Pobierz

OID (268) 1/2014
OID (267) 12/2013
EKOLOGIA W PRODUKCJI DROBIARSKIEJ
Rozwój rolnictwa ekologicznego rozpoczął się
już w latach 70-tych XX wieku. W 1972 roku
powstała organizacja, której celem jest skupienie podmiotów zaangażowanych w produkcję,
certyfikację, badania, edukację i promowanie
rolnictwa ekologicznego. Fundacja ta to IFOAM - INTERNATIONAL FEDERATION OF
ORGANIC AGRICULTURE MOVEMENTS,
czyli w tłumaczeniu - Międzynarodowa Federacja Rolnictwa Ekologicznego. W chwili obecnej IFOAM skupia ponad 750 organizacji ekologicznych z około 100 krajów świata.
Rolnictwo ekologiczne to system gospodarowania o zrównoważonej produkcji roślinnej
i zwierzęcej w obrębie gospodarstwa oparty na
środkach pochodzenia biologicznego i mineralnego nieprzetworzonych technologicznie.
Podstawową zasadą jest odrzucenie środków
chemii rolnej, weterynaryjnej i spożywczej. Jest
to system trwały, samowystarczalny i ekonomicznie bezpieczny. Według IFOAM (International Federation of Organic Agriculture Movements) rolnictwo ekologiczne stanowi system gospodarowania, którego celem jest produkcja żywności oraz innych surowców rolniczych, uwzględniający lokalne warunki ekologiczne, społeczne i ekonomiczne.
Wszystkie czynniki produkcyjne potrzebne do
uprawy roślin i chowu zwierząt powinny być
wytwarzane w obrębie gospodarstwa. Środki
pochodzące z zewnątrz traktowane są jako dodatki uzupełniające.
Rolnictwo ekologiczne opiera się na następujących zasadach:
• Zdrowotność - celem rolnictwa ekologicznego jest potęgowanie zdrowotności zarówno gleby, roślin, zwierząt, człowieka
jak i całej Ziemi, jako niepodzielnej jedności. Zdrowie każdej jednostki oraz społeczności nie może być oddzielane od zdrowia
ekosystemów. Zdrowa gleba wydaje zdro20
we plony, które wykorzystujemy jako pokarm dla zdrowych zwierząt i ludzi. Z rolnictwa ekologicznego uzyskujemy produkty
wysokiej jakości, żywność pełnowartościową, co w efekcie przekłada się na profilaktykę zdrowotną oraz poczucie dobrostanu.
W rolnictwie ekologicznym unika się stosowania substancji, które mogą mieć negatywny wpływ na szeroko rozumianą zdrowotność. Są to przede wszystkim nawozy
sztuczne, pestycydy, leki dla zwierząt i dodatki do żywności.
• Ekologia - rolnictwo ekologiczne funkcjonuje na wzór systemów ekologicznych,
mając na uwadze obieg materii i przepływ
energii w przyrodzie; wpisuje się w te procesy i pomaga je podtrzymywać.
• Sprawiedliwość - rolnictwo ekologiczne
jest kształtowane w oparciu o relacje, które gwarantują godne życie ludzi we wspólnym środowisku. Według zasady sprawiedliwości, zwierzętom należy zapewnić warunki bytowe dostosowane do ich fizjologii,
naturalnych zachowań i dobrostanu. Zwierzęta gospodarskie są z natury zwierzętami stadnymi i musza mieć zagwarantowany dostęp do elementów swego pierwotnego środowiska. W naszym obowiązku leży
zapewnienie zwierzętom możliwość korzystania z wybiegów i pastwisk, przeżuwaczom dostęp do paszy objętościowej, świniom możliwość rycia, dla drobiu wodnego dostęp do wody, a dla pozostałego drobiu dostęp do grzęd.
• Troskliwość - rolnictwo ekologiczne jest
prowadzone przezornie, w poczuciu odpowiedzialności za zdrowie i dobrostan współczesnych i przyszłych pokoleń oraz za równowagę przyrodniczą w środowisku. W rolnictwie ekologicznym unikamy znacznego
ryzyka poprzez dobór właściwych i odrzu-
OID (268) 1/2014
OID (267) 12/2013
canie nieprzewidywalnych technologii, takich jak na przykład inżynieria genetyczna. Decyzję podejmuje się mając na uwadze
wartości i potrzeby wszystkich, których decyzje te mogą dotyczyć. Proces ten musi być
jawny i biorą w nim udział wszystkie zainteresowane strony.
Rolnictwo ekologiczne, poza filozoficznym jego
ujęciem i ustalonymi praktycznymi zasadami
postępowania, w produkcji wielu krajaów doczekało się szczegółowych regulacji prawnych
w zakresie atestacji, kontroli oraz znakowania i obrotu produktami ekologicznymi. Również Polska należy do krajów, w których rolnictwo ekologiczne zostało uregulowane prawnie.
Podstawowymi aktami prawnymi w rolnictwie
ekologicznym jest USTAWA z dnia 25 czerwca 2009 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz.
