Farmakoterapia w leczeniu oparzeń

Farmakoterapia w leczeniu oparzeñ
Nr 3/2007
Dr n. med. Adam Kwieciñski
Farmakolog
Klinika Œw. Katarzyny w Krakowie
OP
ARZENIA SK
ÓRY
OPARZENIA
SKÓRY
Rumień, pęcherze, obrzęki, martwica, owrzodzenia to różne objawy oparzeń skóry. Niektóre z nich
wymagają leczenia szpitalnego, a czasami nawet zabiegów przeszczepiania skóry.
Mówiąc o oparzeniach skóry, mamy najczęściej na
myśli skutki działania wysokiej temperatury, czyli tzw.
oparzenia termiczne. Jednak oparzenia mogą być także wywołane energią elektryczną, substancjami chemicznymi, promieniowaniem jonizującym, słonecznym, laserowym oraz rażeniem piorunem.
Sparzenie i oparzenie
Oparzeniem i sparzeniem termicznym (podział ten
jest czysto umowny) określa się skutki miejscowego
działania
na skórę wysokiej temperatury (powyżej
o
50 C). Powoduje ona podwyższenie ciepłoty skóry,
wywołuje denaturację jej białek oraz działa na cały
organizm poprzez tzw. toksynę oparzeniową.
Sparzeniem nazywamy stosunkowo niewielkie
uszkodzenia skóry wywołaneo gorącymi płynami i parą
(o temperaturze około 100 C). Oparzenie to z kolei
silne uszkodzenie skóry wskutek zadziałania równie
wysokiej albo wyższej temperatury
w postaci otwaro
tego płomienia (około 900 C), gorących przedmiotów, stopionych ciał stałych (takich jak metale czy
wosk).
Oparzenia, w zależności od ich głębokości, dzielimy na trzy stopnie. Oparzenie I stopnia obejmuje
wyłącznie naskórek. Objawy polegają jedynie na wystąpieniu rumienia i obrzęku. Wyleczenie następuje
po kilku dniach.
Oparzenie II stopnia dotyczy także części skóry.
Objawia się ono w postaci pęcherzy, obrzęku i częściowej martwicy naskórka. Oparzenia te są bolesne,
występuje w nich przeczulica na dotyk i ruch powietrza. Przydatki skórne, chodzi tu głównie o mieszki
włosowe, są nieuszkodzone, co jest bardzo istotne,
gdyż gojenie się tych oparzeń polega na pokrywaniu
się ran naskórkiem powstającym z podziałów komórek nabłonkowych tychże mieszków.
Oparzenie III stopnia obejmuje już całą grubość
skóry i niszczy przydatki skóry. Rany są zwęglone,
woskowate, barwy białej lub szarawej. Zwykle są też
$
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
suche. Oparzone powierzchnie są niebolesne, nie reagują na dotyk lub ukłucie. Wyleczenie tego typu
oparzeń jest już tylko częściowe, na skórze pozostają
różnie rozległe i głębokie blizny.
Oparzenia I lub II stopnia nazywamy też oparzeniami lekkimi. Obejmują one 1-2% powierzchni ciała. Są to zwykle oparzenia domowe wywołane gorącym lub wrzącym płynem.
Trzeba jednak podkreślić, że bez względu na rozległość, oparzenia II i III stopnia dotyczące twarzy, genitaliów, stóp lub dłoni powinny być leczone w warunkach szpitalnych. Dotyczy to także oparzeń skóry
II i III stopnia okolicy stawów, ze względu na niebezpieczeństwo występowania przykurczów. Hospitalizacja obowiązuje również przy oparzeniach III stopnia
obejmujących ponad 2% powierzchni ciała i oparzeniach II stopnia – ponad 10% powierzchni ciała.
W okresie wstępnym przy poparzeniu ponad 10%
ciała u dorosłych, a u dzieci nawet 5%, największe
niebezpieczeństwo stanowi uogólniona reakcja organizmu w postaci wstrząsu spowodowanego zmniejszoną objętością krwi i ucieczką osocza na zewnątrz
(nazywa się to tzw. płaczem oparzonej powierzchni).
Następnym przełomowym momentem w przebiegu ciężkich oparzeń jest okres późny, tzw. kataboliczny, występujący po 3-4 dniach od urazu. Dochodzi
wtedy do szybkiego zużywania rezerw energetycznych
ustroju, wyniszczenia i działania tzw. toksyny pooparzeniowej, uszkadzającej narządy. Doprowadza to do
rozmaitych powikłań, które w porę nieopanowane
mogą spowodować śmierć.
