Ochrona środowiska w produkcji rolniczej na terenie Powiatu

Ochrona środowiska w produkcji rolniczej na terenie Powiatu

Wydział Ochrony Środowiska, Rolnictwa i Leśnictwa
Starostwa Powiatowego w Żninie
Ochrona środowiska
w produkcji rolniczej
na terenie
Powiatu Żnińskiego
wrzesień 2016r.
Rolnictwo wywiera duży wpływ na kształtowanie środowiska naturalnego, gdyż
bezpośrednio użytkuje jego zasoby w procesach produkcji. Intensywna produkcja rolna
wymaga stosowania wielu przemysłowych środków produkcji (tj. nawozy mineralne, środki
ochrony roślin), których nieumiejętne lub nadmierne stosowanie może powodować istotne
zagrożenie dla środowiska.
Produkcja zwierzęca wytwarza duże ilości nawozów naturalnych zasobnych w azot i fosfor,
które niewłaściwie stosowane i przechowywane mogą stanowić źródło zanieczyszczenia
środowiska, zwłaszcza wód.
Innymi czynnikami powodującymi degradację środowiska w działalności rolniczej to:
nieprawidłowa gospodarka ściekowa w obrębie gospodarstwa, emisja do powietrza substancji
gazowych i pyłowych pochodzących z intensywnego chowu lub hodowli zwierząt, niewłaściwe
postępowanie z odpadami.
Rolnicy funkcjonujący w gospodarce rynkowej muszą produkować zgodnie z potrzebami
społecznymi i jednocześnie maksymalizować efekty produkcyjne oraz ekonomiczne,
wymuszane rynkową konkurencją. Osiąganie celów produkcyjnych i ekonomicznych
w rolnictwie nie zawsze idzie w parze z celami środowiskowymi i ogólnospołecznymi.
Zasoby przyrodnicze środowiska są istotnym bogactwem i walorem Powiatu
Żnińskiego. Na bazie tegoż bogactwa rozwija się gospodarka obszaru we wszystkich jej
elementach, począwszy od rolnictwa, rybactwa i leśnictwa poprzez rozwój agroturystyki,
a skończywszy na przemyśle. Nie zawsze środowisko jest elementem ochrony. Trzeba
stwierdzić, że degradacja środowiska została zahamowana, ulega sukcesywnej poprawie. Jest
to wynikiem m. in. wybudowania i rozbudowy oczyszczalni ścieków, rekultywacji
dotychczasowych składowisk odpadów i powstaniu regionalnej instalacji przetwarzania
odpadów oraz wdrażania systemu prawidłowej gospodarki odpadowej. Poprawy stanu
środowiska należy również oczekiwać po podjęciu szeregu proekologicznych działań m.in.
realizacji inwestycji związanych z modernizacją i racjonalizacją systemów cieplnych ze
szczególnym uwzględnieniem nowoczesnych źródeł energii, zmianą i unowocześnieniem
technologii przemysłowych prowadzących do spadku emisji substancji zanieczyszczających do
atmosfery.
2
Rozwojowi gospodarki towarzyszy zużywanie zasobów naturalnych, takich jak: ziemia,
lasy, dzika flora i fauna, powietrze, paliwa kopalne i surowce. Wiele stosowanych obecnie
metod i technologii ma niekorzystny wpływ na środowisko, co z kolei może ograniczyć
dostępność tych zasobów w przyszłości.
Niniejsze opracowanie zawiera podstawowe informacje i zasady dotyczące prowadzenia
produkcji rolnej w gospodarstwie z uwzględnieniem obowiązujących w Polsce przepisów
dotyczących różnych aspektów ochrony środowiska, zgodnie z zasadami zrównoważonego
rozwoju.
Potencjał rolniczy Powiatu Żnińskiego.
Powiat Żniński zajmuje powierzchnię 984,77 km2, czyli 5,48 % obszaru Województwa
Kujawsko-Pomorskiego. Obejmuje swym zasięgiem terytorialnym 6 gmin, w tym
4 wiejsko-miejskie, na terenie których zlokalizowanych jest 196 miejscowości. Powierzchnia
gruntów leśnych zajmuje 17,38 % powierzchni powiatu, a ponad 10% - to obszary chronionego
krajobrazu. W ramach Programu Natura 2000 objęte ochroną zostały 4 obszary w powiecie:
Buczyna w Mięcierzynie, Ostoja Barcińsko-Gąsawska, Równina Szubińsko Łabiszyńska,
Torfowisko Oporówek. Walory przyrodnicze, w szczególności bogactwo jezior, stanowią jeden
z atutów Powiatu.
Powiat Żniński to powiat typowo rolniczy: użytki rolne stanowią 71,61 % obszaru,
a lasy zajmują 17,38 % powierzchni ogólnej powiatu. Teren powiatu jest obszarem wybitnie
rolniczym, którego powierzchnia gruntów ornych, łąk i pastwisk zajmuje prawie 70 tys. ha.
Tabela 1. Odsetek gruntów w Powiecie Żnińskim
Powierzchnia
Udział w ogólnej
ewidencyjna
pow. (%)
[ha]
1
Powierzchnia ogółem
98 477
100
2
Obszary użytkowane rolniczo
70 520
71,61
3
Grunty orne
61 415
62,36
4
Łąki
4 877
4,95
5
Pastwiska
2 079
2,11
6
Sady
482
0,49
7
Grunty leśne
17 115
17,38
8
Pozostałe grunty i nieużytki
10 842
11,00
Źródło: Opracowano na podstawie danych GUS, Bank Danych Lokalnych, 2015r
L.p.
Rodzaje gruntów
3
Powierzchnia użytków rolnych Powiatu Żnińskiego
Powierzchnia użytków rolnych
% powierzchni całego obszaru
/ha/
POLSKA
18 717 088
59,86
Woj. Kuj.-Pom.
1 171 551
65,19
Powiat Żniński
70 520
71,61
Gm. Barcin
9 146
75,66
Gm. Gąsawa
8 599
63,30
Gm. Janowiec Wlkp.
11 050
84,53
Gm. Łabiszyn
9 976
59,74
Gm. Rogowo
11 124
62,20
Gm. Żnin
20 625
82,02
Źródło: Opracowano na podstawie danych GUS, Bank Danych Lokalnych, 2015r.
Tabela 2.
W gospodarstwach rolnych na terenie Powiatu Żnińskiego wg danych GUS z 2015 roku
znajdowało się ponad 70 tys. ha użytków rolnych, co stanowi 71,61 % powierzchni całego
powiatu. Wynik ten jest wyższy od średniej dla Polski, która wynosi 59,86 % oraz od średniej
dla Województwa Kujawsko-Pomorskiego wynoszącej 65,19 %.
Pod względem powierzchni użytków rolnych, na terenie gmin Powiatu Żnińskiego
występuje znaczne zróżnicowanie. Najmniej terenów rolniczych występuje wzdłuż doliny
Noteci w Gminie Łabiszyn, co wynika m. in. z większego zagęszczenia lasów na tamtym
terenie oraz terenów eksploatacyjnych. Jednakże tereny rolnicze obejmują zdecydowaną
większość powierzchni Powiatu Żnińskiego.
Tabela 3.
Struktura uprawianych roślin na terenie Powiatu Żnińskiego w 2010 r.
zboża
warzywa
buraki cukrowe
Rzepak
Gm. Barcin
67,00 %
0,70 %
2,16%
6,17
Gm. Gąsawa
65,60%
0,68%
2,91%
17,21%
Gm. Janowiec
66,21%
1,10%
3,90%
16,54%
Gm. Łabiszyn
51,78%
0,90%
1,87%
1,50%
Gm. Rogowo
66,84%
0%
2,41%
13,20%
Gm. Żnin
56,35%
0,42%
4,73%
21,92%
Powiat Żniński
61,43%
0,60%
3,36%
14,70%
Woj.Kuj.-Pom.
53,10%
29,00%
7,00%
10,80%
Polska
55,90%
38,20%
2,20%
3,70%
Źródło: Opracowano na podstawie danych GUS, Powszechny Spis Rolny, Bydgoszcz 2010r.
Powiat Żniński wyróżnia się na tle kraju strukturą uprawianych roślin. Odsetek upraw roślin
przemysłowych, tj. buraków cukrowych oraz rzepaku w porównaniu do reszty kraju jest nieco
wyższy i wynosi odpowiednio 3,36% i 14,70% (odsetek ten dla kraju jest niższy odpowiednio
o 1,16% i 11,00% ).
4
Sytuacja na obszarze powiatu oraz w jego bliskim sąsiedztwie odzwierciedla strukturę
upraw w całym Województwie Kujawsko-Pomorskim, gdzie zaznacza się znaczny niż w całym
kraju udział upraw roślin przemysłowych.
Istotnym czynnikiem potencjału rolnictwa na terenie Powiatu Żnińskiego jest kwestia
wielkości gospodarstw rolnych. Na tle kraju Powiat Żniński wyróżnia się prawie czterokrotnie
większym udziałem gospodarstw dużych o powierzchni powyżej 15 ha, co należy ocenić
pozytywnie. Odsetek ten w Powiecie Żnińskim jest wyższy niż w całym Województwie
Kujawsko-Pomorskim (33,56% w stosunku do 21,20% dla województwa). W porównaniu
do Województwa na obszarze Powiatu Żnińskiego widoczny jest niższy odsetek gospodarstw
mniejszych na terenie Powiatu.
Tabela 4. Wielkość gospodarstw rolnych na terenie Powiatu Żnińskiego
poniżej 1 ha
1-5 ha
5-10 ha
10-15 ha
powyżej 15 ha
Gm. Barcin
22,55%
22,54 %
14,31%
14,12%
30,39%
Gm. Gąsawa
32,70%
18,68%
12,31%
7,43%
28,45%
Gm. Janowiec
7,94%
18,74%
12,22%
17,51%
43,58%
Gm. Łabiszyn
13,24%
28,05%
19,69%
10,97%
28,05%
Gm. Rogowo
15,14%
27,37%
11,50%
14,42%
31,57%
Gm. Żnin
23,80%
16,48%
9,46%
13,33%
36,93%
Powiat Żniński
19,57%
20,92%
12,86%
13,09%
33,56%
Woj.Kuj.-Pom.
23,20%
24,80%
18,60%
12,10%
21,20%
Polska
31,40%
37,80%
15,40%
6,70%
8,60%
Źródło: Opracowano na podstawie danych GUS, Powszechny Spis Rolny, Bydgoszcz 2010r.
Jakość gleb Powiatu Żnińskiego.
Powiat Żniński, pod względem jakości gleb mierzonej wskaźnikiem waloryzacji
rolniczej przestrzeni produkcyjnej, cechuje się dobrymi glebami. Powiat Żniński (72,0 pkt)
znajduje się w okolicach średniej dla Województwa Kujawsko-Pomorskiego wynoszącej
69,1 pkt.
Podobne
wyniki
uzyskały
gleby
w
powiatach:
aleksandrowskim
i golubsko-dobrzyńskim. Wartości te są wyższe od średniej dla Polski (66,6 pkt), jednak warto
zaznaczyć, że potencjał rolniczy Powiatu Żnińskiego pod względem uwarunkowań glebowych
jest znacznie niższy w porównaniu np. do powiatów: Inowrocławskiego (83,3 pkt), czy
Chełmińskiego (82,6 pkt), które dysponują glebami o najwyższej jakości.
Uwarunkowania prawne w aspekcie ochrony środowiska.
Gospodarstwo rolne w systemie rolnictwa zrównoważonego jest traktowane jako
przedsiębiorstwo produkcyjne i stanowi część otaczającego go ekosystemu, z którym jest
nierozerwalnie
związane.
Gospodarstwo,
oprócz
5
celu
produkcyjno-ekonomicznego
i społecznego, powinno spełniać cel ekologiczny polegający na odpowiednim wykorzystaniu
zasobów środowiska i utrzymaniu jego równowagi.
W myśl prawa ochrona środowiska to podjęcie lub zaniechanie działań
umożliwiających zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej i polega na:
a) racjonalnym kształtowaniu środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego
rozwoju,
b) przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,
c) przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego.
W rozumieniu prawa ochrony środowiska, zanieczyszczenie to emisja, która może być
szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, może powodować szkodę w dobrach
materialnych, może pogarszać walory estetyczne środowiska lub może kolidować z innymi,
uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska.
