PROJEKT PODSTAWY PROGRAMOWEJ

Szkoła przyjaźnie wymagająca
REFORMA PROGRAMOWA
Opis zmian potrzebnych
w systemie edukacji
Projekt do konsultacji
Warszawa, kwiecień 2008
Prosimy o opinie na stronie:
www.reformaprogramowa.men.gov.pl
Szanowni Państwo!
Chcemy, aby polska szkoła była przyjaźnie wymagająca – to znaczy
dająca wszystkim dzieciom równe szanse dostępu do edukacji,
zapewniająca uczniom poczucie bezpieczeństwa i sprzyjająca
rozwojowi ich indywidualnych zainteresowań, a takŜe klarownie
formułująca
wymagania,
których
spełnienie
przyniesie
satysfakcjonujące efekty kształcenia.
Proponowana reforma programowa została zaprojektowana przez
zespół ekspertów tak, by osiągnąć powyŜsze cele. Na stronie
internetowej www.reformaprogramowa.men.gov.pl znajdą Państwo
opis planowanych zmian organizacyjnych oraz obszerne fragmenty
przygotowywanego dokumentu: podstawa programowa kształcenia
ogólnego dla przedszkoli, szkół podstawowych, gimnazjów i szkół
pogimnazjalnych, a takŜe narzędzie do zgłaszania uwag i opinii.
Serdecznie zapraszam do zapoznania się z projektem i wyraŜenia
o nim swojej opinii. Bardzo liczę na pomoc wszystkich środowisk,
którym leŜy na sercu jakość polskiej oświaty.
Katarzyna Hall
JAKA MA BYĆ POLSKA OŚWIATA?
RÓWNY START
Chcemy, aby polska szkoła była przyjaźnie wymagająca. Szczególnie zaleŜy nam na tym, aby
była bardziej przyjazna dla uczniów i ich rodziców. By zapewnić równy start wszystkim
dzieciom podejmującym naukę w rozpoczynających reformę programową klasach zadbamy
o to, by podręczniki były tam za darmo. Zakupimy podręczniki dla wszystkich pierwszaków
w szkole podstawowej i w gimnazjum. W naszych działaniach przygotowujących zmiany
zwracamy szczególną uwagę na równy dostęp do edukacji. Zamierzamy dać wszystkim
dzieciom równe szanse, chcemy zadbać o ich bezpieczeństwo i zapewnić dobre efekty
edukacyjne na wszystkich poziomach kształcenia.
Proponowana reforma programowa została zaprojektowana tak, by osiągnąć powyŜsze cele.
Jej głównymi przesłankami są:
•
Skuteczniejsze wyrównywanie szans edukacyjnych, poprzez zapewnienie lepszego
dostępu najmłodszych dzieci do edukacji.
•
Poprawa efektów kształcenia na dwóch ostatnich etapach edukacyjnych.
•
Podniesienie rangi nauczania języków obcych w polskich szkołach.
•
WdroŜenie elastyczniejszego modelu kształcenia, lepiej dopasowanego do indywidualnych potrzeb i zdolności uczniów.
WaŜnym celem naszych działań są zmiany dotyczące zerówek i szkół podstawowych, a więc
najmłodszych dzieci. Od paru lat dzieci sześcioletnie objęte są obowiązkiem nauki.
Przechodząc z zerówki do szkoły uczeń powtarza w pierwszej klasie prawie to samo, czego
uczył się w zerówce. Zmienimy to, aby uczniowie nie powtarzali juŜ zrealizowanego
materiału.
Rodzice obawiają się, czy dzieci w nowej szkole będą bezpieczne. Obecnie nie wszystkie
szkoły są przystosowane do tego, by zaopiekować się dzieckiem, zwłaszcza małym. Rodzice
sześciolatka będą mogli wystąpić o opóźnienie startu szkolnego swojego dziecka. Pozostawiamy tu rodzicom prawo decyzji. To rodzic będzie mógł decydować o odroczeniu posłania
sześciolatka do szkoły.
Skierowanie sześciolatków z obowiązkowych zerówek do klas pierwszych w szkołach
podstawowych będzie połączone z przeniesieniem do szkoły przedszkolnego standardu opieki
nad nimi. Chcemy, by wysokie standardy opieki nad małymi dziećmi obowiązywały we
wszystkich szkołach. Naszym priorytetem jest zapewnienie takiej samej jak w przedszkolu
opieki po zajęciach szkolnych nad najmłodszymi uczniami. Nowy standard opieki po
zajęciach będzie dostępny równieŜ dla dzieci starszych klas szkoły podstawowej.
Wzmocnienie funkcji opiekuńczej szkoły pozwoli na istotne wsparcie rodziców pracujących.
Chcemy takŜe złączyć programowo gimnazjum i szkołę pogimnazjalną. Celem tej zmiany jest
przede wszystkim unowocześnienie programu szkoły i uniknięcie powtórzeń treści
programowych.
ZaleŜy nam na zwiększeniu moŜliwości indywidualizacji nauki pozwalającej
na zróŜnicowanie programu w zaleŜności od zainteresowań ucznia. Chcemy stworzyć takie
rozwiązania organizacyjne, które będą sprzyjały systematycznemu wdraŜaniu młodego
człowieka do świadomego dokonywania wyboru. Uczniowie gimnazjum i szkoły
pogimnazjalnej powinni mieć większe moŜliwości uzupełniania obowiązkowych zajęć,
zarówno o zajęcia rozwijające ich indywidualne pasje i zainteresowania, jak i o zajęcia
dopełniające wiedzę szkolną z dziedzin nieobjętych rozszerzonym programem kształcenia.
Naszym priorytetem jest teŜ doprowadzenie do sytuacji, w której – po raz pierwszy
w powojennej historii – uczeń kończący szkołę będzie posługiwał się na poziomie
zaawansowanym przynajmniej jednym językiem obcym. Ponadto od poziomu gimnazjum
obowiązkowe będzie nauczanie dwóch języków obcych, w tym jednego kontynuowanego.
Oczekujemy, Ŝe dzięki tym zmianom do roku 2015 edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna
będą dobrze przygotowywać uczniów do nauki szkolnej. Działania na rzecz jakości edukacji
zaowocują lepszym przygotowaniem uczniów do studiów i aktywności na rynku pracy.
Poprawimy równieŜ poziom kształcenia i dzięki temu doprowadzimy do poprawy wyników
polskich uczniów w międzynarodowych badaniach porównawczych PISA. Zgodnie
z potrzebami gospodarki i rynku pracy podwoi się liczba maturzystów wybierających kierunki
ścisłe i techniczne.
REFORMA PROGRAMOWA
JAKOŚĆ I ZAUFANIE
Główna zasada przyjęta w przedstawianej wizji programowej to JAKOŚĆ I ZAUFANIE.
Proponowane zmiany pozwolą kaŜdemu nauczycielowi polegać na tym, Ŝe ten, kto uczył
jego uczniów wcześniej, miał odpowiednie warunki i moŜliwości, by z troską o jakość
nauczyć ich przynajmniej tego, co jest wymagane. Jednocześnie sam będzie mógł
realizować swoje zadania tak, aby nauczyciel uczący na etapie następnym mógł liczyć
na efekty jego pracy. Reforma programowa przesunie dzisiejszy nacisk
z deklaratywnego określania treści, które w szkole powinny być nauczane, na ścisłe
zdefiniowanie standardów wiedzy i umiejętności, które będą wymagane na koniec
danego etapu edukacji.
Reforma programowa to pakiet działań, zmierzających do osiągnięcia:
1. spójnego programowo i organizacyjnie procesu kształcenia, opisanego w języku efektów
kształcenia, dostosowanego do moŜliwości ucznia i uwzględniającego zwiększone
aspiracje edukacyjne młodzieŜy, wyrównującego szanse edukacyjne, zharmonizowanego
zarówno z wychowaniem przedszkolnym, jak i z systemem szkolnictwa wyŜszego;
2. wysokiej jakości polskiej oświaty.
Osiągnięcie wymienionych celów domknie strukturalną reformę systemu edukacji i moŜliwe
będzie dzięki:
- wdroŜeniu korekty programowej, uwzględniającej:
• obniŜenie wieku szkolnego do 6 lat oraz szersze objęcie edukacją przedszkolną dzieci
w wieku 3-5 lat,
• dąŜenie przewaŜającej części uczniów do zdobycia przynajmniej wykształcenia
średniego, prowadzące do masowego kształcenia ogólnego na tym poziomie,
• pogłębione kształcenie kaŜdego absolwenta szkoły kończącej się maturą w zakresie
wybranych przedmiotów, lepiej przygotowujące do nauki na wyŜszych uczelniach;
- dostosowaniu szkół do przyjęcia młodszych dzieci, zapewnieniu spójności między
edukacją przedszkolną i wczesnoszkolną, zapewnieniu w szkołach podstawowych pełnej
opieki nad najmłodszymi dziećmi;
- dostosowaniu systemu egzaminów zewnętrznych do pełnienia funkcji diagnostycznoprognostycznej wobec ucznia oraz funkcji mierzącej efektywność pracy szkoły;
- uelastycznieniu procesu dydaktycznego, w ramach zwiększonej autonomii szkoły, dzięki
jego lepszemu dostosowaniu do indywidualnych potrzeb ucznia, dla skuteczniejszego
osiągnięcia określonych w podstawie programowej efektów kształcenia;
- uproszczeniu prawa, przez zdefiniowanie w jednym dokumencie programowym
zarówno treści kształcenia, jak i standardów wymagań egzaminacyjnych,
sformułowanych językiem efektów kształcenia.
WdraŜanie tego planu rozpocznie się od roku szkolnego 2009/2010, co odpowiada
społecznym oczekiwaniom modernizacji szkoły. Realizacja reformy w 2009/2010 roku
pozwoli na moŜliwie łagodne i sprawne wprowadzenie do systemu szkolnego dodatkowego
rocznika uczniów. Odsunięcie jej wprowadzenia o kaŜdy kolejny rok byłoby coraz bardziej
kosztowne i mniej korzystne z uwagi na liczniejsze roczniki przyszłych pierwszoklasistów.
W związku z wymaganiami nowoczesnego rynku pracy przygotowywany jest takŜe plan
wprowadzenia zmian programowych i organizacyjnych w kształceniu zawodowym oraz
nowej formuły przeprowadzania zewnętrznego egzaminu potwierdzającego kwalifikacje
zawodowe. Będzie to kolejny etap wprowadzania zmian, które muszą być przygotowane
szczególnie starannie, w sposób dobrze dopełniający kształcenie ogólne. Rozpoczęcie realizacji tego etapu planowane jest w 2012 roku.
Zmiany programowe mają wejść w Ŝycie we wrześniu 2009 roku, równolegle:
w pierwszej klasie szkoły podstawowej oraz w pierwszej klasie gimnazjum, a następnie –
w kolejnych latach – wkraczać do następnych klas. Uczniowie rozpoczynający naukę
w pierwszym roku reformy będą wyposaŜani przez wszystkie kolejne lata wdraŜania
zmian w bezpłatne podręczniki. Podręczniki te będą własnością szkoły i będą
wypoŜyczane kolejnym rocznikom uczniów.
2008/2009 – ROK PRZEDSZKOLAKA
DLACZEGO SZEŚCIOLATKI MAJĄ IŚĆ DO SZKOŁY?
Sześciolatki są obecnie objęte prawnym obowiązkiem nauki w „zerówkach”. W małych
miejscowościach najczęściej uczą się w szkołach. Natomiast w największych miastach
znacząca część sześciolatków uczy się w przedszkolach. Pracujący rodzice obawiają się, Ŝe
szkoły nie zapewnią dzieciom po lekcjach opieki tak dobrej, jak w przedszkolu. W związku
z tym szkoła podstawowa powinna zapewniać dzieciom opiekę w bezpiecznym standardzie
przedszkolnym.
1. Obecnie:
- istnieje od dawna obowiązek wysyłania dzieci do zerówek;
- panuje chaos – rodzice pozostawieni są z tym obowiązkiem sami sobie;
- są opłaty – rodzice muszą płacić za zerówkę w przedszkolu;
- brakuje bezpieczeństwa – rodzice wysyłają sześciolatki do bezpłatnej, ale słabo
przygotowanej do tego szkoły;
- jest to strata czasu – dzieci tracą rok na naukę w zerówce, bo w I klasie uczą się od
nowa tego samego.
2. Po zmianach:
- będzie bezpłatna edukacja dla wszystkich sześciolatków;
- stworzymy równe szanse wszystkim dzieciom bez względu na zamoŜność;
- zapewnimy równy dostęp – ulga szczególnie dla rodzin wielodzietnych;
- zapewnimy wszystkim bezpieczeństwo – opieka we wszystkich szkołach;
- będzie edukacja dostosowana do wieku– wkomponowana w program szkolny;
- wprowadzimy ład i porządek – kaŜdy wie gdzie, kiedy i po co wysłać dziecko.
Jak chcemy uczyć najmłodszych uczniów?
Nauczanie początkowe, bliŜsze edukacji przedszkolnej, będzie zindywidualizowane, połączone z zabawą i opieką. WyposaŜenie klas I będzie przypominać sale przedszkolne – szkoła
podstawowa zadba o bezpieczeństwo uczniów oraz o dobrą opiekę nad nimi do momentu
odebrania ich po lekcjach przez rodziców. Dzieciom rodziców pracujących szkoła powinna
zapewniać posiłki i opiekę, tak jak w przedszkolu, przynajmniej do godziny 17.
Rodzice sześciolatka, wsparci fachową diagnozą przedszkolną dojrzałości szkolnej dziecka,
będą mogli wystąpić o odroczenie spełniania przez niego obowiązku szkolnego. Diagnoza
przedszkolna zacznie obowiązywać w roku szkolnym 2008/2009. Ewentualne mieszanie
w klasach I dzieci z róŜnych roczników moŜe dotyczyć dzieci, które pomyślnie przeszły
diagnozę przedszkolną lub edukację w zerówkach. Przygotowywany jest program
informacyjny dla rodziców i wsparcie specjalistów.
Obecnie edukacja sześciolatków jest finansowana jako zadanie własne gminy, tak jak
przedszkola. Po objęciu obowiązkiem szkolnym edukacja sześciolatków w szkole
podstawowej będzie finansowana z subwencji oświatowej. Dla rodziców oznacza to, Ŝe dla
wszystkich dzieci sześcioletnich obowiązkowa nauka będzie bezpłatna. W roku 2009 rocznik
sześciolatków jest najmniej liczny, dlatego teraz jest najlepszy moment na objęcie
sześciolatków subwencją. Dzięki temu gminy będą miały wolne środki, które wykorzystają na
tworzenie nowych miejsc w przedszkolach dla młodszych dzieci w wieku 3-5 lat.
W związku ze zmianami cywilizacyjnymi dzieci sześcioletnie są w większości intelektualnie
dojrzałe do nauki, a mając siedem lat, zamiast powtarzać to, czego uczyły się rok wcześniej
mogłyby kontynuować naukę stosownie do wieku. Nauczanie sześciolatków i siedmiolatków
moŜna zorganizować w sposób ułatwiający wyrównywanie szans edukacyjnych, wcześniejsze
rozpoznawanie i rozwój uzdolnień.
Dlaczego teraz?
400000
390000
380000
370000
360000
350000
340000
330000
320000
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Wykres 2. Liczba dzieci w wieku 6 lat w latach 2004-2015
Co będzie się działo w przedszkolach i w zerówkach?
1. Ogłaszamy rok szkolny 2008/2009 ROKIEM PRZEDSZKOLAKA i zachęcamy (równieŜ
finansowo) zarówno rodziców, jak i samorządy oraz organizacje pozarządowe
do zapewniania dzieciom edukacji przedszkolnej.
2. Budowanie wśród rodziców, nauczycieli oraz samorządów lokalnych i organizacji
obywatelskich przekonania o znaczeniu upowszechnienia edukacji przedszkolnej, dzięki
temu w ciągu najbliŜszych lat przestaniemy zajmować ostatnie miejsce w Unii
Europejskiej, jeśli chodzi o wskaźnik upowszechnienia edukacji przedszkolnej.
3. Dzieci, które kończą 6 lat w roku 2008, w roku szkolnym 2008/2009 znajdą się – zgodnie
z prawem – w zerówkach.
4. Rodziców dzieci, które skończą 6 lat w roku 2009 zachęcamy, aby w roku szkolnym
2008/2009 skierowali je do edukacji przedszkolnej lub posłali razem z 6-latkami
do zerówek.
5. Na wiosnę 2009 zacznie obowiązywać przeprowadzona przez psychologa przedszkolna
procedura opiniowania dojrzałości szkolnej dziecka w skrócie nazywana „diagnozą
przedszkolną”, poprzedzająca pójście do szkoły. Ułatwi ona rodzicom podjęcie
właściwych decyzji dotyczących edukacji ich dzieci.
6. Na podstawie tej diagnozy rodzice będą mieli prawo wnioskować o odroczenie podjęcia
przez dziecko obowiązku szkolnego.
7. Od roku szkolnego 2009/2010 wszystkie pięciolatki mają mieć prawo do edukacji
przedszkolnej, zaś gminy mają obowiązek taką edukację zorganizować na swoim terenie –
lub dotować w formach niepublicznych.
8. Od roku szkolnego 2009/2010 skończą swoje istnienie zerówki, przekształcając się
w miejsca edukacji przedszkolnej.
9. We wrześniu 2009/2010 do szkoły pójdą siedmiolatki oraz sześciolatki, których rodzice
nie wnioskowali o odroczenie posłania dziecka do szkoły.
10. W pierwszych latach reformy data rozpoczynania nauki będzie traktowana elastycznie
i będzie zaleŜeć bardziej od dokonanej przez rodziców oceny dojrzałości szkolnej dziecka
niŜ od metryki urodzenia. Jednak, tak jak obecnie, w roku, w którym dziecko kończy 7 lat
– musi juŜ rozpocząć naukę szkolną.
Dlaczego warto, aby dzieci korzystały z edukacji przedszkolnej?
Znacząca część moŜliwości intelektualnych kształtuje się w pierwszych latach Ŝycia.
Umiejętności wyniesione z przedszkola procentują w szkole. W przedszkolu moŜna postawić
diagnozę, co do potrzeby wyrównania ewentualnych deficytów dziecka lub rekomendowania
opóźnienia podjęcia nauki. Objęcie edukacją przedszkolną oraz wczesny kontakt z grupami
rówieśniczymi ma pozytywny wpływ na rozwój emocjonalny i intelektualny dziecka. Badania
naukowe jednoznacznie potwierdzają, Ŝe najłatwiej jest wyrównywać szanse edukacyjne
u dzieci najmłodszych.
RÓWNY START W SZKOLE PODSTAWOWEJ
1. ZałoŜenia ogólne
Sześcioletnia szkoła podstawowa powinna zapewniać dzieciom moŜliwość wszechstronnego
i zharmonizowanego rozwoju wszystkich sfer osobowości. ZałoŜenia pracy szkoły
uwzględniają:
- dbałość o sferę intelektualną,
- kształcenie zmysłów,
- rozwijanie kontaktów społecznych,
- kształcenie postaw,
- rozwój fizyczny i ruchowy.
Szkoła podstawowa przede wszystkim wyposaŜa w podstawową wiedzę i umiejętności
niezbędne do samodzielnego, dalszego pogłębiania wiedzy, ale rozbudza takŜe ciekawość
poznawczą i motywację do kontynuowania nauki. Celem pracy edukacyjnej w szkole
podstawowej jest tworzenie odpowiednich warunków kształcenia i wychowania potrzebnych
do zaspokajania potrzeb i wykorzystywania moŜliwości rozwojowych kaŜdego ucznia.
Atmosfera Ŝyczliwej opieki i wsparcia w rozwoju mobilizować będzie do właściwego
realizowania zadań szkolnych przez uczniów.
Wychowanie w szkole jest jednym z warunków wspierających dobrą pracę dydaktyczną.
Dobra współpraca w tym zakresie z rodzicami uczniów moŜe zapewnić lepsze efekty
edukacji. Wspólnota na płaszczyźnie wychowania zapewnia warunki do rozwijania u ucznia
potencjalnych zdolności, zainteresowań, kształtowania osobowości i postaw. W procesie
kształcenia i wychowania w szkole indywidualne potrzeby rozwojowe uczniów są
najwaŜniejsze przy opracowywaniu odpowiedniego programu edukacji, który zaspokoi te
swoiste potrzeby.
Wymagania ogólne w klasach I-III
Uczeń:
- buduje swoją niepowtarzalną osobowość w procesie nawiązywania przyjaznych relacji
z ludźmi, z przyrodą i z wytworami kultury;
- odbiera i tworzy wypowiedzi oraz wykorzystuje zawarte w nich informacje;
- dostrzega i interpretuje związki przyczynowo-skutkowe;
- rozpoznaje i rozwiązuje problemy;
- wykorzystuje wiedzę w praktyce.
Wymagania ogólne w klasach IV-VI
Uczeń:
- odbiera i tworzy wypowiedzi oraz wykorzystuje zawarte w nich informacje;
- pozyskuje, selekcjonuje, przetwarza i wykorzystuje informacje;
- uczy się samodzielnie;
- rozumuje i argumentuje;
- planuje działania;
- tworzy strategie rozwiązywania problemów;
- posługuje się technologiami;
- bezpiecznie bierze udział w aktywności fizycznej i rozumie jej znaczenie dla zdrowia.
2. Organizacja pracy w szkole podstawowej
Klasy I-III
- Edukacja w klasach I-III odbywa się w zespołach klasowych liczących nie więcej niŜ
25 osób w formie kształcenia zintegrowanego, w wymiarze 25 godzin tygodniowo.
- Na wniosek rodziców, dziecko powinno mieć zapewnioną opiekę w szkole przez
dłuŜszy czas, niŜ obowiązkowe 25 godzin tygodniowo, z moŜliwością zjedzenia
gorącego posiłku (obiadu). Czas ten powinien być dobrze zaplanowany i wykorzystany
w celu stymulowania rozwoju dziecka, jego zainteresowań i uzdolnień.
- Zaleca się, aby pierwsze miesiące nauki w klasie pierwszej wypełnił okres
przygotowawczy, stanowiący łagodne przejście dziecka z przedszkola do szkoły.
- Sale lekcyjne powinny składać się z dwóch części: edukacyjnej – wyposaŜonej
w tablicę i stoliki; rekreacyjnej – przestrzeni wolnej, pokrytej dywanikiem lub
wykładziną dywanową. Zalecane jest dodatkowe wyposaŜenie w: sprzęt audiowizualny,
komputer z dostępem do internetu, projektor, mapy, gry i zabawki dydaktyczne,
tematyczne kąciki zabaw, biblioteczkę.
- Znaczna część zajęć z przyrody powinna odbywać się w terenie, w bezpośrednim
kontakcie z przyrodą.
- Przynajmniej część podręczników uczeń powinien zostawiać w szkole, by nie dźwigać
codziennie cięŜkiego tornistra.
- Zajęcia z wychowania fizycznego powinny odbywać się w sali gimnastycznej lub sali
dostosowanej do zajęć ruchowych, a w dni pogodne na boisku szkolnym lub w terenie.
- Ocena postępów ucznia ma charakter opisowy.
- W drugim semestrze klasy III moŜna wprowadzić nauczanie przedmiotowe.
Tygodniowy plan lekcji w klasie I i II – moŜliwe rozwiązania
1. 25 godzin dydaktycznych w tygodniu rozłoŜone w miarę równomiernie, najlepiej
po 5 godzin dziennie – dopuszczalne pojedyncze dni 4- i 6-godzinne, rozdzielne z czasem
świetlicowym (przykład: 8.00-12.30 – zajęcia nauczania początkowego, 12.30-16.00 czy
12.30-17.00 – moŜliwość korzystania z opieki w świetlicy).
2. 25 godzin dydaktycznych w tygodniu rozłoŜone w miarę równomiernie, najlepiej
po 5 godzin dziennie przeplatane czasem świetlicowym (przykład: czas pobytu dziecka
w szkole od 8.00 do 15.00, w którym to czasie ma zostać zrealizowane 5 godzin
nauczania początkowego dowolnie rozplanowane, pozostały czas to opieka, zabawa,
spoŜywanie posiłków, zajęcia wyrównawcze, przy czym moŜliwa typowa świetlica
w godzinach 7.00-8.00 oraz 15.00-16.00 czy 15.00-17.00).
Rozwiązania powyŜsze szkoły powinny dobierać w zaleŜności od warunków lokalowych
szkoły oraz zapotrzebowania rodziców. Rozwiązanie pierwsze będzie wygodniejsze dla
rodziców niepracujących i konieczne dla szkół pracujących w systemie dwuzmianowym.
Rozwiązanie drugie zainteresuje na pewno rodziców pracujących i szkoły o dobrych
warunkach lokalowych.
Wybrany sposób organizacji pracy warto konsultować z przedstawicielami rodziców.
Zagospodarowanie czasu dziecka powyŜej 5 godzin dziennie musi być nieobowiązkowe,
wybierane przez rodziców na podstawie odpowiednich deklaracji, zorganizowane w sposób
zapewniający interesujące spędzanie czasu, posiłki, pomoc w nauce (moŜliwość odrabiania
lekcji), przyjazną atmosferę i bezpieczeństwo – w grupach do 25 dzieci.
Liczba osób opiekujących się dziećmi w czasie świetlicowym wynika z pozostającej pod ich
opieką, zadeklarowanej liczby dzieci. Sposób organizacji ich pracy moŜe takŜe być bardzo
róŜny:
1. KaŜda konkretna grupa dzieci znajduje się pod opieką stałej opiekunki, realizującej
pewien plan spędzania przez nich czasu, odpowiednio podzielony na: posiłki, zabawę,
cichą naukę, spacery, rekreację ruchową.
2. Dzieci mają do wyboru sale i opiekunów oferujących poszczególne rodzaje aktywności,
jak: aktywność rekreacyjno-ruchowa, aktywność plastyczna, pomoc w nauce
z matematyki, pomoc w nauce z polskiego, tematyczne kąciki zabawowe (przy takim
rozwiązaniu konieczna jest osoba „kierująca ruchem”, świetnie się ono będzie sprawdzać
przy stosunkowo nieduŜej szkole).
3. Rozwiązanie pośrednie dopuszczające zarówno uczestnictwo uczniów w ofercie
dodatkowej szkoły, jak i stałą opiekunkę odpowiedzialną za konkretną grupę uczniów –
wówczas stale jakaś część z nich znajduje się na zajęciach wybranych.
Sale lekcyjne
KaŜda sala lekcyjna powinna składać się z dwóch części:
1. część edukacyjna – wyposaŜona w tablicę i ławki;
2. część rekreacyjna – przestrzeń wolna pokryta wykładziną dywanową, dywanem duŜym
lub dywanikami indywidualnymi, nie mniejsza niŜ część dydaktyczna.
JeŜeli sale w szkole nie spełniają wymagań, co do wielkości, naleŜy znaleźć rozwiązanie,
które zagwarantuje dzieciom korzystanie z aktywności zarówno w przestrzeni klasowolekcyjnej, jak i rekreacyjnej (przykład: dwie małe sale – jedna edukacyjna, druga rekreacyjna,
nauczycielki prowadzące dwie klasy umawiają się, która klasa zajmuje salę dydaktyczną,
a która rekreacyjną i w jakim czasie). Dopuszczalny rozsądny podział to równieŜ przy trzech
klasach: 2 sale dydaktyczne i jedna rekreacyjna.
Organizacja nauczania w klasie III stanowi etap pośredni pomiędzy nauczaniem
z wykorzystaniem równieŜ przedszkolnych form i metod pracy, a typowym nauczaniem
klasowo-lekcyjnym w starszych klasach szkoły podstawowej. Organizacja nauczania w takiej
klasie ma zapewnić łagodne przejście dziecka z jednego etapu edukacyjnego do drugiego.
Dlatego mogą się tutaj znaleźć rozwiązania zarówno opisane dla klas I-II, jak i IV-VI. Na tym
etapie wskazane jest, aby sala posiadała część rekreacyjną, ale nie jest to juŜ bezwzględnie
konieczne i w związku z tym moŜe pozostać uzaleŜnione od moŜliwości lokalowych szkoły.
Uczniowie klasy III powinni mieć jednak nadal „swoją” salę lekcyjną.
Klasy IV-VI
- W klasach IV-VI obowiązuje system klasowo-lekcyjny z wyodrębnionymi godzinami
zajęć.
- Edukacja w klasach IV-VI odbywa się w zespołach klasowych, w formie kształcenia
przedmiotowego, w wymiarze 28 godzin tygodniowo.
- Klasą opiekuje się wychowawca klasy z jasno sprecyzowanymi obowiązkami w tym
zakresie.
- Zaleca się, aby pierwsze miesiące nauki w klasie czwartej wypełnił okres
przygotowawczy, stanowiący łagodne przejście dziecka z pierwszego do drugiego etapu
szkoły podstawowej.
- Zajęcia z poszczególnych przedmiotów powinny odbywać się w pracowniach
przedmiotowych dobrze wyposaŜonych w: pomoce dydaktyczne, sprzęt audiowizualny,
komputer z dostępem do internetu, projektor.
- Wiele zajęć naleŜy odbywać w terenie (wycieczki przyrodnicze, krajoznawcze, wyjścia
do muzeum, teatru, itp.).
- Zajęcia z wychowania fizycznego powinny odbywać się w sali gimnastycznej lub sali
dostosowanej do zajęć ruchowych, a w dni pogodne na boisku szkolnym lub w terenie.
Zajęcia rekreacyjno-sportowe powinny odbywać się częściowo w grupach
zainteresowań – zgodnie z wyborem dokonanym przez ucznia.
- Nauka języka obcego moŜe odbywać się w grupach zaawansowania – jeŜeli zaistnieje
taka potrzeba.
3. Opieka w szkole podstawowej w czasie ferii szkolnych
Uczniom szkół podstawowych, których rodzice zadeklarowali taką potrzebę, powinny być
zapewnione posiłki i opieka w czasie pracy rodziców, równieŜ w okresie ferii szkolnych.
Organizacyjnie, rozwiązania mogą być podobne, jak w przedszkolach. W okresie
wakacyjnym, zaleŜnie od zainteresowania rodziców, realizowanie opieki mogłoby odbywać
się tylko w wyznaczonych, dyŜurnych placówkach.
Takie rozwiązanie wymaga uczynienia szkoły podstawowej bliŜszej – swoim statusem
i organizacją pracy – przedszkolu, niŜ szkołom pracującym na kolejnych, wyŜszych etapach
edukacyjnych.
NOWOCZESNOŚĆ I INDYWIDUALIZACJA
W GIMNAZJACH I SZKOŁACH POGIMNAZJALNYCH
Reforma programowa na trzecim i czwartym etapie kształcenia wprowadza następujące
zasadnicze zmiany obejmujące:
• Złączenie programowe gimnazjum oraz szkoły pogimnazjalnej
Celem tej zmiany jest przede wszystkim uniknięcie powtórzeń treści programowych –
a poprzez to bardziej racjonalne zagospodarowanie sześcioletniego cyklu nauki.
• Wprowadzenie obowiązkowej nauki we wszystkich podstawowych dziedzinach
Celem kształcenia ogólnego, realizowanego przez trzy lata gimnazjum oraz, w głównej
mierze, w pierwszej klasie szkoły pogimnazjalnej, jest zapewnienie kaŜdemu uczniowi – bez
względu na wybór szkoły – solidnej bazy edukacyjnej pozwalającej na jego dalszy rozwój.
• Zwiększenie moŜliwości indywidualizacji kształcenia
Celem tej zmiany jest stworzenie rozwiązań organizacyjnych sprzyjających systematycznemu
wdraŜaniu młodego człowieka do świadomego dokonywania wyboru oraz brania
odpowiedzialności za ów wybór. Uczeń gimnazjum i szkoły pogimnazjalnej powinien mieć
moŜliwość uzupełniania obligatoryjnych zajęć edukacyjnych, zarówno o zajęcia rozwijające
jego indywidualne pasje i zainteresowania, jak i o zajęcia dopełniające wiedzę szkolną
z dziedzin nieobjętych rozszerzonym programem kształcenia.
• Skuteczna nauka języka
Profesjonalne nauczanie języka obcego w szkole, tak aby po ukończeniu edukacji uczeń
potrafił posługiwać się na poziomie zaawansowanym przynajmniej jednym językiem obcym.
Uczeń gimnazjum ma za sobą pierwszy i drugi etap edukacji, na których uzyskał
elementarną wiedzę i umiejętności potrzebne do rozwoju osobistego. Trzeci, gimnazjalny etap
edukacyjny, słuŜy przede wszystkim poszerzeniu i uporządkowaniu tych wiadomości oraz
wspieraniu ucznia w rozpoznaniu własnych predyspozycji i określeniu drogi dalszego
kształcenia.
Po skończeniu gimnazjum młodzieŜ ma do wyboru trzy formy kształcenia pogimnazjalnego:
- liceum, którego zasadniczym celem jest przygotowanie młodzieŜy do dalszego
kształcenia na wybranych kierunkach studiów,
- technikum, które łączy przygotowanie do wykonywania konkretnego zawodu z solidną
bazą kształcenia ogólnego przygotowującą do egzaminu maturalnego,
a następnie dalszego kształcenia na wybranych kierunkach studiów,
- szkoła zawodowa, przygotowująca przede wszystkim do wykonywania konkretnego
zawodu, dająca jednak podstawę kształcenia ogólnego, która zwiększa umiejętności
potrzebne na elastycznym rynku pracy i pozwala osobom zainteresowanym
kontynuować naukę w liceum uzupełniającym.
Bez względu na wybraną formę kształcenia, absolwent szkoły pogimnazjalnej sprawnie
posługuje się językiem polskim i wybranym językiem obcym oraz wykorzystuje technologię
informacyjną. Ma wiedzę i umiejętności pozwalające na:
- odbieranie, wyszukiwanie, gromadzenie informacji;
- rozumienie, porządkowanie i przetwarzanie informacji oraz wykorzystywanie ich
w działaniu;
- planowanie działania, dostrzeganie problemów, opracowanie strategii ich
rozwiązywania;
- ocenianie wartości i znaczenia informacji, interpretowanie, wyciąganie wniosków,
przewidywanie skutków;
- tworzenie informacji w języku właściwym dla danej dyscypliny.
A ponadto:
- wykazuje aktywną postawę wobec otoczenia;
- uczy się samodzielnie i potrafi korzystać ze zdobyczy nauki;
- jest przygotowany do podejmowania zadań samodzielnie i w zespole;
- nawiązuje i utrzymuje więzi z innymi ludźmi;
- respektuje prawo i przestrzega reguł Ŝycia społecznego;
- bierze pod uwagę dobro własne i innych, jest otwarty i tolerancyjny;
- dba o swoje zdrowie i sprawność fizyczną.
Absolwent gimnazjum
Absolwent gimnazjum posiada wiadomości, umiejętności i postawy opisane w podstawie
programowej kształcenia ogólnego. Poprzez realizowanie szeregu zajęć przez siebie
wybieranych, a takŜe poprzez kontakt z nauczycielem – doradcą zawodowym, jest
przygotowany do wyboru profilu klasy w liceum i kierunku dalszego kształcenia,
odpowiedniego ze względu na swoje zainteresowania i predyspozycje, lub do wyboru
technikum lub zasadniczej szkoły zawodowej, w których moŜe uzyskać przygotowanie do
wybranego zawodu.
Absolwent liceum
Absolwent liceum posiada wiadomości, umiejętności i postawy opisane w podstawie
programowej kształcenia ogólnego dla szkół pogimnazjalnych – w zakresie obowiązkowym.
Dwa lub trzy wybrane przez siebie przedmioty ogólnokształcące. absolwent zrealizował
w zakresie rozszerzonym. Dodatkowo realizował zajęcia uzupełniające – pogłębiające jego
wiedzę ogólną z dziedzin odległych od wybranego profilu kształcenia. Jest przygotowany,
po zdaniu egzaminu maturalnego, do kontynuacji nauki w szkole wyŜszej.
Absolwent technikum
Absolwent technikum posiada wiadomości, umiejętności i postawy opisane w podstawie
programowej kształcenia ogólnego dla szkół pogimnazjalnych – w zakresie obowiązkowym.
Dwa przedmioty ogólnokształcące, najbliŜsze treściowo nauczanemu zawodowi, absolwent
zrealizował w zakresie rozszerzonym, co stwarza moŜliwość, po zdaniu egzaminu
maturalnego, kontynuacji nauki w szkole wyŜszej.
Większość absolwentów technikum podejmuje zatrudnienie w wyuczonym zawodzie. Dobre
wykształcenie ogólne sprawia, iŜ sprawnie pełnią funkcje średniego personelu zarządzającego
i nawet, jeśli nie podejmą studiów, posiadane wykształcenie jest bazą do uczenia się przez
całe Ŝycie.
Absolwent zasadniczej szkoły zawodowej
Absolwent zasadniczej szkoły zawodowej posiada wiadomości, umiejętności i postawy
opisane w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla szkół pogimnazjalnych,
wyłącznie w zakresie obowiązkowym. Nabyte wykształcenie ogólne nie tylko wspomaga
wykonywanie wyuczonego zawodu, lecz stanowi bazę do podnoszenia kwalifikacji
zawodowych, wielokrotnego przekwalifikowania, a nawet do zmiany zawodu i takŜe do
kontynuowania nauki w liceum uzupełniającym. Wykształcenie ogólne umoŜliwia
transformację wiedzy zawodowej od stanowiska do stanowiska pracy, przechodzenie z jednej
technologii produkcji na inną, bardziej nowoczesną.
Nauczanie języków obcych
Obligatoryjne w gimnazjum są dwa języki obce, w tym jeden kontynuowany ze szkoły
podstawowej. Bardzo waŜne jest zapewnienie nauki języka kontynuowanego w grupach
odpowiadających poziomowi zaawansowania.
W liceum są dwa języki obce, najlepiej, aby jeden z nich był realizowany w wersji
rozszerzonej. Bardzo waŜne jest zapewnienie nauki w grupach odpowiadających poziomowi
zaawansowania oraz zapewnienie kontynuacji nauki przynajmniej jednego języka obcego
z gimnazjum.
W technikum i zasadniczej szkole zawodowej równieŜ wymagane jest kontynuowanie
jednego języka obcego z gimnazjum i rekomendowane nauczanie w grupach
odpowiadających poziomowi zaawansowania.
Wychowanie fizyczne
Na obu etapach edukacyjnych i we wszystkich typach szkół, poza zajęciami planowymi,
kaŜdy uczeń realizuje przynajmniej 2 godziny tygodniowo zajęć wybranych z puli
oferowanych przez szkołę sportowych zajęć fakultatywnych. KaŜdy uczeń musi wybrać
przynajmniej jedną formę aktywności fizycznej. Bardzo waŜne jest, by konstruując ofertę
fakultatywnych zajęć sportowych uwzględnić potrzeby osób o róŜnym poziomie sprawności
fizycznej i preferencjach ruchowych (jak np. gry zespołowe na poziomie bardziej
zaawansowanym i na poziomie rekreacyjnym). Zajęcia sportowe mają wspierać zdrowy styl
Ŝycia i pomóc w wyrobieniu stałych nawyków związanych z aktywną rekreacją.
1. ZałoŜenia organizacyjne gimnazjum
KaŜdy gimnazjalista uczestniczy w planowych zajęciach dydaktycznych obejmujących
obowiązkowe kształcenie ogólne, a ponadto ma obowiązek wybrania form aktywności z puli
zajęć rozwijających. Poza opisanymi wyŜej, wybieranymi zajęciami związanymi
z aktywnością fizyczną powinien takŜe mieć przynajmniej po 2 godziny wybranych przez
siebie zajęć artystycznych i technicznych.
Wprowadzenie modułów do wyboru wymaga od szkoły sprawności organizacyjnej. Przede
wszystkim naleŜy zastanowić się nad optymalną liczbą modułów do wyboru oferowanych
w szkole, tak aby przedstawić moŜliwie szeroki wachlarz propozycji, a jednocześnie, aby
przedstawiane propozycje były realne równieŜ od strony techniczno-organizacyjnej.
Część zajęć modułowych powinna być uwzględniona w planie zajęć, tak aby np. na jednej
godzinie lekcyjnej odbywały się modułowe zajęcia dla całego rocznika (podział rocznika na
grupy modułowe). Inne moduły, np. wymagające określonych warunków (dostęp do
komputerów, sprzętu sportowego, multimediów, pracowni plastycznej) mogą odbywać się po
zakończeniu podstawowych planowych lekcji. MoŜna takŜe proponować w godzinach
popołudniowych moduły (warsztaty, wykłady) dla grup łączących uczniów z róŜnych klas
i grup wiekowych. MoŜliwe jest takŜe oferowanie i realizowanie takich zajęć poza terenem
szkoły – na przykład w gminnym ośrodku sportu i rekreacji czy miejskim domu kultury lub
teŜ na wycieczkach krajoznawczych.
Szkoła musi określić listę modułów, które z uwagi na swoje warunki kadrowe i organizacyjne
moŜe zaoferować, a następnie minimalną liczebność grup (dostosowaną do specyfiki szkoły
oraz modułu), która będzie skutkowała otwarciem grupy w danym module przy określonej
liczbie chętnych, sposób przyjmowania uczniów na dane moduły – czy będą obowiązywać
określone zasady rekrutacji, porządkujące liczebność i dostęp do konkretnych grup.
Uczeń składający, zgodnie z wzorem ustalonym przez szkołę, deklarację chęci uczestnictwa
w wybranych z podanej listy modułach przed początkiem roku szkolnego, uruchamia proces
planowania, prowadzący – w miarę moŜliwości – do zrealizowania zamierzeń ucznia i sprawnej organizacji pracy szkoły.
2. ZałoŜenia organizacyjne liceum
KaŜdy licealista wybiera spośród przedmiotów maturalnych dwa lub trzy przedmioty
w zakresie istotnie rozszerzonym. Uczestniczy takŜe w zajęciach poszerzających zainteresowania i zapewniających mu harmonijny, wszechstronny rozwój:
1. zapoznające z nowoczesnymi technologiami i przyrodą tych, którzy wybrali
humanistykę;
2. rozwijające humanistycznie i społecznie tych, którzy wybrali nauki ścisłe i przyrodnicze;
3. zapewniające aktywną rekreację w formach do wyboru.
Klasa I
Podział na grupy klasowo-profilowe, nauczanie przedmiotowe zamykające cykl kształcenia
ogólnego z gimnazjum, wzbogacone o elementy profilowania rozszerzającego wiedzę
z wybranych 2-3 przedmiotów kierunkowych dla danej klasy (3-4 h tygodniowo). MoŜliwość
modyfikacji profilu po I klasie.
Klasy II-III
Mocne profilowanie pod kątem przygotowania do egzaminu maturalnego i przyszłych
studiów. Przykładowe, mogące równieŜ zawierać o przedmiot mniej, zestawienia godzin
„profilowych” ze wskazaniem ewentualnych kierunków studiów:
Kierunki politechniczne oraz ścisłe kierunki uniwersyteckie
Matematyka (I – 5; II – 6, III – 6)
Fizyka (I – 2, II – 4, III – 4)
Informatyka (I – 2, II – 3, III- 3)
Kierunki przyrodnicze i medyczne
Biologia (I – 2, II – 4, III – 4)
Chemia (I – 2, II – 4, III – 4)
Fizyka (I – 2, II – 4, III – 4)
Kierunki społeczne i ekonomiczne
Matematyka (I – 5, II – 6, III – 6)
Geografia (I – 2, II – 4, III – 4) lub historia (I – 3, II – 4, III – 4)
WOS (I – 2, II – 3, III – 3)
Kierunki humanistyczne
Język polski (I – 5, II – 6, III – 6)
Historia (I – 3, II – 4, III – 4)
WOS (I – 2, II – 3, III – 3) lub historia sztuki (I – 0, II – 4, III – 4)
Przedmioty uzupełniające
Zadaniem przedmiotów uzupełniających jest z jednej strony umoŜliwienie uzupełnienia
kształcenia w sposób dostosowany do indywidualnych wyborów uczniowskich, a z drugiej
strony przedmioty uzupełniające powinny słuŜyć dopełnieniu edukacji ogólnej. W tym celu
waŜne jest, by stworzyć ofertę zajęć fakultatywnych rozwijających zainteresowania społeczne
i kulturowe uczniów czy teŜ pokazujące ciekawe aspekty nauk ścisłych i przyrodniczych.
Uczeń liceum moŜe uzupełnić swój profil o wybrany fakultet związany ze swoją dziedziną
przedmiotową oraz powinien zrealizować przynajmniej dwie godziny wybranych zajęć
fakultatywnych niezwiązanych bezpośrednio z profilem kształcenia.
3. ZałoŜenia organizacyjne technikum, zasadniczej szkoły zawodowej i uzupełniającego
liceum ogólnokształcącego
- Technikum oferuje równocześnie przygotowanie do wykonywania konkretnego
zawodu i dobre kształcenie ogólne, w tym naukę dwóch języków obcych. Ponadto,
programy nauczania dwóch przedmiotów ogólnokształcących, najbliŜszych treściowo
nauczanemu zawodowi, uwzględniają podstawę programową kształcenia ogólnego dla
tych przedmiotów w zakresie rozszerzonym, co umoŜliwia absolwentom, po zdaniu
egzaminu maturalnego, kontynuację nauki na wybranych kierunkach studiów.
- Zasadnicza szkoła zawodowa przygotowuje przede wszystkim do wykonywania
konkretnego zawodu, lecz daje równieŜ wykształcenie ogólne w analogicznych
przedmiotach, jak liceum ogólnokształcące czy technikum, jednakŜe bez moŜliwości ich
realizowania w zakresie rozszerzonym oraz z wyłączeniem nauki drugiego języka
obcego.
- Uzupełniające liceum ogólnokształcące dopełnia wykształcenie ogólne nabyte
w zasadniczej szkole zawodowej, oferuje naukę dwóch języków obcych i dwóch lub
trzech przedmiotów w zakresie rozszerzonym, co umoŜliwia, po zdaniu egzaminu
maturalnego, kontynuację nauki na wybranych kierunkach studiów.
Klasa I technikum i zasadniczej szkoły zawodowej
Organizacja procesu kształcenia jest analogiczna, jak w liceum ogólnokształcącym, z tym, Ŝe
niewielki dodatkowy wymiar godzin jest przeznaczony na naukę podstaw wybranego zawodu.
Klasa II-IV technikum
Istotnemu zwiększeniu ulega wymiar godzin przeznaczonych na kształcenie zawodowe. Dwa
przedmioty ogólnokształcące są realizowane w zakresie rozszerzonym.
Klasa II-III zasadniczej szkoły zawodowej
Istotnemu zwiększeniu ulega wymiar godzin przeznaczonych na kształcenie zawodowe.
Kształcenie zawodowe moŜe być prowadzone w szkole lub u pracodawcy na podstawie
umowy o naukę zawodu, którą pracodawca zawiera z uczniem klasy I przed terminem
klasyfikacji końcoworocznej.
Uzupełniające liceum ogólnokształcące
Organizacja kształcenia jest analogiczna, jak w klasach II-III liceum, z wyłączeniem dziedzin
juŜ zrealizowanych w zasadniczej szkole zawodowej.
PRZYJAŹNIE WSPIERAJĄCY
PROGRAM WYCHOWAWCZY
Podstawowym i naturalnym środowiskiem wychowawczym dla kaŜdego dziecka jest rodzina.
Rolą szkoły jest wspieranie rodziców w wychowywaniu dzieci.
Szkoła jest miejscem o szczególnym znaczeniu dla prawidłowego rozwoju ucznia. Wypełnia
znaczną część jego aktywnego Ŝycia. Jest miejscem intensywnego rozwoju w zakresie
funkcjonowania interpersonalnego i społecznego.
Edukacja szkolna ma za zadanie harmonijnie oddziaływać zarówno w zakresie przekazywania
wiedzy, jak i kształcenia umiejętności i postaw. Zadania te stanowią wzajemnie uzupełniające
się wymiary pracy nauczyciela.
Konstruowany w szkole program wychowawczy powinien:
- być spójny z programami nauczania,
- kształtować postawy i umiejętności,
- być budowany z udziałem uczniów, rodziców i nauczycieli,
- być osadzony w tradycji szkoły i lokalnej społeczności.
Opracowując program wychowawczy szkoły naleŜy brać pod uwagę:
- jakie wartości są szczególnie waŜne dla społeczności szkolnej,
- jakie cele sobie stawiamy,
- jakie zadania chcemy zrealizować,
- kto będzie realizatorem tych zadań.
Początkiem tworzenia szkolnego programu wychowawczego powinna być diagnoza
problemów wychowawczych w danej szkole. Sposoby diagnozowania mogą być
zróŜnicowane (ankiety, wywiady, rozmowy z uczniami, nauczycielami, rodzicami itp.)
Wnikliwa i kompetentna analiza zebranych informacji zmierzać ma do określenia zagadnień,
które powinny koniecznie znaleźć się w szkolnym programie wychowawczym.
Kolejnym etapem pracy nad budowaniem programu wychowawczego powinna być dyskusja
w gronie nauczycieli nad sposobami realizowania postawionych w programie celów.
Wspólne wypracowanie metod pracy da szansę spójności oddziaływań wychowawczych
w szkole. W planowaniu programu wychowawczego moŜna stworzyć opis sylwetki absolwenta, który moŜe w duŜym stopniu wyznaczać kierunek pracy wychowawczej szkoły.
Powstały program wychowawczy z określonymi celami i metodami pracy powinien być
przedstawiony całej społeczności szkolnej.
Szkolny program wychowawczy charakteryzować mają:
- wypracowane przez społeczność szkolną wartości,
- tradycja szkolna, obyczaje i uroczystości,
- zagadnienia lub problemy, których rozwiązanie jest najbardziej godne uwagi z punktu
widzenia środowiska: uczniów, rodziców i nauczycieli.
Realizacja szkolnego programu wychowawczego, skuteczność stosowanych metod i środków,
powinna być monitorowana.
OCENIANIE SZKOLNE A SYSTEM EGZAMINACYJNY
Podstawa programowa a ocenianie
Podstawa programowa formułuje wymagania wobec osiągnięć szkolnych uczniów
kończących kolejne etapy kształcenia. Zadaniem szkół i systemu egzaminacyjnego jest
sprawdzanie rzeczywistych osiągnięć uczniów z punktu widzenia wymagań podstawy
programowej.
Ocenianie szkolne
Ocenianie szkolne jest głównym sposobem ciągłego sprawdzania wyników nauczania.
Wyniki oceniania szkolnego są jedyną podstawą wystawiania ocen semestralnych i na koniec
roku oraz podejmowania decyzji klasyfikacyjnych.
Ocenianie szkolne jest oparte na szkolnym systemie oceniania, który respektuje wymagania
zapisane w podstawie programowej, a takŜe uwzględnia dodatkową ofertę edukacyjną szkoły.
Ocenianie szkolne dąŜy do spełniania wymogu obiektywności przez jasność kryteriów i procedur oceny. KaŜda szkoła zobowiązana jest rozwijać standardy oceniania słuŜące obiektywizacji oceny.
Ocenianie zewnętrzne
Egzaminy zewnętrzne dopełniają ocenianie szkolne. Dostarczają częściowej, ale za to wysoce
zobiektywizowanej oceny osiągnięć szkolnych ucznia na zakończenie szkoły podstawowej,
gimnazjum i szkoły pogimnazjalnej.
System centralnych egzaminów zewnętrznych umoŜliwia uŜycie ujednoliconych
i nowoczesnych procedur sprawdzania osiągnięć szkolnych. Egzaminy zewnętrzne, z racji
swoich ograniczeń, nie są uŜywane do sprawdzenia wszystkich szczegółowych wymagań
zapisanych w podstawie programowej. Dobrze dobrane zadania egzaminacyjne dają jednak
podstawę do syntetycznej oceny osiągnięć szkolnych ucznia.
Funkcje egzaminów zewnętrznych
Doniosłość egzaminów zewnętrznych wynika z ich funkcji. Główne funkcje egzaminów
zewnętrznych to:
1. ocena spełnienia przez ucznia wymagań zawartych w podstawie programowej,
2. prognoza przyszłych osiągnięć edukacyjnych pozwalająca podejmować racjonalne
decyzje rekrutacyjne na progu szkoły pogimnazjalnej i wyŜszej,
3. ewaluacja nauczania na poziomie całego systemu oświaty oraz elementów tego systemu
(szkoły, programy i podręczniki itp.).
System egzaminacyjny docelowo zapewni pełną porównywalność wyników egzaminów
w kolejnych rocznikach. Analiza średnio i długookresowych tendencji w całym systemie
oświaty będzie waŜną przesłanką polityki oświatowej. Konstrukcja egzaminów zewnętrznych
na kolejnych etapach docelowo zapewni informacje nie tylko o poziomie osiągnięć
absolwentów danej szkoły, lecz w odniesieniu do trzeciego i czwartego etapu, takŜe
o przyroście osiągnięć szkolnych, mierzonym na podstawie wyników egzaminu przed i po
danym etapie kształcenia.
Charakterystyka egzaminów zewnętrznych
Procedury i narzędzia egzaminacyjne podporządkowane są funkcjom tych egzaminów.
1. Sprawdzian i egzamin gimnazjalny. Nie są to egzaminy z konkretnych przedmiotów,
sprawdzają przede wszystkim syntetycznie rozumiane kompetencje umysłowe ucznia
będące wynikiem spełniania wymagań szczegółowych i ogólnych określonych
w podstawie programowej. Od roku 2009 wprowadza się obowiązkowy egzamin
gimnazjalny z języka obcego. Od roku 2015 planuje się teŜ wprowadzenie egzaminu
z języka obcego na zakończenie szkoły podstawowej.
2. Egzamin maturalny. Od roku 2010 wszyscy maturzyści obowiązkowo zdają
matematykę. Zmiany związane z wprowadzeniem obowiązkowej matematyki będą
ukierunkowane na rozwiązania docelowe (w pełni wprowadzone od roku 2015).
Docelowo matura składać się będzie z dwóch części: powszechnej i do wyboru.
a. Część powszechna obowiązywać będzie wszystkich uczniów szkoły pogimnazjalnej
kończącej się maturą i będzie zawierać pięć egzaminów: z języka polskiego (ustny
i pisemny), języka obcego (ustny i pisemny) i matematyki (pisemny). W tej części nie
będzie dotychczasowego zróŜnicowania poziomu egzaminu. Część powszechna matury
będzie korespondować z egzaminami na zakończenie wcześniejszych etapów, dając
moŜliwość porównywania wyników. Od wyniku w tej części zaleŜeć będzie, czy egzamin
maturalny zostanie zdany.
b. Część druga matury obejmie jeden lub więcej egzaminów, które sprawdzą wyniki
pogłębionego uczenia się wybranych przedmiotów. Część druga matury pełnić będzie
głównie funkcję rekrutacyjną na wyŜsze uczelnie. System egzaminacyjny współpracować
będzie przy opracowywaniu tych egzaminów z uczelniami wyŜszymi.
DLACZEGO TRZEBA ZMIENIĆ PROGRAMY?
JAKIE WNIOSKI PŁYNĄ Z MIĘDZYNARODOWYCH PORÓWNAŃ
REZULTATÓW POWSZECHNEGO KSZTAŁCENIA?
O badaniach
Międzynarodowe badania umiejętności uczniów PISA (Programme for International Student
Assessment) współtworzą współczesne wyobraŜenie o standardach powszechnego kształcenia
ogólnego. Podstawowe pytanie postawione we wspólnym przedsięwzięciu trzydziestu
rozwiniętych krajów świata, zrzeszonych w OECD, odnosi się do efektów powszechnego
kształcenia ogólnego. Brzmi ono, w jakim stopniu młodzi ludzie przygotowani są do
świadomego kształtowania własnej drogi edukacyjnej i zawodowej. Odpowiedź na tak
postawione pytanie wymaga oderwania się od obecnie obowiązujących programów
szkolnych, które w wielu krajach, równieŜ wysoko rozwiniętych, nie nadąŜają za
wymaganiami współczesnego świata. Nie pytamy, na ile młodzieŜ opanowała programy
szkolne, lecz jakie ma umiejętności w trzech głównych dziedzinach kształcenia:
1. umiejętność czytania, obcowania z tekstem i samodzielnego przetwarzania
informacji,
2. umiejętności matematyczne,
3. umiejętność rozumowania właściwego dla nauk przyrodniczych.
Te trzy dziedziny łącznie stanowią o przygotowaniu ucznia do dalszej drogi zawodowej
i edukacyjnej, niezaleŜnie od jej szczegółowego profilu. Dotyczy to zarówno tych uczniów,
którzy podejmą w przyszłości wyŜsze studia, jak i tych, którzy jak najszybciej zmierzą się
z wymaganiami rynku pracy. Umiejętności te sprawdza się w końcowej fazie powszechnego
kształcenia, która w większości krajów OECD przypada na piętnasty rok Ŝycia.
O wynikach
W 2000 roku w kaŜdej z wymienionych trzech dziedzin wyniki polskich uczniów wypadły
zdecydowanie poniŜej przeciętnego wyniku dla krajów wysokorozwiniętych, zrzeszonych
w OECD. Sześć lat później polscy uczniowie osiągnęli przeciętny wynik w umiejętnościach
matematycznych i w naukach przyrodniczych, natomiast znacznie lepszy w pogłębionej
umiejętności czytania. W tej ostatniej dziedzinie w 2006 roku Polska znalazła się w pierwszej
dziesiątce krajów świata i na trzecim miejscu wśród krajów Unii Europejskiej. Jednak
struktura uzyskanego wyniku wskazuje na istotne słabości polskiego szkolnictwa.
Główny wniosek dla Polski
Największą słabością powszechnego kształcenia jest słabe rozwijanie umiejętności
samodzielnego myślenia uczniów.
We wszystkich trzech dziedzinach: umiejętności czytania, obcowania z tekstem
i samodzielnego przetwarzania informacji, umiejętnościach matematycznych oraz
umiejętności rozumowania w naukach przyrodniczych, polscy uczniowie wypadali znacznie
słabiej niŜ przeciętnie uczniowie pozostałych krajów rozwiniętych wszędzie tam, gdzie
wymagano od nich odejścia od znanych procedur postępowania, algorytmów czy prostego
skojarzenia ze sobą informacji. Jeśli postawiony przed uczniem problem wymagał własnej
refleksji, zwięzłego sformułowania logicznie skonstruowanej wypowiedzi, określenia strategii
postępowania, wykazania się elementami rozumowania matematycznego odbiegającego od
znanego algorytmu, sformułowania hipotezy, określenia warunków wnioskowania, czy
wskazania błędnego wnioskowania, rezultat polskich uczniów był słabszy od analogicznego
w większości innych krajów rozwiniętych. Co waŜne, dotyczyło to zarówno uczniów
osiągających słabsze, jak i lepsze wyniki w nauce.
Szkoła myślenia dotyczy wszystkich dziedzin, zarówno humanistycznych, jak i ścisłych.
Analiza utworu literackiego i zrozumienie historii wymagają sztuki krytycznego myślenia
i mogą być wsparte przez samodzielność myślenia matematycznego oraz wyrobienie
krytycyzmu metodologicznego w naukach przyrodniczych. MoŜna to osiągać
w powszechnym kształceniu. Szeroko rozumiana umiejętność rozumowania jest dziś
potrzebna kaŜdemu, dając absolwentom powszechnej edukacji warsztat:
- logicznego myślenia i rozwiązywania problemów,
- sprawnego poruszania się w świecie natłoku informacji,
- rozumienia otaczającego świata.
Szkoła ma rozwinąć umiejętność rozumowania, zaś nowa podstawa programowa kształcenia
ogólnego ma w skali powszechnej stymulować nauczycieli do podjęcia tego wyzwania
i zapewniać jego skuteczną realizację.
Konieczność dokończenia reformy z 1999 r.
Wprowadzenie gimnazjów przedłuŜyło powszechne kształcenie ogólne o rok. Zamiast dawnej
ośmioklasowej szkoły podstawowej, kaŜdy uczeń w nowej szkole podstawowej i gimnazjum
łącznie otrzymuje dziewięć lat powszechnego kształcenia ogólnego, zakończonych
egzaminem zewnętrznym. Zmiana ta przyniosła pozytywne rezultaty, znacznie ograniczając
odsetek najsłabszych uczniów i w ten sposób przyczyniając się do wyrównywania szans
edukacyjnych, a jednocześnie podnosząc efekty kształcenia wśród ogółu uczniów. Następnie,
wprowadzenie obowiązkowej nauki w „zerówce” wydłuŜyło obowiązek szkolny o rok, ale
program kształcenia przedszkolnego nie został integralnie powiązany z programem
kształcenia wczesnoszkolnego, nie wykorzystując w pełni istniejącego potencjału.
Obecne zmiany zapewnią konsekwentną ciągłość programową od pierwszego kontaktu
dziecka ze szkołą do uzyskania końcowego świadectwa. Przy zachowaniu istniejącej struktury
szkolnictwa, powszechne kształcenie ogólne zostanie wydłuŜone o kolejny rok. Sześć lat
szkoły podstawowej i trzy lata gimnazjum zostaną dopełnione przez rok powszechnego
kształcenia ogólnego w pierwszej klasie szkoły pogimnazjalnej, niezaleŜnie od typu szkoły.
Dlaczego potrzebne są jasne wymagania?
Autonomia szkoły, swobodny rozwój metod nauczania, unikanie schematycznego trzymania
się wybranego programu, a jednocześnie zapewnienie spójności systemu szkolnictwa przez
określenie rezultatów kształcenia prowadzą do regulacji treści kształcenia – przez określenie
wymagań na końcu kaŜdego etapu kształcenia.
Dlaczego wymagania sformułowane są na dwóch poziomach: ogólnym i szczegółowym?
Wymagania ogólne określają kierunek kształcenia w danej dziedzinie. Natomiast wymagania
szczegółowe określają zakres treści kształcenia. Wymagania szczegółowe są podporządkowane wymaganiom ogólnym – sens ich zaistnienia w praktyce szkolnej uzasadniony jest
o tyle, o ile pomagają one w przygotowaniu ucznia do sprostania wymaganiom ogólnym.
KALENDARZ WDRAśANIA ZMIAN PROGRAMOWYCH
Rok szkolny
Zreformowane nauczanie w klasach
2009/2010
I SP
I Gimnazjum
2010/2011
II SP
II Gimnazjum
2011/2012
III SP
III Gimnazjum
2012/2013
IVSP
IL
IT
I ZSZ
2013/2014
V SP
II L
II T
II ZSZ
2014/2015
VI SP
III L
III T
III ZSZ
IV T
I LU
2015/2016
2016/2017
II LU
SP – szkoła podstawowa, L – liceum, T – technikum,
ZSZ – zasadnicza szkoła zawodowa, LU – liceum uzupełniające
KALENDARZ MODERNIZACJI EGZAMINÓW ZEWNĘTRZNYCH
Planowane Sprawdzian po szkole
daty
podstawowej
zmian
2008/2009
Egzamin gimnazjalny
Matura
Obowiązkowy język
obcy
Do wyboru egzamin
z filozofii
Obowiązkowa
matematyka, korekta
reguł egzaminu
2009/2010
2011/2012
2014/2015 Dostosowanie egzaminu
do nowej podstawy
programowej
Dostosowanie egzaminu
do nowej podstawy
programowej
Modernizacja matury
2012 r. – pierwsi absolwenci gimnazjum z kształceniem opartym na nowej podstawie
programowej
2015 r. – pierwsi absolwenci szkoły podstawowej i szkół średnich z kształceniem opartym
na nowej podstawie programowej
PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO
(projekt z dn. 8.04.2008)
WPROWADZENIE
Kształcenie ogólne organizowane w ramach systemu szkolnego prowadzi do zdobycia przez
uczniów wiadomości i umiejętności oraz kształtowania postaw warunkujących sprawne
i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie.
W wyniku kształcenia ogólnego uczniowie powinni w szczególności zostać przygotowani
do kształcenia się przez całe Ŝycie, to znaczy powinni umieć:
1) uczyć się skutecznie, pozyskiwać i twórczo wykorzystywać informacje
2) stawiać pytania, dociekać, rozumować
3) planować własną pracę
4) działać samodzielnie
5) współdziałać z innymi.
Podstawa programowa kształcenia ogólnego jest głównym instrumentem regulującym
programy kształcenia ogólnego realizowane w przedszkolach i szkołach, ocenianie
wewnątrzszkolne oraz system oceniania zewnętrznego. Podstawa określa etapy i dziedziny
kształcenia. Wiadomości i umiejętności, które uczeń zdobywa w danej dziedzinie kształcenia
sformułowane są w języku wymagań ogólnych i szczegółowych. Wymagania ogólne
określają zasadnicze efekty kształcenia i nadają strukturę wymaganiom szczegółowym.
Wymagania szczegółowe opisują oczekiwany zakres wiadomości i umiejętności ucznia.
Wymagania przyporządkowane do danego etapu nie obowiązują uczniów na etapach
wcześniejszych, natomiast na koniec danego etapu kształcenia wymagane jest takŜe to
wszystko, co było wymagane na etapach wcześniejszych.
Działalność szkoły jest określona przez szkolny zestaw programów kształcenia oraz
dostosowany do potrzeb danego środowiska program wychowawczy szkoły, który opisuje
treści i działania skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców związane z realizacją jej
misji wychowawczej oraz jej zadań w zakresie profilaktyki i opieki.
Szkolny zestaw programów kształcenia oraz program wychowawczy szkoły tworzą spójną
całość i muszą uwzględniać wszystkie wymagania opisane w podstawie programowej.
Ich przygotowanie i realizacja są zadaniem zarówno całej szkoły, jak i kaŜdego nauczyciela.
Szkoła i poszczególni nauczyciele zobowiązani są takŜe do podejmowania działań mających
na celu zindywidualizowane wspomaganie rozwoju ucznia stosownie do jego potrzeb
i moŜliwości.
Za zgodność programu przedszkola lub programu szkoły z zapisami podstawy programowej
kształcenia ogólnego odpowiedzialni są odpowiednio dyrektor przedszkola i dyrektor szkoły.
Egzaminy zewnętrzne są oparte na wymaganiach sformułowanych w podstawie i nie mogą
poza nie wykraczać. W ocenianiu wewnątrzszkolnym wymagania powinny być rozszerzone
odpowiednio do realizowanych programów kształcenia.
ETAPY, POZIOMY I DZIEDZINY KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO
Kształcenie ogólne realizowane jest w etapach edukacyjnych dostosowanych do okresów
rozwojowych ucznia:
etap 0.
– edukacja przedszkolna
etap I.
– klasy I-III szkoły podstawowej
etap II.
– klasy IV-VI szkoły podstawowej
etap III.
– gimnazjum
etap IV.
– szkoły pogimnazjalne.
Kształcenie i wychowanie w kolejnym etapie edukacyjnym stanowi naturalną konsekwencję
poprzedniego etapu – zapewnia zachowanie ciągłości i spójności pomiędzy etapami.
Kształcenie szkolne realizowane jest na dwóch poziomach:
kształcenie podstawowe (6 lat) – szkoła podstawowa (etapy I i II),
kształcenie średnie (6-7 lat) – gimnazjum, szkoły pogimnazjalne (etapy III i IV).
Realizowany w dwóch róŜnych szkołach program kształcenia średniego stanowi jedną całość,
niezaleŜnie od określonej w podstawie programowej wariantowości wynikającej z rodzaju
szkoły pogimnazjalnej oraz wyborów dokonywanych przez uczniów.
WyróŜnia się trzy warianty kształcenia w poszczególnych dziedzinach:
1) podstawowy, obowiązkowy dla wszystkich
2) rozszerzający, do wyboru przez ucznia w liceum i technikum
3) uzupełniający, dostosowany do szczególnych potrzeb edukacyjnych ucznia.
Przy nazwach dziedzin kształcenia wprowadzono oznakowanie etapu i wariantu kształcenia:
0, I, II, III, IV – numer etapu edukacyjnego, na którym dziedzina jest realizowana;
wariant: P – podstawowy, R – rozszerzający, U – uzupełniający.
W podstawie opisano następujące dziedziny kształcenia:
0-P70 Edukacja przedszkolna
I-P70 Edukacja wczesnoszkolna
I-U70, II-U70 Zajęcia zwiększające szanse edukacyjne
II-P10 Język polski
II-P11 Muzyka
II-P12 Plastyka
II-P20 Historia i społeczeństwo
II-P30 Przyroda
II-P40 Matematyka
II-P41 Zajęcia techniczne
II-P42 Zajęcia komputerowe
II-P50 Język obcy
II-P60 Wychowanie fizyczne
II-P81 Wychowanie do Ŝycia w rodzinie
II-P82 Etyka
III-P10, IV-P10, IV-R10 Język polski
III-P11 Muzyka
III-P12 Plastyka
IV-P11 Wiedza o kulturze
IV-R12 Język łaciński i kultura antyczna
III-U11, IV-U11 Zajęcia artystyczne do wyboru
IV-U10 Edukacja humanistyczna do wyboru
III-P20 IV-P20, IV-R20 Historia
III-P21, IV-P21, IV-R21 Wiedza o społeczeństwie
IV-P22 Podstawy przedsiębiorczości
IV-U20 Edukacja obywatelska do wyboru
III-P31, IV-P31, IV-R31 Geografia
III-P32, IV-P32, IV-R32 Biologia
III-P33, IV-P33, IV-R33 Chemia
III-P34, IV-P34, IV-R34 Fizyka
IV-U30 Edukacja przyrodnicza do wyboru
III-P40, IV-P40, IV-R40 Matematyka
III-P42, IV-P42 Informatyka
III-U41, IV-U41 Zajęcia techniczne do wyboru
IV-U42 Zajęcia komputerowe do wyboru
III-P50, IV-P50, IV-R50 Język obcy kontynuowany od szkoły podstawowej
III-P51, IV-P51 Język obcy rozpoczynany od gimnazjum
IV-P52 Język obcy rozpoczynany od liceum
III-P60, IV-P60 Wychowanie fizyczne
IV-P61 Edukacja dla bezpieczeństwa
III-U70 Zajęcia zwiększające szanse edukacyjne
III-U80 Zajęcia poznawcze do wyboru
III-P81, IV-P81 Wychowanie do Ŝycia w rodzinie
III-P82, IV-P82 Etyka
Wersja z 5 maja 2008
I-P70
EDUKACJA WCZESNOSZKOLNA
I etap edukacyjny (klasy I-III)
75 godzin na etap, czyli łącznie 225 godzin
Wersja projektu z dnia 5.05.2008
Dzieci rozpoczynają naukę w szkole w szóstym roku Ŝycia. Wcześniej uczęszczały do
przedszkola, gdzie kształtowano dziecięce kompetencje zgodnie z Podstawą programową dla
wychowania przedszkolnego. Jednym z głównych celów jest tam naleŜyte przygotowanie
dzieci do szkoły. Dlatego Podstawy edukacji wczesnoszkolnej uwzględniają to, czego dzieci
nauczyły się w przedszkolu i to, co mają opanować w następnych latach szkolnego nauczania.
Pierwszy rok nauczania jest szczególny. Ma stopniowo i moŜliwie łagodnie
przeprowadzić dzieci z całościowego kształcenia do przedmiotowego nauczania w wyŜszych
klasach szkoły podstawowej. Dla podkreślenia tej szczególnej roli Podstawa programowa
edukacji wczesnoszkolnej składa się z trzech skorelowanych ze sobą części:
- z celów edukacji wczesnoszkolnej i wynikających z nich zadań realizowanych
w klasach I-III;
- z wyodrębnionej klasy pierwszej: zakresy wychowania i kształcenia, kompetencje
ucznia kończącego klasę I oraz uwagi dotyczące realizowania podstaw programowych
dla pierwszego roku nauczania szkolnego;
- z wykazu wiadomości i umiejętności ucznia kończącego klasę III i uwag
dotyczących realizowania podstaw programowych w pierwszym etapie edukacji.
Cele wychowania i nauczania, wykazy wiadomości i umiejętności zawarte w tych
częściach Podstaw są uzgodnione z prawidłowościami rozwojowymi dzieci w kolejnych
trzech latach edukacji szkolnej oraz z wymaganiami stawianymi w następnych klasach szkoły
podstawowej.
Cele edukacji wczesnoszkolnej i wynikające z nich zadania
Celem
edukacji
wczesnoszkolnej
jest
wspomaganie
dziecka
w
rozwoju
intelektualnym, emocjonalnym, społecznym, fizycznym, estetycznym i etycznym. A takŜe
takie wychowanie i kształcenie, aby dziecko było przygotowane, na miarę swoich
moŜliwości, do Ŝycia w zgodzie z samym sobą, ludźmi i przyrodą. DąŜy się takŜe do tego,
aby ukształtować system wiadomości i umiejętności potrzebny dziecku w codziennych
1
Wersja z 5 maja 2008
sytuacjach i do kontynuowania nauki w następnych etapach kształcenia. Realizacja tego celu
wymaga od szkoły:
Realizowania programu edukacyjnego skoncentrowanego na dziecku, na jego
indywidualnym tempie rozwoju i moŜliwościach uczenia się.
Respektowania trójpodmiotowości oddziaływań wychowawczych i edukacyjnych:
uczeń - szkoła - dom rodzinny.
Poszanowania godności dziecka i rozwijania jego potencjalnych predyspozycji
i zdolności poznawczych.
Kształtowania u dziecka pozytywnego stosunku do nauki oraz rozwijania nawyku
dociekliwości w poznawaniu otaczającego świata i w dąŜeniu do prawdy.
Zapewnienia dziecku przyjaznych, bezpiecznych i zdrowych warunków do: nauki
i zabawy, działania indywidualnego i zespołowego, rozwijania samodzielności
oraz odpowiedzialności za siebie i najbliŜsze otoczenie, ekspresji plastycznej,
muzycznej i ruchowej, aktywności badawczej, a takŜe twórczej działalności.
WyposaŜenia dziecka w podstawowe narzędzia uczenia się: umiejętność czytania,
pisania oraz wiadomości i umiejętności matematyczne potrzebne w sytuacjach
Ŝyciowych i szkolnych oraz umiejętność rozwiązywania problemów na miarę
ucznia klas początkowych.
Zapewnienia dziecku nabywania wiedzy i umiejętności niezbędnych do
rozumienia świata, zagwarantowanie swobodnego dostępu do róŜnych źródeł
informacji i kształtowanie umiejętności korzystania z nich.
Sprzyjania rozwojowi cech osobowości dziecka koniecznych do aktywnego
i etycznego uczestniczenia w Ŝyciu społecznym.
Podstawa programowa w zakresie edukacji wczesnoszkolnej została tak opracowana,
aby było wiadomo, jakimi wiadomościami i umiejętnościami ma dysponować uczeń kończąc
odpowiednio klasę pierwszą i trzecią. Ustalając je kierowano się realizmem pedagogicznym,
czyli zakresem treści kształcenia, które nauczyciel moŜe zrealizować w podanym czasie
edukacyjnym.
Brano teŜ pod uwagę róŜnice indywidualne w rozwoju umysłowym uczniów. Uznano,
Ŝe Podstawy programowe określają to, co uczeń o przeciętnych moŜliwościach umysłowych
potrafi opanować. W sprzyjających warunkach edukacyjnych moŜna zrealizować taki proces
nauczania/uczenia się, Ŝe uczniowie będą wiedzieli i umieli o wiele więcej niŜ to określają
Podstawy. Uczniom o słabszej podatności na szkolną edukację trzeba udzielić specjalistycznej
pomocy (zajęcia reedukacyjne, korekcyjno-wyrównawcze itp.) w takim zakresie, aby mogli
sprostać wymaganiom, które są określone w Podstawach programowych.
2
Wersja z 5 maja 2008
Klasa pierwsza
Ze względu na specyfikę wychowania i edukacji w Podstawach programowych dla
klasy pierwszej podaje się nazwę obszaru edukacji w tej formule, jaka występuje w klasach
następnych, oraz mieszczące się w niej zakresy wychowania i kształcenia realizowane
w wychowaniu przedszkolnym. Chodzi o zachowanie ciągłości edukacyjnej dzieci. Następnie
wymienia się kompetencje, którymi mają się wykazać dzieci kończące klasę pierwszą.
1. Edukacja społeczna. Wychowanie do zgodnego współdziałania z rówieśnikami
i dorosłymi. Pod koniec klasy pierwszej uczeń:
1.1. orientuje się, co jest dobre, a co złe w kontaktach z dorosłymi i rówieśnikami:
warto być odwaŜnym, mądrym i pomagać potrzebującym, nie naleŜy kłamać i zatajać
prawdy itp.;
1.2. umie współpracować z innymi w zabawie, w nauce szkolnej i w sytuacjach
Ŝyciowych; przestrzega reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej, a takŜe
grzecznie zwraca się do innych;
1.3. rozumie sens przynaleŜności do swojej rodziny, orientuje się w relacjach, jakie
łączą najbliŜszych i wywiązuje się w z powinności wobec nich;
1.4. ma elementarne rozeznanie, za co dorośli otrzymują pieniądze; dostosowuje swe
oczekiwania do realiów ekonomicznych rodziny;
1.5. orientuje się w zagroŜeniach ze strony dorosłych i starszych uczniów; wie, do
kogo i w jaki sposób moŜna i naleŜy się zwrócić o pomoc;
1.6. ma rozeznanie, gdzie i dlaczego nie moŜna się bawić, a gdzie moŜna bezpiecznie
organizować swoje zabawy;
1.7. zna status administracyjny swojej miejscowości (wieś, miasto); wie, czym
zajmuje się: policjant, straŜak, lekarz, weterynarz, itd., w jaki sposób moŜna się do
nich zwrócić o pomoc;
1.8. wie, jakiej jest narodowości, Ŝe mieszka w Polsce. Polska znajduje się w Europie
i utrzymuje dobre stosunki sąsiadami (potrafi wymienić kraje sąsiadujące), zna
symbole narodowe (flaga, godło, hymn), rozpoznaje flagę i hymn Unii Europejskiej.
2. Edukacja polonistyczna. Wspomaganie rozwoju umysłowego w zakresie rozwoju
mowy, dbałości o kulturę językową. Wypowiadanie się w małych formach teatralnych.
Początkowa nauka czytania i pisania. Uczeń kończący klasę pierwszą:
2.1. w zakresie umiejętności społecznych warunkujących porozumiewanie się i kulturę
językową:
2.1.1. obdarza uwagą rówieśników i dorosłych, słucha ich wypowiedzi i chce
zrozumieć, co oni chcą przekazać;
2.1.1. komunikuje w jasny sposób innym swoje spostrzeŜenia, potrzeby, odczucia itp.;
mówi tak, aby inni rozumieli to, co chce powiedzieć;
3
Wersja z 5 maja 2008
2.1.3. kulturalnie rozmawia: a) zwraca się bezpośrednio do osoby, z którą się
rozmawia, b) mówi o tym, czego dotyczy rozmowa, c) zadaje pytania w sposób jasny
i odpowiada na pytania innych osób, d) dostosowuje ton głosu: nie mówi zbyt głośno,
gestykuluje z umiarem;
2.2. w zakresie umiejętności czytania i pisania:
2.2.1. rozumie sens kodowania (pisanie) oraz dekodowania (czytania) i orientuje się
oznaczeniach: uproszczone rysunki, piktogramy, znaki informacyjne i napisy, strzałki
itp.;
2.2.2. opanował umiejętność pisania i czytania w zakresie wszystkich liter alfabetu
łącznie ze zmiękczeniami i dwuznakami;
2.2.3. czyta proste, krótkie teksty zawarte w wybranym pakiecie edukacyjnym
i w ksiąŜkach zalecanych dla uczniów klasy pierwszej;
2.2.4 opanował pisanie prostych, krótkich tekstów, ze szczególnym uwzględnieniem
estetyki i poprawności graficznej pisma;
2.2.5. zna podstawowe pojęcia z wiedzy o języku: wyraz, głoska, litera, sylaba, zdanie;
2.2.6. interesuje się ksiąŜką i czytaniem; słucha w skupieniu czytane utwory (baśnie,
opowiadania, wiersze, itp.) i stara się samodzielnie czytać lektury zalecane w klasie
pierwszej;
2.3. w zakresie małych form teatralnych:
2.3.1. uczestniczy w zabawie teatralnej, ilustruje zachowania bohatera literackiego lub
wymyślonego mimiką, gestem, ruchem;
2.3.2 rozumie umowne znaczenie rekwizytu i umie posłuŜyć się nimi w odgrywanej
scence.
