-fosforanową organizmu. Lekarze szukają również powiązania w neuropatii związanej z mocznicą, która rozwija się wraz z pogłębiającą się niewydolnością nerek, kiedy wiele substancji nie jest wydalanych przez nerki lub wydalane są tylko częściowo. Substancje te, gromadzone w organizmie, wywierają na niego niekorzystny wpływ, przez co uważane są za tzw. toksyny mocznicowe. JAKIE SĄ OBJAWY ZESPOŁU NIESPOKOJNYCH NÓG? Objawy zespołu niespokojnych nóg zwykle nasilają się w godzinach wieczornych, osiągając największe natężenie w nocy. Pojawiają się zwykle od 15 do 30 minut od momentu położenia się do łóżka. Z tego względu ponad połowa osób z zespołem niespokojnych nóg cierpi na bezsenność, a w ciągu dnia odczuwa zmęczenie. Zespół niespokojnych nóg występujący w ciągu dnia czasami uniemożliwia dłuższe siedzenie w kinie, teatrze lub na spotkaniu. Objawy zespołu niespokojnych nóg to: zz uczucie przechodzenia dreszczy; zz uczucie ciągnienia lub pociągania; zz uczucie pulsowania; zz uczucie swędzenia; zz uczucie pieczenia; zz uczucie gryzienia; zz uczucie łaskotania; zz ból. 29 Jednoznaczna przyczyna zespołu niespokojnych nóg jest nieznana. Może on występować rodzinnie, często też ujawnia się lub nasila w okresie ciąży, zwykle w III trymestrze, ale ustępuje po porodzie. W JAKI SPOSÓB RADZIĆ SOBIE Z ZESPOŁEM NIESPOKOJNYCH NÓG? W terapii zespołu niespokojnych nóg ma zastosowanie zarówno leczenie farmakologiczne, jak i niefarmakologiczne. W leczeniu farmakologicznym stosuje się zarówno leki używane w chorobie Parkinsona, jak i te zalecane w przypadkach padaczki. Czasami również wykorzystuje się leki psychiatryczne – pochodne benzodwuazepin, leki nasenne oraz przeciwbólowe. O wyborze odpowiedniej metody decyduje wyłącznie lekarz. Pochodnych benzodwuazepin nie powinno stosować się długotrwale, gdyż środki te (u niektórych osób nawet po miesiącu stosowania) prowadzą do uzależnienia. Dużej ostrożności wymaga stosowanie tych leków w przewlekłej chorobie nerek ze względu na możliwość kumulacji dawki. Jeżeli jest taka potrzeba, wyrównuje się niedobory witaminowe i niedobór żelaza. Do leczenia niefarmakologicznego zalicza się m.in.: zz masaże i ciepłe kąpiele; zz techniki relaksacyjne (w tym jogę); zz dbanie o dobry sen (między innymi poprzez właściwe przygotowanie pomieszczenia gdzie się śpi, odpowiednią długość snu, powtarzalność i regularność chodzenia spać); zz wdrożenie w umiarkowanym stopniu aktywności fizycznej; zz ograniczenie spożycia szkodliwych substancji, w tym kofeiny i alkoholu; zz zaprzestanie palenia tytoniu. ST R EFA R EL A K S U Litery z pól od 1 do 24 utworzą rozwiązanie. Hasło wrześniowej krzyżówki to: Rozwiązanie krzyżówki należy przesłać pocztą do 17 października 2014 r. Pierwsze 10 osób, które we wskazanym terminie nadeślą prawidłowe rozwiązanie, otrzyma nagrodę. DUŻE I ZDROWE ŚNIADANIE NIE TUCZY Dziękujemy wszystkim Czytelnikom za udział w konkursie! Nagrody otrzymują: Elżbieta z Łomianek, Anna z Warszawy, Teresa z Łodzi, Andrzej z Warszawy, Ewa z Sulejówka, Maria z Nowej Soli, Barbara z Warszawy, Renata z Gliwic, Renata z Warszawy, Elżbieta z Warszawy. Nagrodą w październikowym konkursie jest 10 zestawów produktów firmy Virde. W SKŁAD ZESTAWU WCHODZĄ: 4 kosmetyki: ULGIN HOT – krem rozgrzewający, przeciwbólowy na bazie oleju z nasion konopi siewnych, ULGIN COLD – krem chłodzący, łagodzący obrzęki, HEMP CARE – balsam do skóry suchej z tendencją do łuszczycy, KREM Z KONOPII – niwelujący bóle stawowe i 2 suplementy diety: CITRUS PARADISI – wyciąg z grejpfruta o działaniu uodparniającym, MULTIMAX