Ochrona zasobów środowiska jest realizowana poprzez:
a) określenie standardów jakości środowiska oraz kontrolę ich osiągania, a także
podejmowanie działań służących ich nieprzekraczaniu lub przywracaniu,
b) ograniczanie emisji substancji lub energii takich jak: ciepło, hałas wibracje lub pola
elektromagnetyczne wprowadzanych bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku
działalności człowieka do powietrza, wody, gleby lub ziemi.
Przy określaniu standardów jakości środowiska, należy kierować się skalą
występowania i rodzajem oddziaływania substancji lub energii na środowisko.
Jednym z głównych obszarów regulowanych przez ustawę Prawo ochrony środowiska
jest tzw. Prawo emisyjne, określające zasady udzielania pozwoleń na wprowadzanie do
środowiska substancji lub energii. Celem uregulowań tego prawa jest określenie wymagań
dotyczących emisji do środowiska w taki sposób, aby miały one charakter emisji
kontrolowanej, a zatem celem jest przeciwdziałanie zanieczyszczeniom poprzez ustalanie
warunków emisji dla użytkowników środowiska.
W myśl obowiązującego prawa organ ochrony środowiska może udzielić pozwolenia:
a) zintegrowanego,
b) na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza,
c) wodnoprawnego na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,
d) na wytwarzanie odpadów.
Pierwszy z wymienionych rodzajów pozwoleń obejmuje całość oddziaływań na środowisko,
pozostałe to pozwolenia „sektorowe” na emisje określonych rodzajów substancji lub energii do
wskazanych elementów środowiska.
6
Pozwolenia zintegrowanego wymaga prowadzenie instalacji, której funkcjonowanie ze
względu na rodzaj i skalę prowadzonej w niej działalności, może powodować znaczne
zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych lub środowiska jako całości,
zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie rodzajów instalacji mogących
powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo
środowiska jako całości w działalności rolniczej, w przypadku chowu lub hodowli drobiu lub
świń są to instalacje:
– powyżej 40 000 stanowisk dla drobiu,
– powyżej 2000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg,
– powyżej 750 stanowisk dla macior.
Uzyskania pozwolenia zintegrowanego wymagają również instalacje:
 do uboju zwierząt o zdolności przetwarzania ponad 50 ton masy ubojowej na dobę,
 do produkcji lub przetwórstwa produktów spożywczych:

z surowych produktów pochodzenia zwierzęcego (oprócz mleka) o zdolności
produkcyjnej ponad 75 ton wyrobów gotowych/dobę,

z surowych produktów roślinnych o zdolności produkcyjnej (obliczonej jako wartość
średnia w stosunku do produkcji kwartalnej) ponad 300 ton wyrobów
gotowych/dobę,
 do produkcji mleka lub wyrobów mleczarskich o zdolności przetwarzania (obliczonej jako
wartość średnia w stosunku do produkcji rocznej) ponad 200 ton mleka/dobę,
 do unieszkodliwiania lub odzysku padłych lub ubitych zwierząt oraz odpadowej tkanki
zwierzęcej o zdolności przetwarzania ponad l0 ton/dobę.
Warto jeszcze wspomnieć o bardzo ważnym zagadnieniu określającym postępowanie w
sprawie oceny oddziaływania na środowisko realizacji planowanych przedsięwzięć związanych
z rolnictwem.
Rezultatem przeprowadzonego postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko
jest
wydanie
decyzji
o
środowiskowych
uwarunkowaniach
zgody
na
realizację
przedsięwzięcia, zwanej dalej decyzją o środowiskowych uwarunkowaniach.
Przeprowadzenia procedury oceny oddziaływania na środowisko oraz opracowania
raportu oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko wymaga realizacja rodzajów
przedsięwzięć tj. planowanego przedsięwzięcia mogącego zawsze znacząco oddziaływać na
środowisko oraz planowanego przedsięwzięcia mogącego potencjalnie znacząco oddziaływać
na środowisko.
7
Instalacje w rolnictwie i przetwórstwie rolno-spożywczym mogą być zaliczone do:
a) rodzajów
przedsięwzięć
mogących
znacząco
oddziaływać
na
środowisko,
wymagających sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko, tj. w przypadku
chowu lub hodowli zwierząt w liczbie nie niższej niż 210 DJP,
b) rodzajów przedsięwzięć, dla których obowiązek sporządzenia raportu o oddziaływaniu
na środowisko może być wymagany tj.
– chów lub hodowla zwierząt w granicach administracyjnych miast, w obrębie zwartej
zabudowy wsi lub na terenach objętych formami ochrony przyrody – w liczbie nie niższej niż
40 DJP,
– chów lub hodowla zwierząt na pozostałych obszarach w liczbie nie niższej niż 60 DJP,
– chów lub hodowla zwierząt obcych rodzimej faunie, innych niż zwierzęta gospodarskie w
rozumieniu przepisów ustawy o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich – w
liczbie 4 matek lub nie mniej niż 20 sztuk, z wyjątkiem ryb oraz skorupiaków,
– scalanie, wymiana lub podział gruntów rolnych, których obszar przekracza 300 ha lub
gruntów leśnych o powierzchni nie mniejszej niż 100 ha,
– zmiana lasu lub nieużytku na użytek rolny, o powierzchni nie mniejszej niż 1 ha,
– gospodarowanie wodą w rolnictwie, w tym melioracje, na obszarze nie mniejszym niż 20 ha,
z wyłączeniem kanałów odkrytych lub rurociągów o średnicy nie mniejszej niż 400 mm
służących do przesyłania wody oraz stawów rybnych,
– zalesienia o powierzchni powyżej 20 ha lub wylesienia terenów o powierzchni nie mniejszej
niż 1 ha, mające na celu zmianę sposobu użytkowania terenu,
– instalacje do produkcji i przetwórstwa tłuszczów roślinnych i zwierzęcych,
– instalacje do przetwórstwa owoców, warzyw, surowych ryb lub produktów pochodzenia
zwierzęcego, z wyłączeniem tłuszczów zwierzęcych, o zdolności produkcyjnej nie niższej niż
50 ton rocznie,
– instalacje do produkcji mleka lub wyrobów mleczarskich, o zdolności produkcyjnej nie
niższej niż 50 ton rocznie,
– instalacje do wyrobów cukierniczych lub syropów, o zdolności produkcyjnej nie niższej niż
50 ton rocznie,
– instalacje do uboju zwierząt,
– instalacje do produkcji tranu lub mączki rybnej,
– browary lub słodownie,
– cukrownie,
– gorzelnie, zakłady przetwarzające alkohol etylowy oraz wytwarzające napoje alkoholowe.
8
Wpływ działalności rolniczej na środowisko.
Rolnictwo, które użytkuje ponad 70% ogólnej powierzchni Powiatu jest istotnym
elementem presji na środowisko. Działalność produkcyjna w rolnictwie może negatywnie
wpływać na wody powierzchniowe i podziemne, glebę, czy powietrze. Niewłaściwe stosowanie
przemysłowych środków produkcji takich jak nawozy sztuczne i środki ochrony roślin może
prowadzić do zaniku naturalnej flory i fauny, zakłócać gospodarkę wodną i mikroklimat i w
konsekwencji niekorzystnie wpływać na wiele ekosystemów. Negatywny wpływ rolnictwa
może wiązać się z przekształceniami krajobrazu wiejskiego wprowadzającymi obce formy
zabudowy o charakterze przemysłowym. Skutkami niewłaściwego zagospodarowania
przestrzennego
w
działalności
rolniczej,
często
nieprzewidywanymi,
czy
wręcz
niedocenianymi w dokumentach planistycznych rozwoju gmin, jest degradacja i zubożenie
środowiska przyrodniczego.
Prowadzenie bardzo intensywnej produkcji rolnej stwarza szczególne zagrożenie dla
środowiska i może powodować jego degradację poprzez:
a) zanieczyszczenie wód powierzchniowych i środowiska gruntowo-wodnego w wyniku
niewłaściwego stosowania nawozów, zwłaszcza azotowych i fosforowych,
b) zanieczyszczenie gleb i wód pozostałościami chemicznych środków ochrony roślin,
c) nieprawidłową gospodarkę ściekową w obrębie gospodarstw, w tym nieszczelności
zbiorników bezodpływowych na ścieki lub ich nieodpowiedniego oczyszczenia przed
wprowadzaniem do wód lub do ziemi,
d) intensyfikację różnych form erozji gleb i zmniejszenie ich żyzności,
e) emisję do powietrza substancji gazowych pochodzących z intensywnego chowu lub
hodowli zwierząt, tj.: amoniak, siarkowodór, metan, dwutlenek węgla,
f) emisję do powietrza substancji pyłowych pochodzących z intensywnego chowu lub
hodowli zwierząt, tj. pył ze ściółki, magazynów mieszalni pasz, suszarni zbóż czy
innych obiektów gospodarskich,
g) zmiany w krajobrazie i wyginięcie poszczególnych gatunków fauny i flory.
Podnoszenie produkcji rolnej następuje poprzez zwiększanie nakładów i środków
materialnych na jednostkę powierzchni albo poprzez wzrost nakładów pracy. Prowadzi ona do
wzrostu specjalizacji produkcji, zwłaszcza do rozdzielenia produkcji roślinnej od zwierzęcej.
Wiąże się to m.in. ze wzrostem zużycia nawozów mineralnych ze względu na ograniczone
możliwości nawożenia naturalnego. Z kolei w innych obszarach powstaje problem nadmiaru
9
nawozów naturalnych, które nie mogą być włączone w proces naturalnej utylizacji, czego
konsekwencją jest wzrost zawartości azotanów w glebie i w wodzie.
Rolnictwo przekształca przestrzeń, będąc pozytywną siłą zmieniającą krajobraz
i korzystającą z różnych komponentów środowiska przyrodniczego. Bogactwo krajobrazu,
różnorodność biologiczna sprawiają, że tereny wiejskie są atrakcyjnymi miejscami do życia,
czy też wykorzystania turystycznego.
Współistnienie rolnictwa i środowiska przyrodniczego jest wynikiem wypracowania
pewnej równowagi pomiędzy bogactwem środowiska, a interesami działalności rolniczej.
Nieodpowiednie praktyki rolnicze i niewłaściwe wykorzystanie środowiska przyrodniczego
mogą doprowadzić do zanieczyszczenia gleby, wody, powietrza, zniszczenia siedlisk, czy też
zagrożenia dla bioróżnorodności.
Potencjalnym zagrożeniem dla jakości środowiska przyrodniczego i krajobrazu oraz
panującego ładu na obszarach wiejskich może być:
a) występująca intensyfikacja produkcji rolnej oznaczająca rozprzestrzenianie się
uproszczonych zmianowań do dwóch gatunków roślin, a nawet upraw
monokulturowych, co prowadzi do monotonii krajobrazu, zaniku naturalnych
siedlisk i ograniczenia bioróżnorodności, stosowanie nadmiernych dawek
nawozów i chemicznych środków ochrony roślin powodujących eutrofizację i
zanieczyszczanie wód czy brak zabiegów przeciwerozyjnych zapobiegających
zamulaniu wód,
b) utrzymywanie znaczącej powierzchni odłogów i ugorów, na których zachodzi
proces naturalnej sukcesji drzew i krzewów ograniczających bioróżnorodność
charakterystyczną dla przestrzeni otwartych, a w konsekwencji pogorszenie jakości
krajobrazu,
c) wprowadzanie upraw roślin genetycznie modyfikowanych (GMO), gdy możliwa
i społecznie pożądana jest uprawa tradycyjna, konwencjonalna,
d) zaniechanie działalności rolniczej i odrolnienie użytków rolnych na rzecz innych
funkcji gospodarczych (głównie budownictwa oraz małych i średnich inwestycji
gospodarczych) niedostosowanych do krajobrazu wiejskiego,
e) szybkie tempo urbanizacji na obszarach wiejskich bezpośrednio przylegających
do aglomeracji miejskich.
Najistotniejszym z wymienionych wyżej czynników presji działalności rolniczej na
środowisko jest wprowadzanie do wód powierzchniowych i podziemnych związków
pierwiastków biogennych, azotu i fosforu, zarówno ze źródeł punktowych – w postaci ścieków,
10
jak i wraz ze spływami obszarowymi i opadami atmosferycznymi. Zasadniczym czynnikiem
decydującym o eutrofizacji rzek i jezior jest fosfor.
Oddziaływanie produkcji rolnej na grunty rolne w gospodarstwie może być zarówno
pozytywne, jak i negatywne. Z jednej strony prowadzi do wzrostu żyzności i urodzajności
gleby, a z drugiej powoduje jej degradację.