3. Edukacja przyrodnicza. Wychowanie do rozmienia i poszanowania przyrody
oŜywionej i nieoŜywionej. Pod koniec klasy pierwszej uczeń:
3.1. w zakresie rozumienia i poszanowania świata roślin i zwierząt:
3.1.1. orientuje się w takich środowiskach przyrodniczych, jak park, las, pole uprawne,
sad i ogród ( działka); rozpoznaje Ŝyjące tam rośliny i zwierzęta;
3.1.2. zna sposoby przystosowania się zwierząt do poszczególnych pór roku: odloty
i przyloty ptaków, zapadanie w sen zimowy itp.;
3.1.3. orientuje się w sposobach zapewnienia odpowiednich warunków rozwoju roślin
i zwierząt w gospodarstwie domowym, w szkolnych uprawach i hodowlach itp.;
prowadzi proste hodowle i uprawy (np. w kąciku przyrody) i wyprowadza stosowne
wnioski;
3.1.4. rozumie znaczenie zwierząt dla środowiska: niszczenie szkodników przez ptaki,
zapylanie kwiatów przez owady, spulchnianie gleby przez dŜdŜownice itp.;
3.1.5. zna zagroŜenia dla środowiska przyrodniczego ze strony człowieka (wypalanie
łąk i ściernisk, zatruwanie powietrza i wód, poŜary lasów, odpady i spalanie śmieci
itp.), rozumie konieczność ochrony przyrody (nie śmiecić, szanować rośliny,
4
Wersja z 5 maja 2008
zachowywać ciszę w parku i w lesie, pomagać zwierzętom w przetrwaniu zimy
i upalnego lata itp.);
3.1.6. orientuje się w zagroŜeniach czyhających na człowieka ze strony zwierząt
(niebezpieczne i chore zwierzęta) i roślin (np. trujące owoce, liście, grzyby);
3.1.7. wie, jak naleŜy segregować śmieci; rozumie sens stosowania opakowań
ekologicznych.
3.2. w zakresie rozumienia warunków atmosferycznych:
3.2.1. rozpoznaje i rozumie przebieg zjawisk atmosferycznych w kolejnych porach
roku; podejmuje rozsądne decyzje i nie naraŜa się na niebezpieczeństwo;
3.2.2. obserwuje pogodę i prowadzi obrazkowy kalendarz pogody; przy określaniu
pogody bierze się pod uwagę temperaturę, siłę wiatru, rodzaj opadów;
3.2.3. rozumie, o czym mówi osoba zapowiadająca pogodę w radiu lub w telewizji
i stosuje się do z komunikatów o pogodzie (np. zamyka okna, gdy zapowiedziany jest
silny wiatr);
3.2.4. rozumie zasadność oszczędzania wody; wie, jakie znaczenie ma woda w Ŝyciu
człowieka, roślin i zwierząt.
4. Edukacja matematyczna. Wspomaganie rozwoju umysłowego oraz kształtowanie
wiadomości i umiejętności matematycznych dzieci. Uczeń kończąc klasę pierwszą:
4.1. w zakresie czynności umysłowych waŜnych dla uczenia się matematyki:
4.1. ustala równoliczność mimo obserwowanych zmian w układzie elementów
w porównywanych zbiorach;
4.2. układa obiekty w serie rosnące i malejące, numeruje je; wybiera obiekt w takiej
serii, określa następne i poprzednie;
4.3. klasyfikuje obiekty: tworzy kolekcje;
4.4. rozumnie zachowuje się w sytuacjach trudnych i wymagających wysiłku
intelektualnego, dąŜy do zakończenia zadania;
4.5. orientuje się w przestrzeni na tyle, Ŝe wyprowadza kierunki od siebie i innych
osób, określa połoŜenie obiektów względem obranego obiektu, orientuje się na kartce
papieru na tyle, aby rysować strzałki, odnajdywać informacje itp.;
4.2. w zakresie liczenia i sprawności rachunkowych:
4.2.1. sprawnie liczy obiekty (dostrzega regularności dziesiątkowego systemu
liczenia), liczy dalej od wybranej liczby, a takŜe liczy wspak (zakres do 10);
4.2.2. wyznacza sumy (dodaje) i róŜnice (odejmuje) za pomocą manipulowania
obiektami lub rachowania na zbiorach zastępczych np. na palcach (bez ograniczania
dziecku zakresu liczbowego), sprawnie dodaje i odejmuje w zakresie 10;
4.3.3. radzi sobie w sytuacjach Ŝyciowych, których pomyślne zakończenie wymaga
dodawania lub odejmowania;
4.3.4. umie zapisać rozwiązanie zadania z treścią przedstawionego słownie
(w konkretnej sytuacji) stosując cyfry - symbole liczb i znaki działań;
5
Wersja z 5 maja 2008
4.3. w zakresie pomiaru :
4.3.1. rozumie sens pomiaru długości; mierzy długość posługując się linijką, miarką
krawiecką i stolarską;
4.3.2. orientuje się w pomiarze cięŜaru; wie, jak paczkowany jest towar w sklepie;
4.3.3. rozumie sens pomiaru płynów; odmierza płyny kubkiem i miarką litrową;
4.3.4. nazywa dni w tygodniu i miesiące w roku; orientuje się w kalendarzu i potrafi
znaleźć określoną datę (np. urodzin);
4.3.4. rozpoznaje czas na zegarze w takim zakresie, który pozwala mu orientować się
w ramach czasowych szkolnych i domowych obowiązków;
4.4. w zakresie obliczeń pienięŜnych:
4.4.1. zna będące w obiegu monety i banknot o wartości 10 zł., orientuje się
w wartości nabywczej monet i radzi sobie w sytuacji kupna i sprzedaŜy;
4.4.2. orientuje się, Ŝe wartość pracy moŜe być określona zapłatą;
4.4.3. rozumie pojęcie długu i konieczność spłacenia go.
5. Edukacja plastyczna i medialna. Poznawanie architektury, malarstwa i rzeźby.
WyraŜanie własnych myśli i uczuć w róŜnorodnych formach plastycznych.
Przygotowanie do korzystania z medialnych środków przekazu. Uczeń kończący
klasę pierwszą:
5.1. wypowiada się w róŜnych technikach plastycznych na płaszczyźnie i w
przestrzeni; posługuje się takimi środkami wyrazu plastycznego, jak kształt, barwa,
faktura;
5.2. ilustruje sceny i sytuacje (realne i fantastyczne) inspirowane wyobraźnią, baśnią,
opowiadaniem, muzyką itp.;
5.3. wykonuje proste rekwizyty (lalka, pacynka itp.) i wykorzystuje je w małych
formach teatralnych;
5.4. tworzy przedmioty charakterystyczne dla sztuki ludowej regionu, w którym
mieszka (np. pisanki, palmy wielkanocne, wycinanki, kompozycje z bibułki itp.);
5.5. rozpoznaje wybrane dziedziny sztuki: architekturę (takŜe architekturę zieloną),
malarstwo, rzeźbę, artystyczną fotografię; wypowiada się na ich temat;
5.6. korzysta z narzędzi multimedialnych dla wyraŜania własnych intencji twórczych,
w tym redaguje gazetkę w formie listu obrazkowego;
5.7. rozumie konieczność ustalania rozsądnych ram czasowych korzystania z telewizji,
komputera;
6. Edukacja techniczna. Wychowanie do techniki (poznawanie urządzeń, ich
obsługiwanie i szanowanie) i działalność konstrukcyjna dzieci. Kończąc klasę
pierwszą uczeń:
6.1. w zakresie wychowania technicznego:
6.1.1. orientuje się, jak ludzie wykorzystywali dawniej i jak dziś wykorzystują siły
przyrody (wiatr, wodę); potrafi konstruować (majsterkować) latawce, wiatraczki,
tratwy itp.
6
Wersja z 5 maja 2008
6.1.2. orientuje się w ogólnych zasadach działania urządzeń domowych (np. latarka,
odkurzacz, zegar,), posługuje się nimi nie psując ich;
6.1.3. buduje obiekty z róŜnorodnych przedmiotów (pudła, koce, patyki itp.): szałas,
namiot, waga, tor przeszkód itp.; konstruuje w miarę moŜliwości urządzenia
techniczne z gotowych zestawów do montaŜu (dźwigi, samochody, samoloty, statki,
domy itp.);
6.2. w zakresie dbałości o bezpieczeństwo własne i innych:
6.2.1. utrzymuje porządek wokół siebie (na swoim stoliku, w sali zabaw, szatni i w
ogrodzie), sprząta po sobie i pomaga innym w utrzymywaniu porządku;
6.2.3. zdaje sobie sprawę z zagroŜeń wynikających z niewłaściwego uŜywania
sprzętów, urządzeń, leków, środków czystości i ochrony roślin itp. OstroŜnie się z
nimi obchodzi;
6.2.4. wie, jak naleŜy bezpiecznie poruszać się na drogach (w tym na rowerze),
korzysta ze środków komunikacji; wie, jak zachować się w sytuacji wypadku (np.
powiadamia dorosłych).
7. Edukacja muzyczna. Wychowanie do odbioru i tworzenia muzyki: śpiewanie i
muzykowanie, słuchanie i rozumienie. Pod koniec klasy pierwszej uczeń:
7.1. powtarza prostą melodię; śpiewa piosenki z dziecięcego repertuaru, wykonuje
śpiewanki i rymowanki;
7.2. odtwarza proste rytmy głosem i na instrumentach perkusyjnych; wyraŜa nastrój i
charakter muzyki pląsając i tańcząc (reaguje na zmianę tempa i dynamiki) ;
7.4. realizuje proste schematy rytmiczne (tataizacją, gestodźwiękami, ruchem całego
ciała) ;
7.5. orientuje się, Ŝe muzykę moŜna zapisać i odczytać;
7.6. świadomie i aktywnie słucha muzyki, werbalnie i niewerbalnie wyraŜa swe
doznania;
7.7. kulturalnie zachowuje się na koncercie, takŜe w trakcie śpiewania hymnu.
8. Wychowanie fizyczne. Kształtowanie sprawności ruchowej i wychowanie zdrowotne .
Pod koniec klasy pierwszej uczeń:
8.1. dba o swoją o sprawność ruchową poprzez udział w róŜnych formach aktywności
fizycznej zgodnie z regułami;
8.2. ma umieć: a) chwytać piłkę, rzucać nią do celu i na odległość, toczyć i kozłować,
b) pokonywać przeszkody naturalne i sztuczne, c) wykonywać ćwiczenia
równowaŜne.
8.3. wie, jakimi zagroŜeniami dla zdrowia są choroby, Ŝe moŜna im zapobiegać
poprzez: zdrowy tryb Ŝycia, szczepienia ochronne, właściwe odŜywianie się,
przestrzeganie zasad higieny;
8.4. rozumnie, jak zachować się w sytuacji choroby;
8.5. zrozumie sytuację, w jakiej znajdują się dzieci niepełnosprawne i pomaga im.
7
Wersja z 5 maja 2008
Podane sprawności dotyczą dzieci o normalnym rozwoju ruchowym, zaś umiejętności
ruchowe dzieci niepełnosprawnych ustala się stosownie do ich moŜliwości;
9. Język angielski. Wspomaganie dzieci porozumiewaniu się z osobami, które mówią
innym językiem. Pod koniec klasy pierwszej uczeń:
9.1. rozumie proste polecenia i właściwie na nie reaguje;
9.2. nazywa obiekty w najbliŜszym otoczeniu;
9.3. recytuje wierszyki i rymowanki, śpiewa piosenki z repertuaru dziecięcego;
9.4. rozumie sens opowiedzianych historyjek, gdy są wspierane obrazkami, gestami,
przedmiotami itp.;
9.5. buduje swoją świadomość językową w zakresie języka obcego i ojczystego.
10. Zajęcia komputerowe. Uczeń kończący klasę pierwszą:
10.1. posługuje się komputerem w podstawowym zakresie: uruchamia program
posługując się myszą i klawiaturą;
10.2. wie, jak trzeba korzystać z komputera, Ŝeby nie naraŜać własnego zdrowia.
10.3. rozumie sens ograniczeń dotyczących korzystania komputera.
11. Etyka. PrzybliŜanie dzieciom waŜnych wartości etycznych. Uczeń kończący klasę
pierwszą;
11.1. wie, Ŝe nie moŜna dąŜyć do zaspokojenia swych pragnień kosztem innych i
niszczenia przyrody;
11.2. zdaje sobie sprawę z tego, jak waŜna jest prawdomówność, stara się
przeciwstawiać się kłamstwu i obmowie;
11.3. wie, Ŝe nie wolno zabierać cudzej własności bez pozwolenia, pamięta o
oddawaniu poŜyczonych rzeczy i nie niszczy ich;
11. 4. stara się nieść pomoc potrzebującym w sytuacjach codziennych;
11.5. orientuje się, Ŝe ludzie Ŝyją w roŜnych warunkach ekonomicznych; wie, Ŝe nie
naleŜy chełpić się bogactwem i dokuczać dzieciom, ani teŜ wstydzić się biedy.
Uwagi dotyczące realizacji Podstaw programowych dla klasy pierwszej
Edukacja polonistyczna (2): w początkowym okresie naleŜy kontynuować (zaczęty w
przedszkolu) proces kształtowania dojrzałości dzieci do nauki czytania i pisania.
Naukę czytania i pisania realizuje się według wybranej metody, dbając o łączenie
czytania i pisania. W trosce o dobro dzieci ustala się, Ŝe około ½ czasu edukacyjnego
przeznaczonego na realizację tego obszaru kształcenia dzieci mogą zajmować się
rysowaniem i pisaniem, siedząc przy stolikach.
8
Wersja z 5 maja 2008
Edukacja matematyczna (4) ustala się, Ŝe w pierwszych miesiącach nauki w centrum
uwagi ma być wspomaganie rozwoju tych czynności umysłowych, które są waŜne dla
uczenia się matematyki. Dominująca formą zajęć są w tym czasie zabawy, gry i
sytuacje zadaniowe, w których dzieci manipulują specjalnie dobranymi przedmiotami
np. liczmanami. Potem dba się o budowanie w umysłach dzieci pojęć liczbowych i
sprawności rachunkowych na sposób szkolny. Dzieci mogą korzystać z zeszytów
ćwiczeń przez najwyŜej ¼ czasu przeznaczonego na edukację matematyczną. Przy
układaniu i rozwiązywaniu zadań trzeba zadbać o wstępną matematyzację: dzieci
rozwiązują zadania matematyczne manipulując przedmiotami lub obiektami
zastępczymi, potem zapisują rozwiązanie w zeszycie w kratkę.
Edukacja muzyczna (7) zaleca się wplatanie muzyki do codziennych zajęć szkolnych:
jako tło tematu, organizację aktywności ruchowej, wyciszenie itp.
Wychowanie fizyczne (8) zaleca się, aby czas przeznaczony na wychowanie fizyczne
uczniowie spędzali na boisku, w ogrodzie, w sali gimnastycznej itp.
Zajęcia komputerowe (10) naleŜy rozumieć dosłownie, jako zajęcia z komputerami,
prowadzone w korelacji z pozostałymi obszarami edukacji. NaleŜy zadbać o to, aby
sali zajęć było kilka kompletnych zestawów komputerowych, z oprogramowaniem
odpowiednim do wieku, moŜliwości i potrzeb uczniów klasy pierwszej.
Dla zapewnienia ciągłości wychowania i edukacji nauczyciele uczący w klasie I
zobowiązani są znać podstawę programową wychowania przedszkolnego.
W klasie pierwszej edukację dzieci powierza się jednemu nauczycielowi. JeŜeli w
szkole są nauczyciele - specjaliści (mający przygotowanie do edukacji sześciolatków)
w zakresie przedmiotów artystycznych, wychowania fizycznego i nauczania języka
angielskiego, moŜna im powierzyć realizację tych zajęć.
Klasa III
Uczeń kończący pierwszy etap edukacyjny ma posiadać wiadomości i umiejętności
1. Edukacja polonistyczna
1. 1. Odbiera wypowiedzi:
1.1.1. uwaŜnie słucha przekazywanych informacje i korzysta nich;
1.1.2. czyta ze zrozumieniem teksty literackie oraz informacyjne dostępne w
pierwszym etapie edukacji;
1.1.3. wyciąga wnioski z przesłanek zawartych w tekście;
9
Wersja z 5 maja 2008
1.1.4. wyszukuje w tekście potrzebne informacje, stara się korzystać ze słowników i
encyklopedii;
1.2.5. stosuje i zna rolę form uŜytkowych (Ŝyczenia, zaproszenie, zawiadomienie, list,
1.2.
notatka do kroniki itp.) i grzecznościowych w kontaktach międzyludzkich.
Tworzy wypowiedzi:
1.2.1. wypowiada się w róŜnych formach języka mówionego i pisanego
(kilkuzdaniowa wypowiedź, krótkie opowiadanie i opis, list, Ŝyczenia, zaproszenie);
1.2.2. przejawia wraŜliwość estetyczną w wypowiedziach inspirowanych twórczością
dla dzieci; tworzy, przekształca i rozwija swoje wypowiedzi;
1.2.3. dobiera właściwe formy komunikacji w róŜnych sytuacjach społecznych;
1.2.4. uczestniczy w rozmowach: zadaje pytania, udziela odpowiedzi i prezentuje
własne zdanie;
1.2.6. zna alfabet: rozróŜnia litery i głoski; dzieli wyrazy na sylaby; oddziela wyrazy w
zdaniu, zdania w tekście i poprawnie je zapisuje (zgodnie z elementarnymi zasadami
ortograficznymi i interpunkcji);
1.2.7. pisze czytelnie i estetycznie;
1.2.8. przepisuje teksty, pisze z pamięci i ze słuchu; w miarę samodzielnie realizuje
pisemne zadania domowe;
1.2.9. rozszerza zasób słownictwa poprzez kontakt z dziełami literackimi i innymi
tekstami kultury.
1. 3. Analizuje i interpretuje teksty kultury:
1.3.1. w tekście literackim wybiera określone fragmenty, określa czas i miejsce akcji,
wskazuje głównych bohaterów;
1.3.2. czyta i recytuje z uwzględnieniem interpunkcji i intonacji;
1.3.3. wykorzystuje teksty do tworzenia wypowiedzi kreatywnych;
1.3.4. ma potrzebę kontaktu z literaturą i sztuką dla dzieci, przeczytam wskazane
ksiąŜki z wykazu lektur i wypowiada się na ich temat;
1.3.5. jest przygotowany do w miarę samodzielnego korzystania z podręczników i
zeszytów ćwiczeń oraz innych środków dydaktycznych.
2. Język obcy
2.1. Wie, Ŝe ludzie posługują się róŜnymi językami. śeby się z nimi porozumieć trzeba
nauczyć się ich języka (motywacja do nauki języka obcego);
2.2. Rozumie wypowiedzi ze słuchu: a) rozróŜnia dźwięki w wyrazach o podobnym
brzmieniu, b) rozpoznaje zwroty stosowane na co dzień, c) rozumie ogólny sens
krótkich oraz łatwych opowiadań i baśni przedstawionych za pomocą obrazów, gestów
i przedmiotów, d) rozumie sens prostych dialogów w historyjkach obrazkowych (takŜe
w nagraniach audio i video);
10
Wersja z 5 maja 2008
2.3. Tworzy wypowiedzi: a) ustne: zadaje pytania i udziela odpowiedzi w ramach
wyuczonych zwrotów, recytuje proste wiersze, rymowanki i śpiewa piosenki, nazywa
obiekty z otoczenia, opisuje przedmioty lub obrazki, odgrywa scenki teatralne, b)
pisemne: przepisuje wyrazy i zdania, pisze z pamięci poznane wyrazy;
2.4. Reaguje na proste polecenia nauczyciela, czyta ze zrozumieniem wyrazy i proste
zdania;
2.5. Potrafi skorzystać z roŜnych źródeł informacji w nauce języka obcego i
współpracuje z rówieśnikami.
3. Edukacja matematyczna
3.1. Liczy (w przód i w tył) od danej liczby po 1 oraz dziesiątkami w zakresie 100,
dziesiątkami i setkami od danej liczby w zakresie 1000;
3.2. Zapisuje cyframi i odczytuje liczby w zakresie 1000;
3.3. Porównuje dowolne dwie liczby w zakresie 1000 (słownie i z uŜyciem znaków <,
>, =);
3.4. Dodaje i odejmuje liczby w zakresie 100 (bez algorytmów działań pisemnych),
sprawdza wyniki odejmowania za pomocą dodawania;
3.5. Podaje z pamięci iloczyny w zakresie tabliczki mnoŜenia, sprawdza wyniki
dzielenia za pomocą mnoŜenia;
3.6. Rozwiązuje łatwe równania jednodziałaniowe z niewiadomą w postaci okienka
(bez przenoszenia na drugą stronę);
3.7. Rozwiązuje zadania tekstowe wymagające wykonania jednego działania (w tym
zadania na porównywanie róŜnicowe, ale bez porównywania ilorazowego);
3.8. Wykonuje łatwe obliczenia pienięŜne (cena, ilość, wartość), radzi sobie w
sytuacjach praktycznych;
3.9. Mierzy i zapisuje wynik pomiaru długości, szerokości i wysokości przedmiotów
oraz ich odległości z uŜyciem narzędzi do pomiaru długości. Posługuje się
jednostkami: milimetr, centymetr, metr. Wykonuje łatwe obliczenia dotyczące takich
miar (bez zamiany jednostek i bez wyraŜeń dwumianowanych). UŜywa pojęcia
kilometra (bez zamiany na metry) w sytuacjach Ŝyciowych (np. jechaliśmy autobusem
27 kilometrów);
3.10. WaŜy przedmioty uŜywając określeń: kilogram, pół kilograma, dekagram.
Wykonuje łatwe obliczenia uŜywając tych miar (bez zamiany jednostek i bez wyraŜeń
dwumianowanych);
3.11. Odmierza płyny róŜnymi miarkami; uŜywa określeń litr, pół litra, ćwierć litra;
3.12. Odczytuje temperatury (bez posługiwania się liczbami ujemnymi);
3.13. Odczytuje i zapisuje liczby w systemie rzymskim od I do XII;
3.14. Podaje i zapisuje daty, zna kolejność dni tygodnia i miesięcy, porządkuje
chronologicznie daty, wykonuje obliczenia kalendarzowe w sytuacjach Ŝyciowych;
11
Wersja z 5 maja 2008
3.15. Odczytuje wskazania zegarów w systemach: 12-godzinnym i 24-godzinnym
wyświetlających cyfry i zegarów ze wskazówkami; posługuje się pojęciami: godzina,
pół godziny, minuta. Wykonuje proste obliczenia zegarowe na pełnych godzinach;
3.16. Rozpoznaje i nazywa koła, kwadraty, prostokąty i trójkąty (równieŜ nietypowe,
połoŜone w róŜny sposób oraz w sytuacji, gdy figury zachodzą na siebie), rysuje
odcinki o podanej długości; oblicza obwody trójkątów, kwadratów i prostokątów (w
pełnych centymetrach).
4. Edukacja przyrodnicza
4.1. Potrafi obserwować i prowadzić proste doświadczenia przyrodnicze, analizuje je i
wiąŜe przyczynę ze skutkiem;
4.2. Opisuje Ŝycie w wybranych ekosystemach; lesie, ogrodzie parku, łące i
zbiornikach wodnych;
4.3. Rozpoznaje i nazywa charakterystyczne elementy typowych krajobrazów Polski
(nadmorski, nizinny, górski)
4.4. Rozpoznaje i nazywa wybrane zwierzęta i rośliny typowe dla regionów Polski.
4.5. Rozpoznaje i nazywa niektóre zwierzęta egzotyczne.
4.6. Dostrzega i wyjaśnia zaleŜności funkcjonowania przyrody od pór roku;
4.7. Dostrzega problemy i podejmuje działania na rzecz ochrony przyrody w swoim
otoczeniu. Zdaje sobie sprawę z tego, jakie zniszczenia w przyrodzie powoduje
człowiek (wypalanie łąk, zaśmiecanie lasów, nadmierny hałas, kłusownictwo).
4.8. Określa wpływ przyrody nieoŜywionej na Ŝycie ludzi, zwierząt i roślin; a) wpływ
światła słonecznego na cykliczność Ŝycia na ziemi, b) znaczenie powietrza i wody dla
Ŝycia, c) znaczenie wybranych skał i minerałów dla człowieka (węgiel i glina);
4.9. Rozpoznaje i nazywa części ciała i organów wewnętrznych (serce, płuca,
Ŝołądek);
4.10. Dba o swoje zdrowie. Zna podstawowe zasady racjonalnego odŜywiania.
Rozumie konieczność kontrolowania stanu zdrowia i stosuje się do zaleceń
stomatologa i lekarza;
4.11. Dba o zdrowie i bezpieczeństwo swoje i innych. Orientuje się w zagroŜeniach ze
strony roślin i zwierząt, a takŜe w zagroŜeniach typu powódź, huragan, śnieŜyca,
lawina itp. Wie, jak trzeba rozsądnie zachować się w takich sytuacjach.
5. Edukacja społeczna
5.1. OdróŜnia dobro od zła, stara się być sprawiedliwym i prawdomównym, nie
krzywdzi słabszych i pomaga potrzebującym;
5.2. Identyfikuje się ze swoją rodziną i jej tradycjami. Podejmuje obowiązki domowe i
rzetelnie je wypełnia. Rozumie sytuację ekonomiczną rodziny i dostosowuje do niej
swe oczekiwania;
12
Wersja z 5 maja 2008
5.3. Wie, jak naleŜy zachowywać się w stosunku do dorosłych i rówieśników (formy
grzecznościowe). Rozumie potrzebę utrzymywania dobrych relacji z sąsiadami w
miejscu zamieszkania: jest chętny do pomocy, respektuje prawa innych do pracy i
wypoczynku;
5.4. Jest tolerancyjny wobec osób innej narodowości, tradycji kulturowej itp.
Rozumie, Ŝe ludzie mają te same prawa, niezaleŜnie od wyglądu, koloru skory itp.
5.5. Zna i respektuje prawa i obowiązki ucznia, w tym zasady bycia dobrym kolegą.
Uczestniczy w szkolnych wydarzeniach, na miarę swych moŜliwości;
5.6. Zna najbliŜszą okolicę, jej waŜniejsze obiekty, tradycje. Uczestniczy w
wydarzeniach organizowanych przez lokalną społeczność;
5.7. Zna symbole narodowe (barwy, godło, hymn), waŜniejsze wydarzenia historyczne
i orientuje się w tym, Ŝe s ą ludzie szczególnie zasłuŜeni dla Polski i świata;
5.8. Zdaje sobie sprawę z roli pracy w Ŝyciu człowieka; wie, jaki zawód wykonują
jego najbliŜsi i znajomi; czym zajmuje się kolejarz, aptekarz, policjant, weterynarz
itp.;
5.7. Orientuje się w zagroŜeniach ze strony ludzi. Potrafi powiadomić dorosłych o
wypadku, zagroŜeniu, niebezpieczeństwie. Zna numery telefonów: pogotowia
ratunkowego, straŜy poŜarnej, Policji oraz ogólnopolski numer alarmowy 112.
6. Edukacja plastyczna i medialna
6.1. 0dbiera i wykorzystuje dorobek sztuki:
6.1.1. określa swoją przynaleŜność kulturową (zna zabytki w swej okolicy, muzea,
kościoły itp.). Uczestniczy w Ŝyciu kulturalnym szkoły i najbliŜszego środowiska
(imprezy sportowe, kulturalne, itp.);
6.1.2. korzysta z przekazów medialnych na określonych zasadach, rozumie, jakie się z
tym wiąŜą poŜytki i ograniczenia;
6.2. Tworzy w róŜnych dziedzinach sztuk plastycznych:
6.2.1. podejmuje działalność twórczą dla zilustrowania wydarzeń realnych i zjawisk
fantastycznych na podstawie wybranych dzieł sztuki i utworów literackich;
6.2.2. posługuje się podstawowymi środkami wyrazu plastycznego, takimi jak: kształt,
barwa, faktura w kompozycji na płaszczyźnie i w przestrzeni;
6.2.3. orientuje się w symetrii na tyle, Ŝe rysuje drugą połowę figury symetrycznej;
rysuje figury w powiększeniu i pomniejszeniu, kontynuuje regularność w prostych
motywach (np. szlaczki);
6.2.4. realizuje projekty form uŜytkowych, takŜe przy uŜyciu narzędzi medialnych.
6.3. Analizuje i interpretuje wytwory sztuki:
13
Wersja z 5 maja 2008
6.3.1. rozróŜnia dziedziny sztuki: architekturę (w tym architekturę wnętrz i ogrodów) i
sztuki plastyczne (malarstwo, rzeźbę, grafikę) oraz przekazy medialne (telewizję,
reklamę i Internet);
6.3.2. wypowiada się o wybranych dziełach sztuki i realizacjach medialnych (np. teatr
telewizji, wydarzenia sportowe), posługując się słownictwem z tych dziedzin sztuki.
7. Edukacja muzyczna
7.1. Odbiera muzykę:
7.1.1. Zna i stosuje następujące rodzaje aktywności muzycznej:
a) śpiewa w zespole piosenki ze słuchu lub śledząc zapis linii melodycznej (nie mniej
niŜ 10 utworów w roku szkolnym); śpiewa z pamięci hymn narodowy;
b) gra na instrumentach perkusyjnych (proste rytmy i wzory rytmiczne), a takŜe
melodycznych (proste melodie i akompaniamenty);
c) realizuje sylabami rytmicznymi, gestem oraz ruchem proste rytmy i wzory
rytmiczne; reaguje ruchem na puls rytmiczny i jego zmiany, zmiany tempa, metrum i
dynamiki (maszeruje, biega, podskakuje);
d) tańczy podstawowe kroki i figury krakowiaka, polki oraz innego, prostego tańca
ludowego;
7.1. 2. RozróŜnia podstawowe pojęcia muzyczne (melodia, rytm, wysokość dźwięku,
akompaniament, tempo, dynamika) i znaki notacji muzycznej (między innymi wyraŜa
ruchowo czas trwania wartości rytmicznych, nut i pauz):
7.2. Tworzy muzykę:
7.2.1. Tworzy proste ilustracje dźwiękowe do tekstów i obrazów, a takŜe improwizacje
ruchowe do muzyki;
7.2.2. Improwizuje głosem i na instrumentach według ustalonych zasad;
7.2.3. Aktywnie słucha muzyki i określa jej cechy: a) rozróŜnia i wyraŜa środkami
poza muzycznymi charakter emocjonalny muzyki, b) rozpoznaje utwory wykonane:
solo i zespołowo, na chór i orkiestrę; c) orientuje się w rodzajach głosów ludzkich
(sopran, bas) oraz w instrumentach muzycznych (fortepian, gitara, skrzypce, trąbka,
flet, perkusja); d) rozpoznaje podstawowe elementy muzyki i formy muzyczne ( AB,
ABA, np. wskazuje ruchem lub gestem);
7.3. 2. Wykonuje utwory, interpretuje je zgodnie z ich rodzajem i funkcją.
8. Edukacja techniczna
8.1. Znajomość środowiska technicznego:
8.1.1. orientuje się w sposobach wytwarzania przedmiotów codziennego uŜytku (jak
to zrobiono?): meble, domy, samochody, sprzęt gospodarstwa domowego itp.;
14
Wersja z 5 maja 2008
8.1.2. rozpoznaje rodzaje maszyn i urządzeń: transportowych (samochody, statki,
samoloty), wytwórczych (narzędzia, przyrządy), informatycznych (komputer,
laptop, telefon komórkowy, i-Pod); orientuje się w rodzajach budowli (budynki
mieszkalne, biurowe, przemysłowe, mosty, tunele, wieŜe) i urządzeń
elektrycznych (latarka, prądnica rowerowa);
8.1.3. określa wartość urządzeń technicznych z punktu widzenia cech uŜytkowych
(łatwa, trudna obsługa), ekonomicznych (tanie, drogie w zakupie i uŜytkowaniu),
estetycznych ( np. ładne).
8.2. Realizuje „drogę” powstawania przedmiotów od pomysłu do wytworu:
8.2.1. przedstawia pomysły rozwiązań technicznych: planuje kolejne czynności,
dobra odpowiednie materiały (papier, drewno, metal, tworzywo sztuczne,
materiały włókiennicze) oraz narzędzia;
8.2.2. rozumie potrzebę organizowania działania technicznego (praca indywidualna i
zespołowa, utrzymanie ładu i porządku w miejscu pracy);
8.2.3. opanował umiejętności: a) odmierzania potrzebnej ilości materiału, b) cięcia
papieru i tektury, c) piłowania. strugania i szlifowania drewna oraz tworzyw
sztucznych, d) gięcia drutów, e) montaŜu modeli papierowych i z tworzyw
sztucznych (np. buduje latawce, makiety domów, mostów, modele samochodów,
samolotów i statków), a takŜe montaŜ obwodów elektrycznych szeregowych i
równoległych z wykorzystaniem gotowych zestawów.
9. Wychowanie fizyczne i higiena osobista
9. 1. W zakresie sprawności fizycznej:
9.1.1. realizuje marszobieg trwający co najmniej 15 minut;
9.1.2. umie wykonać próbę siły mięśni brzucha oraz próbę gibkości dolnego odcinka
kręgosłupa.
9.2. W zakresie treningu zdrowotnego:
9.2.1. przyjmuje pozycje wyjściowe i ustawia do ćwiczeń oraz wykonuje przewrót w
przód;
9.2.3. skacze przez skakankę, wykonuje przeskoki jednonóŜ i obunóŜ nad niskimi
przeszkodami;
9.2.4. wykonuje ćwiczenia równowaŜne bez przyboru, z przyborem i na przyrządzie.
9.4. W zakresie sportów całego Ŝycia i wypoczynku:
9.4.1. posługuje się piłką: rzuca, chwyta, kozłuje, odbija i prowadzi ją;
9.4.2. bierze udział w minigrach oraz w zabawach, grach terenowych, zawodach
sportowych respektując reguły i podporządkowując się decyzjom sędziego;
9.4.3. właściwie zachowuje się w sytuacjach zwycięstwa i poraŜki.
9.5. W zakresie bezpieczeństwa i higieny osobistej:
15
Wersja z 5 maja 2008
9.5.1. rozumie potrzebę stosowania konieczne dla zdrowia zabiegów higienicznych
(np. mycie zębów, codzienne mycie całego ciała), dba o czystość odzieŜy (bielizna,
skarpety itp.);
9.5.2. przestrzega zasad bezpiecznego zachowania się w trakcie zajęć ruchowych i
posługuje się przyborami sportowymi zgodnie z ich przeznaczeniem,
9.5.3 potrafi wybrać bezpieczne miejsce do zabaw i gier ruchowych, wie do kogo
zwrócić się o pomoc w sytuacji zagroŜenia zdrowia lub Ŝycia.
10. Zajęcia komputerowe:
10.1. W zakresie bezpiecznego posługiwania się komputerem: a) posługuje się myszą i
klawiaturą, b) korzysta z opcji w programach stosownie do swoich moŜliwości i
potrzeb edukacyjnych, c) poprawnie nazywa główne elementy zestawu
komputerowego;
10.2. Wyszukuje i korzysta z informacji: a) przegląda wybrane przez nauczyciela
strony internetowe ( np. stronę swojej szkoły), b) dostrzega elementy aktywne na
stronie internetowej, nawiguje po stronach, c) odtwarza animacje i prezentacje
multimedialne;
10.3. Tworzy za pomocą komputera teksty i rysunki: a) wpisuje za pomocą klawiatury
litery, cyfry i inne znaki, wyrazy i zdania, b) wykonuje rysunki za pomocą wybranego
edytora grafiki (z gotowych figur lub tworzy je);
10.4. Posługuje się programami i grami edukacyjnymi dla wzbogacenia uczenia się i
rozwijania swoich zainteresowań;
10.5. Zna zagroŜenia wynikające z korzystania z komputera, Internetu i multimediów:
a) wie, Ŝe praca przy komputerze męczy wzrok, nadweręŜa kręgosłup, ogranicza
kontakty społeczne, b) ma świadomość zagroŜeń korzystania z Internetu np. uzaleŜnia,
anonimowość kontaktów i niebezpieczeństwo podawania adresu.
11. Etyka:
11.1. Rozumie i stara się uzasadnić, Ŝe ludzie mają równe prawa, niezaleŜnie od tego,
gdzie się urodzili, jak wyglądają, jaką religię wyznają, jaki mają status materialny;
11.2. Wie, na czym polega prawdomówność i jak waŜna jest odwaga przeciwstawiania
się kłamstwu i obmowie. Potrafi z tej perspektywy oceniać zachowania bohaterów
baśni, opowiadań, legend, komiksów itp.
11. 3. Rozumie, Ŝe nie moŜna przywłaszczać sobie cudzej własności i stara się tego
przestrzegać. Wie, Ŝe naleŜy naprawić wyrządzoną szkodę. Dostrzega, kiedy postaci z
baśni, opowiadań, legend, komiksów nie przestrzegają reguły nie kradnij.
11.4. Stara się pielęgnować przyjaźnie w miarę swoich moŜliwości, nieść pomoc
potrzebującym.
11. 4. Wie, Ŝe jest częścią przyrody, chroni ją i szanuje.
16
Wersja z 5 maja 2008
Uwagi dotyczące realizacji Podstaw programowych dla edukacji wczesnoszkolnej
Edukacja w klasach 1 – 3 odbywa się w zespołach rówieśniczych liczących nie więcej
niŜ 24 osoby w formie kształcenia zintegrowanego lub przedmiotowego z naleŜytą
troską o korelację treści z wszystkich zakresów kształcenia.
Ustala się następujący sposób zagospodarowania czasu edukacyjnego.
o Wymiar czasu edukacyjnego wynosi 25 godzin szkolnych w rozliczeniu
tygodniowym dla kaŜdej klasy.
o Na kolejne zakresy kształcenia przeznacza się: edukacja polonistyczna –
minimum 5/25, język obcy – 2/25, edukacja matematyczna – 4/25, edukacja
przyrodnicza - 1/25, edukacja społeczna – 1/25, edukacja plastyczna i
medialna – 1/25, edukacja muzyczna – 1/25, edukacja techniczna – 1/25,
wychowanie fizyczne - 4/25, zajęcia komputerowe – 1/25, religia/etyka – 2/25.
o Pozostają jeszcze 2/25 czasu edukacyjnego, które moŜna przeznaczyć na
rozwijanie zainteresowań i uzdolnień (w zakresie: muzyki, plastyki, małych
form teatralnych itp.).
Sale lekcyjne powinny składać się z dwóch części: edukacyjnej (wyposaŜonej w
tablicę i stoliki) i rekreacyjnej (przestrzeni wolnej, pokrytej dywanikiem lub
wykładziną dywanową). Obie części powinny być odpowiedniej wielkości. Zalecane
jest wyposaŜenie w: pomoce dydaktyczne, sprzęt audiowizualny, komputer z
dostępem do Internetu, projektor, mapy, gry i zabawki dydaktyczne, tematyczne
kąciki zabaw, biblioteczka, a takŜe przedmioty potrzebne do zajęć (np. liczmany) w
liczbie wystarczającej dla kaŜdego dziecka.
Uczeń powinien mieć moŜliwość pozostawienia w szkole części swych podręczników
i przyborów szkolny, aby nie dźwigać codziennie cięŜkiego tornistra.
JeŜeli szkoła dysponuje specjalistami w zakresie rozwijania uzdolnień muzycznych,
plastycznych, wychowania fizycznego i języka obcego naleŜy im powierzyć realizacje
tych zakresów edukacyjnych.
Zajęcia z wychowania fizycznego powinny odbywać się w sali gimnastycznej lub sali
dostosowanej do zajęć ruchowych, a w dni pogodne na boisku szkolnym lub w terenie.
Komputery w klasach 1-3 mogą być wykorzystane jako urządzenia: urozmaicające
pracę i aktywność uczniów (gry i zabawy), wspomagające rozwój ich umiejętności
(programy edukacyjne na płytach i w sieci), wzbogacające proces nauczania o teksty,
rysunki, animacje tworzone przez uczniów z pomocą komputerów.
Ze względu na specyfiką dziecięcego rozumowania w trakcie zajęć z etyki zaleca się
analizę zachowania postaci literackich (baśnie, bajki, opowiadania itp.), filmowych i
telewizyjnych. Uniknie się wówczas dramatów wynikających z nadmiernej,
nieuzasadnionej i pochopnej krytyki wydarzeń z udziałem rówieśników.
17
Wersja z 5 maja 2008
Wiedza przyrodnicza nie moŜe być kształtowana wyłącznie na podstawie pakietów
edukacyjnych, informacji z Internetu itp. W sali lekcyjnej muszą być prowadzone
kąciki przyrody. JeŜeli w szkole nie ma warunków doprowadzenia hodowli roślin i
zwierząt, trzeba organizować dzieciom zajęcia w ogrodzie botanicznym, w
gospodarstwie rolnym itp.
Ocena postępów ucznia ma charakter opisowy.
Oprócz zajęć obowiązkowych, szkoła organizuje:
a)
zajęcia
opiekuńcze
zorganizowane w sposób zapewniający interesujące spędzanie czasu, przyjazną
atmosferę i bezpieczeństwo dziecka, b) zajęcia korekcyjno - wyrównawcze dla
uczniów, którzy nie radzą sobie z nauką szkolną.
18
Wersja z 5 maja 2008
II etap edukacyjny (klasy IV-VI)
II-P10
JĘZYK POLSKI
II etap edukacyjny (klasy IV-VI)
15 godzin na etap, czyli łącznie 450 godzin
Wersja projektu z dnia 5.05.2008
Wymagania ogólne:
I.
II.
III.
Uczeń odbiera wypowiedzi i wykorzystuje informacje w nich zawarte
Uczeń tworzy wypowiedzi
Uczeń analizuje i interpretuje teksty kultury
Wymagania szczegółowe:
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:
1.1. czyta teksty ze zrozumieniem ich treści oraz intencji nadawcy
1.2. identyfikuje nadawcę i adresata wypowiedzi
1.3. charakteryzuje nadawcę wypowiedzi
1.4. nazywa swoje reakcje czytelnicze (np. wraŜenia, emocje)
1.5. identyfikuje wypowiedź jako tekst literacki, reklamowy, informacyjny
1.6. rozpoznaje i rozumie formy gatunkowe – instrukcję (w tym przepis), zaproszenie, Ŝyczenia
i gratulacje, zawiadomienie i ogłoszenie
1.7. określa temat, główną myśl i przesłanie tekstu
1.8. dostrzega i uwzględnia relacje między częściami składowymi wypowiedzi (tytuł, wstęp,
rozwinięcie, zakończenie, akapity)
1.9. formułuje wnioski wynikające z przesłanek zawartych w tekście
1.10. rozpoznaje w wypowiedzi prawdę lub fałsz
1.11. wyszukuje w tekście informacje wyraŜone wprost i pośrednio
1.12. odróŜnia zawarte w tekście informacje waŜne od drugorzędnych
1.13. rozumie dosłowne i przenośne znaczenie wyrazów w wypowiedzi
1.14. korzysta z informacji zawartych w encyklopedii, słowniku ortograficznym, słowniku języka
polskiego (małym lub podręcznym), słowniku wyrazów bliskoznacznych
1.15. rozpoznaje podstawowe funkcje składniowe wyrazów uŜytych w zdaniu (podmiot,
orzeczenie, dopełnienie, przydawka, okolicznik)
1.16. rozpoznaje w tekście zdania pojedyncze nierozwinięte i rozwinięte, pojedyncze i złoŜone
(współrzędnie i podrzędnie), równowaŜniki zdań
1.17. rozpoznaje podstawowe części mowy (rzeczownik, czasownik, przymiotnik, przysłówek,
liczebnik, zaimek, przyimek, spójnik) i wskazuje róŜnice między nimi
1.18. rozpoznaje przypadki gramatyczne (oddziela temat fleksyjny i końcówkę fleksyjną), osoby
i czasy gramatyczne, a takŜe rozumie funkcje rodzajów gramatycznych
1.19. rozpoznaje znaczenie niewerbalnych środków komunikowania się: gestu, wyrazu twarzy,
mimiki, postawy ciała
1.20. dostrzega specyfikę przekazów audiowizualnych (filmów, programów informacyjnych,
programów rozrywkowych), potrafi nazwać ich tworzywo (ruchome obrazy, warstwa
dźwiękowa)
19
Wersja z 5 maja 2008
2. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:
2.1. tworzy spójne teksty (monologowe i dialogowe) na tematy poruszane na lekcjach,
związane z otaczającą rzeczywistością i poznanymi tekstami kultury
2.2. dostosowuje sposób wyraŜania się do oficjalnej i nieoficjalnej sytuacji komunikacyjnej
2.3. formułuje pytania do poznanego tekstu
2.4. świadomie posługuje się językiem oraz (w wypowiedzi ustnej) mimiką, gestykulacją,
postawą ciała
2.5. tworzy wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych – list prywatny, proste
sprawozdanie (np. z wycieczki, z wydarzeń sportowych); dialog, opowiadanie z dialogiem
(twórcze i odtwórcze), pamiętnik i dziennik (pisane z perspektywy bohatera literackiego
lub własnej); opis postaci, przedmiotu, krajobrazu, opis dzieła plastycznego (pejzaŜu);
ogłoszenie, zaproszenie, prosta notatka
2.6. stosuje odpowiednią kompozycję i układ graficzny zgodny z wymogami danej formy
pisemnej (w tym wydziela akapity)
2.7. wykonuje działania na tekście i zapisuje ich rezultaty: plan odtwórczy (ramowy
i szczegółowy)
2.8. operuje słownictwem z kręgów tematycznych – dom i rodzina, szkoła i nauka, środowisko
przyrodnicze i społeczne
2.9. rozróŜnia i poprawnie zapisuje zdania oznajmujące, pytające i rozkazujące
2.10. przekształca zdania złoŜone w pojedyncze i odwrotnie
2.11. przekształca zdania w równowaŜniki zdań i odwrotnie
2.12. stosuje poprawne formy gramatyczne wyrazów odmiennych
2.13. pisze poprawnie pod względem ortograficznym (w tym w razie potrzeby wykorzystuje
wiedzę o wymianie głosek w wyrazach pokrewnych oraz w tematach fleksyjnych wyrazów
odmiennych; wykorzystuje wiedzę o róŜnicach w wymowie i pisowni samogłosek ustnych
i nosowych, spółgłosek twardych i miękkich, dźwięcznych i bezdźwięcznych; o zapisie
„nie” z rzeczownikami, przymiotnikami i czasownikami; o sposobach pisania nazw
własnych i nazw pospolitych)
2.14. poprawnie uŜywa znaków interpunkcyjnych: kropki, przecinka, średnika, znaku zapytania,
cudzysłowu, dwukropka, nawiasu, znaku wykrzyknika
2.15. uczestnicząc w dyskusji, słucha z uwagą wypowiedzi innych, prezentuje własne zdanie,
broni go, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi
2.16. czyta głośno, wyraziście, przekazując intencję tekstu, akcentując właściwe wyrazy,
wprowadzając pauzę, stosując odpowiednią intonację
2.17. recytuje teksty poetyckie oraz fragmenty prozy, podejmując próbę głosowej ich
interpretacji
3. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:
3.1. dostrzega swoistość tworzywa literatury, teatru, filmu
3.2. rozpoznaje funkcję tekstu kultury (informacyjną, artystyczną)
3.3. odróŜnia fikcję artystyczną od rzeczywistości
3.4. odróŜnia realizm od fantastyki, stosuje wymienione pojęcia
3.5. odbiera teksty kultury na poziomie dosłownym i przenośnym
3.6. rozpoznaje opowiadanie, powieść, baśń, legendę, mit, bajkę, fraszkę, wiersz, przysłowie,
komiks
3.7. ocenia działania bohaterów
3.8. stosuje ze zrozumieniem pojęcia – epika, liryka, nadawca, odbiorca, autor, narrator,
podmiot liryczny, adresat, bohater, świat przedstawiony, wątek, fabuła, akcja, punkt
kulminacyjny
3.9. konfrontuje refleksję nad sytuacją bohaterów z własnymi doświadczeniami
3.10. samodzielnie formułuje morał baśni i bajki
3.11. rozpoznaje w tekście literackim porównanie, przenośnię, epitet, wyraz
dźwiękonaśladowczy i potrafi wyjaśnić ich rolę
3.12. stosuje pojęcia – wers, strofa, rym, rytm, refren; wiersz rymowany i nierymowany
20
Wersja z 5 maja 2008
3.13. rozpoznaje główne przesłanie i elementy składające się na widowisko teatralne – gra
aktorska, reŜyseria, dekoracja, charakteryzacja, kostiumy, rekwizyty
3.14. rozpoznaje główne przesłanie i elementy składające się na dzieło filmowe i telewizyjne –
scenariusz, reŜyseria, ujęcie, gra aktorska
3.15. odczytuje wartości i ich przeciwieństwa wpisane w teksty kultury (np. przyjaźń – wrogość;
miłość – nienawiść, prawda – kłamstwo, wierność – zdrada)
3.16. analizuje i ocenia ofertę mediów skierowaną do dzieci i młodzieŜy
Lektury do wyboru - nie mniej niŜ cztery pozycje ksiąŜkowe w roku:
Frances Hodgson Burnett Tajemniczy ogród; Jan Brzechwa Akademia Pana Kleksa; Carlo Collodi
Pinokio; Irena Jurgielewiczowa Ten obcy; Clive Staples Lewis Lew, Czarownica i stara szafa; Astrid
Lindgren: Bracia Lwie Serce; Ferenc Molnár, Chłopcy z Placu Broni; Małgorzata Musierowicz –
wybrana powieść (np. Opium w rosole); Edmund Niziurski – wybrana powieść (np. Niewiarygodne
przygody Marka Piegusa); Eric-Emmanuel Schmitt Oskar i Pani RóŜa; René Goscinny, Jean-Jacques
Sempé, Mikołajek (wybór opowiadań z dowolnego tomu); Henryk Sienkiewicz W pustyni i w puszczy;
Alfred Szklarski – wybrana powieść (np. Tomek w krainie kangurów) lub Mark Twain Przygody
Tomka Sawyera; John Ronald Reuel Tolkien Hobbit, czyli tam i z powrotem; wybór mitów greckich,
baśni i legend; wybór kolęd; wybór pieśni patriotycznych, wybór poezji w tym utwory dla dzieci i
młodzieŜy; film i widowisko teatralne z repertuaru dziecięcego.
21
Wersja z 5 maja 2008
II-P11
MUZYKA
II etap edukacyjny (klasy IV-VI)
3 godziny na etap, czyli łącznie 90 godzin
Wersja projektu z dnia 5.05.2008
Wymagania ogólne:
I
Uczeń odbiera wypowiedzi i wykorzystuje informacje w nich zawarte.
II
Uczeń tworzy wypowiedzi.
III
Uczeń analizuje i interpretuje teksty kultury.
Wymagania szczegółowe:
1. Odbiór i wykorzystanie informacji. Uczeń:
1.1. stosuje podstawowe pojęcia muzyczne (melodia, akompaniament, rytm, dźwięk, akord, gama,
tempo)
1.2. wykorzystuje w śpiewie oraz w grze na instrumentach znajomość elementów muzyki
(podstawowe rodzaje melodii, rytmów, agogiki, dynamiki, artykulacji muzycznej)
1.3. odczytuje i zapisuje elementy notacji muzycznej (nazwy 7 dźwięków gamy oraz ich
połoŜenie na pięciolinii, klucz wiolinowy, znaki graficzne 5 wartości rytmicznych nut
i pauz, podstawowe oznaczenia metryczne, agogiczne, dynamiczne i artykulacyjne)
1.4. rozpoznaje polskie tańce narodowe (poloneza, krakowiaka, mazura, kujawiaka
i oberka)
1.5. poznaje zasady korzystania z multimedialnych źródeł muzyki i informacji o muzyce.
2. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:
2.1. śpiewa z pamięci polski hymn narodowy Mazurek Dąbrowskiego oraz hymn Unii
Europejskiej Odę do radości
2.2. śpiewa ze słuchu lub z wykorzystaniem nut (a cappella lub z towarzyszeniem instrumentu)
piosenki z repertuaru dziecięcego i popularnego, wybrane pieśni patriotyczne, kanony
2.3. śpiewa dbając o higienę głosu (stosuje ćwiczenia oddechowe, dykcyjne i emisyjne)
2.4. gra na instrumentach ze słuchu i z wykorzystaniem nut, solo i w zespole schematy rytmiczne
i akompaniamenty rytmiczne w róŜnym metrum, proste utwory, melodie
i akompaniamenty
2.5. odtwarza ruchem i gestodźwiękami proste rytmy i schematy rytmiczne, wykonuje kroki,
figury i układy taneczne poloneza i krakowiaka, tańców ludowych (szczególnie własnego
regionu) oraz podstawowe kroki wybranych tańców towarzyskich
2.6. tworzy proste struktury rytmiczne, sygnały dźwiękowe, swobodne akompaniamenty, prosty
dwugłos (burdon, nagłos), ilustracje dźwiękowe do scen sytuacyjnych, tekstów literackich
i obrazów
2.7. tworzy improwizacje ruchowe do muzyki, według ustalonych zasad tworzy improwizację
rytmiczne i rytmiczno-melodyczne głosem oraz na instrumentach perkusyjnych
i melodycznych
2.8. tworzy wypowiedzi o muzyce za pomocą środków pozamuzycznych – odzwierciedla
graficznie cechy muzyki i form muzycznych, rysuje, maluje i układa teksty do muzyki,
opisuje słowami cechy i charakter słuchanych utworów.
22
Wersja z 5 maja 2008
3. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:
3.1. świadomie odbiera muzykę – słucha wybranych, krótkich dzieł literatury muzycznej
reprezentatywnych dla kolejnych epok (od średniowiecza do XX w.) oraz dla muzyki
jazzowej i rozrywkowej, słucha polskich pieśni patriotycznych oraz utworów ludowych
w postaci oryginalnej i stylizowanej
3.2. rozpoznaje cechy, budowę i aparat wykonawczy utworu muzycznego – określa nastrój,
tempo, dynamikę, fakturę jednogłosową i wielogłosową, rozróŜnia podstawowe formy
muzyczne (okres muzyczny, ABA, rondo, wariacje), rozróŜnia podstawowe głosy ludzkie
(sopran, alt, tenor, bas), rozróŜnia rodzaje aparatu wykonawczego (soliści, orkiestra
symfoniczna, róŜne typy chórów), określa grupy instrumentów (strunowe – smyczkowe,
szarpane, uderzane; dęte drewniane i blaszane; perkusyjne) i główne instrumenty z tych grup
3.3. porządkuje chronologicznie postacie kompozytorów – J. S. Bach, W. A. Mozart,
L. van Beethoven, F. Chopin, S. Moniuszko, W. Lutosławski
3.4. charakteryzuje wybrane utwory muzyczne wyŜej wymienionych twórców oraz inne,
wysłuchane i omówione na lekcjach
3.5. interpretuje (gra i śpiewa) utwory z umieszczonymi w nich oznaczeniami muzycznymi.
Uwagi
1. Realizacja
zajęć
muzycznych
na
wyodrębnionych
jednostkach
lekcyjnych,
po 1 godzinie w klasach IV – V – VI.
2. Prowadzenie zajęć muzycznych przez nauczyciela o pełnych kwalifikacjach muzycznych.
3. WyposaŜenie klasy (pracowni muzycznej) w:
instrumenty muzyczne: perkusyjne, instrumenty klawiszowe (tradycyjne i/lub
elektroniczne), instrumenty dęte i strunowe
sprzęt do odtwarzania, nagrywania i nagłaśniania dźwięku, komputer z dostępem do
Internetu i oprogramowaniem muzycznym
bibliotekę muzyczną (nuty, śpiewniki, podręczniki) i fonotekę
4. Stworzenie warunków do obcowania z „Ŝywą” muzyką poprzez udział uczniów w koncertach
i spektaklach muzycznych organizowanych w szkole i poza szkołą.
5. Stworzenie warunków do publicznej prezentacji umiejętności muzycznych uczniów.
Ad 2.2: Minimum 10 róŜnorodnych utworów wokalnych w roku szkolnym.
Ad 2.4: Do wyboru: flet podłuŜny, dzwonki, instrument klawiszowy, gitara.
Ad 2.6: Samodzielnie i pod kierunkiem nauczyciela.
Ad 2.7: Do wyboru: flet podłuŜny, dzwonki, instrument klawiszowy, gitara. Ćwiczenie wykonuje
samodzielnie i pod kierunkiem nauczyciela.
23
Wersja z 5 maja 2008
II-P12
PLASTYKA I MEDIA
II etap edukacyjny (klasy IV-VI)
3 godziny na etap, czyli łącznie 90 godzin
Wersja projektu z dnia 5.05.2008
Wymagania ogólne:
I
Uczeń odbiera wypowiedzi i wykorzystuje zawarte w nich informacje.
II
Uczeń tworzy wypowiedzi.
III
Uczeń analizuje i interpretuje teksty kultury.
Wymagania szczegółowe:
1. Odbiór i wykorzystanie informacji (percepcja sztuki). Uczeń:
1.1. określa swoją przynaleŜność kulturową poprzez kontakt z wybranymi dziełami sztuki oraz
zabytkami i tradycją w najbliŜszym środowisku lokalnym i regionalnym;
1.2. stosuje wytwory przekazów multimedialnych, dla realizacji złoŜonych projektów
wizualnych, zgodnie z elementarną wiedzą na temat ochrony własności intelektualnej;
1.3. korzysta z przekazów medialnych kierując się kryteriami określonego systemu wartości oraz
uczestniczy w Ŝyciu kulturalnym społeczności szkolnej, najbliŜszego środowiska lokalnego
i regionalnego, ze znajomością, działających na rzecz tych środowisk, placówek i instytucji
kultury.
2. Tworzenie wypowiedzi (ekspresja przez sztukę). Uczeń:
2.1. podejmuje działalność twórczą, przy uŜyciu określonych materiałów, narzędzi i technik
plastycznych dla przedstawiania wydarzeń i zjawisk oraz w oparciu o przekazy medialne
dzieł sztuki i utworów literackich, ze szczególnym uwzględnieniem scen złoŜonych i
kolejnych etapów akcji;
2.2. 2.2. posługuje się podstawowymi środkami wyrazu plastycznego, prostymi środkami
wyrazu innych dziedzin sztuki (fotografiki, filmu) i przekazów medialnych (telewizji,
Internetu) w kompozycji na płaszczyźnie i w przestrzeni realnej i wirtualnej;
2.3. realizuje złoŜone projekty w zakresie form uŜytkowych, w tym słuŜące kształtowaniu
wizerunku i otoczenia człowieka oraz upowszechnianiu kultury w środowisku szkolnym i
lokalnym, takŜe przy uŜyciu narzędzi multimedialnych.
3. Analiza i interpretacja tekstów kultury (recepcja sztuki). Uczeń:
3.1. rozróŜnia wybrane specjalności w określonych dziedzinach twórczości, takich jak:
architektura, sztuki plastyczne, w innych dziedzinach sztuki i przekazach medialnych;
3.2. rozpoznaje określone dzieła, architektury i sztuk plastycznych, naleŜące do polskiego
i europejskiego dziedzictwa kultury oraz wybrane wytwory innych dziedzin sztuki
i przekazów medialnych, mające istotny wpływ na kształtowanie się określonego systemu
wartości;
3.3. opisuje cechy charakterystyczne i funkcje wybranych dzieł w określonych dziedzinach
i specjalnościach architektury i sztuk plastycznych, na tle epoki, posługując się przy tym
podstawowymi terminami i pojęciami właściwymi dla tych dziedzin i specjalności.
24
Wersja z 5 maja 2008
II-P20
HISTORIA I SPOŁECZEŃSTWO
II etap edukacyjny (klasy IV-VI)
4 godziny na etap, czyli łącznie 120 godzin
Wersja projektu z dnia 5.05.2008
Wymagania ogólne:
I. Dostrzeganie związków między przeszłością a teraźniejszością.
Uczeń dostrzega, Ŝe rozmaite współczesne mu przedmioty, zachowania czy instytucje mają swoje
dawne początki i Ŝe zmieniały się w czasie.
II. Sytuowanie w czasie wydarzeń oraz postaci z przeszłości
Uczeń opowiadając o przeszłości, posługuje się róŜnymi określeniami czasu (rokiem, wiekiem), a gdy
ma do czynienia z kilkoma datowanymi wydarzeniami, porządkuje je w kolejności występowania.
III. Wyszukiwanie, przetwarzanie i wykorzystanie informacji
Uczeń odpowiada na proste pytania postawione do tekstu źródłowego, planu, mapy, wykresu,
ilustracji oraz wybiera z róŜnych źródeł informacje i stosuje je do wykonania zadania historycznego.
IV. Tworzenie narracji historycznej
Uczeń tworzy krótką wypowiedź (ustną i pisemną) o wydarzeniu historycznym lub postaci, posługując
się poznanymi pojęciami.
V. Formułowanie i analizowanie opinii
Uczeń odpowiada na pytanie: „Co ja bym zrobił, czuł, myślał, gdybym tam był?”. Zadaje pytania:
„Dlaczego jest tak, jak jest?” i „Czy mogłoby być inaczej?”. Nie obawia się prezentowania swojego
stanowiska i szanuje wypowiedzi innych, nawet jeśli się z nimi nie zgadza.
Wymagania szczegółowe:
1. Refleksja nad sobą i otoczeniem społecznym. Uczeń:
1.1. Wyjaśnia, w czym wyraŜa się odmienność i niepowtarzalność kaŜdego człowieka.
1.2. Podaje przykłady róŜnorodnych potrzeb człowieka oraz sposoby ich zaspakajania.
1.3. Wyjaśnia znaczenie rodziny w Ŝyciu człowieka.
1.4. Wymienia prawa i obowiązki ucznia.
1.5. Formułuje i uzasadnia własną opinię o działalności samorządu uczniowskiego.
1.6. Tłumaczy, odwołując się do przykładów, na czym polega postępowanie sprawiedliwe.
1.7. Wyjaśnia, w czym przejawia się uprzejmość i tolerancja.
1.8. Podaje przykłady konfliktów i proponuje sposoby ich rozwiązywania.
25
Wersja z 5 maja 2008
2. Mała ojczyzna. Uczeń:
2.1. Opisuje własną miejscowość, uwzględniając tradycję historyczno-kulturową i problemy
społeczno-gospodarcze.
2.2. Wskazuje na planie miejscowości, gdzie znajduje się siedziba władz lokalnych, i na
przykładach omawia zakres ich działań oraz sposoby ich powoływania.
3. Ojczyzna. Uczeń:
3.1. Wymienia i tłumaczy znaczenie najwaŜniejszych świąt narodowych, symboli państwowych
i miejsc waŜnych dla pamięci narodowej.
3.2. Opisuje i wskazuje na mapie główne regiony Polski.
3.3. Wymienia i opisuje mniejszości narodowe i etniczne Ŝyjące w Polsce oraz miejsca
największych skupisk Polaków na świecie.
4. Państwo. Uczeń:
4.1. Wyszukuje i wyjaśnia zapisane w Konstytucji RP prawa i obowiązki obywatela.
4.2. Wyjaśnia, w czym wyraŜa się demokratyczny charakter państwa polskiego, uŜywając pojęć:
wolne wybory, wolność słowa, wolne media, konstytucja.
4.3. Wymienia organy władzy w Rzeczypospolitej – prezydent, rząd, parlament, sądy – i omawia
najwaŜniejszą funkcję kaŜdego z nich w systemie politycznym.
5. Społeczeństwo. Uczeń:
5.1. Wyjaśnia znaczenie pracy w Ŝyciu człowieka i dostrzega jej społeczny podział;
5.2. Opisuje róŜne grupy społeczne, wskazując ich role w społeczeństwie.
5.3. Podaje przykłady waŜnych problemów społecznych w Polsce i formułuje własną opinię
o podejmowanych sposobach ich rozwiązania.
6. Wspólnota europejska. Uczeń:
6.1. Opowiada o uczestnictwie Polski we wspólnocie europejskiej, uŜywając pojęć: Unia
Europejska, europejska solidarność, stosunki międzynarodowe, oraz rozpoznaje symbole
unijne (flagę, Odę do radości).
7. Problemy ludzkości. Uczeń:
7.1. Wyjaśnia, co oznacza powiedzenie: „świat stał się mniejszy”, i wskazuje przyczyny tego
zjawiska.
7.2. Opisuje i ocenia na przykładach wpływ techniki na Ŝycie człowieka.
7.3. Wymienia poŜytki i niebezpieczeństwa korzystania z mediów elektronicznych.
7.4. Opowiada o przejawach nędzy na świecie oraz formułuje własną opinię o działaniach
pomocowych podejmowanych przez państwa lub organizacje pozarządowe.
7.5. Wyjaśnia na przykładach przyczyny i następstwa konfliktów zbrojnych na świecie.
8. Historia jako dzieje. Uczeń:
8.1. OdróŜnia historię jako dzieje, to, co się wydarzyło w przeszłości, od historii rozumianej jako
opis przeszłości.
8.2. Wyjaśnia, na czym polega praca historyka.
8.3. Podaje przykłady róŜnych źródeł historycznych i wyjaśnia, dlaczego naleŜy je chronić.
9. Fundamenty Europy. Uczeń:
9.1. Wyjaśnia znaczenie wynalazku pisma dla wspólnoty ludzkiej.
9.2. Opisuje Ŝycie w Atenach peryklejskich, uŜywając pojęć: demokracja, teatr, filozofia,
bogowie olimpijscy (Zeus, Atena, Apollo), mity (Herkules, Odyseusz).
9.3. Charakteryzuje osiągnięcia Rzymu, uŜywając pojęć: prawo rzymskie, drogi, wodociągi.
9.4. Opisuje narodziny chrześcijaństwa i jego rozpowszechnianie w czasach staroŜytnych.
26
Wersja z 5 maja 2008
10. Państwo polskie za Piastów. Uczeń:
10.1. Opowiada legendy o Piaście i Popielu oraz Lechu, Czechu i Rusie, a takŜe rozpoznaje cechy
charakterystyczne legendy.
10.2. Wskazuje na mapie Gniezno i państwo Mieszka I.
10.3. Opisuje panowanie Mieszka I, umiejscawiając je w czasie i uŜywając pojęć: plemię, gród,
druŜyna, ksiąŜę, chrzest
10.4. Opowiada historię zjazdu gnieźnieńskiego, uwzględniając postacie św. Wojciecha,
Bolesława Chrobrego i Ottona III.
10.5. Wskazuje na mapie Kraków i państwo Kazimierza Wielkiego, umiejscawiając je w czasie.
10.6. Opowiada o panowaniu Kazimierza Wielkiego z uwzględnieniem powstania Akademii
Krakowskiej i uczty u Wierzynka.
10.7. Wyjaśnia, dlaczego Kazimierz Wielki określany jest jako władca, który „zastał Polskę
drewnianą a zostawił murowaną.”
11. Mnisi. Uczeń:
11.1. Opisuje klasztor średniowieczny i tryb Ŝycia mnichów, uŜywając pojęć: zakon, reguła,
ubóstwo, księgi rękopiśmienne
11.2. Charakteryzuje postać Franciszka z AsyŜu.
12. Rycerze. Uczeń:
12.1. Opisuje zamek średniowieczny i charakteryzuje jego mieszkańców oraz ich zajęcia.
12.2. Opisuje charakterystyczne cechy wzoru osobowego średniowiecznego rycerza.
13. Mieszczanie. Uczeń:
13.1. Opisuje miasto średniowieczne, uŜywając pojęć: kupiec, rzemieślnik, cech, burmistrz,
samorząd miejski, rynek, mury miejskie.
13.2. Porównuje warunki Ŝycia w mieście średniowiecznym i współczesnym.
14. Chłopi. Uczeń:
14.1. Opisuje warunki Ŝycia na wsi średniowiecznej.
14.2. Porównuje Ŝycie chłopa z Ŝyciem rycerza i mieszczanina.
15. Odkrycie Nowego Świata. Uczeń:
15.1. Umieszcza Krzysztofa Kolumba i jego pierwszą odkrywczą wyprawę w czasie
i w przestrzeni.
15.2. Opisuje odkrycie Kolumba, uŜywając pojęć: karawela, Nowy Świat, Indianie, broń palna.
15.3. Wyjaśnia następstwa wypraw odkrywczych dla Europy i dla Ameryki.
16. Mikołaj Kopernik i jego odkrycie. Uczeń:
16.1. Opowiada o Ŝyciu Kopernika, uŜywając pojęć: uczony, astronom, odkrycie naukowe.
16.2. Opisuje i umieszcza w czasie odkrycie Kopernika, wyjaśniając, co znaczy powiedzenie:
„Wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię”.
17. Jadwiga i Jagiełło. Uczeń:
17.1. Wskazuje na mapie Wielkie Księstwo Litewskie.
17.2. Wyjaśnia przyczyny unii polsko-litewskiej.
17.3. Charakteryzuje dokonania Jadwigi, uwzględniając odnowienie Akademii Krakowskiej.
17.4. Opowiada o przyczynach i skutkach bitwy pod Grunwaldem.
18. Dwór Jagiellonów. Uczeń:
18.1. Opisuje Ŝycie dworskie na Wawelu w okresie panowania ostatnich Jagiellonów (Zygmunta I
i Zygmunta II Augusta), uŜywając pojęć: dwór, paziowie, komnata, arras.
27
Wersja z 5 maja 2008
19. Polski szlachcic. Uczeń:
19.1. Charakteryzuje obowiązki szlachcica wobec państwa, uŜywając pojęć: sejmik, sejm,
pospolite ruszenie.
19.2. Opisuje działalność gospodarczą polskiej szlachty, uŜywając pojęć: folwark, pańszczyzna,
kmiecie, spichlerz, spław rzeczny – Wisłą do Gdańska.
20. Rzeczpospolita Obojga Narodów. Uczeń:
20.1. Wyjaśnia, na czym polegała unia lubelska i wskazuje na mapie Rzeczypospolitą Obojga
Narodów.
20.2. Opisuje, w jaki sposób dokonywano wyboru króla, uŜywając pojęć: elekcja, pole elekcyjne,
koronacja.
21. Rzeczpospolita w XVII wieku. Uczeń:
21.1. Omawia i sytuuje w czasie wydarzenia potopu szwedzkiego z uwzględnieniem obrony
Częstochowy i postaci Stefana Czarnieckiego.
21.2. Opisuje i sytuuje w czasie wyprawę wiedeńską Sobieskiego, uŜywając pojęć: oblęŜenie,
odsiecz, sułtan, husaria.
22. Upadek Pierwszej Rzeczypospolitej. Uczeń:
22.1. Opisuje oznaki kryzysu państwa polskiego w XVIII wieku i podaje przykłady naprawy
dokonane za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego z uwzględnieniem Konstytucji
3 maja.
22.2. Omawia i sytuuje w czasie wydarzenia powstania kościuszkowskiego, uŜywając pojęć:
naczelnik powstania, przysięga Kościuszki, kosynierzy.
22.3. Wyjaśnia, w jakich okolicznościach doszło do upadku państwa polskiego, umieszczając go
w czasie.
23. Formy walki o niepodległość. Uczeń:
23.1. Umiejscawia w czasie powstanie listopadowe i powstanie styczniowe.
23.2. Wymienia cele walki powstańców oraz przykłady represji zastosowanych wobec
społeczeństwa po przegranych powstaniach.
23.3. Omawia na wybranym przykładzie walkę o język polski w nauczaniu.
23.4. Zbiera z róŜnych źródeł informacje o zasługach dla rozwoju kultury polskiej: Stanisława
Moniuszki, Stanisława Wyspiańskiego, Jana Matejki i Henryka Sienkiewicza.
24. śycie na emigracji. Uczeń:
24.1. Wskazuje na mapie państwa, które przyjęły najwięcej emigrantów z ziem polskich.
24.2. RozróŜnia emigrację polityczną i zarobkową.
24.3. Zbiera z róŜnych źródeł informacje o zasługach dla kultury polskiej: Fryderyka Chopina,
Adama Mickiewicza, Marii Curie-Skłodowskiej, Heleny Modrzejewskiej.
25. Miasto przemysłowe. Uczeń:
25.1. Opowiada o rozwoju uprzemysłowienia w XIX w. uŜywając pojęć: maszyna parowa, kolej
Ŝelazna, statek parowy, silnik elektryczny, telegraf, fabryka.
25.2. Wskazuje na mapie najbardziej uprzemysłowione miasta na ziemiach polskich.
25.3. RozróŜnia rzemieślnicze i fabryczne (maszynowe) formy produkcji.
25.4. Opisuje warunki pracy w dziewiętnastowiecznej fabryce.
26. Odrodzenie państwa polskiego. Uczeń:
26.1. Wskazuje na mapie granice II Rzeczypospolitej oraz jej sąsiadów.
26.2. Wymienia czynniki decydujące o odzyskaniu niepodległości przez Polskę.
26.3. Zbiera z róŜnych źródeł informacje o zasługach dla państwa polskiego Józefa Piłsudskiego
i Romana Dmowskiego.
28
Wersja z 5 maja 2008
27. Polska w II wojnie światowej. Uczeń:
27.1. Wskazuje na mapie kraje, które dokonały agresji na Polskę.
27.2. Podaje charakterystyczne cechy polityki Stalina i Hitlera wobec własnego społeczeństwa
i państw podbitych.
27.3. Charakteryzuje Ŝycie ludności na okupowanych terytoriach Polski z uwzględnieniem losów
ludności Ŝydowskiej.
27.4. Omawia formy oporu społeczeństwa polskiego wobec okupantów.
27.5. Opisuje postawę ludności cywilnej i Ŝołnierzy powstańczej Warszawy.
28. Polska Rzeczpospolita Ludowa. Uczeń:
28.1. Wskazuje na mapie granice Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i wymienia jej sąsiadów.
28.2. Opowiada o PRL-u, uŜywając określeń: odbudowa zniszczeń wojennych, planowanie
centralne, zaleŜność od ZSRR, dyktatura partii komunistycznej, cenzura, opozycja
demokratyczna.
29. Solidarność i powstanie III Rzeczypospolitej. Uczeń:
29.1. Wskazuje na mapie III Rzeczpospolitą i jej sąsiadów.
29.2. Opisuje powstanie i działania Solidarności, uŜywając określeń: strajk, walka bez przemocy,
stan wojenny, okrągły stół.
29.3. Wyjaśnia, jakie najwaŜniejsze zmiany zaszły w Polsce w 1989 r.
Uwagi
Nauka historii w szkole podstawowej ma charakter propedeutyczny - jest wprowadzeniem do
systematycznego kursu w gimnazjum. Treści historyczne objęte podstawą programową powinny
być realizowane w formie opowiadań – obrazów - epizodów z dziejów Polski. Zapisy podstawy
nie rozstrzygają o wyborze konkretnego wzorca fabularyzacji, pozostawiając tę decyzję autorom
podręczników i nauczycielom.
Zapisy podstawy nie rozstrzygają teŜ kwestii kolejności omawiania treści społecznych w
odniesieniu do treści historycznych. Treści historyczne naleŜy omawiać w porządku
chronologicznym.
29
Wersja z 5 maja 2008
II-P30
PRZYRODA
II etap edukacyjny (klasy IV-VI)
8 godzin na etap, czyli łącznie 240 godzin
Wersja projektu z dnia 5.05.2008
Wymagania ogólne:
I. Zaciekawienie światem przyrody
Uczeń stawia pytania dotyczące zjawisk zachodzących w przyrodzie. Prezentuje postawę
badawczą w poznawaniu prawidłowości świata przyrody, poprzez wyjaśnianie (poszukiwanie
odpowiedzi na pytanie „dlaczego?”) oraz sprawdzanie (poszukiwanie odpowiedzi na pytanie:
jak jest? Co się stanie, gdy?).
II. Stawianie hipotez na temat zjawisk i procesów zachodzących w przyrodzie i ich weryfikacja
Uczeń przewiduje przebieg niektórych zjawisk i procesów przyrodniczych i wyjaśnia proste
zaleŜności pomiędzy zjawiskami. Uczeń przeprowadza obserwacje i eksperymenty według
instrukcji, rejestruje ich wyniki w róŜnej formie oraz je objaśnia z uŜyciem prawidłowej
terminologii
III. Praktyczne wykorzystanie wiedzy przyrodniczej
Uczeń orientuje się w otaczającym go terenie i przestrzeni geograficznej. Rozpoznaje sytuacje
zagraŜające zdrowiu i Ŝyciu oraz podejmuje działania zwiększające bezpieczeństwo.
Podejmuje świadome działania na rzecz ochrony własnego zdrowia.
IV. Poszanowanie przyrody
Uczeń zachowuje się w środowisku zgodnie z obowiązującymi zasadami. Działa na rzecz
ochrony przyrody i dorobku kulturowego społeczności.
V. Obserwacje, pomiary i eksperymenty
Uczeń korzysta z róŜnych źródeł informacji (własnych obserwacji, badań, doświadczeń, tekstu,
map, tabel, fotografii, filmów), wykonuje pomiary i korzysta z instrukcji (słownej, tekstowej i
graficznej). Dokumentuje i prezentuje wyniki obserwacji, doświadczeń i eksperymentów.
Stosuje technologie informacyjne.
Wymagania szczegółowe:
1. Przyroda wokół nas. Uczeń
1.1. rozpoznaje składniki przyrody oŜywionej i nieoŜywionej i uzasadnia, Ŝe człowiek jest
składnikiem przyrody;
1.2. nazywa czynniki dobrze i źle wpływające na samopoczucie w szkole oraz w domu
i proponuje sposoby eliminowania czynników źle wpływających na samopoczucie;
1.3. określa znaczenie odpoczynku (w tym snu) i odŜywiania się w prawidłowym
funkcjonowaniu organizmu;
1.4. wskazuje podstawowe zasady obowiązujące w kontaktach z innymi ludźmi, w tym podczas
pracy w zespole;
30
Wersja z 5 maja 2008
1.5. wymienia zasady prawidłowego uczenia się i stosuje je w Ŝyciu;
1.6. opisuje prawidłowo zorganizowane miejsce do nauki;
1.7. uzasadnia potrzebę planowania zajęć w ciągu dnia i tygodnia; planuje prawidłowo swój
rozkład zajęć w ciągu dnia;
1.8. określa rolę zmysłów w poznawaniu przyrody i stosuje zasady bezpieczeństwa podczas
wykorzystywania zmysłów do obserwacji przyrodniczych;
1.9. podaje przykłady przyrządów ułatwiających obserwację przyrody (lupa, mikroskop,
lornetka) i wskazuje ich zastosowanie;
1.10. podaje przykłady roślin i zwierząt hodowanych przez człowieka, w tym w pracowni
przyrodniczej i określa podstawowe zasady opieki nad nimi;
1.11. rozpoznaje i nazywa niektóre rośliny, w tym doniczkowe trujące dla człowieka i podaje
podstawowe zasady opieki nad nimi;
2. Obserwacje i eksperymenty przyrodnicze. Uczeń
2.1. obserwuje i nazywa zjawiska atmosferyczne;
2.2. obserwuje i rozróŜnia stany skupienia wody;
2.3. przeprowadza doświadczenie parowania, skraplania, topnienia i zamarzania wody;,
2.4. posługuje się pojęciem drobina jako najmniejszym elementem budulcowym materii,
prezentuje za pomocą modelu drobinowego trzy stany skupienia substancji;
2.5. prezentuje na modelu drobinowym właściwości ciał stałych, gazów i cieczy (kształt
i ściśliwość);
2.6. podaje przykłady ruchu drobin w gazach i cieczach (dyfuzja) oraz modeluje te zjawiska;
2.7. przeprowadza, na podstawie instrukcji, proste doświadczenia wykazujące rozszerzalność
cieplną gazów, cieczy i ciał stałych;
2.8. podaje przykłady występowania i wykorzystania rozszerzalności cieplnej substancji w Ŝyciu
codziennym, wyjaśnia zasadę działania termometru cieczowego;
2.9. wykonuje i komentuje proste doświadczenia wykazujące istnienie powietrza i ciśnienia
atmosferycznego, buduje, na podstawie instrukcji, prosty wiatromierz i wykorzystuje go
w prowadzeniu obserwacji;
2.10. wymienia składniki pogody oraz przyrządy słuŜące do ich pomiaru,
2.11. obserwuje pogodę, mierzy temperaturę powietrza oraz określa kierunek wiatru, rodzaje
opadów i osadów, stopień zachmurzenia nieba, dokumentuje obserwacje;
2.12. dostrzega zaleŜność między wysokością Słońca a temperaturą powietrza;
2.13. opisuje i porównuje cechy pogody w róŜnych porach roku;
3. Orientacja w terenie. Uczeń
3.1. wyznacza kierunki na widnokręgu za pomocą np. kompasu, gnomonu;
3.2. obserwuje widomą wędrówkę Słońca w ciągu doby, miejsca wschodu; górowania i zachodu
w zaleŜności od pory roku i dostrzega zaleŜność między wysokością Słońca a długością
cienia;
3.3. orientuje plan i mapę w terenie;
3.4. identyfikuje na planie i mapie topograficznej miejsce obserwacji i obiekty w najbliŜszym
otoczeniu, określa wzajemne połoŜenie obiektów na planie, mapie topograficznej
i w terenie;
3.5. posługuje się podziałką mapy do obliczania odległości;
3.6. wykonuje w terenie: pomiary i szacuje odległości poziome oraz wykonuje pomiary
wysokości form terenu;
3.7. podaje nazwy form terenu występujących w najbliŜszej okolicy;
3.8. prezentuje na modelu formy wypukłe i wklęsłe, rozpoznaje takie formy na mapie
poziomicowej.