Leczenie
– W lekkich oparzeniach i sparzeniach nieprzekraczających powierzchni 10% powierzchnię
oparzoną należy jak najszybciej ochłodzić zimną wodą.
– Dalsze leczenie polega na miejscowym stosowaniu maści o działaniu przeciwzapalnym i ściągającym oraz przyśpieszającym ziarninowanie
oraz pobudzającym tworzenie naskórka.
– W razie podejrzenia ciężkiego oparzenia, tzn.
III stopnia, należy założyć tylko jałowy opatrunek i udać się z poszkodowanym do szpitala
Nr 3/2007
(także w przypadku oparzenia obejmującego powyżej 10% u dorosłego i 5% powierzchni ciała
u dziecka, albo, gdy oparzenie dotyczy twarzy,
dłoni, stóp lub genitaliów).
W leczeniu oparzeń szczególne zastosowanie znajduje opatrunek hydrożelowy Aqua-żel. Może być stosowany na wszystkie okolice ciała. Dobre efekty daje
zwłaszcza przy oparzeniach twarzy.
OP
ARZENIA PRĄDEM
OPARZENIA
Oparzenia energią elektryczną dotyczą zwykle nie
tylko naskórka i skóry, ale także tkanki podskórnej,
mięśni, kości. Zmiany skórne zależą od napięcia prądu, czasu jego działania na skórę i oporności powłok.
Prąd o niskim napięciu, z jakim mamy zwykle do czynienia w życiu codziennym, raczej nie powoduje rozległych uszkodzeń.
Prąd o wysokim napięciu wywołuje rozległe zmiany w tzw. miejscu wejścia i wyjścia. Stopień uszkodzenia zależy od grubości naskórka i wilgotności skóry (skóra sucha jest bardziej odporna niż wilgotna).
Oparzenia mają postać nieregularnych owrzodżeń
wyraźnie odgraniczonych od otoczenia i początkowo
niebolesnych, co jest spowodowane zniszczeniem zakończeń nerwów czuciowych skóry. Owrzodzenia mają
charakter martwiczy, nie towarzyszy im stan zapalny
ani tworzenie się pęcherzy. Inną charakterystyczną
cechą oparzeń jest fakt, że martwica – początkowo
nawet niewielka – stopniowo poszerza się, mimo że
nie działa już czynnik uszkadzający. Jest to wywołane
zaburzeniami krążenia spowodowanymi zakrzepami
wewnątrz naczyń krwionośnych. Postępująca martwica
tkanek i uwalnianie się toksyn może być także powodem ciężkich zaburzeń ogólnoustrojowych.
Leczenie
– Podobne do leczenia oparzeń termicznych.
– Postępowanie miejscowe polega zwykle na chirurgicznym oczyszczaniu ran z martwiczych
tkanek i następowym leczeniu przede wszystkim preparatami o działaniu przeciwbakteryjnym.
– Antybiotyki podaje się także ogólnie.
OP
ARZENIA CHEMIKALIAMI
OPARZENIA
Oparzenia chemiczne wywołują substancje żrące,
takie jak kwasy i zasady, sole niektórych metali ciężkich i gazy bojowe (iperyt). Ich cechą charakterystyczną
jest możliwość przedłużonego działania na tkanki,
mogącego powodować zatrucia ogólne.
Farmakoterapia w leczeniu oparzeñ
W przypadku kwasów do oparzeń może dojść zarówno po kontakcie z kwasami mineralnymi, jak i organicznymi. Z pierwszej grupy najczęściej mamy do
czynienia z oparzeniami wywołanymi kwasem siarkowym, solnym, azotowym lub fluorowodorowym.
Zasady (ługi) będące najczęściej przyczyną oparzeń
to: soda kaustyczna, (czyli ług sodowy), ług potasowy i wapno niegaszone.
Postępowanie
– W takich przypadkach bardzo ważne jest szybkie spłukanie skóry wodą, bieżącym strumieniem, przez minimum 5-10 minut.
– Gdy chemikalia dostaną się do oka, wtedy również pierwszym postępowaniem jest przemywanie worka spojówkowego wodą.
– Jeżeli substancja chemiczna ma postać stałą
(np. proszku), można ją najpierw usunąć mechanicznie. Zobojętnianie kwasów 3% roztworem sody oczyszczonej, a zasad 3% roztworem
kwasu borowego, 1% octowego lub cytrynowym jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy mamy
stuprocentową pewność, jaka substancja wywołała oparzenie.
– Tragiczne w skutkach może być zastosowanie
na poparzoną kwasem skórę dodatkowo roztworu innego kwasu.