Czynniki powodujące degradację gleby w obrębie gospodarstwa można podzielić na:
a) chemiczne, powodujące spadek zawartości próchnicy, nadmierne zakwaszenie i
wyjałowienie ze składników pokarmowych roślin,
b) mechaniczne, powodujące nadmierne zagęszczenie warstwy ornej lub podornej i
pogorszenie struktury gleby,
c) biologiczne, powodujące spadek biologicznej aktywności gleby i zubożenie składu
gatunkowego mikroflory glebowej,
d) nasilenie procesów erozyjnych.
Podstawowym wskaźnikiem oceny poprawności gospodarowania jest zawartość
substancji organicznej czyli próchnicy w glebie. Próchnica kształtuje zasadnicze właściwości
fizykochemiczne i biologiczne gleby, tzn.: strukturę i trwałość gleby, pojemność wodną i
sorpcyjną, aktywność biologiczną i enzymatyczną oraz właściwości cieplne, a także zmniejsza
podatność gleby na erozję oraz wpływa na wielkość plonu.
Wszystkie procesy degradacji prowadzą do zmniejszania się żyzności gleby, co w
konsekwencji powoduje uzyskanie mniejszego plonu roślin o pożądanych cechach
jakościowych.
Wskutek stosowania nawozów mineralnych, zwłaszcza azotowych, następuje zakwaszanie
gleby oraz obniżenie w niej zawartości przyswajalnych dla roślin form fosforu, potasu i
manganu. Dlatego istotna jest właściwa gospodarka nawozowa czyli stosowanie pełnego
nawożenia (NPK + Ca + obornik), co umożliwia utrzymanie chemicznych właściwości gleby
na poziomie optymalnym dla wzrostu i rozwoju roślin.
Innym czynnikiem związanym z produkcją rolniczą i stwarzającym zagrożenie dla środowiska
jest erozja czyli proces zmywania, żłobienia lub wywiewania wierzchniej warstwy gleby.
Erozja utrudnia uprawę gruntów, zmniejsza żyzność gleby, a także powoduje zmywanie i
przemieszczanie do zbiorników wodnych substancji organicznej oraz związków azotu i fosforu
przyspieszających eutrofizację. Erozją wodną zagrożone jest około 30% powierzchni kraju,
wąwozową 22 %, a wietrzną 11%.
11
Ochrona powietrza
Substancje zanieczyszczające powietrze w produkcji rolniczej to przede wszystkim:
a) produkty spalania paliw będących źródłem ciepła do ogrzewania budynków oraz do
procesów suszenia zbóż lub pasz (tlenki azotu, dwutlenek węgla, tlenek węgla, pył
zawieszony),
b) pyły z procesów transportu pneumatycznego pasz lub suszenia zbóż,
c) gazy i pyły powstające w procesie chowu lub hodowli zwierząt (amoniak, siarkowodór,
chlorowodór, metan, pył zawieszony - np. ze ścierania ściółki),
d) pyły i gazy z transportu samochodowego (spaliny powstające w silnikach spalinowych
oraz pył związany z ruchem pojazdów),
e) pyły z procesów erozji wietrznej gleby.
Większość wytwarzanych w rolnictwie gazów, tj.: dwutlenek węgla, metan, tlenki azotu,
zaliczana jest do tzw. gazów cieplarnianych powodujących ocieplanie klimatu. Metan i tlenki
azotu wydzielane są w czasie spalania resztek pożniwnych, jak również z miejsc składowania
nawozów naturalnych. Ponadto, tlenki azotu emitowane są bezpośrednio z gleby w wyniku
nawożenia użytków rolnych.
Produkcja rolna ma znacznie mniejszy wpływ na pogorszenie stanu powietrza atmosferycznego
niż energetyka zawodowa i sektor komunalno-bytowy, które razem emitują około 50 %
całkowitej ilości pyłu, 46% tlenków azotu i 74% dwutlenku siarki.
Większość substancji gazowych emitowanych do powietrza ze źródeł rolniczych to
związki zaliczane do prekursorów ozonu i pyłu zawieszonego (tlenki azotu, metan, lotne
związki organiczne, tlenki siarki, amoniak).
Emisja odorów
Odór to nieprzyjemne wrażenie węchowe oraz niepożądane zapachy występujące w otoczeniu
źródeł emisji zanieczyszczeń powietrza.
Emisje odorów stanowią poważny problem, najczęściej o charakterze lokalnym, szczególnie
w przypadku zwartej zabudowy mieszkalnej wokół źródła emisji.
Nawożenie pól, szczególnie gnojowicą lub stosowanie na niektórych gruntach polepszaczy w
postaci mączki mięsno-kostnej, magazynowanie nawozów naturalnych lub kiszonek, a także
instalacje intensywnego chowu lub hodowli zwierząt są źródłami emisji związków
odznaczających się nieprzyjemnym zapachem, np.: merkaptany, aminomerkaptany, indol,
skatol. Substancje te są wyczuwalne przez ludzki zmysł powonienia nawet w śladowych
stężeniach i odbierane jako nieprzyjemne (siarkowodór jest wyczuwany już w stężeniu
12
0,5
g/1 000 000 m3 powietrza). Polskie przepisy ochrony środowiska nie normują odczuć
intensywności, czy uciążliwości zapachowej. Należy jednak zaznaczyć, że minimalizację
uciążliwości zapachowej zapewniają uregulowania kodeksu dobrej praktyki rolniczej, ustawy
o nawozach i nawożeniu, czy pozwolenia emisyjne określające indywidualne obowiązki
użytkowników środowiska prowadzących instalacje intensywnego chowu lub hodowli
zwierząt. Regulacje prawne uciążliwości zapachowej mogą być zróżnicowane np. na terenach
wiejskich określa się procentowo ilość godzin w roku, w których możliwe jest przekraczanie
dopuszczalnego stężenia zapachu lub, też określić można wymaganą, minimalną odległość
obiektów intensywnego chowu lub hodowli od różnych rodzajów terenów wymagających
zapewnienia komfortu, w zależności od liczby utrzymywanych zwierząt.
Najbardziej uciążliwe dla otoczenia są odory pochodzące z:
a) budynków inwentarskich, w których prowadzony jest chów lub hodowla zwierząt,
b) otwartych zbiorników na gnojowicę,
c) rozprowadzania nawozów naturalnych (obornika, gnojowicy) na polach podczas ich
rolniczego wykorzystania.
Uciążliwość zapachowa jest uzależniona od: odległości budowli rolniczych (budynków
inwentarskich, zbiorników otwartych na gnojowicę, płyt obornikowych) od budynków
mieszkalnych sąsiadów, obsady i gatunku zwierząt hodowanych oraz sposobu ich
utrzymywania i żywienia, topografii terenu, przeważających kierunków wiatru w stosunku do
zabudowań. W celu ograniczania rozprzestrzeniania się przykrych zapachów zalecane jest
przede wszystkim wyposażenie budynków inwentarskich w sprawnie działające urządzenia
wentylacyjne, które będą utrzymywały w nich odpowiednią temperaturę i wilgotność powietrza
oraz koncentrację gazów. Przy dużej obsadzie zwierząt w budynku inwentarskim niezbędna
jest sprawnie działająca wentylacja wymuszona usuwająca szkodliwe gazy jak: CO2, NH3
(amoniak) czy H2S (siarkowodór).
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej w sprawie
warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie
budowle rolnicze i urządzenia budowlane z nimi związane powinny być projektowane
i wykonane w sposób zabezpieczający przed wydzielaniem szkodliwych substancji, a w
wypadku gdy nie można uniknąć wydzielania się szkodliwych substancji, należy przewidzieć
właściwą wentylację, aby stężenia tych substancji nie przekraczały dopuszczalnych norm,
określonych w przepisach prawa.
W przypadku zbiorników otwartych na gnojowicę zaleca się przykrywać je w celu
ograniczenia powierzchni parowania.
13
Ochrona przed hałasem.
Jakość stanu akustycznego środowiska jest przedmiotem uregulowań ustawowych.
Zgodnie z ustawą
Prawo ochrony środowiska hałas, to każdy dźwięk o częstotliwości
od 16 Hz do 16000 Hz, tj. dźwięk słyszalny, niezależnie od źródła jego pochodzenia, czy czasu
trwania. Ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego
środowiska, w szczególności poprzez utrzymanie poziomu hałasu poniżej dopuszczalnego lub
co najwyżej na tym poziomie, a także poprzez zmniejszanie poziomu hałasu co najmniej do
dopuszczalnego, gdy nie jest on dotrzymany. Potrzeby ochrony środowiska przed hałasem
należy uwzględniać już na etapie ustalania miejscowych planów zagospodarowania
przestrzennego. W przypadku stwierdzenia uciążliwości źródeł hałasu konieczne jest podjęcie
działań
o
charakterze
technicznym
i
organizacyjnym
ograniczających
hałas
lub
zapobiegających jego przenikaniu do środowiska. Niektóre źródła hałasu izoluje się poprzez
wyznaczenie wokół nich obszarów ograniczonego użytkowania.
W myśl przepisów, podstawowym obowiązkiem użytkowników środowiska jest
zaniechanie czynności powodujących ponadnormatywny hałas, bądź stosowanie odpowiednich
środków technicznych lub organizacyjnych zapobiegających powstawaniu i przenikaniu hałasu
do środowiska, albo też zmniejszających jego poziom.
Mówiąc o dopuszczalnych poziomach hałasu należy określić jego źródła. Źródło hałasu to
każde urządzenie, instalacja lub działalność generująca dźwięki uznane za hałas.
Specyficzne dla działalności rolniczej źródła hałasu można podzielić na dwie zasadnicze
kategorie:
a) źródła mobilne (ruchome), do których należą samochody, ciągniki rolnicze, samojezdne
maszyny rolnicze (kombajny, kosiarki itp.),
b) źródła stacjonarne (związane trwale z miejscem użytkowania), którymi w rolnictwie są
przede wszystkim wentylatory, dmuchawy, agregaty chłodnicze, sprężarki, przenośniki
pneumatyczne i mechaniczne (np. ślimakowe), rozdrabniacze, mieszalniki, paszociągi,
linie automatyczne pojenia, wyposażenie warsztatów podręcznych w obiektach
inwentarskich.
Prawo podmiotów i osób fizycznych w zakresie emisji hałasu do środowiska odnosi się do
prawa wykonywania pracy oraz powszechnego korzystania ze środowiska. Obowiązkiem
wszystkich jednostek organizacyjnych i osób fizycznych, które przygotowują, podejmują lub
prowadzą działalność mogącą przyczynić się do powstania hałasu, uciążliwego dla środowiska,
jest zastosowanie – zwłaszcza przy korzystaniu z maszyn i urządzeń technicznych – takich
14
rozwiązań organizacyjnych, technicznych bądź technologicznych, które zapobiegałyby
powstawaniu albo przenikaniu hałasu do środowiska, albo ograniczały hałas do dopuszczalnego
poziomu. Do podstawowych zasad kształtowania najlepszych warunków akustycznych
środowiska, którymi winien kierować się użytkownik środowiska należą:
a) lokalizowanie obiektów lub zespołów urządzeń o maksymalnej aktywności akustycznej
w miejscach ekranowanych przy wykorzystaniu naturalnych barier akustycznych jak
wzniesienia, fragmenty zalesień itp., lub przez inne obiekty kubaturowe niebędące
źródłami hałasu, w największej możliwej odległości od obiektów i terenów
wymagających zapewnienia komfortu akustycznego,
b) stosowanie technologii i technik o minimalnej aktywności akustycznej, tj. dobór
maszyn lub urządzeń, środków transportu o możliwie najniższej mocy akustycznej,
c) dobór odpowiedniej konstrukcji budynków i innych obiektów budowlanych,
charakteryzujących się maksymalnymi parametrami izolacyjności akustycznej, a także
wysokimi
zdolnościami
pochłaniania
lub
rozpraszania
dźwięku
(przegrody
zewnętrzne),
d) hermetyzacja „hałaśliwej” technologii produkcji przez zastosowanie ekranów
dźwiękochłonnych, obudów dźwiękochłonno-izolacyjnych, wykonanie zabezpieczeń
przeciwdrganiowych lub przeciwdźwiękowych przy wykonywaniu konstrukcji
obiektów kubaturowych i ich elementów (fundamenty, drzwi, okna, ściany),
e) zastosowanie obudów dźwiękochłonno-izolacyjnych lub tłumików akustycznych na
hałaśliwych maszynach i urządzeniach,
f) dbałość o utrzymanie instalacji, maszyn i urządzeń w należytym stanie technicznym
poprzez przeglądy, konserwację, naprawy lub wymianę sprzętu (nowe i właściwie
konserwowane maszyny pracują znacznie ciszej).