31
Wersja z 5 maja 2008
4. NajbliŜsza okolica. Uczeń
4.1. rozpoznaje w terenie przyrodnicze i antropogeniczne składniki krajobrazu;
4.2. rozróŜnia przyrodnicze składniki krajobrazu (przyrody nieoŜywionej i oŜywionej)
w najbliŜszej okolicy i wskazuje zaleŜności między nimi;
4.3. rozpoznaje pospolite organizmy lasu, łąki, pola uprawnego;
4.4. nazywa warstwy lasu i określa panujące w nich warunki wilgotności, nasłonecznienia
i ruchu wiatru;
4.5. obserwuje zjawiska zachodzące na cieku wodnym, określa kierunek i szacuje prędkość
przepływu, rozróŜnia prawy, lewy brzeg;
4.6. rozpoznaje skały typowe dla miejsca zamieszkania (piasek, glina i inne charakterystyczne
dla okolicy);
4.7. opisuje na podstawie obserwacji profil gleby najbliŜszej okolicy;
4.8. opisuje glebę, jako zbiór składników nieoŜywionych i oŜywionych (dostrzega znaczenie
organizmów glebowych w odniesieniu do Ŝyzności gleby);
5. Człowiek i środowisko w najbliŜszej okolicy. Uczeń
5.1. wymienia czynniki warunkujące Ŝycie na lądzie;
5.2. rozpoznaje pospolite rośliny i zwierzęta Ŝyjące na lądzie;
5.3. wskazuje przystosowania budowy zewnętrznej i czynności Ŝyciowych organizmów
Ŝyjących na lądzie do środowiska Ŝycia na przykładach obserwowanych organizmów;
5.4. modeluje proste zaleŜności pokarmowe występujące między organizmami lądowymi;
5.5. podaje przykłady chronionych gatunków roślin i zwierząt;
5.6. wyróŜnia i opisuje rodzaje wód powierzchniowych;
5.7. rozpoznaje pospolite rośliny i zwierzęta w Ŝyjące w wodzie;
5.8. dostrzega przystosowania budowy zewnętrznej i czynności Ŝyciowych organizmów
wodnych do środowiska Ŝycia;
5.9. modeluje proste zaleŜności pokarmowe występujące w środowisku wodnym;
5.10. prowadzi obserwacje i proste doświadczenia wykazujące zanieczyszczenie najbliŜszego
otoczenia;
5.11. dostrzega wpływ codziennych zachowań w domu, w szkole, w miejscu zabawy na stan
środowiska naturalnego;
5.12. podaje przykłady miejsc w najbliŜszym otoczeniu, w których zaszły korzystne i
niekorzystne zmiany pod wpływem działalności człowieka;
5.13. wykazuje doświadczalnie wpływ róŜnych substancji na wzrost i rozwój roślin, dokumentuje
i prezentuje wyniki doświadczenia;
5.14. podaje przykłady pozytywnego i negatywnego wpływu środowiska na zdrowie człowieka;
6. Właściwości substancji. Uczeń
6.1. porównuje masy ciał o tej samej objętości lecz wykonanych z róŜnych substancji;
6.2. identyfikuje na podstawie doświadczenia substancje dobrze i słabo przewodzące ciepło;
6.3. wskazuje przedmioty wykonane z substancji kruchych, spręŜystych, rozciągliwych
plastycznych;
6.4. podaje przykłady zastosowania róŜnych substancji w przedmiotach codziennego uŜytku,
odwołując się do własności substancji, z których są wykonane;
6.5. bada wpływ czynników takich jak woda, powietrze, temperatura, gleba na róŜne substancje;
6.6. uzasadnia potrzebę segregacji odpadów wskazując na moŜliwość ich ponownego przerobu
(powołując się na własności substancji).
7. Krajobrazy Polski i Europy. Uczeń
7.1. charakteryzuje wybrane krajobrazy Polski (gór wysokich, wyŜyny wapiennej, nizinny,
pojezierny, nadmorski oraz wielkomiejski, przemysłowy, rolniczy), lokalizuje je na mapie;
7.2. wskazuje zaleŜności między cechami krajobrazu a formami działalności człowieka;
7.3. wymienia formy ochrony przyrody stosowane w Polsce, wskazuje na mapie parki
narodowe; podaje przykłady obiektów chronionych najbliŜszej okolicy;
32
Wersja z 5 maja 2008
7.4. wymienia najwaŜniejsze walory turystyczne największych miast Polski, ze szczególnym
uwzględnieniem Warszawy, Krakowa, Gdańska;
7.5. lokalizuje na mapie Europy: Polskę oraz wybrane państwa i ich stolice, w szczególności
państwa sąsiadujące z Polską;
7.6. opisuje krajobrazy wybranych obszarów Europy (śródziemnomorski, alpejski), rozpoznaje
je na ilustracji oraz lokalizuje na mapie;
7.7. wskazuje współzaleŜności między składnikami krajobrazu, zwłaszcza między klimatem
(temperatura powietrza, opady) a rozmieszczeniem roślin i zwierząt.
8. Organizm człowieka. Uczeń
8.1. podaje nazwy wybranych układów budujących organizm człowieka (układ kostny,
oddechowy; pokarmowy, krwionośny, rozrodczy) i wskazuje na planszy główne narządy
poznanych układów;
8.2. określa podstawowe funkcje poznanych układów człowieka;
8.3. wykazuje doświadczalnie, Ŝe czynnikiem niezbędnym do spalania jest tlen;
8.4. identyfikuje niektóre produkty spalania i oddychania (dwutlenek węgla, para wodna)
i podaje ich nazwy;
8.5. określa rolę oka jako narządu wzroku;
8.6. bada własności ogniskujące lupy, powstawanie obrazu przy uŜyciu lupy i wskazuje
zastosowania lupy;
8.7. określa rolę ucha jako narządu słuchu;
8.8. wskazuje rodzaje źródeł dźwięku, bada doświadczalnie zaleŜność powstającego dźwięku
od np. napręŜenia i długości struny;
8.9. bada rozchodzenie się dźwięków w powietrzu i ciałach stałych;
8.10. dostrzega róŜnice w prędkości rozchodzenia się dźwięku i światła na podstawie obserwacji
zjawisk przyrodniczych i doświadczeń lub pokazów;
8.11. rozpoznaje etapy rozwoju człowieka;
8.12. dostrzega zmiany zachodzące w organizmach podczas dojrzewania płciowego.
9. Higiena człowieka. Uczeń
9.1. podaje przykłady negatywnego wpływu róŜnych organizmów (wybranych gatunków
zwierząt, roślin, grzybów, bakterii) na zdrowie człowieka i wskazuje zachowania
zapobiegające chorobom wywoływanym przez te organizmy;
9.2. określa zasady postępowania z produktami spoŜywczymi od zakupu do spoŜycia (termin
przydatności, przechowywanie, przygotowywanie posiłków);
9.3. określa zasady prawidłowego odŜywiania się;
9.4. podaje i stosuje zasady dbałości o własne ciało (higiena skóry, włosów, zębów, paznokci
oraz odzieŜy);
9.5. wymienia i stosuje podstawowe zasady ochrony narządu wzroku i słuchu;
9.6. wykazuje rolę ruchu i ćwiczeń fizycznych w utrzymaniu zdrowia;
9.7. wskazuje moŜliwości właściwego spędzania czasu wolnego z uwzględnieniem zasad
bezpieczeństwa w czasie gier i zabaw ruchowych oraz poruszania się po drodze;
9.8. określa zasady udzielania pierwszej pomocy w niektórych urazach (stłuczeniach,
zwichnięciach, skaleczeniach, złamaniach);
9.9. podaje przykłady zachowań i sytuacji, które mogą zagraŜać zdrowiu i Ŝyciu człowieka (np.
uŜywki, internet, niewybuchy i niewypały, poŜar, wypadek drogowy, jazda na łyŜwach
i kąpiel w miejscach niedozwolonych);
9.10. rozpoznaje substancje zagraŜające zdrowiu, odczytuje symbole umieszczone np. na
opakowaniach i korzysta z produktów zgodnie z ich przeznaczeniem;
9.11. wskazuje podstawowe zasady bezpiecznego zachowania się w domu, w tym posługiwania
się urządzeniami elektrycznymi, korzystania z gazu, wody;
9.12. wyjaśnia negatywny wpływ alkoholu, nikotyny i uŜywek na zdrowie człowieka;
9.13. określa zasady zdrowego stylu Ŝycia i uzasadnia konieczność ich stosowania.
33
Wersja z 5 maja 2008
10. Zjawiska elektryczne i magnetyczne w przyrodzie. Uczeń
10.1. wskazuje źródła zjawisk elektrycznych w przyrodzie (np. wyładowania atmosferyczne,
elektryzowanie się włosów przy czesaniu itp);
10.2. demonstruje za pomocą doświadczenia elektryzowanie ciał i ich oddziaływania na
przedmioty wykonane z róŜnych substancji;
10.3. wymienia źródła prądu i dobiera je do odbiorników uwzględniając napięcie;
10.4. opisuje skutki przepływu prądu w domowych urządzeniach elektrycznych, opisuje i stosuje
zasady bezpiecznego obchodzenia się z urządzeniami elektrycznymi;
10.5. buduje prosty obwód elektryczny i wykorzystuje go do sprawdzenia własności
przewodzących róŜnych substancji;
10.6. uzasadnia potrzebę oszczędzania energii elektrycznej;
10.7. bada i opisuje właściwości magnesów oraz ich wzajemne oddziaływanie, a takŜe oddziaływanie na róŜne substancje;
10.8. buduje prosty kompas i wyjaśnia zasadę jego działania, wymienia czynniki wpływające na
wskazania kompasu;
11. Ziemia we wszechświecie. Uczeń
11.1. opisuje kształt Ziemi z wykorzystaniem jej modelu - globusa;
11.2. wymienia nazwy planet Układu Słonecznego i porządkuje je według odległości od Słońca;
11.3. wyjaśnia załoŜenia teorii heliocentrycznej Kopernika;
11.4. bada doświadczalnie prostoliniowe rozchodzenie się światła (w ośrodkach jednorodnych)
i jego konsekwencje np. camera obscura, cień;
11.5. bada zjawisko odbicia światła: od zwierciadeł, powierzchni rozpraszających, elementów
odblaskowych; wskazuje przykłady stosowania elementów odblaskowych dla
bezpieczeństwa;
11.6. dostrzega zaleŜność między ruchem obrotowym Ziemi a zmianą dnia i nocy,
11.7. dostrzega zaleŜność między ruchem obiegowym Ziemi a zmianami pór roku;
11.8. prezentuje za pomocą modelu ruch obiegowy i obrotowy Ziemi.
12. Lądy i oceany. Uczeń
12.1. wskazuje na globusie: bieguny, równik, południk zerowy i 180°, półkule, kierunki główne
oraz lokalizuje kontynenty, oceany i określa ich połoŜenie względem równika i południka
zerowego;
12.2. wskazuje na mapie świata: kontynenty, oceany, równik, południk zerowy, bieguny;
12.3. wymienia strefy Ŝycia oceanu i charakterystyczne dla nich organizmy wskazując ich
przystosowania w budowie zewnętrznej do środowiska Ŝycia;
12.4. opisuje przebieg największych wypraw odkrywczych, w szczególności Kolumba
i Magellana;
13. Krajobrazy świata. Uczeń
13.1. charakteryzuje krajobrazy świata, w szczególności: lasu równikowego wilgotnego,
sawanny, pustyni gorącej, tajgi, tundry, pustyni lodowej, rozpoznaje je na ilustracji oraz
lokalizuje je na mapie;
13.2. rozpoznaje organizmy roślinne i zwierzęce typowe dla poznanych krajobrazów, wskazuje
ich przystosowania w budowie zewnętrznej do warunków Ŝycia;
13.3. wskazuje współzaleŜności między składnikami krajobrazu, zwłaszcza między klimatem
(temperatura powietrza, opady) a rozmieszczeniem roślin i zwierząt;
14. Przemiany substancji. Uczeń
14.1. wskazuje przemiany odwracalne – fizyczne, np. topnienie, krzepnięcie i nieodwracalne –
chemiczne, np. ścinanie białka, korozja;
14.2. odróŜnia pojęcia: rozpuszczanie i topnienie i podaje przykłady tych zjawisk z Ŝycia
codziennego;
34
Wersja z 5 maja 2008
14.3. bada doświadczalnie czynniki wpływające na rozpuszczanie substancji (podwyŜszanie
temperatury, mieszanie);
14.4. wskazuje i bada doświadczalnie czynniki wywołujące topnienie i krzepnięcie (temperatura)
oraz parowanie i skraplanie (temperatura, ruch powietrza, rodzaj cieczy, wielkość
powierzchni);
14.5. odróŜnia mieszaniny jednorodne od niejednorodnych, podaje przykłady takich mieszanin
z Ŝycia codziennego;
14.6. proponuje sposoby rozdzielania mieszanin jednorodnych i niejednorodnych (filtrowanie,
odparowanie, przesiewanie).
15. Ruch i siły w przyrodzie. Uczeń
15.1. opisuje ruch, dostrzega róŜnorodność ruchów (uwzględniając tor, prędkość, okresowość);
15.2. interpretuje prędkość jako drogę przebytą w jednostce czasu, wyznacza doświadczalnie
prędkość swojego ruchu np. marszu lub biegu;
15.3. bada doświadczalnie siłę tarcia i oporu powietrza oraz wody, określa czynniki, od których
te siły zaleŜą;
15.4. wskazuje w Ŝyciu codziennym sposoby zmniejszania i zwiększania siły tarcia i oporu.
Komentarze
1. Główne obszary aktywności ucznia w ramach przedmiotu to:
a. obserwowanie i mierzenie;
b. doświadczanie;
c. eksperymentowanie;
d. dokumentowanie i prezentowanie;
e. poszukiwanie odpowiedzi.
2. Warunki niezbędne do realizacji przedmiotu:
a. optymalna realizacja programu wymaga zapewnienia 9 godzin w cyklu kształcenia dla
przedmiotu;
b. w wypadku, gdy przedmiot jest realizowany w ciągu 8 godzin w cyklu kształcenia naleŜy
uwzględnić w siatce następujący przydział godzin: kl. 4 – 2h, kl. 5 – 3h, kl. 6 – 3h.
c. szkoła powinna zapewnić bezpieczne prowadzenie zajęć w terenie, podczas obserwacji i
eksperymentów;
d. wskazane jest uwzględnienie w organizacji pracy szkoły połączenie w tygodniowym planie
zajęć 2 godzin lekcyjnych przeznaczonych dla przedmiotu w celu właściwego prowadzenia
zajęć w terenie, obserwacji i eksperymentów.
3. Jeden punkt podstawy programowej nie oznacza jednej lekcji. Jest to waŜne takŜe w przypadku
obserwacji terenowych. JeŜeli nauczyciel zdecyduje się wyjść na dwie godziny poza teren szkoły, to
moŜe zaobserwować z dziećmi rzekę, odkrywkę glebową, skały, szatę roślinną, warstwy lasu, rzeźbę
terenu i inne, a potem odnosić się do tych obserwacji na kolejnych lekcjach w sali lekcyjnej.
35
Wersja z 5 maja 2008
II-P40
MATEMATYKA
II etap edukacyjny (klasy IV-VI)
12 godzin na etap, czyli łącznie 360 godzin
Wersja projektu z 5.05.2008
Wymagania ogólne:
I.
Sprawność rachunkowa
Uczeń wykonuje proste działania pamięciowe na liczbach naturalnych, całkowitych
i ułamkach, zna i stosuje algorytmy działań pisemnych oraz potrafi wykorzystać te umiejętności w sytuacjach praktycznych.
II. Wykorzystywanie i tworzenie informacji
Uczeń interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, liczbowe, graficzne, rozumie
i interpretuje pojęcia matematyczne, zna podstawową terminologię, formułuje odpowiedzi
i prawidłowo zapisuje wyniki.
III. Modelowanie matematyczne
Uczeń dobiera odpowiedni model matematyczny do prostej sytuacji, stosuje poznane wzory
i zaleŜności, przetwarza tekst zadania na działania i proste równania.
IV. Rozumowanie i tworzenie strategii
Uczeń prowadzi proste rozumowanie składające się z niewielkiej liczby kroków, ustala
kolejność czynności (w tym obliczeń) prowadzących do rozwiązania problemu, potrafi
wyciągnąć wnioski z kilku informacji podanych w róŜnej postaci.
Wymagania szczegółowe:
1. Liczby naturalne w dziesiątkowym układzie pozycyjnym. Uczeń
1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
1.5.
1.6.
Odczytuje i zapisuje liczby naturalne wielocyfrowe.
Zaokrągla liczby naturalne.
Interpretuje liczby naturalne na osi liczbowej.
Porównuje liczby naturalne.
Liczbę w zakresie 30 zapisaną w systemie rzymskim przedstawia w systemie
dziesiątkowym.
Liczby w zakresie 30 zapisane w systemie dziesiątkowym przedstawia w systemie
rzymskim.
2. Podzielność liczb naturalnych. Liczby pierwsze i złoŜone. Uczeń
2.1.
2.2.
Rozpoznaje liczby naturalne podzielne przez 2, 3, 5, 9, 10, 100.
Rozkłada liczby dwucyfrowe na czynniki pierwsze.
36
Wersja z 5 maja 2008
3. Działania na liczbach naturalnych. Uczeń
3.1.
3.2.
3.3.
3.4.
3.5.
3.6.
Dodaje, odejmuje, mnoŜy i dzieli liczby naturalne w pamięci, pisemnie lub za pomocą
kalkulatora.
Stosuje porównanie róŜnicowe i porównanie ilorazowe liczb naturalnych.
Wykonuje dzielenie z resztą liczb naturalnych.
Oblicza kwadraty i sześciany liczb naturalnych.
Stosuje reguły dotyczące kolejności wykonywania działań.
Szacuje wyniki działań.
4. Liczby całkowite. Uczeń
4.1.
4.2.
4.3.
4.4.
Podaje praktyczne przykłady liczb ujemnych.
Interpretuje liczby całkowite na osi liczbowej.
Porównuje liczby całkowite.
Wykonuje proste rachunki pamięciowe liczbach całkowitych.
5. Ułamki zwykłe i dziesiętne. Uczeń
5.1.
5.2.
5.3.
5.4.
5.5.
5.6.
5.7.
5.8.
5.9.
5.10.
5.11.
5.12.
5.13.
Opisuje część pewnej całości za pomocą ułamka.
Przedstawia ułamek jako iloraz liczb naturalnych, a iloraz liczb naturalnych jako ułamek.
Skraca i rozszerza ułamki zwykłe.
Sprowadza ułamki zwykłe do wspólnego mianownika.
Przedstawia ułamki niewłaściwe w postaci liczby mieszanej i odwrotnie.
Zapisuje wyraŜenia dwumianowane w postaci ułamka dziesiętnego i odwrotnie.
Zaznacza ułamki zwykłe i dziesiętne na osi liczbowej.
Odczytuje ułamki zwykłe i dziesiętne zaznaczone na osi liczbowej.
Zapisuje ułamek dziesiętny w postaci ułamka zwykłego.
Zamienia ułamki zwykłe na ułamki dziesiętne.
Zaokrągla ułamki dziesiętne.
Porównuje ułamki zwykłe i dziesiętne.
Stosuje porównywanie róŜnicowe ułamków zwykłych i dziesiętnych.
6. Działania na ułamkach zwykłych i dziesiętnych. Uczeń
6.1.
6.2.
6.3.
6.4.
6.5.
6.6.
6.7.
Dodaje, odejmuje, mnoŜy i dzieli ułamki zwykłe oraz liczby mieszane.
Dodaje, odejmuje, mnoŜy i dzieli ułamki dziesiętne pisemnie, a proste przykłady oblicza
w pamięci.
Oblicza ułamek danej liczby.
Oblicza kwadraty i sześciany ułamków zwykłych i dziesiętnych oraz liczb mieszanych.
Oblicza wartości prostych wyraŜeń arytmetycznych, stosując reguły dotyczące kolejności
wykonywania działań.
Wykonuje działania na ułamkach dziesiętnych z uŜyciem kalkulatora i własnych
poprawnych strategii.
Szacuje wyniki działań.
7. Elementy algebry. Uczeń
7.1.
7.2.
7.3.
Korzysta z nieskomplikowanych wzorów, w których występują oznaczenia literowe,
umie zamienić wzór na formę słowną.
Stosuje oznaczenia literowe nieznanych wielkości liczbowych i zapisuje proste wyraŜenie
algebraiczne na podstawie informacji osadzonych w kontekście praktycznym.
Rozwiązuje równanie pierwszego stopnia z jedną niewiadomą występującą po jednej
stronie równania (poprzez zgadywanie, dopełnianie lub wykonanie działania
odwrotnego).
37
Wersja z 5 maja 2008
8. Proste i odcinki. Uczeń
8.1.
8.2.
8.3.
8.4.
Rozpoznaje i nazywa figury: punkt, prosta, półprosta, odcinek.
Rozpoznaje odcinki prostopadłe i równoległe.
Rysuje i szkicuje odręcznie pary odcinków prostopadłych i równoległych.
Mierzy długość odcinka z dokładnością do 1 mm.
9. Kąty. Uczeń
9.1.
9.2.
9.3.
9.4.
9.5.
9.6.
9.7.
Wskazuje w kątach ramiona i wierzchołek.
Mierzy kąty mniejsze od 180o z dokładnością do 1o.
Rysuje kąt o mierze mniejszej niŜ 180o.
Porównuje kąty.
Rozpoznaje kąt prosty, ostry, rozwarty i półpełny.
Rozpoznaje kąty wierzchołkowe i korzysta z ich własności.
Rozpoznaje kąty przyległe i korzysta z ich własności.
10. Wielokąty, koła, okręgi. Uczeń
10.1. Rozpoznaje i nazywa trójkąty ostrokątne, prostokątne i rozwartokątne, równoboczne
i równoramienne.
10.2. Konstruuje trójkąt o trzech danych bokach.
10.3. Stosuje twierdzenie o sumie kątów trójkąta.
10.4. Ustala moŜliwość zbudowania trójkąta (na podstawie nierówności trójkąta).
10.5. Rozpoznaje i nazywa kwadrat, prostokąt, romb, równoległobok, trapez.
10.6. Wskazuje najwaŜniejsze własności kwadratu, rombu, prostokąta, równoległoboku,
trapezu.
10.7. Wskazuje, a takŜe rysuje cięciwę, średnicę, promień koła i okręgu.
11. Bryły. Uczeń
11.1. Wyodrębnia graniastosłupy proste, ostrosłupy, walce, stoŜki i kule spośród innych brył,
rozpoznaje te bryły w sytuacjach praktycznych.
11.2. Wyodrębnia prostopadłościany i sześciany spośród graniastosłupów.
11.3. Rozpoznaje siatki graniastosłupów prostych i ostrosłupów.
11.4. Rysuje siatki prostopadłościanów.
12. Obliczenia w geometrii. Uczeń
12.1. Oblicza obwód wielokąta o danych długościach boków.
12.2. Oblicza pola: kwadratu, prostokąta, rombu, równoległoboku, trójkąta, trapezu
przedstawionych na rysunku (w tym na własnym rysunku pomocniczym) oraz
w sytuacjach praktycznych.
12.3. Stosuje jednostki pola: m2, cm2, km2, mm2, dm2, ar, hektar.
12.4. Oblicza objętość i pole powierzchni prostopadłościanu przy danych długościach
krawędzi.
12.5. Stosuje jednostki objętości i pojemności: litr, dm3, m3, mililitr, cm3, mm3.
12.6. Oblicza miary kątów, stosując przy tym poznane własności kątów i wielokątów.
13. Obliczenia praktyczne. Uczeń
13.1. Interpretuje 100% pewnej wielkości jako całość, 50% - jako połowę, 10% - jako jedną
dziesiątą, a 1% - jako setną część pewnej wielkości liczbowej.
13.2. W kontekście praktycznym zapisuje ułamki o mianownikach będących dzielnikami liczby
100 w postaci procentu pewnej wielkości liczbowej.
38
Wersja z 5 maja 2008
13.3. Oblicza procent danej wielkości w przypadkach osadzonych w kontekście praktycznym
i o stopniu trudności typu 50%, 10%, 20%.
13.4. Wykonuje proste obliczenia zegarowe na godzinach, minutach i sekundach.
13.5. Wykonuje proste obliczenia kalendarzowe na dniach, tygodniach, miesiącach, latach.
13.6. Odczytuje temperaturę (dodatnią i ujemną).
13.7. Zamienia i prawidłowo stosuje jednostki długości: metr, centymetr, decymetr, milimetr,
kilometr.
13.8. Zamienia i prawidłowo stosuje jednostki masy: gram, kilogram, dekagram, tona.
13.9. Oblicza rzeczywistą długość odcinka, gdy dana jest jego długość w skali.
13.10. Oblicza długość odcinka w skali, gdy dana jest jego rzeczywista długość.
13.11. W sytuacji praktycznej oblicza: długość drogi przy danej prędkości i danym czasie,
prędkość przy danej długości drogi i danym czasie, czas przy danej długości drogi i danej
prędkości.
13.12. Stosuje jednostki prędkości: km/h, m/s.
14. Elementy statystyki opisowej. Uczeń
14.1. Gromadzi i porządkuje dane.
14.2. Odczytuje i interpretuje dane przedstawione w tekstach, tabelach, diagramach
i na wykresach.
15. Zadania tekstowe. Uczeń
15.1. Czyta ze zrozumieniem prosty tekst zawierający informacje liczbowe.
15.2. Wykonuje wstępne czynności ułatwiające rozwiązanie zadania, w tym rysunek
pomocniczy lub wygodne dla niego zapisanie informacji i danych z treści zadania.
15.3. Dostrzega zaleŜności między podanymi informacjami.
15.4. Dzieli rozwiązanie zadania na etapy, stosując własne poprawne, wygodne dla niego
strategie rozwiązania.
15.5. Do rozwiązywania zadań osadzonych w kontekście praktycznym stosuje poznaną wiedzę
z zakresu arytmetyki i geometrii oraz nabyte umiejętności rachunkowe, a takŜe własne
poprawne metody.
15.6. Weryfikuje wynik zadania tekstowego, oceniając sensowność rozwiązania.
Uwagi i komentarze
Ad 1.5. i 1.6. Liczby w zapisie rzymskim uczeń powinien umiejętnie stosować w kontekście
praktycznym – zapisywanie stuleci lub miesięcy.
Ad 2.
Uczeń powinien umieć rozpoznać liczbę złoŜoną, gdy:
1o liczba jest dwucyfrowa,
2o dzielniki moŜna znaleźć, korzystając z poznanych cech podzielności.
Ad 3.1.
Dodawanie pamięciowe dotyczy przede wszystkim liczb jedno i dwucyfrowych.
Pamięciowe mnoŜenie dotyczy iloczynu liczby z maksymalnie dwiema cyframi znaczącymi
przez liczbę z jedną cyfrą znaczącą. Np. moŜna oczekiwać umiejętności mnoŜenia w
pamięci 240 · 300, ale nie naleŜy oczekiwać obliczania w pamięci iloczynu 11 · 22.
Dzielenie w pamięci dotyczy jedynie działań najprostszych typu: 120 : 4; 500 : 250; 3200 :
80 itp. Ćwiczenia w mnoŜeniu i dzieleniu pisemnym powinny prowadzić do nabrania
biegłości w obliczaniu iloczynów i ilorazów liczb jedno i dwucyfrowych.
39
Wersja z 5 maja 2008
Ad 3.2. i 5.13. Uczeń nie musi znać terminów „porównanie róŜnicowe”, „porównanie ilorazowe”,
powinien jedynie odróŜniać odpowiadające im zwroty, np. „o 5 więcej” od „5 razy więcej”.
Ad 3.5.
Reguły kolejności wykonywania działań naleŜy ćwiczyć na prostych przykładach,
w bardziej skomplikowanych wskazane jest uŜywanie nawiasów.
Ad 5.1. Uczeń powinien np. umieć ocenić, jaką część figury zamalowano, zamalować odpowiednią
część figury, zapisać za pomocą ułamka, jaką częścią metra jest centymetr itp.
Ad 5.8. i 5.9. Na osi liczbowej powinna być wygodna i odpowiednio dopasowana jednostka.
Ad 5.10. Dotyczy przede wszystkim ułamków zwykłych o mianownikach będących dzielnikami liczb
10, 100, 1000. Ułamki dziesiętne otrzymane przez dzielenie licznika przez inny mianownik,
naleŜy zaokrąglać.
Ad 6.1.
Mianowniki dodawanych i odejmowanych ułamków nie powinny mieć więcej niŜ dwie
cyfry znaczące.
Ad 6.2.
Rachunek pamięciowy dotyczy prostych przykładów, takich jak:. 0,64 + 0,3; 0,72 – 0,5; 0,2·
0,4; 0,42 : 0,6.
Rachunek pisemny dotyczy przede wszystkim ułamków dziesiętnych, z których co najmniej
jeden ma najwyŜej dwie cyfry znaczące, np. 32,4 · 0,072; 0,064:0,25.
Ad 7.1.
Nie dotyczy przekształcania wzorów.
Ad 10.
Uczeń posługuje się pojęciem wielokąta (trójkąta, czworokąta) intuicyjnie, nie musi znać
ścisłej definicji tych figur, korzystającej z pojęcia łamanej.
Ad 10.5. Uczeń powinien np. wiedzieć, Ŝe równoległobok jest trapezem.
Ad 10.6. Uczeń powinien umieć podać co najmniej jedną cechę wyodrębniającą np. kwadraty spośród
rombów lub równoległoboki spośród trapezów.
Ad 10.8. Uczeń powinien wiedzieć, Ŝe średnica koła (okręgu) jest jedną z cięciw tego koła (okręgu),
a promień koła (okręgu) jest dwa razy krótszy od średnicy tego koła (okręgu).
Ad 13.1. Uczeń nie musi znać formalnego określenia procentu, powinien tylko umieć przetłumaczyć
sobie informacje o procentach na informacje o ułamkach i to tylko dla procentów typu
100%, 50%, 10%.
Ad 13.3. Obliczanie procentu danej liczby powinno jedynie przybliŜać pojęcie procentu i nie
powinno prowadzić do trudnych dla dziecka obliczeń.
Ad 13.11. Przy wykonywaniu tych obliczeń uczeń nie musi umieć posługiwać się wzorami
fizycznymi.
Ad 14.1. Dotyczy w szczególności tworzenia tabel.
Ad 15.5. Nie naleŜy oczekiwać umiejętności rozwiązywania zadań tekstowych za pomocą równań.
40
Wersja z 5 maja 2008
II-P41
ZAJĘCIA TECHNICZNE
II etap edukacyjny (klasy IV-VI)
3 godziny na etap, czyli łącznie 90 godzin
Wersja projektu z dnia 5.05.2008
Wymagania ogólne:
I.
Rozumienie środowiska technicznego.
II. Sprawność w planowaniu i realizacji praktycznych działań technicznych
(od pomysłu do wytworu).
III. Sprawność i bezpieczeństwo w posługiwaniu się sprzętem technicznym.
Wymagania szczegółowe:
Uczeń:
1. Opisuje technikę w bliŜszym i dalszym otoczeniu:
1.1. określa funkcje przedmiotów ze swojego otoczenia (np. podaje zalety i wady stosowania
tworzyw sztucznych w budownictwie, gospodarstwie domowym, przemyśle maszynowym,
rolnictwie itd.).
2. Opracowuje koncepcje rozwiązań problemów technicznych:
2.1. rozpoznaje praktycznie materiały konstrukcyjne i porównuje podstawowe ich właściwości:
papier, materiały drzewne, metale, tworzywa sztuczne; określi moŜliwości wykorzystania
materiałów w technice w zaleŜności od właściwości;
2.2. zapisuje rozwiązania techniczne w formie graficznej (wykonuje odręczny szkic techniczny),
analizuje rysunki techniczne stosowane w katalogach i instrukcjach obsługi.
3. Planuje i realizuje działania praktyczne:
3.1. wypisuje kolejność działań (operacji technologicznych) oraz szacuje czas ich trwania;
3.2. organizuje miejsce pracy oraz posługuje się podstawowymi narzędziami stosowanymi do
obróbki ręcznej róŜnych materiałów i montaŜu.
4. Bezpiecznie wykorzystuje wytwory techniczne:
4.1. prowadzi obsługę, regulację urządzeń (np. roweru, sprzęt audio-wideo),
4.2. bezpiecznie uczestniczy w ruchu drogowym jako pieszy, pasaŜer i rowerzysta.
5. Zna rozwiązania problemów rozwoju środowiska technicznego:
5.1. opisuje zasady segregowania odpadów z róŜnych materiałów (papieru, drewna, tworzyw
sztucznych, metali i szkła);
5.2. racjonalnie gospodaruje surowcami wtórnymi w najbliŜszym środowisku (dom, osiedle,
miejscowość).
41
Wersja z 5 maja 2008
Uwagi
1) W nauczaniu zajęć technicznych najwaŜniejszym celem jest opanowanie przez uczniów metod
działań praktycznych.
2) Wymagania szczegółowe podkreślają to, Ŝe podmiotem działań technicznych jest człowiek,
a opracowane przez niego metody działań technicznych mają słuŜyć jego dobru.
3) Zajęcia techniczne realizowane są w przystosowanych i wyposaŜonych pracowniach
z podziałem klas na grupy.
4) Wymagania szczegółowe w punkcie 4 pozwalają przygotować ucznia do uzyskania karty
rowerowej (do 15 godz.).
42
Wersja z 5 maja 2008
II-P42
ZAJĘCIA KOMPUTEROWE
II etap edukacyjny (klasy IV-VI)
3 godziny na etap, czyli łącznie 90 godzin
Wersja projektu z dnia 8.04.2008
Wymaganie ogólne
Uczeń:
I.
II.
III.
IV.
Bezpiecznie posługuje się komputerem i jego oprogramowaniem.
Wyszukuje i wykorzystuje informacje z róŜnych źródeł.
Komunikuje się za pomocą komputera i technologii informacyjnej.
Opracowuje za pomocą komputera rysunki, motywy, teksty, animacje, prezentacje
multimedialne i dane liczbowe.
V. Rozwiązuje problemy i podejmuje decyzje z wykorzystaniem komputera.
VI. Stosuje komputer oraz programy i gry edukacyjne do wzbogacania własnego uczenia się
i poznawania róŜnych dziedzin.
VII. Stosuje komputer i technologię informacyjną do rozwoju swoich zainteresowań. Potrafi
scharakteryzować inne zastosowania komputerów w Ŝyciu codziennym. Jest świadomy zagroŜeń
i ograniczeń związanych z korzystaniem z komputera i Internetu.
Wymagania szczegółowe
Uczeń:
1. Posługuje się komputerem i jego oprogramowaniem.
1.1. Komunikuje się z komputerem za pomocą ikon, przycisków, menu i okien dialogowych.
1.2. Odczytuje i prawidłowo interpretuje znaczenie komunikatów wysyłanych przez programy.
1.3. Prawidłowo zapisuje i przechowuje wyniki swojej pracy w komputerze i na nośnikach
elektronicznych, a następnie korzysta z nich.
1.4. Korzysta z pomocy, dostępnej w programach.
1.5. Posługuje się podstawowym słownictwem informatycznym.
1.6. Przestrzega podstawowych zasad bezpiecznej i higienicznej pracy przy komputerze.
Zna zagroŜenia wynikające z niewłaściwego korzystania z komputera.
2. Wyszukuje i wykorzystuje informacje z róŜnych źródeł.
2.1. Wyszukuje informacje w róŜnych źródłach elektronicznych (słowniki, encyklopedie, zbiory
biblioteczne, dokumentacje techniczne i zasoby Internetu).
2.2. Selekcjonuje, porządkuje i gromadzi znalezione informacje.
2.3. Wykorzystuje, stosownie do potrzeb, informacje w róŜnych formatach.
2.4. Potrafi scharakteryzować róŜne postaci informacji: tekstową, graficzną, dźwiękową,
audiowizualną, multimedialną.
43
Wersja z 5 maja 2008
3. Komunikuje się za pomocą komputera i technologii informacyjnej.
3.1. Komunikuje się za pomocą poczty elektronicznej, stosując podstawowe zasady netykiety.
3.2. Korzysta z poczty elektronicznej przy realizacji projektów (klasowych, szkolnych
lub międzyszkolnych) z róŜnych dziedzin, np. związanych z ekologią, środowiskiem
geograficznym, historią lub zagadnieniami dotyczącymi spraw lokalnych.
4. Opracowuje za pomocą komputera rysunki, motywy, teksty, animacje, prezentacje multimedialne
i dane liczbowe
4.1. Tworzy rysunki i motywy przy uŜyciu edytora grafiki (posługuje się kształtami, barwami,
przekształcaniem obrazu, fragmentami innych obrazów).
4.2. Opracowuje i redaguje teksty (listy, ogłoszenia, zaproszenia, ulotki, wypracowania), stosując
podstawowe moŜliwości edytora tekstu w zakresie formatowania akapitu i strony. Łączy
grafikę z tekstem.
4.3. Wykonuje w arkuszu kalkulacyjnym proste obliczenia, przedstawia je graficznie
i interpretuje.
4.4. Przygotowuje proste prezentacje i animacje multimedialne.
5. Rozwiązuje problemy i podejmuje decyzje z wykorzystaniem komputera.
5.1. Za pomocą ciągu poleceń tworzy proste motywy graficzne na ekranie lub steruje obiektem na
ekranie.
5.2. Uczestniczy w pracy zespołowej, porozumiewa się z innymi osobami podczas realizacji
wspólnego projektu, podejmuje decyzje w zakresie swoich zadań i uprawnień.
6. Stosuje komputer oraz programy i gry edukacyjne do wzbogacania własnego uczenia się i poznawania róŜnych dziedzin.
6.1. Korzysta z komputera, jego oprogramowania i zasobów elektronicznych (lokalnych i w sieci)
do wspomagania i wzbogacania realizacji zagadnień z wybranych przedmiotów.
6.2. Korzysta z zasobów (słowników, encyklopedii, sieci Internet) i programów multimedialnych
(w tym programów edukacyjnych) z róŜnych przedmiotów i dziedzin wiedzy.
7. Stosuje komputer i technologię informacyjną do rozwoju swoich zainteresowań. Potrafi
scharakteryzować inne zastosowania komputerów w Ŝyciu codziennym. Jest świadomy zagroŜeń
i ograniczeń związanych z korzystaniem z komputera i Internetu.
7.1. Potrafi opisać przykłady wykorzystania komputera i sieci Internet w Ŝyciu codziennym.
7.2. Szanuje prywatność i wyniki pracy innych osób.
7.3. Przestrzega zasad etycznych i prawnych związanych z korzystaniem z komputera i Internetu,
zna moŜliwe zagroŜenia.
Uwagi
Ad 1
Zajęcia komputerowe powinny odbywać się w szkolnej pracowni komputerowej. Klasy powinny być
dzielone na grupy tak, aby kaŜdy uczeń miał do dyspozycji osobny komputer.
Ad 6
Podczas prac nad projektami (indywidualnymi lub zespołowymi) lub w czasie zajęć z innych
przedmiotów uczniowie powinni mieć moŜliwość korzystania z komputerów w zaleŜności od potrzeb
wynikających z charakteru zajęć i realizowanych tematów i celów.
44
Wersja z 5 maja 2008
II-P50
JĘZYK OBCY NOWOśYTNY
II etap edukacyjny (klasy IV-VI)
8 godzin na etap, czyli łącznie 240 godzin
Wersja projektu z dnia 8.04.2008
Wymagania ogólne:
I. Wiadomości - uczeń zna środki językowe
Uczeń posługuje się podstawowym zasobem środków językowych (leksykalnych,
gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umoŜliwiającym realizację pozostałych
wymagań w zakresie opisanej tematyki.
II. Recepcja - uczeń rozumie wypowiedzi
Uczeń rozumie bardzo proste i krótkie wypowiedzi ustne artykułowane wyraźnie i powoli,
w standardowej odmianie języka, a takŜe krótkie i proste wypowiedzi pisemne na tematy wymienione
w wymaganiach szczegółowych.
III. Ekspresja - uczeń tworzy wypowiedzi
Uczeń samodzielnie formułuje bardzo krótkie, proste i zrozumiałe wypowiedzi ustne i pisemne na
tematy wymienione w wymaganiach szczegółowych.
IV. Interakcja - uczeń reaguje na wypowiedzi
Uczeń uczestniczy w prostej rozmowie i w typowych sytuacjach reaguje w sposób zrozumiały,
adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.
V. Modyfikacja - uczeń przetwarza wypowiedzi
Uczeń potrafi zmienić formę przekazu ustnego lub pisemnego w zakresie opisanym w wymaganiach
szczegółowych.
Szkoła kształtuje:
1. postawy ciekawości, tolerancji i otwartości wobec innych kultur
2. gotowość do korzystania ze źródeł informacji w języku obcym, równieŜ przy pomocy technologii
informacyjnej
3. świadomość językową poprzez nauczanie języka obcego (np. podobieństw i róŜnic między
językami)
Wymagania szczegółowe:
1. Uczeń posługuje się podstawowym zasobem środków językowych: leksykalnych, gramatycznych,
ortograficznych oraz fonetycznych, umoŜliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w
zakresie następujących tematów:
a. człowiek (dane personalne, wygląd zewnętrzny, uczucia i emocje, zainteresowania)
b. dom (miejsce zamieszkania, opis domu, pomieszczeń domu i ich wyposaŜenia)
c. szkoła (przedmioty nauczania, przybory szkolne)
d. praca (popularne zawody)
45
Wersja z 5 maja 2008
e. Ŝycie rodzinne i towarzyskie (członkowie rodziny, koledzy, przyjaciele, czynności Ŝycia
codziennego, formy spędzania czasu wolnego)
f. Ŝywienie (artykuły spoŜywcze, posiłki)
g. zakupy i usługi (rodzaje sklepów, towary, sprzedawanie i kupowanie)
h. podróŜowanie i turystyka (środki transportu, kierunki świata)
i. kultura (święta, obrzędy)
j. sport (popularne dyscypliny sportu, sprzęt sportowy)
k. zdrowie (samopoczucie, higiena codzienna)
l. świat przyrody (pogoda, rośliny i zwierzęta, krajobraz)
2. Uczeń rozumie wypowiedzi ze słuchu
2.1. reaguje na polecenia
2.2. rozumie znaczenie zwrotów dnia codziennego adresowanych do ucznia
2.3. rozumie ogólny sens prostego tekstu
2.4. wyszukuje proste informacje szczegółowe w tekście słuchanym
2.5. rozpoznaje rodzaje sytuacji komunikacyjnych (np. u lekarza, w sklepie, na dworcu,
w szkole)
2.6. rozumie intencje rozmówców (np. podawanie informacji, wyraŜanie prośby, zgody
lub braku zgody, Ŝartowanie).
3. Uczeń rozumie krótkie, proste, kilkuzdaniowe wypowiedzi pisemne
3.1. rozumie ogólny sens tekstu
3.2. wyszukuje proste informacje szczegółowe w tekście
3.3. rozpoznaje róŜne rodzaje tekstów, np. list prywatny, email, sms, opowiadanie,
zaproszenie, kartka pocztowa
4. Uczeń tworzy kilkuzdaniowe wypowiedzi ustne według wzoru
4.1. opisuje ludzi, przedmioty i miejsca
4.2. opowiada o czynnościach Ŝycia codziennego
4.3. przedstawia swoje upodobania i uczucia
5. Uczeń tworzy kilkuzdaniowe wypowiedzi pisemne według wzoru
5.1. opisuje ludzi, przedmioty i miejsca
5.2. opisuje czynności dnia codziennego
5.3. przedstawia swoje upodobania i uczucia
6. Uczeń reaguje ustnie w prostych sytuacjach dnia codziennego
6.1. przedstawia siebie i członków swojej rodziny
6.2. podaje swój wiek i miejsce zamieszkania
6.3. podaje swoje upodobania
6.4. mówi co posiada i co potrafi robić
6.5. prosi o informacje
6.6. wyraŜa swoje emocje
6.7. wyraŜa prośbę i podziękowanie
7. Uczeń przetwarza tekst ustnie lub pisemnie
7.1. przekazuje ustnie informacje uzyskane z tekstu słuchanego lub czytanego
7.2. zapisuje informacje uzyskane z tekstu słuchanego lub czytanego
8. Inne umiejętności
8.1. Uczeń zna i wykorzystuje techniki samodzielnej pracy nad językiem (np. korzystanie ze
słownika, poprawianie błędów we własnych tekstach, techniki prowadzenia notatek
i zapamiętywania nowych wyrazów, wykorzystywanie tekstów kultury w języku obcym);
8.2. Uczeń zna i wykorzystuje strategie komunikacyjne (np. domyślanie się znaczenia wyrazów
z kontekstu, rozumienie tekstu zawierającego nieznane słowa i zwroty)
46
Wersja z 5 maja 2008
II-P60
WYCHOWANIE FIZYCZNE
II etap edukacyjny (klasy IV-VI)
12 godzin na etap, czyli łącznie 360 godzin
Wersja projektu z 8.04.2008
Wymagania ogólne:
Bezpieczne uczestnictwo w aktywności fizycznej o charakterze rekreacyjnym, sportowym ze
zrozumieniem jej znaczenia dla zdrowia, w szczególności:
I. Udział w aktywności fizycznej ukierunkowanej na zdrowie, sport i wypoczynek.
II. Stosowanie zasad bezpieczeństwa podczas aktywności fizycznej.
Wymagania szczegółowe:
1. Diagnoza sprawności fizycznej. Uczeń
1.1. wykonuje bez zatrzymania marszowo-biegowy test Coopera,
1.2. wybiera próby sprawnościowe pozwalające ocenić wytrzymałość tlenową, siłę
mięśni posturalnych oraz gibkość dolnego odcinka kręgosłupa oraz z pomocą
nauczyciela interpretować uzyskane wyniki.
2. Trening zdrowotny. Uczeń
2.1. mierzy tętno,
2.2. wymienia czynniki hartujące organizm,
2.3. demonstruje po jednym ćwiczeniu kształtującym wybrane zdolności motoryczne
oraz ułatwiające utrzymywanie prawidłowej postawy,
2.4. wykonuje próbę wielobojową składającą się z biegu, skoku i rzutu,
2.5. wykonuje przewrót w przód z marszu oraz przewrót w tył,
2.6. wykonuje prosty układ gimnastyczny.
3. Sporty całego Ŝycia i wypoczynku. Uczeń
3.1. organizuje w gronie rówieśników zabawę, grę ruchową, rekreacyjną, stosując
przepisy w formie uproszczonej,
3.2. stosuje w grze: kozłowanie piłki w biegu ze zmianą kierunku ruchu, prowadzenie
piłki w biegu ze zmianą kierunku, podanie oburącz i jednorącz, rzut do kosza, rzut
i strzał do bramki, odbicie piłki oburącz sposobem górnym.
4. Bezpieczna aktywność fizyczna i higiena osobista. Uczeń
4.1. omawia sposoby postępowania w sytuacji zagroŜenia zdrowia lub Ŝycia,
4.2. korzysta bezpiecznie ze sprzętu i urządzeń sportowych,
4.3. stosuje zasady samoasekuracji,
4.4. porusza się bezpiecznie po drogach publicznych na rowerze,
4.5. dobiera strój i obuwie sportowe do ćwiczeń w zaleŜności od miejsca zajęć oraz
warunków atmosferycznych.
47
Wersja z 5 maja 2008
5. Sport. Uczeń
5.1. wyjaśnia, dlaczego naleŜy przestrzegać ustalonych reguł w trakcie rywalizacji
sportowej,
5.2. uczestniczy w sportowych rozgrywkach klasowych w roli zawodnika stosując
zasady czystej gry: szacunku dla rywala, respektowania przepisów gry,
podporządkowania się decyzjom sędziego, podziękowania za wspólną grę.
5.3. wyjaśnia zasady kulturalnego kibicowania.
6. Taniec. Uczeń
6.1. wykonuje improwizację ruchową do wybranej muzyki,
6.2. wyjaśnia, jak naleŜy zachować się na zabawie tanecznej.
Uwagi
Wychowanie fizyczne w planowanej reformie ma do spełnienia waŜne funkcje edukacyjne,
rozwojowe i zdrowotne. W pozostałych przedmiotach zdobywana wiedza i umiejętności, ze
zrozumiałych względów, w niewielkim stopniu dotyczy stosunku do własnego ciała i zdrowia
i. Wychowanie fizyczne w swej funkcji doraźnej wspiera rozwój fizyczny i poszerza potencjał
zdrowotny, a w funkcji prospektywnej przygotowuje do całoŜyciowej troski o sprawność i
zdrowie. W konsekwencji moŜe Ŝycie przedłuŜyć i polepszyć jego jakość, ograniczając
niedogodności starości. Dobrze zrealizowany program wychowania fizycznego splecionego z
edukacją zdrowotną moŜe znacząco – co ma takŜe pozytywne konsekwencje ekonomiczne –
przyczynić się do minimalizacji wielu narastających problemów słuŜby zdrowia.
W przygotowanym projekcie podstaw programowych wychowania fizycznego zastosowano
inny sposób regulacji praktyki edukacyjnej, koncentrując się na precyzyjny określaniu
wymagań, w tym szczegółowych i wyrazistszym zarysowaniu sylwetki absolwenta.
Przygotowanie podstaw programowych jest waŜnym, ale nie jedynym przedsięwzięciem
zmierzającym do zwiększenia skuteczności wychowania fizycznego. Niezbędne jest szereg
równoległych działań wspierających podmiotowość nauczyciela jako twórcy i realizatora
programu nauczania oraz ucznia współrealizatora programu. Wśród nich warto podkreślić:
ściślejszą współpracę ze szkołami wyŜszymi kształcącymi na kierunku wychowanie fizyczne,
rozwijanie systemy pomocy metodycznej, w tym wydawnictw, czasopism branŜowych,
internetowych form wymiany doświadczeń i popularyzacji najlepszych rozwiązań.
WaŜnym i dla polskiego modelu wychowania fizycznego nowatorskim, choć trudnym w
realizacji rozwiązaniem jest podział obowiązkowego wymiaru wychowania fizycznego na
część realizowaną w systemie klasowo-lekcyjnym i część w postaci fakultetów prowadzonych
w systemie zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych (obowiązkowych, co do udziału, jednak
umoŜliwiających wybór treści). Podczas zajęć lekcyjnych zasadniczo realizowane są
wymagania określone w podstawach programowych z moŜliwością ew. ich poszerzania,
natomiast fakultety słuŜą poszerzaniu i pogłębianiu umiejętności i wiadomości uczniów
związanych z aktywnością fizyczną na miarę ich moŜliwości i oczekiwań.
Ogólna charakterystyka przedmiotu
Wychowanie fizyczne wspiera rozwój psychofizyczny uczniów oraz upowszechnia obyczaj
aktywności fizycznej i troski o zdrowie. Trzon podstawy programowej wychowania
fizycznego stanowią zagadnienia dotyczące aktywności fizycznej motywowanej potrzebami
zdrowotnymi i rekreacyjnymi. Czas obowiązkowego wychowania fizycznego w szkole jest
podzielony na lekcje oraz fakultety realizowane w postaci zajęć pozalekcyjnych i
pozaszkolnych w proporcji określonej w podstawie programowej (z uwzględnieniem
rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 9 grudnia 2003 r., Dz. U. z 2003 r.,
48
Wersja z 5 maja 2008
Nr 217, poz. 2128 – istnieje potrzeba modyfikacji wspomnianego rozporządzenia). Podstawa
programowa wychowania fizycznego określa wymagania szczegółowe w odniesieniu do
części lekcji wychowania fizycznego. Określa równieŜ profile fakultetów. Szkoła,
uwzględniając przewidziane w podstawie programowej wymagania szczegółowe, winna
rozwijać własną ofertę programową zarówno w odniesieniu do lekcji wychowania fizycznego,
jaki i fakultetów. Osiągnięcia edukacyjne związane z udziałem ucznia w fakultetach mogą
być rozwinięciem umiejętności, wiadomości i sprawności zdobytych w lekcjach a takŜe
skutkiem wprowadzania nowych treści kształcenia. Przy ustalaniu oceny z wychowania
fizycznego uwzględnia się udział ucznia w lekcjach i fakultecie. Sposób ustalania oceny z
wychowania fizycznego z uwzględnieniem obu rodzajów zajęć rozstrzyga szkolny system
oceniania.
Szkoła zapewnia warunki realizacji określonych w podstawie programowej i programach
nauczania wymagań szczegółowych, które naleŜy traktować jako wskaźniki rozwoju
dyspozycji osobowych niezbędnych do:
1) uczestniczenia w kulturze fizycznej w okresie nauki szkolnej, a takŜe po jej zakończeniu,
2) inicjowania i współorganizowania aktywności fizycznej,
3) dokonywania wyboru całoŜyciowych form aktywności fizycznej.
W związku z powyŜszym szkoła jest zobowiązana:
a) prowadzić zajęcia z wychowania fizycznego w sali sportowej, w specjalnie
przygotowanym pomieszczeniu zastępczym bądź na boisku szkolnym; szczególnie poŜądane
są zajęcia ruchowe na zewnątrz budynku szkolnego,
b) zapewnić urządzenia i sprzęt sportowy niezbędny do zdobycia przez uczniów umiejętności
i wiadomości oraz rozwinięcia sprawności określonych w podstawie programowej.
Na pierwszym etapie edukacji zajęcia z wychowania fizycznego są prowadzone kaŜdego dnia
nauki szkolnej w czasie nie krótszym niŜ 30 minut, tak, aby całkowity czas trwania zajęć w
tygodniu wynosił nie mniej niŜ cztery godziny. Zajęcia wychowania fizycznego prowadzą
specjaliści w tym zakresie lub specjaliści w zakresie wczesnej edukacji spełniający
wymagania kwalifikacyjne związane z prowadzeniem zajęć ruchowych z dziećmi w szkole
(taki zapis byłby moŜliwy w przypadku zmiany rozporządzeń: w sprawie kształcenia
nauczycieli i w sprawie szczegółowych kwalifikacji). Na drugim i trzecim etapie edukacji
cztery obowiązkowe godziny wychowania fizycznego podzielone są na dwie godziny
realizowane w systemie klasowo-lekcyjnym i dwie godziny zajęć pozalekcyjnych lub
pozaszkolnych. Na czwartym etapie edukacji trzy obowiązkowe godziny wychowania
fizycznego podzielone są na jedną – realizowaną w systemie klasowo-lekcyjnym i dwie –
zajęć pozalekcyjnych lub pozaszkolnych.
Opis modułów
Szkoła w ramach obowiązkowego wychowania fizycznego umoŜliwia uczniom uczestnictwo
w fakultetach realizowanych w formie zajęć pozalekcyjnych lub pozaszkolnych. Fakultety, w
ramach liczby godzin określonej w podstawie programowej, są dla ucznia zajęciami
obowiązkowymi, co do udziału, przy zachowaniu prawa ucznia do wyboru profilu i szczegółowych treści fakultetu. Szkoła organizuje fakultety o profilu:
- sportowym,
- rekreacyjno-zdrowotnym,
- tanecznym,
- turystycznym.
Szkoła, uwzględniając lokalne tradycje i warunki, a takŜe potrzeby i oczekiwania uczniów
oraz ich rodziców (prawnych opiekunów) ustala szczegółowe formy aktywności fizycznej w
ramach fakultetów o róŜnych profilach. RóŜnorodność fakultetów powinna gwarantować
49
Wersja z 5 maja 2008
moŜliwość udziału uczniów w zajęciach dostosowanych do ich moŜliwości i zainteresowań,
stwarzając okazję do satysfakcjonującej aktywności i osiągnięć. Udział w fakultecie o
określonym profilu wspiera rozwój umiejętności, wiadomości i sprawności uczniów,
przydatnych w ramach typowych dla profilu form aktywności fizycznej. Uczeń, który
systematycznie, w ramach właściwych instytucji podejmuje aktywność fizyczną typową dla
jednego z profili moŜe być zwolniony z udziału w fakultecie. W takiej sytuacji ocena udziału
w fakultecie jest ustalona jako celująca. Sposób udokumentowania podejmowania
pozaszkolnej aktywności fizycznej określa statut szkoły.
Fakultet sportowy
Fakultet sportowy umoŜliwia uprawianie dyscypliny sporu oraz udział w systemie
pozaszkolnej rywalizacji sportowej dzieci i młodzieŜy. Szkoła przedstawia uczniom oraz ich
rodzicom (prawnym opiekunom) wykaz dyscyplin do wyboru. Udział w fakultecie
sportowym moŜe w szkole być uzaleŜniony od selekcji uwzględniającej predyspozycje ucznia
do uprawiania dyscypliny sportu. W ramach fakultetu sportowego uczniowie czwartego etapu
edukacji mają moŜliwość uzyskania uprawnień młodzieŜowego sędziego sportowego lub
młodzieŜowego organizatora sportu.
Fakultet rekreacyjno-zdrowotny
Fakultet rekreacyjno-zdrowotny umoŜliwia aktywność fizyczną motywowaną zdrowiem,
wypoczynkiem lub zabawą oraz udział w systemie wewnątrzszkolnej rywalizacji sportowej
dzieci i młodzieŜy. Realizacja tego modułu jest nastawiona na przygotowywanie uczniów do
systematycznej aktywności fizycznej w czasie wolnym od obowiązków, ze świadomością
korzyści zdrowotnych z tego wynikających. Fakultet moŜe zawierać jedną lub kilka form
aktywności fizycznej. Treści z zakresu form kwalifikowanych (zgodnie z rozporządzeniem…)
powinny być prowadzone przez osoby posiadające stosowne uprawnienia. Szkoła przedstawia
uczniom oraz ich rodzicom (prawnym opiekunom) wykaz form aktywności fizycznej do
wyboru, w tym zajęcia kompensacyjno-korekcyjne. Udział w fakultecie rekreacyjnozdrowotnym, za wyjątkiem zajęć kompensacyjno-korekcyjnych, nie moŜe być wynikiem
selekcji uwzględniającej sprawności i uzdolnienia uczniów. Realizując fakultet rekreacyjnozdrowotny dopuszcza się kumulowanie godzin zajęć w ramach określonych w rozporządzeniu
Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie dopuszczalnych form realizacji
(rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 9 grudnia 2003 r., Dz. U. z 2003 r.,
Nr 217, poz. 2128 – istnieje potrzeba modyfikacji wspomnianego rozporządzenia).
Fakultet taneczny
Fakultet taneczny umoŜliwia udział w tanecznych formach aktywności fizycznej połączonej z
elementami wiedzy o muzyce. Fakultet moŜe obejmować jedną lub kilka form tańca. Szkoła
przedstawia uczniom i ich rodzicom (prawnym opiekunom) formy tańca do wyboru. Udział w
fakultecie tanecznym nie moŜe być wynikiem selekcji uwzględniającej sprawności i uzdolnienia uczniów.
Fakultet turystyczny
Fakultet turystyczny umoŜliwia udział w aktywności fizycznej połączonej z elementami
krajoznawstwa i ekologii. Szkoła przedstawia uczniom oraz ich rodzicom (prawnym
opiekunom) wykaz form turystyki do wyboru. Udział w fakultecie turystycznym nie moŜe
być wynikiem selekcji uwzględniającej sprawności i uzdolnienia uczniów. Uczeń w ramach
fakultetu turystycznego zdobywa odznaki turystyczne. Realizując fakultet turystyczny
dopuszcza się kumulowanie godzin zajęć w ramach określonych w rozporządzeniu Ministra
Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie dopuszczalnych form realizacji (rozporządzenie
50
Wersja z 5 maja 2008
Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 9 grudnia 2003 r., Dz. U. z 2003 r., Nr 217, poz.
2128 – istnieje potrzeba modyfikacji wspomnianego rozporządzenia).
II etap edukacji
Ad 1.1. Test Coopera jest próbą marszowo-biegową, co oznacza, Ŝe w jej czasie dopuszczalny
jest zarówno bieg jak i marsz. Wykonanie testu Coopera musi być poprzedzone gruntownym
przygotowywaniem do niego, np. za pomocą kilkuminutowych, stopniowo wydłuŜanych
biegów. W miarę postępującej adaptacji do wysiłku, warto wydłuŜyć pokonywany dystans
powyŜej czasu trwania testu Coopera. Ocenę wydolności naleŜy dokonywać przynajmniej
dwa razy w ciągu roku szkolnego. W czasie próby uczeń musi mieć zagwarantowane prawo
do indywidualnego tempa dostosowanego do własnych moŜliwości. Przed przystąpienie po
raz kolejny do testu Coopera naleŜy przypomnieć uczniom ich wcześniejsze wyniki
zachęcając do ich poprawy. Nie naleŜy natomiast zachęcać do rywalizacji między uczniami.
Ad 1.2. Rozwijanie umiejętność wyboru właściwych prób oceniających zdolności motoryczne
musi być połączone z rozwojem wiadomości na temat sprawności fizycznej, w szczególności
o sile, wytrzymałości tlenowej oraz gibkości. Testowanie sprawności powinno być
prowadzone z rozwagą, Ŝyczliwością i dawać zadowolenie. Wyniki testowania winny być
odnoszone do norm rozwojowych i omawiane z uczniami oraz rodzicami, natomiast wszelkie
porównania wyników między dziećmi są dopuszczalne jedynie w sytuacji ich aprobaty dla
takiej sytuacji. Jeśli uŜywany jest jakiś system nagród związanych z testowaniem, to winien
on być motywujący dla wszystkich uczniów. Pomiar sprawności nie powinien kojarzyć się
uczniom z rywalizacją między rówieśnikami. Niedopuszczalne jest formułowanie oceny z
wychowania fizycznego na podstawie wyników testów sprawności fizycznej, w tym równieŜ
postępu sprawności. W czasie takie lekcji ocenę z wychowania fizycznego moŜna
formułować na podstawie poziomu i postępu wiadomości i umiejętności związanych z
wyborem przez ucznia prób sprawności.
Ad. 2.4. Próba wielobojowa moŜe składa się z biegu na 60 m, skoku w dal lub wzwyŜ i rzutu
piłką palantową. W klasie VI moŜe równieŜ polegać na udziale w w Lekkoatletycznym
Czwórboju (z przeliczeniem wyników na punkty).
Ad. 2.6. W układzie gimnastycznym uczeń powinien wykazać się umiejętnością łączenia
przewrotów w przód i w tył z innymi ćwiczeniami kształtującymi i zwinnościowoakrobatycznymi uwzględnionymi przez nauczyciela w programie nauczania.
Ad. 3.2. Nauczanie i doskonalenie umiejętności ruchowych jest podporządkowane
moŜliwości wykorzystania ich w zabawach i grach w szkole i poza nią. Ocena umiejętności
ruchowych powinna być dokonywana przede wszystkim w działaniu, najlepiej w trakcie
zabaw lub gier. W czasie lekcji warto prezentować równieŜ zabawy i gry ruchowe
dostosowane do warunków panujących na przydomowych podwórkach i placach zabaw.
Nauczyciel w czasie lekcji winien rozwijać wiadomości i umiejętności związane z samodzielną organizacją zabaw i gier ruchowych.
Ad. 4.4: Szczególnie wartościowym osiągnięciem ucznia jest zdobycie karty rowerowej.
51
PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO
(projekt z dn. 8.04.2008)
WPROWADZENIE
Kształcenie ogólne organizowane w ramach systemu szkolnego prowadzi do zdobycia przez
uczniów wiadomości i umiejętności oraz kształtowania postaw warunkujących sprawne
i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie.
W wyniku kształcenia ogólnego uczniowie powinni w szczególności zostać przygotowani
do kształcenia się przez całe Ŝycie, to znaczy powinni umieć:
1) uczyć się skutecznie, pozyskiwać i twórczo wykorzystywać informacje
2) stawiać pytania, dociekać, rozumować
3) planować własną pracę
4) działać samodzielnie
5) współdziałać z innymi.
Podstawa programowa kształcenia ogólnego jest głównym instrumentem regulującym
programy kształcenia ogólnego realizowane w przedszkolach i szkołach, ocenianie
wewnątrzszkolne oraz system oceniania zewnętrznego. Podstawa określa etapy i dziedziny
kształcenia. Wiadomości i umiejętności, które uczeń zdobywa w danej dziedzinie kształcenia
sformułowane są w języku wymagań ogólnych i szczegółowych. Wymagania ogólne
określają zasadnicze efekty kształcenia i nadają strukturę wymaganiom szczegółowym.
Wymagania szczegółowe opisują oczekiwany zakres wiadomości i umiejętności ucznia.
Wymagania przyporządkowane do danego etapu nie obowiązują uczniów na etapach
wcześniejszych, natomiast na koniec danego etapu kształcenia wymagane jest takŜe to
wszystko, co było wymagane na etapach wcześniejszych.
Działalność szkoły jest określona przez szkolny zestaw programów kształcenia oraz
dostosowany do potrzeb danego środowiska program wychowawczy szkoły, który opisuje
treści i działania skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców związane z realizacją jej
misji wychowawczej oraz jej zadań w zakresie profilaktyki i opieki.
Szkolny zestaw programów kształcenia oraz program wychowawczy szkoły tworzą spójną
całość i muszą uwzględniać wszystkie wymagania opisane w podstawie programowej.
Ich przygotowanie i realizacja są zadaniem zarówno całej szkoły, jak i kaŜdego nauczyciela.
Szkoła i poszczególni nauczyciele zobowiązani są takŜe do podejmowania działań mających
na celu zindywidualizowane wspomaganie rozwoju ucznia stosownie do jego potrzeb
i moŜliwości.
Za zgodność programu przedszkola lub programu szkoły z zapisami podstawy programowej
kształcenia ogólnego odpowiedzialni są odpowiednio dyrektor przedszkola i dyrektor szkoły.
Egzaminy zewnętrzne są oparte na wymaganiach sformułowanych w podstawie i nie mogą
poza nie wykraczać. W ocenianiu wewnątrzszkolnym wymagania powinny być rozszerzone
odpowiednio do realizowanych programów kształcenia.
ETAPY, POZIOMY I DZIEDZINY KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO
Kształcenie ogólne realizowane jest w etapach edukacyjnych dostosowanych do okresów
rozwojowych ucznia:
etap 0.
– edukacja przedszkolna
etap I.
– klasy I-III szkoły podstawowej
etap II.
– klasy IV-VI szkoły podstawowej
etap III.
– gimnazjum
etap IV.
– szkoły pogimnazjalne.
Kształcenie i wychowanie w kolejnym etapie edukacyjnym stanowi naturalną konsekwencję
poprzedniego etapu – zapewnia zachowanie ciągłości i spójności pomiędzy etapami.
Kształcenie szkolne realizowane jest na dwóch poziomach:
kształcenie podstawowe (6 lat) – szkoła podstawowa (etapy I i II),
kształcenie średnie (6-7 lat) – gimnazjum, szkoły pogimnazjalne (etapy III i IV).
Realizowany w dwóch róŜnych szkołach program kształcenia średniego stanowi jedną całość,
niezaleŜnie od określonej w podstawie programowej wariantowości wynikającej z rodzaju
szkoły pogimnazjalnej oraz wyborów dokonywanych przez uczniów.
WyróŜnia się trzy warianty kształcenia w poszczególnych dziedzinach:
1) podstawowy, obowiązkowy dla wszystkich
2) rozszerzający, do wyboru przez ucznia w liceum i technikum
3) uzupełniający, dostosowany do szczególnych potrzeb edukacyjnych ucznia.
Przy nazwach dziedzin kształcenia wprowadzono oznakowanie etapu i wariantu kształcenia:
0, I, II, III, IV – numer etapu edukacyjnego, na którym dziedzina jest realizowana;
wariant: P – podstawowy, R – rozszerzający, U – uzupełniający.
W podstawie opisano następujące dziedziny kształcenia:
0-P70 Edukacja przedszkolna
I-P70 Edukacja wczesnoszkolna
I-U70, II-U70 Zajęcia zwiększające szanse edukacyjne
II-P10 Język polski
II-P11 Muzyka
II-P12 Plastyka
II-P20 Historia i społeczeństwo
II-P30 Przyroda
II-P40 Matematyka
II-P41 Zajęcia techniczne
II-P42 Zajęcia komputerowe
II-P50 Język obcy
II-P60 Wychowanie fizyczne
II-P81 Wychowanie do Ŝycia w rodzinie
II-P82 Etyka
III-P10, IV-P10, IV-R10 Język polski
III-P11 Muzyka
III-P12 Plastyka
IV-P11 Wiedza o kulturze
IV-R12 Język łaciński i kultura antyczna
III-U11, IV-U11 Zajęcia artystyczne do wyboru
IV-U10 Edukacja humanistyczna do wyboru
III-P20 IV-P20, IV-R20 Historia
III-P21, IV-P21, IV-R21 Wiedza o społeczeństwie
IV-P22 Podstawy przedsiębiorczości
IV-U20 Edukacja obywatelska do wyboru
III-P31, IV-P31, IV-R31 Geografia
III-P32, IV-P32, IV-R32 Biologia
III-P33, IV-P33, IV-R33 Chemia
III-P34, IV-P34, IV-R34 Fizyka
IV-U30 Edukacja przyrodnicza do wyboru
III-P40, IV-P40, IV-R40 Matematyka
III-P42, IV-P42 Informatyka
III-U41, IV-U41 Zajęcia techniczne do wyboru
IV-U42 Zajęcia komputerowe do wyboru
III-P50, IV-P50, IV-R50 Język obcy kontynuowany od szkoły podstawowej
III-P51, IV-P51 Język obcy rozpoczynany od gimnazjum
IV-P52 Język obcy rozpoczynany od liceum
III-P60, IV-P60 Wychowanie fizyczne
IV-P61 Edukacja dla bezpieczeństwa
III-U70 Zajęcia zwiększające szanse edukacyjne
III-U80 Zajęcia poznawcze do wyboru
III-P81, IV-P81 Wychowanie do Ŝycia w rodzinie
III-P82, IV-P82 Etyka
Wersja z 5 maja 2008
III-P10
JĘZYK POLSKI
III etap edukacyjny (gimnazjum)
12 godzin na etap, czyli łącznie 360 godzin
Wersja projektu z dnia 5.05.2008
Wymagania ogólne:
I.
Uczeń odbiera wypowiedzi i wykorzystuje informacje w nich zawarte
II.
Uczeń tworzy wypowiedzi
III.
Uczeń analizuje i interpretuje teksty kultury
Wymagania szczegółowe:
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:
1.1. samodzielnie dociera do informacji – w ksiąŜkach, prasie, mediach elektronicznych
1.2. potrafi w bibliotece wyszukać źródła potrzebnych mu informacji, zna zasady
korzystania z zasobów bibliotecznych
1.3. zna pojęcia stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny i naukowy oraz
stylizację językową
1.4. rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym
1.5. rozpoznaje intencje wypowiedzi (np. aprobatę, dezaprobatę, negację, ironię,
prowokację)
1.6. dostrzega w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji
1.7. rozpoznaje wypowiedź argumentacyjną, wskazuje tezę, argumenty i wnioski
1.8. wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz potrafi zacytować odpowiednie
fragmenty tekstu
1.9. hierarchizuje informacje w zaleŜności od ich funkcji w przekazie
1.10. czerpie dodatkowe informacje z przypisu
1.11. odróŜnia informacje o faktach od opinii
1.12. rozpoznaje róŜnice między fikcją a kłamstwem
1.13. dostrzega zróŜnicowanie słownictwa – rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i
słownictwo o ograniczonym zasięgu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe,
archaizmy i neologizmy, eufemizmy i wulgaryzmy; dostrzega negatywne
konsekwencje uŜywania wulgaryzmów); rozpoznaje wyrazy rodzime i zapoŜyczone
(obce) – rozumie ich funkcję w tekście
1.14. rozpoznaje cechy kultury i języka regionu (dialektyzmy)
1.15. korzysta ze słowników języka polskiego, poprawnej polszczyzny, frazeologicznego,
wyrazów obcych, synonimów i antonimów oraz szkolnego słownika terminów
literackich – zarówno w formie ksiąŜkowej, jak i elektronicznej
1.16. rozpoznaje w zdaniach i w równowaŜnikach zdań róŜne rodzaje podmiotów,
orzeczeń, dopełnień i okoliczników oraz przydawkę
-1-
Wersja z 5 maja 2008
1.17. rozróŜnia rodzaje wypowiedzeń złoŜonych podrzędnie i współrzędnie, imiesłowowe
równowaŜniki zdań, zdania bezpodmiotowe
1.18. odbiera komunikat przekazany za pomocą środków audiowizualnych – rozróŜnia
informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w obrazie
2. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:
2.1. sprawnie posługuje się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny; zna granicę
stosowania Ŝargonu młodzieŜowego
2.2. stosuje zasady etyki mowy1 i etykiety językowej2
2.3. tworzy wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: urozmaicone
kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie, opis sytuacji i przeŜyć, zróŜnicowany
stylistycznie i funkcjonalnie opis przedmiotów lub dzieł sztuki, charakterystyka
postaci literackiej, filmowej lub rzeczywistej, sprawozdanie z lektury, filmu,
spektaklu i ze zdarzenia z Ŝycia, rozprawka, podanie, CV, list motywacyjny,
dedykacja; dostosowuje odmianę i styl wypowiedzi do gatunku, w którym się
wypowiada
2.4. tworzy plan twórczy własnej wypowiedzi
2.5. stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami wymienionych gatunków,
tworzy spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany
temat
2.6. streszcza linearnie wypowiedź narracyjną3
2.7. dokonuje starannej redakcji tekstu napisanego ręcznie i na komputerze (wykazując
się znajomością podstawowych zasad edytorskich), w tym poprawia ewentualne
błędy językowe, ortograficzne i interpunkcyjne4
2.8. operuje słownictwem z kręgów tematycznych – region i Polska; rozwój psychiczny,
moralny i fizyczny człowieka; społeczeństwo i kultura
2.9. dostrzega róŜnice pod względem zakresu i treści w znaczeniu wyrazów, rozróŜnia
znaczenia wyrazu wieloznacznego – wykorzystuje tę wiedzę w precyzowaniu
znaczenia swojej wypowiedzi; rozpoznaje i dobiera synonimy i antonimy dla
wyraŜenia zamierzonych treści
2.10. stosuje związki frazeologiczne ze zrozumieniem ich znaczeń
2.11. tworząc tekst własny wykorzystuje elementarną wiedzę z zakresu słowotwórstwa
(rozpoznaje temat słowotwórczy i formant w wyrazach pochodnych i dostrzega
funkcje formantów w kształtowaniu znaczenia wyrazów pochodnych)
2.12. stosuje poprawnie róŜne rodzaje wypowiedzeń we własnych tekstach; dostosowuje
szyk wyrazów i wypowiedzeń składowych do wagi, jaką nadaje przekazywanym
informacjom
1
Zwłaszcza zna konsekwencje stosowania form charakterystycznych dla środków elektronicznych
(takich jak SMS, e-mail, czat) – np. moŜliwych nieporozumień wynikających ze skrótowości i lakoniczności
wypowiedzi, moŜliwego oszukiwania i manipulacji powodowanych anonimowością w sieci, łatwego obraŜania
obcych, ośmieszania i zawstydzania innych wskutek rozpowszechniania obrazów przedstawiających ich w
sytuacjach kłopotliwych.
2
Wie, w jaki sposób zwracać się do rozmówcy w zaleŜności od sytuacji i relacji, jaka łączy go z osobą,
do której mówi (dorosły, obcy, bliski, rówieśnik), zna formuły grzecznościowe, zna konwencje językowe
zaleŜne od środowiska (np. sposób zwracania się do nauczyciela, lekarza, profesora wyŜszej uczelni), ma
świadomość konsekwencji uŜywania formuł niestosownych i obraźliwych, zna skutki kłamstwa, manipulacji,
ironii.
3
Streszczenie linearne – przedstawienie najistotniejszych treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim
występują one w tekście.
4
Umie formatować tekst, dobierać rodzaj czcionki według rozmiaru i kształtu, stosować właściwe
odstępy, wyznaczać marginesy i justować tekst, dokonywać korekty napisanego przez siebie tekstu (kontrolować
autokorektę).