ODCZYNY POPROMIENNE
Oparzenia promieniowaniem jonizującym wywołują promienie rentgenowskie, pierwiastki promieniotwórcze naturalne i sztuczne (izotopy). Uszkodzenia
skóry zależą od dawki promieniowania, głębokości jego
przenikania, wielkości naświetlonego pola oraz od
okolicy ciała narażonej na promieniowanie (rejony
pokryte skórą przylegającą do kości albo obfitującą
w gruczoły potowe są bardziej wrażliwe).
Odczyny popromienne, a także późne uszkodzenia popromienne pojawiają się z kilkudniowym opóźnieniem. Jest to okres utajenia – dłuższy w razie zastosowania mniejszych dawek napromieniowania. Odczyny dotyczące skóry, podobnie jak w przypadku
oparzeń termicznych, dzielą się na trzy stopnie.
I stopień ujawnia się w 5-20 dni od napromienienia. Występuje rumień i obrzęk oraz utrata owłosienia.
Zmiany cofają się po 3-4 tygodniach z pozostawieniem
przebarwienia i złuszczania, wyłysienie zaś – w zależności od dawki – może być przejściowe lub trwałe.
Stopień II pojawia się zwykle wcześniej niż pierwszy. Rumieniowi i obrzękowi towarzyszą jeszcze pęFarmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
%
Farmakoterapia w leczeniu oparzeñ
cherze, wysięk i nadżerka. Te zmiany są zwykle bolesne i goją się dłużej (1-3 miesięcy). Utrata owłosienia jest trwała. Skóra goi się, ale pozostaje już cienka i sucha, a w późniejszym czasie mogą się pojawić
na niej rozszerzenia naczyń (teleangiektazje), przebarwienia, odbarwienia, zaniki i stwardnienia. Jest
ona o wiele bardziej wrażliwa na wszelkie urazy, łatwo tworzą się w jej obrębie trudno gojące się rany.
Skóra wykazuje też większą skłonność do rozwoju
zmian nowotworowych.
III stopień może się pojawić już w kilka dni po naświetlaniu. Charakteryzuje się powstawaniem rumienia,
pęcherzy i owrzodzeń, często pokrywających się twardymi strupami. Owrzodzenia goją się długo, łatwo ulegają
wtórnym zakażeniom i są bolesne. Po wygojeniu się
zmian dochodzi zwykle do wtórnych uszkodzeń.
W przypadku trwałego uszkodzenia skóry promieniowaniem jonizującym należy unikać promieniowania słonecznego, niskiej temperatury i oczywiście dalszego napromieniania.
Leczenie
– W zależności od stopnia oparzenia stosuje się
maści obojętne, przeciwzapalne i przeciwbakteryjne.
– Doustnie podaje się witaminy (PP, C, E).
– W razie konieczności trudno gojące się owrzodzenia należy poddać leczeniu chirurgicznemu.
OP
ARZENIA SŁONECZNE
OPARZENIA
Oparzenia słoneczne są w istocie nasilonym odczynem rumieniowym wywołanym przez promienie UVB
widma światła słonecznego. Rozwijają się one zwykle
po 1-4 godzin od nasłonecznienia. W zależności od
natężenia odczynu, na skórze pojawiają się: rumień,
obrzęk, a nawet pęcherze, podobnie jak w oparzeniu
termicznym I i II stopnia. Zmiany zwykle ustępują po
1-2 dniach, pozostawiając złuszczający się naskórek
i przebarwienia skóry. W takich przypadkach stosuje
się specjalne preparaty, maści i okłady, które łagodzą
skutki poparzeń słonecznych i podrażnień termicznych.
anten – seria produktów
Polecane są preparaty ApiP
ApiPanten
z propolisem i dekspantenolem, występująca w postaci pianki, emulsji i żelu. Produkty te łagodzą podrażnienia, stymulują proces regeneracji naskórka, redukują zaczerwienienia. Zawierają propolis STAMFI i dekspantenol. Propolis STAMFI jest standaryzowany biochemicznie i mikrobiologicznie. Dzięki wysokiej, kontrolowanej zawartości flawonoidów jest bardzo aktywny biologicznie. Działa bakteriobójczo i bakteriostatycznie, przyspiesza regenerację uszkodzonych tkanek i sty-
&
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
Nr 3/2007
muluje działanie układu immunologicznego. Dekspantenol przede wszystkim działa przeciwzapalnie.
Oczywiście w przypadkach oparzeń słonecznych
należy bezwzględnie unikać słońca. Jeżeli oparzenie
słoneczne jest bardzo rozległe, może ono doprowadzić nawet do wstrząsu i wówczas wymaga szybkiej
interwencji lekarskiej.