ENERGY – multiwitaminowy preparat wzmacniający odporność. Korespondencję należy kierować na adres: Centrala Farmaceutyczna CEFARM SA, ul. Jana Kazimierza 16, 01-248 Warszawa z dopiskiem: KRZYŻÓWKA – DZIAŁ MARKETINGU Hasło krzyżówki: . ..................................................................................................................... Imię i nazwisko: . ..................................................................................................................... Dokładny adres: . ..................................................................................................................... Wyrażam zgodę na jednorazowe przetworzenie moich danych osobowych przez CF CEFARM SA, ul. Jana Kazimierza 16, 01-248 Warszawa, dla celów przesłania nagrody za rozwiązanie krzyżówki w magazynie „Strefa Zdrowia dla Każdego”. Jednocześnie CF CEFARM SA informuje, iż zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz.U. z 2002 r. nr 101, poz. 926) podanie danych jest dobrowolne, a osoba, której dane dotyczą, ma prawo dostępu do ich treści oraz ich poprawiania. Zbiór danych osobowych zebranych dla celów organizacji konkursu zostanie zniszczony niezwłocznie po jego rozstrzygnięciu. Regulamin konkursu jest dostępny w siedzibie CF CEFARM SA. 30 nowy magazyn już od 1 listopada Jedyny oryginalny od Grupy Adamed! Pierwszy na rynku lek z furaginą bez recepty na zakażenie dolnych dróg moczowych. Działa bezpośrednio na przyczynę infekcji, dlatego leczy, a nie tylko wspomaga terapię. Wybór pacjentów. Polecany przez farmaceutów1. * wg danych sprzedażowych Pharma Expert MAT 02.2014 1. Produkt Roku 2013 i 2014 w kategorii „Preparaty stosowane w schorzeniach układu moczowego” Nagroda przyznana przez Wydawnictwo „Apteka” Sp. z o.o. w ramach publikacji „Świat farmacji” na podstawie ankiety przeprowadzonej wśród polskich farmaceutów. uroFuraginum (Furaginum) Skład: 1 tabletka zawiera 50 mg furaginy (Furaginum), substancja pomocnicza: 13,75 mg sacharozy. Postać farmaceutyczna: Tabletki niepowlekane. Wskazania: Zakażenie dolnych dróg moczowych. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na pochodne nitrofuranu lub którąkolwiek substancję pomocniczą. W pierwszym trymestrze ciąży, w okresie donoszonej ciąży (od 38 tygodnia) i porodu, ze względu na ryzyko niedokrwistości hemolitycznej u noworodka. U dzieci w wieku do 3 miesięcy. Niewydolność nerek z klirensem kreatyniny poniżej 60 ml/min lub podwyższone stężenie kreatyniny w surowicy. Rozpoznana polineuropatia, np. cukrzycowa. Niedobór dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej. Opakowanie zawiera 30 tabletek. Podmiot odpowiedzialny: ADAMED Consumer Healthcare S.A., Pieńków 149, 05 - 152 Czosnów. Przed użyciem zapoznaj się z ulotką, która zawiera wskazania, przeciwwskazania, dane dotyczące działań niepożądanych i dawkowanie oraz informacje dotyczące stosowania produktu leczniczego, bądź skonsultuj 31 się z lekarzem lub farmaceutą, gdyż każdy lek niewłaściwie stosowany zagraża Twojemu życiu lub zdrowiu. Łagodzi i regeneruje poparzenia i przesuszenie skóry w ciężkich przypadkach stosuj Panthenol 10% Panthenol Family Panthenol zz D-panthenol łagodzi objawy niekorzystnego oddziaływania zz Przyśpiesza regenerację skóry Emulsja z Vit.E i alantoiną promieni UV, nawilża i uelastycznia skórę zz Vit.E hamuje procesy fotostarzenia się skóry zz Alantoina ułatwia gojenie ran, przyspiesza regenerację oraz zmiękcza naskórek Pianka regenerująco-łagodząca po oparzeniach zz Działa łagodząco zz Przynosi przyjemne uczucie chłodu i nawilża