-2-
Wersja z 5 maja 2008
2.13. wykorzystuje wiedzę o składni w stosowaniu reguł interpunkcyjnych
2.14. przekształca części zdania pojedynczego w zdania podrzędne i odwrotnie,
przekształca konstrukcje strony czynnej w konstrukcje strony biernej i odwrotnie,
zamienia formy osobowe czasownika na imiesłowy i odwrotnie – ze świadomością
ich funkcji w zdaniu; zamienia mowę niezaleŜną na zaleŜną
2.15. wprowadza partykuły do wypowiedzi, aby modyfikować znaczenia jej składników
2.16. świadomie wykorzystuje wykrzyknik jako część mowy w celu wyraŜenia emocji
2.17. stosuje poprawne formy odmiany rzeczowników, czasowników, przymiotników,
liczebników i zaimków; stosuje poprawne formy wyrazów w związkach
składniowych (zgody i rządu)
2.18. świadomie, odpowiedzialnie, selektywnie korzysta (jako odbiorca i nadawca) z
elektronicznych środków przekazywania informacji
2.19. interpretuje głosowo wybrane utwory literackie (recytowane w całości lub we
fragmentach)
3. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:
3.1. rozpoznaje i charakteryzuje rodzaje literackie oraz przypisuje do nich konkretne
utwory
3.2. wskazuje róŜnice między dramatem i teatrem
3.3. wskazuje elementy dramatu, takie jak akt, scena, tekst główny, tekst poboczny,
monolog, dialog
3.4. rozpoznaje gatunki literackie: przypowieść, pamiętnik, dziennik, komedię, dramat
jako gatunek, tragedię, balladę, nowelę, hymn
3.5. rozpoznaje odmiany gatunkowe literatury popularnej: powieści lub opowiadania
obyczajowe, przygodowe, fantastyczno-naukowe, fantasy, detektywistyczne
3.6. potrafi w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach,
piosenkach) wskazać gry konwencji, takie jak wykorzystywanie tradycyjnych
wątków literackich i kulturowych poza ich pierwotnym kontekstem, mieszanie
gatunków
3.7. rozpoznaje gatunki publicystyczne prasowe, radiowe i telewizyjne: artykuł,
wywiad, reportaŜ, felieton
3.8. określa problematykę utworu
3.9. charakteryzuje w utworze podmiot liryczny lub narratora
3.10. rozróŜnia narrację pierwszo- i trzecioosobową oraz potrafi zinterpretować jej
funkcję w utworze
3.11. rozpoznaje róŜne sposoby pokazywania świata przedstawionego: realizm,
fantastykę, groteskę
3.12. rozpoznaje w utworze literackim: symbol, alegorię, apostrofę, ironię, puentę i
wykorzystuje je w interpretacji
3.13. wskazuje funkcję środków stylistycznych z poziomu leksykalnego (np. neologizmu,
archaizmu, zdrobnienia, zgrubienia, eufemizmu, metafory), składniowego (np.
powtórzenia, pytania retoryczne, róŜnego typu zdań i równowaŜników),
fonetycznego (np. rymu, rytmu, wyraŜenia dźwiękonaśladowczego)
3.14. opisuje własne odczucia, które budzi dzieło
3.15. przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i przekonująco ją
uzasadnia
3.16. uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. biograficzny i historyczny
3.17. rozróŜnia specyfikę takich rodzajów sztuki, jak literatura, teatr, film, muzyka, sztuki
plastyczne, sztuki audiowizualne
-3-
Wersja z 5 maja 2008
3.18. ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości, np. patriotyzm –
nacjonalizm – szowinizm, tolerancja – nietolerancja, piękno – brzydota, a takŜe
rozpoznaje ich obecność w Ŝyciu oraz w literaturze i innych sztukach
3.19. omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych sztuk podstawowe,
ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń, śmierć, cierpienie,
lęk, nadzieja, wiara religijna, samotność, inność, poczucie wspólnoty, solidarność
3.20. dostrzega róŜne wzorce postaw społecznych, obyczajowych, narodowych,
religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją toŜsamość
Lektury
1. Teksty czytane w całości: Jan Kochanowski – wybrane fraszki, Treny (V, VII, VIII);
William Szekspir Romeo i Julia; Molier Świętoszek lub Skąpiec; Ignacy Krasicki –
wybrane bajki; Aleksander Fredro Zemsta; Adam Mickiewicz – wybrana ballada,
Dziady cz. II; Bolesław Prus lub Eliza Orzeszkowa – wybrana nowela; Henryk
Sienkiewicz – wybrana powieść historyczna; wybrane wiersze następujących poetów
XX wieku: Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Kazimierz Wierzyński, Julian Tuwim,
Czesław Miłosz, ks. Jan Twardowski, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert;
Aleksander Kamiński Kamienie na szaniec; utwór podejmujący problematykę
Holokaustu, np. wybrane opowiadanie Idy Fink; Konstanty Ildefons Gałczyński –
wybrane skecze z Teatrzyku Zielona Gęś; Stanisław Lem – wybrane opowiadanie;
Sławomir MroŜek – wybrane opowiadanie; Antoine de Saint Exupéry Mały ksiąŜę;
wybrana powieść przygodowa; wybrana młodzieŜowa powieść obyczajowa (np.
Małgorzaty Musierowicz, Doroty Terakowskiej lub innych współczesnych autorów
podejmujących problematykę dojrzewania); wybrana powieść fantasy (np. Ursuli Le
Guin, Johna Ronalda Reuela Tolkiena, Andrzeja Sapkowskiego); wybrany utwór
detektywistyczny (np. Arthura Conan Doyle'a lub Agaty Christie); wybrane
opowiadanie z literatury światowej XX wieku (inne niŜ wskazane wyŜej); wybrana
powieść współczesna z literatury polskiej i światowej (inna niŜ wskazana wyŜej);
inna lektura wskazane przez nauczyciela lub zaproponowane przez młodzieŜ.
2. Teksty czytane we fragmentach lub w całości (decyzja naleŜy do nauczyciela):
Homer Iliada i Odyseja lub Jan Parandowski Przygody Odyseusza; Pieśń o
Rolandzie; Juliusz Słowacki Balladyna; Miron Białoszewski Pamiętnik z powstania
warszawskiego; Ryszard Kapuściński – wybrana ksiąŜka;
3. Biblia (opis stworzenia świata i człowieka z Księgi Rodzaju, przypowieść
ewangeliczna, hymn św. Pawła o miłości); wybrane mity greckie;
4. Ponadto: wybór publicystyki z prasy i innych środków społecznego przekazu;
wybrany komiks; wybrane programy telewizyjne.
-4-
Wersja z 5 maja 2008
IV-P10 i IV-R10
JĘZYK POLSKI
IV etap edukacyjny (liceum)
Poziom podstawowy: 12 godzin na etap, czyli łącznie 360 godzin
Poziom rozszerzony: 18 godzin na etap, czyli łącznie 540 godzin
Wersja projektu z dnia 5.05.2008
Wymagania ogólne:
I.
Uczeń odbiera wypowiedzi i wykorzystuje informacje w nich zawarte.
II. Uczeń tworzy wypowiedzi.
III. Uczeń analizuje i interpretuje teksty kultury.
Wymagania szczegółowe:
POZIOM PODSTAWOWY - IV-P10
POZIOM ROZSZERZONY - IV-R10
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystywanie
zawartych w nich informacji. Uczeń:
1.1. szuka
literatury
przedmiotu
przydatnej do opracowywania róŜnych
zagadnień; selekcjonuje ją według wskazanych kryteriów (korzysta z biblioteki –
zarówno z tradycyjnego księgozbioru, jak
z centrum multimedialnego)
1.2. tworzy przedmiotowe bazy danych
zawierające informacje zdobywane w toku
nauki
opis
bibliograficzny
1.3. sporządza
ksiąŜki i artykułu, bibliografię wybranego
tematu, przypis
1.4. zna pojęcia znaku językowego
i systemu znaków; potrafi uzasadnić, Ŝe
język jest systemem znaków; rozróŜnia
treści wprowadzane do komunikatu za
pomocą znaków werbalnych i niewerbalświadomość
róŜnych
nych,
mając
sposobów ich odbioru i interpretacji
1.5. rozpoznaje i nazywa funkcje tekstu
–
informatywną,
ekspresywną,
impresywną (w tym perswazję), poetycką
1.6. rozpoznaje typ nadawcy i adresata
tekstu
-5-
1.18. samodzielnie znajduje i czyta teksty
literackie oraz inne teksty kultury
konteksty
dla
lektur
stanowiące
poznawanych w szkole
1.19. rozróŜnia i omawia na wybranych
przykładach funkcje języka – poznawczą
(kategoryzowanie świata), komunikacyjną
(tworzenie wypowiedzi i stosowanie
języka w aktach komunikacji) oraz
społeczną (jednoczenie grupy i budowanie
toŜsamości zbiorowej – regionalnej,
środowiskowej, narodowej)
1.20. wykorzystuje pojęcie językowego
obrazu świata w analizie róŜnic między
językiem polskim a innymi językami w
zakresie wybranych kategorii pojęciowych
(np. konceptualizacji czasu i przestrzeni,
stereotypów narodowych, rozumienia
wartości)
1.21. rozpoznaje i wskazuje wybrane
cechy języka polskiego, które świadczą
o jego przynaleŜności do rodziny języków
słowiańskich; sytuuje polszczyznę na tle
innych języków uŜywanych w Europie
1.22. analizuje i omawia styl potoczny
(język standardowy) jako centrum systemu
Wersja z 5 maja 2008
1.7. rozpoznaje cechy gatunkowe tekstu
(w tym szczególnie intencje nadawcze)
1.8. wskazuje charakterystyczne cechy
stylu danego tekstu, nazywa zastosowane
w nim środki językowe i określa ich
funkcje w tekście
1.9. odczytuje sens tekstu (a w nim znaczenia wyrazów, związków frazeologicznych, zdań, grup zdań uporządkowanych
w akapicie), potrafi wydzielić jego fragmenty i objaśnić ich sens oraz funkcję na
tle całości
1.10. dokonuje logicznego streszczenia
tekstu argumentacyjnego (wyróŜniając
kluczowe pojęcia, twierdzenia i sposób ich
uzasadnienia)
1.11. odczytuje
sens
tekstów
artystycznych, publicystycznych (artykuł,
reportaŜ), politycznych (przemówienie
sejmowe) i popularnonaukowych, a takŜe
prasowych
(wiadomość
prasowa,
komentarz
prasowy),
uwzględniając
zawarte w nich informacje zarówno jawne,
jak i ukryte
1.12. korzysta ze słowników symboli
1.13. rozróŜnia w dialogu odpowiedzi
właściwe i unikowe
1.14. rozpoznaje
pytania
sugerujące
i podchwytliwe
1.15. rozpoznaje manipulację językową
w tekstach reklamowych oraz w języku
polityków i dziennikarzy
1.16. rozróŜnia pojęcia błędu językowego
i innowacji językowej, poprawności
i stosowności wypowiedzi; rozpoznaje
i poprawia róŜne typy błędów językowych
języka
z
1.17. dostrzega
związek
wartościami, tj. rozumie, Ŝe język jest
narzędziem
wartościowania,
podlega
wartościowaniu (np. język jasny, prosty,
zrozumiały, obrazowy, piękny) oraz
źródłem poznania wartości (utrwalonych
w znaczeniach nazw wartości, takich jak:
dobro, prawda, piękno; wiara, nadzieja,
miłość; wolność, równość, braterstwo;
Bóg, honor, ojczyzna; solidarność,
niepodległość, tolerancja)
5
stylowego
polszczyzny;
odróŜnia
słownictwo neutralne od emocjonalnego,
oficjalne od swobodnego
1.23. korzysta ze słownika etymologicznego
1.24. analizuje
porównawczo
tekst
5
linearny i hipertekst
System powiązanych segmentów tekstowych, które uŜytkownik łączy dowolnie w kaŜdorazowym akcie
odbioru
-6-
Wersja z 5 maja 2008
2. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:
2.1. tworzy dłuŜszy tekst pisany lub
mówiony (rozprawka, recenzja, referat,
interpretacja utworu literackiego lub
fragmentu) zgodnie z podstawowymi
regułami jego organizacji, przestrzegając
zasad spójności znaczeniowej i logicznej
2.2. tworzy samodzielną wypowiedź
argumentacyjną według podstawowych
zasad logiki i retoryki (stawia tezę lub
hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje
je, hierarchizuje, dokonuje ich selekcji pod
względem uŜyteczności w wypowiedzi,
podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza
prawidłowe wnioskowanie)
2.3. przygotowuje wypowiedź (analizuje
temat, dostosowuje do niego formę
wypowiedzi, sporządza plan wypowiedzi)
2.4. stosuje uczciwe zabiegi perswazyjne
zdając sobie sprawę z ich wartości i
funkcji, wystrzegając się nieuczciwych
zabiegów erystycznych
2.5. opracowuje redakcyjnie własny tekst
(dokonuje przeróbek, uzupełnień, transformacji, skrótów, eliminuje przypadkową
niejednoznaczność wypowiedzi)
2.6. wykonuje róŜne działania na tekście
cudzym (np. streszcza, parafrazuje, sporządza konspekt, cytuje, sporządza przypisy)
2.7. publicznie wygłasza przygotowaną
przez siebie wypowiedź, dbając o dźwiękową wyrazistość przekazu (w tym takŜe
tempo mowy i donośność)
2.8. prezentuje
własne
przeŜycia
wynikające z kontaktów ze sztuką
2.9. operuje słownictwem z kręgów
tematycznych – Polska, Europa, świat
(współczesność i przeszłość); kultura,
cywilizacja, polityka.
3. Analiza i interpretacja tekstów kultury.
Uczeń:
3.1. zna pojęcie aktu komunikacji
językowej i wskazuje jego składowe,
dostrzega i omawia współczesne zmiany
modelu komunikacji językowej (np.
róŜnice między tradycyjną komunikacją
ustną lub pisaną a komunikacją przez
Internet)
-7-
2.10. dostrzega
funkcje
wypowiedzi
towarzyszące funkcji komunikacyjnej:
sprawczą i fatyczną
2.11. rozróŜnia
normę
językową
wzorcową i uŜytkową; ocenia własne
kompetencje
językowe
(poprawność
gramatyczną
i
słownikową)
oraz
kompetencje komunikacyjne (stosowność
i skuteczność wypowiadania się)
2.12. adiustuje na poziomie elementarnym
tekst pisany i dokonuje jego korekty
3.17. wskazuje związki między róŜnymi
aspektami utworu (poznawczym, estetycznym i etycznym)
3.18. dostrzega przemiany konwencji
i praktykę ich łączenia (synkretyzm
konwencji i gatunków)
3.19. rozpoznaje aluzje literackie i sym-
Wersja z 5 maja 2008
3.2. w analizie i interpretacji tekstu
posługuje się podstawowymi pojęciami
z zakresu historii literatury, teorii literatury
i nauki o języku oraz terminami i pojęciami z zakresu innych dyscyplin
3.3. rozpoznaje problematykę utworu
3.4. rozpoznaje konwencję literacką
utworu (stałe pojawianie się jakiegoś literackiego rozwiązania w obrębie pewnego
historycznie określonego zbioru utworów)
3.5. odczytuje treści symboliczne utworu
3.6. wskazuje zastosowane w utworze
językowe środki wyrazu artystycznego
oraz inne wyznaczniki poetyki danego
utworu (z zakresu podstaw wersyfikacji,
kompozycji, genologii) i określa ich
funkcje
3.7. dostrzega w czytanych utworach
charakterystyczne dla danej epoki cechy
stylu
3.8. analizując teksty dawne, dostrzega
róŜnice językowe wynikające ze zmian
historycznych
3.9. rozróŜnia w czytanych tekstach oraz
wypowiedziach
mówionych
rodzaje
stylizacji językowej (np. archaizację,
kolokwializację,
dialektyzację,
naśladowanie języków obcych) i określa
jej funkcje
3.10. wskazuje i analizuje przykłady
odmian terytorialnych, środowiskowych
i zawodowych polszczyzny napotkane w
czytanych tekstach
3.11. rozpoznaje w utworze sposoby kreowania bohatera i świata przedstawionego
(narracja, fabuła, sytuacja liryczna, akcja)
3.12. rozpoznaje podstawowe motywy
(np. ojczyzny, poety, matki, ziemi) oraz
ich funkcje w utworze
3.13. wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu
utworu (tytuł, podtytuł, puenta, kompozycja, słowa-klucze, motto)
3.14. wykorzystuje w interpretacji utworu
konteksty: literackie, kulturowe filozoficzne
3.15. porównuje utwory literackie lub ich
fragmenty (dostrzega cechy wspólne i
róŜne)
3.16. dostrzega obecne w utworach
-8-
bole kulturowe (np. biblijne, romantyczne)
oraz ich funkcję ideową i kompozycyjną,
a takŜe znaki tradycji, np. judaistycznej,
chrześcijańskiej, antycznej, staropolskiej
3.20. wskazuje teksty wzorcowe dla
utworów będących parafrazami, parodiami
i trawestacjami
3.21. rozpoznaje i charakteryzuje styl
utworu, np. wiersza renesansowego,
barokowego, klasycystycznego, romantycznego
3.22. dostrzega i potrafi komentować
estetyczne wartości utworu literackiego
3.23. przeprowadza
interpretację
porównawczą utworów literackich
3.24. w interpretacji eseju i felietonu
wykorzystuje wiedzę o ich cechach
gatunkowych
3.25. konfrontuje tekst literacki z innymi
tekstami kultury np. plastycznymi,
teatralnymi, filmowymi
3.26. rozpoznaje retoryczną organizację
wypowiedzi – wskazuje zastosowane w
tekście sposoby osiągania jej sugestywności
Wersja z 5 maja 2008
literackich oraz innych tekstach kultury
wartości narodowe i uniwersalne
Uczeń zna teksty literackie obowiązujące w spisie lektur
Lektury
Teksty poznawane w całości: Sofokles
Antygona lub Król Edyp (wersja literacka
lub spektakl teatralny); Bogurodzica;
Lament świętokrzyski; Jan Kochanowski –
wybrane pieśni, treny (inne niŜ w
gimnazjum) i psalm; Mikołaj Sęp
Szarzyński – wybrane sonety; William
Szekspir Makbet lub Hamlet; Adam
Mickiewicz – wybrane sonety i inne
wiersze (w tym Romantyczność), Dziadów
część III, Pan Tadeusz; Juliusz Słowacki –
wybrane wiersze; Cyprian Norwid –
wybrane wiersze; Bolesław Prus Lalka;
Fiodor Dostojewski wybrany utwór, np.
Zbrodnia i kara, Łagodna; Joseph Conrad
Jądro ciemności; Jan Kasprowicz,
Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Leopold
Staff – wybrane wiersze; Stanisław
Wyspiański Wesele; Władysław Stanisław
Reymont Chłopi (tom I – Jesień); Stefan
śeromski – wybrany utwór (Ludzie
bezdomni, Wierna rzeka, Echa leśne, lub
Przedwiośnie); Bolesław Leśmian, Julian
Tuwim, Julian Przyboś, Józef Czechowicz,
Konstanty Ildefons Gałczyński – wybrane
wiersze; Jarosław Iwaszkiewicz – wybrane
opowiadanie; Bruno Schulz – wybrane
opowiadanie; Tadeusz Borowski –
wybrane opowiadanie; Krzysztof Kamil
Baczyński, Tadeusz RóŜewicz, Czesław
Miłosz, Wisława Szymborska, Zbigniew
Herbert; Ewa Lipska, Adam Zagajewski,
Stanisław Barańczak – wybrane wiersze;
Miron Białoszewski – wybrane utwory;
wybrany dramat dwudziestowieczny z
literatury
polskiej
(np.
Stanisława
Ignacego Witkiewicza, Sławomira MroŜka
lub Tadeusza RóŜewicza); wybrana
powieść polska z XX/XXI w. (np.
Tadeusza
Konwickiego
Kronika
wypadków miłosnych, Stanisława Lema
Solaris, Józefa Mackiewicza Droga
donikąd, Juliana Stryjkowskiego Austeria,
Zofii
Nałkowskiej
Granica,
Marii
-9-
Teksty poznawane w całości: Horacy –
wybrane liryki; Jan Kochanowski Treny
(jako cykl poetycki); Jan Andrzej
Morsztyn – wybrane wiersze; wybrany
wiersz z romantycznej poezji europejskiej;
Juliusz Słowacki Kordian lub Fantazy;
Zygmunt Krasiński Nie-Boska Komedia;
realistyczna lub naturalistyczna powieść
europejska (np. Honoriusza Balzaka
Ojciec Goriot, Emila Zoli Nana lub
Gustawa Flauberta Pani Bovary,);
Stanisław Ignacy Witkiewicz Szewcy;
Gustaw Herling-Grudziński – wybrane
opowiadanie; Michaił Bułhakow Mistrz i
Małgorzata; wybrana powieść lub zbiór
opowiadań z XX/XXI w. (np. Marii
Dąbrowskiej, Zofii Nałkowskiej, Marii
Kuncewiczowej, Józefa Wittlina, Józefa
Mackiewicza, Juliana Stryjkowskiego,
Andrzeja
Kuśniewicza,
Tadeusza
Konwickiego, Stanisława Lema, Wiesława
Myśliwskiego, Marka Nowakowskiego,
Jerzego Pilcha, Olgi Tokarczuk, Stefana
Chwina czy Pawła Huellego); wybrana
powieść
(lub
zbiory
opowiadań)
dwudziestowiecznych autorów z literatury
światowej (np. Franza Kafki, Thomasa
Manna, Vladimira Nabokova, Alberta
Camusa, Isaaca Bashevisa Singera, Johna
Steinbecka, Kurta Vonneguta, Gabriela
Garcii Marqueza, Günthera Grassa,
Umberto Eco czy Milana Kundery);
wybrane wiersze dwudziestowiecznych
poetów z literatury polskiej (innych niŜ
wymienieni
wśród
autorów
dzieł
czytanych obowiązkowo)
Teksty poznawane we fragmencie lub
w całości: wybrany esej Mieczysława
Jastruna
lub
Zygmunta
Kubiaka
poświęcony kulturze antycznej; Dante
Alighieri Boska komedia (wybrane pieśni);
Johann Wolfgang Goethe Faust (wybrane
sceny); Czesław Miłosz – wybrany esej;
Wersja z 5 maja 2008
Kuncewiczowej Cudzoziemka); wybrana
powieść światowa XX/XXI w. (np. Franza
Kafki Proces, Alberta Camus DŜuma,
George’a Orwella Rok 1984, Isaaca
Bashevisa Singera Sztukmistrz z Lublina,
Gabriela Garcii Marqueza Sto lat
samotności, Umberto Eco Imię róŜy)
Teksty poznawane we fragmentach lub
całości (decyzja naleŜy do nauczyciela):
Dzieje Tristana i Izoldy; Miguel Cervantes
Don Kichote; Ignacy Krasicki – wybrana
satyra lub Monachomachia; Dziady część
IV (wybrane sceny ); Juliusz Słowacki
Kordian
(wybrane
sceny);
Witold
Gombrowicz Ferdydurke; Irit Amiel –
wybrane opowiadanie z tomu Osmaleni
lub Hanna Krall ZdąŜyć przed Panem
Bogiem; Gustaw Herling-Grudziński Inny
świat; Ryszard Kapuściński PodróŜe z
Herodotem.
Biblia (wybrane psalmy, fragmenty: Pieśni
nad pieśniami Księgi Hioba, Apokalipsy);
wybór mitów.
Zbigniew Herbert – wybrany esej;
wybrany esej autora polskiego (np.
Kazimierza Wyki, Jana Błońskiego, Marii
Janion, Leszka Kołakowskiego czy ks.
Józefa Tischnera; wybrany reportaŜ autora
polskiego, np. Ryszarda Kapuścińskiego,
Krzysztofa Kąkolewskiego, Hanny Krall
czy Henryka Grynberga);
Teksty poznawane we fragmentach:
dziennik np. Marii Dąbrowskiej, Zofii
Nałkowskiej, Jarosława Iwaszkiewicza czy
Witolda
Gombrowicza;
Jan Paweł II Tryptyk Rzymski
Fragmenty Starego i Nowego Testament
jako konteksty interpretacyjne dla lektury
dzieł z innych epok
Ponadto:
wybrane
filmy
z
klasyki
kinematografii światowej (np. Charlesa
Chaplina,
Orsona
Wellesa,
Ingmara
Bergmana, Federico Felliniego, Akiry
Kurosawy, Andrieja Tarkowskiego); spektakle
teatralne (w tym Teatru TV) – przynajmniej
jeden w roku; stała lektura gazety codziennej,
Ponadto: wybrane filmy z twórczości polskich tygodnika kulturalnego, miesięcznika i
reŜyserów (np. Andrzeja Wajdy, Krzysztofa kwartalnika.
Kieślowskiego,
Krzysztofa
Zanussiego,
Andrzeja Munka), homilia Jana Pawła II w
Warszawie
na
Placu
Zwycięstwa
(Piłsudskiego) z 2 czerwca 1979 roku –
nagranie telewizyjne.
Komentarz
Celem nauczania języka polskiego w szkole jest humanistyczne formowanie
osobowości ucznia jako świadomego uczestnika procesów komunikacyjnych oraz
odbiorcy kultury. Drogą do tego jest zdobywanie przez niego umiejętności i wiadomości z
zakresu wiedzy o języku, literaturze i kulturze.
Poznawanie dzieł literatury i innych sztuk ma wprowadzić ucznia w bogaty świat
kultury polskiej postrzeganej w szerokim kontekście europejskim, a nawet światowym.
Obcując z arcydziełami oraz innymi utworami waŜnymi z róŜnych względów, dorastający
człowiek moŜe kształtować swoją wraŜliwość, smak estetyczny, światopogląd,
odpowiedzialność za siebie, innych ludzi, ojczyznę, świat. Aktywne uczestnictwo w
kulturze, do którego ma prowadzić edukacja humanistyczna, otwiera na wartości: dobro,
prawdę, piękno, uczy ciekawości, empatii, mądrej tolerancji, solidarności z tymi, którzy
jej potrzebują, przepojonego refleksją patriotyzmu, umiejętności poszukiwania w świecie
sensu i ładu. Nadto pozwala wykształcić poczucie toŜsamości i odwagę do jej wyraŜania.
- 10 -
Wersja z 5 maja 2008
Język polski jest przedmiotem, podczas którego uczeń nabywa i ćwiczy sprawność
skutecznego komunikowania się, zyskuje umiejętność rozumienia podawanych mu
informacji (na wszystkich poziomach: od prostej wiadomości przekazanej w rozmowie, po
skomplikowane treści zawarte w utworze literackim). Ponadto uczy się wyszukiwania ich –
w tym celu poznaje bibliotekę jako źródło wiadomości z wszelkich dziedzin, zwłaszcza Ŝe
współczesna biblioteka jest nie tylko księgozbiorem, ale i centrum multimedialnym.
Wreszcie: nabywa umiejętność przekazywania myśli w postaci komunikatów ustnych
i pisemnych. Te wszystkie sprawności słuŜą człowiekowi w skutecznym porozumiewaniu
się, co jest warunkiem budowania właściwych relacji międzyludzkich, a takŜe sprawnego
funkcjonowania w społeczeństwie.
Podstawa programowa jest napisana językiem wymagań, dlatego połoŜono w niej
nacisk na umiejętności, które są moŜliwe do sprawdzenia podczas egzaminu kończącego
kolejne etapy edukacji. AŜeby jednak ten cel mógł zostać osiągnięty, naleŜy pamiętać o
wartościach, które leŜą u jej fundamentów, o wizji wychowanka polskiej szkoły jako
człowieka nowoczesnego, umiejącego sobie poradzić we współczesnym świecie, a zarazem
zakorzenionego w tradycji i kulturze, wraŜliwego na piękno i dobro, dąŜącego do prawdy.
- 11 -
Wersja z 5 maja 2008
III-P11
MUZYKA
III etap edukacyjny (gimnazjum)
1 godzina na etap, czyli łącznie 30 godzin
Wersja projektu z dnia 5.05.2008
Wymagania ogólne
I. Uczeń odbiera wypowiedzi i wykorzystuje informacje w nich zawarte.
II. Uczeń tworzy wypowiedzi.
III. Uczeń analizuje i interpretuje teksty kultury.
Wymagania szczegółowe
1. Odbiór i wykorzystanie informacji. Uczeń:
1.1. odczytuje i stosuje sposoby zapisu muzyki, korzysta z programów komputerowych
słuŜących do nagrywania i przetwarzania dźwięku
1.2. zna podstawowe formy muzyczne, rodzaje muzyki klasycznej, jazzowej i rozrywkowej
1.3. zna, rozróŜnia i klasyfikuje (w oparciu o źródło dźwięku) współczesne instrumenty
orkiestrowe
1.4. zna i rozróŜnia rodzaje zespołów wykonawczych
1.5. zna epoki w historii muzyki, wskazuje ich typowe cechy
1.6. zna kompozytorów reprezentatywnych dla kolejnych epok, charakteryzuje ich
wybrane utwory muzyczne oraz inne, wysłuchane i omówione na lekcjach
1.7. charakteryzuje wybrane tańce (polskie tańce narodowe, wybrane tańce innych
narodów, tańce towarzyskie)
1.8. zna instytucje kultury muzycznej (miejsca wykonywania róŜnych rodzajów muzyki),
wykorzystuje źródła informacji o muzyce (słowniki i encyklopedie muzyczne, strony
WWW)
2. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:
2.1. śpiewa ze słuchu oraz z nut popularne piosenki młodzieŜowe i turystyczne, pieśni
historyczne, patriotyczne, ludowe oraz popularne tematy z literatury muzycznej
solowo i w zespole (a cappella i z akompaniamentem), kanony i proste melodie
dwugłosowe6; dba o higienę głosu
2.2. gra na instrumentach z wykorzystaniem zapisu nutowego proste utwory z róŜnych
epok, utwory oparte na rytmach tańców narodowych, popularne melodie i motywy
muzyczne, akompaniamenty do piosenek7
2.3. wykonuje podstawowe kroki i figury taneczne wybranych tańców
6
Minimum 10 róŜnorodnych utworów wokalnych w roku szkolnym
Co najmniej jeden utwór z wybranej epoki, jeden utwór oparty na rytmie wybranego tańca, dwie melodie
popularne i jeden akompaniament do piosenki.
7
- 12 -
Wersja z 5 maja 2008
2.4. tworzy wokalne i instrumentalne wypowiedzi dźwiękowe o róŜnych funkcjach
(np. akompaniament instrumentalny do piosenek, ilustracje muzyczne do treści
literackich i plastycznych, melodie własne), improwizuje (np. melodie do podanego
tekstu)8
2.5. wypowiada się o muzyce – opisuje typowe cechy epok w dziejach muzyki i cechy
słuchanych utworów, charakteryzuje estetykę utworu i jego wykonanie.
3. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:
3.1. świadomie odbiera muzykę – rozpoznaje cechy utworu muzycznego (rodzaje faktury
muzycznej: jednogłosową i wielogłosową, wybrane formy muzyki wokalnej i instrumentalnej)
3.2. określa róŜnorodne funkcje muzyki uŜytkowej i artystycznej
3.3. rozpoznaje w utworach rytmy polskich tańców narodowych oraz popularnych tańców
towarzyskich
3.4. rozpoznaje aparat wykonawczy muzyki wokalnej, instrumentalnej i wokalnoinstrumentalnej (orkiestra, zespół kameralny, solista, chór, rodzaje głosów Ŝeńskich
i męskich oraz instrumenty orkiestrowe)
3.5. ocenia i wartościuje muzykę oraz jej wykonanie, dostrzega wartość muzyki ludowej,
wartościuje róŜne kierunki muzyki jazzowej i rozrywkowej – młodzieŜowej
3.6. porządkuje chronologicznie epoki muzyczne, przyporządkowując im reprezentatywnych dla nich kompozytorów oraz utwory muzyczne wysłuchane i omówione na
lekcjach
3.7. interpretuje utwory autonomiczne oraz ilustracyjno-programowe pozamuzycznymi
środkami wyrazu artystycznego
3.8. wybiera rodzaj wykonania i interpretacji utworu (ruchem, wokalnie lub na
instrumencie)
3.9. rozwija praktyczne umiejętności muzyczne umoŜliwiające aktywne włączenie się w
Ŝycie kulturalne środowiska, dostrzega i docenia społeczną rolę muzyki
Uwagi
1. Realizacja zajęć muzycznych na wyodrębnionych jednostkach lekcyjnych,
po jednej godzinie w klasie pierwszej.
2. Prowadzenie zajęć muzycznych przez nauczyciela o pełnych kwalifikacjach
muzycznych.
3. WyposaŜenie klasy (pracowni muzycznej) w:
instrumenty muzyczne perkusyjne, klawiszowe (tradycyjne i/lub elektroniczne), dęte, strunowe,
sprzęt do odtwarzania, nagrywania i nagłaśniania dźwięku, komputer z dostępem do Internetu i oprogramowaniem muzycznym,
bibliotekę muzyczną (nuty, śpiewniki, podręczniki) i fonotekę.
4. Stworzenie warunków do obcowania z „Ŝywą” muzyką poprzez udział uczniów
w koncertach i spektaklach muzycznych organizowanych w szkole i poza nią.
5. Stworzenie warunków do publicznej prezentacji umiejętności muzycznych uczniów.
8
Samodzielnie lub pod kierunkiem nauczyciela.
- 13 -
Wersja z 5 maja 2008
IV-R11
HISTORIA MUZYKI
IV etap edukacyjny (liceum)
8 godzin na etap, czyli łącznie 240 godzin
Wersja projektu z dnia 5.05.2008
Wymagania ogólne
I. Uczeń odbiera wypowiedzi i wykorzystuje informacje w nich zawarte.
II. Uczeń tworzy wypowiedzi.
III. Uczeń analizuje i interpretuje teksty kultury.
Wymagania szczegółowe
1. Odbiór i wykorzystanie informacji. Uczeń:
1.1. zna terminy i pojęcia muzyczne określające elementy muzyki – rodzaje melodyki,
rytmiki, harmoniki i współbrzmień (np. dysonans, konsonans, klaster), kolorystyki,
artykulacji, agogiki, dynamiki i ich najczęściej spotykane włoskie określenia, sposoby
porządkowania materiału dźwiękowego – stroje dźwiękowe (np. równomiernie
temperowany), skale i systemy tonalne (np. modalny, dur-moll, atonalny), rodzaje
metro-rytmiki (np. swobodna, menzuralna, polimetryczna), rodzaje faktury (np.
monodyczna, polifoniczna, homofoniczna, sonorystyczna)
1.2. zna róŜne rodzaje notacji muzycznej (np. literowa, neumatyczna, modalna) i zapisu
muzycznego (np. tabulatura, partytura, partytura graficzna) oraz stosowane w
partyturze skróty nazw instrumentów orkiestry
1.3. zna elementy dzieła muzycznego (np. motyw, fraza, temat, ekspozycja, kadencja,
koda, aria, recytatyw) oraz sposoby jego kształtowania (np. szeregowanie,
ewolucyjność, okresowość) i techniki kompozytorskie charakterystyczne dla róŜnych
stylów historycznych (organalna, cantus firmus, fauxbourdon, imitacyjna,
przeimitowana, polichóralna, ostinatowa, basso continuo, koncertująca, wariacyjna,
przetworzeniowa, dodekafoniczna, serialna, punktualistyczna, aleatoryczna, collage)
1.4. zna funkcje muzyki (np. uŜytkowa, artystyczna, sakralna, obrzędowa, taneczna,
rozrywkowa)
1.5. zna gatunki i formy muzyczne:
1.5.1. związane z muzyczną i literacką kulturą staroŜytnej Grecji – epika, liryka (oda,
hymn, elegia), dramat (tragedia, komedia) oraz pojęcia – synkretyzm, nomos,
etos
1.5.2. wokalne i/lub wokalno-instrumentalne chorału (np. psalm, hymn, antyfona,
responsorium, sekwencja), organum (paralelne, melizmatyczne), motetu, mszy
(np. requiem, missa solemnis, brevis, parodia, sine nomine), pasji, oratorium,
kantaty, koncertu wokalnego, opery (np. seria, buffa, Singspiel, dramat
muzyczny, operetka), madrygału, pieśni (średniowiecznej, renesansowej,
romatycznej)
1.5.3. instrumentalne – figuracyjne (np. preludium, fantazja, etiuda), wariacyjne (np.
wariacje ornamentalne, ostinatowe, charakterystyczne), imitacyjne (np. kanon,
- 14 -
Wersja z 5 maja 2008
fuga, ricercar), rodzaje sonaty, ronda, suity, symfonii, poematu symfonicznego,
uwertury, koncertu, miniatury instrumentalnej, form tanecznych (tańce
uŜytkowe i stylizowane)
1.6. zna rodzaje obsady wykonawczej – nazwy podstawowych instrumentów
występujących w kulturze antycznej Grecji, instrumentarium oraz charakterystyczne
obsady wykonawcze typowe dla poszczególnych epok od średniowiecza do XX w.
1.7. charakteryzuje twórczość kompozytorów reprezentatywnych dla epoki, stylu,
ugrupowania artystycznego
1.7.1. wybranych kompozytorów polskich (np. Mikołaj z Radomia, Wacław z
Szamotuł, Mikołaj Gomółka, Mikołaj Zieleński, Adam Jarzębski, Bartłomiej
Pękiel, Grzegorz G. Gorczycki, F. Chopin, St. Moniuszko, H. Wieniawski,
I. Paderewski, M. Karłowicz, K. Szymanowski, W. Lutosławski, K.
Penderecki, H. M. Górecki)
1.7.2. wybranych kompozytorów europejskich (np. G. de Machaut, F. Landini,
J.Desprez (de Pres), O. di Lasso, G. P. Palestrina, C. Monteverdi, A. Corelli,
A.Vivaldi, J. S. Bach, G. F. Händel, J. Ph. Rameau, J. Haydn, W. A. Mozart,
L. van Beethoven, F. Schubert, N. Paganini, F. Mendelssohn-Bartholdy, R.
Schumann, H. Berlioz, F. Liszt, J. Brahms, G. Verdi, R. Wagner, B. Smetana,
A. Dvořak, M. Musorgski, P. Czajkowski, E. Grieg, J. Sibelius, A. Skriabin, G.
Mahler, C. Debussy, M. Ravel, I. Strawiński, B. Bartok, S. Prokofiew, O.
Messiaen, J. Cage)
1.7.3. innych kompozytorów, reprezentatywnych dla swojej epoki, stylu, kierunku,
szkoły lub ugrupowania (np. J. B. Lully dla epoki baroku, F.
Couperin dla
stylu rokoko i klawesynistów francuskich, Ch. W. Gluck i K. M. Weber dla
stylu operowego, A. Berg dla ekspresjonizmu, Perotinus dla szkoły paryskiej,
M. Rimski-Korsakow dla „PotęŜnej Gromadki”)
1.7.4. omawia związki twórczości kompozytorów z ich biografią na przykładzie G.
P. Palestriny, J. S. Bacha, J. F. Händla, J. Haydna, W. A. Mozarta, L. van
Beethovena, F. Chopina, R. Wagnera, K. Szymanowskiego, I. Strawińskiego
1.8. zna cechy stylu muzycznego wszystkich epok historycznych od średniowiecza do XX
w. oraz szkół kompozytorskich (paryskiej, burgundzkiej, franko-flamandzkiej
/niderlandzkiej/, rzymskiej, renesansowej weneckiej, włoskich operowych w baroku,
klawesynistów francuskich, mannheimskiej i starowiedeńskiej, szkół narodowych
XIX w., szkół dwudziestowiecznych (wiedeńskiej, darmstadzkiej i kolońskiej) oraz
głównych nurtów stylistycznych (ekspresjonizm, impresjonizm, folkloryzm,
witalizm, neoklasycyzm), twórczości wybranych kompozytorów wymienionych w
pkt. 1.7.
1.9. zna chronologię:
1.9.1. w odniesieniu do epok i okresów – ramy czasowe i fazy następujących
średniowiecza, renesansu, baroku, klasycyzmu, romantyzmu, stylów i
kierunków w muzyce XX w. oraz szkół kompozytorskich i ugrupowań
artystycznych (np. Notre Dame, Camerata Florencka, PotęŜna Gromadka,
Grupa Sześciu, Młoda Polska)
1.9.2. w odniesieniu do postaci kompozytorów wymienionych w pkt. 1.7., wybitnych
wykonawców i teoretyków muzyki (np. Boecjusz, Guido z Arezzo, Philippe de
Vitry, J. Tinctoris, H. Glareanus, G. Zarlino, A. Werckmeistera, z polskich –
Sebastian z Felsztyna)
1.9.3. w odniesieniu do muzycznych dzieł twórców wskazanych w pkt. 1.7. oraz
gatunków i form wymienionych w pkt 1.5., technik kompozytorskich
- 15 -
Wersja z 5 maja 2008
wymienionych w pkt 1.3. oraz instrumentów i obsad wykonawczych
wymienionych w pkt 1.6.
2. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:
2.1. opisuje dzieje muzyki w oparciu o
2.1.1. znajomość dzieł muzycznych wskazanych w pkt. 1.9.; omawia
charakterystyczne cechy utworów o szczególnym znaczeniu w historii muzyki
(od renesansu do XX w.)
2.1.2. twórczości i biografii wybranych kompozytorów wskazanych w pkt 1.7.
2.1.3. problemów i procesów historycznych, takich jak związki słowa i muzyki w
dziełach wokalnych i wokalno-instrumentalnych, wykorzystanie folkloru w
twórczości artystycznej, wzajemne oddziaływanie praktyk wykonawczych i
technik kompozytorskich, treść w muzyce (ilustracyjność i programowość,
retoryka, symbolika)
2.2. formułuje przejrzystą wypowiedź pisemną, określając genezę, przeobraŜenia,
powiązania, wpływy, podobieństwa i róŜnice wskazanych w pkt. 1.3. – 1.8.
2.2.1. dzieł, form i gatunków muzycznych (np. msza, sonata, koncert, symfonia,
pieśń) w róŜnych epokach i ośrodkach kulturowych
2.2.2. technik kompozytorskich
2.2.3. stylów indywidualnych, lokalnych i historycznych róŜnych epok od
średniowiecza do XX w., stylu historycznego w róŜnych fazach danej epoki,
stylów lokalnych w róŜnych epokach, stylów historycznych w muzyce polskiej
w odniesieniu do odpowiednich stylów w muzyce europejskiej,
indywidualnych stylów kompozytorskich (od renesansu do XX w.)
2.3. postrzega i określa związki kultury muzycznej z kulturą epoki i innymi dziedzinami
sztuki (np. literaturą, malarstwem, filmem) oraz wydarzeniami historycznymi i
zjawiskami społecznymi (np. wpływ wypraw krzyŜowych na europejską twórczość i
kulturę muzyczną, transformacje ustrojowe i wynikające z nich zmiany polityki
kulturalnej, kultury muzycznej i twórczości)
2.4. prezentuje własny pogląd na muzyczną twórczość i kulturę epok minionych,
dokonuje syntezy i porównań, wskazuje dzieła, twórców i wykonawców o
szczególnym znaczeniu dla danej epoki, stylu, ośrodka oraz uzasadnia swoje poglądy
i popiera je właściwie dobranymi przykładami.
3. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:
3.1. stosuje posiadaną wiedzę do analizy słuchowej, wzrokowej lub słuchowo-wzrokowej
utworów muzycznych, rozpoznaje i określa
3.1.1. podstawowe techniki kompozytorskie wymienione w w pkt. 1.3.
3.1.2. cechy stylów muzycznych wymienionych w pkt. 1.8., wskazując
przynaleŜność utworu do danego stylu (od średniowiecza do XX w.) oraz
rozpoznając i charakteryzując podstawowe cechy języka muzycznego
(tonalność, melodykę, harmonikę, fakturę, sposoby kształtowania formy,
obsadę wykonawczą, typ wyrazowości)
3.1.3. cechy gatunków i form muzycznych wskazanych w pkt. 1.5.; opisuje ich
przeobraŜenia i funkcje wskazane w pkt. 1.4.
3.1.4. cechy i rodzaj zapisu muzycznego wskazanego w pkt. 1.2. oraz przynaleŜność
do epoki
3.2. analizuje teksty literackie, teoretyczne i historyczne o muzyce z określeniem
problemu/przedmiotu omawianego w tekście - odczytuje, wybiera i porządkuje
informacje istotne dla problemu/przedmiotu i kontekstu historycznego.
- 16 -
Wersja z 5 maja 2008
UWAGI
1. W podstawie programowej nie określa się kanonu utworów, wybór słuchanych,
omawianych i analizowanych dzieł naleŜy do nauczyciela. Zagadnienia szczegółowe
ilustruje się utworami muzycznymi reprezentatywnymi dla danego zagadnienia lub
problemu
2. W szkole pogimnazjalnej realizowany jest przedmiot historia muzyki zgodnie z
dyscypliną akademicką, egzaminem maturalnym i wymaganiami rekrutacyjnymi
wyŜszych uczelni.
3. Historia muzyki realizowana jest na poziomie rozszerzonym, w dwuletnim cyklu
nauczania, w wymiarze osiem godzin w cyklu (cztery godziny rocznie).
4. Podbudową dla przedmiotu historia muzyki jest przedmiot wiedza o kulturze
realizowana
w I klasie szkoły pogimnazjalnej oraz przedmiot muzyka realizowany w gimnazjum.
5. Szkoła zapewnia pracownię wyposaŜoną w:
a.
sprzęt audio-wideo,
b. fonotekę i wideotekę (zbiory konieczne do realizacji przedmiotu),
c. podręczną bibliotekę (encyklopedie muzyczne, podręczniki, nuty),
d. komputer z dostępem do Internetu.
6. Szkoła organizuje udział uczniów w koncertach i spektaklach muzycznych.
- 17 -
Wersja z 5 maja 2008
III-P12
PLASTYKA I MEDIA
III etap edukacyjny (gimnazjum)
1 godzina na etap, czyli łącznie 30 godzin
Wersja projektu z dnia 5.05.2008
Wymagania ogólne:
I. Uczeń odbiera wypowiedzi i wykorzystuje zawarte w nich informacje.
II. Uczeń tworzy wypowiedzi.
III. Uczeń analizuje i interpretuje teksty kultury.
Wymagania szczegółowe:
1. Odbiór i wykorzystanie informacji. Uczeń:
1.1. identyfikuje się z polskim i europejskim dziedzictwem kulturowym, docenia
dokonania i szanuje odrębności innych kręgów kulturowych
1.2. stosuje wytwory i technologie multimedialne w realizacji własnych projektów w
sferze sztuk wizualnych (zgodnie z podstawowymi zasadami ochrony własności
intelektualnej)
1.3. rozumnie korzysta ze środków masowego przekazu, rozpoznaje wartości i ustala ich
hierarchie
2
Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:
2.1. podejmuje działalność w sferze sztuk wizualnych, świadomie wybierając określone
formy uŜytkowe i narzędzia multimedialne, dla kształtowania własnego wizerunku
i otoczenia poprzez projektowanie ubioru i planowanie przestrzeni mieszkalnej
2.2. posługuje się środkami wyrazu sztuk wizualnych, językiem znaków i symboli dla
syntetycznego przekazywania informacji, przy zastosowaniu określonych środków
dydaktycznych
2.3. realizuje projekty o charakterze informacyjnym dostosowane do sytuacji
komunikacyjnej, określa podstawowe funkcje uŜytkowe projektowanych wytworów
i przedstawia ich multimedialną wizualizację słuŜącą uczestnictwu w kulturze
społeczności szkolnej i lokalnej
3. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:
3.1. rozpoznaje dzieła sztuki i przekazy medialne naleŜące do polskiego i europejskiego
dziedzictwa kulturowego, postrzegając je jako wytwory podlegające rozwaŜaniom
w kontekście miejsca tradycji we współczesnej kulturze
3.2. rozróŜnia współczesne dzieła sztuki, przekazy medialne i projekcje teleinformatyczne realizowane przy zastosowaniu wysokich technologii
3.3. opisuje związki między róŜnymi rodzajami wytworów plastyki i literatury w celu
porównania funkcji i cech stylistycznych dzieł oraz osadzenia w czasie i przestrzeni
na tle rozwoju społeczno-kulturowego Polski i Europy, posługując się przy tym
pojęciami właściwymi dla tych dziedzin.
- 18 -
Wersja z 5 maja 2008
IV-R12
HISTORIA SZTUKI
IV etap edukacyjny (liceum)
8 godzin na etap, czyli łącznie 240 godzin
Wersja projektu z dnia 5.05.2008
Wymagania ogólne:
I. Uczeń odbiera wypowiedzi i wykorzystuje zawarte w nich informacje.
II. Uczeń tworzy wypowiedzi.
III. Uczeń analizuje i interpretuje teksty kultury
Wymagania szczegółowe:
1. Odbiór i wykorzystanie informacji. Uczeń:
1.1. kształtuje swoją toŜsamość w poczuciu związku z dziedzictwem kulturowym,
pojmując tradycję jako podstawę ciągłości kulturowej, na którą składają się, znane
mu, wybitne dzieła tworzące kanon tego dziedzictwa oraz wykazuje znajomość
podstawowych zasad ochrony tych dzieł dostrzegając w nich wartości uniwersalne;
1.2. stosuje przekazy medialne, środowiska cyfrowego i innych wysokich technologii,
dla realizacji własnej działalności twórczej i w związku z uczestnictwem w masowej kulturze popularnej oraz przestrzega zasady prawa autorskiego dotyczące
ochrony własności intelektualnej;
1.3. rozwaŜnie korzysta ze środków masowego przekazu upowszechniających dobra
kultury i śledzi bieŜące wydarzenia kulturalne związane ze sztuką współczesną,
orientując się w aktualnych trendach artystycznych, ze znajomością podstaw
organizacyjnych Ŝycia kulturalnego, instytucji artystycznych, konkursów i festiwali
o zasięgu ogólnokrajowym i międzynarodowym.
2. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:
2.1. podejmuje działalność twórczą słuŜącą kulturotwórczej refleksji oraz łączy wiedzę
z praktyką na rzecz upowszechniania kultury, posługując się językiem danej
dziedziny sztuki i środkami wyrazu wizualnego, przy zastosowaniu mediów
środowiska cyfrowego i nowych technologii
2.2. wartościuje dzieła sztuki z uwzględnieniem ich formy i treści, w kontekście stylów
i kierunków, na podstawie podanych przykładów, tych dzieł, które stanowią
o wspólnocie dziedzictwa kultury;
2.3. tworzy innowacyjne projekty, w postaci publikacji-wystaw, słuŜące popularyzacji
wiedzy o sztuce w środowisku szkolnym i lokalnym;
- 19 -
Wersja z 5 maja 2008
2.4.
2.5.
ocenia zjawiska w sztuce pod względem artystycznym, z uwzględnieniem środków
ich przekazu, w oparciu o dobrane przykłady, tych zjawisk, które są istotne dla
rozwoju współczesnej kultury;
tworzy eksperymentalne projekty, w postaci projekcji-ekspozycji, słuŜące
animowaniu społecznej aktywności kulturowej.
3. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:
3.1. rozróŜnia style i kierunki architektury i sztuk plastycznych, gatunki i techniki
przekazu współczesnych sztuk wizualnych oraz umieszcza je w odpowiednim
porządku chronologicznym, na tle prądów artystycznych epoki historycznej,
sytuacji społeczno-politycznej oraz w kontekście znaczenia, dla ich powstania,
tradycyjnych ośrodków kulturotwórczych i współczesnych im instytucji Ŝycia
artystycznego;
3.2. rozpoznaje dzieła sztuki i zjawiska artystyczne, przyporządkowując je właściwym
autorom, sytuując je w odpowiednim okresie, miejscu, z którym są związane i w
związku z grupami społecznymi w których były tworzone i odbierane;
3.3. opisuje podobieństwa i róŜnice między dziełami sztuki, zjawiskami artystycznymi,
przeprowadzając analizę porównawcza i dokonując syntezy, pod względem ich
cech stylistycznych i funkcji, w kategoriach czasu i przestrzeni społecznej,
posługując się przy tym terminami i pojęciami swoistymi dla historii sztuki i
nowych mediów.
- 20 -
Wersja z 5 maja 2008
IV-P11
WIEDZA O KULTURZE
IV etap edukacyjny (liceum)
1 godzina na etap, czyli łącznie 30 godzin
Wersja projektu z dnia 8.04.2008
Wymagania ogólne:
I.
Odbiór i wykorzystanie informacji
Uczeń odbiera wypowiedzi i wykorzystuje informacje w nich zawarte z
uwzględnieniem specyfiki medium, w którym są przekazywane.
II.
Tworzenie wypowiedzi
Uczeń tworzy wypowiedzi, celowo posługując się róŜnymi mediami (słowo
mówione i pisane, obraz malarski, fotograficzny, filmowy, dźwięk, widowisko,
narzędzia internetowe). Aktywnie współtworzy kulturę lokalną (szkoły, parafii,
dzielnicy, miejscowości).
III.
Analiza i interpretacja tekstów kultury
Uczeń analizuje i interpretuje teksty kultury – odczytuje dzieła sztuki w kontekście
ich zróŜnicowanych funkcji, interpetuje potoczne praktyki kultury.
Wymagania szczegółowe:
1. Odbiór i wykorzystanie informacji. Uczeń
1.1. zna dzieła wytworzone w róŜnych dziedzinach sztuki (literatury, architektury,
plastyki, muzyki, teatru, fotografii, filmu, sztuki nowych mediów) i dostrzega
związki pomiędzy nimi
1.2. potrafi wskazać róŜne funkcje dzieła sztuki (np. estetyczną, komunikacyjną,
społeczną, uŜytkową, kultową, poznawczą, ludyczną)
1.3. analizuje temat dzieła oraz treści i formę w kontekście jego róŜnych funkcji,
wykorzystując podstawowe wiadomości o stylach i epokach z róŜnych dziedzin
sztuki
1.4. analizuje film, posługując się podstawowymi pojęciami z zakresu tej dziedziny
sztuki
1.5. zna podstawowe pojęcia z wiedzy o teatrze
1.6. wskazuje autora dzieła sztuki, rozumie pojęcie „własności intelektualnej” i jego
znaczenie
1.7. charakteryzuje podstawowe media kultury (słowo, obraz, dźwięk, widowisko)
1.8. zna ich róŜne formy (słowo mówione, pismo, ksiąŜka, obraz malarski, fotografia,
film, spektakl teatralny, widowisko) oraz uŜycia (nowe media, media masowe,
media interaktywne, multimedia)
1.9. odczytuje wymiar komunikacyjny dzieła sztuki jako relację między nadawcą
a odbiorcą
- 21 -
Wersja z 5 maja 2008
1.10. zna róŜne formy kontaktu z kulturą (odbiór bierny, aktywny, konsumpcja,
produkcja, twórczość, uŜytkowanie, animacja)
1.11. lokuje dzieło sztuki i inne wytwory kultury (zachowania, zwyczaje, normy moralne,
wytwory materialne) w kontekście grup społecznych, w których są tworzone
i odbierane (rodzina, rówieśnicy, społeczność lokalna, naród)
1.12. samodzielnie wyszukuje informacje nt. kultury w róŜnych mediach (bibliotekach
realnych i wirtualnych) i potrafi je krytycznie selekcjonować
2. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń
2.1. formułuje wypowiedzi na temat wytworów kultury – w mowie i w piśmie –
uŜywając pojęć zarówno swoistych dla poszczególnych sztuk, jak i wspólnych
(forma, kompozycja, funkcja, nadawca, odbiorca, uŜytkownik, znaczenie, kontekst,
medium)
2.2. wypowiada się na temat innych niŜ artystyczne wytworów kultury, takich jak
zachowania, praktyki, obyczaje
2.3. o sztuce wypowiada się w formie eseju (pozwalającego łączyć róŜne perspektywy
i wątki kultury)
2.4. przygotowuje wypowiedź na temat kultury z wykorzystaniem jej tekstów
tworzonych w róŜnych mediach (słowo, obraz, dźwięk, widowisko)
2.5. przygotowuje prezentację lub inną formę wypowiedzi multimedialnej – blog,
forum, strona WWW – na tematy związane z kulturą lokalną i regionu lub z szeroko
pojętymi problemami kultury współczesnej
2.6. bierze aktywny udział w szkolnych przedsięwzięciach artystycznych,
animacyjnych, społecznych i innych (wystawa, happening, przedstawienie szkolne,
gazetka szkolna, kulturalna akcja charytatywna)
2.7. organizuje proste działania w kulturze (spotkanie z twórcą kultury, przedsięwzięcie
artystyczne, prezentacja własnych zainteresowań, tradycji lokalnej lub regionalnej)
2.8. zna i praktykuje róŜnorodne formy kontaktu z dziełami sztuki (w domu,
w instytucjach kultury, za pośrednictwem internetu, w ramach przedsięwzięć
animacyjnych)
2.9. zna bieŜące wydarzenia kulturalne, w tym związane ze sztuką współczesną
2.10. określa swoje zainteresowania, potrzeby i preferencje kulturalne oraz uzasadnia je
w dyskusji
2.11. dba o ład i estetykę otoczenia, otacza opieką elementy dziedzictwa kulturowego
3. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń
3.1. odróŜnia pojęcie kultury rozumianej jako dorobek artystyczny (kulturalny) od
kultury jako całości świata, w którym Ŝyje człowiek
3.2. odnosi dzieła sztuki i inne wytwory kultury (zachowania, zwyczaje, praktyki) do
kategorii: czas, przestrzeń, ciało, grupa społeczna (rodzina, rówieśnicy, społeczność
lokalna, naród)
3.3. stosuje powyŜsze rozróŜnienie w interpretacji wytworów kultury
3.4. interpretuje praktyki kultury z najbliŜszego otoczenia (klasa, szkoła, dom, osiedle,
podwórko, miasto, kościół, stadion piłkarski i in.)
3.5. dostrzega i nazywa związek między dziełem a sytuacją społeczno-historyczną
i obyczajami epoki, w której powstało
3.6. sytuuje dzieło w tradycji – odnajduje stałe wątki, motywy oraz powtarzalność form
tak w obrębie poszczególnych dziedzin sztuki, jak całości kultury, oraz definiuje to,
co w nim nowe
- 22 -
Wersja z 5 maja 2008
3.7.
3.8.
3.9.
ocenia dzieło sztuki w kategoriach estetycznych, społecznych, uŜytkowych,
komunikacyjnych i in.
ze zrozumieniem posługuje się pojęciami kultura popularna, ludowa, masowa,
narodowa, zglobalizowana i uŜywa ich w kontekście interpretowanych dzieł sztuki
oraz praktyk kulturowych
wskazuje relacje między kulturą lokalną, regionalną, narodową i europejską
ujawniające się w konkretnych dziełach sztuki i praktykach kultury
Uwagi:
o
o
o
o
o
o
o
Wiedza o kulturze – przedmiot obowiązkowy dla wszystkich uczniów pierwszej klasy
szkół pogimnazjalnych – stanowi zakończenie i zwieńczenie cyklu kształcenia
artystycznego.
Programy stworzone według niniejszej podstawy powinny zatem syntetyzować treści
nauczania z wcześniejszych etapów kształcenia, przede wszystkim z plastyki i muzyki,
ale teŜ innych przedmiotów, w których pojawiają się zagadnienia waŜne z punktu
widzenia wiedzy o kulturze (takich jak język polski, historia, wiedza o społeczeństwie),
oraz edukacji medialnej i regionalnej.
Podstawa wprowadza nowe dziedziny sztuki (wiedza o filmie, wiedza o teatrze oraz
sztuka współczesna – na dotychczasowych etapach kształcenia występujące marginalnie
na innych przedmiotach, np. na języku polskim).
Przede wszystkim wprowadza jednak nową perspektywę i nowy język opisu dzieła sztuki
jako wytworu kultury rozumianej w sposób całościowy, interpretowanego w ujęciu
komunikacyjnym i z perspektywy „uŜytkownika” kultury.
W powyŜszym zakresie podstawa precyzuje wymagania poprzedniej, która w prawdzie
zakładała inne niŜ artystyczne rozumienie pojęcia kultura (por. określenie „kultura
regionu”, które obejmuje np. obyczaje) oraz szerokie rozumienie pojęcia medium („świat
mediów”, „język mediów”, „narzędzia medialne”), ale nie wyjaśniała tego.
Istotną rolę w obecnej podstawie pełni rozpoznanie i praktykowanie róŜnych form
aktywności w kulturze.
Podstawa ta uwzględnia interdyscyplinarność charakteryzującą współczesne nauki
o kulturze.
- 23 -
Wersja z 5 maja 2008
IV-R12
JĘZYK ŁACIŃSKI I KULTURA ANTYCZNA
IV etap edukacyjny (liceum)
8 godzin na etap, czyli łącznie 240 godzin
Wersja projektu z 8.04.2008
Wymagania ogólne:
I.
Odbiór i wykorzystanie informacji
Uczeń odbiera wypowiedzi i wykorzystuje informacje w nich zawarte – wykorzystuje
znajomość języka łacińskiego do rozumienia i rozpoznawania sensu tekstów oryginalnych
oraz zapoznaje się z kulturą i tradycją antyczną.
II. Tworzenie wypowiedzi
Uczeń tworzy wypowiedzi – przekłada na język polski i komentuje tekst oryginalny.
III. Analiza i interpretacja tekstów kultury
Uczeń analizuje i interpretuje teksty kultury – odkrywa wpływ antyku na współczesną
kulturę europejską, zwłaszcza polską.
Wymagania szczegółowe
1. Odbiór i wykorzystanie informacji. Uczeń
1.1. rozpoznaje formy morfologiczne (formy fleksyjne rzeczowników deklinacji 1 -5 oraz
przymiotników deklinacji 1 -3; nieregularności w odmianie rzeczowników, pluralia
tantum; formy fleksyjne i zasady uŜycia zaimków; formy i zasady uŜycia
przymiotników zaimkowych; liczebniki główne i porządkowe; przysłówki utworzone
od przymiotników deklinacji 1-3; regularne i nieregularne stopniowanie
przymiotników i przysłówków; strona czynna i bierna czasowników we wszystkich
czasach w indikatiwie i koniunktiwie; infinitivus activi i passivi praesentis, perfecti,
futuri; participia; gerundium; supinum; czasowniki nieregularne; verba defectiva,
deponentia i semideponentia; czasowniki złoŜone) oraz ich funkcje semantyczne
i zastosowanie składniowe
1.2. identyfikuje charakterystyczne dla łaciny konstrukcje składniowe: szyk zdania;
struktura składniowa zdania w stronie czynnej i biernej; funkcje składniowe
i semantyczne rzeczownika w poszczególnych przypadkach; funkcje składniowe
i semantyczne nieosobowych form czasownika (infinitivus, participium, gerundium);
konstrukcje składniowe charakterystyczne dla łaciny: accusativus cum infinitivo,
nominativus cum infinitivo, accusativus oraz nominativus duplex, dativus
possessivus, coniugatio periphrastica activa i passiva, ablativus absolutus; składnia
nazw miast; consecutio temporum; zdania podrzędne z indikatiwem i koniunktiwem.
1.3. dokonuje transformacji gramatycznych: odmienia rzeczowniki, przymiotniki, zaimki
i liczebniki; stopniuje przymiotniki i przysłówki; tworzy formy czasownikowe
w czasach głównych i historycznych, w trybach, stronach i liczbach; dokonuje
transformacji gramatycznych w zakresie konstrukcji składniowych (accusativus cum
infinitivo, nominativus cum infinitivo, accusativus oraz nominativus duplex, dativus
possessivus, coniugatio periphrastica activa i passiva, ablativus absolutus)
- 24 -
Wersja z 5 maja 2008
1.4. zna wyrazy pochodzenia łacińskiego funkcjonujące jako terminy w róŜnych
dziedzinach; dostrzega związki języka polskiego z językiem łacińskim; wyjaśnia
etymologię wyrazów w języku polskim w oparciu o leksykę łacińską
1.5. wykorzystuje wiedzę o antyku do odczytywania sensu tekstów oryginalnych
i w przekładzie dotyczących mitów antycznych, sztuki oraz architektury Greków
i Rzymian, filozofii, Ŝycia politycznego (ustrój Aten, Sparty, Rzymu), literatury
greckiej (gatunki literackie oraz najwybitniejsi przedstawiciele od Homera do okresu
hellenistycznego),literatury rzymskiej (gatunki literackie, literatura okresu republiki,
augustowska i cesarstwa), wybranych zagadnień z Ŝycia codziennego Greków
i Rzymian (rodzina, dom, dzień powszedni Rzymianina, szkoła, teatr, igrzyska,
termy)
1.6. wyjaśnia związki kultury europejskiej, zwłaszcza polskiej, z kulturą antyczną –
odniesienia do antyku zawarte w najwybitniejszych dziełach literatury, sztuki
i architektury europejskiej, twórczość wybranych poetów polsko-łacińskich, elementy
prawa rzymskiego, róŜne postawy wobec państwa w staroŜytności, powiązania
polskiej kultury szlacheckiej z rzymską tradycją republikańską, wpływ antyku na te
dziedziny
kultury
europejskiej,
w
których
przenika
się
antyk
z chrześcijaństwem
1.7. wskazuje najwaŜniejsze osiągnięcia kultury antycznej – prawo rzymskie, tragedia
grecka, nauka i wynalazki w staroŜytności, postawy obywatelskie
2. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń
2.1. korzystając ze słownika łacińsko-polskiego, dokonuje samodzielnego przekładu na
język polski łacińskiego tekstu, oddaje w przekładzie ogólny charakter i funkcję
tłumaczonego tekstu; znajduje właściwe polskie odpowiedniki leksykalne dla
łacińskich wyrazów i struktur; stosuje poprawne techniki przekładu; redaguje
przekład spójny i poprawny stylistycznie
2.2. tworzy wypowiedzi z wykorzystaniem popularnych łacińskich terminów z róŜnych
dziedzin, np. literatury, historii sztuki, biologii, matematyki, chemii, techniki,
informatyki
2.3. wykorzystuje posiadaną wiedzę z zakresu kultury antycznej do sporządzenia
przekładu; redaguje komentarz do tłumaczonego tekstu, na podstawie dokonanego
przekładu wskazuje i objaśnia związki kultury antycznej z kulturą współczesną,
zwłaszcza polską
3. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń
3.1. dostrzega antyczne źródła konkretnych zjawisk naszej cywilizacji i kultury –
samodzielnie analizuje i syntetyzuje treści zawarte w tekstach klasycznych
w oryginale i w przekładzie; interpretuje fakty i zdarzenia historyczne; selekcjonuje
wiadomości i je wykorzystuje do wykonania postawionych zadań
3.2. wyjaśnia związek ponadczasowych wartości antyku z kulturą polską w dziełach
sztuki nowoŜytnej i współczesnej (malarstwo, rzeźba, architektura);
3.3. integruje wiedzę z róŜnych dziedzin do wyraŜania i uzasadnia swojego punktu
widzenia (język, zjawiska społeczne i polityczne, geografia świata antycznego,
wydarzenia z dziedziny kultury);
- 25 -
Wersja z 5 maja 2008
Uwagi
Podstawa ta przeznaczona jest do realizacji w II i III klasie szkoły pogimnazjalnej dla języka
łacińskiego jako przedmiotu rozszerzonego (do wyboru). Główne jej załoŜenie to pogłębione
kształcenie humanistyczne przygotowujące do podjęcia studiów na kierunkach językowych
i kulturowych oraz do samodzielnej pracy badawczej.
Badanie, rozumienie, „czytanie” i wreszcie ochrona dziedzictwa narodowego wymagają
głębszej znajomości naszej tradycji kulturowej. Łacina była do końca XVIII wieku drugim
językiem narodowym, co wywarło istotny wpływ na charakter naszej kultury. Dlatego
podstawa ta wskazuje na treści mogące pomóc w zdobyciu wiedzy o korzeniach cywilizacji
europejskiej i jej śródziemnomorskim rodowodzie, ale teŜ pokazuje na tym tle kulturę polską,
która od X w. rozwija się w nurcie dziedzictwa Zachodu.
Stąd propozycja:
1. takiego zakresu nauczania języka łacińskiego, aby uczeń mógł czytać teksty łacińskie
w oryginale, interpretować je i sporządzać do nich komentarz – czyli korzystać z tekstów
autorów łacińskich w oryginale jak z tekstów źródłowych,
2. czytania i komentowania autorów polsko – łacińskich,
6. nauczania kultury antycznej ze szczególnym uwzględnieniem tych treści, które
w istotny sposób wpłynęły na kształtowanie się kultury polskiej.
- 26 -
Wersja z 5 maja 2008
IV-R14
FILOZOFIA
IV etap edukacyjny (liceum)
8 godzin na etap, czyli łącznie 240 godzin
Wersja projektu z 5.05.2008
Wymagania ogólne:
I. Uczeń odbiera wypowiedzi i wykorzystuje zawarte w nich informacje.
Rozpoznaje problemy (pytania) filozoficzne oraz rozumie ich rozwiązania i prowadzące
do nich argumenty. Dostrzega róŜne aspekty rozpatrywanego problemu. OdróŜnia tezy
od załoŜeń i argumentów. Modyfikuje własne stanowisko pod wpływem powaŜnych
argumentów.
II. Uczeń tworzy wypowiedzi.
Formułuje podstawowe pytania (problemy) oraz tezy filozoficzne, prawidłowo
rekonstruuje poznane argumenty filozoficzne. Jasno prezentuje własne stanowisko
w dyskusji, popiera je rzetelną argumentacją. Prawidłowo posługuje się pojęciami
filozoficznymi. Stosuje wzory argumentacji filozoficznych do rozpatrywania problemów
publicznych i osobistych.
III. Uczeń analizuje i interpretuje teksty kultury.
Rekonstruuje zawarte w tekście problemy (pytania), tezy i argumenty. Umieszcza tekst
w kontekście historycznym. W analizie tekstów pozafilozoficznych wykrywa związki
między filozofią a innymi dziedzinami kultury.
Wymagania szczegółowe:
1. Problematyka bytu. Uczeń
1.1.
Formułuje problem toŜsamości i zmiany oraz jego główne staroŜytne rozwiązania
(teoria Parmenidesa, atomizm, Platona teoria idei, hylemorfizm Arystotelesa).
1.2.
Rekonstruuje główne argumenty związane z problemem toŜsamości i zmiany (na
przykład rozumowanie Parmenidesa, atomistyczne wyjaśnienie ruchu, argument
Platona, Ŝe wiedza zawiera się w niezmiennych pojęciach, argument „trzeci
człowiek”).
1.3.
Porównuje ze sobą róŜne rozwiązania problemu toŜsamości i zmiany.
1.4.
W dyskusji na temat istnienia przedmiotów potocznego doświadczenia,
przedmiotów abstrakcyjnych (przedmiotów matematycznych, wartości),
teoretycznych przedmiotów nauki oraz przedmiotów fikcyjnych (intencjonalnych)
odwołuje się do kryteriów istnienia (na przykład toŜsamości, dostępności
w doświadczeniu, ciągłości czasoprzestrzennej, przydatności teoretycznej, funkcji
eksplanacyjnej).
- 27 -
Wersja z 5 maja 2008
1.5.
Na wybranym przykładzie wyjaśnia związek między pojęciami powstałymi w
filozofii (metafizycznymi) a powstaniem pojęć naukowych (na przykład
Empedoklesa teorią elementów, atomizmem antycznym lub Platona teorii idei z,
odpowiednio, powstaniem naukowych pojęć pierwiastka i związku chemicznego,
atomu, cząstki elementarnej i pola sił.
2. Zagadnienie istnienia Boga. Uczeń
2.1.
Formułuje tezy teizmu, ateizmu i agnostycyzmu.
2.2.
Rekonstruuje wybrane argumenty za istnieniem Boga (na przykład ontologiczny
św. Anzelma lub Kartezjusza, św. Tomasza z pierwszej przyczyny, z przygodności, z celowości, Kanta z moralności) i konfrontuje je z krytyką (na przykład
krytyką argumentu ontologicznego ze strony Gaunilona, św. Tomasza lub Kanta,
koncepcją Wielkiego Wybuchu jako niewyjaśnialnego faktu, ateistyczną interpretacją teorii ewolucji, naturalistycznym wyjaśnieniem pochodzenia moralności).
2.3.
Rekonstruuje wybrany argument pragmatyczny na korzyść wiary (zakład Pascala,
argument meliorystyczny Jamesa) oraz jego krytykę (na przykład Kierkegaarda
krytykę zakładu Pascala, moŜliwy argument ze szkodliwości fanatyzmu).
3. Problem psychofizyczny. Uczeń
3.1.
Formułuje problem w ujęciu kartezjańskim (jak dusza i ciało na siebie oddziałują?)
i współczesnym (jak zdarzenia umysłowe mogą być członami związku
przyczynowego?).
3.2.
Formułuje tezy dualizmu kartezjańskiego, monizmu spirytualistycznego
(Berkeley), monizmu immanentnego (Hume) i monizmu materialistycznego
(nowoŜytnego).
3.3.
Rekonstruuje wybrane argumenty nowoŜytne związane z problemem
psychofizycznym (na przykład Kartezjusza za odrębnością duszy i ciała,
Berkeleya krytykę pojęcia substancji materialnej, Hume’a krytykę idei jaźni,
argumenty materialistyczne).
3.4.
Formułuje wybrane współczesne tezy fizykalizmu oraz rekonstruuje niektóre
współczesne argumenty i eksperymenty myślowe w filozofii umysłu.
4. Zagadnienie sceptycyzmu. Uczeń
4.1.
OdróŜnia sceptycyzm klasyczny jako tezę i jako postawę od sceptycyzmu
metodycznego (wskazuje na podobieństwa i róŜnice).
4.2.
Rekonstruuje i ocenia wybrane argumenty sceptyczne (na przykład ze względności
postrzeŜeń, z regresu w dowodzeniu, ze snu, hipotezę demona-zwodziciela,
hipotezę mózgów w laboratorium).
4.3.
Rekonstruuje stanowiska racjonalizmu i irracjonalizmu (na przykład iluminizmu)
jako odmienne strategie rozwiązania problemu sceptycznego.
4.4.
OdróŜnia fundamentalizm epistemologiczny od fallibilizmu (na przykład
hipotetyzmu Poppera) jako odmienne strategie rozwiązania problemu
sceptycznego.
5. Zagadnienie źródeł poznania. Uczeń
5.1.
Formułuje załoŜenie egalitaryzmu poznawczego jako przesłankę nowoŜytnego
racjonalizmu.
5.2.
Objaśnia tezę natywizmu oraz jej funkcję w filozofii Kartezjusza (jak natywizm
zatrzymuje regres w dowodzeniu).
- 28 -
Wersja z 5 maja 2008
5.3.
5.4.
Rekonstruuje niektóre argumenty Locke’a przeciw natywizmowi (na przykład, Ŝe
idee wrodzone musiałyby być powszechne) i objaśnia tezę empiryzmu
genetycznego (Ŝe wszystkie idee pochodzą ze zmysłów i refleksji).
Objaśnia, jak hipotetyzm Poppera łączy motywy empiryzmu i aprioryzmu
(organizująca rola hipotezy).
6. Problematyka prawdy. Uczeń
6.1.
Formułuje klasyczną definicję prawdy (koncepcję realistyczną), koncepcję
epistemiczną (koherencyjną i weryfikacjonistyczną) oraz pragmatyczną.
6.2.
Rekonstruuje wybrane argumenty przeciw klasycznej definicji prawdy (koncepcji
realistycznej): na przykład z braku kryterium, z niezrozumiałości pojęcia prawdy
nierozpoznawalnej, argument pragmatyczny.
6.3.
Objaśnia potrzebę odróŜnienia definicji od kryterium (w kontekście problemu
trafności kryterium) i uŜywa tego objaśnienia jako argumentu za realistyczną
koncepcją prawdy.
6.4.
Formułuje wybraną wersję korespondencyjnej teorii prawdy jako współczesną
odmianę koncepcji klasycznej (realistycznej).
7. Elementy filozofii nauki. Uczeń
7.1.
Formułuje problem indukcji.
7.2.
Rekonstruuje Hume’a krytykę idei związku koniecznego.
7.3.
Objaśnia, jak Milla zasada jednostajności przyrody rozwiązuje problem indukcji.
7.4.
OdróŜnia zdania naukowe od metafizycznych posługując się kryterium demarkacji
(weryfikacjonistycznym i falsyfikacjonistycznym).
7.5.
OdróŜnia teorie naukowe od pseudonaukowych powołując się argument(y)
Poppera przeciw kryterium potwierdzalności i za kryterium falsyfikowalności.
7.6.
Formułuje problem statusu poznawczego nauki za pomocą pojęć realizmu
i instrumentalizmu oraz rekonstruuje wybrane argumenty w sporze realizminstrumentalizm.
8. Zagadnienie determinizmu i wolnej woli. Uczeń
8.1.
Rekonstruuje wybrane negatywne rozwiązanie problemu determinizmu i wolnej
woli (na przykład: wolność jako złudzenie, wolność jako subiektywne
przeŜywanie aktów wyboru).
8.2.
Wyjaśnia, dlaczego prawa przyrody są warunkiem wolności (umoŜliwiają
przewidywanie skutków własnych wyborów) i dlaczego prawa nauki tylko
pozornie przemawiają za determinizmem (zakładają, Ŝe układ jest izolowany).
8.3.
Rekonstruuje Hegla koncepcję wolności jako uświadomionej konieczności.
8.4.
Wyjaśnia, dlaczego reguły Ŝycia społecznego są warunkiem wolności (moŜliwość
buntu).
8.5.
Wyjaśnia, dlaczego wolność woli jest warunkiem odpowiedzialności moralnej
(i prawnej).
8.6.
Objaśnia i uzasadnia konsekwencje wolności wyprowadzone na gruncie
egzystencjalizmu (samotność, odpowiedzialność, zadanie rozwoju osobowego).
9. Koncepcje człowieka. Uczeń
9.1.
Formułuje naturalistyczną koncepcję człowieka i rekonstruuje jej związki
z naturalistyczną etyką.
9.2.
Formułuje personalistyczną lub dialogiczną koncepcję człowieka w opozycji do
indywidualizmu i kolektywizmu.
- 29 -
Wersja z 5 maja 2008
9.3.
9.4.
Objaśnia pojęcie alienacji i jej zniesienia na wybranym przykładzie (alienacji
religijnej, alienacji pracy, alienacji Narcyza, alienacji Herkulesa), podaje
przykłady i kontrprzykłady sytuacji alienacji.
Uzasadnia zadanie rozwoju osobowego na gruncie wybranej koncepcji człowieka.
10. Zagadnienie dobra i zła moralnego, szczęścia i cierpienia. Uczeń
10.1. Formułuje problem obiektywności dobra moralnego oraz rekonstruuje wybrane
argumenty w sporze między obiektywizmem a relatywizmem (na przykład
argumenty sofistów i Sokratesa).
10.2. Formułuje problem poznawalności dobra, źródeł prawa moralnego, celu Ŝycia i
drogi do szczęścia oraz przytacza jego kilka wybranych rozwiązań, na przykład
hedonizmu, etyki cnót (intelektualizmu etycznego, cynizmu, etyki „złotego
środka”, stoicyzmu), etyki opartej na objawieniu, etyki powinności (imperatyw
kategoryczny), etyki wartości (fenomenologia, personalizm, Nietzsche), etyki
naturalistycznej
(w
wersji
emotywistycznej,
utylitarystycznej
lub
ewolucjonistycznej), egzystencjalizmu (jako rozwiązania negatywnego).
10.3. Formułuje oceny moralne powołując się na wybrane stanowiska etyczne.
10.4. Formułuje problem wyjaśnienia zła (w szczególności problem teodycei)
i przytacza jego przykładowe rozwiązania: manicheizmu, augustynizmu, teodycei
Leibniza, naturalizmu.
10.5. Formułuje róŜne rozwiązania problemu radzenia sobie z cierpieniem, na przykład
stoicyzmu, etyki współczucia (Schopenhauer), etyki chrześcijańskiej, świeckiej
doktryny postępu naukowo-technicznego, egzystencjalizmu.
10.6. Konfrontuje ze sobą filozoficzne załoŜenia róŜnych postaw wobec przyrody:
instrumentalistycznej oraz proekologicznych (radykalnych i umiarkowanych).
11. Zagadnienia miłości i rozwoju osobowego. Uczeń
11.1. Interpretuje platońską koncepcję miłości jako dąŜenia do rozwoju osobowego.
11.2. Rekonstruuje Arystotelesa koncepcję celów i typów przyjaźni.
11.3. Rekonstruuje Fromma koncepcję miłości jako rozwiązania problemu
egzystencjalnego.
11.4. Objaśnia róŜnicę między miłością a zakochaniem się, uwielbieniem i „egoizmem
we dwoje”.
11.5. WyróŜnia rodzaje miłości: miłość erotyczna, rodzicielska, ojczyzny (patriotyzm),
Boga i bliźniego.
11.6. Stosuje Fromma koncepcję patologicznych form miłości do objaśnienia pojęcia
„miłości toksycznej”, wynaturzeń patriotyzmu (na przykład bezkrytycznej „dumy
narodowej”, nacjonalizmu i ksenofobii) oraz róŜnicy między miłością Boga a
fanatyzmem religijnym.
12. Zagadnienia filozofii polityki. Uczeń
12.1. Rekonstruuje teorie umowy społecznej (Hobbes, Rousseau) i tezy konserwatyzmu
jako alternatywne rozwiązania problemu pochodzenia państwa.
12.2. Rekonstruuje róŜnice między teoriami umowy społecznej (pod względem
koncepcji suwerena) w kategoriach opozycji między absolutyzmem a demokracją.