Natomiast zmiany skórne wywołane rażeniem piorunem mają zawsze charakter oparzeń III stopnia
i charakterystyczny, drzewkowaty rysunek. Objawy zapalne i bolesność są minimalne. Często jednak rażenie piorunem kończy się zejściem śmiertelnym z powodu zaburzeń ogólnoustrojowych wywołanych urazem (zatrzymanie akcji serca, wstrząs urazowy, skurcz
mięśni szkieletowych, w tym oddechowych).
Laser może rozmaicie oddziaływać na skórę, w zależności od rodzaju promieniowania emitowanego
przez dany rodzaj lasera i czasu jego działania. Najcięższym powikłaniem jest oparzenie i głębokie zniszczenie skóry. W tego typu oparzeniach jest konieczne
leczenie szpitalne.
Reguła dziewiątek
Rozległość oparzeń termicznych ocenia się według
tzw. reguły dziewiątek. Głowa odpowiada 9% powierzchni ciała, kończyna górna także 9%, kończyna
dolna 18%, tułów 36%, wewnętrzne powierzchnie
dłoni i narządy płciowe po 1%. Podział ten dotyczy
osób dorosłych. U dzieci proporcje są nieco inne.
Nr 3/2007
Powikłania po oparzeniach
– Częstym powikłaniem po wyleczeniu oparzeń
termicznych jest skłonność do powstawania
przerośniętych blizn, keloidów, przykurczów.
– Czasami zmiany te wymagają przeprowadzania
wielokrotnych operacji plastycznych i rekonstrukcyjnych.
– Leczeniem ciężkich oparzeń skóry, nierzadko wymagających zastosowania przeszczepów skóry,
a także usuwaniem późniejszych powikłań zajmują się wyspecjalizowane ośrodki medyczne.
OP
ARZENIA CHEMICZNE
OPARZENIA
Przyczyną oparzeń mogą być kwasy i ługi. Środki
parząco-żrące niszczą skórę i błony śluzowe oraz leżące pod nimi głębsze tkanki. Przy zażyciu doustnym
może dołączyć się jeszcze zatrucie. Przy oparzeniach
kwasami tworzą się na skórze i szczególnie wyraźnie
na błonach śluzowych mocno przylegające strupy
o charakterystycznej barwie (kwas solny – białe, kwas
azotowy – żółte, kwas siarkowy – czarne). Oparzenia
ługami powodują powstawanie szklistego obrzmienia. Wszystkie oparzenia chemiczne są bardzo bolesne. Uszkodzenie skóry stanowi prócz tego zagrożenie zakażenia rany.
Prostymi testami można bardzo szybko ustalić pH:
– test palec – język
język: dotknij palcem oparzoną powierzchnię i połóż palec na koniuszku języka, jeśli będzie to kwas – odczujesz gorzki smak, jeśli
zasada – to nie odczujesz smaku, jedynie szczypanie i pieczenie języka; test jest bezpieczny,
Farmakoterapia w leczeniu oparzeñ
Oparzenie oka powoduje jego zaczerwienienie, silny ból, chory mocno zaciska oparzone oko. Rogówka
bywa zmącona.
– Natychmiastowe i dokładne usunięcie żrącego
ciała poprzez długotrwałe (20-30 minut) przepłukiwanie oka wodą – niezbyt mocny strumień
wody z wysokości 10 cm ku wewnętrznemu,
tzn. bliżej nosa, kątowi oka, tak, aby płyn wylewał się przez zewnętrzny kąt oka, w tym czasie chory porusza gałką oczną we wszystkich
kierunkach, a zdrowe oko ma szczelnie zamknięte.
Oparzenia skóry, zarówno chemiczne jak i cieplne,
traktuje się podobnie. Czynności ratujące polegają na
obfitym spłukiwaniu wodą. Nie wolno przekłuwać pęcherzy. Przy oparzeniu chemicznym należy zwrócić
uwagę na bezpieczeństwo własne i personelu.
– test ślinowy: nanieś nieco śliny z palca na ranę
oparzeniową, jesli zetknie się z zasadą wytworzy się mydłowata emulsja. Kwas nie wyzwoli
żadnej reakcji.
Oparzenie przełyku i przewodu pokarmowego powoduje natychmiastowy silny, palący ból w ustach,
w gardle i w przełyku. Na wargach i błonach śluzowych tworzą się strupy lub szklisto-maziste zmiany.
Błony śluzowe są często zaczerwienione, czasami krwawią. Często pojawiają się problemy w przełykaniu i slinotok. Istnieje obawa przedziurawienia przełyku.
Czynności ratujące:
– Nie wolno prowokować wymiotów,
– Podawać czystą, niegazowaną wodę,
– Zabezpieczyć resztki trucizny.
Piśmiennictwo u autora
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
'