Gospodarowanie zasobami wodnymi i gospodarka wodno- ściekowa.
Wody powierzchniowe stanowiące własność Skarbu Państwa określa rozporządzenie
Rady Ministrów w sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub części stanowiących
własność publiczną. Poniżej przedstawiono wody powierzchniowe istotne dla regulacji
stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa na terenie Powiatu Żnińskiego.
15
Tabela 5. Śródlądowe wody powierzchniowe istotne dla regulacji stosunków wodnych
na potrzeby rolnictwa na terenie Powiatu Żnińskiego
- rzeka Gąsawka z jeziorami: Dobrylewskie, Żnińskie
Duże, Żnińskie Małe, Skarbienickie, Weneckie,
Biskupińskie, Godawskie, Gąsawskie,
- Kanał Nowonotecki dopływ Kanału Górnonoteckiego,
- Potok Kołdrąbski (Kanał Kołdrąb) z jeziorami:
Radeckie, Niedźwiady, Kołdrąbskie jako dopływ jeziora
Zioło na rzece Wełnie,
- Potok Uścikowski z jeziorami: Wolskie, Kaczkowskie,
śródlądowe wody powierzchniowe lub ich
– dopływ jeziora Rogowskiego na rzece Wełnie.
części, stanowiące własność publiczną,
istotne dla regulacji stosunków wodnych na - Stara Gąsawka dopływ jeziora Oćwieka na rzece
potrzeby rolnictwa
Gąsawce,
- Struga Bielawska dopływ Wełny,
- Struga Pomorka I dopływ Gąsawki,
- Struga Pomorka II dopływ Strugi Pomorka I,
- Struga Ryszewska I dopływ jeziora Zioło na rzece
Wełnie,
- Struga Ryszewska II z jeziora Jędrzywie dopływ jeziora
Zioło na rzece Wełna.
śródlądowe wody powierzchniowe lub ich
części, stanowiące własność publiczną, - rzeka Wełna z jeziorami: Żernickie, Tonowskie,
istotne dla regulacji stosunków wodnych na Rogowskie, Rogowskie Małe, Zioło.
potrzeby rolnictwa, w stosunku do których
uprawnienia Skarbu Państwa powierza się
marszałkom województw.
Źródło: Opracowanie własne 2016r.
Efektywne
gospodarowanie
zasobami
wodnymi,
ich
ochrona,
poprawa
jakości
i retencjonowanie powinno służyć zachowaniu walorów przyrodniczych Powiatu, a tym samym
stworzyć nowe warunki do użytkowania rekreacyjnego i rolniczego terenów do tego celu
predysponowanych.
Łagodzeniu nadmiernym skutkom suszy służą przedsięwzięcia realizowane przez Zarząd
Melioracji i Urządzeń Wodnych we Włocławku prowadzący regulację wód poprzez piętrzenie wody na
ujściach jezior oraz piętrzenie wody zastawkami na ciekach wodnych,
w wyniku czego przyrosty
zasobów wody stanowią korzyści dla przyległych użytków zielonych i pól uprawnych.
16
Wykonano zadania m.in. polegające na konserwacji cieków (wykoszenie skarp, odmulenia dna)
zmierzającej do prawidłowej eksploatacji niżej wymienionych urządzeń melioracji podstawowych:
Kanał Furmański, Kanał Ciągły, Kanał Kunowski, Rzeka Gąsawka, Struga Ryszewska I, Struga
Bielawska, Stara Gąsawka, Rzeka Wełna, Potok Uścikowski, Struga Ryszewska II, Potok Kołdrąbski,
Struga Pomorka I i II,
Omawiając zagadnienia gospodarki wodnej nie sposób pominąć działalności Gminnych
Spółek Wodnych. Zadaniem spółek wodnych jest utrzymanie urządzeń melioracyjnych w celu
prawidłowej regulacji stosunków wodnych na gruntach rolnych. Zmniejszające się nakłady
finansowe (składki członkowskie utrzymywane na tym samym poziomie, coraz mniejsza
ściągalność oraz malejący udział finansowy państwa), powodują dekapitalizację urządzeń
melioracyjnych szczegółowych i podstawowych, ich prawidłowe funkcjonowanie jest
zagrożone. Obecna sytuacja finansowa spółek wodnych, jak również zmiany prawa mogą
doprowadzić je do upadłości i samolikwidacji.
Tabela 6. Urządzenia melioracji szczegółowych objętych działalnością Gminnych Spółek
Wodnych na terenie Powiatu Żnińskiego
Obszar objęty
Długość rowów /km/
działalnością /ha/
GSW Barcin
1210
54
GSW Gąsawa
2980
83,6
MGSW Janowiec
6334,2
186
GSW Łabiszyn
1337
137
GSW Rogowo
4735,23
98
GSW Żnin
9757
152
Źródło: Opracowanie własne, 2016r.
Aktualne rozwiązanie techniczne regulacji rzek zmierzają w kierunku renaturyzacji,
tj. takiej regulacji rzeki, która ma na celu przywrócenie jej naturalnego charakteru. Uwzględnia
się przy tym uwarunkowania gospodarcze, do których należy ochrona przed powodzią,
zaspokojenie potrzeb rolnictwa, a także energetykę wodną. Sprowadza się to głównie do
wykonania takich zabiegów technicznych, aby nadać rzece podobny charakter do rzek
uznanych w danym regionie za naturalne.
a) Przeprowadzano prace regulacyjne rzeki Gąsawki w ramach zadania „Regulacja
rzeki Gąsawki na odcinku Jezioro Żnin Małe – Jezioro Weneckie” o łącznej
długości 1,5 km dla poprawy ochrony przeciwpowodziowej, retencji wody,
a także wykorzystania dla celów żeglugi śródlądowej oraz w celu utworzenia
szlaku turystyczno- pasażerskiego,
17
b) Przeprowadzano prace regulacyjne rzeki Wełny w obrębie Gminy Janowiec
Wlkp. (zadanie „Regulacja rzeki Wełny na odcinku od km 69+000 do km
78+026 wraz z budowlami pietrzącymi”,
c) Zadanie „Melioracje szczegółowe na terenie działania Gminnej Spółki Wodnej
Rogowo” w miejscowości Złotniki gm. Rogowo – 26,77 ha,
d) Prace regulacyjne rzeki Noteć na terenie gmin: Barcin i Łabiszyn.
Na wodach płynących Powiatu Żnińskiego znajdują się budowle piętrzące zrealizowane
ze względu na potrzeby nawodnień w rolnictwie, czy też w związku z regulacją cieków.
 na rz. Gąsawka w km 35 + 990 poniżej jeziora Żnińskiego Małego,
 na rz. Gąsawka w km 31 + 315 poniżej jeziora Żnińskiego Dużego,
 na rz. Gąsawka w km 50 + 212 poniżej jeziora Oćwieckiego gm. Gąsawa,
 na Starej Gąsawce poniżej jeziora Klepacz - Nadleśnictwo Gołąbki,
 na rz. Wełna w km 78+026 poniżej jeziora Tonowskiego,
 Kanał Górnonotecki w Antoniewie, w km 121,780 drogi wodnej Warta - Kanał
Bydgoski,
 Kanał Górnonotecki w Łabiszynie, w km 116,080 drogi wodnej Warta - Kanał
Bydgoski,
 na Strudze Sadowieckiej w km 8 + 350 na ujściu z jeziora Przedwieśnia,
 na Kanale Ciągłym – dopływ Noteci,
 na Kanale Kunowskim – dopływ Kanału Nowonoteckiego,
 na Kanale Furmańskim – dopływ Noteci,
 na rzece Gąsawka w km 26+229 poniżej jeziora Sobiejuskiego.
Budowle powyższe umożliwiają regulowaną gospodarkę wodną, a w szczególności:
1.
Piętrzenie wód rzeki Gąsawka i retencjonowanie wód w piętrzonych jeziorach:
Oćwieckie, Żnińskie Małe oraz Żnińskie Duże.
2.
Piętrzenie wód na ujściu rzeki Wełna z Jeziora Tonowskiego, pozwalające
na utrzymanie wód gruntowych wokół jeziora oraz na odłów ryb i retencjonowanie
dodatkowej ilości wody dla potrzeb miasta Janowca Wielkopolskiego.
3.
Piętrzenie wód rzeki Noteć Górna na istniejącym stopniu wodnym w Antoniewie,
położonym w km 121,780 drogi wodnej Warta - Kanał Bydgoski, w tym dla potrzeb
małej elektrowni wodnej.
18
4.
Piętrzenie wód rzeki Noteć Górna na istniejącym stopniu wodnym w Frydrychowie,
, w tym dla potrzeb małej elektrowni wodnej.
5.
Piętrzenie wód rzeki Noteć Górna w km 116,080 drogi wodnej Warta - Kanał
Bydgoski, rozrząd wody i prowadzenie gospodarki wodnej dla potrzeb małej
elektrowni wodnej.
6.
Piętrzenie cieku Struga Sadowiecka na ujściu z Jeziora na ujściu Strugi
Sadowieckiej z Jeziora Przedwieśnia w celu zapewnienia wymaganej pojemności
jeziora i poprawy retencji gruntowej.
7.
Piętrzenie wód cieku „ Kanał Ciągły” (Gmina Łabiszyn).
8.
Piętrzenie wód cieku „Kanał Kunowski” (Gmina Łabiszyn).
9.
Piętrzenie wód cieku „Kanał Furmański (Gmina Łabiszyn) do nawodnień
w rolnictwie.
10.
Piętrzenie wody na rz. Gąsawka poniżej jeziora Sobiejuskiego.
Ze względu na niezbyt wysokie zasoby wodne w Polsce, korzystanie z wód powinno
odbywać się w sposób oszczędny i racjonalny. Obowiązek dążenia do unikania strat wody
polega na jej właściwym wykorzystaniu, ale również na wprowadzaniu nowoczesnych
urządzeń technicznych.
Ustawa Prawo wodne reguluje gospodarowanie wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego
rozwoju, a w szczególności kształtowanie i ochronę zasobów wodnych, korzystanie z wód oraz
zarządzanie zasobami wodnymi. Ustawa reguluje również sprawy własności wód oraz gruntów
pokrytych wodami. Zarządzanie zasobami wodnymi służy zaspokajaniu potrzeb ludności,
gospodarki, ochronie wód i środowiska związanego z tymi zasobami.
Korzystanie z wód to używanie ich na potrzeby ludności oraz gospodarki, które nie może
powodować pogorszenia stanu wód oraz ekosystemów od nich zależnych. Ze względu na
sposób korzystania z wód możemy podzielić je na kilka rodzajów:
a) korzystanie powszechne – polegające na udostępnianiu człowiekowi możliwości
korzystania z wód dla: wypoczynku, uprawiania sportów wodnych, wędkarstwa,
turystyki, dla zaspokajania jego potrzeb bytowych oraz potrzeb gospodarstwa
domowego lub rolnego, bez stosowania specjalnych urządzeń technicznych. Są nim
objęte wszystkie śródlądowe wody powierzchniowe oraz morskie wody wewnętrzne
stanowiące własność Państwa;
b) korzystanie zwykłe – polegające na korzystaniu z wody stanowiącej własność
właściciela gruntu oraz z wody podziemnej na jego gruncie, jeśli pobór wody nie
19
przekracza ilości 5 m3/dobę (nie wymaga się wówczas pozwolenia wodnoprawnego)
w celu zaspokojenia potrzeb własnych i gospodarstwa domowego, czy indywidualnego
gospodarstwa rolnego.