12.3. Objaśnia róŜnice między wolnym rynkiem a rynkiem regulowanym w kategoriach
wolności, sprawiedliwości i utylitaryzmu (?).
12.4. Objaśnia aksjologiczne i ontologiczne załoŜenia głównych ideologii społecznych:
liberalizm (idea wolności jednostki), konserwatyzm (idea tradycji), socjalizm (idea
sprawiedliwości społecznej).
- 30 -
Wersja z 5 maja 2008
12.5.
Komentuje historyczne lub bieŜące wydarzenia lub debaty polityczne powołując się
na wybrane stanowiska w filozofii polityki.
13. Elementy estetyki. Uczeń
13.1. Formułuje klasyczne koncepcje piękna: pitagorejską (harmonia elementów),
sofistyczna (to, co wywołuje zadowolenie zmysłów), plotyńska (obiektywna
prosta jakość).
13.2. Formułuje klasyczne pojęcie sztuki (jako umiejętności wytwarzania według reguł).
13.3. Formułuje alternatywną definicję sztuki (według Tatarkiewicza).
13.4. Formułuje Ingardena koncepcję dzieła sztuki jako wielowarstwowego przedmiotu
czysto intencjonalnego.
14. Elementy teorii filozofii. Uczeń
14.1. Formułuje wybrane koncepcje filozofii oraz podaje przykłady ich realizacji: na
przykład koncepcji klasycznych (jako dociekania ostatecznych podstaw
rzeczywistości i jako ćwiczenia duchowego), koncepcji neopozytywistycznej (jako
badania metody i wyników nauk szczegółowych), analitycznej (jako analizy pojęć i
problemów), egzystencjalnej (jako opisu sytuacji człowieka w świecie, zwłaszcza
w sytuacjach granicznych).
14.2. WyróŜnia podstawowe dyscypliny filozoficzne – logika, ontologia (metafizyka),
epistemologia, antropologia filozoficzna, etyka, estetyka – i umieszcza poszczególne
zagadnienia filozoficzne w obrębie właściwej jej dyscypliny.
14.3. Porównuje (wskazuje podobieństwa i róŜnice) filozofię z innymi dziedzinami
kultury: nauką, religią, sztuką, światopoglądem i ideologią.
14.4. Podaje przykłady wpływów filozofii na naukę, implikacje światopoglądowe religii,
literaturę i inne dziedziny sztuki oraz wpływów nauki, światopoglądu i sztuki na
filozofię.
14.5. Objaśnia, jak motyw racjonalności (rzeczywistości nadprzyrodzonej, przyrody
i człowieka) w filozofii zachodniej wpływa na powstanie nauki.
15. Elementy logiki i semiotyki.
15.1. W poprawny sposób wykonuje operacje definiowania, podziału logicznego
(klasyfikacji) oraz typologii.
15.2. Stosuje metodę zero-jedynkową do rozstrzygania prostych schematów rachunku
zdań (na przykład: ((p → q) ∧ ¬q) → ¬p).
15.3. OdróŜnia przesłanki i wniosek w rozumowaniu.
15.4. OdróŜnia rozumowania dedukcyjne od niededukcyjnych, uzasadnienia
epistemiczne od pragmatycznych, dowody (argumenty) w sensie matematycznym,
prawniczym, metafizycznym i teologicznym.
15.5. Ocenia materialną i formalną poprawność prostych rozumowań, stosując
uproszczoną metodę zero-jedynkową (nie wprost) lub metodę kontrprzykładów.
15.6. Rekonstruuje załoŜenia (presupozycje) pytań i ocenia ich wartość logiczną.
15.7. OdróŜnia właściwe i niewłaściwe odpowiedzi na pytania.
15.8. Objaśnia pojęcia filozoficzne, które mogą się mylić z potocznymi (na przykład
materii, substancji) lub z innymi pojęciami filozoficznymi (na przykład róŜne
pojęcia idei, przedmiotu abstrakcyjnego i fikcyjnego).
15.9. OdróŜnia tezy filozoficzne od ich załoŜeń (na przykład załoŜenie empiryzmu
genetycznego od sceptycyzmu Hume’a, załoŜenie indywidualizmu od tez
liberalizmu). W związku z tym, uczeń nie myli znaczenia wyraŜeń „X zakłada, Ŝe
…” i „X głosi/twierdzi, Ŝe …”.
- 31 -
Wersja z 5 maja 2008
15.10. Objaśnia i wykrywa niektóre typy błędów logicznych występujące w
rozumowaniach niesformalizowanych, jak ekwiwokacja, regres w nieskończoność,
błędne koło, przesunięcie kategorialne, non sequitur.
15.11. Unika błędów kategorialnych w rodzaju mylenia względności z relatywizmem,
doświadczenia z empiryzmem.
15.12. Stosuje Wittgensteina koncepcję gier językowych do objaśnienia róŜnych funkcji
języka, na przykład opisowej i argumentacyjnej.
16. Umiejętności w zakresie analizy i interpretacji tekstów filozoficznych. Uczeń
16.1. Rekonstruuje zawarte w tekście problemy (pytania), tezy i argumenty.
16.2. OdróŜnia (zawarte w tekście) informacje od opinii, tezy od hipotez, argumenty od
kontrargumentów (zarzutów), przykłady od kontrprzykładów, przesłanki
(załoŜenia) od wniosków, przesłanki jawne od przesłanek ukrytych.
16.3. Odnajduje występujące w tekście terminy kluczowe, definiując je lub uznając je za
terminy pierwotne (niedefiniowalne).
16.4. Odkrywa zaleŜności logiczne między zdaniami, akapitami i innymi częściami
tekstu.
16.5. Dzieli tekst na części i opatruje je tytułami.
16.6. Formułuje pytania do tekstu.
16.7. Streszcza tekst.
16.8. Uzupełnia tekst o domyślne elementy.
16.9. Rozwija własnymi słowami myśl autora tekstu.
16.10. Formułuje własny tekst polemiczny do tekstu wyjściowego.
16.11. Umieszcza tekst w kontekście historycznym: identyfikuje epokę oraz filozoficzny
i kulturowy kontekst jego powstania lub oddziaływania.
16.12. Identyfikuje problematykę tekstu i reprezentowany w nim kierunek filozoficzny.
16.13. Zestawia (porównuje, konfrontuje) poglądy autora z innymi według kryterium
kontynuacji (rozwinięcia), modyfikacji lub przeciwstawienia.
16.14. Omawia i dyskutuje te poglądy w kontekście wiedzy z innych przedmiotów
szkolnych, doniosłych wydarzeń z Ŝycia osobistego lub publicznego, dylematów
światopoglądowych lub aksjologicznych, przeŜyć związanych ze sztuką lub
religią.
16.15. Wskazuje przykłady tekstów pozafilozoficznych (dzieł literackich, filmowych
i innych dzieł sztuki, tekstów publicystycznych, naukowych i religijnych itd.),
w których dopatruje się obecności problematyki rozpatrywanego tekstu
filozoficznego.
16.16. WyraŜa swój (argumentacyjnie umotywowany) stosunek do głównej tezy tekstu na
zasadzie akceptacji, modyfikacji, odrzucenia lub uznania jej za nierozstrzygalną.
16.17. Przedstawia w sposób pisemny własną opinię na temat poglądów autora tekstu.
16.18. Uczestniczy w debacie klasowej na temat problematyki poruszonej w tekście
(wedle reguł prowadzenia dyskusji i argumentowania).
16.19. Znajduje i objaśnia występujące w tekście maksymy (lub sam je formułuje na
podstawie tekstu).
16.20. Zestawia tekst z innym tekstem filozoficznym.
16.21. Parafrazuje tekst w języku współczesnym.
16.22. Sporządza literacką (np. w postaci wiersza, opowiadania lub scenki dramatycznej)
lub plastyczną (np. w postaci rysunku) adaptację, interpretację lub ilustrację tekstu.
- 32 -
Wersja z 5 maja 2008
III-P20
HISTORIA
III etap edukacyjny (gimnazjum)
6 godzin na etap, czyli łącznie 180 godzin
Wersja projektu z 5.05.2008
Wymagania ogólne:
I. Analizowanie źródeł historycznych
Uczeń odpowiada na pytania postawione róŜnym rodzajom źródeł historycznych. Porównuje
pozyskane informacje z innymi źródłami wiedzy i formułuje wnioski.
II. Ujmowanie treści historycznych w związki przyczynowo-skutkowe
Uczeń dostrzega i wyjaśnia związki przyczynowo skutkowe wydarzeń z zakresu polityki, gospodarki,
Ŝycia społecznego i kultury.
III. Umieszczanie wydarzeń, postaci i procesów historycznych w czasie i przestrzeni
Uczeń opisując przeszłość, nie tylko umiejscawia fakty historyczne w czasie (podaje datę)
i w przestrzeni (wskazuje na mapie), lecz równieŜ porządkuje je chronologicznie poprzez określenie
ich poprzedzania, współistnienia i następstwa oraz określa ich lokalizację geograficzno-historyczną.
IV. Tworzenie narracji historycznej
Uczeń tworzy narrację historyczną (ustną bądź pisemną), odwołując się do róŜnych źródeł
informacji. Pisze krótki (150-200 słów) tekst na zadany temat.
V. Formułowanie opinii wraz z uzasadnieniem
Uczeń wyraŜa własną opinię (ocenę) dotyczącą wydarzenia historycznego lub działania ludzi,
uŜywając argumentów uzasadniających jego stanowisko.
Wymagania szczegółowe:
1. Najdawniejsze dzieje człowieka. Uczeń:
1.1. Porównuje koczowniczy i osiadły tryb Ŝycia oraz opisuje skutki przyjęcia trybu osiadłego przez
człowieka.
1.2. Dostrzega zaleŜności pomiędzy środowiskiem geograficznym a warunkami Ŝycia człowieka.
2. Cywilizacje Bliskiego Wschodu. Uczeń:
2.1. Lokalizuje w czasie i przestrzeni Mezopotamię oraz Egipt.
2.2. Charakteryzuje strukturę społeczeństwa i system wierzeń w Egipcie.
2.3. Dostrzega znaczenie pisma i prawa w procesie powstawania państw.
2.4. Rozpoznaje typy pisma wykształcone na terenie Mezopotamii i Egiptu.
1
Wersja z 5 maja 2008
3. StaroŜytny Izrael. Uczeń:
3.1. Charakteryzuje podstawowe symbole i główne zasady judaizmu.
3.2. Wyjaśnia znaczenie Biblii jako źródła historycznego.
3.3. Odwołując się do przykładów, wyjaśnia róŜnicę pomiędzy politeizmem a monoteizmem.
4. Cywilizacja grecka. Uczeń:
4.1. Dostrzega wpływ środowiska geograficznego na gospodarkę i rozwój polityczny staroŜytnej
Grecji.
4.2. Umieszcza w czasie i porównuje sprawowanie władzy oraz organizację społeczeństwa
w Sparcie i Atenach peryklejskich.
4.3. Dostrzega czynniki integrujące staroŜytnych Greków – język, system wierzeń, teatr oraz
igrzyska olimpijskie.
5. Cywilizacja rzymska. Uczeń:
5.1. Umieszcza w czasie i charakteryzuje sprawowanie władzy oraz organizację społeczeństwa
w Rzymie królewskim, republice i cesarstwie.
5.2. Wyjaśnia przyczyny i wskazuje skutki ekspansji Rzymu, opisując postawy Rzymian wobec
niewolników i ludów podbitych.
5.3. RozróŜnia wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadku staroŜytnego państwa rzymskiego.
6. Dziedzictwo antyku. Uczeń:
6.1. Charakteryzuje najwaŜniejsze osiągnięcia kultury materialnej i duchowej antycznego świata
w róŜnych dziedzinach: filozofii, nauce, architekturze, sztuce, literaturze.
6.2. Podaje przykłady osiągnięć cywilizacyjnych antyku, które przetrwały do współczesności.
7. Chrześcijaństwo. Uczeń:
7.1. Umieszcza w czasie i przestrzeni narodziny i rozprzestrzenianie się chrześcijaństwa.
7.2. Wskazuje powody i przykłady prześladowania chrześcijan w państwie rzymskim.
8. Arabowie i świat islamski. Uczeń:
8.1. Umieszcza w czasie i przestrzeni kierunki oraz zasięg podbojów arabskich.
8.2. Opisuje podstawowe zasady i symbole islamu.
8.3. Dostrzega wpływ Arabów w przekazywaniu dorobku kulturowego pomiędzy Wschodem
a Zachodem.
9. Początki cywilizacji zachodniego chrześcijaństwa. Uczeń:
9.1. Umieszcza w czasie i przestrzeni monarchię Karola Wielkiego, Państwo Kościelne, Cesarstwo
Rzymskie Narodu Niemieckiego.
9.2. Charakteryzuje działalność Karola Wielkiego oraz wyjaśnia, na czym polegał renesans
karoliński.
9.3. Charakteryzuje główne idee uniwersalnego cesarstwa Ottona III.
9.4. Opisuje relacje pomiędzy władzą cesarską a papieską.
10. Bizancjum i Kościół wschodni. Uczeń:
10.1. Lokalizuje w czasie i przestrzeni cesarstwo bizantyjskie.
10.2. Charakteryzuje rolę Bizancjum jako kontynuatora cesarstwa rzymskiego oraz rozpoznaje
osiągnięcia kultury bizantyjskiej (prawo, architektura, sztuka).
10.3. Wyjaśnia przyczyny i skutki schizmy wschodniej.
2
Wersja z 5 maja 2008
11. Społeczeństwo średniowiecznej Europy. Uczeń:
11.1. Rozpoznaje typowe instytucje systemu lennego.
11.2. Wyjaśnia pojęcie stanu i zasadę podziałów społecznych w średniowieczu.
11.3. Charakteryzuje funkcje gospodarcze, polityczne i kulturowe miast w średniowieczu.
12. Kultura materialna i duchowa łacińskiej Europy. Uczeń:
12.1. Dostrzega kulturotwórczą rolę Kościoła w dziedzinie nauki, architektury, sztuki i Ŝycia
codziennego średniowiecznego społeczeństwa.
12.2. Porównuje główne elementy kultury rycerskiej i kultury miejskiej.
12.3. Rozpoznaje zabytki kultury średniowiecza, wskazując róŜnice pomiędzy stylem romańskim
a gotyckim z uwzględnieniem przykładów z najbliŜszego otoczenia.
13. Polska pierwszych Piastów. Uczeń:
13.1. Sytuuje w czasie i przestrzeni państwo pierwszych Piastów.
13.2. Wskazuje na przykładzie państwa pierwszych Piastów charakterystyczne cechy monarchii
patrymonialnej.
13.3. Wyjaśnia okoliczności przyjęcia chrztu przez Piastów oraz następstwa kulturowe, społeczne
i polityczne chrystianizacji.
13.4. Ocenia dokonania pierwszych Piastów w dziedzinie polityki, gospodarki i kultury.
14. Polska dzielnicowa i zjednoczona. Uczeń:
14.1. Sytuuje w czasie i przestrzeni Polskę doby rozbicia dzielnicowego.
14.2. Opisuje postanowienia statutu Bolesława Krzywoustego.
14.3. Porządkuje i sytuuje w czasie najwaŜniejsze wydarzenia związane z relacjami polskokrzyŜackimi w epoce Piastów.
14.4. Opisuje zmiany społeczno-gospodarcze w epoce rozbicia dzielnicowego i dostrzega związki
pomiędzy rozwojem ruchu osadniczego a oŜywieniem gospodarczym.
14.5. Ocenia dokonania Kazimierza Wielkiego w dziedzinie polityki wewnętrznej (system obrony,
urbanizacja kraju, prawo, nauka) oraz w polityce zagranicznej.
15. Polska w dobie unii z Litwą. Uczeń:
15.1. Wyjaśnia przyczyny oraz ocenia następstwa unii z Litwą.
15.2. Porządkuje i sytuuje w czasie najwaŜniejsze wydarzenia związane z relacjami polskokrzyŜackimi w epoce Jagiellonów.
15.3. Charakteryzuje rozwój uprawnień stanu szlacheckiego.
16. Wielkie odkrycia geograficzne. Uczeń:
16.1. Sytuuje w czasie i przestrzeni wyprawy Krzysztofa Kolumba, Vasco da Gamy, Ferdynanda
Magellana oraz posiadłości kolonialne Portugalii i Hiszpanii.
16.2. Ocenia wpływ odkryć geograficznych na Ŝycie społeczno-gospodarcze i kulturowe Europy
oraz dla Nowego Świata.
17. Humanizm i renesans. Uczeń:
17.1. Wyjaśnia źródła rozwoju kultury renesansu oraz opisuje jej charakterystyczne cechy.
17.2. Charakteryzuje największe osiągnięcia: Leonarda da Vinci, Michała Anioła, Rafaela Santi,
Erazma z Rotterdamu, Mikołaja Kopernika i Galileusza.
17.3. Ocenia rolę druku dla upowszechniania idei renesansu oraz rozwoju cywilizacji europejskiej.
3
Wersja z 5 maja 2008
18. Rozłam w Kościele zachodnim. Uczeń:
18.1. Wymienia czynniki, które doprowadziły do rozłamu w Kościele zachodnim.
18.2. Opisuje cele i charakter działania Marcina Lutra oraz Jana Kalwina.
18.3. Wyjaśnia cele zwołania soboru trydenckiego i wskazuje, które z jego postanowień słuŜyły
wzmocnieniu katolicyzmu.
19. Polska i Litwa w czasach ostatnich Jagiellonów. Uczeń:
19.1. Ocenia politykę zagraniczną ostatnich Jagiellonów.
19.2. Przedstawia okoliczności zawarcia unii realnej pomiędzy Polską a Litwą i jej główne
postanowienia oraz wskazuje na mapie terytorium Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
19.3. Charakteryzuje stosunki wyznaniowe w państwie polsko-litewskim i wyjaśnia ich specyfikę
na tle europejskim.
19.4. Rozpoznaje reprezentatywne obiekty sztuki renesansowej na ziemiach polskich
ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu.
20. Społeczeństwo i ustrój Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Uczeń:
20.1. Wymienia instytucje ustrojowe demokracji szlacheckiej oraz charakteryzuje ich kompetencje.
20.2. Wyjaśnia okoliczności uchwalenia oraz główne załoŜenia konfederacji warszawskiej
i artykułów henrykowskich.
20.3. Przedstawia zasady wolnej elekcji.
20.4. Ocenia charakter zmian systemu polityczno-ustrojowego Rzeczypospolitej w XVII w.
20.5. Rozpoznaje charakterystyczne cechy kultury baroku z odwołaniem do przykładów architektury
i sztuki we własnym regionie.
21. Rzeczpospolita Obojga Narodów i jej sąsiedzi w XVII w. Uczeń:
21.1. Wyjaśnia główne przyczyny wojen Rzeczypospolitej ze Szwecją, Turcją i Rosją oraz cele
powstania Bohdana Chmielnickiego na Ukrainie.
21.2. Ocenia społeczno-gospodarcze i polityczne następstwa wojen XVII w.
21.3. Wyjaśnia przyczyny i wskazuje przejawy kryzysu politycznego i społeczno-gospodarczego
Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVII stulecia.
22. Formy państwa nowoŜytnego. Uczeń:
22.1. Charakteryzuje na przykładzie Francji Ludwika XIV ustrój monarchii absolutnej.
22.2. Wymienia, odwołując się do przykładu Anglii, główne cechy monarchii parlamentarnej.
22.3. Porównuje nowoŜytną monarchię parlamentarną z monarchią absolutną, uwzględniając zakres
władzy monarszej, prawa i obowiązki poddanych, rolę instytucji stanowych (parlamentu).
22.4. Wyjaśnia, na czym polegała specyfika ustroju Rzeczypospolitej Obojga Narodów na tle
Europy.
23. Europa XVIII w. Uczeń:
23.1. Wymienia idee oświecenia i rozpoznaje je w dziedzinie nauki, literatury, architektury i sztuki.
23.2. Charakteryzuje zasadę trójpodziału władz Monteskiusza i zasadę umowy społecznej Rousseau.
23.3. Porównuje reformy oświeceniowe wprowadzone w Prusach, Rosji i Austrii.
24. Rzeczpospolita Obojga Narodów w XVIII w. Uczeń:
24.1. Przedstawia przyczyny i przejawy kryzysu państwa polskiego w czasach saskich.
24.2. Objaśnia sens osiemnastowiecznej opinii: „Polska nierządem stoi”.
24.3. Dostrzega zmiany połoŜenia międzynarodowego Rzeczypospolitej w XVIII stuleciu.
4
Wersja z 5 maja 2008
25. Bunt poddanych – wojna o niepodległość USA. Uczeń:
25.1. Przedstawia przyczyny i następstwa wojny o niepodległość.
25.2. Wymienia główne instytucje ustrojowe USA i wyjaśnia, w jaki sposób konstytucja
amerykańska realizowała w praktyce zasadę trójpodziału władzy.
26. Rzeczpospolita w dobie stanisławowskiej. Uczeń:
26.1. Przedstawia okoliczności powstania, zadania i osiągnięcia Komisji Edukacji Narodowej.
26.2. Sytuuje w czasie reformy Sejmu Wielkiego oraz główne postanowienia Konstytucji 3 maja.
26.3. Wyjaśnia okoliczności zawiązania konfederacji targowickiej oraz ocenia jej następstwa.
27. Walka o utrzymanie niepodległości w ostatnich latach XVIII w. Uczeń:
27.1. Sytuuje w czasie i przestrzeni zmiany terytorium Rzeczypospolitej po I, II i III rozbiorze.
27.2. Przedstawia cele oraz następstwa powstania kościuszkowskiego.
27.3. RozróŜnia wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadku państwa polskiego.
28. Rewolucja francuska. Uczeń:
28.1. Wyjaśnia główne przyczyny oraz ocenia skutki rewolucji.
28.2. Opisuje główne zasady ideowe rewolucji francuskiej zawarte w Deklaracji Praw Człowieka
i Obywatela.
28.3. Wskazuje charakterystyczne cechy dyktatury jakobińskiej.
29. Epoka napoleońska. Uczeń:
29.1. Opisuje zmiany, jakie zaszły w Europie w okresie napoleońskim w zakresie stosunków
społeczno-gospodarczych i politycznych.
29.2. Wyjaśnia okoliczności utworzenia Legionów Polskich i Księstwa Warszawskiego oraz opisuje
jego charakter i terytorium.
29.3. Ocenia politykę Napoleona wobec sprawy polskiej i postawę Polaków wobec Napoleona.
30. Europa po kongresie wiedeńskim. Uczeń:
30.1. Przedstawia zasady i postanowienia kongresu wiedeńskiego, uwzględniając decyzje w sprawie
polskiej.
30.2. Wyjaśnia przyczyny wzrastającego zainteresowania ideami liberalizmu, socjalizmu oraz
ideami narodowymi w Europie w pierwszej połowie XIX w.
31. Rozwój cywilizacji przemysłowej. Uczeń:
31.1. Wymienia charakterystyczne cechy rewolucji przemysłowej.
31.2. Podaje przykłady pozytywnych i negatywnych skutków procesu uprzemysłowienia.
31.3. Identyfikuje najwaŜniejsze wynalazki i odkrycia XIX stulecia oraz wyjaśnia następstwa
ekonomiczne i społeczne ich zastosowania.
31.4. Opisuje zmiany w poziomie Ŝycia róŜnych grup społecznych między połową XVIII a połową
XIX w. na podstawie źródeł pisanych, ikonograficznych i statystycznych.
32. Europa i świat w XIX w. Uczeń:
32.1. Opisuje przyczyny i skutki wojny secesyjnej.
32.2. Dostrzega podobieństwa i róŜnice w procesie jednoczenia Włoch i Niemiec.
32.3. Wyjaśnia przyczyny i sytuuje w przestrzeni kierunki oraz zasięg ekspansji kolonialnej państw
europejskich w XIX w.
32.4. Ocenia pozytywne i negatywne skutki polityki kolonialnej z perspektywy europejskiej oraz
kolonizowanych społeczności i państw.
5
Wersja z 5 maja 2008
33. Ziemie polskie po kongresie wiedeńskim. Uczeń:
33.1. Wskazuje na mapie nowy układ granic państw zaborczych na ziemiach polskich po kongresie
wiedeńskim.
33.2. Charakteryzuje ustrój Królestwa Polskiego.
33.3. Ocenia osiągnięcia Królestwa Polskiego w gospodarce, kulturze i szkolnictwie.
34. Polska i Polacy w dobie powstań narodowych. Uczeń:
34.1. Sytuuje w czasie i przestrzeni powstanie listopadowe oraz styczniowe.
34.2. Przedstawia przyczyny oraz porównuje przebieg i charakter polskich powstań narodowych.
34.3. Przedstawia bezpośrednie i długofalowe następstwa powstańczych ruchów narodowych.
35. Polacy pod zaborami i na emigracji. Uczeń:
35.1. Wyjaśnia cele i opisuje metody działań zaborców wobec mieszkańców ziem polskich.
35.2. Charakteryzuje i ocenia zróŜnicowane postawy Polaków wobec zaborców.
35.3. Porównuje warunki Ŝycia Polaków w trzech zaborach, uwzględniając moŜliwości prowadzenia
działalności społecznej, podejmowania nauki i rozwoju narodowego.
35.4. Przedstawia główne nurty Ŝycia politycznego powstałe na ziemiach polskich w końcu XIX
stulecia.
36. Europa i świat na przełomie XIX i XX w. Uczeń:
36.1. Przedstawia skutki przewrotu technicznego i postępu cywilizacyjnego.
36.2. Charakteryzuje przyczyny i następstwa procesu demokratyzacji Ŝycia politycznego.
36.3. Przedstawia nowe zjawiska kulturowe, w tym narodziny kultury masowej i przemiany
obyczajowe.
37. I wojna światowa i jej skutki. Uczeń:
37.1. Wymienia główne przyczyny narastania konfliktów pomiędzy mocarstwami europejskimi
u schyłku XIX w. oraz umiejscawia je na politycznej mapie świata i Europy.
37.2. Charakteryzuje specyfikę działań wojennych ze szczególnym uwzględnieniem nowych
środków technicznych.
38. Rewolucje rosyjskie. Uczeń:
38.1. Wyjaśnia polityczne i społeczno-gospodarcze przyczyny wybuchu rewolucji w Rosji w 1917 r.
38.2. Wyjaśnia okoliczności przejęcia przez bolszewików władzy w Rosji z uwzględnieniem roli
Lenina.
38.3. Opisuje bezpośrednie następstwa rewolucji lutowej i październikowej dla Rosji oraz Europy.
38.4. Charakteryzuje reakcję Europy na wydarzenia w Rosji.
39. Sprawa polska w I wojnie światowej. Uczeń:
39.1. Charakteryzuje stosunek państw zaborczych do sprawy polskiej oraz opisuje poglądy
zwolenników orientacji prorosyjskiej, proaustriackiej, rewolucyjnej i lojalistycznej.
39.2. Ocenia wysiłek zbrojny Polaków.
39.3. Wyjaśnia międzynarodowe uwarunkowania sprawy polskiej.
6
Wersja z 5 maja 2008
IV-P20
HISTORIA
IV etap edukacyjny (liceum)
poziom podstawowy
2 godziny na etap, czyli łącznie 60 godzin
Wersja projektu z dnia 5.05.2008
Wymagania ogólne:
Uczeń:
I. interpretuje źródła historyczne i ocenia ich wiarygodność,
Uczeń dostrzega zaleŜność pomiędzy autorstwem źródła a jego wiarygodnością, porównuje ze sobą
róŜne rodzaje źródeł historycznych
II. formułuje dłuŜsze wypowiedzi ustne i pisemne z wykorzystaniem przekazów źródłowych,
Uczeń potrafi wykorzystać informacje uzyskane ze źródła dla objaśnienia postawionego problemu
III. rozróŜnia to, co zmienne i to, co trwałe w Ŝyciu społecznym,
Uczeń rozumie róŜnice między procesem a faktem historycznym, rozróŜnia przyczyny faktyczne od
deklarowanych
IV. dokonuje ujęć przekrojowych i problemowych,
Uczeń potrafi przedstawić zadane zagadnienie na tle innych wydarzeń z epoki, dostrzega wpływ
wydarzeń z róŜnych dziedzin Ŝycia (polityka, gospodarka, społeczeństwo, kultura) na siebie
wzajemnie
V. prezentuje wyniki pracy na forum publicznym i prowadzi polemikę,
Uczeń potrafi samodzielnie przygotować prezentację na zadany temat, dobiera argumenty,
modyfikuje swój pogląd w zaleŜności od kontrargumentów
VI. dostrzega wielość perspektyw badawczych, które przyjmuje się przy interpretacji historycznej.
Uczeń dostrzega potencjał interpretacji dla roli działań manipulacyjnych w historii
Wymagania szczegółowe:
1. Europa i świat po Wielkiej Wojnie. Uczeń:
1.1.Opisuje następstwa wojny, wyróŜniając konsekwencje polityczne, gospodarcze, społeczne
i kulturowe.
1.2.Wyjaśnia cele powołania i charakter Ligi Narodów.
7
Wersja z 5 maja 2008
2. Europa i świat między wojnami. Uczeń:
2.1. Wyjaśnia politykę mocarstw wobec Niemiec po zakończeniu I wojny światowej.
2.2. Wyjaśnia zaleŜności między niezadowoleniem społecznym a radykalizacją nastrojów
i powstawaniem skrajnych programów politycznych.
2.3. Opisuje przejawy i bezpośrednie skutki wielkiego kryzysu gospodarczego.
3. Kryzys demokracji w Europie Zachodniej. Uczeń:
3.1. Charakteryzuje okoliczności oraz następstwa dojścia do władzy Mussoliniego i Hitlera.
3.2. Porównuje faszyzm z nazizmem, uwzględniając organizację państwa, funkcjonowanie
społeczeństwa oraz ideologię.
3.3. Charakteryzuje i ocenia politykę państw europejskich wobec Hitlera i wskazuje na jej
uwarunkowania.
4. System totalitarny w ZSRR. Uczeń:
4.1. Opisuje okoliczności dojścia do władzy Stalina.
4.2. Opisuje zmiany w Ŝyciu politycznym, społecznym i gospodarczym ZSRR po dojściu do władzy
Stalina z uwzględnieniem uprzemysłowienia kraju, kolektywizacji rolnictwa i Wielkiej Czystki.
4.3. Porównuje totalitarne systemy hitlerowskich Niemiec i stalinowskiego Związku Radzieckiego.
5. Odrodzenie państwa polskiego po I wojnie światowej. Uczeń:
5.1. Opisuje odrodzenie państwa polskiego oraz jego granice i sąsiadów.
5.2. Charakteryzuje i ocenia postanowienia traktatu wersalskiego wobec Polski.
5.3. Charakteryzuje powstania w Wielkopolsce i na Śląsku oraz wyjaśnia przyczyny i opisuje
następstwa wojny polsko-radzieckiej.
5.4. Przedstawia ustrój polityczny państwa na podstawie konstytucji marcowej 1921 r.
5.5. Ocenia wkład Piłsudskiego i Dmowskiego w odbudowę państwa polskiego.
6. Kryzys demokracji parlamentarnej w Polsce. Uczeń:
6.1. Wyjaśnia przyczyny i skutki przewrotu majowego.
6.2. Porównuje główne postanowienia i konstytucji marcowej 1921 r. i konstytucji kwietniowej
1935r.
7. Gospodarka i społeczeństwo II Rzeczypospolitej. Uczeń:
7.1. Opisuje trudności procesu integracji odradzającego się państwa polskiego.
7.2. Charakteryzuje strukturę społeczną, narodowościową i wyznaniową odrodzonego państwa
polskiego, dostrzegając przyczyny konfliktów społecznych i narodowościowych.
7.3. Wyjaśnia cele i skutki reformy Grabskiego.
7.4. Charakteryzuje przebieg wielkiego kryzysu gospodarczego w Polsce.
7.5. Opisuje osiągnięcia gospodarcze II Rzeczypospolitej, w tym budowę portu w Gdyni
i utworzenie Centralnego Okręgu Przemysłowego.
7.6. Charakteryzuje główne osiągnięcia kultury i nauki II Rzeczypospolitej.
8. II wojna światowa. Uczeń:
8.1. Wyjaśnia przyczyny polityczne, społeczne i gospodarcze wybuchu II wojny światowej.
8.2. Ocenia politykę zagraniczną rządu polskiego w przededniu II wojny światowej.
8.3. Ocenia konsekwencje zawarcia paktu Ribbentrop-Mołotow.
8.4. Charakteryzuje kolejne etapy wojny, wskazując momenty przełomowe.
8.5. Przedstawia Holocaust i opisuje przykłady oporu ludności Ŝydowskiej.
8
Wersja z 5 maja 2008
8.6. Przedstawia okoliczności powstania koalicji antyfaszystowskiej oraz porównuje postanowienia
konferencji w Teheranie, Jałcie i Poczdamie.
8.7. Charakteryzuje bezpośrednie skutki II wojny światowej, wyróŜniając następstwa polityczne,
społeczne, gospodarcze i kulturowe.
9. Ziemie polskie pod dwiema okupacjami. Uczeń:
9.1. Porównuje cele i metody polityki niemieckiej i radzieckiej w okupowanej Polsce.
9.2. Opisuje strukturę i działalność polskiego państwa podziemnego.
9.3. Wyjaśnia przyczyny i opisuje skutki wybuchu powstania warszawskiego oraz ocenia postawę
aliantów i Związku Radzieckiego wobec powstania.
9.4. Analizuje straty ludnościowe, kulturowe i materialne Polski będące następstwem II wojny
światowej.
10. Sprawa polska w czasie II wojny światowej. Uczeń:
10.1. Przedstawia okoliczności powstania oraz działalność rządu II Rzeczypospolitej na
uchodźstwie.
10.2. Opisuje wkład militarny Polaków w walki na frontach II wojny światowej.
10.3. Ocenia politykę mocarstw wobec sprawy polskiej w czasie II wojny światowej.
11. Świat po II wojnie światowej. Uczeń:
11.1. Wyjaśnia przyczyny i skutki rozpadu koalicji antyhitlerowskiej oraz opisuje początki zimnej
wojny.
11.2. Opisuje okoliczności i ocenia skutki powstania NRD i RFN.
11.3. Charakteryzuje sojusze polityczno-militarne NATO i Układu Warszawskiego.
11.4. Opisuje proces dekolonizacji oraz ocenia jego następstwa.
11.5. Charakteryzuje konflikty zimnej wojny, w tym wojnę w Korei, Wietnamie i w Afganistanie
oraz kryzys kubański.
11.6. Wyjaśnia przyczyny i charakter konfliktu bliskowschodniego.
11.7. Charakteryzuje przemiany w Chinach po II wojnie światowej.
11.8. Opisuje, wyjaśnia i ocenia przemiany w ZSRR w latach 1945-1991.
11.9. Charakteryzuje przemiany społeczno-polityczne w Europie Środkowo-Wschodniej w 1989 r.
11.10. Opisuje zmiany kulturowe i społeczne po II wojnie światowej.
11.11. Przedstawia cele i główne etapy powstania Unii Europejskiej
12. Polska w systemie komunistycznym. Uczeń:
12.1. Wyjaśnia okoliczności przejęcia władzy przez komunistów.
12.2. Charakteryzuje system represji stalinowskich w Polsce i ocenia jego skutki.
12.3. Charakteryzuje realia Ŝycia gospodarczego i społecznego PRL-u.
12.4. Porównuje przyczyny i skutki kryzysów 1956 r., 1968 r. i 1970 r., 1976.
12.5. Ocenia polityczną i społeczną rolę Kościoła katolickiego w PRL-u.
13. Rozkład systemu komunistycznego w Polsce – polska droga do suwerenności. Uczeń:
13.1. Wyjaśnia znaczenie pontyfikatu Jana Pawła II dla przemian politycznych w Polsce
13.2. Wyjaśnia przyczyny i skutki wydarzeń sierpniowych 1980 r. oraz ocenia rolę Solidarności.
13.3. Przedstawia okoliczności wprowadzenia i następstwa stanu wojennego.
13.4. Opisuje najwaŜniejsze postanowienia „okrągłego stołu”.
13.5. Charakteryzuje przemiany polityczne, społeczno-gospodarcze i kulturowe po 1989 r.
13.6. Przedstawia okoliczności i ocenia znaczenie przystąpienia Polski do NATO i UE.
9
Wersja z 5 maja 2008
IV-R20
HISTORIA
IV etap edukacyjny (liceum)
poziom rozszerzony
8 godzin na etap, czyli łącznie 240 godzin
Wersja projektu z dnia 5.05.2008
Wymagania ogólne:
I. Analiza procesu historycznego
Uczeń rozumie róŜnicę między faktem a procesem historycznym. Opisuje wydarzenia i zjawiska
historyczne w kontekście epoki. Analizuje proces historyczny, integrując informacje z róŜnych dziedzin
Ŝycia społecznego. Dokonuje porównań, dostrzegając dynamikę zmian w dziejach.
II. Interpretacja źródeł historycznych
Uczeń rozpoznaje róŜne rodzaje źródeł. Wykorzystuje, odczytuje, interpretuje i porównuje informacje
pochodzące z róŜnorodnych źródeł. Ocenia przydatność źródła do wyjaśnienia i opisania problemu
historycznego. Dostrzega wielorakie moŜliwości interpretacji źródeł. OdróŜnia fakty od opinii.
III. Tworzenie narracji historycznej
Uczeń tworzy tekst, wykorzystując informacje z róŜnorodnych źródeł. Stawia problem i tworzy
argumentację, uwzględniając róŜne aspekty procesu historycznego. Tworzy narrację historyczną w
ujęciu przekrojowym i problemowym.
Wymagania szczegółowe:
STAROśYTNOŚĆ
1. Cywilizacje Bliskiego i Dalekiego Wschodu. Uczeń:
1.1. Charakteryzuje uwarunkowania geograficzne rozwoju cywilizacji na Bliskim i Dalekim
Wschodzie.
1.2. Porównuje formy ustrojowe i struktury społeczny w cywilizacjach bliskowschodnich.
1.3. Rozpoznaje cechy charakterystyczne najwaŜniejszych osiągnięć kulturowych cywilizacji
bliskowschodnich oraz hinduskiej i chińskiej w zakresie architektury, sztuki, nauki i pisma.
1.4. Charakteryzuje dorobek cywilizacji Ŝydowskiej na tle cywilizacji bliskowschodnich.
2. Społeczeństwo, Ŝycie polityczne i kultura staroŜytnej Grecji. Uczeń:
2.1. Charakteryzuje geograficzne uwarunkowania cywilizacji greckiej.
2.2. Wyjaśnia przemiany ustrojowe w Atenach i porównuje formy ustrojowe polis greckich.
2.3. Wyjaśnia powiązania pomiędzy kulturą bliskowschodnią, egejską a grecką.
2.4. Rozpoznaje dokonania kulturowe Greków w dziedzinie architektury, rzeźby, teatru,
literatury, filozofii, nauki i identyfikuje je z ich twórcami.
2.5. Identyfikuje dziedzictwo kultury greckiej w dorobku kulturowym Europy.
10
Wersja z 5 maja 2008
3. Ekspansja w świecie greckim i rzymskim. Uczeń:
3.1. Porównuje kolonizację grecką i fenicką w basenie Morza Śródziemnego.
3.2. Charakteryzuje wojny grecko-perskie i ekspansję Aleksandra Wielkiego.
3.3. Charakteryzuje ekspansję rzymską oraz wyjaśnia ideę imperium rzymskiego.
4. Społeczeństwo, Ŝycie polityczne i kultura staroŜytnego Rzymu. Uczeń:
4.1. Charakteryzuje przemiany ustrojowe i społeczne w Rzymie republikańskim i w Cesarstwie
Rzymskim.
4.2. Porównuje niewolnictwo w Rzymie z wcześniejszymi formami niewolnictwa w świecie
bliskowschodnim i greckim.
4.3. Opisuje zmiany w połoŜeniu religii chrześcijańskiej w państwie rzymskim (od religii
prześladowanej, poprzez tolerowaną, do religii panującej).
4.4. Prezentuje najwaŜniejsze stanowiska historiografii dotyczące przyczyn upadku państwa
rzymskiego.
4.5. Rozpoznaje największe dokonania kulturowe Rzymian w dziedzinie architektury, literatury,
techniki, nauki, identyfikuje je z ich twórcami.
4.6. Identyfikuje dziedzictwo kultury rzymskiej w dorobku kulturowym Europy.
ŚREDNIOWIECZE
5. Bizancjum i Zachód a świat islamu. Uczeń:
5.1. Charakteryzuje kręgi kulturowe: łaciński, bizantyjski i arabskie.
5.2. Opisuje charakterystyczne cechy bizantyjskiego systemu politycznego.
5.3. Wyjaśnia wpływ cywilizacji islamskiej na cywilizację łacińską i bizantyjską.
5.4. Rozpoznaje najwaŜniejsze osiągnięcia cywilizacji islamskiej w zakresie architektury, sztuki
i nauki.
5.5. Identyfikuje dziedzictwo kultury bizantyjskiej w dorobku kulturowym Europy ŚrodkowoWschodniej.
6. Europa wczesnego średniowiecza. Uczeń:
6.1. Opisuje zasięg terytorialny, organizację władzy, gospodarkę i kulturę państwa Franków.
6.2. Charakteryzuje i porównuje ideę cesarstwa karolińskiego z ideą imperium Ottonów.
6.3. Opisuje proces tworzenia się państw w Europie Zachodniej z uwzględnieniem najazdów
Arabów, Normanów i Węgrów.
6.4. Opisuje proces powstawania państw w środkowowschodniej Europie, z uwzględnieniem
wpływu cywilizacji łacińskiej i bizantyjskiej.
6.5. Charakteryzuje funkcjonowanie władzy, struktur społecznych i gospodarki w systemie
feudalnym.
7. Europa w okresie krucjat. Uczeń:
7.1. Wyjaśnia ideowe i polityczne przyczyny rywalizacji papiestwa z cesarstwem
o zwierzchnictwo nad średniowieczną Europą.
7.2. Charakteryzuje polityczne, społeczno-gospodarcze i religijne uwarunkowania oraz ocenia
skutki wypraw krzyŜowych do Ziemi Świętej i rekonkwisty.
7.3. Opisuje charakterystyczne przejawy oŜywienia społeczno-gospodarczego
w Europie XI-XIII w.
7.4. Opisuje kierunki i charakter oraz konsekwencje najazdów mongolskich dla Europy
Środkowo-Wschodniej.
11
Wersja z 5 maja 2008
8. Polska w okresie wczesnopiastowskim. Uczeń:
8.1. Prezentuje główne stanowiska historiografii dotyczące etnogenezy Słowian.
8.2. Wyjaśnia uwarunkowania narodzin państwowości polskiej i jej chrystianizacji.
8.3. Opisuje rozwój terytorialny państwa polskiego w X-XII w.
8.4. Rozpoznaje tendencje centralistyczne i decentralistyczne w Ŝyciu politycznym państwowości
polskiej w X-XII w.
8.5. Synchronizuje najwaŜniejsze wydarzenia z dziejów Polski i Europy w X-XII w.
9. Polska w okresie rozbicia dzielnicowego Uczeń:
9.1. Wyjaśnia przyczyny polityczne i społeczno-gospodarcze oraz następstwa: rozbicia
dzielnicowego.
9.2. Porównuje proces formowania się społeczeństwa stanowego w Polsce i w zachodniej
Europie.
9.3. Opisuje przemiany społeczno-gospodarcze na ziemiach polskich i ocenia społecznokulturowe skutki kolonizacji na prawie niemieckim.
9.4. Charakteryzuje proces przezwycięŜenia rozbicia politycznego ziem polskich ze wskazaniem
na rolę władców i Kościoła.
9.5. Synchronizuje najwaŜniejsze wydarzenia z okresu rozbicia dzielnicowego i dziejów Europy.
10. Europa późnego średniowiecza. Uczeń:
10.1. Wyjaśnia przyczyny kryzysu idei władzy uniwersalnej w Europie późnego średniowiecza.
10.2. Charakteryzuje przemiany społeczne i gospodarcze w późnym średniowieczu.
10.3. Opisuje zmiany na mapie politycznej Europie w XIV –XV w.
10.4. Charakteryzuje następstwa upadku Cesarstwa Bizantyńskiego i ekspansji tureckiej dla
Europy.
11. Polska w XIV-XV w. Uczeń:
11.1. Opisuje rozwój terytorialny państwa polskiego w XIV-XV w.
11.2. Charakteryzuje rozwój monarchii stanowej w Polsce, uwzględniając strukturę społeczeństwa
polskiego w późnym średniowieczu oraz rozwój przywilejów szlacheckich.
11.3. Wyjaśnia międzynarodowe i wewnętrzne uwarunkowania związków Polski z Węgrami
i Litwą w XIV-XV w.
11.4. Charakteryzuje i ocenia stosunki polsko-krzyŜackie na płaszczyźnie politycznej,
gospodarczej i kulturowej.
11.5. Ocenia panowanie Piastów w dziejach Polski.
11.6. Ocenia politykę dynastyczną Jagiellonów.
11.7. Synchronizuje wydarzenia z dziejów Polski i Europy w XIV-XV w.
12. Kultura średniowiecza. Uczeń:
12.1. Wyjaśnia, na czym polegał uniwersalny charakter kultury średniowiecznej.
12.2. Ocenia znaczenie włączenia ziem polskich do cywilizacyjnego kręgu świata zachodniego
(łacińskiego).
12.3. Identyfikuje dokonania kultury okresu średniowiecza w zakresie piśmiennictwa, prawa,
filozofii, architektury i sztuki, z uwzględnieniem kultury polskiego średniowiecza.
12
Wersja z 5 maja 2008
DZIEJE NOWOśYTNE
13. Odkrycia geograficzne i europejski kolonializm doby nowoŜytnej. Uczeń:
13.1. Charakteryzuje cywilizacje prekolumbijskie w Ameryce.
13.2. Opisuje udział poszczególnych państw europejskich w podziale Nowego Świata w XVIXVIII w.
13.3. Ocenia wpływ odkryć geograficznych i ekspansji kolonialnej na Ŝycie gospodarcze
i kulturowe Europy.
13.4. Ocenia długofalowe konsekwencje wielkich odkryć geograficznych dla Ameryki, Azji,
Afryki.
14. Europa w XVI-XVII w. Uczeń:
14.1. Rozpoznaje charakterystyczne cechy renesansu europejskiego oraz wskazuje czołowych
twórców i ich dzieła.
14.2. Wyjaśnia polityczne, gospodarcze, społeczne, kulturowe uwarunkowania i następstwa
reformacji, opisując główne nurty i postacie oraz charakteryzuje reformę Kościoła
katolickiego.
14.3. Opisuje mapę polityczną i wyznaniową Europy w XVI w.
14.4. Wyjaśnia zmiany zachodzące w sposobie funkcjonowania państw europejskich w dobie
nowoŜytnej z uwzględnieniem charakterystyki i oceny absolutyzmu francuskiego.
14.5. Charakteryzuje główne europejskie konflikty polityczne w XVI -XVII w., z uwzględnieniem
roli Turcji w Europie Środkowo-Wschodniej.
14.6. Wyjaśnia genezę oraz opisuje następstwa rewolucji angielskich.
14.7. Analizuje przemiany kapitalistyczne w Ŝyciu gospodarczym Europy Zachodniej XVI-XVIIw.
14.8. Opisuje przemiany w kulturze europejskiej w XVII w. i rozpoznaje główne dokonania doby
baroku.
15. Rzeczpospolita w okresie renesansu i demokracji szlacheckiej. Uczeń:
15.1. Opisuje i wyjaśnia funkcjonowanie najwaŜniejszych instytucji Ŝycia politycznego
w szesnastowiecznej Polsce, w tym sejmików, sejmu, senatu i sejmu elekcyjnego oraz
wyjaśnia pojęcie „demokracja szlachecka.”
15.2. Ocenia polską specyfikę w zakresie rozwiązań ustrojowych, struktury społecznej i modelu
Ŝycia gospodarczego na tle europejskim oraz synchronizuje najwaŜniejsze wydarzenia
z dziejów Polski w XVI stuleciu z wydarzeniami europejskimi.
15.3. Opisuje zmiany terytorialne państwa polsko-litewskiego i charakteryzuje stosunki
z sąsiadami w XVI stuleciu.
15.4. Ocenia zmiany w relacjach polsko-litewskich w XVI w.
15.5. Ocenia kulturową rolę Polski w przeniesieniu wzorców cywilizacji zachodniej na obszary
ruskie i litewskie.
15.6. Charakteryzuje sytuację wyznaniową na ziemiach Rzeczypospolitej w XVI w.,
uwzględniając relacje między wyznaniami i kościołami oraz politykę wyznaniową kolejnych
władców.
15.7. Identyfikuje dzieła polskiego renesansu oraz ocenia dorobek polskiej myśli politycznej doby
odrodzenia i polskiej reformacji.
16. Rzeczpospolita Obojga Narodów w XVII stuleciu. Ustrój, społeczeństwo i kultura. Uczeń:
16.1. Opisuje zmiany terytorium Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVII stuleciu.
16.2. Opisuje główne etapy konfliktów politycznych i militarnych Rzeczypospolitej w XVII w.
ze Szwecją, państwem moskiewskim/Rosją i Turcją oraz wyjaśnia ich następstwa.
16.3. Charakteryzuje oligarchizację Ŝycia politycznego Rzeczypospolitej.
13
Wersja z 5 maja 2008
16.4. Wyjaśnia przyczyny załamania gospodarczego Rzeczypospolitej w XVII stuleciu.
16.5. Ocenia polską specyfikę w zakresie rozwiązań ustrojowych, struktury społecznej i modelu
Ŝycia gospodarczego na tle europejskim oraz synchronizuje najwaŜniejsze wydarzenia
z dziejów Polski w XVII stuleciu z wydarzeniami europejskimi.
16.6. Charakteryzuje sarmatyzm jako ideologię i styl Ŝycia polskiej szlachty oraz rozpoznaje dzieła
polskiego baroku.
17. Absolutyzm oświecony i rewolucje XVIII stulecia. Uczeń:
17.1. Wyjaśnia polityczne, gospodarcze, społeczne, kulturowe uwarunkowania oświecenia
europejskiego.
17.2. Charakteryzuje główne idee europejskiego oświecenia i rozpoznaje jego główne dokonania
w myśli politycznej, nauce, literaturze, sztuce i architekturze.
17.3. Charakteryzuje absolutyzm oświecony na przykładach sąsiadów Rzeczypospolitej
17.4. Charakteryzuje program modernizacji Rosji i rosyjską ideę imperium.
17.5. Charakteryzuje parlamentaryzm angielski i rewolucję przemysłową w Anglii.
17.6. Porównuje przyczyny oraz charakter rewolucji amerykańskiej i francuskiej.
17.7. Charakteryzuje specyfikę okresu jakobińskiego rewolucji francuskiej.
17.8. Wskazuje najwaŜniejsze zmiany na mapie politycznej Europy i Ameryki Północnej w XVIII
w. i wyjaśnia ich przyczyny.
17.9. Ocenia znaczenie rewolucji amerykańskiej i francuskiej z perspektywy politycznej,
gospodarczej i społecznej.
18. Rzeczypospolita w XVIII stuleciu. Reformy oświeceniowe i rozbiory. Uczeń:
18.1. Charakteryzuje politykę Rosji, Prus i Austrii wobec Rzeczypospolitej i wskazuje przejawy
osłabienia suwerenności państwa polskiego.
18.2. Charakteryzuje działania zmierzające do naprawy Rzeczypospolitej i walkę zbrojną
o utrzymanie niepodległości w drugiej połowie XVIII stulecia.
18.3. Charakteryzuje i ocenia dzieło Sejmu Wielkiego, odwołując się do tekstu Konstytucji 3 maja.
18.4. Opisuje i wyjaśnia uwarunkowania wewnętrzne i międzynarodowe kolejnych rozbiorów
Polski, a takŜe analizuje zmiany terytorialne na mapie.
18.5. Prezentuje oceny polskiej historiografii dotyczące rozbiorów, panowania Stanisława Augusta
Poniatowskiego i przyczyn upadku Rzeczypospolitej.
18.6. Wyjaśnia specyfikę polskiego oświecenia oraz ocenia dorobek kulturowy okresu
stanisławowskiego, z uwzględnieniem reformy szkolnictwa.
18.7. Synchronizuje najwaŜniejsze wydarzenia z dziejów Polski w XVIII stuleciu z wydarzeniami
europejskimi i w Stanach Zjednoczonych.
XIX wiek
19. Europa napoleońska. Uczeń:
19.1. Opisuje kierunki i etapy podbojów Napoleona oraz charakteryzuje napoleońską ideę
imperium.
19.2. Wyjaśnia źródła sukcesów i poraŜek Napoleona w polityce wewnętrznej i zagranicznej.
19.3. Wyjaśnia wpływ idei rewolucji francuskiej i wojen okresu napoleońskiego na zmiany
polityczne, społeczne i gospodarcze w Europie.
19.4. Wskazuje przykłady i wyjaśnia przyczyny zaangaŜowania się Polaków po stronie Napoleona.
19.5. Charakteryzuje ustrój polityczny Księstwa Warszawskiego.
19.6. Charakteryzuje decyzje kongresu wiedeńskiego, z uwzględnieniem sprawy polskiej.
20. Europa i Stany Zjednoczone w dobie rewolucji przemysłowej. Uczeń:
14
Wersja z 5 maja 2008
20.1. Charakteryzuje proces uprzemysłowienia państw europejskich i Stanów Zjednoczonych.
20.2. Charakteryzuje rozwój terytorialny, gospodarczy oraz przemiany społeczno-kulturowe
w Stanach Zjednoczonych w XIX stuleciu.
20.3. Ocenia gospodarcze, społeczne i kulturowe skutki rewolucji przemysłowej.
21. Ideologie XIX w. Uczeń:
21.1. Charakteryzuje i porównuje ideologie: konserwatyzmu, liberalizmu, nacjonalizmu,
socjalizmu utopijnego, marksizmu i anarchizmu.
21.2. Wyjaśnia związki pomiędzy ideologiami liberalnymi i nacjonalistycznymi a europejskimi
ruchami niepodległościowymi i zjednoczeniowymi, w tym powstanie greckie, Wiosna
Ludów, zjednoczenie Włoch i Niemiec.
21.3. Porównuje cele i charakter oraz ocenia polityczne i społeczno-gospodarcze skutki
zjednoczenia Włoch i Niemiec.
21.4. Charakteryzuje róŜne formy zorganizowanej działalności robotników: związki zawodowe,
partie polityczne oraz wyjaśnia proces demokratyzacji, z uwzględnieniem przemian
ustrojowych w Europie Zachodniej.
22. Walka o niepodległość w okresie niewoli narodowej. Uczeń:
22.1. Charakteryzuje i porównuje cele oraz metody polityki zaborców wobec Polaków.
22.2. Rozpoznaje działania społeczeństwa polskiego sprzyjające rozwojowi toŜsamości narodowej.
22.3. Wyjaśnia przyczyny, charakter i skutki powstań narodowych.
22.4. Prezentuje oceny polskiej historiografii dotyczące powstań narodowych.
22.5. Charakteryzuje koncepcje polityczno-społeczne Wielkiej Emigracji XIX w. i ich wpływ
na Ŝycie polityczno-społeczne w trzech zaborach.
22.6. Ocenia znaczenie autonomii Galicji dla rozwoju kultury narodowej.
22.7. Ocenia dorobek kultury polskiej XIX w. i jej wpływ na kształtowanie się toŜsamości
narodowej Polaków.
23. Społeczeństwo polskie w XIX w. Uczeń:
23.1. Wyjaśnia wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny odmiennego/ róŜnego rozwoju gospodarczego
ziem polskich w trzech zaborach.
23.2. Analizuje strukturę społeczeństwa polskiego w trzech zaborach.
23.3. Wyjaśnia przyczyny, charakter i skutki emigracji Polaków w XIX w.
23.4. Porównuje programy ruchu narodowego, ruchu ludowego oraz partii socjalistycznych.
23.5. Charakteryzuje wydarzenia rewolucyjne 1905-1907.
23.6. Porównuje dynamikę zmian gospodarczych i społecznych na ziemiach polskich
z przemianami europejskimi oraz synchronizuje wydarzenia z historii politycznej.
24. Europy i świat w XIX w. Uczeń:
24.1. Charakteryzuje kierunki przemian społecznych i politycznych w państwach europejskich oraz
w Stanach Zjednoczonych i w Japonii.
24.2. Charakteryzuje system polityczny i społeczny Imperium Rosji na tle przemian w XIXwiecznej Europie.
24.3. Opisuje zasięg i ekspansję kolonialną Wielkiej Brytanii, Francji, Niemiec, Rosji i Stanów
Zjednoczonych.
24.4. Analizuje polityczne, gospodarcze i społeczne przyczyny oraz następstwa podbojów
kolonialnych państw europejskich w Azji, Afryce.
24.5. Charakteryzuje czynniki sprzyjające rozwojowi badań naukowych oraz rozpoznaje
największe osiągnięcia nauki i techniki XIX w.
24.6. Charakteryzuje i ocenia dorobek kultury XIX stulecia.
15
Wersja z 5 maja 2008
Wiek XX
25. I wojna światowa i rewolucje w Rosji. Uczeń:
25.1. Wyjaśnia genezę I wojny światowej oraz opisuje charakter działań wojennych.
25.2. Wyjaśnia genezę i charakteryzuje przebieg rewolucji rosyjskich w 1917 r.
25.3. Wyjaśnia wpływ wydarzeń rewolucyjnych w Rosji na przebieg I wojny światowej.
25.4. Opisuje zmiany na mapie politycznej Europy i świata po I wojnie światowej.
25.5. Opisuje polskie orientacje polityczne oraz polskie formacje wojskowe w okresie wojny.
25.6. Wyjaśnia zmiany zachodzące w polityce mocarstw wobec sprawy polskiej, oraz czynniki
je determinujące.
26. . Kryzys demokracji i systemy totalitarne. Uczeń:
26.1. Wyjaśnia przyczyny zwycięstwa bolszewików w Rosji oraz charakteryzuje najistotniejsze
przemiany zachodzące w Ŝyciu społecznym, gospodarczym i politycznym w ZSRR do końca
lat 30.
26.2. Wyjaśnia społeczne, gospodarcze, polityczne i kulturowe uwarunkowania faszyzmu
włoskiego i nazizmu oraz charakteryzuje aktywność międzynarodową Włoch i Niemiec w
latach 30.
26.3. Porównuje systemy totalitarne oraz charakteryzuje ich imperialne cele.
26.4. Prezentuje stanowiska nauk społecznych na temat genezy i mechanizmów działania
systemów totalitarnych.
26.5. Ocenia politykę świata zachodniego wobec totalitaryzmu nazistowskiego i komunizmu
sowieckiego i wyjaśnia genezę II wojny światowej.
27. Europa i świat między wojnami. Społeczeństwo, gospodarka, kultura. Uczeń:
27.1. Charakteryzuje proces demokratyzacji społeczeństw międzywojennych i ustrojów
politycznych, z uwzględnieniem następstw I wojny światowej, przemian cywilizacyjnych,
w tym kultury masowej.
27.2. Charakteryzuje Ŝycie gospodarcze okresu międzywojennego i wyjaśnia mechanizm
wielkiego kryzysu gospodarczego oraz porównuje sposoby przezwycięŜania jego skutków
w Stanach Zjednoczonych i w Europie.
27.3. Charakteryzuje i ocenia dorobek kulturowy okresu międzywojennego.
28. Odbudowa niepodległości i Ŝycie polityczne II Rzeczpospolitej. Uczeń:
28.1. Opisuje proces kształtowania się terytorium II Rzeczypospolitej, w tym powstanie
wielkopolskie i powstania śląskie oraz plebiscyty a takŜe wojnę 1920 r.
28.2. Porównuje konstytucje II Rzeczypospolitej – z 1921 i 1935 r.
28.3. Opisuje główne ugrupowania polityczne II Rzeczypospolitej, ich aktywność w Ŝyciu
politycznym oraz przywódców.
28.4. Wyjaśnia przyczyny kryzysu demokracji parlamentarnej w II Rzeczypospolitej oraz
charakteryzuje przyczyny i konsekwencje przewrotu majowego.
28.5. Wyjaśnia uwarunkowania polityki zagranicznej II Rzeczypospolitej.
28.6. Synchronizuje najwaŜniejsze wydarzenia z dziejów Polski z wydarzeniami europejskimi.
29. II Rzeczpospolita. Społeczeństwo, gospodarka, kultura. Uczeń:
29.1. Charakteryzuje i ocenia dorobek gospodarczy II Rzeczypospolitej.
29.2. Analizuje strukturę społeczeństwa polskiego, w tym strukturę narodowościowo-wyznaniową.
29.3. Charakteryzuje dorobek kulturowy II Rzeczypospolitej.
29.4. Prezentuje oceny polskiej historiografii dotyczące II Rzeczypospolitej.
16
Wersja z 5 maja 2008
30. Europa i świat podczas II wojny światowej. Uczeń:
30.1. Opisuje główne etapy II wojny światowej i wskazuje przełomowe wydarzenia w jej
przebiegu.
30.2. Wyjaśnia uwarunkowania współpracy niemiecko-radzieckiej w latach 1939 – 1941 i jej
konsekwencje dla państw i narodów Europy Środkowej.
30.3. Charakteryzuje uwarunkowania militarne i polityczne konferencji Wielkiej Trójki oraz ich
ustalenia.
30.4. Porównuje I II wojnę światową – charakter działań wojennych i następstwa obu konfliktów.
31. Europa pod okupacją niemiecką i Holokaust. Uczeń:
31.1. Charakteryzuje politykę III Rzeszy wobec społeczeństw okupowanej Europy oraz
nazistowski plan eksterminacji śydów oraz innych narodowości i grup społecznych (np.
Romów)
31.2. Opisuje postawy śydów wobec polityki eksterminacji, w tym powstanie w getcie
warszawskim, a takŜe opisuje postawy społeczeństwa polskiego wobec eksterminacji śydów.
31.3. Ocenia stosunek świata zachodniego i Kościoła katolickiego wobec Holokaustu.
32. Okupacja niemiecka i sowiecka na ziemiach polskich. Uczeń:
32.1. Opisuje przebieg i następstwa wojny obronnej Polski w 1939 r.
32.2. Opisuje międzynarodowe uwarunkowania działalności polskiego rządu na wychodźstwie.
32.3. Wskazuje podobieństwa i róŜnice w polityce eksterminacyjnej obu okupantów wobec narodu
polskiego.
32.4. Opisuje organizację polskiego państwa podziemnego oraz róŜne formy ruchu oporu, ze
szczególnym uwzględnieniem Armii Krajowej.
32.5. Wyjaśnia działania Stalina zmierzające do utworzenia komunistycznego ośrodka władzy
w Polsce.
32.6. Wyjaśnia uwarunkowania polityczne i charakteryzuje czyn zbrojny powstania
warszawskiego.
32.7. Synchronizuje najwaŜniejsze wydarzenia II wojny światowej z dziejów Polski, Europy i
świata.
33. Europa i świat w okresie rywalizacji ZSRR i Stanów Zjednoczonych. Uczeń:
33.1. Opisuje demograficzne, społeczno-gospodarcze i polityczne skutki wojny.
33.2. Rozpoznaje zmiany polityczne na mapie Europy i świata po II wojnie światowej.
33.3. Wyjaśnia genezę zimnej wojny i rozpoznaje jej przejawy w stosunkach pomiędzy ZSRR
a Stanami Zjednoczonymi.
33.4. Charakteryzuje polityczno-gospodarcze cele polityki ZSRR i Stanów Zjednoczonych wobec
Europy.
33.5. Charakteryzuje problem niemiecki po II wojnie światowej.
33.6. Wyjaśnia cele utworzenia NATO i Układu Warszawskiego i charakteryzuje te bloki
militarne.
33.7. Charakteryzuje proces integracji Europy Zachodniej.
33.8. Charakteryzuje przyczyny i skutki przełomowych konfliktów zimnej wojny: wojny
koreańskiej, kryzysu kubańskiego, wojny w Wietnamie i wojny w Afganistanie.
33.9. Wyjaśnia źródła i rozwój konfliktu arabsko-izraelskiego po II wojnie światowej.
17
Wersja z 5 maja 2008
34. Rozpad systemu kolonialnego. Uczeń:
34.1. Opisuje główne etapy procesu dekolonizacji Azji i Afryki, z uwzględnieniem Indii oraz
Indochin.
34.2. Opisuje zmiany na politycznej mapie świata zaistniałe w wyniku procesu dekolonizacji.
34.3. Ocenia polityczne i społeczno-gospodarcze skutki procesu dekolonizacji.
35. Chiny po II wojnie światowej. Uczeń:
35.1. Opisuje główne etapy w dziejach komunistycznych Chin.
35.2. Charakteryzuje maoistowską koncepcję komunizmu.
35.3. Charakteryzuje międzynarodową pozycję Chin w okresie rywalizacji ZSRR i Stanów
Zjednoczonych oraz po rozpadzie ZSRR.
36. Europa środkowowschodnia po II wojnie światowej. Uczeń:
36.1. Charakteryzuje proces uzaleŜniania państw Europy Środkowo-Wschodniej od ZSRR,
z uwzględnieniem sowietyzacji i stalinizacji.
36.2. Wyjaśnia przyczyny zmian w polityce zagranicznej ZSRR i w polityce wewnętrznej państw
satelickich po 1956 r.
36.3. Charakteryzuje proces uniezaleŜnienia się państw satelickich od ZSRR.
36.4. Wyjaśnia przyczyny rozpadu ZSRR i bloku wschodniego.
36.5. Opisuje przeobraŜenia ustrojowe w krajach Europy Środkowo-Wschodniej oraz rozpoznaje
charakterystyczne cechy procesu dekomunizacji w państw bloku wschodniego po 1989 r.
36.6. Synchronizuje najwaŜniejsze wydarzenia z dziejów świata, Europy Zachodniej
i środkowowschodniej oraz Polski.
37. Polska w latach 1944 – 1948. Uczeń:
37.1. Porównuje terytorium Polski powojennej i II Rzeczypospolitej oraz analizuje politycznospołeczne i gospodarcze skutki zmiany granic.
37.2. Charakteryzuje główne etapy przejmowania władzy przez komunistów w Polsce,
z uwzględnieniem działań opozycji legalnej i podziemia antykomunistycznego oraz opisuje
represje stosowane przez radziecki i polski aparat bezpieczeństwa.
37.3. Rozpoznaje charakterystyczne cechy okresu odbudowy i przebudowy gospodarki
z uwzględnieniem reformy rolnej i nacjonalizacji przemysłu.
38. Polska w latach 1948 – 1956. Uczeń:
38.1. Porównuje proces stalinizacji państwa polskiego z krajami Europy Środkowo-Wschodniej.
38.2. Charakteryzuje system polityczny i społeczno-gospodarczy Polski w okresie stalinowskim
z uwzględnieniem konstytucji z 1952 r.
38.3. Rozpoznaje charakterystyczne cechy gospodarki centralnie planowanej i ocenia jej skutki.
38.4. Charakteryzuje zjawisko socrealizmu w literaturze i sztuce.
39. Polska w latach 1956 – 1980. Uczeń:
39.1. Charakteryzuje i porównuje etapy: 1956-1970 i 1970-1980.
39.2. Wyjaśnia przyczyny kryzysów społeczno-politycznych: 1968, 1970, 1976 i 1980.
39.3. Charakteryzuje działalność opozycji w Polsce komunistycznej.
39.4. Charakteryzuje relacje państwo – Kościół i ocenia rolę Kościoła w Ŝyciu społecznym.
39.5. Charakteryzuje kulturę i Ŝycie codzienne w Polsce Ludowej.
18
Wersja z 5 maja 2008
40. Polska w latach 1980-1989. Uczeń:
40.1. Wyjaśnia idee Solidarności i jej wpływ na przemiany społeczno-polityczne w Polsce.
40.2. Charakteryzuje państwo i społeczeństwo stanu wojennego oraz ocenia społecznogospodarcze i polityczne skutki stanu wojennego
40.3. Opisuje przyczyny i skutki obrad „okrągłego stołu”.
40.4. Prezentuje oceny polskiej historiografii dotyczące Polski Ludowej.
41. Narodziny III Rzeczypospolitej. Uczeń:
41.1. Wyjaśnia międzynarodowe i wewnętrzne uwarunkowania procesu odbudowy
demokratycznego państwa po 1989 roku.
41.2. Charakteryzuje proces reformowania gospodarki polskiej.
41.3. Ocenia dokonania III Rzeczypospolitej w polityce zagranicznej.
42. Przemiany cywilizacyjne w drugiej połowie XX w. Uczeń:
42.1. Charakteryzuje społeczno-gospodarcze i techniczne skutki rewolucji naukowo-technicznej,
rozpoznając osiągnięcia nauki i techniki drugiej połowy XX w.
42.2. Rozpoznaje charakterystyczne cechy kultury masowej i elitarnej oraz przemiany obyczajowe
drugiej połowy XX w.
42.3. Charakteryzuje zjawisko kontrkultury i ruchy młodzieŜowe w kulturze zachodniej.
42.4. Charakteryzuje tendencje sakralizacyjne i desakralizacyjne we współczesnym świecie, w tym
proces dostosowywania się Kościoła katolickiego do wyzwań współczesnego świata.
19
Wersja z 5 maja 2008
III-P21
WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE
III etap edukacyjny (gimnazjum)
2 godziny na etap, czyli łącznie 60 godzin
Wersja projektu z 5.05.2008
Wymagania ogólne:
I. Wykorzystanie i tworzenie informacji.
Uczeń znajduje i wykorzystuje informacje na temat Ŝycia publicznego. WyraŜa własne zdanie
w wybranych sprawach publicznych i uzasadnia je; jest otwarty na odmienne poglądy.
II. Rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów.
Rozpoznaje problemy swojego najbliŜszego otoczenia i szuka ich rozwiązań.
III. Współdziałanie w sprawach publicznych
Uczeń współpracuje z innymi - planuje, dzieli się zadaniami i wywiązuje z nich.
IV. Znajomość zasad i procedur demokracji.
Uczeń rozumie demokratyczne zasady i procedury i stosuje je w Ŝyciu szkoły i innych społeczności.
Rozpoznaje przypadki łamania norm demokratycznych i ocenia ich konsekwencje. Wyjaśnia
znaczenie indywidualnej i zbiorowej aktywności obywateli.
V. Znajomość podstaw ustroju Rzeczypospolitej Polskiej.
Uczeń opisuje sposób działania władz publicznych i innych instytucji. Wykorzystuje swoją wiedzę
o zasadach demokracji i ustroju Polski do interpretacji i oceny wydarzeń Ŝycia publicznego.
VI. Rozumienie zasad gospodarki rynkowej.
Uczeń rozumie procesy gospodarcze oraz zasady racjonalnego gospodarowania w Ŝyciu
codziennym. Analizuje moŜliwości dalszej nauki i kariery zawodowej.
Kształtowane postawy:
1. ZaangaŜowanie w działania obywatelskie.
Uczeń angaŜuje się w działania społeczne i obywatelskie.
2. WraŜliwość społeczna.
Uczeń dostrzega przejawy niesprawiedliwości i reaguje na nie.
3. Odpowiedzialność.
Uczeń podejmuje odpowiedzialne działania w swojej społeczności, konstruktywnie zachowuje się
w sytuacjach konfliktowych.
4. Poczucie więzi.
20
Wersja z 5 maja 2008
Uczeń odczuwa więź ze wspólnotą lokalną, narodową, europejską i globalną. Rozumie, na czym
polega otwarty patriotyzm obywatelski.
5. Tolerancja.
Uczeń szanuje prawo innych do odmiennego zdania, sposobu zachowania, obyczajów i przekonań,
jeśli nie stanowią one zagroŜenia dla innych ludzi. Przeciwstawia się przejawom dyskryminacji.
Wymagania szczegółowe:
1. Podstawowe umiejętności Ŝycia w grupie. Uczeń
1.1. Rozumie i stosuje zasady komunikowania się i współpracy w małej grupie (np. prowadzi
dyskusję, przewodniczy zebraniu, przeprowadza wybory).
1.2. Przedstawia i stosuje podstawowe sposoby podejmowania wspólnych decyzji.
1.3. Zna i stosuje w praktyce sposoby rozwiązywania konfliktów w grupie i między grupami.
1.4. Rozumie i przestrzega normy wzajemności w Ŝyciu grupy.
1.5. Identyfikuje róŜne role grupowe i typy przywództwa.
1.6. Wyjaśnia na przykładach, jak moŜna zachować dystans lub przeciwstawiać się
nieaprobowanym przez siebie zachowaniom grupy.
2. śycie społeczne. Uczeń
2.1. Podaje przykłady zbiorowości, grup, społeczności i wspólnot; charakteryzuje rodzinę i grupę
rówieśniczą jako małe grupy.
2.2. Charakteryzuje Ŝycie szkolnej społeczności, jego reguły i problemy.
2.3. Rozpoznaje role społeczne, w których występuje oraz związane z nimi oczekiwania.
2.4. Dostrzega róŜnice społeczne i kulturowe; rozumie, jak tworzą się podziały społeczne (m.in. na
„swoich”/„obcych”) i problemy, jakie to moŜe rodzić, przeciwstawia się przejawom
nietolerancji.
3. Współczesne społeczeństwo polskie. Uczeń
3.1. Charakteryzuje – odwołując się do przykładów - wybrane warstwy społeczne, grupy
zawodowe i style Ŝycia.
3.2. Omawia problemy i perspektywy Ŝyciowe młodych Polaków (na podstawie samodzielnie
zebranych informacji).
3.3. Przedstawia wybrany problem społeczny, występujący w jego miejscowości (bieda,
bezrobocie, nierówność szans, wykluczenie społeczne, alkoholizm itp.) i sposoby jego
rozwiązywania.
4. Być obywatelem. Uczeń
4.1. Wyjaśnia, jak człowiek staje się obywatelem w sensie formalnym (prawo ziemi, prawo krwi,
nadanie obywatelstwa, sytuacja rezydentów np. uchodźców).
4.2. Podaje przykłady uprawnień i obowiązków wynikających z posiadania polskiego
obywatelstwa.
4.3. Przedstawia cechy dobrego obywatela; odwołując się do historycznych i współczesnych
postaci wykazuje znaczenie postaw i cnót obywatelskich.
5. Udział obywateli w Ŝyciu publicznym. Uczeń
5.1. Przedstawia główne podmioty Ŝycia publicznego (obywatele, zrzeszenia obywatelskie, media,
politycy i partie, władza; instytucje publiczne, biznes itp.) i pokazuje, jak współdziałają
i konkurują one ze sobą w Ŝyciu publicznym.
21
Wersja z 5 maja 2008
5.2.
5.3.
5.4.
5.5.
Uzasadnia potrzebę przestrzegania zasad etycznych w Ŝyciu publicznym i podaje przykłady
skutków ich łamania.
Przedstawia przykłady działania organizacji społecznych (od lokalnych stowarzyszeń do
związków zawodowych i partii politycznych) i uzasadnia ich znaczenie dla obywateli.
Określa, podając przykłady, jak obywatele mogą wpływać na decyzje władz na poziomie
lokalnym, krajowym, europejskim i światowym.
Opracowuje – indywidualnie lub w zespole – projekt uczniowski dotyczący rozwiązania
jednego z problemów społeczności szkolnej lub lokalnej i w miarę moŜliwości go realizuje
(np. jako wolontariusz).
6. Środki masowego przekazu. Uczeń
6.1. Omawia funkcje i wyjaśnia znaczenie środków masowego przekazu w Ŝyciu obywateli.
6.2. Charakteryzuje prasę, telewizję, radio, internet jako środki masowej komunikacji i omawia
wybrany tytuł, stację czy portal ze względu na specyfikę przekazu i odbiorców.
6.3. Wyszukuje w mediach wiadomości na wskazany temat; wskazuje róŜnice między przekazami
i odróŜnia informacje od komentarzy, krytycznie analizuje przekaz reklamowy.
6.4. Uzasadnia na przykładach znaczenie opinii publicznej we współczesnym świecie, odczytuje
wyniki wybranego sondaŜu opinii publicznej i interpretuje je.
7. Wyborcy i wybory. Uczeń
7.1. Przedstawia argumenty na rzecz udziału w wyborach lokalnych, krajowych i europejskich.
7.2. Zna zasady demokratycznych wyborów i potrafi je zastosować w głosowaniu w szkole.
7.3. Wskazuje, czym powinien kierować się obywatel, podejmując decyzje wyborcze.
7.4. Krytycznie analizuje ulotki, hasła i spoty wyborcze.
8. Naród i mniejszości narodowe. Uczeń
8.1. Wyjaśnia, co dla niej/niego oznacza być Polką/Polakiem (lub członkiem innej wspólnoty
narodowej) i czym obywatelstwo róŜni się od narodowości.
8.2. Wyjaśnia, uwzględniając wielonarodowe tradycje Polski, jaki wpływ na kształtowanie narodu
mają wspólne dzieje, kultura, język i tradycja..
8.3. Wymienia mniejszości narodowe i etniczne oraz grupy migrantów Ŝyjące obecnie w Polsce,
przedstawia ich prawa i charakteryzuje jedną z nich na podstawie samodzielnie zebranych
materiałów.
8.4. Wyjaśnia, co to jest Polonia i w jaki sposób Polacy Ŝyjący za granicą podtrzymują swoją więź
z ojczyzną.
9. Patriotyzm dzisiaj. Uczeń
9.1. Określa, co łączy człowieka z wielką i małą ojczyzną i analizuje te więzi na własnym
przykładzie.
9.2. Wyjaśnia, odwołując się do wybranych przykładów, czym według niej/niego jest patriotyzm
oraz porównuje tę postawę z nacjonalizmem, szowinizmem i kosmopolityzmem.
9.3. Wskazuje, w jaki sposób stereotypy i uprzedzenia utrudniają relacje między narodami.
9.4. Uzasadnia, jak moŜna równocześnie być Polakiem, Europejczykiem i członkiem społeczności
światowej.
10. Państwo i władza demokratyczna. Uczeń
10.1. Wyjaśnia, czym jest państwo i jakie są jego podstawowe funkcje.
10.2. Wskazuje róŜnice w sytuacji obywatela w ustroju demokratycznym, autorytarnym
i totalitarnym.
22
Wersja z 5 maja 2008
10.3. Wyjaśnia, na czym polegają zasady większości, pluralizmu i poszanowania praw mniejszości
w państwie demokratycznym.
10.4. Wskazuje najwaŜniejsze elementy demokratycznych tradycji (antyczna, europejska,
amerykańska, polska), porównując demokrację bezpośrednią z przedstawicielską oraz
większościową z konstytucyjną.
10.5. RozwaŜa i ilustruje przykładami zalety i słabości demokracji.
11. Rzeczpospolita Polska jako demokracja konstytucyjna. Uczeń
11.1. Wyjaśnia, co oznacza, Ŝe konstytucja jest najwyŜszym aktem prawnym w RP i wyszukuje
w konstytucji zapisy dotyczące wskazanego tematu.
11.2. Omawia najwaŜniejsze zasady ustroju Polski (suwerenność narodu, trójpodział władz, rządy
prawa, pluralizm).
11.3. Wyszukuje w środkach masowego przekazu i analizuje przykład patologii Ŝycia publicznego
w Polsce.
12. System wyborczy i partyjny. Uczeń
12.1. Uzasadnia znaczenie wyborów w demokracji oraz podaje ich podstawowe zasady.
12.2. Wyjaśnia, jak przeprowadzane są w Polsce wybory prezydenckie i parlamentarne.
12.3. Wskazuje, odwołując się do wybranych przykładów, róŜnice między systemem dwui wielopartyjnym.
12.4. Wymienia partie polityczne obecne w danym momencie w Sejmie, wskazując które naleŜą
do koalicji rządzącej, a które do opozycji.
13. Władza ustawodawcza w Polsce. Uczeń
13.1. Omawia zadania i zasady funkcjonowania polskiego parlamentu, w tym sposób tworzenia
ustaw.