U. Nr 116, poz. 975). W artykule 1. powyższej
Ustawy określono zadania i właściwości organów oraz jednostek organizacyjnych w zakresie rolnictwa ekologicznego, określonych w aktach prawa Unii Europejskiej.
Zgodnie z Ustawą, rolnictwo ekologiczne to
system gospodarowania o możliwie zrównoważonej produkcji roślinnej i zwierzęcej w obrębie gospodarstwa. Istotną rolę w gospodarstwie
ekologicznym spełniają zwierzęta, bowiem:
• usprawniają i jednocześnie zamykają obieg
materii;
• obecność zwierząt wymusza włączenie do
uprawy roślin pastewnych (poszerzenie bioróżnorodności), a przede wszystkim zapewnia gospodarstwu własne nawozy organiczne;
• samowystarczalność paszowo-nawozową
umożliwia obsada zwierząt 0,5-1,5 SD/ha,
dopuszczalna obsada to 2 SD/ha, co w skali roku daje rocznie 170 kg azotu zawartego
w odchodach zwierząt. Jest to ilość azotu, jaką
zgodnie z Dyrektywą azotanową UE (91/676/
EWG), można wprowadzić do gleby w ciągu
roku bez tzw. ryzyka środowiskowego.
22
Zgodnie z powyższymi wytycznymi, w zależności od gatunku drobiu, na każdy 1 hektar
ziemi w gospodarstwie ekologicznym można
utrzymywać: 230 kur niosek lub 580 sztuk kurcząt rzeźnych. Trzeba mieć jednak na uwadze,
iż ograniczenie to można częściowo zniwelować, podpisując umowę na odbiór nadmiaru
pomiotu drobiowego z innym gospodarstwem.
Kolejnym ograniczeniem liczby ptaków utrzymywanych w gospodarstwie jest dopuszczalna łączna powierzchni kurników w gospodarstwie, która nie może przekraczać 1600 m2. Natomiast w pojedynczym obiekcie inwentarskim
maksymalna dopuszczalna liczebność ptaków
wynosi odpowiednio: 4 800 kurcząt, 3 000 kur
niosek, 5 200 perliczek, 4 000 samic kaczek, 3
200 samców kaczek i 2 500 kapłonów, gęsi lub
indyków. Dopuszczalna obsada na 1 m 2 powierzchni wynosi: dla kur - 6 sztuk, kurcząt
mięsnych - 10 sztuk, z zastrzeżeniem, że maksymalnie 21 kg żywca/m 2 (w kurnikach mobilnych 16 sztuk i 30 kg żywca/m2).
Budynki dla drobiu powinny być wyposażone w odpowiednią ilość karmideł i poideł oraz
gniazd (w przypadku kur). Ponadto w kurnikach wskazane jest zainstalowanie grzęd i wydzielenie miejsca na grzebalisko, a na okres zimowy na kąpielisko z drobnym i suchym piaskiem. Istotna jest naturalna wentylacja oraz
dostęp do światła naturalnego (prawidłowy
stosunek powierzchni okien do podłogi).
Warunki chowu i utrzymania zwierząt muszą być zgodne z ich wymaganiami gatunkowymi. W gospodarstwie ekologicznym musimy ptakom zapewnić dostęp do wybiegów, aby
mogły korzystać z nich zawsze, gdy pozwalają na to warunki atmosferyczne. Zasadą jest,
iż drób na zewnątrz kurnika powinien przebywać przez co najmniej 1/3 swojego życia. Rodzaj wybiegu zależy już wyłącznie od hodowcy.
Wybieg może być ograniczony lub nieograniczony, jak również obsiany np. mieszanką traw.
Nie zapominać jednak należy o jego wyposażeniu, przede wszystkim w urządzenia do kar-
OID (268) 1/2014
OID (267) 12/2013
mienia i pojenia oraz zadaszenie, które spełnia funkcję ochronną przed opadami atmosferycznymi, nasłonecznieniem oraz drapieżnymi
ptakami. Dla drobiu wodnego należy zapewnić dostęp do zbiornika wodnego. Otwory wyjściowe na wybieg trzeba dostosować do wielkości ptaków, a ich liczba musi zapewnić swobodne i szybkie opuszczanie przez nie budynku. Łączna długość otworów na każde 100 m 2
powierzchni nie powinna być mniejsza niż 4 m.
Kolejnym, niezmiernie ważnym aspektem jest
potencjalne zwiększanie liczebności posiadanego stada. Zaleca się, aby ptaki utrzymywane w gospodarstwie ekologicznym pochodziły z danego gospodarstwa lub innych gospodarstw ekologicznych. Często jest to jednak
niemożliwe, dlatego dopuszcza się zakup z gospodarstw konwencjonalnych następujących
gatunków zwierząt:
• kurcząt z przeznaczeniem na nioski, do wieku 18 tygodni,
• piskląt mięsnych do 3-go dnia życia.
Trzeba jednak pamiętać, że dopiero po określonym czasie odchowu w gospodarstwie ekologicznym produkty pochodzące od tych ptaków mogą być sprzedawane jako ekorolnicze.