Nie dotyczy to działań, na które potrzebne są osobne pozwolenia, związane z:
– nawadnianiem gruntów lub upraw wodą podziemną za pomocą deszczowni,
– poborem wody powierzchniowej lub podziemnej w ilości większej niż 5 m3/dobę,
– korzystaniem z wód na potrzeby działalności gospodarczej,
–rolniczym wykorzystaniem ścieków lub wprowadzaniem do wód lub do ziemi
oczyszczonych ścieków, jeżeli ich łączna ilość jest większa niż 5 m3/dobę,
– wykonywaniem urządzeń wodnych;
c) korzystanie szczególne – to korzystanie z wód wykraczające poza korzystanie
powszechne lub zwykłe, gdzie pobór wody (powierzchniowej lub podziemnej) jest
większy niż 5 m3/dobę. Szczególnym korzystaniem z wód objęty jest m.in.:
– pobór oraz odprowadzanie wód powierzchniowych lub podziemnych,
– wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,
– przerzuty wody oraz sztuczne zasilanie wód podziemnych,
– piętrzenie oraz retencjonowanie śródlądowych wód powierzchniowych,
– korzystanie z wód do celów energetycznych,
Warunki korzystania z wód:
Gospodarstwo rolne posiadające własne ujęcie wody powierzchniowej lub podziemnej, gdzie
pobór wody przekracza 5 m3/dobę lub głębokość ujęcia wody przekracza 30 m musi posiadać
pozwolenie wodnoprawne, gdzie ustala się cel i zakres korzystania z wód, warunki
wykonywania uprawnienia oraz obowiązki niezbędne ze względu na ochronę zasobów
środowiska, interesów ludności i gospodarki, a w szczególności:
– ilość pobieranej lub odprowadzanej wody,
– sposób i zakres prowadzenia pomiarów ilości i jakości pobieranej wody,
– prowadzenie okresowych pomiarów wydajności i poziomu zwierciadła wody w studni.
Natomiast, zgodnie z ustawą o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu
ścieków w gospodarstwie pobierającym wodę z ujęcia gminnego dostarczanie wody odbywa
się na podstawie pisemnej umowy zawartej między przedsiębiorstwem wodociągowo –
kanalizacyjnym a odbiorcą usług.
Gospodarka ściekami:
Ścieki to woda, która nie stanowi już bezpośredniej wartości dla celu, w jakim była używana
lub produkowana, biorąc pod uwagę jej jakość, ilość lub czas występowania. Zgodnie z prawem
20
wodnym, przez ścieki rozumie się odprowadzanie do wód lub do ziemi: wody zużytej
w szczególności na cele bytowe lub gospodarcze, a także wody opadowe lub roztopowe czy
ciekłe odchody zwierzęce z wyjątkiem gnojówki i gnojowicy przeznaczonych
do rolniczego wykorzystania.
Na terenie gospodarstwa rolnego mogą powstawać ścieki:
a) bytowe – ścieki z budynków mieszkalnych, powstające w wyniku ludzkiego
metabolizmu lub funkcjonowania gospodarstw domowych oraz ścieki o zbliżonym
składzie pochodzące z tych budynków,
b) ciekłe odchody zwierzęce – odchody z chowu lub hodowli zwierząt z wyjątkiem
gnojówki i gnojowicy przeznaczonych do rolniczego wykorzystania,
c) wody opadowe i roztopowe – wody ujęte w szczelne otwarte lub zamknięte systemy
kanalizacyjne pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych o trwałej nawierzchni.
Wody opadowe lub roztopowe pochodzące z dachów, mogą być wprowadzane do
wód lub do ziemi bez oczyszczania.
Sposoby odprowadzania ścieków
Odprowadzanie ścieków z gospodarstwa domowego może odbywać się poprzez kanalizację
zbiorczą lub indywidualną. Najlepszym dla środowiska jest zbiorcze odprowadzenie ich do
oczyszczalni ścieków, jednak ze względu na brak odpowiedniej infrastruktury wsi nie zawsze
jest to możliwe. Gospodarstwa, które nie mają możliwości podłączenia do zbiorczej kanalizacji
oraz nie posiadają przydomowej oczyszczalni ścieków powinny być wyposażone w szczelne
zbiorniki na nieczystości płynne zwane szambami. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w
sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie
określa warunki dotyczące zbiorników bezodpływowych (szamb) na nieczystości ciekłe, które
powinny mieć:
 dno i ściany nieprzepuszczalne,
 szczelne przykrycie z zamykanym otworem do usuwania nieczystości,
 odpowietrzenie wyprowadzone co najmniej 0,5 m ponad poziom terenu.
Nie dopuszcza się stosowania zbiorników na nieczystości ciekłe na obszarach podlegających
szczególnej ochronie środowiska i narażonych na powodzie oraz zalewanie wodami
opadowymi.
Bezodpływowe zbiorniki powinny być opróżniane przy pomocy wozów asenizacyjnych, a ich
zawartość dowożona do oczyszczalni ścieków. Działalność taka powinna odbywać się
na podstawie umowy korzystania z usług wykonywanych przez zakład będący gminną
jednostką organizacyjną lub przedsiębiorcę posiadającego zezwolenie na prowadzenie
21
działalności w zakresie opróżniania zbiorników bezodpływowych i transportu nieczystości
ciekłych co reguluje ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu
ścieków.
Właściciele nieruchomości obowiązani są do udokumentowania usług związanych
z wywożeniem nieczystości płynnych, w formie umowy i dowodów zapłaty.
Gospodarstwa, które nie mają możliwości podłączenia do kanalizacji mogą być wyposażone w
przydomową oczyszczalnię ścieków. Jest to urządzenie do biologicznego uzdatniania ścieków
w miejscu ich powstawania. Przy lokalizacji przydomowej oczyszczalni ścieków należy
pamiętać, aby zachować minimalne odległości urządzeń oczyszczalni od elementów
zagospodarowania terenu lub zabudowy, które określone są w przepisach prawa.
Oczyszczalnie ścieków o przepustowości do 5 m3/dobę, wykorzystywane na potrzeby własnego
gospodarstwa domowego lub rolnego w ramach zwykłego korzystania z wód są instalacją
niewymagającą pozwolenia wodnoprawnego, a której eksploatacja wymaga zgłoszenia
odpowiedniemu organowi. Gospodarstwa stosujące przydomowe oczyszczalnie ścieków
zobowiązane są posiadać aktualne analizy odprowadzanych ścieków w zakresie wskaźników
zanieczyszczeń określonych w rozporządzeniu w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy
wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie
szkodliwych dla środowiska wodnego. Rolnik powinien dysponować wynikami analiz
potwierdzającymi prawidłowe eksploatowanie oczyszczalni.
Ścieki z własnego gospodarstwa powinny być najpierw wstępnie oczyszczone, spełniać
określone normy zgodnie z przepisami prawnymi, a dopiero później mogą być odprowadzane
bezpośrednio do wód, do ziemi lub urządzeń wodnych. Ścieki pochodzące z przydomowych
oczyszczalni mogą być wprowadzane do wód, jeśli nie przekraczają najwyższych
dopuszczalnych wartości wskaźników zanieczyszczeń (BZT5, ChZT i zawiesiny ogólne)
określonych w rozporządzeniu, dla oczyszczalni ścieków komunalnych o RLM poniżej 2000.
Ścieki pochodzące z własnego gospodarstwa domowego lub rolnego mogą być wprowadzane
do ziemi, w granicach gruntu stanowiącego własność wprowadzającego, jeżeli spełnione są
łącznie następujące warunki: ilość ścieków nie przekracza 5,0 m3/dobę; BZT5 ścieków
dopływających jest redukowane, co najmniej o 20%, a zawartość zawiesin ogólnych,
co najmniej o 50%; miejsce wprowadzania ścieków oddzielone jest warstwą gruntu
o miąższości, co najmniej 1,5 m od najwyższego użytkowego poziomu wodonośnego wód
podziemnych.
22
Rolnicze wykorzystanie ścieków i osadów ściekowych
Przez rolnicze wykorzystanie ścieków rozumie się zastosowanie ścieków bytowych,
komunalnych lub przemysłowych do nawadniania oraz nawożenia użytków rolnych oraz
stawów wykorzystywanych do chowu lub hodowli ryb. Ścieki te nie powinny stanowić
zagrożenia dla jakości wód podziemnych i powierzchniowych, substancjami szczególnie
szkodliwymi.
Rolnicze
wykorzystanie
ścieków
wymaga
uzyskania
pozwolenia
wodnoprawnego.
Ścieki mogą być przeznaczone do rolniczego wykorzystania, jeżeli BZT5 ścieków
dopływających jest redukowane co najmniej o 20%, a zawartość zawiesin ogólnych co najmniej
o 50% i odpowiadają one określonym warunkom sanitarnym oraz nie przekraczają
najwyższych dopuszczalnych wskaźników zanieczyszczeń obecnych w ściekach zgodnie
z rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy
wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie
szkodliwych dla środowiska wodnego.
Spełnienie powyższych wymagań ocenia się na podstawie badań mikrobiologicznych
i parazytologicznych ścieków oraz badań stanu i składu ścieków przeznaczonych do rolniczego
wykorzystania, które wykonuje się co najmniej raz na dwa miesiące. Normy sanitarne to m.in.
niewykrywalne w 1 litrze ścieków bakterie z rodzaju Salmonella oraz brak obecności żywych
jaj pasożytów.
Wykorzystanie rolnicze ścieków wymaga też przeprowadzania badań na zawartości metali
ciężkich w glebach, na których będą stosowane. Dopuszczalne zawartości metali ciężkich w
glebach przeznaczonych do rolniczego wykorzystania ścieków nie mogą przekraczać ilości
określonych w przepisach prawa.
Roczne i sezonowe dawki ścieków wykorzystywanych rolniczo nie mogą przekroczyć
zapotrzebowania roślin na azot, potas, wodę oraz utrudniać przebiegu procesów
samooczyszczania się gleby, dlatego wysokość dawek ścieków powinna uwzględniać:
a) potrzeby pokarmowe roślin,
b) zasobność gleby w składniki pokarmowe,
c) dawki składników wprowadzanych do gleby w nawozach naturalnych,
organicznych (zwłaszcza azotu),
d) zagospodarowanie gruntów i system płodozmianu.
Rolnicze wykorzystanie ścieków wymaga pozwolenia wodnoprawnego.
23
Stosując ścieki, rolnik musi bezwzględnie posiadać plan nawożenia, uwzględniający termin
zastosowania ścieku, rodzaj jego przeznaczenia, powierzchnię nawożenia, wysokość dawki
oraz ilość składników wniesionych do gleby ze ściekami, na podstawie wyników analizy gleby.
Przy stosowaniu ścieków powinno uwzględniać się warunki położenia gruntów m.in.
minimalne odległości od obiektów przeznaczonych na pobyt ludzi, od dróg publicznych,
od linii brzegu wód płynących, od zbiorników wodnych, od brzegu jezior, od ujęć wód
podziemnych itd.
Zgodnie z ustawą Prawo wodne zabrania się rolniczego wykorzystania ścieków:
a) na gruntach zamarzniętych do głębokości 30 cm lub przykrytych śniegiem,
b) na gruntach wykorzystywanych do upraw roślin, przeznaczonych do spożycia
w stanie surowym,
c) na gruntach, w których zwierciadło wód podziemnych znajduje się płycej niż
1,5 m od powierzchni ziemi lub od dna rowu rozprowadzającego ścieki,
d) na obszarach o spadku terenu większym niż 10 % dla gruntów ornych;
e) na obszarach o spadku terenu większym niż 20 % dla łąk, pastwisk oraz plantacji
drzew leśnych.
Stosowanie komunalnych osadów ściekowych.
Komunalne osady ściekowe, to osady pochodzące z oczyszczalni ścieków, powstające
w komorach fermentacyjnych i innych instalacjach służących do oczyszczania ścieków
komunalnych oraz innych ścieków o składzie zbliżonym do składu ścieków komunalnych.
Mogą one znaleźć zastosowanie, po uprzedniej odpowiedniej obróbce, która obniży
ich podatność na procesy zagniwania i będzie eliminować zagrożenie dla środowiska czy
zdrowia ludzi. Komunalne osady ściekowe można wykorzystywać w rolnictwie. Mogą być
stosowane do rekultywacji gruntów przeznaczonych na cele rolnicze i pod wszystkie uprawy
rolnicze z wyjątkiem łąk, pastwisk oraz roślin warzywnych, jagodowych przeznaczonych
do bezpośredniego spożycia przez ludzi. Stosowanie komunalnych osadów ściekowych nie
może powodować pogorszenia jakości gleb oraz wód powierzchniowych i podziemnych.
Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie komunalnych osadów ściekowych określa
warunki, jakie muszą być spełnione przy wykorzystywaniu osadów, a także dawki, zakres
i częstotliwość badań komunalnych osadów ściekowych i gruntów, na których osady te mają
być stosowane. Komunalne osady ściekowe muszą spełniać określone normy sanitarne, pod
względem obecności bakterii z rodzaju Salmonella, żywych jaj pasożytów oraz metali ciężkich
24
Rolnik, dzierżawca lub inna osoba władająca nieruchomością, na której stosowane są
komunalne osady ściekowe, powinien posiadać: opracowany plan nawożenia osadem (w tym
dawki osadu), wyniki analiz składu osadu ściekowego oraz wyniki analiz gleby.