13.2. Na podstawie obserwacji wybranych obrad parlamentu sporządza notatkę prasową na temat
ich przebiegu i przygotowuje krótkie wystąpienie sejmowe w wybranej sprawie.
14. Władza wykonawcza. Uczeń
14.1. Wyjaśnia, jakie są najwaŜniejsze zadania prezydenta RP i wyszukuje w środkach masowego
przekazu informacje na temat działań urzędującego prezydenta.
14.2. Wyjaśnia, jak powoływany jest i czym zajmuje się rząd; podaje nazwisko aktualnego
premiera, wyszukuje nazwiska ministrów i zadania wybranych ministerstw.
14.3. Wyjaśnia, jakie są zadania administracji publicznej oraz podaje przykłady działań
administracji rządowej i samorządowej.
14.4. RozwaŜa, jakimi zasadami powinien się w swojej pracy kierować urzędnik państwowy.
15. Władza sądownicza. Uczeń
15.1. Przedstawia organy władzy sądowniczej, zasady wedle których działają sądy (niezawisłość,
dwuinstancyjność) i przykłady spraw, którymi się zajmują.
15.2. Wyjaśnia, jaką rolę odgrywa w Polsce Trybunał Konstytucyjny, a jaką Trybunał Stanu.
16. Samorządy i ich znaczenie. Uczeń
16.1. Uzasadnia potrzebę samorządności w państwie demokratycznym i podaje przykłady działania
samorządów zawodowych i samorządów mieszkańców.
16.2. Wyjaśnia, na czym polegają zasady decentralizacji i pomocniczości i odnosi je do przykładów
z Ŝycia własnego regionu i miejscowości.
23
Wersja z 5 maja 2008
17. Gmina jako wspólnota mieszkańców. Uczeń
17.1. Przedstawia podstawowe informacje o swojej gminie, wydarzenia i postaci z jej dziejów.
17.2. Wymienia najwaŜniejsze zadania samorządu gminnego i wykazuje, jak odnosi się to do jego
codziennego Ŝycia.
17.3. Przedstawia sposób wybierania i działania władz gminy, w tym podejmowania decyzji
w sprawie budŜetu.
17.4. Nawiązuje kontakt z lokalnymi instytucjami publicznymi i organizacjami pozarządowymi oraz
podejmuje współpracę z jedną z nich (na miarę swoich moŜliwości).
17.5. Potrafi napisać podanie, krótki list w sprawie publicznej i wypełnić prosty druk urzędowy.
17.6. Odwiedza urząd gminy i dowiaduje się, w jakim wydziale załatwić moŜna wybrane sprawy.
18. Samorząd powiatowy i wojewódzki. Uczeń
18.1. Przedstawia sposób wybierania samorządu powiatowego i wojewódzkiego i ich przykładowe
zadania.
18.2. Porównuje – na wybranych przykładach – zakres działania samorządu wojewódzkiego
i wojewody.
18.3. Przygotowuje plakat lub folder promujący swoją gminę, okolicę lub region.
19. Relacje Polski z innymi państwami. Uczeń
19.1. Przedstawia najwaŜniejsze kierunki polskiej polityki zagranicznej (stosunki z Unią Europejską
i USA, relacje z sąsiadami).
19.2. Polityka obronna Polski; członkostwo w NATO, udział w międzynarodowych misjach
pokojowych i operacjach militarnych.
19.3. Charakteryzuje relacje Polski z wybranym krajem na podstawie samodzielnie zebranych
informacji.
19.4. Wyjaśnia, czym się zajmują ambasady i konsulaty.
20. Integracja europejska. Uczeń
20.1. Przedstawia cele integracji europejskiej i wyjaśnia, jak w UE realizowane są zasady
pomocniczości i solidarności.
20.2. Wyjaśnia, skąd pochodzą środki finansowe w budŜecie unijnym i na co są przeznaczane.
20.3. Wskazuje na mapie „starych” i „nowych” członków Unii Europejskiej i uzasadnia swoją
opinię na temat jej dalszej integracji i rozszerzania.
20.4. Wyjaśnia, czym zajmują się najwaŜniejsze instytucje UE (Rada Europejska, Rada Unii
Europejskiej, Parlament Europejski, Komisja Europejska).
21. Polska w Unii Europejskiej. Uczeń
21.1. Przedstawia uprawnienia wynikające z posiadania unijnego obywatelstwa.
21.2. Wyszukuje informacje na temat korzystania ze środków unijnych przez polskich obywateli,
przedsiębiorstwa i instytucje.
21.3. Formułuje i uzasadnia własne zdanie na temat korzyści, jakie niesie ze sobą członkostwo
w UE, odwołując się do przykładów z własnego otoczenia i całego kraju.
22. Współpraca i konflikty międzynarodowe. Uczeń
22.1. Wyjaśnia, czym zajmuje się ONZ, jej najwaŜniejsze organy (Zgromadzenie Ogólne, Rada
Bezpieczeństwa, Sekretarz Generalny) i wybrane organizacje afiliowane.
22.2. Wskazuje na mapie miejsca najpowaŜniejszych konfliktów międzynarodowych, omawia
przebieg i próby rozwiązania jednego z nich.
24
Wersja z 5 maja 2008
23. Problemy współczesnego świata. Uczeń
23.1. Porównuje sytuację w krajach „biednego Południa” i „bogatej Północy” i wyjaśnia na
przykładach, na czym polega ich współzaleŜność.
23.2. Uzasadnia potrzebę pomocy humanitarnej i angaŜuje się (na miarę swoich moŜliwości)
w działania instytucji, które ją organizują.
23.3. Wyjaśnia, odwołując się do przykładów, na czym polega globalizacja w sferze kultury,
gospodarki i polityki oraz ocenia jej skutki.
23.4. Wyjaśnia moŜliwość wpływu własnych zachowań na Ŝycie ludzi na całym świecie.
23.5. Ocenia sytuację imigrantów i uchodźców we współczesnym świecie.
23.6. Wyjaśnia, co to jest terroryzm i w jaki sposób próbuje się go zwalczać.
24. Praca i przedsiębiorczość. Uczeń
24.1. Wyjaśnia na przykładach z Ŝycia własnej rodziny, miejscowości, Polski i innych krajów,
w jaki sposób praca i przedsiębiorczość pomagają w zaspokojeniu potrzeb ekonomicznych.
24.2. Przedstawia cechy i umiejętności człowieka przedsiębiorczego; bierze udział w
przedsięwzięciach społecznych, które pozwalają je rozwinąć.
24.3. Stosuje w praktyce podstawowe zasady organizacji pracy (ustalenie celu, planowanie, podział
zadań, harmonogram, ocena efektów).
25. Gospodarka rynkowa. Uczeń
25.1. Przedstawia podmioty gospodarcze (gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, państwo)
i związki między nimi.
25.2. Podaje przykłady racjonalnego i nieracjonalnego gospodarowania, stosuje zasady racjonalnego
gospodarowania w odniesieniu do zasobów, którymi dysponuje.
25.3. Charakteryzuje gospodarkę rynkową (prywatna własność, konkurencja, dąŜenie do zysku,
przedsiębiorczość).
25.4. Wyjaśnia działanie prawa podaŜy i popytu oraz ceny jako regulatora rynku; analizuje rynek
wybranego produktu i usługi.
26. Gospodarstwo domowe. Uczeń
26.1. Wyjaśnia, jakie miejsce w gospodarce zajmuje gospodarstwo domowe.
26.2. Wymienia główne dochody i wydatki gospodarstwa domowego oraz potrafi ułoŜyć jego
budŜet.
26.3. Przygotowuje budŜet konkretnego przedsięwzięcia z Ŝycia ucznia, klasy, szkoły.
27. Pieniądz i banki. Uczeń
27.1. Przedstawia na przykładach funkcje i formy pieniądza w gospodarce rynkowej.
27.2. Wyjaśnia, czym zajmują się: bank centralny, banki komercyjne, giełda papierów
wartościowych.
27.3. Porównuje oferty róŜnych banków (konta, lokaty, kredyty).
28. Gospodarka w skali państwa. Uczeń
28.1. Wyjaśnia, co to jest produkt krajowy brutto, wzrost gospodarczy, inflacja; interpretuje dane
statystyczne na ten temat.
28.2. Określa, jakie są najwaŜniejsze dochody i wydatki państwa i co to jest budŜet państwa.
28.3. Przedstawia główne rodzaje podatków w Polsce (PIT, VAT, CIT) i oblicza wysokość podatku
PIT na podstawie konkretnych danych.
25
Wersja z 5 maja 2008
29. Przedsiębiorstwo i działalność gospodarcza. Uczeń
29.1. Wyjaśnia, jak zakłada się i prowadzi indywidualną działalność gospodarczą.
29.2. Przedstawia, jak działa przedsiębiorstwo i oblicza na prostym przykładzie przychód, koszty,
dochód, zysk.
29.3. Wskazuje główne elementy działań marketingowych (produkt, cena, miejsce, promocja)
i wyjaśnia ich znaczenie dla przedsiębiorstwa i konsumentów.
29.4. Przedstawia główne prawa i obowiązki pracownika; wyjaśnia, czemu słuŜą ubezpieczenia
społeczne i zdrowotne.
30. Wybór szkoły i zawodu. Uczeń
30.1. Planuje dalszą edukację (w tym - wybór szkoły pogimnazjalnej), uwzględniając własne
preferencje i predyspozycje.
30.2. Wyszukuje informacje o moŜliwościach zatrudnienia, jakie stwarza lokalny, regionalny,
krajowy i europejski rynek pracy (urzędy pracy, ogłoszenia, internet)
30.3. Sporządza Ŝyciorys i list motywacyjny.
30.4. Wskazuje główne przyczyny bezrobocia w swojej miejscowości, regionie i Polsce oraz ocenia
jego skutki.
31. Etyka w Ŝyciu gospodarczym. Uczeń
31.1. Przedstawia zasady etyczne, którymi powinni się kierować pracownicy i pracodawcy;
wyjaśnia na czym moŜe polegać społeczna odpowiedzialność biznesu.
31.2. Podaje przykłady zjawisk naleŜących do szarej strefy w gospodarce i ocenia je.
31.3. Wyjaśnia mechanizm korupcji i ocenia jej skutki dla gospodarki.
26
Wersja z 5 maja 2008
IV-P21
WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE
IV etap edukacyjny (liceum)
poziom podstawowy
1 godzina na etap, czyli łacznie 30 godzin
Wersja projektu z 5.05.2008
Wymagania ogólne:
I. Wykorzystanie i tworzenie informacji.
Uczeń znajduje i wykorzystuje informacje na temat sposobu, w jaki prawo reguluje Ŝycie
obywateli. WyraŜa własne zdanie w wybranych sprawach na róŜnych forach publicznych
i uzasadnia je; jest otwarty na odmienne poglądy. Gromadzi i wykorzystuje informacje
potrzebne do zaplanowania dalszej nauki i kariery zawodowej.
II. Rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów.
Uczeń rozpoznaje prawne aspekty codziennych problemów Ŝyciowych i szuka ich
rozwiązań.
III. Współdziałanie w sprawach publicznych.
Uczeń współpracuje z innymi - planuje, dzieli się zadaniami i wywiązuje z nich. Sprawnie
korzysta z procedur i moŜliwości, jakie stwarzają obywatelom instytucje Ŝycia publicznego
IV. Znajomość zasad i procedur demokracji.
Uczeń rozumie znaczenie prawa dla funkcjonowania demokratycznego państwa i
rozpoznaje przypadki jego łamania.
V. Znajomość podstaw ustroju Rzeczypospolitej Polskiej.
Uczeń opisuje sposób i zakres działania organów władzy sądowniczej oraz organów
ścigania w RP.
VI. Znajomość praw człowieka i sposobów ich ochrony.
Uczeń zna podstawowe prawa człowieka, rozpoznaje przypadki ich naruszania i wie, jak
moŜna je chronić.
Kształtowane postawy:
1. ZaangaŜowanie w działania obywatelskie.
AngaŜuje się w działania społeczne i obywatelskie.
2. WraŜliwość społeczna.
Dostrzega przejawy niesprawiedliwości i naruszenia praw swoich i innych ludzi i reaguje
na nie.
27
Wersja z 5 maja 2008
3. Odpowiedzialność.
Podejmuje odpowiedzialne działania w swojej społeczności. Konstruktywnie zachowuje
się w sytuacjach konfliktowych.
4. Poczucie więzi.
Odczuwa więź ze wspólnotą lokalną, narodową, europejską i globalną. Rozumie, na czym
polega otwarty patriotyzm obywatelski.
5. Tolerancja.
Szanuje prawo innych do odmiennego zdania, sposobu zachowania, obyczajów
i przekonań, jeśli nie stanowią one zagroŜenia dla innych ludzi. Przeciwstawia się
przejawom dyskryminacji.
Wymagania szczegółowe:
1. Młody obywatel w urzędzie. Uczeń
1.1. Wyjaśnia, jak uzyskuje się obywatelstwo polskie i unijne.
1.2. Określa, w jakim urzędzie i w jaki sposób uzyskuje się dowód osobisty, paszport,
kartę rowerową, prawo jazdy, jak rejestruje się motocykl i samochód.
1.3. Uzyskuje informację publiczną na zadany temat w odpowiednim urzędzie.
1.4. Wyjaśnia, co moŜe zrobić obywatel, gdy nie zgadza się z decyzją urzędu.
1.5. Sporządza urzędowy wniosek, skargę i odwołanie.
1.6. Podaje, jakie warunki musi spełnić obywatel, by wziąć udział w wyborach.
2. Prawo i sądy. Uczeń
2.1. Wyjaśnia, co to jest prawo i czym róŜnią się normy prawne od religijnych,
moralnych i obyczajowych.
2.2. Wymienia podstawowe zasady prawa (prawo nie działa wstecz, domniemanie
niewinności, nie ma winy bez prawa, nieznajomość prawa nie usprawiedliwia)
i wyjaśnia ich konsekwencje.
2.3. Wymienia źródła prawa; wyszukuje w odpowiednim dzienniku publikacyjnym dany
akt prawny; przedstawia budowę aktu prawnego.
2.4. Podaje cechy języka aktów prawnych; na prostych przykładach wyjaśnia zasady
interpretacji przepisów prawnych.
2.5. Wyjaśnia róŜnice między prawem cywilnym, karnym i administracyjnym oraz
wskazuje, w jakim kodeksie znaleźć moŜna przepisy dotyczące konkretnej sprawy.
2.6. Uzasadnia potrzebę niezaleŜności i niezawisłości sędziów.
2.7. Przedstawia uczestników i przebieg procesu cywilnego i karnego; uzasadnia
znaczenie mediacji sądowych.
2.8. Omawia główne prawa, jakie przysługują ofierze, sprawcy i świadkowi.
2.9. Pisze pozew w wybranej sprawie cywilnej oraz zawiadomienie o popełnieniu
przestępstwa (według wzoru).
3. Bezpieczeństwo. Uczeń
3.1. Charakteryzuje najwaŜniejsze zadania prokuratury i policji.
3.2. Przedstawia uprawnienia policjantów i słuŜb porządkowych oraz rozpoznaje
przejawy ich naruszania.
28
Wersja z 5 maja 2008
3.3.
3.4.
3.5.
3.6.
Nawiązuje kontakt z dzielnicowym i sporządza notatkę lub wykres na temat
przestępczości w swojej okolicy.
Wymienia przestępstwa, których ofiarą najczęściej padają młodzi ludzie; wie, jak
moŜna próbować ich uniknąć i zna zasady bezpiecznego zachowania się w sytuacji
zagroŜenia.
Wyjaśnia, na jakich zasadach nieletni odpowiadają za popełnienie przestępstwa
(środki wychowawcze i karne).
Zna przepisy prawne dotyczące alkoholu, papierosów i narkotyków i rozumie
konsekwencje ich łamania.
4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej. Uczeń
4.1. Zna prawa i obowiązki ucznia oraz potrafi odszukać gwarantujące je przepisy
prawa oświatowego (np. w ustawie i statucie szkoły).
4.2. Dostrzega przypadki naruszania praw ucznia i w razie potrzeby podejmuje
odpowiednie kroki w celu ich ochrony.
4.3. Zna ogólne zasady przyjmowania na wyŜsze uczelnie i omawia je na wybranych
przykładach.
4.4. Przedstawia warunki podejmowania nauki przez młodych Polaków w Unii
Europejskiej oraz wyszukuje informacje na ten temat dla wybranego kraju.
4.5. Omawia ogólne zasady podejmowania pracy i zakładania własnych przedsiębiorstw
w UE (na podstawie informacji z internetu), sporządza EuroCV.
4.6. Wyjaśnia, co wynika z wejścia Polski do strefy Schengen; zna zasady bezpiecznego
podróŜowania po Europie i świecie.
5. Praca, pieniądze i zakupy. Uczeń
5.1. Wyjaśnia, jakie moŜliwości zarabiania mają nastolatki, jakie umowy mogą zawierać
i jakie są zasady opodatkowania ich dochodów.
5.2. RozróŜnia umowę o pracę, umowę-zlecenie i umowę o dzieło i rozumie warunki,
jakie się z nimi wiąŜą.
5.3. Wyjaśnia, jakie prawa mają konsumenci i wymienia instytucje stojące na ich straŜy
(sądy, powiatowi rzecznicy, UOKiK, Federacja Konsumentów).
5.4. Przedstawia zasady składania reklamacji w przypadku niezgodności towaru
z umową i sporządza je w razie potrzeby.
5.5. Odczytuje informacje zawarte w reklamach, odróŜniając je od elementów
perswazyjnych; wskazuje pozytywne i negatywne przykłady wpływu reklamy na
konsumentów.
6. Prawa człowieka. Uczeń
6.1. Przedstawia krótko historię praw człowieka i wymienia najwaŜniejsze dokumenty
z nią związane.
6.2. Wymienia podstawowe prawa i wolności; wyjaśnia, co oznacza, Ŝe są one
powszechne, przyrodzone i niezbywalne.
6.3. Podaje najwaŜniejsze postanowienia Karty Praw Narodów Zjednoczonych
i Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
6.4. Znajduje w środkach masowego przekazu (w tym w internecie) informacje
o przypadkach łamania praw człowieka na świecie.
6.5. Bierze udział w debacie klasowej, szkolnej lub internetowej na temat wolności
słowa (lub innych praw i wolności).
6.6. Wyjaśnia, na czym polega prawo do prywatności, w tym do ochrony danych
osobowych.
29
Wersja z 5 maja 2008
7. Ochrona praw i wolności. Uczeń
7.1. Przedstawia główne środki ochrony praw i wolności w Polsce.
7.2. Opisuje sposób działania Rzecznika Praw Obywatelskich i pisze prostą skargę
(według wzoru).
7.3. Uzasadnia znaczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu.
7.4. Przedstawia na przykładach działania podejmowane przez ludzi i organizacje
pozarządowe broniące praw człowieka, na miarę swoich moŜliwości włącza się
w wybrane działania (np. podpisuje apel, prowadzi zbiórkę darów).
7.5. Rozpoznaje przejawy rasizmu, szowinizmu czy ksenofobii; przedstawia moŜliwości
zaangaŜowania się w wybrane działania na rzecz równości i tolerancji.
7.6. Znajduje informacje na temat naruszeń praw człowieka w wybranej dziedzinie
(np. prawa kobiet, wolność wyznania, głód i ubóstwo, prawa człowieka na terenach
ogarniętych wojną, prawo do edukacji) i projektuje działania, które mogą temu
zaradzić.
30
Wersja z 5 maja 2008
IV-R21
WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE
IV etap edukacyjny (liceum)
poziom rozszerzony
6 godzin na etap, czyli łącznie 180 godzin
Wersja projektu z 5.05.2008
Wymagania ogólne:
I.
Wykorzystanie i tworzenie informacji.
Uczeń znajduje i wykorzystuje informacje na temat Ŝycia publicznego, krytycznie je
analizuje, samodzielnie wyciąga wnioski. WyraŜa i uzasadnia własne zdanie w
formie ustnej i pisemnej w wybranych sprawach na róŜnych forach publicznych.
Przedstawia I uzasadnia poglądy odmienne od własnych.
II. Rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów.
Uczeń rozpoznaje problemy w skali lokalnej, krajowej, europejskiej czy globalnej i
szuka ich rozwiązań. Rozumie złoŜoność problemów społecznych i politycznych;
dostrzega perspektywy róŜnych uczestników Ŝycia publicznego.
III. Współdziałanie w sprawach publicznych.
Uczeń współpracuje z innymi - planuje, dzieli się zadaniami i wywiązuje z nich.
Sprawnie korzysta z procedur i moŜliwości, jakie stwarzają obywatelom
instytucje Ŝycia publicznego.
IV. Znajomość zasad i procedur demokracji.
Uczeń rozumie demokratyczne zasady i procedury oraz stosuje je w codziennym Ŝyciu.
Charakteryzuje demokrację na tle innych ustrojów, ocenia działanie instytucji
demokratycznych w Polsce i świecie. Ocenia rolę stowarzyszeń i organizacji
obywatelskich i róŜnych form aktywności obywateli dla funkcjonowania
współczesnej demokracji.
V. Znajomość podstaw ustroju Rzeczypospolitej Polskiej.
Uczeń opisuje sposób działania władz publicznych i innych podmiotów Ŝycia
publicznego. Wykorzystuje swoją wiedzę o zasadach demokracji i ustroju Polski
do interpretacji i oceny wydarzeń w Ŝyciu społecznym i politycznym. Przedstawia
prawa i obowiązki obywatela RP. Rozumie znaczenie prawa i praw człowieka w
codziennym Ŝyciu obywatela i rozpoznaje przypadki ich łamania.
VI. Dostrzeganie współzaleŜności we współczesnym świecie.
Uczeń dostrzega związki między własnym Ŝyciem a sytuacją w swojej społeczności
lokalnej, Polsce, Europie i świecie. Wyjaśnia złoŜoność zjawisk społecznych,
politycznych, ekonomicznych i kulturowych. Uwzględnia perspektywę globalną w
interpretacji tych zjawisk.
31
Wersja z 5 maja 2008
Kształtowane postawy:
1. ZaangaŜowanie w działania obywatelskie.
Uczeń angaŜuje się w działania społeczne i obywatelskie.
2. WraŜliwość społeczna.
Uczeń dostrzega przejawy niesprawiedliwości i reaguje na nie.
3. Odpowiedzialność.
Uczeń podejmuje odpowiedzialne działania w swojej społeczności, konstruktywnie
zachowuje się w sytuacjach konfliktowych.
4. Poczucie więzi.
Uczeń odczuwa więź ze wspólnotą lokalną, narodową, europejską i globalną. Rozumie, na
czym polega otwarty patriotyzm obywatelski.
5. Tolerancja.
Uczeń szanuje prawo innych do odmiennego zdania, sposobu zachowania, obyczajów
i przekonań, jeśli nie stanowią one zagroŜenia dla innych ludzi. Przeciwstawia się
przejawom dyskryminacji.
Wymagania szczegółowe:
1. śycie zbiorowe i jego reguły. Uczeń
1.1. Charakteryzuje wybrane zbiorowości, społeczności, wspólnoty, społeczeństwa .
1.2. Podaje przykłady norm i instytucji społecznych; określa ich funkcje w Ŝyciu
społecznym.
1.3. Wyjaśnia, co to jest anomia, omawia jej przyczyny i skutki.
1.4. Omawia na przykładach źródła i mechanizmy konfliktów społecznych oraz sposoby
ich rozwiązywania.
1.5. Porównuje funkcjonalne i konfliktowe teorie Ŝycia społecznego.
2. Socjalizacja i kontrola społeczna. Uczeń
2.1. Porównuje modele socjalizacji charakterystyczne dla własnej grupy wiekowej
i pokolenia rodziców.
2.2. Opisuje przejawy kontroli społecznej w Ŝyciu codziennym.
2.3. Wyjaśnia na przykładach, w jaki sposób dochodzi do stygmatyzacji i jakie mogą
być jej skutki.
3. Grupa społeczna. Uczeń
3.1. Przedstawia cechy i funkcjonowanie małej grupy społecznej (liczebność, więź,
trwałość, role grupowe, wspólne wartości i cele, poczucie odrębności,
współdziałanie).
3.2. Omawia na przykładach róŜne rodzaje grup i ocenia funkcjonowanie wskazanej
grupy.
3.3. Wyjaśnia znaczenie grup odniesienia pozytywnego i negatywnego w procesie
socjalizacji.
3.4. Opisuje swoiste cechy współczesnej rodziny jako grupy społecznej; porównuje
i ilustruje przykładami róŜne modele rodziny.
32
Wersja z 5 maja 2008
4. Struktura społeczna. Uczeń
4.1. Opisuje strukturę klasowo-warstwową polskiego społeczeństwa i swojej
społeczności lokalnej.
4.2. Porównuje skalę nierówności społecznych w Polsce i wybranym kraju.
4.3. Wyjaśnia związek między nierównościami społecznymi a nierównością szans
Ŝyciowych.
4.4. Podaje przykłady i wyjaśnia uwarunkowania pionowej i poziomej ruchliwości
społecznej.
4.5. Opisuje mechanizm i skutki społecznego wykluczenia oraz sposoby
przeciwdziałania temu.
4.6. Tworzy socjologiczny portret społeczeństwa polskiego, uwzględniając jego
zróŜnicowanie i zachodzące zmiany.
4.7. Charakteryzuje problemy młodych ludzi w Polsce i ocenia moŜliwości ich
rozwiązania.
5. Zmiana społeczna. Uczeń
5.1. Charakteryzuje historyczne formy organizacji społeczeństwa (pierwotne,
tradycyjne, przemysłowe, postindustrialne).
5.2. Omawia cechy współczesnego społeczeństwa zachodniego (otwarte,
postindustrialne, konsumpcyjne, masowe, informatyczne).
5.3. Analizuje postawy wobec procesów ciągłości i zmiany społecznej (uczestnictwo,
konformizm, wycofanie, bunt, innowacja) na podstawie własnego doświadczenia
i tekstów kultury.
5.4. Przedstawia i ocenia dwie drogi zmiany społecznej: rewolucję i reformę.
5.5. Analizuje ruchy społeczne, np.: „Solidarność”, non-violence Mahatmy Gandhiego,
ruch praw obywatelskich Martina L. Kinga.
6. Naród, ojczyzna i mniejszości narodowe. Uczeń
6.1. Przedstawia koncepcje narodu: etniczno-kulturową i polityczną.
6.2. Omawia czynniki sprzyjające asymilacji oraz te, które słuŜą zachowaniu toŜsamości
narodowej.
6.3. Charakteryzuje i ocenia postawy współczesnych Polaków wobec ojczyzny i narodu.
6.4. Potrafi scharakteryzować mniejszości narodowe, etniczne i grupy imigrantów
Ŝyjące w Polsce (liczebność, kultura, religia itp.), wymienia prawa, które im
przysługują.
6.5. Rozpoznaje przejawy ksenofobii, antysemityzmu, rasizmu i szowinizmu i uzasadnia
potrzebę przeciwstawiania się im.
7. Procesy narodowościowe i społeczne we współczesnym świecie. Uczeń
7.1. Wyjaśnia, dlaczego i w jakim zakresie doszło do integracji narodów w świecie
zachodnim.
7.2. Porównuje róŜne modele polityki wobec mniejszości narodowych i imigrantów.
7.3. Wyjaśnia, dlaczego w Europie integracja imigrantów z krajów pozaeuropejskich
rodzi trudności, ocenia sytuację imigrantów w Polsce.
7.4. Omawia na przykładach przyczyny i sposoby rozwiązywania długotrwałych
konfliktów między narodami.
7.5. Omawia przyczyny i skutki rozwarstwienia społecznego i konfliktów w krajach
Afryki, Ameryki Łacińskiej i Azji
33
Wersja z 5 maja 2008
8. Kultura i pluralizm kulturowy. Uczeń
8.1. RozróŜnia normatywne i opisowe pojęcie kultury (ogół materialnych i duchowych
wytworów człowieka dziedziczony społecznie).
8.2. Wskazuje specyficzne cechy kultury: wysokiej, masowej, narodowej i ludowej.
8.3. Rozpoznaje najwaŜniejsze cechy kultury wskazanej społeczności.
8.4. Określa znaczenie religii w kulturze polskiej w przeszłości; charakteryzuje
religijność współczesnych Polaków.
8.5. Ocenia wpływ kontrkultury na Ŝycie społeczne.
8.6. Wyjaśnia, na czym polega i skąd się bierze pluralizm kulturowy współczesnego
społeczeństwa, analizuje konsekwencje tego zjawiska.
8.7. Porównuje etnocentryzm i relatywizm kulturowy jako dwie postawy wobec innych
kultur.
8.8. RozróŜnia tolerancję od akceptacji, ocenia ich znaczenie dla Ŝycia społecznego.
8.9. Charakteryzuje subkultury młodzieŜowe w Polsce i Europie.
9. Współczesne spory światopoglądowe. Uczeń
9.1. Formułuje argumenty na rzecz swobody prowadzenia badań genetycznych oraz ich
prawnego zakazu.
9.2. RozwaŜa racje stron sporów o dopuszczalność aborcji oraz eutanazji.
9.3. Uzasadnia traktowanie kary jako odpłaty lub jako sposobu resocjalizacji oraz
formułuje własne stanowisko w tej sprawie.
9.4. RozwaŜa argumenty i kontrargumenty sporu o przyznanie mniejszościom
seksualnym takich samych praw, jakie mają osoby heteroseksualne.
9.5. RozwaŜa racje stron innych debat publicznych w sprawach światopoglądowych
i formułuje własne stanowisko.
10. Edukacja w XXI wieku. Uczeń
10.1. Przedstawia rolę szkoły i edukacji nieformalnej we współczesnym społeczeństwie
informacyjnym.
10.2. Wskazuje, jakie działania mogą podjąć państwo, władze samorządowe oraz
organizacje społeczne, by zwiększyć równość szans w dostępie do edukacji.
10.3. Wyjaśnia zaleŜność między systemem edukacyjnym a rynkiem pracy, wskazuje
przykłady ich niedopasowania.
10.4. Orientuje się, w jaki sposób moŜna podnieść lub zmienić swoje kwalifikacje
zawodowe.
10.5. Rozumie, dlaczego ciągłe kształcenie i samokształcenie („uczenie się przez całe
Ŝycie”) jest jednym z warunków sukcesu w karierze zawodowej.
11. Obywatel i obywatelstwo. Uczeń
11.1. Przedstawia procedury nabywania i zrzekania się polskiego obywatelstwa.
11.2. Wyjaśnia, czym obywatelstwo róŜni się od narodowości.
11.3. Uzasadnia znaczenie postaw i cnót obywatelskich (troska o dobro wspólne,
odpowiedzialność, aktywność, solidarność, odwaga, roztropność, tolerancja)
w Ŝyciu społecznym.
11.4. Wyjaśnia, na czym polega nieposłuszeństwo obywatelskie i jakie dylematy niesie
ze sobą; podaje jego historyczne i współczesne przykłady.
12. Społeczeństwo obywatelskie. Uczeń
12.1. Przedstawia filozoficzny rodowód pojęcia społeczeństwa obywatelskiego (John
Locke, Alexis de Tocqueville, Georg Hegel).
34
Wersja z 5 maja 2008
12.2. Wymienia podmioty społeczeństwa obywatelskiego.
12.3. Wyjaśnia, jak powstaje i jakie znaczenie dla społeczeństwa obywatelskiego ma
kapitał społeczny (zaufanie, sieci współpracy i system efektywnych norm).
12.4. Opisuje formy aktywności obywateli w ramach społeczności lokalnej, regionu,
państwa oraz na poziomie globalnym; uczestniczy w wybranych działaniach.
12.5. Uzasadnia znaczenie swobody zrzeszania się dla demokracji w państwie.
12.6. Opisuje zasady zakładania i funkcjonowania stowarzyszeń, fundacji i organizacji
poŜytku publicznego w Polsce.
12.7. Opracowuje według wzoru projekt statutu i programu działania stowarzyszenia.
12.8. Charakteryzuje lokalne organizacje pozarządowe.
13. Opinia publiczna. Uczeń
13.1. Wyjaśnia, jak kształtuje się opinia publiczna i jakie są sposoby jej wyraŜania.
13.2. Wskazuje przykłady wpływu opinii publicznej na decyzje polityczne.
13.3. Odczytuje i interpretuje tabele lub wykresy prezentujące wyniki badania opinii
publicznej.
13.4. Przeprowadza w swoim najbliŜszym otoczeniu minisondaŜ opinii publicznej na
wskazany temat, interpretuje jego wyniki.
13.5. Analizuje kampanię społeczną z punktu widzenia jej celów, sposobów realizacji
i skuteczności.
13.6. Wyjaśnia, na czym polega specyfika marketingu społecznego; opracowuje projekt
akcji społecznej w wybranej sprawie i realizuje go w miarę moŜliwości.
14. Środki masowego przekazu. Uczeń
14.1. Opisuje funkcje, jakie pełnią media w państwie demokratycznym i
niedemokratycznym (na wybranych przykładach).
14.2. Uzasadnia znaczenie niezaleŜności i pluralizmu mediów, ocenia skutki ich
ograniczania.
14.3. Wyjaśnia, jakimi zasadami etycznymi powinny się kierować media i ocenia
przykłady kontrowersyjnych działań dziennikarzy i mediów.
14.4. Wyjaśnia, jak moŜna rozumieć zasadę wolności słowa i na czym moŜe polegać
jej naduŜycie.
14.5. Charakteryzuje najwaŜniejsze media w Polsce i na świecie.
14.6. Wyjaśnia, na czym polega specyfika prasy wielkonakładowej i ocenia jej rolę
w debacie publicznej.
14.7. Krytycznie analizuje przekazy medialne, oceniając ich stronniczość i odróŜniając
informacje od komentarzy.
14.8. Ocenia zasoby internetu z punktu widzenia ich rzetelności i wiarygodności
informacyjnej; świadomie i krytycznie odbiera zawarte w nich treści.
15. Demokracja – zasady i procedury. Uczeń
15.1. Opisuje wartości będące fundamentem współczesnej demokracji, podaje róŜne
sposoby rozumienia wolności, równości, sprawiedliwości.
15.2. RozwaŜa, w jakim stopniu demokracja sprzyja pokojowemu rozwiązywaniu
konfliktów.
15.3. Charakteryzuje główne fazy kształtowania się systemu demokratycznego.
15.4. Opisuje polskie tradycje demokratyczne (parlamentaryzm I Rzeczypospolitej,
Konstytucja 3 Maja, II Rzeczpospolita).
15.5. Wyjaśnia, czym są wybory i referendum i jaką rolę odgrywają we współczesnej
demokracji.
35
Wersja z 5 maja 2008
15.6. Podaje warunki, jakie musi spełniać państwo, by mogło zostać uznane za
demokrację wyborczą i konstytucyjną.
15.7. Rozpoznaje przejawy łamania zasad i procedur demokratycznych w Ŝyciu
publicznym – w państwie, społeczności lokalnej i Ŝyciu szkoły.
16. Polityka, ideologie i programy polityczne. Uczeń
16.1. Przedstawia róŜne rozumienia pojęcia „polityka”.
16.2. Opisuje typy kultur politycznych, odnosi je do polityki w Polsce.
16.3. Analizuje wybrane konflikty wartości i interesów ujawniające się w debacie
publicznej we współczesnej Polsce.
16.4. Opisuje przebieg debaty publicznej na wybrany temat, korzystając z róŜnych źródeł
informacji; ocenia jakość argumentacji.
16.5. Analizuje ideologie totalitarne (komunizm, nazizm), odwołując się do przykładów
historycznych.
16.6. Charakteryzuje najwaŜniejsze współczesne doktryny polityczne (chrześcijańska
demokracja, konserwatyzm, liberalizm, nacjonalizm, socjaldemokracja, socjalizm,
„zieloni”).
16.7. Przeprowadza krytyczną analizę programów i innych materiałów wyborczych partii
politycznych ze względu na ich zawartość merytoryczną, retorykę i formę przekazu.
17. Systemy partyjne. Uczeń
17.1. Podaje zalety i wady systemów: monopartyjnego, dwupartyjnego i wielopartyjnego.
17.2. Porównuje funkcje partii politycznych w państwach demokratycznych i
niedemokratycznych.
17.3. Opisuje system partyjny wybranego przez siebie państwa (do wyboru spośród
Wielkiej Brytanii, Niemiec, Francji i Stanów Zjednoczonych) na podstawie
samodzielnie zebranych wiadomości.
17.4. Opisuje podstawowe zasady ordynacji większościowej i proporcjonalnej
w powiązaniu z systemem dwu- i wielopartyjnym.
17.5. Analizuje argumenty na rzecz ordynacji większościowej i proporcjonalnej, zna
podstawowe zasady przeliczania głosów wyborców na mandaty.
18. Instytucja państwa. Uczeń
18.1. Wyjaśnia na przykładach relacje między narodem a państwem.
18.2. Charakteryzuje zjawisko legitymizacji władzy zgodnie z teorią Maxa Webera.
18.3. Opisuje najwaŜniejsze teorie genezy państwa (Arystotelesa, teistyczna, umowy
społecznej, podboju, marksistowska).
18.4. OdróŜnia suwerenność zewnętrzną od wewnętrznej.
19. Modele ustrojowe państw demokratycznych. Uczeń
19.1. Podaje cechy charakterystyczne róŜnych modeli ustrojowych państw
demokratycznych; określa, jaki model funkcjonuje w Polsce.
19.2. Charakteryzuje systemy ustrojowe w Niemczech, Wielkiej Brytanii, Francji,
Stanach Zjednoczonych, Szwajcarii, Włoszech i Rosji na podstawie samodzielnie
zebranych informacji.
19.3. Przedstawia zasady odpowiedzialności konstytucyjnej i politycznej i wskazuje kto
im podlega.
19.4. Opisuje historyczne i współczesne modele stosunków między władzą świecką
i duchowną (teokracja, cezaropapizm, uprzywilejowanie głównego wyznania,
państwo ateistyczne, państwo neutralne światopoglądowo).
36
Wersja z 5 maja 2008
19.5. Wyjaśnia zapisy w Konstytucji RP dotyczące relacji państwo – Kościół, podaje
najwaŜniejsze postanowienia konkordatu.
20. Władza ustawodawcza w państwie demokratycznym. Uczeń
20.1. Wymienia i ilustruje przykładami funkcje władzy ustawodawczej.
20.2. Zarysowuje zasadniczy podział kompetencji między izbami wyŜszymi i niŜszymi
parlamentów w wybranych państwach (Wielka Brytania, Stany Zjednoczone,
Niemcy); podaje przykłady państw z parlamentami jednoizbowymi.
20.3. Ocenia zasadność instytucji immunitetu parlamentarnego.
20.4. Wyjaśnia, co to jest sesja plenarna, komisja parlamentarna, kworum, interpelacja.
20.5. Przedstawia procedurę tworzenia prawa przez parlament.
20.6. Opisuje mechanizm tworzenia koalicji rządowej; wyjaśnia rolę opozycji w pracy
parlamentu.
21. Władza wykonawcza w państwie demokratycznym. Uczeń
21.1. Wyjaśnia, jaką rolę we współczesnych państwach pełni głowa państwa; podaje
przykłady urzędujących głów państw (monarchów i prezydentów).
21.2. Charakteryzuje kompetencje rządu w państwie demokratycznym i relacje między
rządem a głową państwa.
22. Współczesna demokracja w Polsce i na świecie – problemy i zagroŜenia. Uczeń
22.1. RozwaŜa problemy polityki bezpieczeństwa socjalnego.
22.2. Rozpoznaje przejawy populizmu i wyjaśnia, dlaczego stanowi on zagroŜenie dla
demokracji.
22.3. Omawia na przykładach patologie władzy (korupcja, nepotyzm, klientelizm,
oligarchizacja partii, niewydolność administracji) i wyjaśnia, dlaczego wpływają
one destrukcyjnie na Ŝycie publiczne.
22.4. Wyjaśnia, dlaczego tak wielu obywateli nie uczestniczy w Ŝyciu politycznym
i przedstawia sposoby zwiększania poziomu partycypacji.
22.5. Przedstawia sposoby, jakimi partie polityczne walczą o elektorat i ocenia je według
standardów demokracji.
22.6. Wyjaśnia, jaką rolę w państwie demokratycznym pełnią ruchy obywatelskiego
sprzeciwu i emancypacji.
23. Konstytucja RP. Uczeń
23.1. Przedstawia konstytucyjne zasady ustroju państwa.
23.2. Wyjaśnia konstytucyjne pojęcie suwerenności.
23.3. Wyjaśnia relację między prawem międzynarodowym (w tym unijnym) a krajowym.
23.4. Omawia postanowienia dotyczące rodzajów stanów nadzwyczajnych i warunków
ich wprowadzenia.
23.5. Przedstawia procedurę nowelizacji konstytucji.
24. Parlament RP. Uczeń
24.1. Wymienia kompetencje Sejmu i Senatu w państwie i przedstawia znaczenie obu izb
oraz całego Zgromadzenia Narodowego w systemie władz RP.
24.2. Określa sytuacje, w jakich moŜe dojść do skrócenia kadencji Sejmu.
24.3. Podaje przykłady zastosowania w procedurze legislacyjnej polskiego parlamentu
większości zwykłej, bezwzględnej i kwalifikowanej.
24.4. Wyjaśnia szczególny charakter procedury uchwalania ustawy budŜetowej.
37
Wersja z 5 maja 2008
25. Prezydent RP. Uczeń
25.1. Określa kompetencje prezydenta w relacjach z parlamentem, rządem, władzą
sądowniczą, a takŜe sposób sprawowania władzy w zakresie bezpieczeństwa
państwa i polityki zagranicznej.
25.2. Wyjaśnia róŜnice między ordynacjami obowiązującymi w wyborach
parlamentarnych i prezydenckich w Polsce.
25.3. Podaje, kiedy prezydent moŜe być zawieszony lub usunięty z urzędu.
26. Rada Ministrów RP. Uczeń
26.1. Przedstawia konstytucyjne procedury powoływania i odwoływania rządu, zmiany
rządu i zmiany ministrów.
26.2. Porównuje sytuację rządów mniejszościowego i większościowego ze względu na
moŜliwości działania.
26.3. Rozpoznaje urzędy naleŜące do administracji rządowej; określa kompetencje
wojewody i procedurę powoływania go.
26.4. Określa, czym róŜni się administracja zespolona od niezespolonej, podaje
przykłady.
26.5. Wyjaśnia, na czym polega idea słuŜby cywilnej.
27. Sądy i Trybunały. Uczeń
27.1. Przedstawia sposób powoływania Sądu NajwyŜszego, Trybunału Konstytucyjnego
i Trybunału Stanu oraz ich relacje z innymi władzami państwa.
27.2. Przedstawia strukturę sądownictwa w Polsce.
28. Organy kontroli państwowej, ochrony prawa i zaufania publicznego. Uczeń
28.1. Omawia kompetencje NIK i ocenia jej znaczenie dla funkcjonowania instytucji
publicznych.
28.2. Przedstawia kompetencje KRRiT i problemy związane z jej działaniem.
28.3. Opisuje procedurę lustracyjną, wskazuje instytucje powołane do jej
przeprowadzenia i kategorie osób, które jej podlegają.
28.4. Charakteryzuje zadania IPN, odwołując się do wybranych przykładów jego
działania.
29. Samorząd terytorialny w Polsce. Uczeń
29.1. Omawia formy demokracji przedstawicielskiej i bezpośredniej w samorządach
terytorialnych; opisuje instytucję referendum samorządowego.
29.2. Przedstawia władze oraz kompetencje samorządu gminnego, powiatowego
i wojewódzkiego.
29.3. Wyjaśnia, jakie są źródła finansowania samorządów (dotacje, subwencje, dochody
własne) i jak jest uchwalany budŜet gminy.
29.4. Znajduje i analizuje informacje na temat stanu finansów własnej gminy.
29.5. Opisuje uprawnienia nadzorcze premiera, wojewody i krajowych izb
obrachunkowych wobec samorządów terytorialnych.
29.6. Ocenia perspektywy rozwoju własnej gminy, powiatu lub regionu na podstawie
samodzielnie zebranych materiałów.
30. Prawo. Uczeń
30.1. Wyjaśnia zasady hierarchiczności, spójności i zupełności w systemie prawnym.
30.2. Rozpoznaje rodzaje prawa (międzynarodowe, krajowe, lokalne; prywatne,
publiczne; materialne, formalne; cywilne, karne, administracyjne).
38
Wersja z 5 maja 2008
30.3. RozróŜnia źródła, z których wywodzą się normy w róŜnych systemach prawnych
(prawo zwyczajowe, precedensowe, religijne, pozytywne).
31. System prawny RP. Uczeń
31.1. Opisuje źródła prawa w Polsce oraz hierarchię aktów prawnych.
31.2. Wyjaśnia, na czym polega praworządność i jakie zasady oraz instytucje stoją na jej
straŜy.
31.3. Wskazuje gałęzie prawa, do których naleŜą konkretne przypadki i kodeksy,
w których szukać naleŜy odpowiednich przepisów.
31.4. Opisuje strukturę sądownictwa; wyjaśnia, jaką rolę odgrywają w niej Sąd
NajwyŜszy i Krajowa Rada Sądownictwa.
31.5. Omawia zadania i sposób działania Trybunału Konstytucyjnego, podaje przykłady
rozstrzygniętej przezeń spraw.
31.6. Ocenia znaczenie skargi konstytucyjnej dla funkcjonowania państwa prawa.
31.7. Opisuje zadania Trybunału Stanu i sposób powoływania jego sędziów.
31.8. Wyjaśnia, w jaki sposób realizuje się w Polsce zasadę niezaleŜności i niezawisłości
sędziego.
31.9. Przedstawia róŜnicę między sędziami i ławnikami oraz rolę oskarŜyciela
posiłkowego.
32. Prawo cywilne. Uczeń
32.1. Rozpoznaje sprawy regulowane przez prawo cywilne: rzeczowe, zobowiązań,
rodzinne, spadkowe i handlowe.
32.2. Stosuje w analizie przypadków podstawowe pojęcia i zasady prawa cywilnego
(osoba fizyczna, zdolność prawna, zdolność do czynności prawnych, osoba prawna,
odpowiedzialność cywilna).
32.3. Opisuje przebieg postępowania cywilnego (rozpoznawczego: procesowego oraz
nieprocesowego i egzekucyjnego) i zasady wnoszenia apelacji i kasacji w sprawach
cywilnych.
32.4. Analizuje małŜeństwo jako instytucję prawną (warunki zawarcia, prawa i obowiązki
małŜonków, wspólnota majątkowa, rozwód, separacja, małŜeństwo a konkubinat).
32.5. Wyjaśnia, na czym polega władza rodzicielska oraz jakie obowiązki i prawa mają
dzieci.
33. Prawo karne. Uczeń
33.1. Stosuje w analizie przypadków podstawowe pojęcia i zasady prawa karnego
(odpowiedzialność karna, przestępstwo a wykroczenie, zbrodnia i występek, zasada
domniemania niewinności).
33.2. Opisuje przebieg postępowania karnego oraz uczestniczące w nim organy i strony;
podaje przykłady przestępstw ściganych z oskarŜenia publicznego i prywatnego.
33.3. Przedstawia kary i środki karne obowiązujące w polskim prawie oraz prawa
przysługujące w Polsce ofierze, oskarŜonemu i świadkowi.
33.4. Podaje zasady wnoszenia apelacji i kasacji w sprawach karnych.
34. Prawo administracyjne. Uczeń
34.1. OdróŜnia akty administracyjne od innego rodzaju dokumentów; rozpoznaje, kiedy
akt administracyjny jest waŜny.
34.2. Zna strukturę sądownictwa administracyjnego; opisuje przebieg postępowania.
39
Wersja z 5 maja 2008
34.3. Wyjaśnia, jak odwołać się od decyzji i postanowień organów administracyjnych
(odwołanie, zaŜalenie, wniesienie sprawy do wojewódzkiego sądu
administracyjnego, skarga kasacyjna do NSA).
35. Obywatel wobec prawa. Uczeń
35.1. Odnajduje w tekście odpowiedniego aktu prawnego przepis prawny dotyczący
wybranego kazusu prawnego; umie ten przepis zinterpretować posługując się
dyrektywami interpretacyjnymi przyjętymi w polskiej kulturze prawnej.
35.2. Wskazuje, do jakich instytucji i osób moŜna się zwrócić o pomoc prawną
w konkretnych sytuacjach.
35.3. Pisze pozew w sprawie cywilnej, zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa
i odwołanie od decyzji administracyjnej.
36. Prawa człowieka. Uczeń
36.1. Przedstawia historyczny rodowód praw człowieka.
36.2. Formułuje argumenty na rzecz uniwersalności praw człowieka i przeciw niej.
36.3. RozróŜnia prawa i wolności osobiste, polityczne oraz ekonomiczne, społeczne
i kulturalne; wskazuje, do której generacji naleŜą poszczególne prawa.
36.4. Wyjaśnia, jak moŜliwe jest łamanie praw człowieka na wielką skalę przez
autorytarne reŜimy.
37. Ochrona praw człowieka w Polsce. Uczeń
37.1. Przedstawia prawa i wolności zagwarantowane w Konstytucji RP, wymienia środki
i mechanizmy ich ochrony w Polsce.
37.2. RozwaŜa dylematy związane z prawami socjalnymi i sposobem ich realizacji przez
państwo.
37.3. Odnosi przedstawiane w mediach przypadki naruszenia praw lub wolności w Polsce
do Konstytucji RP.
37.4. Wyjaśnia, dlaczego państwo demokratyczne gwarantuje dodatkowe uprawnienia
obywatelom naleŜącym do mniejszości.
37.5. Analizuje stan przestrzegania praw mniejszości narodowych, etnicznych
i religijnych; podaje, jakie instytucje ich strzegą.
37.6. Przygotowuje opracowanie na temat przestrzegania praw i wolności w wybranej
dziedzinie.
38. Światowy i europejski system ochrony praw człowieka. Uczeń
38.1. Opisuje system ochrony praw człowieka funkcjonujący na mocy Deklaracji Praw
Człowieka i Obywatela oraz Paktów Praw Człowieka NZ.
38.2. Ocenia znaczenie Międzynarodowego Trybunału Karnego w Hadze dla systemu
ochrony praw człowieka na świecie.
38.3. Charakteryzuje europejski system ochrony praw człowieka.
38.4. Wyjaśnia, jakie sprawy rozpatruje i jak działa Trybunał Praw Człowieka
w Strasburgu.
38.5. Analizuje oskarŜenia o naruszenie praw i wolności (w wybranej dziedzinie)
z punktu widzenia międzynarodowych standardów praw człowieka.
38.6. Pisze skargi do Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu i Komitetu Praw
Człowieka w Genewie (według wzoru).
38.7. Opisuje działania organizacji pozarządowych zajmujących się ochroną praw
człowieka.
40
Wersja z 5 maja 2008
38.8. Ocenia moŜliwości wyegzekwowania od rządów autorytarnych przestrzegania praw
człowieka.
39. Polska polityka zagraniczna. Uczeń
39.1. Wyjaśnia, jakie znaczenie w polityce zagranicznej państwa odgrywa racja stanu
i jak moŜe być ona definiowana.
39.2. Charakteryzuje główne kierunki polskiej polityki zagranicznej i sposoby jej
prowadzenia (na wybranych przykładach).
39.3. Wyjaśnia, jaki wpływ na polską politykę zagraniczną ma członkostwo w UE.
39.4. Przedstawia działania Polski jako darczyńcy w pomocy rozwojowej.
39.5. Charakteryzuje relacje Polski z wybranymi krajami, na podstawie samodzielnie
zebranych informacji.
40. Stosunki międzynarodowe w wymiarze globalnym. Uczeń
40.1. Przedstawia podmioty oraz zasady prawa międzynarodowego (suwerenności,
wzajemności, pacta sunt servanda).
40.2. Charakteryzuje na przykładach najczęściej stosowane metody rozwiązywania
sporów.
40.3. Wyjaśnia przyczyny dysproporcji między globalną Północą i globalnym Południem
oraz mechanizmy, które ją zmniejszają lub pogłębiają.
40.4. Przedstawia wzajemne zaleŜności pomiędzy krajami globalnej Północy i globalnego
Południa w dziedzinach polityki, ekonomii, kultury i ekologii.
40.5. Wskazuje i wyjaśnia przyczyny konfliktów zbrojnych we współczesnym świecie.
40.6. RozwaŜa moŜliwości akcji humanitarnych, współpracy rozwojowej i innych
interwencji w krajach globalnego Południa i na obszarach dotkniętych konfliktami
zbrojnymi, oceniając ich skuteczność i aspekty moralne.
40.7. Wymienia konflikty, którym towarzyszy zjawisko terroryzmu, wyjaśnia ich
przyczyny oraz motywy i sposoby działania terrorystów.
40.8. Opisuje metody zapewniania bezpieczeństwa przed atakami terrorystycznymi oraz
strategie zwalczania terroryzmu; ocenia ich koszty i skuteczność.
41. Globalizacja współczesnego świata. Uczeń
41.1. Przedstawia wieloaspektowy charakter procesów globalizacji (polityka, gospodarka,
kultura, komunikacja, ekologia).
41.2. Wymienia najwaŜniejsze instytucje kształtujące światową gospodarkę i kulturę
(WTO i Bank Światowy, korporacje, media) i ocenia ich znacznie w procesach
globalizacyjnych.
41.3. RozwaŜa racje ruchów ekologicznych i alterglobalizacyjnych oraz racje ich
przeciwników, formułując własne stanowisko w tej sprawie.
42. Systemy bezpieczeństwa i współpracy. Uczeń
42.1. Charakteryzuje przemiany, jakie nastąpiły w Europie i na świecie po upadku
komunizmu.
42.2. Opisuje cele i metody działania ONZ oraz kompetencje jej organów (Zgromadzenie
Ogólne, Rada Bezpieczeństwa, Sekretarz Generalny, Międzynarodowy Trybunał
Sprawiedliwości, Rada Gospodarcza i Społeczna).
42.3. Charakteryzuje przedmiot i sposób działania organizacji afiliowanych przy ONZ:
WHO, ILO, FAO, IMF, WTO, UNIDO, UNESCO, IAEA, UNICEF, UNHCR.
42.4. Wyjaśnia, jak powstało NATO, jakie są jego cele i organy, wymienia największe
operacje wojskowe.
41
Wersja z 5 maja 2008
42.5. Wymienia regionalne systemy bezpieczeństwa i współpracy, ocenia ich znaczenie
dla danego regionu i świata.
42.6. Ocenia wpływ członkostwa w NATO na pozycję międzynarodową i poziom
bezpieczeństwa Polski.
43. Integracja europejska. Uczeń
43.1. Omawia genezę i przebieg integracji europejskiej (cele, główne dokumenty
i instytucje, politycy, fazy integracji).
43.2. Przedstawia cele, genezę i zasady działania Rady Europy; ocenia jej rolę
we współczesnej Europie.
43.3. Opisuje genezę, cele i sposób działania OBWE.
43.4. Przedstawia sposoby podejmowania decyzji politycznych i gospodarczych w UE,
odnosząc je do zasad pomocniczości i solidarności.
43.5. Charakteryzuje najwaŜniejsze kompetencje i tryb powoływania instytucji UE (Rada
Europejska, Rada Unii Europejskiej, Parlament Europejski, Komisja Europejska,
Trybunał Sprawiedliwości, Trybunał Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny).
43.6. Omawia zasady tworzenia prawa unijnego oraz główne postanowienia
obowiązujących traktatów.
43.7. Opisuje procedurę uchwalania budŜetu unijnego oraz główne dochody i wydatki
budŜetowe.
43.8. RozwaŜa dylematy związane z dalszym rozszerzaniem i reformą UE.
44. Europa wśród światowych mocarstw. Uczeń
44.1. Wskazuje moŜliwości odgrywania przez UE roli światowego mocarstwa.
44.2. RozróŜnia typy ładów światowych, odwołując się do historii XX i XXI wieku
(jedno-, dwu- i wielobiegunowy).
44.3. Wyjaśnia, jakie znaczenie w polityce międzynarodowej odgrywają strategiczne
zasoby naturalne.
44.4. Przedstawia na przykładach znaczenie supermocarstw i mocarstw regionalnych dla
ładu światowego.
45. Polska w Unii Europejskiej. Uczeń
45.1. Wyjaśnia, jak uregulowane jest przekraczanie granic innych krajów UE przez
polskich obywateli, usługi, towary oraz pieniądze.
45.2. Opisuje i ilustruje przykładami uprawnienia wynikające z posiadania obywatelstwa
europejskiego.
45.3. Ocenia dotychczasowe skutki członkostwa Polski do UE i perspektywy jej rozwoju
w Unii, odwołując się do danych statystycznych, badań opinii publicznej oraz
informacji o wykorzystaniu środków unijnych w Polsce, regionie i gminie.
45.4. Orientuje się w zasadach korzystania z funduszy unijnych przez obywateli,
przedsiębiorstwa i inne organizacje w Polsce; znajduje szczegółowe informacje
na wybrany temat.
45.5. Korzysta z informacji o moŜliwościach podejmowania nauki i pracy w krajach UE.
42
Wersja z 5 maja 2008
IV-P22
PODSTAWY PRZEDSIĘBIORCZOŚCI
IV etap edukacyjny (liceum)
poziom podstawowy
1 godzina na etap, czyli łącznie 30 godzin
Wersja projektu z 5.05.2008
Wymagania ogólne:
I. Umiejętność samooceny
Charakteryzuje własną osobowość oraz potrafi komunikować się i podejmować decyzje.
Analizuje dostępność rynku pracy w odniesieniu do własnych kompetencji i planów
zawodowych.
II. Zrozumienie zasad funkcjonowania przedsiębiorstwa
Rozumie zasady funkcjonowania przedsiębiorstwa i potrafi zaprojektować jego
działalność.
III. Zrozumienie zasad funkcjonowania gospodarki
Rozumie mechanizmy funkcjonowania gospodarki i instytucji rynkowych oraz rolę
państwa w gospodarce. Analizuje aktualne zmiany i tendencje w gospodarce świata
i Polski.
IV. Znajomość zasad planowania inwestycji
RozróŜnia i porównuje formy inwestowania i wynikające z nich ryzyko.
V. Znajomość zasad etyki w interesach
Zna zasady etyczne w biznesie i w relacjach pracownik–pracodawca i potrafi ocenić
zachowania pod względem etycznym.
Wymagania szczegółowe:
1. Człowiek przedsiębiorczy. Uczeń
1.1. Przedstawia umiejętności i postawy, jakimi charakteryzuje się osoba
przedsiębiorcza;
1.2. Rozpoznaje zachowania asertywne, uległe i agresywne oraz ocenia je w odniesieniu
do cech osoby przedsiębiorczej;
1.3. Rozpoznaje mocne i słabe strony własnej osobowości i odnosi je do cech osoby
przedsiębiorczej;
1.4. Diagnozuje swoje role społeczne i dostosowuje do nich zachowania;
1.5. Planuje własne działania i ocenia korzyści wynikające z inwestowania w siebie;
1.6. Podejmuje racjonalne decyzje w oparciu o posiadane informacje i ocenia skutki
własnych działań;
1.7. Stosuje róŜne formy komunikacji werbalnej i niewerbalnej w celu autoprezentacji
oraz prezentacji własnego stanowiska;
1.8. Ocenia zachowania przedsiębiorcze w rodzinie.
43
Wersja z 5 maja 2008
2. Rynek – cechy i funkcje. Uczeń
2.1. Charakteryzuje społeczne i ekonomiczne cele gospodarowania, odwołując się
do przykładów z róŜnych dziedzin;
2.2. RozróŜnia czynniki wytwórcze (praca, przedsiębiorczość, kapitał i ziemia)
i wskazuje ich znaczenie w róŜnych dziedzinach gospodarki;
2.3. Wyjaśnia podstawowe cechy, funkcje i rodzaje rynków;
2.4. Wyjaśnia okręŜny obieg pieniądza w gospodarce rynkowej;
2.5. Omawia transformację gospodarki Polski;
2.6. Charakteryzuje czynniki wpływające na popyt, podaŜ oraz wyjaśnia zjawisko
elastyczności cenowej, dochodowej i mieszanej popytu i podaŜy;
2.7. Potrafi wyznaczać równowagę rynkową na prostych przykładach.
3. Instytucje rynkowe. Uczeń
3.1. RozróŜnia formy i funkcje pieniądza;
3.2. Wyjaśnia rolę, jaką pełnią instytucje gospodarki rynkowej: bank centralny, banki
komercyjne, giełda papierów wartościowych, fundusze inwestycyjne, firmy
ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne w gospodarce;
3.3. Oblicza procent od kredytu i lokaty bankowej oraz ocenia moŜliwość spłaty
zaciągniętych kredytów;
3.4. Wyjaśnia mechanizm funkcjonowania giełdy papierów wartościowych na
przykładzie Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie;
3.5. RozróŜnia formy inwestowania kapitałów i dostrzega róŜny stopień ryzyka
związany z daną inwestycją w róŜnym ) czasowym;
3.6. Oblicza przewidywany zysk z przykładowej inwestycji kapitałowej w krótkim
i długim okresie;
3.7. Charakteryzuje system emerytalny w Polsce oraz wskazuje na związek pomiędzy
swoją przyszłą aktywnością zawodową a wysokością emerytury;
3.8. Analizuje oferty funduszy inwestycyjnych, firm ubezpieczeniowych i funduszy
emerytalnych.
4. Państwo, gospodarka. Uczeń
4.1. Wymienia i charakteryzuje ekonomiczne funkcje państwa;
4.2. Opisuje podstawowe mierniki wzrostu gospodarczego;
4.3. Przedstawia przyczyny i narzędzia oddziaływania państwa na gospodarkę;
4.4. Charakteryzuje dochody i wydatki państwa;
4.5. Wyjaśnia wpływ deficytu budŜetowego i długu publicznego na gospodarkę;
4.6. Charakteryzuje narzędzia polityki pienięŜnej:
4.7. Identyfikuje rodzaje inflacji w zaleŜności od przyczyn jej powstania oraz poziomu
stopy inflacji;
4.8. Wyjaśnia wpływ kursu waluty na gospodarkę i handel zagraniczny;
4.9. Charakteryzuje zjawisko recesji i dobrej koniunktury w gospodarce;
4.10. Omawia aktualne tendencje i zmiany w gospodarce świata i Polski;
4.11. Wskazuje największe centra finansowe i gospodarcze na świecie;
4.12. Ocenia wpływ globalizacji na gospodarkę świata i Polski oraz podaje przykłady
oddziaływania globalizacji na poziom Ŝycia i model konsumpcji;
5. Przedsiębiorstwo. Uczeń
5.1. Charakteryzuje otoczenia, w którym działa przedsiębiorstwo;
5.2. Omawia cele działania przedsiębiorstwa oraz sposoby ich realizacji,
5.3. Sporządza projekt własnego przedsiębiorstwa w oparciu o biznes plan;
44
Wersja z 5 maja 2008
5.4.
5.5.
5.6.
RozróŜnia podstawowe formy prawno-organizacyjne przedsiębiorstwa;
Opisuje procedury i wymagania związane z zakładaniem przedsiębiorstwa;
Ocenia sytuację finansową przedsiębiorstwa posługując się bilansem
przedsiębiorstwa oraz podstawowymi wskaźnikami finansowymi;
5.7. Omawia zasady pracy zespołowej i wyjaśnia, na czym polega rola: lidera,
wykonawcy; omawia cechy dobrego kierownika zespołu;
5.8. Dostrzega i analizuje konflikty w zespole i potrafi zaproponować metody ich
rozwiązania, szczególnie w drodze negocjacji;
5.9. Omawia etapy realizacji projektu oraz planuje działania zmierzające do jego
realizacji;
5.10. Charakteryzuje zachowania etyczne i nieetyczne w biznesie krajowym i międzynarodowym;
5.11. Charakteryzuje czynniki wpływające na sukces i niepowodzenie w działalności
przedsiębiorstwa.
6. Rynek pracy. Uczeń
6.1. Wyjaśnia, mierniki i skutki bezrobocia dla gospodarki oraz sposoby walki
z bezrobociem;
6.2. Wyjaśnia motywy aktywności zawodowej człowieka;
6.3. Ocenia własne moŜliwość znalezienia pracy na rynku lokalnym, regionalnym,
krajowym i europejskim;
6.4. RozróŜnia sposoby zatrudnienia pracownika i interpretuje podstawowe zapisy
kodeksu pracy w tym obowiązki i uprawnienia pracownika i pracodawcy;
6.5. Potrafi sporządzić dokumenty aplikacyjne w odniesieniu do konkretnej oferty
pracy;
6.6. Potrafi przygotować się do rozmowy kwalifikacyjnej i właściwie w niej
uczestniczyć;
6.7. Potrafi scharakteryzować róŜne formy wynagrodzeń i obliczyć swoje
wynagrodzenie brutto i wynagrodzenie netto oraz wypełnić deklarację podatkową
PIT w oparciu o przykładowe dane;
6.8. OdróŜnia zachowania etyczne i nieetyczne w roli pracodawcy i pracownika.
45
Wersja projektu z 5 maja 2008
III-P31
GEOGRAFIA
III etap edukacyjny (gimnazjum)
4 godziny na etap, czyli łącznie 120 godzin
Wersja projektu z dnia 5.05.2008
Wymagania ogólne
Uczeń
I.
Dokonuje obserwacji i pomiarów w terenie wybranych elementów środowiska
przyrodniczego i społeczno-gospodarczego, rejestruje i przedstawia ich wyniki
w róŜnych formach; analizuje je i interpretuje.
II.
Korzysta z róŜnych źródeł informacji geograficznej: planów, map ogólnogeograficznych, tematycznych, turystycznych, fotografii, rysunków, wykresów, danych
statystycznych, tekstów źródłowych oraz technologii informacyjnych w celu
gromadzenia, przetwarzania i prezentowania informacji geograficznych.
III.
Posługuje się ze zrozumieniem podstawową terminologią geograficzną.
IV.
Wykazuje zróŜnicowanie przestrzenne warunków środowiska przyrodniczego oraz
działalności człowieka na Ziemi oraz podaje główne przyczyny i skutki tego
zróŜnicowania.
V.
Wyjaśnia powiązania zjawisk, procesów przyrodniczych, gospodarczych i społecznych w róŜnych skalach przestrzennych (regionalnej, krajowej, globalnej) oraz
wykazuje ich wpływ na Ŝycie społeczności lokalnych.
VI.
Dostrzega prawidłowości rządzące przyrodą i działalnością człowieka; stosuje je
do interpretacji zjawisk przyrodniczych, społecznych i gospodarczych; ocenia
skutki działalności człowieka w środowisku geograficznym.
VII.
Stosuje wiedzę i umiejętności geograficzne zdobyte w szkole lub wskazuje
moŜliwości ich wykorzystania w praktyce
Wymagania szczegółowe:
1. Mapa - umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. Uczeń:
1.1 wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu róŜnych informacji geograficznych
na mapach; posługuje się skalą mapy do obliczenia odległości w terenie
1
Wersja projektu z 5 maja 2008
1.2 odczytuje informacje przedstawione na mapach za pomocą róŜnych metod
kartograficznych
1.3 odczytuje wysokości względne i bezwzględne oraz charakteryzuje rzeźbę terenu na
podstawie rysunku poziomicowego i mapy hipsometrycznej
1.4 posługuje się w terenie planem, mapą topograficzną, turystyczną, samochodową
(m.in. orientuje mapę oraz identyfikuje obiekty geograficzne na mapie i w terenie)
1.5 identyfikuje połoŜenie i charakteryzuje odpowiadające sobie obiekty geograficzne na
fotografiach, zdjęciach lotniczych i satelitarnych oraz mapach topograficznych
1.6 dobiera odpowiednią mapę w celu uzyskania określonych informacji geograficznych
1.7 określa połoŜenie matematyczno-geograficzne punktów i obszarów na globusie i na
mapie
1.8 analizuje i interpretuje treści map ogólnogeograficznych, tematycznych,
turystycznych
1.9 projektuje i opisuje trasy podróŜy na podstawie map turystycznych i samochodowych
2. Kształt, ruchy Ziemi i ich następstwa. Uczeń:
2.1 charakteryzuje kształt i wymiary Ziemi
2.2 posługuje się pojęciami: ruch obrotowy Ziemi, czas słoneczny, czas strefowy;
wyjaśnia dlaczego zostały wprowadzone strefy czasowe i granica zmiany daty;
posługuje się mapą stref czasowych do określania róŜnicy czasu na Ziemi
2.3 opisuje ruch obiegowy Ziemi; charakteryzuje oświetlenie Ziemi w róŜnych porach
roku
2.4 przedstawia zasięg stref oświetlenia Ziemi, podaje ich cechy charakterystyczne w tym
róŜnice w długości trwania dnia i nocy
2.5 wykazuje na przykładach związek między wysokością Słońca a temperaturą powietrza
2.6 przedstawia na podstawie map tematycznych zaleŜności między strefami oświetlenia
a strefami klimatycznymi
2.7 charakteryzuje na podstawie wykresu lub danych liczbowych temperatury powietrza
atmosferycznego i opady atmosferyczne w ciągu roku w wybranych stacjach; oblicza
amplitudę i średnią temperaturę powietrza atmosferycznego
3. Europa. Relacje przyroda – człowiek. Uczeń:
3.1 określa połoŜenie i główne cechy środowiska przyrodniczego Europy na podstawie
mapy ogólnogeograficznej i map tematycznych
3.2 przedstawia na podstawie map tematycznych zróŜnicowanie regionalne, kulturowe,
narodowościowe i etniczne współczesnej Europy oraz najwaŜniejsze przyczyny
i konsekwencje tego zróŜnicowania
3.3 wykazuje na podstawie map tematycznych relacje między głównymi cechami
środowiska przyrodniczego Północnej Europy a głównymi kierunkami rozwoju
gospodarczego
3.4 opisuje na przykładzie Islandii podstawowe procesy zachodzące na granicach płyt
litosfery (zjawiska wulkaniczne, trzęsienia ziemi) oraz ich wpływ na Ŝycie człowieka
3.5 podaje na podstawie wskazanych źródeł informacji geograficznej główne kierunki
i przyczyny zmian w strukturze przemysłu wybranego obszaru Europy Zachodniej
3.6 przedstawia cechy charakterystyczne połoŜenia, wielkości, układu przestrzennego
i znaczenie ParyŜa lub Londynu jako światowej metropolii
2
Wersja projektu z 5 maja 2008
3.7 opisuje wpływ gór na cechy środowiska przyrodniczego krajów alpejskich oraz
gospodarkę
3.8 wykazuje związki między rozwojem turystyki w Europie Południowej a warunkami
przyrodniczymi oraz dziedzictwem kultury śródziemnomorskiej
3.9 prezentuje opracowaną na podstawie map, przewodników, Internetu trasę wycieczki
po Europie
4. PołoŜenie i środowisko przyrodnicze Polski. Uczeń:
4.1 charakteryzuje na podstawie map róŜnej treści połoŜenie własnego regionu w Polsce
oraz połoŜenie Polski na świecie i w Europie; opisuje podział administracyjny Polski;
podaje nazwy i wskazuje na mapie województwa oraz ich stolice
4.2 opisuje najwaŜniejsze wydarzenia (obrazy) z przeszłości geologicznej Polski:
powstanie węgla, powstawanie gór, zalewy mórz, zlodowacenia; wykazuje zaleŜność
pomiędzy współczesną rzeźbą Polski a tymi wydarzeniami geologicznymi
4.3 wskazuje na mapie główne krainy geograficzne Polski; charakteryzuje ich środowisko
przyrodnicze ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu
4.4 rozpoznaje główne rodzaje skał występujących we własnym regionie i w Polsce;
wskazuje na mapie najwaŜniejsze obszary ich występowania; podaje przykłady
wykorzystania skał w róŜnych dziedzinach Ŝycia człowieka
4.5 podaje główne cechy klimatu Polski; wykazuje ich związek z czynnikami je
kształtującymi; wyjaśnia mechanizm powstawania wiatru halnego i bryzy morskiej
4.6 wymienia główne rodzaje zasobów naturalnych Polski i własnego regionu: lasów, wód,
gleb, surowców mineralnych, charakteryzuje ich rozmieszczenie i określa znaczenie
gospodarcze
4.7 przedstawia główne cechy połoŜenia oraz środowiska Morza Bałtyckiego; wykazuje
jego znaczenie gospodarcze
5. Ludność Polski. Uczeń:
5.1 rozumie i poprawnie stosuje podstawowe pojęcia z zakresu demografii: przyrost
naturalny, urodzenia i zgony, średnia długość Ŝycia
5.2 odczytuje z róŜnych źródeł informacji (m.in. rocznika statystycznego oraz piramidy
płci i wieku) dane dotyczące urodzeń, zgonów, przyrostu naturalnego, struktury płci,
długości Ŝycia w Polsce
5.3 charakteryzuje na podstawie mapy tematycznej zróŜnicowanie rozmieszczenia
ludności w Polsce i zamieszkiwanym regionie oraz wyjaśnia te róŜnice czynnikami
przyrodniczymi, historycznymi, ekonomicznymi
5.4 wykazuje róŜnice w strukturze zatrudnienia ludności w Polsce i we własnym regionie
5.5 wskazuje główne przyczyny i skutki bezrobocia w Polsce i we własnym regionie oraz
proponuje sposoby przeciwdziałania zjawisku
5.6. analizuje, porównuje i ocenia rozmieszczenie i wielkość miast w Polsce i
zamieszkiwanym regionie; wyjaśnia przyczyny wzrostu wielkich miast w Polsce
6. Główne problemy gospodarcze Polski. Uczeń:
6.1 wnioskuje o cechach struktury uŜytkowania ziemi w Polsce, wielkości i własności
gospodarstw, zasiewów i hodowli, w Polsce na podstawie analizy map, wykresów,
danych liczbowych
3
Wersja projektu z 5 maja 2008
6.2 podaje przyczyny zróŜnicowania w rozmieszczeniu upraw pszenicy, ziemniaków,
buraków cukrowych oraz hodowli bydła i trzody chlewnej w Polsce
6.3 opisuje na podstawie podanych źródeł informacji strukturę wykorzystania źródeł
energii w Polsce i ocenia jej wpływ na stan środowiska
6.4 wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w przemyśle w Polsce i we własnym regionie
oraz wskazuje najlepiej rozwijające się obecnie w Polsce gałęzie produkcji
przemysłowej
6.5 rozróŜnia rodzaje usług; wyjaśnia szybki rozwój wybranych usług w Polsce i we
własnym regionie
6.6 wykazuje na przykładach walory turystyczne Polski oraz opisuje obiekty znajdujące się
na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości
6.7 projektuje i opisuje na podstawie map turystycznych, tematycznych,
ogólnogeograficznych, podróŜ wzdłuŜ wybranej trasy we własnym regionie
uwzględniając walory przyrodnicze i kulturowe
6.8 opisuje na podstawie mapy i wyjaśnia zróŜnicowanie rozwoju sieci transportowej
w Polsce i wykazuje jej wpływ rozwój innych dziedzin działalności gospodarczej
6.9 wykazuje konieczność ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego w Polsce;
wymienia formy jego ochrony, proponuje konkretne działania na rzecz jego ochrony
we własnym regionie
7. Sąsiedzi Polski – zróŜnicowanie geograficzne, przemiany. Uczeń:
7.1 charakteryzuje i porównuje na podstawie róŜnych źródeł informacji geograficznej
środowisko przyrodnicze krajów sąsiadujących z Polską; wykazuje ich
zróŜnicowanie społeczne i gospodarcze
7.2 wyjaśnia przyczyny dynamicznego rozwoju gospodarczego Niemiec
7.3 przedstawia współczesne przemiany społeczne i gospodarcze Ukrainy
7.4 wykazuje zróŜnicowanie przyrodnicze, narodowościowe, kulturowe i gospodarcze
Rosji
8. Wybrane regiony świata. Relacje: kultura - przyroda - gospodarka. Uczeń:
8.1 wykazuje na podstawie map tematycznych, Ŝe kontynent Azji jest obszarem wielkich
geograficznych kontrastów
8.2 przedstawia warunki przyrodnicze obszarów w których kształtowały się najstarsze
azjatyckie cywilizacje
8.3 analizuje wykresy i dane liczbowe dotyczące rozwoju ludnościowego i urbanizacji w
Chinach; wyjaśnia na podstawie map tematycznych zróŜnicowanie rozmieszczenia
ludności na obszarze Chin; podaje kierunki rozwoju gospodarczego Chin oraz
wskazuje zmiany znaczenia Chin w gospodarce światowej
8.4 wykazuje, na podstawie map niekorzystne cechy środowiska przyrodniczego Japonii
oraz określa znaczenie czynników społeczno-kulturowych w tworzeniu nowoczesnej
gospodarki
8.5 wykazuje związek pomiędzy cechami klimatu monsunowego, rytmem upraw, „kulturą
ryŜu” w Indiach
8.6 opisuje kontrasty społeczne i gospodarcze w Indiach; wyjaśnia przyczyny
gwałtownego rozwoju nowoczesnych technologii
4
Wersja projektu z 5 maja 2008
8.7 charakteryzuje region Bliskiego Wschodu pod kątem cech kulturowych, zasobów ropy
naftowej, kierunków i poziomu rozwoju gospodarczego; wskazuje miejsca konfliktów
zbrojnych
8.8 wymienia czynniki kształtujące klimat Afryki. Charakteryzuje i wyjaśnia
występowanie stref klimatyczno - roślinno - glebowych w Afryce
8.9 wykazuje na przykładzie strefy Sahelu związek pomiędzy zasobami wody a formami
gospodarowania człowieka; uzasadnia potrzebę umiejętnego gospodarowania
w środowisku zagroŜonym pustynnieniem
8.10 określa związki pomiędzy problemami wyŜywienia, występowaniem chorób (AIDS)
a poziomem Ŝycia w rozwijających się krajach Afryki na południe od Sahary
8.11 wymienia cechy i przyczyny zróŜnicowania kulturowego i etnicznego Ameryki
Północnej i Południowej
8.12 opisuje konflikt interesów pomiędzy ekologicznymi skutkami wylesiania Amazonii
a jej gospodarczym wykorzystaniem; określa cechy rozwoju i problemy wielkich
miast w Brazylii
8.13 podaje przyczyny szybkiego rozwoju gospodarki Stanów Zjednoczonych; określa rolę
Stanów Zjednoczonych w gospodarce światowej; opisuje najwaŜniejsze regiony
gospodarcze Stanów Zjednoczonych; wykazuje związki pomiędzy ich
zagospodarowaniem a warunkami środowiska przyrodniczego
8.14 opisuje na podstawie map tematycznych główne cechy środowiska przyrodniczego i
gospodarki Australii
8.15 przedstawia cechy połoŜenia i środowiska geograficznego Antarktydy; analizuje
materiały źródłowe dotyczące poznania Antarktyki i Arktyki.
9. Polska – Europa – świat. Uczeń:
9.1 podaje na podstawie róŜnych źródeł informacji geograficznych cechy połoŜenia,
środowiska przyrodniczego, ludności i gospodarki Polski na tle cech innych krajów
Unii Europejskiej
9.2 wskazuje formy współpracy Polski z krajami Unii Europejskiej i świata; przedstawia
zmiany w grupie najwaŜniejszych państw współpracujących z Polską i ocenia
perspektywy rozwoju współpracy z innymi krajami
9.3 wykazuje na przykładach zaleŜności pomiędzy rozwojem kraju a sytuacją polityczną
i gospodarczą w innych regionach świata oraz konieczność współpracy
międzynarodowej w wielu dziedzinach Ŝycia.
UWAGI
Główne załoŜenia kształcenia geograficznego w gimnazjum.
Starano się wyraźnie ograniczyć zakres wiedzy encyklopedycznej na rzecz
kształtowania umiejętności korzystania ze źródeł oraz rozumowego poznania geograficznego.