Dla kur niosek okres ten wynosi 6 tygodni, natomiast dla drobiu przeznaczonego na mięso
10 tygodni.
W chowie ekologicznym obowiązuje również
minimalny wiek ubojowy i tak w przypadku
kurcząt jest to 81. dzień życia, kapłonów 150.,
kaczek pekińskich 49., samic kaczek piżmowych 70., samców kaczek piżmowych 84., kaczek mulard 92., perliczek 94., indyków i gęsi
przeznaczonych na cele kulinarne 140. dzień
oraz 100. dzień dla samic indyka. Konieczność osiągnięcia przez drób minimalnego wieku ubojowego lub chowu ras i linii wolnożyjących zapobiega stosowaniu intensywnych
metod produkcji. Z tego powodu w gospodarstwach ekologicznych wykorzystuje się zwierzęta, które są najlepiej dostosowane do miejscowych warunków środowiskowych, czyli
24
rasy i odmiany rodzime. Ma to również na celu
ochronę bioróżnorodności wśród zwierząt gospodarskich. Wskazane jest również, aby ptaki cechowały się dobrą zdrowotnością i odpowiednim poziomem produkcyjności.
W żywieniu ekologicznym ptaków wyklucza się pasze przemysłowe, zawierające syntetyczne dodatki paszowe. Żywienie ma na celu
utrzymanie ptaków w dobrej kondycji oraz zapewnienie optymalnej produkcyjności, dlatego wszystkie pasze i surowce paszowe muszą być dobrej jakości (nie mogą być nadgniłe lub zatęchłe) oraz dostosowane do potrzeb
gatunku. Wykorzystuje się przede wszystkim
pasze wyprodukowane w gospodarstwach
ekologicznych. Dopuszcza się jednak, aby 30%
dziennej dawki pochodziło z pól przestawianych na produkcję ekologiczną. W przypadku pasz z własnego gospodarstwa, udział paszy z pól przestawianych na produkcję ekologiczną może być zwiększony do 60%. W drodze wyjątku dopuszcza się dodatek pasz konwencjonalnych w ilości do 20%. Do dziennej
dawki pasz treściwych należy również dodawać pasze objętościowe. W produkcji pasz zabronione jest stosowanie surowców zawierających organizmy transgeniczne (GMO) oraz ich
produktów. W żywieniu zwierząt w gospodarstwach ekologicznych dozwolone są komponenty mineralne, mikroelementy i witaminy,
wymienione w załączniku nr 6 rozporządzenia Rady EWG nr 2092/91.
W gospodarstwie ekologicznym w postępowaniu ze zwierzętami szczególnie zwraca się uwagę na ograniczenie stresu i cierpienia. Okaleczanie zwierząt jest niedozwolone. W związku z tym zabronione jest przycinanie dziobów
i przymusowy tucz. Zabronione jest również
profilaktyczne stosowanie chemicznie syntetyzowanych leków weterynaryjnych (leków
alopatycznych) i antybiotyków. W przypadku zachorowania ptaków zaleca się wykorzystanie w leczeniu ekstraktów roślinnych, esencji, preparatów homeopatycznych i mikroele-
OID (268) 1/2014
OID (267) 12/2013
mentów. W razie konieczności (ratowania życia lub ulżenia w cierpieniu) zezwala się użycie leków konwencjonalnych pod kontrolą lekarza weterynarii. Jeśli zajdzie konieczność zastosowania leków konwencjonalnych, okres karencji wydłuża się dwukrotnie w stosunku do
obowiązującego, a jeśli nie jest on określony do min. 48 h. Zakazane jest stosowanie substancji takich jak chemioterapeutyki (np. kokcydiostatyki) oraz stymulujących wzrost (antybiotyków, hormonów i środków podobnych
w działaniu).
Rozmnażanie zwierząt w gospodarstwie ekologicznym powinno odbywać się metodami naturalnymi (naturalne kojarzenie), ale dopuszczalna jest inseminacja. Z kolei ze względu na
utrzymanie właściwej jakości mięsa dozwolone jest kastrowanie kogutów.
Podsumowując stwierdzić należy, iż rolnictwo
ekologiczne ma znaczący wpływ na ochronę
środowiska naturalnego, przede wszystkim
z dwu względów: unikania zanieczyszczenia
środowiska w następstwie działalności rolniczej oraz utrzymania biologicznej różnorodności w gospodarstwie i jego otoczeniu, włączając
w to ochronę dziko bytujących roślin i zwierząt. Taka działalność sprzyja przywracaniu
równowagi w środowisku produkcji, a uzyskany surowiec jest wysokiej jakości i wpisuje się
w aktualne trendy prozdrowotnego żywienia
człowieka. Natomiast wyższe koszty produkcji
i nakłady pracy rekompensowane są wyższymi
cenami produktów oraz możliwością uzyskania dopłat do produkcji ekologicznej.
dr hab. inż. Tomasz Mituniewicz
Katedra Higieny Zwierząt i Środowiska
Wydział Bioinżynierii Zwierząt
UWM w Olsztynie
26