Ustawa z o odpadach wyznacza również obszary, na których obowiązuje zakaz stosowania
osadów ściekowych:
a) na glebach wykazujących większe od dopuszczalnych zawartości metali ciężkich,
b) na gruntach rolnych o nachyleniu większym niż 10 %,
c) na gruntach o dużej przepuszczalności (piaski luźne i słabo gliniaste oraz piaski
gliniaste lekkie), jeżeli poziom wód gruntowych jest na głębokości mniejszej niż
1,5 m poniżej powierzchni gruntu,
d) na użytkach zielonych,
e) na rośliny przeznaczone do bezpośredniego spożycia przez ludzi;
f) na gruntach, na których rosną rośliny sadownicze i warzywa z wyjątkiem drzew
owocowych,
g) na gruntach przeznaczonych pod uprawę roślin jagodowych i warzyw, których
części jadalne bezpośredni stykają się z ziemia i są spożywane w stanie surowym –
w ciągu 18 miesięcy poprzedzających zbiory i w czasie zbiorów,
h) na gruntach wykorzystywanych do upraw pod osłonami,
i) na terenach położonych w odległości nie mniejszej niż 100 m od ujęcia wody, domu
mieszkalnego lub zakładu produkcji żywności,
j) w pasie gruntu o szerokości 50 m bezpośrednio przylegający do brzegów jezior
i cieków,
k) na terenach zalewowych, czasowo podtopionych i bagiennych,
l) na terenach ochrony pośredniej stref ochronnych ujęć wody,
m) na obszarach ochronnych zbiorników wód śródlądowych,
n) na obszarach parków narodowych i rezerwatów przyrody,
o) na terenach objętych pozostałymi formami ochrony przyrody (tj. parki
krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki
przyrody, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe), jeśli osady
zostały wytworzone poza tymi terenami.
25
Ochrona wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia
rolniczego
Dyrektywa Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. dotycząca ochrony wód przed
zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego - potocznie zwana
Dyrektywą "azotanową", obliguje do podejmowania szeregu działań, m.in. wyznaczenia na
terytorium obszarów, z których:

mają miejsce spływy do wód powierzchniowych i/lub podziemnych, które zawierają
lub mogą zawierać ponad 50 mg/l azotanów, jeżeli nie zostaną podjęte działania opisane
w dyrektywie,
 mają miejsce spływy do wód, które są eutroficzne lub mogą stać się eutroficzne, jeżeli
nie zostaną podjęte działania.
W ramach wdrażania Dyrektywy Azotanowej wyznaczono w Polsce 21 obszarów
szczególnie narażonych na azotany pochodzenia rolniczego, z których odpływ azotu ze źródeł
rolniczych do wód należy ograniczyć (tzw. OSN). Obszary te zajmują 2 % powierzchni kraju.
Podstawą wyznaczenia OSN była:
a)
ocena zanieczyszczenia wód azotanami, dokonana w oparciu o wyniki monitoringu wód
powierzchniowych i podziemnych, realizowanego zgodnie z programami Głównego
Inspektora Ochrony Środowiska,
b) ustalenia zakresu wpływu działalności rolniczej na jakość wód dokonane na podstawie
rozpoznania i oszacowania wielkości i rodzaju produkcji rolniczej oraz na podstawie
analizy warunków środowiskowych, obejmujących: klimat, warunki hydrogeologiczne,
rodzaj i zasobność gleb w składniki pokarmowe (azot i fosfor), ukształtowanie terenu, itp.
uwarunkowania charakteryzujące zlewnię, z której spływają zanieczyszczenia do wód.
Rozporządzenie Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu
w sprawie
określenia
w
regionie
wodnym
Warty
w
granicach
Województwa
Kujawsko-Pomorskiego wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł
rolniczych oraz obszarów szczególnie narażonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych
do tych wód należy ograniczyć z dnia 30 lipca 2012 r. (Dz.Urz.Woj.Kuj.-Pom. poz. 1664)
na terenie Powiatu Żnińskiego określa jednolite części wód powierzchniowych jako wrażliwe
na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych.
26
Tabela 8. Jednolite części wód powierzchniowych jako wrażliwe na zanieczyszczenie związkami
azotu ze źródeł rolniczych
Poz.
Nazwa jednolitej części wód
powierzchniowych
Europejski kod jednolitej części
wód powierzchniowych
Dopływ z Gruntowic
PLRW600023186389
Biskupińskie
PLLW10457
rzeki
1.
jeziora
2.
3.
Gąsawskie
PLLW10455
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych RZGW Poznań, 2016r.
Określono obszary szczególnie narażone (OSN), z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych
do wód powierzchniowych należy ograniczyć:
1) obszar w zlewni Dopływu z Gruntowic o powierzchni 3,81 km2;
2) obszar w zlewni jezior Biskupińskiego i Gąsawskiego o powierzchni 51,98 km2;
Tabela 9. Wykaz obszarów znajdujących się w granicach wyznaczonych OSN
Poz.
Powiat
Gmina
Obręb geodezyjny
Obszar obrębu w granicach OSN
1.
OSN w zlewni Dopływu z Gruntowic o powierzchni 3,81 km2
Puzdrowiec
cały
Żniński
Janowiec
Wielkopolski
Wybranowo
Na północ od drogi Wybranowo-Janowiec
Wlkp.(biegnącej po dz. nr 41)
2.
OSN w zlewni jezior Biskupińskiego i Gąsawskiego o powierzchni 51,98 km2
Gąsawa
Gąsawa
Na wschód od drogi Złotniki-Biskupin
(biegnącej po dz. nr 241/3, 241/2, 235/1) i
drogi Biskupin-Gogółkowo (biegnącej po
dz. nr 122)
cały
Godawy
cały
Komratowo
cały
Łysinin
Marcinkowo Górne
Na zachód od linii biegnącej po:
- północnej granicy dz. nr 121/1, 126 i
3145/1;
- północnej i zachodniej granicy dz. nr
3144;
- zachodniej i północnej granicy dz. nr
3139;
- zachodniej granicy dz. nr 3133/4
cały
Oćwieka
cały
Biskupin
Żniński
27
Na północ od drogi łączącej m.
Grochowiska
Szlacheckie-Szelejewo
(biegnącej po dz. nr 80) i na wschód od
drogi Szelejewo-Ryszewko -Szelejewo
(biegnącej po dz. nr 115, 259/1)
Na północ od drogi Gałęzewo-Ryszewko
(biegnącej po dz. nr 45/1, 45/2, 25/4)
Szelejewo
Gałęzewo
Rogowo
Na wschód od drogi Grochowiska
Szlacheckie-Złotniki (biegnącej po dz. nr
9) i drogi Grochowiska SzlacheckieGałęzewo (biegnącej po dz. nr 13)
Na wschód od drogi Grochowiska
Szlacheckie (biegnącej po dz. nr 17) oraz
drogi łączącej m. Złotniki-Biskupin
(biegnącej po dz. nr 21)
Grochowiska
Szlacheckie
Złotniki
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych RZGW Poznań, 2016r.
Dla wszystkich OSN opracowane zostały programy działań wprowadzone w życie
również rozporządzeniami dyrektorów RZGW.
Zadania określone w programach działań adresowane są w szczególności do rolników
i w części do jednostek resortowych rolnictwa i środowiska współpracujących z rolnikami.
Wprowadzono Rozporządzeniem Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki
Wodnej w Poznaniu z dnia 30 kwietnia 2013 roku w sprawie wprowadzenia programu działań
mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych /Dz.Urz.Woj.Kuj.-Pom.
Poz. 1856/ program działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych
dla obszarów szczególnie narażonych w zlewni Dopływu z Gruntowic, w zlewni jezior
Biskupińskiego i Gąsawskiego.
Do najistotniejszych działań do realizacji w ramach programów, w okresie 4 lat, należą:
 realizacja przez rolników zadań wynikających z zasad dobrej praktyki rolniczej oraz
zadań
inwestycyjnych
dot.
budowy
zbiorników
i
płyt
do
gromadzenia
i przechowywania nawozów naturalnych (pochodzących z hodowli zwierząt),
 edukacja rolników w zakresie obowiązującego prawa i zasad dobrej praktyki rolniczej,
 pomoc
organizacyjna
i
techniczna
w
realizacji
inwestycji
ochrony
wód
w gospodarstwach, (zbiorników i płyt do gromadzenia i przechowywania nawozów
naturalnych, urządzeń do oczyszczania ścieków bytowych),
 doradztwo rolne w tworzeniu planów nawozowych w gospodarstwach,
 kontrola realizacji zadań wynikających z programów działania,
 monitoring jakości wód powierzchniowych i podziemnych w obszarach szczególnie
narażonych, w celu oceny efektów realizacji programów działań.
28
W ramach dotychczasowych działań opracowano udoskonalony, dostosowany
do zaleceń dyrektywy azotanowej Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej, który jest
upowszechniany wśród rolników i środowisk rolniczych.
Gospodarka nawozami
W rozumieniu ustawy o nawozach i nawożeniu nawozy to produkty przeznaczone do
dostarczania roślinom składników pokarmowych lub zwiększania żyzności gleb albo
zwiększania żyzności stawów rybnych.
Zgodnie z tą ustawą wyróżnia się następujące rodzaje nawozów przeznaczonych do rolniczego
wykorzystania:
a) nawozy mineralne - nawozy nieorganiczne produkowane w drodze przemian
chemicznych lub przerobu surowców mineralnych, w tym wapno nawozowe, także
zawierające magnez,
b) nawozy naturalne:
obornik,
gnojówkę
i
gnojowicę,
odchody zwierząt
gospodarskich, z wyjątkiem odchodów pszczół i zwierząt futerkowych, bez
dodatków innych substancji,
c) nawozy organiczne - nawozy wyprodukowane z substancji organicznej lub
z mieszanin substancji organicznych, w tym komposty, także wyprodukowane przy
udziale dżdżownic,
d) nawozy organiczno-mineralne – mieszaniny nawozów mineralnych i organicznych.
Przechowywanie nawozów
Wymagania dotyczące przechowywania i stosowania nawozów reguluje ww. ustawa wraz
z aktami wykonawczymi. Nawozy należy stosować i przechowywać w sposób niepowodujący
zagrożeń dla zdrowia ludzi lub zwierząt lub środowiska naturalnego. Prawidłowe
przechowywanie nawozów chroni przed przedostawaniem się niebezpiecznych substancji do
wody i gleby.
Nawozy mineralne, organiczne i organiczno-mineralne w postaci stałej przechowuje się
w opakowaniach jednostkowych, bądź luzem w pryzmach formowanych na utwardzonym
i nieprzepuszczalnym podłożu, po ich przykryciu materiałem wodoszczelnym, zgodnie
z instrukcją ich stosowania i przechowywania. Nie dopuszcza się składowania w pryzmach
saletry amonowej i nawozów zawierających azotan amonowy w ilości, która odpowiada
29
zawartości azotu całkowitego powyżej 28%. Nawozy w postaci płynnej przechowuje się
w zamkniętych opakowaniach lub w szczelnych, przystosowanych do tego celu zbiornikach.
Nawozy w postaci stałej, przewożone luzem, powinny być zabezpieczone w sposób, który
uniemożliwia ich rozsypywanie się, pylenie i zamoknięcie. Nawozy w postaci płynnej powinny
być przewożone w zamkniętych i szczelnych opakowaniach, zbiornikach lub cysternach.
Nawozy naturalne
Zgodnie z przepisami prawa, podmioty, które prowadzą chów lub hodowlę drobiu powyżej
40.000 stanowisk lub chów lub hodowlę świń powyżej 2.000 stanowisk dla świń o wadze ponad
30 kg lub 750 stanowisk dla macior, nawozy naturalne w postaci stałej powinny przechowywać
na nieprzepuszczalnych płytach, zabezpieczonych w taki sposób, aby wycieki nie
przedostawały się do gruntu. Obowiązkowo gnojówkę i gnojowicę przechowuje się wyłącznie
w szczelnych zbiornikach. Pojemność tych zbiorników powinna umożliwiać gromadzenie tych
nawozów przez okres 4 miesięcy. Zbiorniki te powinny być zbiornikami zamkniętymi,
w rozumieniu przepisów wydanych na podstawie prawa budowlanego dotyczącego warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie. Natomiast,
zgodnie
z
programami
działań
na
obszarach
szczególnie
narażonych
(OSN)
na zanieczyszczenia azotem ze źródeł rolniczych, wielkość płyty gnojowej oraz pojemność
zbiorników na gnojówkę i gnojowicę powinny zapewniać możliwość ich gromadzenia
i przechowywania przez okres co najmniej 6 miesięcy. Zbiorniki na płynne odchody zwierzęce
powinny mieć nieprzepuszczalne dno i ściany oraz szczelną pokrywę z otworem wejściowym
i wentylacyjnym.