Istotnym załoŜeniem jest odejście na etapie gimnazjum od dominacji geografii ogólnej –
fizycznej i społeczno-ekonomicznej (aby nie powielać tego samego zakresu, układu i
tematyki na poziomie gimnazjum i szkoły pogimnazjalnej) i zastąpienie jej poznaniem
egzemplarycznym w formie geografii regionalnej (łatwiejszej i bardziej interesującej dla
ucznia na tym poziomie). Z zakresu geografii ogólnej uwzględnione zostały tylko te treści,
5
Wersja projektu z 5 maja 2008
które wprowadzają w poznanie geograficzne i pozwalają rozumowo uczyć geografii ( praca z
mapą, zagadnienia ruchów i oświetlenia Ziemi, podstaw klimatologii). DuŜo miejsca
poświecono geografii Polski, gdyŜ przy przyjętej (zaplanowanej) koncepcji szkoły
pogimnazjalnej jest to jedyna okazja poznania geografii kraju ojczystego przez wszystkich
uczniów. Dobór regionów został podporządkowany zasadzie egzemplaryzmu i metodzie
dominantowej tj. poznaniu na przykładzie wybranych regionów podstaw geografii ogólnej,
ukazaniu zróŜnicowania środowiska przyrodniczego, zróŜnicowania społeczno-kulturowego
regionów oraz sposobów gospodarowania człowieka na świecie. Wiodącą ideą doboru treści
w geografii regionalnej jest zainteresowanie ucznia geografią, wykorzystanie integrujących
walorów geografii regionalnej poprzez ukazywanie relacji przyroda-człowiek oraz łączenie
treści z zakresu geografii fizycznej i społeczno-ekonomicznej. Autorzy podstaw
programowych nie przesądzają kolejności poznania: czy wcześniej geografia Polski czy
geografia świata. Argumentem przemawiającym za wcześniejszym wprowadzeniem geografii
Polski są niewątpliwe walory zasady „od bliŜszego do dalszego” (zasady naleŜącej do tradycji
polskiej edukacji geograficznej a obecnie konsekwentnie stosowanej w edukacji geograficznej
w Europie Zachodniej) oraz moŜliwość porównywania, odnoszenia do Polski (a tym samym
utrwalenia) istotnych cech środowiska, społeczeństwa, gospodarki do cech innych
poznawanych krajów i regionów na świecie. Mankamentem takiego układu jest to, Ŝe
stosunkowo trudne zagadnienia geografii Polski będą poznawać uczniowie młodsi w stosunku
do obecnych o 2 lata. Z kolei pozostawienie geografii Polski na ostatnią, końcową klasę
gimnazjum, gdy uczniowie poświęcają więcej czasu na przygotowanie do egzaminu
odbywającego się juŜ w kwietniu, wydatnie skraca czas na jej naukę (tym bardziej, Ŝe
geografii Polski, jak dotychczas, zasadniczo na egzaminie gimnazjalnym nie ma). Wydaje się
zatem sensownym pozostawić swobodę wyboru kolejności wprowadzania tych części
geografii z zastrzeŜeniem, Ŝe w klasie, w której ma być realizowana geografia Polski muszą
być 2 godziny geografii w tygodniu.
W toku kształcenia geograficznego w gimnazjum wskazane jest w znacznie większym niŜ
dotychczas zakresie korzystanie z obserwacji bezpośrednich, dokonywanych przez uczniów
( lekcji i zajęć w terenie, wycieczek) oraz jak najczęstsze nawiązywanie do regionu w którym
uczeń mieszka
Proponowany przydział godzin do poszczególnych działów:
Liczba godz.
Kl. I
1.Mapa - umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą
2.Kształt, ruchy Ziemi i ich następstwa
3. Europa. Relacje przyroda – człowiek
KL.II
4.PołoŜenie i środowisko przyrodnicze Polski
5. Ludność Polski
6.Główne problemy gospodarcze Polski
7. Sąsiedzi Polski- zróŜnicowanie geograficzne, współczesne przemiany
KL. III
8. Wybrane regiony świata. Relacje: kultura - przyroda - gospodarka
9. Polska – Europa – Świat
8 godz.
10 godz.
12 godz.
16 godz.
14 godz.
18 godz.
8 godz.
24 godz.
6 godz.
6
Wersja projektu z 5 maja 2008
IV-P31
GEOGRAFIA
IV etap edukacyjny (liceum)
poziom podstawowy
1 godzina na etap, czyli łącznie 30 godzin
Wersja projektu z dnia 8.04.2008
Wymagania ogólne
Uczeń
I.
Wykorzystuje róŜne źródła informacji do analizy i prezentowania współczesnych
problemów przyrodniczych, gospodarczych, społecznych, kulturowych
i politycznych
II.
Potrafi formułować i weryfikować hipotezy w procesie poznania problemów
współczesnego świata
III. Rozumie relacje człowiek – przyroda – społeczeństwo w róŜnych skalach
przestrzennych
Wymagania szczegółowe
(motto: Geografia pomaga lepiej zrozumieć współczesny świat)
1. Relacja człowiek-środowisko przyrodnicze a rozwój zrównowaŜony. Uczeń:
1.1. postrzega środowisko przyrodnicze jako źródło zasobów odnawialnych i
nieodnawialnych; Umie przewidzieć przyrodnicze i pozaprzyrodnicze przyczyny i
skutki zakłóceń równowagi ekologicznej,
1.2. charakteryzuje obszary niedoboru i nadmiaru wody na świecie i określa przyczyny
tego zróŜnicowania (w tym zanieczyszczenie wód) oraz projektuje sposoby
rozwiązań,
1.3. wyróŜnia przyczyny zachodzących współcześnie zmian klimatycznych na świecie
i ocenia podejmowane w skali globalnej i lokalnej rozwiązania,
1.4. wykazuje na przykładach, Ŝe zbyt intensywne wykorzystanie rolnicze gleb
powoduje ich degradację co w konsekwencji prowadzi do spadku produkcji
Ŝywności, a w niektórych regionach świata do głodu i ubóstwa.
2. Współczesne problemy demograficzne i społeczne świata. Uczeń:
2.1. wyróŜnia i charakteryzuje obszary o optymalnych i trudnych warunkach do
zamieszkania w skali globalnej i regionalnej; formułuje prawidłowości rządzące
rozmieszczeniem ludzi na świecie,
2.2. charakteryzuje główne procesy demograficzne (fazy przejścia demograficznego
i przejścia epidemiologicznego) na przykładzie całego świata i poszczególnych
kontynentów,
7
Wersja projektu z 5 maja 2008
2.3.
2.4.
2.5.
2.6.
klasyfikuje migracje, podaje ich przyczyny i ocenia skutki tego zjawiska;
charakteryzuje współczesne kierunki migracji Polaków i czynniki wpływające na
atrakcyjność niektórych krajów dla imigrantów,
wyjaśnia zróŜnicowanie procesów urbanizacji na świecie; opisuje róŜne formy
aglomeracji miejskich,
identyfikuje i wyjaśnia problemy wielkich metropolii świata (dzielnice nędzy,
przestępczość, degradacja środowiska, problemy komunikacyjne),
wyjaśnia znaczenie kultury i tradycji na świecie w procesie róŜnicowania się
regionów pod względem rozwoju społecznego i gospodarczego.
3. ZróŜnicowanie gospodarcze świata. Uczeń:
3.1. klasyfikuje kraje w oparciu o wskaźniki rozwoju społecznego i gospodarczego;
wyróŜnia regiony bogate i biedne (bogatą Północ i biedne Południe) i podaje
przyczyny dysproporcji w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego regionów
świata,
3.2. ocenia i projektuje róŜne formy pomocy państwa i organizacji pozarządowych
krajom i regionom dotkniętych kryzysem (klęskami ekologicznymi, wojnami,
głodem,
3.3. opisuje główne obszary upraw i hodowli na świecie, wyjaśnia ich zróŜnicowanie
przestrzenne,
3.4. wyjaśnia z czego wynikają róŜnice w wielkości i strukturze spoŜycia Ŝywności na
świecie (uwarunkowania przyrodnicze, kulturowe, społeczne i polityczne,
mechanizmy wpływające na nierównomierny rozdział Ŝywności w skali globalnej,
3.5. opisuje zmiany w funkcji obszarów wiejskich, potrafi wyjaśnić szanse i zagroŜenia
zachodzących na wsi przemian,
3.6. charakteryzuje kierunki zmian w powierzchni lasów na świcie i podaje przykłady
gospodarowania zasobami leśnymi (pozytywne i negatywne),
3.7. charakteryzuje cechy gospodarki morskiej i podaje przykłady wykorzystanie
oceanu światowego,
3.8. charakteryzuje i ocenia zróŜnicowanie i zmiany struktury wykorzystania surowców
energetycznych na świecie; dokonuje oceny zjawiska uzaleŜnienia produkcji
energii na świecie od źródeł zaopatrzenia surowców nieodnawialnych, potrafi
wyjaśnić twierdzenie „ropa rządzi światem”,
3.9. potrafi wyjaśnić na czym polegają zmiany zachodzące na rynku pracy w skali
globalne i lokalnej wynikające z rozwoju nowoczesnych technologii
informacyjnych i komunikacyjnych,
3.10. wyróŜnia cechy przemysłu wysokiej technologii i podaje przykłady jego lokalizacji
w Polsce i na świecie,
3.11. charakteryzuje wybrane obszary intensywnie zagospodarowywane turystycznie na
świecie; rozumie dlaczego zmieniają się kierunki wyjazdów turystycznych
Polaków; potrafi ocenić skutki rozwoju turystyki masowej dla środowiska
przyrodniczego,
3.12. ocenia rolę nowoczesnych usług komunikacyjnych w funkcjonowaniu gospodarki
i w Ŝyciu codziennym,
3.13. wyjaśnia zmiany zachodzące w kierunkach i natęŜeniu ruchu osób i towarów;
wskazuje przykłady wykorzystania nowoczesnych środków transportu,
3.14. podaje przykłady procesów globalizacji i ich wpływu na rozwój lokalny,
3.15. wyjaśnia na wybranych przykładach przyczyny procesów integracyjnych i ich
skutki gospodarcze, społeczne i polityczne.
8
Wersja projektu z 5 maja 2008
Komentarze
Koncepcja wymagań kształcenia geograficznego w liceum, opiera się na załoŜeniu, Ŝe uczeń
powinien poznać problemy społeczne, gospodarcze i w środowisku przyrodniczym
współczesnego świata. Wybór tematów powinien zmieniać się, w zaleŜności wagi problemów
występujących, jakie pojawiają się w skali globalnej.
9
Wersja projektu z 5 maja 2008
IV-R31
GEOGRAFIA
IV etap edukacyjny (liceum)
poziom rozszerzony
8 godzin na etap, czyli łącznie 240 godzin
Wersja projektu z dnia 6.05.2008
Wymagania ogólne
Uczeń
I.
Sprawnie posługuje się terminologią geograficzną;
II.
Formułuje twierdzenia o prawidłowościach dotyczących środowiska
przyrodniczego, Ŝycia i gospodarki człowieka;
III.
Wskazuje wzajemne powiązania i zaleŜności w systemie człowiek – przyroda –
gospodarka;
IV.
Analizuje i wyjaśnia problemy demograficzne społeczeństw;
V.
Proponuje rozwiązania problemów istniejących w środowisku geograficznym
zgodnie z koncepcją zrównowaŜonego rozwoju i zasadami współpracy
międzynarodowej;
VI.
Pozyskuje, klasyfikuje i przetwarza informacje na podstawie wielorakich źródeł
wiedzy geograficznej (w tym równieŜ technologii informacyjnych oraz GIS);
VII.
Prezentuje wyniki analiz geograficznych róŜnymi metodami.
Wymagania szczegółowe:
1. Źródła informacji geograficznej. Uczeń
1.1 Klasyfikuje mapy ze względu na róŜne kryteria
1.2 Oblicza odległości w terenie na podstawie map wykonanych w róŜnych skalach
1.3 Odczytuje i opisuje cechy środowiska przyrodniczego (np. ukształtowanie i rzeźbę
terenu, budowę geologiczną) i społeczno gospodarczego (np. rozmieszczenie
zasobów, ludności, szlaki transportowe ) na podstawie map: topograficznej,
hipsometrycznej i tematycznej
1.4 Interpretuje zjawiska geograficzne przedstawiane na wykresach, tabelach,
schematach i modelach
1.5 Formułuje zaleŜności przyczynowo- skutkowe, funkcjonalne i czasowe miedzy
wybranymi elementami środowiska przyrodniczego i społeczno gospodarczego oraz
dokonuje ich weryfikacji wykorzystując mapy tematyczne
1.6 Przeprowadzi badania wybranych, elementów środowiska geograficznego w regionie
zamieszkania według przygotowanego planu
10
Wersja projektu z 5 maja 2008
1.7 Stosuje wybrane metody kartograficzne od prezentacji cech ilościowych i
jakościowych środowiska geograficznego
1.8 Korzysta z technologii informacyjnych w celu pozyskiwania, przechowywania,
przetwarzania i prezentacji informacji geograficznych
2. Ziemia we Wszechświecie. Uczeń
2.1. Objaśnia układy ciał niebieskich we Wszechświecie
2.2. Charakteryzuje ciała niebieskie tworzące Układ Słoneczny
2.3. Wskazuje konsekwencje ruchów Ziemi
2.4. Oblicza długość geograficzną dowolnego punktu na Ziemi na podstawie róŜnicy
czasu miejscowego
2.5. Oblicza wysokość górowania Słońca w dowolnym miejscu na Ziemi w dniach
równonocy i przesileń
2.6. Oblicza szerokość geograficzną dowolnego punktu na Ziemi na podstawie
wysokości górowania Słońca w dniach równonocy i przesileń
2.7. Opisuje róŜnice między astronomicznymi, kalendarzowymi i klimatycznymi porami
roku
2.8. Wyjaśnia przyczynę występowania: dni i nocy polarnych na obszarach
podbiegunowych, zorzy polarnej, zaćmień Słońca i KsięŜyca
2.9. Wskazuje praktyczne skutki działania siły Coriolisa
3. Sfery Ziemi – atmosfera. Uczeń
3.1. Wyjaśnia mechanizm cyrkulacji powietrza w strefie międzyzwrotnikowej i
wyŜszych szerokościach geograficznych oraz opisuje przebieg procesów
pogodowych (masy powietrza, fronty atmosferyczne i zjawiska im towarzyszące)
3.2. Wskazuje przyczyny nierównomiernego rozkładu temperatury powietrza i opadów
(opady frontalne, konwekcyjne, orograficzne) na Ziemi
3.3. Wyjaśnia na przykładach genezę wiatrów (stałych i okresowych oraz lokalnych)
i wskazuje ich znaczenie dla przebiegu pogody i działalności gospodarczej
społeczeństw (rolnictwo, komunikacja)
3.4. Charakteryzuje strefy klimatyczne i typy klimatu na Ziemi i uzasadnia ich zasięgi
3.5. Rozpoznaje strefę klimatyczną i typ klimatu na podstawie rocznego przebiegu
temperatury powietrza i sum opadów
3.6. Potrafi przygotować krótkoterminową prognozę pogody na podstawie obserwacji
i pomiarów meteorologicznych lub mapy synoptycznej
3.7. Wyjaśni na przykładach obserwowane zmiany klimatu będące wynikiem efektu
cieplarnianego, dziury ozonowej, El Nino
4. Sfery Ziemi – hydrosfera. Uczeń
4.1. Omawia cechy cyklu hydrologicznego w róŜnych warunkach klimatycznych
4.2. Opisuje proporcje występowania i zasoby wód w oceanach i na lądach (jeziora,
rzeki, lodowce, wody podziemne)
4.3. Charakteryzuje sieć rzeczną na poszczególnych kontynentach
4.4. Rozpoznaje i opisuje cechy typu ustroju dla wybranych rzek
4.5. Wyjaśnia krajobrazowe i gospodarcze funkcje rzek i jezior
4.6. Objaśnia mechanizm powstawania i układu powierzchniowych prądów morskich,
falowania, pływów, upwellingu oraz ich wpływ na warunki klimatyczne i
środowisko Ŝycia wybrzeŜy
4.7. Wskazuje moŜliwości gospodarczego wykorzystania oceanów i ocenia wpływ
człowieka na ekosystemy mórz i oceanów
11
Wersja projektu z 5 maja 2008
4.8. Wyjaśnia powstawanie źródeł i ocenia przyrodnicze i gospodarcze znaczenie wód
podziemnych
4.9. Wyjaśnia przyczyny róŜnej w róŜnych szerokościach geograficznych granicy
wiecznego śniegu
4.10. Wyjaśnia genezę przykładowych lodowców
4.11. Określa zasięg obszarów współcześnie zlodzonych i ocenia wpływ zmian
klimatycznych na zmiany zasięgu tych obszarów
4.12. Opisuje na przykładach następstwa nieracjonalnej gospodarki wodnej w wybranych
regionach świata i wskazuje działania wspomagające racjonalne gospodarowanie
wodą
5. Sfery Ziemi – litosfera. Uczeń
5.1 Opisuje skład mineralogiczny skorupy ziemskiej, główne grupy i rodzaje skał oraz ich
gospodarcze zastosowanie i ocenia zmiany środowiska przyrodniczego związane
z eksploatacja surowców mineralnych
5.2 Charakteryzuje najwaŜniejsze wydarzenia geologiczne i przyrodnicze w dziejach
Ziemi (fałdowania, dryf kontynentów, transgresje i regresje morskie, zlodowacenia,
rozwój świata organicznego)
5.3 Planuje i przeprowadza obserwacje odkrywki lub odsłonięcia geologicznego
5.4 Ocenia zmiany środowiska w holocenie związane z działalnością człowieka
5.5 Charakteryzuje główne procesy prowadzące do urozmaicenia powierzchni Ziemi wulkanizm, plutonizm, ruchy skorupy ziemskiej, wstrząsy tektoniczne, ruchy
górotwórcze (paleozoiczne, mezozoiczne, kenozoiczne) i formy powstałe w ich
wyniku
5.6 Charakteryzuje zjawiska wietrzenia fizycznego i chemicznego (kras) oraz opisuje
produkty i formy powstałe w wyniku tych procesów
5.7 Opisuje przebieg i efekty erozji i akumulacji wodnej (rzecznej, jeziornej, morskiej),
lodowcowej, eolicznej
5.8 Wykazuje wpływ cech budowy geologicznej i działalności człowieka na grawitacyjne
ruchy masowe
5.9 Opisuje cechy ukształtowania powierzchni Ziemi jako efekt oddziaływania procesów
wewnętrznych i zewnętrznych dla wybranego regionu
6. Sfery Ziemi – pedosfera i biosfera. Uczeń
6.1 Charakteryzuje procesy glebotwórcze i omawia cechy głównych rodzajów gleb
strefowych i niestrefowych i ocenia ich przydatność rolniczą
6.2 Planuje i przeprowadza obserwacje profilu glebowego w miejscu zamieszkania
6.3 Wyjaśnia zróŜnicowanie formacji roślinnych na Ziemi i piętrowość roślinną na
Ziemi oraz przyporządkowuje typowe gatunki flory i fauny dla poszczególnych stref
krajobrazowych Ziemi (w tym gatunki endemiczne i reliktowe)
6.4 Dowodzi na przykładach, Ŝe naruszenie stabilności ekosystemów powoduje
nieodwracalne zmiany w środowisku naturalnym
6.5 Wskazuje podejmowane na świecie działania na rzecz ochrony i restytucji
środowiska geograficznego
6.6 Omawia podstawowe zasady rozwoju zrównowaŜonego i ocenia moŜliwości ich
realizacji w skali lokalnej, regionalnej i globalnej
7
Klasyfikacja krajów świata
12
Wersja projektu z 5 maja 2008
7.1
7.2
7.3
7.4
7.5
8
WyróŜnia kryteria podziału krajów według PKB na 1 mieszkańca oraz wskaźnika
HDI
Porównuje strukturę PKB krajów znajdujących się na róŜnych poziomach rozwoju
Uzasadnia przyczyny i konsekwencje pogłębiania się dysproporcji rozwojowych we
współczesnym świecie
Ocenia poziom rozwoju kraju na podstawie wielkości i struktury konsumpcji
Wskazuje i ocenia moŜliwości niwelowania dysproporcji rozwojowych we
współczesnym świecie
Ludność. Uczeń
8.1 Analizuje, wyjaśnia i ocenia warunki przyrodnicze dla osiedlania się ludności
8.2 Określa cechy rozmieszczenia ludności na Ziemi wskazując obszary jej
koncentracji i anekumeny
8.3 Opisuje etapy rozwoju demograficznego ludności i porównuje róŜne typy
społeczeństw
8.4 Ocenia konsekwencje eksplozji demograficznej lub regresu demograficznego
w wybranych krajach
8.5 Charakteryzuje przyczyny i konsekwencje migracji ludności w róŜnych krajach
8.6 Ocenia procesy urbanizacyjne na świecie i poziom Ŝycia ludzi w miastach róŜnych
typów i wielkości
8.7 Wyjaśnia zróŜnicowanie struktury zatrudnienia w wybranych krajach i jej związek
z poziomem rozwoju kraju
8.8 Charakteryzuje za pomocą map historyczne i współczesne rozmieszczenie odmian
ludzkich
8.9 Określa strukturę funkcjonalno-przestrzenną róŜnych miast i ocenia jej zmiany wraz
z rozwojem krajów
8.10 Charakteryzuje zróŜnicowanie religijne ludności świata i ocenia wpływ religii na
postawy społeczne i gospodarkę
8.11 Ocenia przyczyny i konsekwencje upowszechniania się wybranych języków świata
9. Działalność gospodarcza na świecie. Uczeń
9.1 Określa wpływ czynników przyrodniczych i społeczno-ekonomicznych na rozwój
rolnictwa
9.2 Wykazuje zaleŜności między rodzajami produkcji rolnej a warunkami naturalnymi
i rozmieszczeniem ludności oraz charakteryzuje róŜne typy rolnictwa na świecie
9.3 Wskazuje problemy związane z upowszechnianiem się roślin uprawnych
zmodyfikowanych genetycznie
9.4 Porównuje i uzasadnia strukturę spoŜycia Ŝywności w krajach wysoko i słabo
rozwiniętych
9.5 Uzasadnia konieczność racjonalnego gospodarowania zasobami leśnymi na świecie
9.6 Wskazuje moŜliwości rozwoju wykorzystania zasobów oceanów i mórz
9.7 Charakteryzuje zmiany w strukturze zuŜycia energii postępujące wraz z rozwojem
gospodarczym krajów świata i ocenia skutki z rosnącego zuŜycia energii oraz
konieczność pozyskiwania nowych źródeł energii
9.8 Wskazuje wpływ czynników lokalizacji przemysłu na rozmieszczenie i rozwój
wybranych branŜ
9.9 Uzasadnia róŜnice ilościowe i jakościowe produkcji przemysłowej krajów na
róŜnym poziomie rozwoju gospodarczego i ocenia wpływ przemysłu
zawansowanych technologii na rozwój gospodarczy i jakość Ŝycia
9.10 Charakteryzuje znaczenie usług materialnych i niematerialnych
13
Wersja projektu z 5 maja 2008
9.11 Planuje i prowadzi badania zróŜnicowania usług w miejscu zamieszkania
9.12 Ocenia poziom zaspokojenia potrzeb na usługi podstawowe i wyspecjalizowane
w krajach o róŜnym poziomie rozwoju gospodarczego
9.13 Analizuje kierunki strukturę eksportu i importu w wybranych krajach
9.14 Wskazuje i uzasadnia pozytywne i negatywne skutki globalizacji i integracji
politycznej
9.15 Wyjaśnia przyczyny i przebieg konfliktów zbrojnych w wybranych krajach
współczesnego świata
9.16 Wskazuje i ocenia działania międzynarodowe podejmowane w celu
przeciwdziałania terroryzmowi
10. Geografia Polski – środowisko przyrodnicze. Uczeń
10.1 Opisuje cechy ukształtowania powierzchni Polski i określa jej związek z budową
geologiczną i wykazuje wpływ orogenez i zlodowaceń na ukształtowanie
powierzchni kraju
10.2 Ocenia walory i określa bariery gospodarczego wykorzystania krain geograficznych
Polski
10.3 Charakteryzuje klimat Polski na podstawie danych liczbowych i map klimatycznych
i ocenia gospodarcze konsekwencje zróŜnicowania długości okresu wegetacyjnego
w Polsce
10.4 Omawia cechy reŜimu polskich rzek na wybranych przykładach
10.5 Charakteryzuje składowe bilansu wodnego Polski w roku hydrologicznym
10.6 Wskazuje znaczenie przyrodnicze i gospodarcze jezior i sztucznych zbiorników
10.7 Wyjaśnia przyczyny niedoboru wody w wybranych regionach i wskazuje skutki
gospodarcze
10.8 Charakteryzuje typy naturalnych zbiorowisk roślinnych i wskazuje
charakterystyczne gatunki
10.9 Wyjaśnia występowanie gleb strefowych i niestrefowych w Polsce
10.10 Określa dominanty środowiska wybranych krain geograficznych
10.11 Uzasadnia konieczność działań na rzecz restytucji i zachowania naturalnych
elementów środowiska w Polsce( takŜe we współpracy z innymi krajami)
11. Geografia Polski – zagadnienia ludnościowe. Uczeń
11.1 Charakteryzuje rozwój demograficzny Polski w wybranych okresach czasu na
podstawie danych statystycznych i wyjaśnia zmiany kształtu piramidy wiekowej
ludności Polski w porównaniu z innymi krajami
11.2 Wyjaśnia zmiany w strukturze zatrudnienia ludności Polski
11.3 Wyjaśnia przyczyny bezrobocia w Polsce
11.4 Analizuje okresowe zmiany salda migracji zewnętrznych i wewnętrznych oraz
wyjaśnia ich przyczyny
11.5 Potrafi wyjaśnić zmiany procesów urbanizacyjnych i osadnictwa wiejskiego wiąŜąc
je z przemianami gospodarczymi i społecznymi w Polsce
12. Geografia Polski - działalność gospodarcza. Uczeń
12.1 Ocenia poziom wykorzystania warunków naturalnych na podstawie wielkości
i rodzajów produkcji rolniczej w porównaniu z innymi krajami UE
12.2 Wskazuje zachodzące zmiany strukturalne w polskim rolnictwie
12.3 Wskazuje obszary występowania podstawowych surowców naturalnych i zmiany
wielkości wydobycia
14
Wersja projektu z 5 maja 2008
12.4 Porównuje wielkość i strukturę produkcji energii elektrycznej w Polsce i innych
krajach świata
12.5 Wskazuje dziedziny produkcji dynamicznie się rozwijające
12.6 Wskazuje znaczenie inwestycji zagranicznych w Polsce
12.7 Porównuje rozwój sektora usług w Polsce i innych krajach UE
12.8 Podaje przykłady przekształceń własnościowych w polskiej gospodarce mających
wpływ na zmiany struktury produkcji i stopień zaspokojenia potrzeb materialnych
i usług
12.9 Wskazuje głównych partnerów oraz kierunki i strukturę wymiany międzynarodowej
Polski
15
Wersja projektu z 5 maja 2008
III-P32
BIOLOGIA
III etap edukacyjny (gimnazjum)
4 godziny na etap, czyli łącznie 120 godzin
Wersja projektu z dnia 5.05.2008
Wymagania ogólne
1. Poznanie róŜnorodności biologicznej
Uczeń opisuje, porządkuje i rozpoznaje organizmy, wyjaśnia zjawiska i procesy
biologiczne zachodzące w wybranych organizmach i w środowisku, przedstawia i
wyjaśnia zaleŜności między organizmem a środowiskiem, wskazuje ewolucyjne
źródła róŜnorodności biologicznej.
2. Poznanie metodyki badań biologicznych
Uczeń planuje, przeprowadza i dokumentuje obserwacje i proste doświadczenia
biologiczne; określa warunki doświadczenia, rozróŜnia próbę kontrolną i badawczą,
formułuje wnioski; przeprowadza obserwacje mikroskopowe preparatów świeŜych i
trwałych.
3. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji
Uczeń wykorzystuje róŜnorodne źródła pozyskiwania informacji, w tym technologię
informacyjną, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, graficzne,
liczbowe, rozumie i interpretuje pojęcia biologiczne, zna podstawową terminologię
biologiczną.
4. Rozumowanie i argumentacja
Uczeń interpretuje informacje i wyjaśnia zaleŜności przyczynowo-skutkowe między
faktami, formułuje wnioski, formułuje i przedstawia opinie związane z omawianymi
zagadnieniami biologicznymi.
5. Profilaktyka zdrowia
Uczeń analizuje związek pomiędzy własnym postępowaniem a zachowaniem zdrowia
(prawidłowa dieta, aktywność ruchowa, badania profilaktyczne) oraz rozpoznaje
sytuacje, które wymagają konsultacji lekarskiej.
Wymagania szczegółowe
1. Związki chemiczne budujące organizmy. Uczeń:
1.1. Wymienia najwaŜniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów i wykazuje
kluczową rolę węgla dla istnienia Ŝycia.
16
Wersja projektu z 5 maja 2008
1.2.
1.3.
WyróŜnia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w Ŝywych
organizmach (węglowodany, białka, tłuszcze, kwasy nukleinowe, witaminy, sole
mineralne) oraz określa ich funkcje.
Określa znaczenie wody dla funkcjonowania organizmów.
2. Budowa i funkcje poszczególnych elementów komórki bakteryjnej, roślinnej i zwierzęcej.
Uczeń
2.1. Rozpoznaje (pod mikroskopem, na schemacie, na zdjęciu lub po opisie)
podstawowe elementy budowy komórki (błona komórkowa, cytoplazma, jądro,
chloroplast, mitochondrium, siateczka wewnątrzplazmatyczna, aparat Golgiego,
wakuola, ściana komórkowa).
2.2. Przedstawia podstawowe funkcje poszczególnych elementów komórki.
2.3. Porównuje budowę komórki bakterii, roślin i zwierząt, wskazując cechy
umoŜliwiające ich rozróŜnienie.
3. Pozyskiwanie i wykorzystywanie energii. Uczeń
3.1. Przedstawia fotosyntezę, oddychanie tlenowe oraz fermentację mlekową i
alkoholową jako procesy dostarczające energii; wymienia substraty i produkty tych
procesów.
3.2. Wymienia czynniki niezbędne do Ŝycia dla organizmów samoŜywnych i
cudzoŜywnych; określa, czy dany organizm jest samoŜywny czy cudzoŜywny.
4. Zasady klasyfikacji i sposoby identyfikacji organizmów. Uczeń
4.1. Uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów i przedstawia zasady systemu
klasyfikacji biologicznej.
4.2. Posługuje się prostym kluczem do oznaczania organizmów.
5. Czynności Ŝyciowe organizmu. Uczeń
5.1. Wymienia i podaje znaczenie czynności Ŝyciowych organizmu: odŜywiania,
oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnaŜania, wzrostu i rozwoju.
6. Wirusy. Uczeń
6.1. Wymienia cechy, którymi wirusy róŜnią się od organizmów zbudowanych
z komórek.
6.2. Przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób wirusowych.
7. Bakterie. Uczeń
7.1. Określa miejsca występowania bakterii i przedstawia ich rolę w Ŝyciu człowieka
i w środowisku.
7.2. Przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób bakteryjnych.
8. Jednokomórkowe protisty. Uczeń
8.1. Podaje przykłady jednokomórkowych samoŜywnych i cudzoŜywnych protistów
oraz określa miejsca ich występowania.
8.2. Przedstawia na przykładzie wybranego protista podstawowe czynności Ŝyciowe
organizmu jednokomórkowego.
17
Wersja projektu z 5 maja 2008
9. Grzyby. Uczeń
9.1. Wymienia cechy róŜniące grzyby od innych organizmów oraz identyfikuje
nieznany organizm jako przedstawiciela grzybów na podstawie obecności tych
cech.
9.2. Wskazuje miejsca występowania i znaczenie w środowisku grzybów i porostów.
9.3. Omawia pozytywne i negatywne znaczenie grzybów w Ŝyciu człowieka na
przykładzie droŜdŜy, pleśni, grzybów kapeluszowych i porostów.
10. Glony eukariotyczne i rośliny lądowe. Uczeń
10.1. Porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów, widłaków,
skrzypów, paproci, nago- i okrytozaląŜkowych).
10.2. Wymienia cechy umoŜliwiające zaklasyfikowanie organizmu do ww. grup oraz
identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z nich na podstawie
obecności tych cech.
11. Rośliny – budowa i funkcje tkanek i organów. Uczeń
11.1. Określa lokalizację tkanek w roślinie i wskazuje cechy adaptacyjne w budowie
tkanek roślinnych do pełnienia określonych funkcji (tkanka twórcza, okrywająca,
miękiszowa, wzmacniająca, przewodząca).
11.2. Identyfikuje (np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu) organy
rośliny okrytonasiennej (korzeń, pęd, łodyga, liść, kwiat, owoc) i określa ich
funkcje.
12. Rośliny – odŜywianie się. Uczeń
12.1. Wskazuje struktury i organy, w których zachodzi fotosynteza.
12.2. Określa warunki przebiegu fotosyntezy (dostępność światła, wody, CO2, soli
mineralnych).
13. Rośliny – rozmnaŜanie się. Uczeń
13.1. RozróŜnia elementy budowy kwiatu (okwiat: działki kielicha i płatki korony,
słupkowie, pręcikowie) i określa ich rolę w rozmnaŜaniu płciowym.
13.2. Przedstawia budowę nasienia (łupina nasienna, bielmo, zarodek) oraz opisuje
warunki niezbędne do procesu kiełkowania (temperatura, woda, tlen),
13.3. Podaje przykłady róŜnych sposobów rozsiewania się nasion i omawia rolę owocu
w tym procesie.
13.4. Omawia moŜliwość praktycznego wykorzystania róŜnych sposobów rozmnaŜania
wegetatywnego roślin, planuje i przeprowadza obserwację takich sposobów
rozmnaŜania.
14. Zwierzęta. Uczeń
14.1. Wymienia cechy umoŜliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców,
płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków),
mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany
organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności
tych cech.
18
Wersja projektu z 5 maja 2008
14.2. Porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb Ŝycia wyŜej wymienionych grup
zwierząt.
15. Organizm człowieka – tkanki, narządy, układy narządów. Uczeń
15.1. Omawia hierarchiczną budowę organizmu człowieka (tkanki, narządy, układy
narządów).
15.2. Podaje funkcje tkanki nabłonkowej, mięśniowej, nerwowej, krwi, chrzęstnej
i kostnej oraz przedstawia podstawowe cechy budowy warunkujące pełnienie tych
funkcji.
15.3. Opisuje budowę i funkcję poszczególnych układów (ruchu, pokarmowego,
oddechowego, krąŜenia, wydalniczego, nerwowego, dokrewnego i rozrodczego).
16. Organizm człowieka – układ ruchu. Uczeń
16.1. Wykazuje współdziałanie mięśni, ścięgien, kości i stawów w prawidłowym
funkcjonowaniu układu ruchu.
16.2. Wymienia i rozpoznaje (na schemacie, rysunku, modelu, według opisu itd.)
elementy szkieletu osiowego, obręczy i kończyn.
16.3. Omawia funkcje kości i wskazuje cechy budowy fizycznej i chemicznej
umoŜliwiające ich pełnienie.
16.4. Omawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania układu
ruchu i gęstości masy kostnej oraz określa czynniki wpływające na prawidłowy
rozwój muskulatury ciała.
17. Organizm człowieka – układ pokarmowy i odŜywianie się. Uczeń
17.1. Podaje funkcje narządów układu pokarmowego, rozpoznaje te narządy (np. na
schemacie, modelu, rysunku, według opisu) oraz przedstawia związek ich budowy
z pełnioną funkcją.
17.2. Określa źródła, funkcje i wyjaśnia znaczenie składników pokarmowych (białka,
tłuszcze, węglowodany, sole mineralne, woda) dla prawidłowego rozwoju
i funkcjonowania organizmu.
17.3. Określa rolę wybranych witamin rozpuszczalnych w wodzie (C, z grupy B)
i rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D).
17.4. Określa miejsce i produkty trawienia oraz miejsce wchłaniania głównych grup
związków organicznych.
17.5. Wyjaśnia, dlaczego naleŜy stosować dietę zróŜnicowaną i dostosowaną do potrzeb
organizmu (wiek, stan zdrowia, pora roku) oraz podaje korzyści z prawidłowego
odŜywiania się.
18. Organizm człowieka – układ oddechowy. Uczeń
18.1. Podaje funkcje narządów układu oddechowego, rozpoznaje te narządy (np. na
schemacie, modelu, rysunku, według opisu) oraz przedstawia związek ich budowy
z pełnioną funkcją.
18.2. Określa rolę klatki piersiowej i przepony w wymianie gazowej.
18.3. Opisuje przebieg wymiany gazowej w tkankach i w płucach oraz omawia rolę krwi
w transporcie gazów oddechowych.
19
Wersja projektu z 5 maja 2008
18.4. Przedstawia czynniki wpływające na prawidłowy stan i funkcjonowanie układu
oddechowego (aktywność fizyczna poprawiająca wydolność oddechową, niepalenie
papierosów czynnie i biernie).
19. Organizm człowieka – układ krąŜenia. Uczeń
19.1. Opisuje budowę i funkcje narządów układów krwionośnego i limfatycznego.
19.2. Przedstawia krąŜenie krwi w obiegu płucnym i ustrojowym.
19.3. Określa role głównych składników krwi (krwinki czerwone i białe, płytki krwi,
osocze) oraz wymienia główne grupy układu krwi AB0 oraz Rh.
19.4. Przedstawia znaczenie aktywności fizycznej i prawidłowej diety dla właściwego
funkcjonowania układu krąŜenia.
20. Organizm człowieka – układ wydalniczy. Uczeń
20.1. Podaje przykłady substancji, które są wydalane z organizmu człowieka, oraz
wymienia narządy biorące udział w wydalaniu.
20.2. Opisuje budowę i funkcje głównych struktur (nerki, moczowody, pęcherz, cewka
moczowa).
20.3. Omawia podstawowe zasady higieny układu wydalniczego.
21. Organizm człowieka – układ nerwowy. Uczeń
21.1. Opisuje budowę i funkcje mózgu, rdzenia kręgowego i nerwów.
21.2. Porównuje rolę układu współczulnego i przywspółczulnego.
21.3. Opisuje łuk odruchowy, wymienia rodzaje odruchów oraz przedstawia rolę
odruchów warunkowych w uczeniu się.
22. Organizm człowieka – narządy zmysłów. Uczeń
22.1. Przedstawia budowę oka i ucha oraz wyjaśnia sposób ich działania,
22.2. Wskazuje lokalizację i określa rolę zmysłu równowagi, smaku i węchu.
22.3. Omawia przyczyny powstawania oraz sposób korygowania wad wzroku
(krótkowzroczność, dalekowzroczność, astygmatyzm).
22.4. Przedstawia podstawowe zasady higieny narządów wzroku i słuchu.
23. Organizm człowieka – układ dokrewny. Uczeń
23.1. Wymienia gruczoły dokrewne, wskazuje ich lokalizację i określa podstawową rolę
w regulacji procesów Ŝyciowych.
23.2. Omawia biologiczną rolę: hormonu wzrostu, tyroksyny, parathormonu, insuliny,
adrenaliny, testosteronu, estrogenów, kortyzolu
23.3. Wyjaśnia mechanizm antagonistycznego działania insuliny i glukagenu.
23.4. Wyjaśnia, dlaczego w Ŝadnym wypadku nie naleŜy bez konsultacji z lekarzem
przyjmować środków lub leków hormonalnych (np. tabletek antykoncepcyjnych,
sterydów).
24. Organizm człowieka – skóra. Uczeń
24.1. Podaje funkcje skóry, rozpoznaje elementy jej budowy (np. na schemacie, modelu,
rysunku, według opisu) oraz przedstawia ich cechy adaptacyjne do pełnienia funkcji
ochronnej, zmysłowej (receptory bólu, dotyku, ciepła, zimna) i termoregulacyjnej,
20
Wersja projektu z 5 maja 2008
24.2. Opisuje stan zdrowej skóry oraz rozpoznaje niepokojące zmiany na skórze, które
wymagają konsultacji lekarskiej.
25. Organizm człowieka – rozmnaŜanie i rozwój. Uczeń
25.1. Przedstawia budowę i funkcje narządów płciowych (męskich i Ŝeńskich) oraz
określa rolę gamet w procesie zapłodnienia.
25.2. Omawia etapy cyklu miesiączkowego kobiety.
25.3. Omawia przebieg ciąŜy i wyjaśnia wpływ róŜnych czynników na prawidłowy
rozwój zarodka i płodu.
25.4. Omawia cechy i przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania
człowieka.
26. Genetyka – kwasy nukleinowe. Uczeń
26.1. Przedstawia strukturę podwójnej helisy DNA i wykazuje jej rolę w
przechowywaniu i powielaniu (replikacji) DNA.
26.2. Opisuje budowę chromosomu metafazowego (chromatydy, centromer), rozróŜnia
autosomy i chromosomy płci.
27. Genetyka – podział komórki. Uczeń
27.1. Omawia znaczenie biologiczne mitozy i mejozy, rozróŜnia komórki haploidalne
i diploidalne.
28. Genetyka – informacja genetyczna.
28.1. Omawia sposób zapisania i odczytywania informacji genetycznej (kolejność
nukleotydów w DNA, kod genetyczny).
28.2. Wyjaśnia róŜnicę pomiędzy informacją genetyczną a kodem genetycznym.
29. Genetyka – dziedziczenie cech. Uczeń
29.1. Posługuje się podstawowymi pojęciami genetyki (fenotyp, genotyp, gen, allel,
homozygota, heterozygota, dominacja, recesywność).
29.2. Zapisuje symbolami literowymi: allel dominujący, recesywny, układ alleli w
homozygocie dominującej, recesywnej i heterozygocie oraz rozwiązuje krzyŜówki
jednogenowe, posługując się szachownicą Punnetta.
29.3. Omawia i zapisuje symbolami mechanizm dziedziczenia cech człowieka oraz
określa proporcje poszczególnych genotypów i fenotypów w pokoleniach
potomnych (grupy krwi w układzie AB0, czynnik Rh)
29.4. Omawia i zapisuje symbolami mechanizm dziedziczenia płci u człowieka i podaje
przykłady cech człowieka sprzęŜonych z płcią (hemofilia, daltonizm)
30. Genetyka – zmiany informacji genetycznej. Uczeń
30.1. Podaje ogólną definicję mutacji oraz określa przyczyny ich wystąpienia (mutacje
spontaniczne i wywołane przez czynniki mutagenne).
30.2. Podaje przykłady czynników mutagennych oraz przedstawia, jak świadomie unikać
ich wpływu.
21
Wersja projektu z 5 maja 2008
30.3. Klasyfikuje mutacje na genowe (punktowe) i chromosomowe oraz podaje
przykłady chorób człowieka warunkowanych takimi mutacjami (mukowiscydoza,
zespół Downa).
31.
InŜynieria genetyczna i biotechnologia. Uczeń
31.1. Omawia znaczenie biotechnologii tradycyjnej w Ŝyciu człowieka oraz podaje
przykłady produktów uzyskiwanych jej metodami (np. wino, piwo, sery).
31.2. Wyjaśnia, czym zajmuje się inŜynieria genetyczna oraz podaje przykłady jej
zastosowania.
31.3. Omawia i podaje przykłady wykorzystania badań nad DNA w medycynie,
sądownictwie i nauce.
31.4. Wyjaśnia istotę terapii genowej oraz przedstawia perspektywy jej wykorzystania.
32.
Ekologia. Uczeń
32.1. Określa czynniki środowiska niezbędne do prawidłowego funkcjonowania
organizmów w środowisku lądowym i wodnym.
32.2. Podaje przykłady gatunków o wąskim i szerokim zakresie tolerancji na wybrany
czynnik środowiska, określa rolę organizmów o wąskim zakresie tolerancji jako
wskaźników stanu środowiska.
32.3. Na przykładzie dowolnie wybranego gatunku wskazuje zasoby, o które konkurują
jego przedstawiciele, omawia skutki konkurencji wewnątrz- i międzygatunkowej.
32.4. Na przykładzie wybranego roślinoŜernego ssaka przedstawia adaptacje zwierząt do
odŜywiania się pokarmem roślinnym; podaje przykłady przystosowań roślin
słuŜących obronie przez zgryzaniem.
32.5. Na przykładzie wybranego mięsoŜernego ssaka przedstawia adaptacje drapieŜników
do chwytania zdobyczy; podaje przykłady obronnych adaptacji ich ofiar.
32.6. Podaje przykłady pasoŜytów i przedstawia ich adaptacje do pasoŜytniczego trybu
Ŝycia.
32.7. Wyjaśnia, jak zjadający i zjadani regulują wzajemnie swoją liczebność.
32.8. Wykazuje na wybranym przykładzie, Ŝe symbioza (mutualizm) jest wzajemnie
korzystna dla obu partnerów.
32.9. Wskazuje Ŝywe i nieoŜywione elementy ekosystemu; wykazuje, Ŝe są one
powiązane róŜnorodnymi zaleŜnościami.
32.10.Porównuje strukturę i funkcjonowanie wybranych ekosystemów na przykładzie
lasu, jeziora i pola uprawnego.
32.11.Omawia zaleŜności pokarmowe (łańcuchy i sieci pokarmowe), rozróŜnia
producentów, konsumentów i destruentów oraz określa ich rolę w obiegu materii
w przyrodzie.
32.12.Przedstawia obieg materii i przepływ energii przez ekosystem.
33.
RóŜnorodność biologiczna i jej zagroŜenia. Uczeń
33.1. Opisuje zjawisko róŜnorodności biologicznej na poziomie genetycznym,
gatunkowym i ekosystemowym.
33.2. Wskazuje przyczyny spadku róŜnorodności genetycznej, wymierania gatunków,
zanikania siedlisk i ekosystemów.
33.3. Wykazuje znaczenie róŜnorodności biologicznej dla człowieka i uzasadnia
konieczność jej ochrony.
22
Wersja projektu z 5 maja 2008
34.
Racjonalne gospodarowanie zasobami roślin i zwierząt (rolnictwo, rybołówstwo,
łowiectwo i leśnictwo). Uczeń
34.1. Omawia wpływ współczesnego rolnictwa na róŜnorodność biologiczną (ciągle
malejąca liczba gatunków uprawnych przy rosnącym areale upraw, spadek
róŜnorodności genetycznej upraw).
34.2. Podaje przykłady gatunków, które są zagroŜone lub wyginęły wskutek nadmiernej
eksploatacji ich populacji.
34.3. Ocenia wpływ rybołówstwa i łowiectwa na przyrodę oraz określa zasady, jakimi
powinny się one kierować.
34.4. Określa funkcje, jakie dla społeczeństwa pełnią lasy oraz wskazuje zasady takiej
gospodarki leśnej, która sprzyja ich realizowaniu.
35.
Ewolucja Ŝycia. Uczeń
35.1. Wyjaśnia pojęcie ewolucji organizmów i przedstawia główne źródła wiedzy o jej
przebiegu.
35.2. Wyjaśnia na odpowiednich przykładach, na czym polega dobór naturalny i sztuczny
oraz określa róŜnice między nimi.
35.3. Określa podobieństwa i róŜnice między człowiekiem a innymi naczelnymi.
35.4. Określa zmiany, jakie zaszły w trakcie ewolucji człowieka.
Zalecane doświadczenia i obserwacje. Uczeń:
I. Planuje i przeprowadza doświadczenie:
1. wykazujące, Ŝe podczas fermentacji droŜdŜe wydzielają dwutlenek węgla;
2. sprawdzające wpływ wybranego czynnika na proces kiełkowania nasion;
3. wykazujące rolę składników chemicznych kości;
4. sprawdzające gęstość rozmieszczenia receptorów w skórze róŜnych części ciała;
5. sprawdzające obecność skrobi w produktach spoŜywczych.
6. badające zanieczyszczenie pyłowe w najbliŜszej okolicy.
II. Dokonuje obserwacji:
1. mikroskopowych preparatów trwałych (np. tkanki roślinne i zwierzęce, organizmy
jednokomórkowe) i świeŜych (np. skórka liścia spichrzowego cebuli, miąŜszu
pomidora, liścia moczarki kanadyjskiej, glony, pierwotniaki);
2. zmian tętna i ciśnienia krwi podczas spoczynku i wysiłku fizycznego;
3. wykazujących obecność plamki ślepej na siatkówce oka;
4. w terenie przedstawicieli pospolitych gatunków roślin i zwierząt;
5. w terenie liczebności, rozmieszczenia i zagęszczenia wybranego gatunku rośliny
zielnej.
23
Wersja projektu z 5 maja 2008
IV-P32
BIOLOGIA
IV etap edukacyjny (liceum)
poziom podstawowy
1 godzina na etap, czyli łącznie 30 godzin
Wersja projektu z dnia 5.05.2008
Wymagania ogólne
Uczeń:
I. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji
Uczeń odbiera, analizuje i ocenia informacje pochodzące z róŜnych źródeł, ze
szczególnym uwzględnieniem prasy, mediów i Internetu.
II. Rozumowanie i argumentacja
Uczeń interpretuje informacje i wyjaśnia zaleŜności przyczynowo-skutkowe między
faktami, formułuje wnioski, ocenia i wyraŜa opinie na temat omawianych zagadnień
współczesnej biologii, zdrowotnych, ekologicznych i środowiskowych.
II. Profilaktyka zdrowia.
Uczeń zna i rozumie zasady profilaktyki róŜnych chorób; rozumie korzyści z prowadzenia
zdrowego trybu Ŝycia; rozpoznaje sytuacje wymagające skorzystania z pomocy
odpowiednich instytucji oraz wie, gdzie i jak takiej pomocy poszukiwać; jest
przygotowany do podejmowania decyzji dotyczących krwiodawstwa, transplantacji
narządów i badań DNA; zna prawa pacjenta.
III. Postawa wobec przyrody i środowiska.
Jest przygotowany do podejmowania świadomych decyzji konsumenckich; rozumie
znaczenie i konieczność ochrony przyrody i środowiska oraz zna i rozumie zasady
zrównowaŜonego rozwoju; prezentuje postawę szacunku wobec siebie i wszystkich istot
Ŝywych, przyrody i środowiska; opisuje postawę i zachowanie człowieka odpowiedzialnie
korzystającego z dóbr przyrody i środowiska, zna prawa zwierząt oraz analizuje swój
stosunek do Ŝywych organizmów, przyrody i środowiska.
Wymagania szczegółowe
1. Stan zdrowia i choroby. Uczeń
1.1 Przedstawia znaczenie pojęć „zdrowie” i „choroba” (zdrowie jako stan równowagi
środowiska wewnętrznego organizmu, zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne).
1.2 Przedstawia podział chorób człowieka na cywilizacyjne, społeczne, dziedziczne,
zakaźne, pasoŜytnicze, zawodowe.
24
Wersja projektu z 5 maja 2008
2. Stres. Uczeń
2.1 Wyjaśnia znaczenie terminów „stres”, „stresor” i omawia biologiczny mechanizm
reakcji stresowej organizmu.
2.2 Wymienia czynniki wywołujące stres oraz podaje przykłady pozytywnego
i negatywnego działania stresu.
3. Układ odpornościowy. Uczeń
3.1 Opisuje funkcje elementów układu odpornościowego.
3.2 RozróŜnia odporność swoistą i nieswoistą, naturalną i sztuczną, bierną i czynną.
3.3 Wyjaśnia, na czym polega konflikt serologiczny, zgodność tkankowa oraz
transplantacja narządów.
3.4 Porównuje działanie surowicy i szczepionki; podaje przykłady szczepień
obowiązkowych i nieobowiązkowych oraz ocenia ich znaczenie.
4. Środowiskowe czynniki chorobotwórcze (zanieczyszczenie środowiska, hałas, narkotyki,
uŜywki). Uczeń
4.1 Omawia wpływ hałasu na zdrowie człowieka.
4.2 Przedstawia negatywny wpływ na zdrowie człowieka niektórych uŜywek (tytoń,
alkohol), narkotyków i środków dopingujących oraz naduŜywania kofeiny i
niektórych leków (zwłaszcza oddziałujących na psychikę).
4.3 Przedstawia wpływ zanieczyszczenia środowiska na zdrowie człowieka na
przykładzie wybranego czynnika (np. metalu cięŜkiego, DDT, izotopu
radioaktywnego)
5. Biologiczne czynniki chorobotwórcze (wirusy, bakterie, pierwotniaki, zwierzęta
pasoŜytnicze, grzyby). Uczeń
5.1 Podaje przykłady działania czynników chorobotwórczych oraz określa źródła i drogi
zakaŜenia się nimi.
5.2 Omawia podstawowe zasady profilaktyki i postępowania w przypadku chorób
zakaźnych (w tym roznoszonych drogą płciową) i pasoŜytniczych
5.3 Przedstawia drogi zakaŜenia się wirusem HIV i zasady profilaktyki oraz przewiduje
skutki zakaŜenia w postaci rozwoju AIDS.
5.4 Analizuje informacje dołączane do leków oraz wyjaśnia, dlaczego nie naleŜy bez
wyraźnej potrzeby przyjmować leków ogólnodostępnych oraz dlaczego antybiotyki
naleŜy stosować zgodnie z zaleceniem lekarza (dawka, godziny przyjmowania
antybiotyku i długość kuracji).
6. Choroby nowotworowe. Uczeń
6.1 Omawia czynniki sprzyjające rozwojowi choroby nowotworowej (np. dieta, tryb
Ŝycia, uŜywki, promieniowanie UV) oraz podaje przykłady takich chorób.
6.2 Omawia podstawowe zasady profilaktyki chorób nowotworowych.
7. Choroby dziedziczne i poradnictwo genetyczne. Uczeń
7.1 Wyjaśnia, na czym polega poradnictwo genetyczne oraz określa sytuacje, w których
warto skorzystać z poradnictwa genetycznego i przeprowadzenia badań DNA.
25
Wersja projektu z 5 maja 2008
8. Wpływ odŜywiania się na zdrowie człowieka. Uczeń
8.1 Analizuje wpływ róŜnych diet na zdrowie (wegetarianizm i jego odmiany, diety
eliminacyjne, specjalne i ekstremalne).
8.2 Uzasadnia szkodliwość spoŜywania w nadmiarze niektórych substancji (sól kuchenna,
cukry, tłuszcze, alkohol, konserwanty).
8.3 Omawia rolę błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego oraz
uzasadnia konieczność systematycznego spoŜywania owoców i warzyw.
8.4 Przedstawia skutki niedoboru niektórych witamin (A, C, B6, B12, kwas foliowy, D),
składników mineralnych (Mg, Fe, Ca) i aminokwasów egzogennych w organizmie.
8.5 Oblicza indeks masy ciała oraz przedstawia i analizuje konsekwencje zdrowotne
niewłaściwego odŜywiania (otyłość i jej następstwa)
8.6 Omawia przyczyny i skutki anoreksji i bulimii.
9. Podstawowe zasady profilaktyki. Uczeń
9.1 Uzasadnia konieczność okresowego wykonywania podstawowych badań kontrolnych
(EKG, USG, Rtg, podstawowe badania laboratoryjne krwi i moczu, pomiar ciśnienia
krwi i pulsu, kontrola dentystyczna).
9.2 Przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa oraz zgody na transplantację
narządów po śmierci.
10. Globalne i lokalne problemy ekologiczne. Uczeń
10.1 Analizuje skutki przyrodnicze degradacji światowych zasobów leśnych w skali
lokalnej i globalnej.
10.2 Omawia przyczyny i analizuje skutki globalnego ocieplania klimatu.
10.3 Uzasadnia konieczność międzynarodowej współpracy w celu zapobiegania
zagroŜeniom przyrody i środowiska, podaje przykłady takiej współpracy (np.
CITES, „Natura 2000”, Agenda 21).
10.4 Analizuje informacje dotyczące cech kupowanych produktów oraz przedstawia
i analizuje uboczne skutki (indywidualne, społeczne i środowiskowe)
konsumpcjonizmu.
10.5 Uzasadnia konieczność segregowania odpadów w gospodarstwie domowym oraz
konieczność specjalnego postępowania ze zuŜytymi bateriami, świetlówkami,
lekami
10.6 Proponuje działania ograniczające zuŜycie wody i energii elektrycznej oraz
wytwarzanie odpadów w gospodarstwach domowych.
11. Organizmy i produkty GMO. Uczeń
11.1 Wyjaśnia, co to jest „organizm genetycznie zmodyfikowany (GMO)”, podaje
przykłady takich organizmów, wyjaśnia, co to jest „produkt GMO”.
11.2 Przedstawia zalety wprowadzania obcych genów do mikroorganizmów oraz podaje
przykłady produktów otrzymywanych z wykorzystaniem transformowanych
mikroorganizmów.
11.3 Przedstawia potencjalne korzyści i zagroŜenia płynące ze stosowania roślin
transgenicznych w rolnictwie.
11.4 Przedstawia zastosowanie transgenicznych zwierząt w badaniach laboratoryjnych
oraz dla celów przemysłowych.
26
Wersja projektu z 5 maja 2008
12. Ochrona przyrody w Polsce. Uczeń
12.1 Wymienia podstawowe powody ochrony przyrody (egzystencjalne, ekonomiczne,
etyczne i estetyczne).
12.2 Określa róŜnicę między ochroną bierną a czynną, omawia prawne formy ochrony
przyrody w Polsce oraz podaje przykłady roślin i zwierząt objętych w Polsce
ochroną gatunkową.
27
Wersja projektu z 5 maja 2008
IV-R32
BIOLOGIA
IV etap edukacyjny (liceum)
poziom rozszerzony
8 godzin na etap, czyli łącznie 240 godzin
Wersja projektu z dnia 5.05.2008
Wymagania ogólne
I. Poznanie świata organizmów na róŜnych poziomach organizacji Ŝycia
Uczeń opisuje, porządkuje i rozpoznaje organizmy, przedstawia i wyjaśnia procesy i
zjawiska biologiczne; przedstawia związki między strukturą a funkcją na róŜnych
poziomach organizacji Ŝycia, przedstawia i wyjaśnia zaleŜności między organizmem a
środowiskiem, wskazuje źródła róŜnorodności biologicznej i jej reprezentację na
poziomie genetycznym, gatunkowym i ekosystemów; interpretuje róŜnorodność
organizmów na Ziemi jako efekt ewolucji biologicznej.
II. Pogłębienie wiadomości dotyczących budowy i funkcjonowania organizmu ludzkiego.
Uczeń objaśnia funkcjonowanie organizmu ludzkiego na róŜnych poziomach
złoŜoności; dostrzega związki między strukturą a funkcją na kaŜdym z tych poziomów.
III. Pogłębienie znajomości metodyki badań biologicznych
Uczeń rozumie i stosuje terminologię biologiczną; planuje, przeprowadza i
dokumentuje obserwacje i doświadczenia biologiczne; formułuje problemy badawcze,
stawia hipotezy i weryfikuje je na drodze obserwacji i doświadczeń; określa warunki
doświadczenia, rozróŜnia próbę kontrolną i badawczą, formułuje wnioski z
przeprowadzonych obserwacji i doświadczeń.
IV. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji
Uczeń odczytuje, selekcjonuje, porównuje i przetwarza informacje pozyskane z
róŜnorodnych źródeł, w tym za pomocą technologii informacyjnej; analizuje i
interpretuje informacje tekstowe, graficzne, liczbowe; przetwarza informacje według
podanych zasad (konstruuje tabelę, wykres, schemat, rysunek; sporządza poprawny
merytorycznie opis przedstawionego w innej formie obiektu, zjawiska lub procesu).
V. Rozumowanie i argumentacja
Uczeń rozwija umiejętność myślenia analitycznego i syntetycznego; objaśnia i
komentuje informacje, odnosi się krytycznie do przedstawionych informacji, oddziela
fakty od opinii, wyjaśnia zaleŜności przyczynowo-skutkowe, formułuje wnioski,
formułuje i przedstawia opinie związane z omawianymi zagadnieniami biologicznymi,
dobierając racjonalne argumenty. Dostrzega związki między biologią a innymi
dziedzinami nauk przyrodniczych i społecznych. Rozumie znaczenie współczesnej
biologii w Ŝyciu człowieka i określa perspektywy rozwoju tej dziedziny.
28
Wersja projektu z 5 maja 2008
VI. Postawa wobec przyrody i środowiska.
Uczeń rozumie znaczenie i konieczność ochrony przyrody i środowiska oraz zna i
rozumie zasady zrównowaŜonego rozwoju; prezentuje postawę szacunku wobec siebie
i wszystkich istot Ŝywych, przyrody i środowiska; opisuje postawę i zachowanie
człowieka odpowiedzialnie korzystającego z dóbr przyrody i środowiska, zna prawa
zwierząt oraz analizuje swój stosunek do Ŝywych organizmów, przyrody i środowiska.
Wymagania szczegółowe
1. Budowa chemiczna organizmów. Uczeń
1.1. Charakteryzuje skład chemiczny organizmów, z podziałem na związki organiczne
i nieorganiczne.
1.2. Wymienia pierwiastki biogenne (C, H, O, N, P, S) i omawia ich znaczenie;
wyróŜnia makro- i mikroelementy i omawia znaczenie makroelementów i ogólnie
mikroelementów.
1.3. Posługuje się wzorami związków chemicznych: sumarycznymi, półstrukturalnymi
i strukturalnymi, z uwzględnieniem podstawowych grup funkcyjnych.
1.4. Krótko charakteryzuje rodzaje wiązań chemicznych występujące w cząsteczkach
biologicznych i ich rolę.
1.5. Wyjaśnia znaczenie wody dla organizmów, w oparciu o jej właściwości fizycznochemiczne.
1.6. Na podstawie wzorów strukturalnych i półstrukturalnych ustala przynaleŜność
danego związku organicznego o znaczeniu biologicznym do określonej grupy
związków.
2. Węglowodany. Uczeń
2.1. Ogólnie charakteryzuje i klasyfikuje węglowodany; rozróŜnia monosacharydy
(triozy, pentozy i heksozy), disacharydy i polisacharydy.
2.2. Omawia znaczenie wybranych węglowodanów (glukoza, fruktoza, galaktoza,
ryboza, deoksyryboza, sacharoza, laktoza, maltoza, skrobia – amyloza
i amylopektyna, glikogen, celuloza) dla organizmów.
3. Lipidy. Uczeń
3.1. Przedstawia budowę i znaczenie tłuszczów w organizmach.
3.2. RozróŜnia i omawia znaczenia wybranych lipidów (fosfolipidy, glikolipidy
i steroidy, w tym cholesterol).
4. Białka. Uczeń
4.1. Omawia budowę aminokwasów.
4.2. Przedstawia za pomocą rysunku powstawanie wiązania peptydowego.
4.3. RozróŜnia pojęcia: peptyd, oligopeptyd, polipeptyd, białko proste i złoŜone.
4.4. Omawia kolejne struktury rzędowe białek i ich rolę biologiczną.
4.5. Charakteryzuje główne grupy białek (albuminy, globuliny, histony,
metaloproteiny).
4.6. Omawia właściwości fizyczne białek, w tym zjawiska: koagulacji, peptyzacji
i denaturacji.
29
Wersja projektu z 5 maja 2008
5. Budowa i funkcjonowanie komórki. Uczeń
5.1. Wyjaśnia powstawanie obrazu w mikroskopach: świetlnym, elektronowym
transmisyjnym i elektronowym skaningowym, określa znaczenie tych technik
w obserwacji komórek i ich struktur oraz rozróŜnia zdjęcia wykonane pod tymi
mikroskopami.
5.2. Wskazuje poszczególne elementy komórki na schemacie, rysunku lub zdjęciu
mikroskopowym, omawia róŜnice między komórką prokariotyczną a eukariotyczną
oraz między komórką roślinną, grzybową i zwierzęcą.
5.3. Charakteryzuje błony komórki, wskazując na związek między budową a funkcją
pełnioną przez błony.
5.4. Wyjaśnia przebieg plazmolizy w komórkach roślinnych, odwołując się do zjawiska
osmozy.
5.5. Opisuje budowę i funkcje mitochondriów i chloroplastów, podaje argumenty na
rzecz ich endosymbiotycznego pochodzenia.
5.6. Wyjaśnia rolę wakuoli, rybosomów, siateczki śródplazmatycznej (gładkiej
i szorstkiej), aparatu Golgiego, lizosomów i peroksysomów w przemianie materii
komórki.
5.7. Wymienia przykłady grup organizmów charakteryzujących się obecnością ściany
komórkowej oraz omawia związek między jej budową a funkcją.
5.8. Omawia sposoby poruszania się komórek i wykazuje rolę cytoszkieletu w ruchu
komórek i transporcie wewnątrzkomórkowym.
5.9. Wykazuje znaczenie połączeń międzykomórkowych u organizmów
wielokomórkowych.
6. Enzymy. Uczeń
6.1. Omawia charakterystyczne cechy budowy enzymu białkowego.
6.2. Przedstawia ogólnie przebieg katalizy enzymatycznej.
6.3. Wyjaśnia, na czym polega swoistość enzymów; określa czynniki warunkujące ich
aktywność (temperatura, stęŜenie soli, obecność inhibitorów lub aktywatorów).
6.4. Podaje przykłady róŜnych sposobów regulacji aktywności enzymów w komórce.
6.5. Wskazuje moŜliwość pełnienia funkcji enzymatycznych przez cząsteczki RNA.
7. Ogólne zasady metabolizmu. Uczeń
7.1. Wyjaśnia na przykładach pojęcia: szlak metaboliczny, cykl przemian
metabolicznych.
7.2. Porównuje anabolizm i katabolizm, wskazuje powiązania między nimi.
7.3. Charakteryzuje związki wysokoenergetyczne, ze szczególnym uwzględnieniem
ATP.
7.4. Porównuje zasadnicze przemiany metaboliczne komórki zwierzęcej i roślinnej.
7.5. Wskazuje substraty i produkty głównych szlaków metabolicznych (anabolicznych
i katabolicznych).
8. Oddychanie wewnątrzkomórkowe. Uczeń
8.1. Wymienia związki, które są głównym źródłem energii w komórce.
8.2. Wyjaśnia róŜnicę między oddychaniem tlenowym a fermentacją, porównuje ich
bilans energetyczny.
8.3. Omawia na podstawie schematów przebieg glikolizy, dekarboksylacji oksydacyjnej
pirogronianu, cyklu Krebsa i łańcucha oddechowego; podaje miejsce zachodzenia
tych procesów w komórce.
30
Wersja projektu z 5 maja 2008
8.4.
Wyjaśnia zasadę działania łańcucha oddechowego i mechanizm syntezy ATP.
9. Metaboliczne przemiany związków azotowych. Uczeń
9.1. Określa jon amonowy jako produkt rozkładu aminokwasów, omawia cykl
mocznikowy.
9.2. Określa kwas moczowy jako produkt rozkładu zasad purynowych.
10. Fotosynteza. Uczeń
10.1. Przedstawia w ogólnym zarysie proces fotosyntezy i jego znaczenie na Ziemi.
10.2. Omawia rolę najwaŜniejszych barwników biorących udział w fotosyntezie.
10.3. Na podstawie schematu analizuje przebieg zaleŜnej od światła fazy fotosyntezy,
przedstawia funkcje obu fotosystemów i wyjaśnia, w jaki sposób powstają NADPH
i ATP.
10.4. Omawia etapy cyklu Calvina i wskazuje je na schemacie, określa bilans tego cyklu.
10.5. Przedstawia istotę i znaczenie procesu fotooddychania.
10.6. Analizuje wpływ temperatury, stęŜenia dwutlenku węgla, stęŜenia tlenu oraz
dostępności wody na intensywność fotosyntezy.
11. Zasady klasyfikacji i sposoby identyfikacji organizmów. Uczeń
11.1. RozróŜnia (na schemacie) grupy mono-, para- i polifiletyczne.
11.2. Porządkuje hierarchicznie podstawowe rangi taksonomiczne.
11.3. Określa związek między filogenezą organizmów a ich klasyfikacją.
11.4. Przedstawia na podstawie klasyfikacji określonej grupy organizmów jej
uproszczone drzewo filogenetyczne.
11.5. Oznacza organizmy za pomocą klucza.
11.6. Opracowuje prosty dychotomiczny klucz do oznaczania określonej grupy
organizmów lub obiektów.
12. Wirusy. Uczeń
12.1. Omawia podstawowe elementy budowy wirionu i wykazuje, Ŝe jest ona ściśle
związana z przystosowaniem się do skrajnego pasoŜytnictwa.
12.2. Omawia cykl Ŝyciowy bakteriofaga oraz wirusa zwierzęcego zachodzący bez lizy
komórki.
12.3. Wyjaśnia, co to są retrowirusy i podaje ich przykłady.
12.4. Wymienia najwaŜniejsze choroby wirusowe człowieka i określa drogi zakaŜenia
wirusami.
13. Bakterie. Uczeń
13.1. Przedstawia róŜnorodność bakterii pod względem budowy komórki, zdolności do
przemieszczania się, trybu Ŝycia i sposobu odŜywiania się (fototrofizm,
chemotrofizm, heterotrofizm).
13.2. Określa charakterystyczne cechy sinic jako bakterii prowadzących fotosyntezę
oksygeniczną (tlenową) oraz zdolnych do asymilacji azotu atmosferycznego.
13.3. Wyjaśnia, w jaki sposób bakterie mogą przekazywać sobie informację genetyczną.
13.4. Określa rolę bakterii w Ŝyciu człowieka i w przyrodzie (przede wszystkim w
rozkładzie materii organicznej oraz w krąŜeniu azotu).
13.5. Wymienia najwaŜniejsze choroby bakteryjne człowieka.
31
Wersja projektu z 5 maja 2008
14. Protisty i rośliny pierwotnie wodne. Uczeń
14.1. Określa sposoby poruszania się protistów jednokomórkowych i wskazuje
odpowiednie organelle (struktury) lub mechanizmy umoŜliwiające ruch.
14.2. Określa róŜnorodność sposobów rozmnaŜania się protistów, zwracając uwagę na
występowanie przemiany pokoleń.
14.3. Omawia róŜnorodność sposobów odŜywiania się protistów, wskazując na związek
z ich budową i trybem Ŝycia.
14.4. RozróŜnia najwaŜniejsze grupy glonów (brunatnice, okrzemki, bruzdnice,
krasnorosty, zielenice) na podstawie cech charakterystycznych i omawia rolę
glonów w ekosystemach wodnych jako producentów materii organicznej.
14.5. Wymienia najwaŜniejsze protisty wywołujące choroby człowieka oraz określa drogi
zaraŜenia.
15. Rośliny lądowe. Uczeń
15.1. Porównuje warunki Ŝycia roślin w wodzie i na lądzie oraz wskazuje cechy roślin,
które umoŜliwiły im opanowanie środowiska lądowego.
15.2. Omawia zróŜnicowanie budowy ciała mszaków, widłaków, skrzypów, paproci oraz
roślin nago- i okrytonasiennych, wskazując poszczególne organy i określając ich
funkcje.
15.3. Wskazuje cechy charakterystyczne ww. grup roślin, umoŜliwiające ich
rozróŜnienie.
15.4. Porównuje przemianę pokoleń ww. grup roślin, wskazując na stopniową redukcję
pokolenia gametofitu w trakcie ewolucji na lądzie.
15.5. Rozpoznaje przedstawicieli rodzimych rodzajów iglastych.
15.6. RozróŜnia rośliny jednoliścienne od dwuliściennych, wskazując ich cechy
charakterystyczne (cechy liścia i kwiatu, system korzeniowy, budowa anatomiczna
korzenia i pędu).
15.7. Podaje przykłady znaczenia roślin w Ŝyciu człowieka (np. rośliny jadalne, trujące,
przemysłowe, lecznicze).
16. Rośliny – budowa i funkcje tkanek i organów. Uczeń
16.1. Przedstawia charakterystyczne cechy budowy tkanek roślinnych (twórczej,
okrywającej, miękiszowej, wzmacniającej, przewodzącej), identyfikuje je na
rysunku (schemacie, preparacie mikroskopowym, fotografii itp.), określając
związek ich budowy z pełnioną funkcją.
16.2. Analizuje budowę morfologiczną rośliny okrytonasiennej, rozróŜniając
poszczególne organy i określając ich funkcje.
16.3. Analizuje budowę anatomiczną organów roślinnych: pierwotną i wtórną budowę
korzenia i łodygi rośliny dwuliściennej, pierwotną budowę łodygi rośliny
jednoliściennej, budowę liścia (rośliny mezofitycznej), określając związek ich
budowy z pełnioną funkcją.
16.4. Omawia modyfikacje organów roślin (korzeni, liści, łodygi) jako adaptacje do
bytowania w określonych warunkach środowiska.
16.5. WyróŜnia formy ekologiczne roślin w zaleŜności od dostępności wody i światła
w środowisku.
32
Wersja projektu z 5 maja 2008
17. Rośliny – odŜywianie się. Uczeń
17.1. Wskazuje główne makro- i mikroelementy i określa ich źródła dla roślin.
17.2. Określa sposób pobierania wody i soli mineralnych przez roślinę.
17.3. Wskazuje drogi, jakimi do liści docierają substraty fotosyntezy i jakimi produkty
fotosyntezy rozchodzą się w roślinie.
17.4. Określa warunki wymiany gazowej u roślin, wskazując odpowiednie adaptacje
w ich budowie anatomicznej.
18. Rośliny – rozmnaŜanie się. Uczeń
18.1. Określa podstawowe cechy zaląŜka i nasienia oraz wykazuje ich znaczenie
adaptacyjne do Ŝycia na lądzie.
18.2. Opisuje budowę kwiatu okrytonasiennych i wykazuje, Ŝe jest ona związana ze
sposobami zapylania.
18.3. Przedstawia powstawanie gametofitów męskiego i Ŝeńskiego, zapłodnienie komórki
jajowej oraz rozwój i kiełkowanie nasienia u rośliny okrytonasiennej.
18.4. Omawia podstawowe sposoby rozsiewania się nasion, wskazując odpowiednie
adaptacje w budowie owocu.
18.5. Omawia sposoby rozmnaŜania wegetatywnego.
19. Rośliny – reakcja na bodźce. Uczeń
19.1. Określa podstawowe sposoby reakcji roślin na bodźce (ruchy tropiczne
i nastyczne); podaje ich przykłady.
19.2. Określa rolę hormonów roślinnych w funkcjonowaniu rośliny, w tym w reakcjach
tropicznych.
19.3. Wyjaśnia zjawisko fotoperiodyzmu.
20. Grzyby. Uczeń
20.1. Określa podstawowe cechy grzybów odróŜniające je od innych organizmów.
20.2. Wymienia cechy grzybów, które są przystosowaniem do heterotroficznego trybu
Ŝycia w środowisku lądowym.
20.3. Wymienia cechy pozwalające na odróŜnienie sprzęŜniowców, workowców
i podstawczaków.
20.4. Porównuje cykle Ŝyciowe sprzęŜniowców, workowców i podstawczaków,
wskazując podobieństwa i róŜnice między nimi.
20.5. Podaje przykłady grzybów rozmnaŜających się głównie przez zarodniki konidialne.
20.6. Przedstawia związki symbiotyczne, w które wchodzą grzyby (w tym mikoryzę).
20.7. Omawia budowę i tryb Ŝycia porostów; określa ich znaczenie jako organizmów
wskaźnikowych.
20.8. Określa rolę grzybów w przyrodzie, przede wszystkim jako destruentów materii
organicznej
20.9. Omawia znaczenie grzybów w gospodarce, podając przykłady wykorzystywania
grzybów, jak i straty przez nie wywoływane.
33
Wersja projektu z 5 maja 2008
21. Zoologia – bezkręgowce. Uczeń
21.1. Charakteryzuje ogólnie budowę i tryb Ŝycia gąbek.
21.2. Wymienia cechy pozwalające na rozróŜnienie parzydełkowców, płazińców, nicieni,
pierścienic, mięczaków, stawonogów i szkarłupni.
21.3. Omawia budowę i czynności Ŝyciowe parzydełkowców (w tym cykl rozwojowy na
przykładzie chełbi).
21.4. Dokonuje przeglądu parzydełkowców i określa ich rolę w przyrodzie.
21.5. Porównuje cechy płazińców wolnoŜyjących i pasoŜytniczych w powiązaniu z ich
trybem Ŝycia.
21.6. Wskazuje środowiska Ŝycia nicieni.
21.7. Prawidłowo stosuje pojęcia: pasoŜyt, Ŝywiciel ostateczny, Ŝywiciel pośredni, larwa,
postać rozwojowa.
21.8. Na podstawie schematów omawia cykle rozwojowe: (a) tasiemców – „tasiemiec
nieuzbrojony”, „tasiemiec uzbrojony”, tasiemiec bąblowcowy, (b) przywr –
motylica wątrobowa, przywra krwi, (c) nicieni pasoŜytniczych – glista ludzka,
włosień, owsik; wymienia Ŝywicieli pośrednich i ostatecznych oraz wskazuje
sposoby ich zaraŜenia wyŜej wymienionymi pasoŜytami.
21.9. Podaje sposoby zapobiegania szerzeniu się inwazji poznanych płazińców i nicieni
pasoŜytniczych
21.10.Porównuje wieloszczety, skąposzczety i pijawki; rozpoznaje typowych
przedstawicieli tych grup.
21.11.Omawia znaczenie pierścienic w przyrodzie i dla człowieka.
21.12.Wymienia wspólne cechy stawonogów podkreślając te, które zadecydowały
o sukcesie ewolucyjnym tej grupy zwierząt.
21.13.Porównuje środowiska Ŝycia, budowę i czynności Ŝyciowe: skorupiaków,
pajęczaków, wijów i owadów; rozpoznaje typowych przedstawicieli tych grup .
21.14.Charakteryzuje rodzaje aparatów gębowych i odnóŜy owadów w powiązaniu
z trybem Ŝycia.
21.15.Porównuje przeobraŜenie zupełne i niezupełne owadów.
21.16.Przedstawia znaczenie stawonogów w przyrodzie i Ŝyciu człowieka.
21.17.Omawia porównawczo budowę i czynności Ŝyciowe ślimaków i małŜów,
rozpoznaje typowych przedstawicieli tych grup.
21.18.Przedstawia głowonogi jako najlepiej rozwinięte mięczaki.
21.19.Omawia znaczenie mięczaków w przyrodzie i dla człowieka.
21.20.Omawia występowanie szkarłupni – wtóroustych bezkręgowców, rozpoznaje
typowych przedstawicieli tej grupy.
21.21.Wskazuje charakterystyczne cechy strunowców na przykładzie lancetnika.
22. Zoologia – kręgowce. Uczeń
22.1. Przedstawia w zarysie historię ewolucyjną ryb, płazów, gadów, ptaków i ssaków.
22.2. Wymienia cechy charakterystyczne ww. grup, w powiązaniu ze środowiskiem
i trybem Ŝycia.
22.3. Omawia przebieg czynności Ŝyciowych, w tym rozmnaŜanie się i rozwój ww. grup.
22.4. Podaje systematykę i dokonuje przeglądu ww. grup, z uwzględnieniem gatunków
pospolitych i podlegających ochronie w Polsce.
22.5. Na podstawie charakterystycznych cech zalicza kręgowce do odpowiednich
gromad, a ssaki do odpowiednich rzędów (z uwzględnieniem: stekowców, torbaczy,
owadoŜernych, gryzoni, zajęczaków, drapieŜnych, parzystokopytnych,
nieparzystokopytnych, waleni, nietoperzy i naczelnych).
22.6. Omawia znaczenie kręgowców w przyrodzie i Ŝyciu człowieka.
34
Wersja projektu z 5 maja 2008
23. Zoologia – porównanie struktur odpowiedzialnych za realizację róŜnych czynności
Ŝyciowych. Uczeń
23.1. Przedstawia zaleŜność między trybem Ŝycia zwierzęcia (wolno Ŝyjący lub osiadły)
a budową ciała, w tym symetrią.