Podczas projektowania i budowy płyt obornikowych należy uwzględnić: ilość produkowanego
obornika, sposób usuwania obornika z budynku inwentarskiego, sposób wybierania obornika
z płyty.
Płyta obornikowa może znajdować się na powierzchni terenu lub być zagłębiona, może mieć
ściany boczne ze wszystkich lub z niektórych stron.
Urządzenia do składowania nawozów naturalnych, uciążliwe dla otoczenia ze względu na
ulatniające się z nich substancje odorowe, powinny być usytuowane po stronie zawietrznej
względem budynku mieszkalnego i odizolowane pasem drzew i krzewów. Odległości
poszczególnych budowli określa rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki
Żywnościowej w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle
rolnicze i ich usytuowanie.
30
Stosowanie nawozów
W myśl ustawy o nawozach i nawożeniu można stosować wyłącznie nawozy i środki
wspomagające uprawę roślin dopuszczone do obrotu przez prawo. Nawozy te i środki
wspomagające uprawę roślin muszą spełniać wymagania jakościowe oraz nie mogą zawierać
zanieczyszczeń powyżej wartości dopuszczalnych.
Dopuszczalna dawka nawozu naturalnego, zastosowanego w okresie jednego roku, nie może
przekraczać 170 kg azotu w czystym składniku na 1 ha użytków rolnych.
Zgodnie z ww. ustawą zabrania się stosowania nawozów:
a) na glebach zalanych wodą oraz przykrytych śniegiem lub zamarzniętych do
głębokości 30 cm oraz podczas opadów deszczu,
b) naturalnych w postaci płynnej oraz nawozów azotowych – na glebach bez okrywy
roślinnej położonych na stokach o nachyleniu większym niż 10 %,
c) naturalnych w postaci płynnej – podczas wegetacji roślin przeznaczonych do
bezpośredniego spożycia przez ludzi,
d) organicznych i organiczno-mineralnych oraz środków poprawiających właściwości
gleby i stymulatorów wzrostu wytworzonych z produktów ubocznych pochodzenia
zwierzęcego,
e) na pastwiskach.
Nawozy należy stosować równomiernie na całej powierzchni pola w taki sposób, aby
uniemożliwić nawożenie pól i upraw do tego nieprzeznaczonych. Przy ustalaniu dawek nawozu
uwzględnia się potrzeby pokarmowe roślin i zasobność gleby w składniki pokarmowe. Zgodnie
z prawem nawozy naturalne i organiczne w postaci stałej lub płynnej stosuj się w okresie od 1
marca do 30 listopada (z wyjątkiem nawozów stosowanych do uprawy pod osłonami).
Gnojowicę i gnojówkę należy stosować na nie obsianą glebę, najlepiej w okresie wczesnej
wiosny. Dopuszcza się stosowanie tych nawozów pogłównie, z wyjątkiem roślin
przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi lub na krótko przed ich skarmieniem
przez zwierzęta.
Nawozy naturalne należy stosować:
a) w odległości co najmniej 20 m od strefy ochronnej źródeł wody, ujęć wody, brzegu
zbiorników oraz cieków wodnych, kąpielisk zlokalizowanych na wodach
powierzchniowych oraz obszarów morskiego pasa nadbrzeżnego,
b) w postaci płynnej: - gdy poziom wody podziemnej jest poniżej 1,2 m,
c) poza obszarami płytkiego występowania skał szczelinowych.
31
Plan nawożenia
Plan nawożenia to opracowanie dotyczące stosowania nawozów w gospodarstwie. Powinien
zawierać:
– numery działek rolnych na których prowadzona jest uprawa,
– powierzchnię uprawy i nazwę rośliny uprawnej,
– rodzaje wykonywanych zabiegów np. nawożenie, opryski, inne,
– wysokość dawek i nazwy stosowanych nawozów czy preparatów,
– terminy wykonywanych zabiegów.
Plan nawożenia obejmuje prawidłowy rozdział: nawozów pod poszczególne rośliny i pola z
uwzględnieniem odczynu i zasobności gleby. Realizacja planu nawożenia w gospodarstwie
powinna zapewniać maksymalne wykorzystanie składników z nawozów naturalnych i
organicznych oraz azotu wiązanego przez rośliny motylkowe. Dlatego plan nawożenia w
gospodarstwie winien uwzględniać:
a) zapotrzebowanie roślin na składniki pokarmowe,
b) źródła składników nawozowych w gospodarstwie: nawozy naturalne, nawozy
organiczne, azot pozostający w glebie po przyoraniu resztek pożniwnych roślin
motylkowych,
c) zapotrzebowanie na nawozy mineralne.
Obowiązkowo plany nawożenia powinny być opracowane i stosowane w:
a) gospodarstwach położonych w strefach zagrożonych zanieczyszczeniem wód
azotanami ze źródeł rolniczych czyli na OSN (Obszarach Szczególnie Narażonych)
zgodnie z ustawą Prawo wodne,
b) gospodarstwach realizujących, zadania Programu Rolnośrodowiskowego, takie jak
rolnictwo zrównoważone,
c) gospodarstwach prowadzących chów lub hodowlę drobiu powyżej 40 000 stanowisk,
lub chów lub hodowlę świń powyżej 2000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg lub
750 stanowisk dla macior,
d) gospodarstwach nabywających nieprzetworzony nawóz naturalny (gnojowica, obornik,
gnojówka) od gospodarstw wyżej wymienionych,
e) gospodarstwach stosujących osady ściekowe.
Gospodarka odpadami
Gospodarowanie odpadami w sposób zapewniający ochronę życia i zdrowia ludzi oraz
ochronę środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności metody
32
zapobiegania powstawaniu odpadów lub ograniczenia ilości odpadów i ich negatywnego
oddziaływania na środowisko, a także odzysku i unieszkodliwiania określa ustawa o odpadach.
Do odpadów niebezpiecznych, które mogą powstawać na terenie gospodarstwa należą między
innymi:
a) zwierzęta padłe i ubite z konieczności oraz odpadowa tkanka zwierzęca,
wykazujące właściwości niebezpieczne,
b) odpady z diagnozowania, leczenia i profilaktyki weterynaryjnej, tj.: chemikalia, w
tym
odczynniki
chemiczne,
zawierające
substancje
niebezpieczne,
leki
cytotoksyczne i cytostatyczne, inne odpady, które zawierają żywe drobnoustroje
chorobotwórcze lub ich toksyny oraz inne formy zdolne do przeniesienia materiału
genetycznego, o których wiadomo, że wywołują choroby u ludzi i zwierząt,
c) opakowania po środkach ochrony roślin I i II klasy toksyczności,
d) odpadowe materiały izolacyjne i konstrukcyjne zawierające azbest,
e) zużyte urządzenia zawierające niebezpieczne elementy (np. świetlówki),
f) baterie i akumulatory ołowiowe;
g) oleje hydrauliczne, silnikowe, przekładniowe i smarowe.
Do odpadów innych niż niebezpieczne charakterystycznych dla działalności rolniczej należą:
a) zwierzęta padłe i odpadowa tkanka zwierzęca stanowiące materiał szczególnego i
wysokiego ryzyka inne niż wymienione w grupie odpadów niebezpiecznych,
b) zwierzęta padłe i ubite z konieczności,
c) odpady metalowe,
d) opakowania z papieru i tektury,
e) opakowania z tworzyw sztucznych,
f) opakowania z drewna, szkła i tekstyliów,
g) ubrania ochronne, tkaniny do wycierania,
h) narzędzia chirurgiczne i zabiegowe oraz ich resztki,
i) przeterminowane leki inne niż wymienione w grupie odpadów niebezpiecznych,
j) odpady komunalne.
Spośród wymienionych wyżej odpadów, szczególną uwagę należy zwrócić na gospodarowanie
niżej wymienionymi odpadami:
- Oleje odpadowe:
Odpady olejowe winny być w pierwszej kolejności poddane odzyskowi poprzez regenerację.
W określonych przypadkach dopuszcza się zastosowanie innych procesów odzysku a nawet
unieszkodliwiania. O ile, posiadacz olejów odpadowych powstałych w toku jego działalności
33
gospodarczej (rolnik), nie jest w stanie we własnym zakresie wykonać tych obowiązków,
powinien przekazać te odpady podmiotowi gwarantującemu zgodne z prawem ich
zagospodarowanie.
- Odpady weterynaryjne:
Sposoby postępowania z odpadami weterynaryjnymi, tj. odpadami powstającymi w związku z
badaniem i leczeniem zwierząt lub świadczeniem usług weterynaryjnych, określają dwa
rozporządzenia
Ministra
Zdrowia
w
sprawie
rodzajów
odpadów
medycznych
i weterynaryjnych, których poddawanie odzyskowi jest zakazane, a także w sprawie
dopuszczalnych
sposobów
i
warunków
unieszkodliwiania
odpadów
medycznych
i weterynaryjnych.
- Zwierzęta padłe:
Sposób postępowania ze zwierzętami padłymi określają ustawy o odpadach oraz o utrzymaniu
czystości i porządku w gminach, a także przepisy weterynaryjne. Unieszkodliwianie padłych
zwierząt pochodzących z gospodarstw indywidualnych lub wielkotowarowych może być
realizowane wyłącznie w zakładach utylizacyjnych posiadających zezwolenie i spełniających
warunki do utylizowania takich odpadów oraz dysponujących specjalistycznymi środkami
transportu do ich przewozu. Padłe zwierzęta nie mogą być zakopywane w ziemi lub
zagrzebywane w pryzmach obornika czy kompostu.
- Odpadowe materiały izolacyjne i konstrukcyjne zawierające azbest:
Azbest, w poprzednich latach powszechnie stosowany w budynkach inwentarskich, jest
substancją stwarzającą szczególne zagrożenie dla środowiska. Przepisy prawa zakazują
wprowadzania do obrotu lub ponownego wykorzystywania tej substancji. Ustawa o zakazie
stosowania wyrobów zawierających azbest zakazuje produkcji wyrobów zawierających azbest.
Zgodnie z Rozporządzeniem Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie wymagań w
zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania
instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest dopuszcza się
wykorzystywanie azbestu lub wyrobów zawierających azbest w użytkowanych instalacjach lub
urządzeniach do 31 grudnia 2032 roku.
- Odpady komunalne:
Odpady komunalne to odpady powstające w gospodarstwach domowych, a także odpady
niezawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych wytwórców odpadów, które
ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających
w gospodarstwach domowych.
34
Podstawowe regulacje w zakresie postępowania z odpadami komunalnymi zawarte są
w ustawie o odpadach oraz ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach.
Ochrona przyrody.
Rolnictwo jest wysoce powiązane z ochroną przyrody. Specjalizacja i intensyfikacja
produkcji rolniczej, podobnie jak jej zaniechanie, powodują zagrożenie środowiska
przyrodniczego. Gospodarka taka po dłuższym okresie czasu, prowadzi do negatywnych
i nieodwracalnych zmian:
a)
Intensyfikacja produkcji, specjalizacja gospodarstw prowadzi do ujednolicania systemu
produkcji rolniczej poprzez stosowanie środków ochrony roślin oraz wysokich dawek
nawożenia.
b) Następuje
ubożenie
i
uproszczenie
krajobrazu
poprzez
redukowanie
rowów
melioracyjnych, eliminowanie niewielkich zbiorników wodnych i nieużytków rolnych:
miedz, zabagnień, zadrzewień śródpolnych. Te ostatnie zwiększają cykl obiegu materii
i powodują, że ekosystemy rolnicze są w ten sposób mniej podatne na straty niezbędnych
do ich funkcjonowania związków chemicznych.
c)
Trwałe użytki zielone zamieniane są na pola uprawne, z kolei półnaturalne łąki i pastwiska
przekształcane są na intensywne. Mechaniczna uprawa prowadzi do erozji, wyjałowienia
gleby.
Ochrona przyrody polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz
odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody. Celem ochrony przyrody jest:
1) utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów,
2) zachowanie różnorodności biologicznej,
3) zachowanie dziedzictwa geologicznego i paleontologiczneg,
4) zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin, zwierząt i grzybów, wraz z ich
siedliskami, przez ich utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony,
5) ochrona walorów krajobrazowych, zieleni w miastach i wsiach oraz zadrzewień,
6) utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych,
a także pozostałych zasobów, tworów i składników przyrody,
7) kształtowanie właściwych
postaw człowieka wobec przyrody przez
informowanie i promocję w dziedzinie ochrony przyrody.
35
edukację,
Tabela 10. Obszary prawnie chronione na terenie Powiatu Żnińskiego
Forma ochrony
przyrody
NATURA 2000
Nazwa
Powierzchnia
Lokalizacja
RÓWNINA
SZUBIŃSKO –
ŁABISZYŃSKA
755.322 ha
częściowo obejmuje Gminę Łabiszyn
3 456,41 ha
obejmuje częściowo Gminę Barcin, Gminę
Gąsawa, Gminę Rogowo oraz Gminę Żnin
OSTOJA
BARCIŃSKOGĄSAWSKA
Jezior Rogowskich
1700 ha
na obszarze Gminy Rogowo. Najważniejszym
elementem ochrony tego obszaru jest zespół
jezior: Zioło, Rogowskie, Wolskie
Rodzaj ekosystemu: wodny i leśny
Jezior Żnińskich
9017 ha
OBSZARY
CHRONIONEGO
obejmuje dwa systemy jezior na obszarze
gmin Gąsawa i Żnin. Pierwszy system to
rynna zachodnia z jeziorami Żnińskim Małym
i Dużym, Skarbienickim, Weneckim,
Biskupińskim, Godawskim, Gąsawskim i
Oćwieckim. Drugi system to rynna wschodnia
z jeziorami: Chomiąskim, Foluskim,
Ostrowieckim i Kierzkowskim
KRAJOBRAZU
Rodzaj ekosystemu: wodny i leśny
Jezior Żędowskich
łąka porośnięta
wierzbą, brzozą z
samosiewu, nad Jez.
Ostrowickim
1000 ha
6,00 ha
36
na obszarze gmin Żnin i Szubin. Obejmuje
rynnę subglacjalną wykorzystywaną przez
rzekę Gąsawkę oraz jeziora: Dobrylewskie,
Sobiejuskie w Powiecie Żnińskim,
Żędowskie, Wąsowskie, Skrzynka i Gąbińskie
zlokalizowane w Powiecie Nakielskim.
Obręb ewidencyjny Pniewy Gmina
Gąsawa, ,obręb leśny Szczepanowo,
Nadleśnictwo Gołąbki / Leśnictwo Balczewo
Bagno
6,5 ha
UŻYTKI
Bagno
EKOLOGICZNE
Miasto Barcin, Gmina Barcin
Obręb ewidencyjny Obórznia, Gmina
Łabiszyn
0,38 ha
Nadleśnictwo Szubin/Leśnictwo Gąbin
zarastające jezioro
wraz z otaczającymi
je bagnami
Obręb ewidencyjny Obórznia Gmina
Łabiszyn
19,59 ha
Nadleśnictwo Szubin/Leśnictwo Gąbin
Rezerwat Długi Bród
Stanowiska czapli siwej na obszarze Gminy
Rogowo, na terenie Nadleśnictwa Gołąbki
8,73 ha
Rezerwat Mięcierzyn
53,24 ha
REZERWATY
Rezerwat Gąsawka
12,88 ha
Rezerwat Ostrów
Pszczółczyński
16,80 ha
Rezerwat leśny. Położony na terenie
Nadleśnictwa Gołąbki na obszarze Gminy
Rogowo
Rezerwat leśny. Położony na terenie
Nadleśnictwa Gołąbki na obszarze Gminy
Rogowo
Rezerwat leśny- las liściasty, z dużym
udziałem lipy szerokolistnej. Położony na
terenie Nadleśnictwa Szubin na obszarze
Gminy Łabiszyn
Źródło: Opracowanie własne 2015r.
Pomniki przyrody
Na terenie Powiatu Żnińskiego znajduje się ponad 160 pomników przyrody, wśród
których przeważają pojedyncze drzewa, grupy drzew, aleje przydrożne, stanowiska roślin
chronionych, głazy narzutowe. Wśród pomników przyrody wyróżnić można m.in. dęby
szypułkowe, jesiony, jodły, akacje, modrzewie, sosny zwyczajne, lipy drobnolistne, wiązy,
głazy narzutowe (2 szt.)).
Rolnictwo na obszarach „NATURA 2000”
1. Obszary Natura 2000 to najmłodsza z form ochrony przyrody, wprowadzona w 2004r.
w Polsce jako jeden z obowiązków związanych z przystąpieniem do Unii Europejskiej.
Obszary Natura 2000 powstają we wszystkich państwach członkowskich tworząc
Europejską Sieć Ekologiczną Natura 2000. Celem jest objęcie ochroną najcenniejszych
i zagrożonych wyginięciem siedlisk przyrodniczych i gatunków. Unikalność tej formy
ochrony przyrody polega na tym, że kraje członkowskie tworzą sieć na podstawie
37
jednakowych założeń określonych w prawie i wytycznych Unii Europejskiej,
zarządzają nią przy zastosowaniu podobnych instrumentów, wspólnie troszczą się
o odpowiednie środki finansowe i jej promocję.
2. Program NATURA 2000 jest prawdopodobnie jednym z najtrudniejszych w realizacji
mechanizmów w Unii Europejskiej. Państwa członkowskie napotykają na problemy
w wyznaczaniu obszarów, wprowadzaniu szczególnych wymogów praktycznych
w
odniesieniu
do
nich,
bariery
rozwoju
gospodarczego
i
konieczność
zrekompensowania właścicielom gruntów ograniczeń nakładanych na ich plany
i programy, ograniczenia i dodatkowe wymogi w odniesieniu do rozwoju infrastruktury
na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym.
3. Wyznaczenie obszaru Natura 2000 wywołuje szereg skutków prawnych. Przepisy
ustawy o ochronie przyrody w art. 33 ust. 1 wyrażają zasadę, zgodnie z którą jest
zabronione podejmowanie jakichkolwiek działań mogących w znaczący sposób
pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków roślin i zwierząt,
a
także w znaczący sposób wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został
wyznaczony obszar Natura 2000. Jedyny wyjątek od ustawowego zakazu wprowadza
art. 34 ustawy o ochronie przyrody na podstawie, którego jeżeli przemawiają za tym
konieczne wymogi nadrzędnego interesu publicznego, w tym wymogi o charakterze
społecznym lub gospodarczym i wobec braku rozwiązań alternatywnych możliwe jest
udzielenie zezwolenia na realizację planu lub przedsięwzięcia, które mogą mieć
negatywny wpływ na siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt, dla których
ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000, zapewniając wykonanie kompensacji
przyrodniczej niezbędnej do zapewnienia spójności i właściwego funkcjonowania sieci
obszarów Natura 2000.
4. Istotą wprowadzenia formy ochrony obszarowej jest wprowadzenie szczególnego
reżimu
prawnego
składającego
się
z
szeregu
zakazów
i
nakazów
administracyjno-prawnych w zakresie korzystania ze środowiska. Wprowadzenie
takiego reżimu prawnego jest koniecznym dla zapewnienia realizacji celów dla jakich
została wprowadzona taka forma ochrony przyrody. Np. może to być zakaz wylewania
gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia własnych gruntów rolnych, prowadzenia chowu
i hodowli zwierząt metodą bezściółkową itp..
5. Ustanowienie obszaru Natura 2000 na danym terenie wpływa także na ograniczenie
możliwości podejmowania szeregu przedsięwzięć na obszarach, które nie są objęte
38
bezpośrednio tą formą ochrony przyrody niemniej ze względu na charakter danego
przedsięwzięcia możliwe jest oddziaływanie na obszar Natura 2000.
6. W aktualnym stanie prawnym ustanowienie obszarów Natura 2000, nie podważając
celów, wprowadza ograniczenia rozwojowe, a będzie to dotyczyło przede wszystkim
gmin rolniczych m.in.
 wymuszanie ekstensywnej gospodarki rolnej i hodowlanej,
 wymuszanie nowych, bardziej ekologicznych i równocześnie bardziej kosztownych
technologii produkcji w rolnictwie,
 ograniczenie swobody działania w zakresie dysponowania nieruchomością,
 zmniejszenie lub uniemożliwienie działalności produkcyjnej, zarówno w zakresie
nowych inwestycji jak i rozbudowy istniejącej infrastruktury,
 zwiększenie kosztów nowych inwestycji,
 problemy z postępowaniami roszczeniowo – odszkodowawczymi.
7. Obowiązujące rozwiązania prawne chroniące interes właścicieli nieruchomości
(najczęściej rolników) uznać należy za niewystarczające. W demokratycznym państwie
prawnym nie można kosztów ochrony przyrody przerzucać na właścicieli czy też
użytkowników ziemi. W związku z czym należy dążyć do wprowadzenia rozwiązań
prawnych dających jednostce możliwość wystąpienia z żądaniem wykupu
nieruchomości przez państwo, w sytuacji gdy ze względów na cel i charakter danego
obszaru Natura 2000 dalsze gospodarcze wykorzystanie nieruchomości jest niemożliwe
lub znaczenie utrudnione. Tylko taki mechanizm pozwoli uznać, iż istniejące
rozwiązania prawne oraz idea wprowadzenia ochrony obszarowej w formie Natura
2000 znajdzie akceptację nie tylko wśród ekologów, ale także mieszkańców tych
obszarów, którzy skutkami wyznaczenia danego obszaru są dotknięci bezpośrednio.
39
Podsumowanie
Wiele
czynników
determinuje
ekologiczny
charakter
polskiego
rolnictwa.
Są to m.in. zróżnicowanie krajobrazu i podłoża, ekstensywne metody produkcji, bogactwo
zespołów roślinnych oraz ras zwierząt gospodarskich. W świetle tego, ważne jest zachowanie
tych walorów przyrodniczych i zbudowanie na nich silnej marki. Zmierza to wszystko, do jak
największej promocji ekologicznych upraw oraz ograniczania negatywnego wpływu rolnictwa
na zmiany klimatyczne oraz utratę bioróżnorodności.
Programy rolnośrodowiskowe, pomimo iż nie zawsze są dostosowane do uwarunkowań
regionalnych, to jednak zazwyczaj przynoszą korzyści, do których można zaliczyć:
 zwiększenie różnorodności biologicznej (liczby gatunków roślin i zwierząt)
i krajobrazowej (większej ilości zadrzewień śródpolnych, zakrzaczeń, miedz),
 ograniczenie zużycia nawozów mineralnych,

zidentyfikowanie i wyznaczenie cennych siedlisk (np. poprzez obszary Natura 2000),
 rozpowszechnianie zasad zwykłej dobrej praktyki rolniczej,
 większą świadomość ekologiczną rolników i społeczeństwa.
Rolnictwo wywiera duży wpływ na kształtowanie środowiska naturalnego, gdyż
bezpośrednio użytkuje jego zasoby w procesach produkcji. Intensywna produkcja rolna
wymaga stosowania wielu przemysłowych środków produkcji (tj. nawozy mineralne, środki
ochrony roślin), których nieumiejętne lub nadmierne stosowanie może powodować istotne
zagrożenie dla środowiska.
Produkcja zwierzęca wytwarza duże ilości nawozów naturalnych zasobnych w azot i fosfor,
które niewłaściwie stosowane i przechowywane mogą stanowić źródło zanieczyszczenia
środowiska, zwłaszcza wód.
Innymi czynnikami powodującymi degradację środowiska w działalności rolniczej to:
nieprawidłowa gospodarka ściekowa w obrębie gospodarstwa, emisja do powietrza substancji
gazowych i pyłowych pochodzących z intensywnego chowu lub hodowli zwierząt, niewłaściwe
postępowanie z odpadami.
Rolnicy funkcjonujący w gospodarce rynkowej muszą produkować zgodnie z potrzebami
społecznymi i jednocześnie maksymalizować efekty produkcyjne oraz ekonomiczne,
wymuszane rynkową konkurencją. Osiąganie celów produkcyjnych i ekonomicznych
w rolnictwie nie zawsze idzie w parze z celami środowiskowymi i ogólnospołecznymi.
Rozwojowi gospodarki towarzyszy zużywanie zasobów naturalnych, takich jak: ziemia, lasy,
dzika flora i fauna, powietrze, paliwa kopalne i surowce. Wiele stosowanych obecnie metod
40
i technologii ma niekorzystny wpływ na środowisko, co z kolei może ograniczyć dostępność
tych zasobów w przyszłości.
Kierownik
Wydziału Ochrony Środowiska, Rolnictwa i Leśnictwa
Wiesław Rumel
41