23.2. Opisuje róŜne rodzaje powłok ciała zwierząt.
23.3. Analizuje rolę i współdziałanie układu mięśniowego i róŜnych typów szkieletu
(wewnętrznego, zewnętrznego, hydraulicznego) podczas ruchu zwierząt.
23.4. Określa związek między rodzajem szkieletu a wielkością zwierzęcia lądowego.
23.5. Wymienia rodzaje zmysłów występujące u zwierząt.
23.6. Przedstawia podstawowe rodzaje receptorów oraz określa ich funkcje.
23.7. RozróŜnia budowę oczu prostych od złoŜonych.
23.8. Wykazuje związek między rozwojem układu nerwowego a złoŜonością budowy
zwierzęcia; wskazuje etapy ewolucji ośrodkowego układu nerwowego
u kręgowców.
23.9. Podaje przykłady regulacji hormonalnej u zwierząt na przykładzie przeobraŜenia
u owadów.
23.10. Podaje róŜnice między układami pokarmowymi zwierząt w zaleŜności od rodzaju
pobieranego pokarmu.
23.11. Omawia i porównuje sposoby pobierania pokarmu na przykładzie
parzydełkowców, tasiemców, owadów, pająków, małŜów, kręgowców
roślinoŜernych i kręgowców mięsoŜernych.
23.12. Opisuje rolę organizmów symbiotycznych w przewodach pokarmowych zwierząt
(na przykładzie przeŜuwaczy, człowieka).
23.13. Formułuje regułę dotyczącą zaleŜności między stosunkiem długości przewodu
pokarmowego a długością ciała w zaleŜności od rodzaju spoŜywanego przez
zwierzę pokarmu.
23.14. Wyjaśnia rolę płynów ciała krąŜących w ciele zwierzęcia.
23.15. Wykazuje związek między budową układu krwionośnego a jego funkcją
u poznanych grup zwierząt.
23.16. Wymienia róŜnice między układem krwionośnym otwartym a zamkniętym.
23.17. Wykazuje znaczenie barwników oddechowych i podaje ich przykłady u róŜnych
zwierząt.
23.18. Na przykładzie poznanych zwierząt określa sposoby wymiany gazowej i wskazuje
słuŜące jej narządy (układy).
23.19. Wyjaśnia istotę procesu wydalania oraz wskazuje substancje, które są wydalane
z organizmów róŜnych zwierząt, w powiązaniu ze środowiskiem ich Ŝycia.
23.20. Podaje przykłady róŜnych typów narządów wydalniczych zwierząt.
23.21. Określa typy rozmnaŜania bezpłciowego i wskazuje grupy zwierząt, u których
moŜe ono zachodzić.
23.22. Wskazuje róŜnicę między zapłodnieniem zewnętrznym a wewnętrznym, rozróŜnia
jajorodność, jajoŜyworodność i Ŝyworodność.
23.23. Wykazuje związek między budową układu rozrodczego a sposobem rozmnaŜania.
23.24. Określa podstawowe etapy rozwoju zarodka, wskazuje listki zarodkowe, wyróŜnia
zwierzęta pierwo- i wtórouste.
23.25. RozróŜnia rozwój prosty (bezpośredni) od złoŜonego (pośredniego), wskazując
odpowiednie przykłady.
23.26. Omawia rolę błon płodowych w rozwoju zarodka kręgowców lądowych.
35
Wersja projektu z 5 maja 2008
24. Hierarchiczna budowa organizmu człowieka (tkanki, narządy, układy narządów). Uczeń
24.1. Rozpoznaje (na ilustracji, rysunku, według opisu itd.) tkanki budujące ciało
człowieka oraz podaje ich funkcję i lokalizację w organizmie człowieka.
24.2. Przedstawia układy narządów człowieka oraz określa ich podstawowe funkcje;
wykazuje cechy budowy narządów będące ich adaptacją do pełnionych funkcji.
24.3. Przedstawia powiązania strukturalne i funkcjonalne między narządami w obrębie
poszczególnych układów oraz między układami.
25. Układ ruchu. Uczeń
25.1. Analizuje budowę róŜnych połączeń kości pod względem pełnionej funkcji oraz
wymienia ich przykłady.
25.2. Przedstawia antagonizm pracy mięśni szkieletowych.
25.3. Porównuje budowę i działanie mięśni gładkich, poprzecznie prąŜkowanych
szkieletowych oraz mięśnia sercowego.
25.4. Wymienia główne grupy mięśni człowieka oraz określa czynniki wpływające na
prawidłowy rozwój muskulatury ciała.
26. Układ pokarmowy i przebieg procesów trawiennych. Uczeń
26.1. Omawia budowę poszczególnych elementów układu pokarmowego oraz
przedstawia związek pomiędzy budową a pełnioną funkcją.
26.2. Określa źródła, funkcje i wyjaśnia znaczenie składników pokarmowych dla
prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu ze szczególnym
uwzględnieniem roli witamin, soli mineralnych, aminokwasów egzogennych,
nienasyconych kwasów tłuszczowych i błonnika.
26.3. Przedstawia i porównuje proces trawienia, wchłaniania i transportu białek, cukrów
i tłuszczów.
26.4. Analizuje potrzeby energetyczne organizmu oraz porównuje (porządkuje) wybrane
formy aktywności fizycznej pod względem zapotrzebowania na energię.
27. Układ oddechowy. Uczeń
27.1. Omawia budowę i funkcje narządów wchodzących w skład układu oddechowego.
27.2. Wyjaśnia znaczenie oddychania tlenowego dla organizmu.
27.3. Przedstawia mechanizm wymiany gazowej w tkankach i w płucach oraz określa
rolę klatki piersiowej i przepony w tym procesie.
27.4. Wykazuje rolę krwi w transporcie tlenu i dwutlenku węgla.
28. Układ krwionośny. Uczeń
28.1. Charakteryzuje budowę serca i naczyń krwionośnych, wskazuje ich cechy
adaptacyjne do pełnionych funkcji.
28.2. Wykazuje współdziałanie układu krwionośnego z innymi układami (limfatycznym,
pokarmowym, wydalniczym, dokrewnym).
28.3. Przedstawia krąŜenie krwi w obiegu płucnym i ustrojowym (z uwzględnieniem
przystosowania w budowie naczyń krwionośnych i występowania róŜnych
rodzajów sieci naczyń włosowatych).
28.4. Charakteryzuje funkcje poszczególnych składników krwi.
28.5. Omawia główne grupy krwi w układzie ABO oraz czynnik Rh.
36
Wersja projektu z 5 maja 2008
29. Układ wydalniczy. Uczeń
29.1. Wyjaśnia istotę procesu wydalania oraz wskazuje substancje, które są wydalane
z organizmu człowieka.
29.2. Przedstawia budowę i funkcję poszczególnych narządów układu wydalniczego
(nerki, moczowody, pęcherz, cewka moczowa).
29.3. Wykazuje związek między budową nerki a pełnioną funkcją.
29.4. Omawia sposób funkcjonowania nefronu oraz porównuje składniki moczu
pierwotnego i ostatecznego.
30. Układ nerwowy. Uczeń
30.1. Opisuje budowę i funkcje mózgu, rdzenia kręgowego i nerwów.
30.2. Przedstawia rolę układu autonomicznego współczulnego i przywspółczulnego.
30.3. Przedstawia istotę procesu powstawania i przewodzenia impulsu nerwowego
30.4. Wymienia przykłady i opisuje rolę przekaźników nerwowych w komunikacji
w układzie nerwowym.
30.5. Opisuje łuk odruchowy oraz wymienia rodzaje odruchów i przedstawia rolę
odruchów warunkowych w procesie uczenia się.
30.6. Wykazuje rolę kontrolno-integracyjną mózgu, z uwzględnieniem funkcji jego
części: kory, poszczególnych płatów, hipokampu.
30.7. Przedstawia lokalizację i rolę ośrodków korowych.
31. Narządy zmysłów. Uczeń
31.1. Klasyfikuje receptory ze względu na rodzaj bodźca, omawia ich funkcje oraz
przedstawia lokalizację receptorów w organizmie człowieka.
31.2. Przedstawia budowę oka i ucha oraz wyjaśnia sposób ich działania (omawia drogę
bodźca).
31.3. Przedstawia budowę i określa rolę błędnika, zmysłu smaku i węchu.
32. Budowa i funkcje skóry. Uczeń
32.1. Omawia budowę skóry i wykazuje zaleŜność pomiędzy budową a funkcjami skóry
(ochronna, termoregulacyjna, wydzielnicza, zmysłowa).
33. Układ dokrewny. Uczeń
33.1. Klasyfikuje hormony według kryterium budowy chemicznej oraz przedstawia
wpływ hormonów peptydowych i sterydowych na komórki docelowe.
33.2. Wymienia gruczoły dokrewne, wskazuje ich lokalizację i określa ich rolę
w regulacji procesów Ŝyciowych.
33.3. Wyjaśnia mechanizmy homeostazy (w tym mechanizm sprzęŜenia zwrotnego
ujemnego) i ilustruje przykładami wpływ hormonów na jej utrzymanie.
33.4. Wykazuje nadrzędną rolę podwzgórza i przysadki mózgowej w regulacji
hormonalnej (opisuje mechanizm sprzęŜenia zwrotnego między przysadką
mózgową a gruczołem podległym na przykładzie tarczycy).
33.5. Wyjaśnia mechanizm antagonistycznego działania niektórych hormonów na
przykładzie insuliny i glukagonu oraz kalcytoniny i parathormonu.
37
Wersja projektu z 5 maja 2008
33.6. Wyjaśnia działanie adrenaliny i podaje przykłady sytuacji, w których jest ona
wydzielana.
33.7. Analizuje działanie hormonów odpowiedzialnych za dojrzewanie i rozród
człowieka.
33.8. Podaje przykłady hormonów tkankowych i ich roli w organizmie.
34. Układ rozrodczy. Uczeń
34.1. Charakteryzuje przebieg dojrzewania fizycznego człowieka.
34.2. Przedstawia budowę i funkcje Ŝeńskich i męskich narządów płciowych.
34.3. Analizuje przebieg procesu spermatogenezy i oogenezy.
34.4. Przedstawia przebieg cyklu menstruacyjnego.
34.5. Omawia fizjologię zapłodnienia.
35. Układ odpornościowy człowieka. Uczeń
35.1. Charakteryzuje elementy układu odpornościowego człowieka,
35.2. Przedstawia reakcję odpornościową humoralną i komórkową, swoistą i nieswoistą.
35.3. Przedstawia immunologiczne podłoŜe alergii, wymienia najczęstsze alergeny
(roztocza, pyłki, arachidy itd.).
35.4. Wskazuje sytuacje, w których występuje niedobór odporności (immunosupresja po
przeszczepach, AIDS itd.) i przedstawia związane z tym zagroŜenia.
35.5. Wyjaśnia, co to są choroby autoimmunizacyjne, podaje przykłady takich chorób.
36. Rozwój człowieka. Uczeń
36.1. Omawia metody wykorzystywane w planowaniu rodziny.
36.2. Wyjaśnia istotę badań prenatalnych oraz podaje przykłady sytuacji, w których
warto z nich skorzystać.
36.3. Omawia przebieg kolejnych faz rozwoju zarodka i płodu, z uwzględnieniem roli
łoŜyska oraz wyjaśnia wpływ róŜnych czynników na prawidłowy przebieg ciąŜy.
36.4. Przedstawia etapy ontogenezy człowieka (od narodzin po starość).
37. Genetyka – kwasy nukleinowe. Uczeń
37.1. Przedstawia budowę nukleotydów.
37.2. Przedstawia strukturę podwójnej helisy i omawia rolę wiązań wodorowych w jej
utrzymaniu.
37.3. Wykazuje rolę podwójnej helisy w replikacji DNA oraz określa polimerazę DNA
jako enzym odpowiedzialny za replikację; uzasadnia znaczenie sposobu syntezy
DNA (replikacji semikonserwatywnej) dla dziedziczenia informacji.
37.4. Omawia i porównuje strukturę i funkcję cząsteczek DNA i RNA.
37.5. Przedstawia podstawowe rodzaje RNA występujące w komórce (mRNA, rRNA
i tRNA) oraz określa ich rolę.
38. Genetyka – cykl komórkowy. Uczeń
38.1. Przedstawia organizację DNA w genomie (alfa-heliks, fibryla chromatynowa,
solenoid, domena, chromatyda, chromosom).
38
Wersja projektu z 5 maja 2008
38.2. Omawia cykl komórkowy, wskazuje etap, w którym zachodzi replikacja DNA
i uzasadnia konieczność podwojenia ilości DNA przed podziałem komórki.
38.3. Opisuje budowę chromosomu (metafazowego), podaje podstawowe cechy
kariotypu organizmu diploidalnego.
38.4. Wskazuje róŜnicę między podziałem mitotycznym a mejotycznym i wyjaśnia
biologiczne znaczenie obu typów podziału.
38.5. Opisuje przebieg mitozy i mejozy w komórce zwierzęcej ze wskazaniem roli
centriol i mikrotubul w podziale.
39. Genetyka – informacja genetyczna i jej ekspresja. Uczeń
39.1. Wyjaśnia sposób kodowania porządku aminokwasów w białku za pomocą
kolejności nukleotydów w DNA, posługuje się tabelą kodu genetycznego.
39.2. Przedstawia poszczególne etapy prowadzące od DNA do białka (transkrypcja,
translacja), uwzględniając rolę poszczególnych typów RNA oraz rybosomów.
39.3. Przedstawia proces potranskrypcyjnej obróbki RNA u organizmów
eukariotycznych.
39.4. Przedstawia potranslacyjne modyfikacje białek.
39.5. Porównuje strukturę genomu prokariotycznego i eukariotycznego.
40. Genetyka – regulacja działania genów. Uczeń
40.1. Przedstawia teorię operonu.
40.2. Wyjaśnia, na czym polega kontrola negatywna i pozytywna w operonie.
40.3. Krótko omawia sposoby regulacji działania genów u organizmów eukariotycznych.
41. Genetyka mendlowska. Uczeń
41.1. Wyjaśnia i stosuje podstawowe pojęcia genetyki klasycznej (allel, allel dominujący,
allel recesywny, locus, homozygota, heterozygota, genotyp, fenotyp).
41.2. Przedstawia i stosuje prawa Mendla.
41.3. Zapisuje i analizuje krzyŜówki jednogenowe i dwugenowe (posługując się
szachownicą Punnetta) oraz określa prawdopodobieństwo wystąpienia
poszczególnych genotypów i fenotypów w pokoleniach potomnych.
41.4. Opisuje sprzęŜenia genów (w tym sprzęŜenia z płcią) i przedstawia sposoby ich
mapowania na chromosomie, rozwiązuje zadania dotyczące sprzęŜenia genów.
41.5. Przedstawia sposób dziedziczenia płci u człowieka, analizuje drzewa rodowe,
w tym dotyczące występowania chorób genetycznych człowieka.
41.6. Podaje przykłady cech (nieciągłych) dziedziczących się zgodnie z prawami Mendla.
42. Genetyka – zmienność genetyczna. Uczeń
42.1. Wskazuje źródła zmienności genetycznej (mutacje, rekombinacja).
42.2. Określa związek między rodzajem zmienności cechy (zmienność nieciągła lub
ciągła) a sposobem determinacji genetycznej (jedno locus lub wiele genów).
42.3. Przedstawia zjawisko plejotropii.
42.4. Podaje przykłady zachodzenia rekombinacji genetycznej (mejoza, koniugacja
bakterii i orzęsków, transdukcja).
42.5. Charakteryzuje mutacje genowe: punktowe, delecje i insercje, i określa ich moŜliwe
skutki.
42.6. Charakteryzuje mutacje chromosomowe i określa ich moŜliwe skutki.
39
Wersja projektu z 5 maja 2008
43. Genetyka – choroby genetyczne. Uczeń
43.1. Podaje przykłady chorób genetycznych człowieka wywołanych przez mutacje
genowe (mukowiscydoza, fenyloketonuria, hemofilia, ślepota na barwy, choroba
Huntingtona).
43.2. Podaje przykłady chorób genetycznych wywoływanych przez mutacje
chromosomowe i wskazuje te mutacje (zespoły Downa, Turnera i Klinefeltera).
44. Biotechnologia i inŜynieria genetyczna. Uczeń
44.1. Definiuje biotechnologię i podaje przykłady procesów biotechnologicznych
tradycyjnych i współczesnych.
44.2. Przedstawia najwaŜniejsze typy enzymów stosowanych w inŜynierii genetycznej
(enzymy restrykcyjne, ligazy, polimerazy DNA).
44.3. Krótko przedstawia istotę procedur inŜynierii genetycznej (izolacji i wprowadzania
obcego genu do organizmu).
44.4. Przedstawia zasadę metody PCR (łańcuchowej reakcji polimerazy) i jej
zastosowanie.
44.5. Omawia sposoby oraz cele otrzymywania transgenicznych bakterii, roślin
i zwierząt.
44.6. Omawia procedury i cele doświadczalnego klonowania organizmów, w tym
ssaków.
44.7. Wskazuje sposoby i cele otrzymywania komórek macierzystych.
44.8. Podaje przykłady róŜnorodnych zastosowań metod genetycznych, m.in.
w kryminalistyce, diagnostyce medycznej i badaniach ewolucyjnych.
44.9. Dyskutuje problemy etyczne związane z rozwojem inŜynierii genetycznej i
biotechnologii, w tym przedstawia kontrowersje towarzyszące badaniom nad
klonowaniem terapeutycznym człowieka i formułuje własną opinię na ten temat.
44.10.Wyjaśnia istotę terapii genowej i przedstawia swój pogląd na temat tej metody.
45. Ekologia – nisza ekologiczna. Uczeń
45.1. Określa podstawowe elementy niszy ekologicznej organizmu, rozróŜniając zakres
tolerancji organizmu względem warunków (czynników) środowiska oraz zbiór
niezbędnych mu zasobów.
45.2. Określa środowisko Ŝycia organizmu, mając podany jego zakres tolerancji na
określone czynniki (np. temperaturę, wilgotność, stęŜenie tlenków siarki w
powietrzu).
45.3. Określa rolę organizmów o wąskim zakresie tolerancji na czynniki środowiska w
monitorowaniu jego zmian, zwłaszcza powodowanych przez działalność człowieka,
podaje przykłady takich organizmów wskaźnikowych.
46. Ekologia – populacja lokalna. Uczeń
46.1. WyróŜnia populację lokalną gatunku, określając jej przykładowe granice oraz
wskazując związki między jej członkami.
46.2. Przewiduje zmiany liczebności populacji, dysponując danymi o jej aktualnej
liczebności, rozrodczości, śmiertelności oraz migracjach osobników.
46.3. Analizuje strukturę wiekową i przestrzenną populacji określonego gatunku.
40
Wersja projektu z 5 maja 2008
47. Ekologia – konkurencja wewnątrzgatunkowa. Uczeń
47.1. Przedstawia przyczyny konkurencji wewnątrzgatunkowej i przewiduje jej skutki.
48. Ekologia – zaleŜności międzygatunkowe. Uczeń
48.1. Określa źródło konkurencji międzygatunkowej, jakim jest korzystanie przez róŜne
organizmy z tych samych zasobów środowiska.
48.2. Przedstawia skutki konkurencji międzygatunkowej w postaci zawęŜenia się nisz
ekologicznych konkurentów lub wypierania jednego gatunku z części jego areału
przez drugi.
48.3. Omawia podobieństwa i róŜnice między drapieŜnictwem, roślinoŜernością
i pasoŜytnictwem.
48.4. Omawia czynniki sprzyjające rozprzestrzenianiu się pasoŜytów (patogenów).
48.5. Wyjaśnia zmiany liczebności populacji zjadanego i zjadającego na zasadzie
ujemnego sprzęŜenia zwrotnego.
48.6. Określa skutki presji populacji zjadającego (drapieŜnika, roślinoŜercy lub pasoŜyta)
na populację zjadanego, jakim jest zmniejszenie konkurencji wśród zjadanych;
przedstawia znaczenie tego zjawiska dla zachowania róŜnorodności gatunkowej.
48.7. Wykazuje rolę zaleŜności mutualistycznych w przyrodzie, posługując się uprzednio
poznanymi przykładami (porosty, mikoryza, współŜycie korzeni roślin z bakteriami
wiąŜącymi azot, przenoszenie pyłku roślin przez zwierzęta odŜywiające się
nektarem itd.).
49. Ekologia – struktura i funkcjonowanie ekosystemu. Uczeń
49.1. Określa rolę organizmów tworzących biocenozę w kształtowaniu biotopu (proces
glebotwórczy, mikroklimat).
49.2. Na przykładzie lasu wykazuje, Ŝe zróŜnicowana struktura przestrzenna ekosystemu
zaleŜy zarówno od czynników fizykochemicznych (zmienność środowiska w skali
lokalnej), jak i biotycznych (tworzących go gatunków – np. warstwy lasu).
49.3. Określa rolę zaleŜności pokarmowych w ekosystemie, przedstawia je w postaci
łańcuchów i sieci pokarmowych, analizuje przedstawione (w postaci schematu,
opisu itd.) sieci i łańcuchy pokarmowe.
49.4. Przewiduje na podstawie danych o strukturze pokarmowej dwóch ekosystemów
(oraz wiedzy o dynamice populacji zjadających i zjadanych), który z nich moŜe być
bardziej podatny na gradacje (masowe pojawy) roślinoŜerców.
50. Ekologia – przepływ energii i krąŜenie materii w przyrodzie. Uczeń
50.1. WyróŜnia poziomy troficzne producentów i konsumentów materii organicznej,
a wśród tych ostatnich – roślinoŜerców, drapieŜców (kolejnych rzędów) oraz
destruentów.
50.2. Wyjaśnia, czemu wykres ilustrujący ilość energii przepływającej przez poziomy
troficzne od roślin do drapieŜców ostatniego rzędu ma postać piramidy.
50.3. Wykazuje rolę, jaką w krąŜeniu materii pełnią róŜne organizmy odŜywiające się
szczątkami innych organizmów.
50.4. Omawia obieg węgla w przyrodzie, wskazuje główne źródła jego dopływu
i odpływu.
50.5. Omawia obieg azotu w przyrodzie, określa rolę róŜnych grup bakterii w obiegu tego
pierwiastka.
41
Wersja projektu z 5 maja 2008
51. RóŜnorodność biologiczna Ziemi. Uczeń
51.1. RozróŜnia poziomy róŜnorodności biologicznej.
51.2. Określa główne czynniki geograficzne kształtujące róŜnorodność gatunkową
i ekosystemową Ziemi (klimat, ukształtowanie powierzchni), podaje przykłady
miejsc charakteryzujących się szczególnym bogactwem gatunkowym.
51.3. Określa wpływ zlodowaceń na rozmieszczenie gatunków (rola ostoi w przetrwaniu
gatunków w trakcie zlodowaceń, gatunki reliktowe jako świadectwo przemian
świata Ŝywego); podaje przykłady reliktów.
51.4. Wyjaśnia rozmieszczenie biomów na kuli ziemskiej, odwołując się do czynników
klimatycznych.
51.5. Określa wpływ człowieka na róŜnorodność biologiczną, podaje przykłady tego
wpływu (zagroŜenie gatunków rodzimych, introdukcja gatunków obcych).
51.6. Uzasadnia konieczność zachowania starych odmian roślin uprawnych i zwierząt
hodowlanych (jako części róŜnorodności biologicznej).
51.7. Uzasadnia konieczność stosowania ochrony czynnej dla zachowania wybranych
gatunków i ekosystemów.
52. Ewolucja – źródła wiedzy o mechanizmach i przebiegu. Uczeń
52.1. Przedstawia podstawowe źródła wiedzy o mechanizmach i przebiegu ewolucji
(budowa, rozwój i zapis genetyczny organizmów, skamieniałości, obserwacje
doboru w naturze).
52.2. Podaje przykład zachodzenia doboru naturalnego (melanizm przemysłowy,
uzyskiwanie przez bakterie oporności na antybiotyki itp.).
52.3. Określa znaczenie skamieniałości jako bezpośredniego źródła wiedzy o przebiegu
ewolucji organizmów, przedstawia sposób ich powstawania i wyjaśnia przyczyny
niekompletności zapisu kopalnego.
52.4. Odczytuje z drzewa filogenetycznego relację pokrewieństwa ewolucyjnego
gatunków, zapisuje taką relację przedstawioną w formie opisu, schematu lub
klasyfikacji.
53. Ewolucja – dobór naturalny. Uczeń
53.1. Wykazuje rolę mutacji i rekombinacji genetycznej w powstawaniu zmienności,
która jest surowcem ewolucji.
53.2. Przedstawia mechanizm działania doboru naturalnego i jego rodzaje, omawia skutki
doboru w postaci powstawania adaptacji u organizmów.
53.3. Omawia adaptacje wybranych (poznanych wcześniej gatunków) do Ŝycia
w określonych warunkach środowiska.
54. Ewolucja – genetyka populacji. Uczeń
54.1. Definiuje pulę genową populacji.
54.2. Przedstawia i stosuje prawo Hardy’ego-Weinberga.
54.3. Wykazuje, Ŝe na poziomie genetycznym efektem doboru naturalnego są zmiany
częstości genów w populacji.
54.4. Wyjaśnia, czemu mimo działania doboru naturalnego w populacji ludzkiej
utrzymują się allele warunkujące choroby genetyczne – recesywne (np. mukowis-
42
Wersja projektu z 5 maja 2008
cydoza), współdominujące (np. anemia sierpowata), dominujące (np. choroba
Huntingtona).
54.5. Określa warunki, w których zachodzi dryf genetyczny i omawia jego skutki.
55. Ewolucja – powstawanie gatunków. Uczeń
55.1. Wyjaśnia, na czym polega biologiczna definicja gatunku (gatunek jako zamknięta
pula genowa), rozróŜnia gatunki biologiczne na podstawie wyników odpowiednich
badań (przedstawionych w formie opisu, tabeli, schematu itd.).
55.2. Przedstawia mechanizm powstawania gatunków wskutek izolacji geograficznej
i określa rolę czynników zewnętrznych (zlodowacenia, zmiany klimatyczne,
wędrówki kontynentów) w powstawaniu i zanikaniu barier.
56. . Pochodzenie i rozwój Ŝycia na Ziemi. Uczeń
56.1. Przedstawia, w jaki sposób mogły powstać pierwsze organizmy na Ziemi,
odwołując się do hipotez wyjaśniających najwaŜniejsze etapy tego procesu: syntezę
związków organicznych z nieorganicznych, powstanie materiału genetycznego
(„świat RNA”), powstanie komórki („koacerwaty”, „micelle lipidowe”).
56.2. Przedstawia rolę czynników zewnętrznych w przebiegu ewolucji (zmiany
klimatyczne, katastrofy kosmiczne, dryf kontynentów).
56.3. Na dowolnym przykładzie wskazuje warunki, w jakich zachodzi radiacja
adaptacyjna oraz ewolucja zbieŜna; podaje przykłady konwergencji i dywergencji;
identyfikuje konwergencje i dywergencje na podstawie schematu, rysunku, opisu
itd.
56.4. Porządkuje chronologicznie najwaŜniejsze zdarzenia z historii Ŝycia na Ziemi,
podaje erę, w której zaszły (eon w wypadku prekambru).
57. Antropogeneza. Uczeń
57.1. Określa podobieństwa i róŜnice między człowiekiem a innymi naczelnymi,
zwłaszcza małpami człekokształtnymi.
57.2. Określa zmiany, jakie zaszły w trakcie ewolucji człowieka.
57.3. Wymienia najwaŜniejsze kopalne formy człowiekowate (australopiteki, człowiek
zręczny, człowiek wyprostowany, neandertalczyk), porządkuje je chronologicznie i
określa ich najwaŜniejsze cechy (pojemność mózgoczaszki, najwaŜniejsze cechy
kośćca, uŜywanie narzędzi, ślady kultury).
Zalecane doświadczenia i obserwacje. Uczeń:
I. Planuje i przeprowadza doświadczenie:
1. wykrywanie cukrów prostych, białek i tłuszczów prostych w produktach
spoŜywczych;
2. pokazujące aktywność wybranego enzymu (np. katalazy z bulwy ziemniaka, proteinaz
z soku kiwi lub ananasa);
3. badające wpływ wybranego czynnika (np. światła, temperatury) na intensywność
fotosyntezy (np. mierzoną wydzielaniem tlenu);
4. pokazujące wybraną reakcję tropiczną roślin.
43
Wersja projektu z 5 maja 2008
II. Dokonuje obserwacji:
1. zjawiska plazmolizy i deplazmolizy (np. w komórkach skórki dolnej liścia
spichrzowego cebuli);
2. chloroplastów, chromoplastów i ziaren skrobi;
3. ruchu cytoplazmy w komórkach roślinnych (np. w komórkach moczarki);
4. preparatów świeŜych wybranych jednokomórkowych glonów (np. okrzemek,
pierwotka) i cudzoŜywnych protistów (np. pantofelka);
5. preparatów trwałych analizowanych grup organizmów;
6. występowania porostów w najbliŜszej okolicy;
7. zmienności ciągłej i nieciągłej u wybranego gatunku;
8. struktury populacji (przestrzennej, wiekowej, wielkości itd.) wybranego gatunku.
44
Wersja projektu z 5 maja 2008
III-P33
CHEMIA
III etap edukacyjny (gimnazjum)
4 godziny na etap, czyli łącznie 120 godzin
Wersja projektu z dnia 5.05.2008
Wymagania ogólne
I. Wykorzystanie i tworzenie informacji
Uczeń samodzielnie pozyskuje i przetwarza informacje z róŜnorodnych źródeł (np. układ
okresowy pierwiastków, tablice, wykresy, słowniki, zasoby Internetu, multimedia),
wykorzystuje technologie informacyjne.
II. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów
Uczeń wyjaśnia przebieg prostych procesów chemicznych, zapisuje je w postaci równań
reakcji z zastosowaniem terminologii i symboliki chemicznej.
Uczeń wykorzystuje posiadaną wiedzę do powiązania właściwości róŜnorodnych substancji
z ich zastosowaniami i wpływem na środowisko naturalne.
Uczeń wykonuje proste obliczenia dotyczące praw chemicznych (stechiometria), stęŜeń
procentowych roztworów i rozpuszczalności.
III. Opanowanie czynności praktycznych
Uczeń bezpiecznie posługuje się prostym sprzętem laboratoryjnym i odczynnikami
chemicznymi.
Uczeń projektuje i przeprowadza proste doświadczenia chemiczne.
Wymagania szczegółowe
1. Substancje i ich właściwości. Uczeń
1.1. opisuje właściwości substancji stosowanych na co dzień np. soli kamiennej, cukru,
mąki, wody, miedzi, Ŝelaza;
1.2. prowadzi obliczenia z wykorzystaniem pojęć: masa, gęstość i objętość;
1.3. wyjaśnia ziarnistą budowę materii; tłumaczy, na czym polega zjawisko dyfuzji,
rozpuszczania, mieszania, zmiany stanu skupienia; planuje doświadczenia
potwierdzające ziarnistość materii;
1.4. wyjaśnia róŜnice pomiędzy pierwiastkiem a związkiem chemicznym;
1.5. klasyfikuje pierwiastki na metale i niemetale; odróŜnia metale od niemetali na
podstawie ich właściwości;
1.6. opowiada o pracach Marii Skłodowskiej-Curie, wymienia nazwy pierwiastków,
które odkryła;
1.7. operuje symbolami pierwiastków: H, O, N, Cl, S, C, P, Si, Na, K, Ca, Mg, Fe, Zn,
Cu, Al, Pb, Sn, Ag, Hg;
1.8. opisuje cechy mieszanin jednorodnych i niejednorodnych; wymienia przykłady
mieszanin, których składnikami są substancje w róŜnych stanach skupienia;
45
Wersja projektu z 5 maja 2008
1.9. opisuje proste metody rozdziału mieszanin i wskazuje te róŜnice między
właściwościami fizycznymi składników mieszaniny, które umoŜliwiają ich
rozdzielenie; projektuje rozdzielanie mieszanin: wody i piasku, wody i soli
kamiennej, kredy i soli kamiennej, siarki i opiłków Ŝelaza, wody i olej jadalny;
2. Wewnętrzna budowa materii. Uczeń
2.1. odczytuje z układu okresowego podstawowe informacje o pierwiastkach;
2.2. opisuje i charakteryzuje skład atomu (jądro: protony i neutrony, elektrony);
wyjaśnia, co to są elektrony walencyjne;
2.3. określa liczbę protonów, elektronów i neutronów w atomie danego pierwiastka, gdy
dana jest liczba atomowa i masowa;
2.4. tłumaczy związek podobieństwa właściwości pierwiastków zapisanych w tej samej
grupie układu okresowego z budową atomu i liczbą elektronów walencyjnych;
2.5. opisuje, jak zmieniają się właściwości pierwiastków w grupie i okresie (na
przykładzie grup 1. i 17. i okresu 3.);
2.6. definiuje pojęcie izotopu, wymienia dziedziny Ŝycia, w których izotopy znalazły
zastosowanie; opisuje skład atomów izotopów wodoru;
2.7. wyjaśnia, czym róŜni się atom od cząsteczki; interpretuje zapisy H2, 2H, 2H2, itp.;
2.8. wyjaśnia rolę elektronów walencyjnych w łączeniu się atomów;
2.9. wykorzystuje wartości elektroujemności w określaniu typów wiązań w
cząsteczkach;
2.10. na przykładzie cząsteczek H2, Cl2, N2, CO2 , H2O, HCl, NH3 wyjaśnia
powstawanie wiązań atomowych (kowalencyjnych); pisze wzory sumaryczne,
strukturalne i elektronowe tych cząsteczek;
2.11. definiuje pojęcie jonów i wyjaśnia jak powstają; zapisuje elektronowo mechanizm
powstawania jonów, na przykładzie Na, Mg, Al, Cl, S; zapisuje mechanizm
powstawania wiązania jonowego;
2.12. definiuje pojęcie wartościowości jako liczby wiązań, które tworzy atom; odczytuje
z układu okresowego wartościowość maksymalną dla pierwiastków grup głównych
(względem tlenu i wodoru);
2.13. rysuje wzór strukturalny związku dwupierwiastkowego (o wiązaniach
kowalencyjnych) o znanych wartościowościach pierwiastków;
2.14. ustala dla prostych związków dwupierwiastkowych: nazwę na podstawie wzoru
sumarycznego; wzór sumaryczny na podstawie nazwy; wzór sumaryczny na
podstawie wartościowości;
3. Reakcje chemiczne. Uczeń
3.1. opisuje róŜnice w przebiegu zjawiska fizycznego i reakcji chemicznej; podaje
przykłady zjawisk fizycznych i reakcji chemicznych zachodzących w otoczeniu
człowieka; projektuje doświadczenia ilustrujące zjawisko fizyczne i reakcję
chemiczną;
3.2. wyjaśnia, na czym polega reakcja syntezy, analizy i wymiany; podaje przykłady
róŜnych typów reakcji i pisze odpowiednie równania; wskazuje substraty i produkty;
dobiera współczynniki w równaniach reakcji chemicznych;
3.3. podaje przykłady reakcji zachodzących w Ŝyciu codziennym, którym towarzyszy
wydzielanie się energii (np. procesy spalania) i pochłanianie energii (np. procesy
rozkładu – pieczenie ciasta);
46
Wersja projektu z 5 maja 2008
3.4. oblicza masy cząsteczkowe prostych związków chemicznych; dokonuje prostych
obliczeń związanych z zastosowaniem prawa stałości składu i prawa zachowania
masy;
4. Powietrze i inne gazy. Uczeń
4.1. opisuje skład i właściwości powietrza;
4.2. opisuje właściwości fizyczne i chemiczne azotu, tlenu, wodoru, tlenku węgla (IV);
odczytuje z układu okresowego pierwiastków i innych źródeł wiedzy informacje
o azocie, tlenie i wodorze;
4.3. wyjaśnia, dlaczego gazy szlachetne są bierne chemicznie i wymienia ich
zastosowania;
4.4. pisze równania reakcji otrzymywania: tlenu, wodoru i tlenku węgla (IV);
4.5. wyjaśnia, na czym polega powstawanie dziury ozonowej; proponuje sposoby
zapobiegania jej powiększaniu;
4.6. opisuje obieg tlenu w przyrodzie;
4.7. wyjaśnia, czym się róŜni utlenianie od spalania;
4.8. opisuje rdzewienie Ŝelaza i proponuje sposoby zabezpieczania;
4.9. wymienia zastosowania tlenków wapnia, krzemu, Ŝelaza, glinu;
4.10. projektuje doświadczenie pozwalające wykryć CO2 w powietrzu wydychanym
z płuc;
4.11. opisuje udział CO2 w procesie fotosyntezy;
4.12. wymienia źródła, rodzaje i skutki zanieczyszczeń powietrza; planuje sposób
postępowania pozwalający chronić powietrze przed zanieczyszczeniami.
5. Woda i roztwory wodne. Uczeń
5.1. opisuje budowę cząsteczki wody i wyjaśnia jej konsekwencje; podaje przykłady
substancji, które rozpuszczają się w wodzie;
5.2. projektuje doświadczenia wykazujące wpływ róŜnych czynników na szybkość
rozpuszczania substancji stałych w wodzie;
5.3. opisuje róŜnice pomiędzy roztworem rozcieńczonym, stęŜonym, nasyconym
i nienasyconym;
5.4. odczytuje rozpuszczalność substancji z wykresu jej rozpuszczalności; oblicza ilość
substancji, którą moŜna rozpuścić w określonej ilości wody w podanej temperaturze;
5.5. prowadzi obliczenia z wykorzystaniem pojęć: stęŜenie procentowe, masa substancji,
masa rozpuszczalnika, masa roztworu, gęstość; oblicza stęŜenie procentowe
roztworu nasyconego w danej temperaturze (z wykorzystaniem wykresu
rozpuszczalności);
5.6. proponuje sposoby racjonalnego gospodarowania wodą;
6. Kwasy i zasady. Uczeń
6.1. definiuje pojęcia: wodorotlenku, zasady, kwasu; wyjaśnia róŜnicę między
wodorotlenkiem i zasadą oraz wzory sumaryczne najprostszych wodorotlenków:
NaOH, KOH, Ca(OH)2, Al(OH)3 i kwasów: HCl, H2SO4, HNO3, H2CO3, H3PO4,
H2S;
6.2. opisuje budowę wodorotlenków i kwasów;
47
Wersja projektu z 5 maja 2008
6.3. projektuje doświadczenie, w wyniku którego moŜna otrzymać wodorotlenek, kwas
beztlenowy i tlenowy; zapisuje odpowiednie równania reakcji;
6.4. opisuje właściwości i wynikające z nich zastosowania niektórych wodorotlenków
i kwasów;
6.5. wyjaśnia, na czym polega dysocjacja elektrolityczna zasad i kwasów; zapisuje
równania dysocjacji elektrolitycznej zasad i kwasów;
6.6. opisuje zastosowanie wskaźników (fenoloftaleiny, wskaźnik uniwersalny); wyjaśnia,
jak rozróŜniać za pomocą wskaźników kwasy i zasady;
6.7. wymienia rodzaje odczynu roztworu i wyjaśnia co jest przyczyną odczynu
kwasowego, zasadowego i obojętnego;
6.8. interpretuje wartość pH w ujęciu jakościowym (odczyn kwasowy, zasadowy,
obojętny); projektuje doświadczenie, które pozwoli zbadać pH substancji
występujących w Ŝyciu codziennym człowieka (Ŝywność, środki czystości itp.);
6.9. analizuje proces powstawania kwaśnych opadów i skutki ich działania; proponuje
sposoby ograniczenia ich powstawania;
7. Sole. Uczeń
7.1. wyjaśnia przebieg reakcji zobojętniania;
7.2. pisze wzory sumaryczne soli: chlorków, siarczanów (VI), azotanów (V), węglanów,
fosforanów (V), siarczków; tworzy nazwy soli na podstawie wzorów i odwrotnie;
7.3. pisze równania reakcji dysocjacji elektrolitycznej wybranych soli;
7.4. pisze równania reakcji otrzymywania soli (reakcje: kwas + wodorotlenek metalu,
kwas + tlenek metalu, kwas + metal);
7.5. wyjaśnia pojęcie reakcji strąceniowej; projektuje doświadczenie pozwalające
otrzymywać sole w reakcjach strąceniowych i pisze odpowiednie równania reakcji
w sposób cząsteczkowy i jonowy; formułuje hipotezy o wyniku reakcji strąceniowej
i weryfikuje je doświadczalnie;
7.6. wymienia zastosowania najwaŜniejszych soli: węglanów, azotanów(V), siarczanów
(VI) i chlorków;
8.
Węgiel i jego związki z wodorem. Uczeń
8.1. wyjaśnia, co to znaczy, Ŝe węglowodory są nasycone;
8.2. tworzy wzór ogólny szeregu homologicznego alkanów (na podstawie wzorów
trzech kolejnych alkanów) i układa wzór alkanu o podanej liczbie atomów węgla;
rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne alkanów;
8.3. opisuje właściwości fizyczne i chemiczne (reakcje spalania) metanu i etanu;
8.4. opisuje zaleŜność pomiędzy długością łańcucha węglowego a stanem skupienia
alkanu;
8.5. wyjaśnia, co to znaczy, Ŝe węglowodory są nienasycone;
8.6. podaje wzory ogólne szeregów homologicznych alkenów i alkinów; wyjaśnia zasady
tworzenia nazw alkenów i alkinów w oparciu o nazwy alkanów;
8.7. opisuje właściwości i zastosowania etenu i etynu: spalanie, przyłączanie bromu
i wodoru;
8.8. projektuje doświadczenie pozwalające odróŜnić węglowodory nasycone od
nienasyconych;
8.9. zapisuje równanie reakcji polimeryzacji etenu; opisuje właściwości i zastosowania
polietylenu;
48
Wersja projektu z 5 maja 2008
8.10. opisuje proces destylacji ropy naftowej; wymienia nazwy produktów i określa ich
zastosowanie;
9. Pochodne węglowodorów. Substancje chemiczne o znaczeniu biologicznym. Uczeń
9.1. tworzy nazwy prostych alkoholi i pisze ich wzory sumaryczne i strukturalne;
9.2. opisuje właściwości i zastosowania metanolu i etanolu; zapisuje równanie reakcji
spalania metanolu i etanolu; opisuje negatywne skutki działania alkoholu na
organizm ludzki;
9.3. zapisuje wzór sumaryczny i strukturalny glicerolu i wyjaśnia, dlaczego substancja ta
naleŜy do alkoholi wielowodorotlenowych; opisuje właściwości i wymienia
zastosowania glicerolu;
9.4. podaje przykłady kwasów organicznych występujących w naturze i wymienia ich
zastosowania; pisze wzory prostych kwasów karboksylowych i podaje ich nazwy
zwyczajowe i systematyczne;
9.5. opisuje właściwości kwasu octowego: reakcja dysocjacji elektrolitycznej, reakcja
z zasadami;
9.6. wyjaśnia, na czym polega reakcja estryfikacji; zapisuje równania reakcji pomiędzy
prostymi kwasami i alkoholami jednowodorotlenowymi; tworzy nazwy estrów
pochodzących od podanych nazw kwasów i alkoholi; projektuje doświadczenie
pozwalające otrzymać ester o podanej nazwie;
9.7. opisuje właściwości i zastosowania estrów;
9.8. wymienia nazwy wyŜszych kwasów karboksylowych nasyconych (palmitynowy,
stearynowy) i nienasyconych (oleinowy) i zapisuje ich wzory;
9.9. opisuje właściwości wyŜszych kwasów karboksylowych; projektuje doświadczenie,
które pozwoli odróŜnić kwas oleinowy od palmitynowego i/lub stearynowego;
9.10. klasyfikuje tłuszcze pod względem pochodzenia, stanu skupienia i charakteru
chemicznego; opisuje właściwości fizyczne tłuszczów; projektuje doświadczenie
pozwalające odróŜnić tłuszcz nienasycony od nasyconego; wyjaśnia, dlaczego
tłuszcze są zaliczane do estrów;
9.11. wymienia pierwiastki wchodzące w skład cukrów; klasyfikuje cukry na proste
i złoŜone;
9.12. podaje wzór sumaryczny glukozy i fruktozy; opisuje właściwości fizyczne glukozy;
pisze równanie reakcji utleniania glukozy i wyjaśnić znaczenie tego procesu dla
funkcjonowania organizmów Ŝywych;
9.13. podaje wzór sumaryczny sacharozy; opisuje jej właściwości fizyczne; pisze
równanie reakcji sacharozy z wodą i wyjaśnia dlaczego związek ten jest
dwucukrem;
9.14. opisuje występowanie skrobi i celulozy w przyrodzie; podaje wzory sumaryczne
tych związków; wymienia róŜnice w ich właściwościach; analizuje znaczenie
i zastosowania tych cukrów; projektuje jak wykryć obecność skrobi w róŜnych
produktach spoŜywczych;
9.15. wymienia pierwiastki wchodzące w skład białek; podaje definicję aminokwasów,
jako cegiełek tworzących białka;
9.16. opisuje róŜnice w przebiegu denaturacji i koagulacji białek; wyliczy czynniki, które
wywołują te procesy; projektuje doświadczenie pozwalające wykryć obecność
białka w róŜnych produktach spoŜywczych.
49
Wersja projektu z 5 maja 2008
UWAGI
Dobór treści w proponowanym projekcie pozostawia nauczycielom duŜy margines
czasowy, który powinien być wykorzystany na podejmowanie samodzielnych działań,
szczególnie dotyczących metod pracy, z naciskiem na eksperymentowanie, metody
aktywizujące i realizowanie projektów edukacyjnych. WaŜne jest takŜe przeznaczenie
odpowiedniej ilości czasu na utrwalanie, powtarzanie i sprawdzanie wiedzy i umiejętności
uczniów.
1. Podręczniki do chemii zatwierdzone do uŜytku w gimnazjum nie wymagają zmian,
jedynie niewielkich modyfikacji, dotyczących zaznaczenia treści dodatkowych.
2. Treści zawarte w projekcie, uzupełnione o zagadnienia z pierwszej klasy szkoły
pogimnazjalnej (dotyczące głownie zastosowań chemii w Ŝyciu) powinny umoŜliwić
kaŜdemu uczniowi świadome wykorzystanie wiedzy chemicznej w Ŝyciu codziennym
i technice.
3. Jednocześnie stanowią one podstawy do dalszej edukacji chemicznej w klasach wyŜszych.
4. Aby edukacja chemiczna była skuteczna konieczne jest prowadzenie zajęć w niezbyt
licznych zespołach uczniowskich (do 15 osób), w salach wyposaŜonych w niezbędne
sprzęty i odczynniki chemiczne.
50
Wersja projektu z 5 maja 2008
IV-P33
CHEMIA
IV etap edukacyjny (liceum)
poziom podstawowy
1 godzina na etap, czyli łącznie 30 godzin
Wersja projektu z dnia 5.05.2008
Wymagania ogólne
I. Wykorzystanie i tworzenie informacji
Uczeń pozyskuje, analizuje, ocenia i przetwarza informacje pochodzące z róŜnych
źródeł, ze szczególnym uwzględnieniem prasy, mediów i Internetu;
II. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów
Uczeń przejawia badawczy sposób myślenia w podejściu do procesu uczenia się;
(obserwuje, sprawdza, weryfikuje, wnioskuje i uogólnia)
Uczeń dostrzega związek składu chemicznego, budowy i właściwości substancji
występujących w róŜnych sferach Ziemi, z ich zastosowaniami;
Uczeń posługuje się zdobytą wiedzą chemiczną w Ŝyciu codziennym w aspekcie
dbałości o własne zdrowie i ochronę środowiska przyrodniczego;
III. Opanowanie czynności praktycznych
Uczeń bezpiecznie posługuje się prostym sprzętem laboratoryjnym i odczynnikami
chemicznymi.
Uczeń projektuje i przeprowadza proste doświadczenia chemiczne.
Wymagania szczegółowe
1. Chemiczne skarby Ziemi. Uczeń
1.1. opisuje właściwości i zastosowania róŜnych odmian SiO2 (kwarc, piasek, kamienie
półszlachetne);
1.2. wyjaśnia pojęcie wielopostaciowości związków chemicznych;
1.3. opisuje proces produkcji szkła; jego właściwości, rodzaje i zastosowania;
1.4. podaje przykłady glinokrzemianów; opisuje ich właściwości i zastosowania (glinki
jako materiał do wyrobu ceramiki, cement, beton);
1.5. opisuje rodzaje skał wapiennych (wapień, marmur, kreda), ich właściwości
i zastosowania; projektuje wykrycie wśród innych skał i minerałów;
1.6. rozpoznaje postaci siarczanu (VI) wapnia; zapisuje wzory (CaSO4, (CaSO4)2·H2O
i CaSO4·2H2O); odczytuje nazwy; opisuje róŜnice we właściwościach hydratów
i substancji bezwodnych; przewiduje zachowanie się hydratów podczas ogrzewania
i weryfikuje swoje przewidywania poprzez doświadczenie; wymienia zastosowania
skał gipsowych; wyjaśnia proces twardnienia gipsu;
51
Wersja projektu z 5 maja 2008
1.7. wymienia najwaŜniejsze rudy Ŝelaza (magnetyt, hematyt, piryt); opisuje: procesy
chemiczne zachodzące podczas wytopu surówki i produkcję stali; omawia znaczenie
tych materiałów dla techniki;
1.8. wyjaśnia przyczyny występowania niektórych pierwiastków w postaci rodzimej;
opisuje właściwości i zastosowania najwaŜniejszych metali szlachetnych;
1.9. wyjaśnia pojęcie alotropii pierwiastków; na podstawie znajomości budowy
diamentu, grafitu i fulerenów tłumaczy ich właściwości i zastosowania.
2. Chemia w łazience. Uczeń
2.1. wykazuje się znajomością i rozumieniem metod przemysłowego otrzymywania
mydła; zapisuje równania reakcji i objaśnia proces zmydlania tłuszczów;
2.2. wyjaśnia na czym polega proces usuwania brudu i dlaczego piorąc w wodzie
twardej, zuŜywamy więcej środka piorącego;
2.3. zaznacza fragmenty hydrofobowe i hydrofilowe w cząsteczkach substancji
powierzchniowo czynnych;
2.4. wymienia podstawowe składniki proszków do prania;
2.5. tłumaczy przyczynę eliminowania fosforanów(V) ze składu proszków (proces
eutrofizacji);
2.6. określa charakter chemiczny składników środków do mycia szkła, przetykania rur
(tzw. kret), czyszczenia metali i biŜuterii; stosuje te środki z uwzględnieniem zasad
bezpieczeństwa; wyjaśnia na czym polega proces usuwania brudu za pomocą tych
środków;
2.7. opisuje podstawowy skład chemiczny pasty do zębów i wyjaśnia jej właściwości
profilaktyczne;
2.8. opisuje tworzenie się emulsji, ich zastosowania; analizuje skład kosmetyków (na
podstawie etykiety kremu, balsamu itp.) i wyszukuje w dostępnych źródłach
informacji na temat ich działania;
3. Chemia wspomagająca nasze zdrowie. Chemia w kuchni. Uczeń
3.1. tłumaczy, na czym polegają toksyczne właściwości substancji chemicznych na
przykładzie CO;
3.2. opisuje cechy substancji decydujące o jej działaniu na organizm ludzki (budowa
cząsteczki, rozpuszczalność, stan rozdrobnienia, dawka, sposób przenikania do
organizmu);
3.3. analizuje treść etykiety wybranego prostego leku pod kątem składu jakościowego;
wyszukuje w dostępnych źródłach informacji na temat działania składników leku;
3.4. wyjaśnia mechanizm działania środka na nadkwasotę;
3.5. wyszukuje w dostępnych źródłach informacji na temat składników napojów dnia
codziennego (kawa, herbata, mleko, woda mineralna, napoje typu cola) w aspekcie
ich działania na organizm ludzki;
3.6. charakteryzuje naturę chemiczną cholesterolu i jego rolę w organizmie;
3.7. tłumaczy procesy fermentacyjne zachodzące podczas pieczenia chleba, produkcji
wina, otrzymywania kwaśnego mleka, jogurtów, serów; zapisuje równania reakcji
fermentacji alkoholowej i octowej;
3.8. wyjaśnia przyczyny psucia się Ŝywności i proponuje sposoby zapobiegania temu
procesowi;
3.9. racjonalnie przedstawia znaczenie i konsekwencje stosowania dodatków do
Ŝywności w tym konserwantów (najwaŜniejsze „E”);
52
Wersja projektu z 5 maja 2008
4. Chemia w ogrodzie. Uczeń
4.1. podaje przykłady nawozów naturalnych i sztucznych, uzasadnia potrzebę ich
stosowania;
4.2. wymienia źródła chemicznego zanieczyszczenia gleb oraz podstawowe rodzaje
zanieczyszczeń (metale cięŜkie, węglowodory, pestycydy, azotany);
4.3. wyjaśnia przyczyny zakwaszenia gleby; proponuje metody odkwaszania, zapisuje
odpowiednie równanie reakcji;
4.4. proponuje sposoby ochrony gleby.
5. Chemia oświetlenia. Uczeń
5.1. podaje skład chemiczny świeczki (parafina, stearyna); wyjaśnia, dlaczego świeczka
się pali;
5.2. wyjaśnia, jakie właściwości substancji decydują o ich zastosowaniu do wyrobu
Ŝarówek i neonówek;
6. Chemia opakowań i odzieŜy. Uczeń
6.1. podaje przykłady opakowań stosowanych w Ŝyciu codziennym, opisuje ich wady
i zalety;
6.2. klasyfikuje tworzywa sztuczne w zaleŜności od ich właściwości (termoplasty
i duroplasty); zapisuje równania reakcji otrzymywania PCW;
6.3. uzasadnia potrzebę zagospodarowania odpadów pochodzących z róŜnych opakowań;
6.4. klasyfikuje włókna na naturalne (białkowe i celulozowe), sztuczne i syntetyczne;
wskazuje ich zastosowania; opisuje wady i zalety; uzasadnia konieczność
stosowania tych włókien;
6.5. projektuje doświadczenie pozwalające zidentyfikować włókna białkowe
i celulozowe, sztuczne i syntetyczne.
UWAGI
1. Intencją autorów niniejszego opracowania jest uzupełnienie wiadomości
i umiejętności absolwentów liceum o zagadnienia dotyczące obecności chemii
w naszym Ŝyciu codziennym.
2. Dobór treści pozwala na wywołanie zainteresowania chemią nawet tych uczniów, dla
których do tej pory była ona dziedziną trudną, nieprzydatną, oderwaną od
rzeczywistości.
3. Nie zaleca się pracy metodami podającymi. Autorzy widzą ogromne moŜliwości pracy
metodą projektu edukacyjnego, szczególnie o charakterze badawczym oraz innymi
metodami aktywizującymi.
4. Obecnie na rynku nie ma zatwierdzonych podręczników, które mogłyby słuŜyć do
realizacji ww. projektu, ale uwaŜamy, Ŝe moŜe to być wyzwanie dla wydawnictw
i autorów – do wprowadzenia podstawy w szkołach pogimnazjalnych zostały jeszcze
4 lata.
5. Projekt ten powinien być realizowany w grupach nie większych niŜ 15 osób.
6. Prosimy o wskazówki i uwagi.
53
Wersja projektu z 5 maja 2008
IV-R33
CHEMIA
IV etap edukacyjny (liceum)
poziom rozszerzony
8 godzin na etap, czyli łącznie 240 godzin
Wersja projektu z dnia 5.05.2008
Wymagania ogólne
I.
Wykorzystanie i tworzenie informacji
Uczeń korzysta z róŜnorodnych źródeł informacji w celu zdobywania i poszerzania
posiadanej wiedzy chemicznej.
Uczeń biegle wykorzystuje nowoczesne technologie informatyczne do
pozyskiwania, przetwarzania i prezentowania informacji.
II.
Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów
Uczeń rozumie podstawowe pojęcia, prawa i zjawiska chemiczne.
Uczeń opisuje właściwości najwaŜniejszych pierwiastków i ich związków
chemicznych.
Uczeń dostrzega zaleŜność pomiędzy budową substancji a jej właściwościami
fizycznymi i chemicznymi.
Uczeń stosuje posiadaną wiedzę do rozwiązywania róŜnorodnych problemów
teoretycznych, praktycznych i rachunkowych (biegle posługuje się pojęciami,
symboliką i nomenklaturą chemiczną, wyjaśnia przebieg obserwowanych lub
opisanych zjawisk chemicznych, wykorzystuje dostępne informacje do
rozwiązywania zadań), samodzielnie formułuje i uzasadnia opinie i sądy na
podstawie posiadanych i podanych informacji.
Uczeń stawia hipotezy dotyczące wyjaśniania problemów chemicznych i planuje
eksperymenty dla ich weryfikacji.
Uczeń planuje i organizuje własną naukę w celu jak najbardziej efektywnego
przygotowania się do studiów wyŜszych.
III.
Opanowanie czynności praktycznych
Uczeń bezpiecznie posługuje się prostym sprzętem laboratoryjnym i odczynnikami
chemicznymi.
Uczeń projektuje i przeprowadza doświadczenia chemiczne.
Wymagania szczegółowe
1. Atomy, cząsteczki i stechiometria chemiczna. Uczeń
1.1 definiuje pojęcie mola, w oparciu o liczbę Avogadra;
1.2 odczytuje w układzie okresowym masy atomowe pierwiastków i na ich podstawie
oblicza masę molową związków chemicznych o podanych wzorach (lub nazwach);
54
Wersja projektu z 5 maja 2008
1.3
1.4
1.5
1.6
oblicza masę atomową pierwiastka na podstawie jego składu izotopowego; ustala
skład izotopowy pierwiastka (w % masowych) na podstawie jego masy atomowej;
ustala wzór empiryczny i rzeczywisty związku chemicznego na podstawie jego składu
wyraŜonego w % masowych i masy molowej;
dokonuje interpretacji jakościowej i ilościowej równania reakcji w ujęciu molowym,
masowym i objętościowym;
prowadzi obliczenia z uwzględnieniem pojęcia wydajności reakcji, z uŜyciem pojęcia
mola, dotyczące: mas substratów i/lub produktów (stechiometria wzorów i równań
chemicznych), objętości gazowych w warunkach normalnych.
2. Struktura atomu – jądro i elektrony. Uczeń
2.1 określa liczbę cząstek elementarnych w atomie oraz skład jądra atomowego, na
A
podstawie zapisu
Z E
2.2
2.3
2.4
2.5
2.6
stosuje liczby kwantowe do opisu budowy atomu;
wyjaśnia zasady rozmieszczania elektronów na orbitalach w atomach pierwiastków
wieloelektronowych;
zapisuje konfiguracje elektronowe atomów pierwiastków do Z = 36 i jonów
o podanym ładunku, uwzględniając rozmieszczenie elektronów na podpowłokach
(konfiguracje pełne, skrócone i schematy klatkowe);
wyjaśnia, na czym polega przynaleŜność pierwiastków do bloków konfiguracyjnych:
s, p, d i f układu okresowego (konfiguracje elektronów walencyjnych);
wyjaśnia związek pomiędzy budową atomu a połoŜeniem pierwiastka w układzie
okresowym;
3. Wiązania chemiczne. Uczeń
3.1. wyjaśnia, w jaki sposób atomy pierwiastków bloku s i p osiągają trwałe konfiguracje
elektronowe;
3.2. określa na podstawie róŜnicy elektroujemności i liczby elektronów walencyjnych
atomów łączących się pierwiastków rodzaj wiązania: jonowe, kowalencyjne,
kowalencyjne spolaryzowane, koordynacyjne;
3.3. opisuje naturę wiązania jonowego, np. w chlorku sodu i tlenku magnezu stosując
wzory elektronowe;
3.4. opisuje za pomocą wzorów elektronowych: wiązania kowalencyjne w cząsteczkach:
wodoru, chloru, chlorowodoru, tlenku węgla(IV), metanu, etenu i etynu, wiązanie
koordynacyjne w jonie NH4+;
3.5. wyjaśnia pojęcie hybrydyzacji typu sp, sp2, sp3;
3.6. określa kształt prostych cząsteczek związków nieorganicznych i organicznych na
podstawie typu hybrydyzacji i liczby wolnych par elektronowych;
3.7. wyjaśnia sposób powstawania wiązania σ i π;
3.8. opisuje tworzenie wiązania wodorowego i wyjaśnia jego wpływ na właściwości
fizyczne substancji, np. wody;
3.9. opisuje wiązanie metaliczne w oparciu o model sieci jonów dodatnich otoczonych
chmurą elektronową;
3.10. opisuje lub przewiduje wpływ rodzaju wiązania (jonowe, kowalencyjne, wodorowe,
metaliczne) na właściwości fizyczne substancji;
55
Wersja projektu z 5 maja 2008
4. Roztwory i reakcje zachodzące w roztworach wodnych. Uczeń
4.1
wymienia róŜnice we właściwościach roztworów właściwych, koloidalnych
i zawiesin;
4.2
prowadzi obliczenia związane z przygotowaniem, rozcieńczeniem i zatęŜaniem
roztworów z zastosowaniem pojęcia stęŜenia procentowego i molowego;
4.3
projektuje doświadczenie pozwalające otrzymać roztwór o zadanym stęŜeniu
procentowym i molowym;
4.4
opisuje sposoby rozdzielenia roztworów właściwych (ciał stałych w cieczach,
cieczy w cieczach) na składniki metodą destylacji i krystalizacji;
4.5
projektuje doświadczenie pozwalające rozdzielić mieszaninę niejednorodną(ciał
stałych w cieczach) na składniki metodą sączenia;
4.6
prowadzi obliczenia w oparciu o pojęcie rozpuszczalności, np. obliczyć stęŜenie
procentowe roztworu nasyconego w danej temperaturze;
4.7
omawia mechanizm rozpuszczania i dysocjacji substancji jonowych i polarnych,
np. NaCl i HCl w wodzie;
4.8
wyjaśnia i stosuje termin stopień dysocjacji dla ilościowego opisu zjawiska
dysocjacji elektrolitycznej;
4.9
przewiduje odczyn roztworu po reakcji np. tlenku wapnia z wodą, tlenku
siarki(VI) z wodą, wodorotlenku sodu z kwasem solnym (zmieszanych w ilościach
stechiometrycznych i niestechiometrycznych);
4.10 tłumaczy przyczynę kwasowego odczynu roztworów kwasów, zasadowego
odczynu roztworów wodnych niektórych wodorotlenków (zasad) oraz odczynu
niektórych roztworów soli (hydroliza);
4.11 podaje przykłady wskaźników pH (fenoloftaleina, oranŜ metylowy, wskaźnik
uniwersalny) i omawia ich zastosowanie; bada odczyn roztworu;
4.12 pisze równania reakcji: zobojętniania, wytrącania osadów i hydrolizy soli w formie
cząsteczkowej i jonowej;
4.13 projektuje doświadczenia pozwalające otrzymać róŜnymi metodami kwasy,
wodorotlenki i sole;
5. Kinetyka i równowaga chemiczna. Uczeń
5.1
definiuje termin: szybkość reakcji (jako zmiana stęŜenia reagenta w czasie);
5.2
szkicuje wykres zmian stęŜeń reagentów i szybkości reakcji w funkcji czasu;
5.3
opisuje czynniki wpływające na szybkość reakcji (stęŜenie, katalizator,
rozdrobnienie, temperatura);
5.4
wykazuje się znajomością i rozumieniem pojęć: stan równowagi dynamicznej
i stała równowagi;
5.5
podaje treść reguły przekory i stosuje ją do jakościowego określenia wpływu
zmian temperatury, stęŜenia i ciśnienia na układ pozostający w stanie równowagi
dynamicznej;
5.6
oblicza stałą równowagi oraz stęŜenia początkowe i równowagowe reagentów;
5.7
tłumaczy i stosuje teorię kwasów i zasad Brınsteda-Lowry’ego;
5.8
wyjaśnia terminy: pH, pKw i stosuje je w obliczeniach;
5.9
porównuje moc elektrolitów na podstawie wartości ich stałych dysocjacji;
56
Wersja projektu z 5 maja 2008
6. Reakcje utleniania i redukcji. Uczeń
6.1
wykazuje się znajomością i rozumieniem pojęć: stopień utlenienia, utleniacz,
reduktor, utlenianie, redukcja;
6.2.
oblicza stopnie utlenienia pierwiastków w jonie i cząsteczce związku
nieorganicznego i organicznego;
6.3.
wskazuje utleniacz, reduktor, proces utleniania i redukcji w podanej reakcji
redoks;
6.4.
przewiduje typowe stopnie utlenienia pierwiastków na podstawie konfiguracji
elektronowej ich atomów;
6.5.
wykazuje się znajomością zasad bilansu elektronowego – dobiera współczynniki
stechiometryczne w prostych równaniach reakcji utleniania – redukcji (w formie
cząsteczkowej i jonowej);
7. Metale. Uczeń
7.1.
opisuje podstawowe właściwości fizyczne metali i wyjaśnia je w oparciu
o znajomość natury wiązania metalicznego;
7.2.
pisze równania reakcji ilustrujące typowe właściwości chemiczne metali wobec:
tlenu (Mg, Ca, Al, Zn, Fe, Cu), wody (Na, K, Mg, Ca), kwasów nieutleniających
(Na, K, Ca, Mg, Al, Zn, Fe, Mn, Cr), rozcieńczonych i stęŜonych roztworów
kwasów utleniających (Mg, Zn, Al, Cu, Ag, Fe);
7.3.
analizuje i porównuje właściwości fizyczne i chemiczne metali grup 1. i 2.;
7.4.
opisuje właściwości fizyczne i chemiczne glinu; wyjaśnia na czym polega
pasywacja glinu i tłumaczy znaczenie tego zjawiska w zastosowaniu glinu w
technice; projektuje doświadczenie, którego przebieg pozwoli wykazać, Ŝe tlenek
i/lub wodorotlenek glinu wykazują charakter amfoteryczny;
7.5.
przewiduje kierunek przebiegu reakcji metali z kwasami i z roztworami soli, na
podstawie danych zawartych w szeregu aktywności metali; wyjaśnia działanie
ogniwa Daniela, Volty, Leclanchego;
7.6.
projektuje doświadczenie, którego wynik pozwoli porównać aktywność chemiczną
metali, np. miedzi i cynku;
7.7.
analizuje moŜliwe stopnie utlenienia metali (szczególnie bloku d) w zaleŜności od
konfiguracji elektronowych ich atomów;
7.8.
wyjaśnia dlaczego związki manganu(VII) i chromu(VI) przejawiają właściwości
utleniające; bilansuje równania reakcji manganianu(VII) potasu z reduktorami, np.
z K2SO3 w środowisku o odczynie kwasowym, zasadowym i obojętnym (w formie
cząsteczkowej i jonowej); a takŜe dichromianu(VI) potasu z reduktorem, np.
siarczanem(IV) potasu w środowisku o odczynie kwasowym (w formie
cząsteczkowej i jonowej);
7.9.
opisuje sposób otrzymywania Ŝelaza w przemyśle; dostrzega problem korozji,
proponuje sposoby ochrony przed korozją.
8. Niemetale. Uczeń
8.1.
opisuje podobieństwa we właściwościach pierwiastków w grupach układu
okresowego i zmienność właściwości w okresach – wskazuje połoŜenie niemetali;
8.2.
wyjaśnia, dlaczego gazy szlachetne są bierne chemicznie;
8.3.
pisze równania reakcji ilustrujących typowe właściwości chemiczne niemetali, w
tym reakcje: tlenu z metalami (Mg, Ca, Al, Zn, Fe, Cu) i z niemetalami (C, S, H2,
57
Wersja projektu z 5 maja 2008
8.4.
8.5.
8.6.
8.7.
8.8.
8.9.
8.10.
8.11.
8.12.
8.13.
8.14.
P), wodoru z niemetalami (Cl2, Br2, O2, N2, S,), chloru, bromu i siarki z metalami
(Na, K, Mg, Ca, Fe, Cu);
projektuje doświadczenie, w wyniku którego moŜna otrzymać wodór w laboratorium (reakcja aktywnych metali z wodą i/lub niektórych metali z niektórymi
kwasami);
planuje i opisuje doświadczenie, którego przebieg wykaŜe, Ŝe np. brom jest
aktywniejszy od jodu i mniej aktywny od chloru;
opisuje typowe właściwości chemiczne wodorków pierwiastków 17 grupy, w tym
ich zachowanie wobec wody i zasad;
przedstawia i uzasadnia zmiany mocy kwasów fluorowcowodorowych;
projektuje doświadczenie pozwalające otrzymać tlen w laboratorium (np. rozkładu
H2O2);
pisze równania reakcji otrzymywania tlenków o liczbach atomowych od 1 do 30
(synteza, rozkład soli np. CaCO3 i wodorotlenków np. Cu(OH)2);
opisuje typowe właściwości chemiczne tlenków pierwiastków o liczbach
atomowych od 1 do 30, w tym zachowanie wobec wody, kwasów i zasad;
klasyfikuje tlenki ze względu na ich charakter chemiczny (kwasowy, zasadowy,
amfoteryczny i obojętny); planuje doświadczenie, którego przebieg wykaŜe
charakter chemiczny tlenku;
klasyfikuje poznane kwasy ze względu na ich skład (kwasy tlenowe i beztlenowe),
moc i właściwości utleniające;
opisuje typowe właściwości chemiczne kwasów, w tym zachowanie wobec:
metali, tlenków metali, wodorotlenków i soli słabszych kwasów;
ilustruje, stosownymi równaniami reakcji, utleniające właściwości stęŜonego
i rozcieńczonego roztworu kwasu azotowego(V);
9. Węglowodory. Uczeń
9.1
podaje załoŜenia teorii strukturalnej budowy związków organicznych;
9.2
rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne węglowodorów; podaje nazwę
węglowodoru (alkanu, alkenu i alkinu) o podanym wzorze strukturalnym i/lub
półstrukturalnym;
9.3
stosuje następującą terminologię: węglowodory nasycone, nienasycone i aromatyczne, szeregi homologiczne, wzór ogólny, izomeria, fluorowcopochodne;
9.4 rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne izomerów konstytucyjnych, połoŜenia
podstawnika, izomerów optycznych węglowodorów i ich prostych
fluorowcopochodnych o podanym wzorze sumarycznym; wśród podanych
wzorów węglowodorów i ich fluorowcopochodnych pochodnych wskazuje
izomery konstytucyjne; wyjaśnia zjawisko izomerii cis-trans; uzasadnia
moŜliwość wystąpienia izomerii cis- trans w cząsteczce o podanym wzorze
strukturalnym (lub półstrukturalnym);
9.5
określa tendencje zmian właściwości fizycznych (stanu skupienia, temperatury
topnienia itp.) alkanów, alkenów i alkinów w szeregu homologicznym;
9.6 opisuje właściwości chemiczne alkanów, na przykładzie następujących reakcji
metanu i etanu: spalanie, podstawianie (substytucja) atomu (lub atomów) wodoru
przez atom (lub atomy) chloru albo bromu przy udziale światła;
9.7 opisuje właściwości chemiczne alkenów, na przykładzie następujących reakcji
etenu i propenu: przyłączenie (addycja): H2, Cl2 i/lub Br2, HCl, i/lub HBr, H2O;
przewiduje produkty reakcji przyłączenia halogenowodoru do niesymetrycznych
alkenów na podstawie reguły Markownikowa - produkty główne i uboczne;
58
Wersja projektu z 5 maja 2008
9.8
9.9
9.10
9.11
9.12
9.13
9.14
9.15
9.16
9.17
9.18
9.19
10.
zachowanie wobec zakwaszonego roztworu manganianu (VII) potasu,
polimeryzacja;
wyjaśnia na czym polega reakcja eliminacji;
planuje ciąg przemian pozwalających otrzymać np. eten z etanu (z udziałem
halogenopochodnych węglowodorów);
opisuje właściwości chemiczne alkinów, na przykładzie etynu: przyłączenie: H2,
Cl2 i/lub Br2, HCl, i/lub HBr, H2O, trimeryzacja;
ustala wzór monomeru z jakiego został otrzymany polimer o podanej strukturze;
planuje ciąg przemian pozwalających otrzymać, np. benzen z węgla i dowolnych
odczynników nieorganicznych;
opisuje i wyjaśnia budowę cząsteczki benzenu z uwzględnieniem delokalizacji
elektronów; tłumaczy dlaczego benzen, w przeciwieństwie do alkenów, nie
odbarwia wody bromowej ani zakwaszonego roztworu manganianu(VII) potasu;
opisuje właściwości węglowodorów aromatycznych, na przykładzie reakcji
benzenu i toluenu: spalanie, reakcje z Cl2 lub Br2 wobec katalizatora(przy udziale
światła lub bez), nitrowanie;
projektuje doświadczenia dowodzące róŜnic we właściwościach węglowodorów
nasyconych, nienasyconych i aromatycznych;
prowadzi obliczenia w oparciu o stechiometrię reakcji z udziałem węglowodorów,
np. ustala ilość tlenu i/lub powietrza potrzebną do spalenia próbki węglowodoru o
podanej masie (lub objętości), z udziałem fluorowcopochodnych węglowodorów,
np. ustala masę (lub objętość) etenu, który powstanie w reakcji podanej ilości
bromoetanu z nadmiarem alkoholowego roztworu wodorotlenku potasu;
prowadzi obliczenia umoŜliwiające ustalenie wzoru empirycznego i rzeczywistego
węglowodoru;
opisuje przebieg destylacji ropy naftowej i węgla kamiennego i wymienia
produkty tych procesów; wyjaśnia pojęcie liczba oktanowa (LO) i podaje sposoby
zwiększania LO benzyny; tłumaczy na czym polega kraking oraz reforming i
uzasadnia konieczność prowadzenia tych procesów w przemyśle;
wyjaśnia przyczyny i skutki obecności w powietrzu tlenków węgla, azotu i siarki;
ocenia wpływ tych zanieczyszczeń powietrza na środowisko;
Hydroksylowe pochodne węglowodorów − alkohole i fenole. Uczeń
10.1. zalicza substancję do alkoholi lub fenoli, na podstawie budowy jej cząsteczki;
wskazuje wzory alkoholi pierwszo-, drugo-, i trzeciorzędowych;
10.2. rysuje wzory strukturalne i/lub półstrukturalne izomerów alkoholi mono- i
polihydroksylowych o podanym wzorze sumarycznym (izomerów szkieletowych,
połoŜenia podstawnika i enancjomerów); podaje ich nazwy systematyczne;
10.3. opisuje właściwości chemiczne alkoholi, na przykładzie etanolu i innych prostych
alkoholi w oparciu o reakcje: spalania wobec róŜnej ilości tlenu, reakcje z HCl
i/lub HBr, zachowanie wobec sodu, utlenienie do związków karbonylowych i
ewentualnie do kwasów karboksylowych, odwodnienie do alkenów, reakcję z
nieorganicznymi kwasami tlenowymi i kwasami karboksylowymi;
10.4. wyjaśnia, dlaczego roztwory wodne metanolu i etanolu mają odczyn obojętny i nie
przewodzą prądu elektrycznego;
10.5. porównuje właściwości fizyczne i chemiczne: etanolu, glikolu etylenowego
i glicerolu; projektuje doświadczenie, którego przebieg pozwoli odróŜnić alkohol
monohydroksylowy od alkoholi polihydroksylowych;
10.6. opisuje działanie: CuO i K2Cr2O7/H2SO4 na alkohole pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe;
59
Wersja projektu z 5 maja 2008
10.7.
10.8.
10.9.
10.10.
10.11.
10.12.
10.13.
dobiera współczynniki reakcji roztworu manganianu(VII) potasu (w środowisku
kwasowym) z etanolem;
planuje ciąg przemian pozwalających przekształcić, np. etan w kwas octowy,
a następnie w octan etylu;
opisuje reakcję benzenolu z: sodem i z wodorotlenkiem sodu; bromem, kwasem
azotowym(V);
projektuje doświadczenie, w wyniku którego moŜna odróŜnić fenol od alkoholu;
wyjaśnia róŜnice we właściwościach chemicznych alkoholi i fenoli;
prowadzi obliczenia w oparciu o stechiometrię reakcji z udziałem alkoholi i fenoli,
np. ustala stęŜenie roztworu kwasu octowego otrzymanego wskutek utlenienia
etanolu zawartego w podanej ilości roztworu C2H5OH;
prowadzi obliczenia umoŜliwiające ustalenie wzoru empirycznego i rzeczywistego
alkoholu i/lub fenolu;
11.
Związki karbonylowe − aldehydy i ketony. Uczeń
11.1 opisuje budowę związków karbonylowych, wymienia róŜnice w strukturze
aldehydów i ketonów; odróŜnia wzór aldehydu od wzoru ketonu, na podstawie
obecności w cząsteczkach grupy aldehydowej i/lub ketonowej;
11.2. rysuje wzory strukturalne i/lub półstrukturalne izomerycznych aldehydów
i ketonów o podanym wzorze sumarycznym; tworzy nazwy systematyczne
prostych aldehydów i ketonów;
11.3. pisze równanie reakcji utleniania alkoholu pierwszo- i drugorzędowego np.
tlenkiem miedzi(II);
11.4. określa rodzaj związku karbonylowego (aldehyd czy keton) na podstawie
wyników próby (z odczynnikiem Tollensa i/lub Trommera);
11.5. planuje doświadczenie, którego celem jest odróŜnienie aldehydu od ketonu, np.
metanalu od propanonu;
11.6. pisze równania reakcji polimeryzacji metanalu i opisuje właściwości otrzymanego
produktu;
11.7. opisuje strukturę produktu reakcji polikondensacji metanalu i beznenolu;
11.8. prowadzi obliczenia w oparciu o stechiometrię reakcji z udziałem aldehydów
i ketonów, np. ustala liczbę gramów srebra otrzymanych w reakcji podanej ilości
aldehydu w próbie Tollensa;
11.9. porównuje budowę, metody otrzymywania i właściwości aldehydów i ketonów;
11.10. prowadzi obliczenia umoŜliwiające ustalenie wzoru empirycznego i rzeczywistego
aldehydu i/lub ketonu;
12.
Kwasy karboksylowe. Uczeń
12.1 opisuje budowę prostych alifatycznych i aromatycznych kwasów karboksylowych;
wskazuje grupę karboksylową i resztę kwasową we wzorach kwasów
karboksylowych; rysuje wzory strukturalne i/lub półstrukturalne izomerycznych
kwasów karboksylowych o podanym wzorze sumarycznym;
12.2. tłumaczy przyczynę redukujących właściwości kwasu mrówkowego;
12.3. wyjaśnia róŜnice i podobieństwa w strukturze cząsteczek niŜszych i wyŜszych
kwasów karboksylowych;
12.4. zapisuje równania reakcji otrzymywania kwasów karboksylowych z alkoholi
i aldehydów;
60
Wersja projektu z 5 maja 2008
12.5.
12.6.
12.7.
12.8.
12.9.
12.10.
12.11.
12.12.
12.13.
pisze równania dysocjacji elektrolitycznej prostych kwasów karboksylowych
i nazywa powstające w tych reakcjach jony;
zapisuje równania reakcji kwasów karboksylowych, których produktami są: sole,
estry; projektuje doświadczenie pozwalające otrzymywać sole kwasów
karboksylowych w reakcjach kwasów z: metalami, tlenkami metali,
wodorotlenkami metali i solami słabych kwasów;
projektuje doświadczenie, którego wynik wykaŜe podobieństwo we
właściwościach chemicznych kwasów nieorganicznych i kwasów
karboksylowych;
projektuje doświadczalny sposób odróŜnienia nasyconych i nienasyconych
kwasów tłuszczowych;
projektuje doświadczenie, którego wynik dowiedzie, Ŝe kwas octowy jest kwasem
słabszym od kwasu siarkowego(VI) i mocniejszym od H2CO3;
tłumaczy przyczynę zasadowego odczynu roztworu wodnego octanu sodu i mydła;
wyjaśnia budowę dwufunkcyjnych pochodnych węglowodorów, na przykładzie
kwasu mlekowego i salicylowego; omawia występowanie i właściwości kwasów:
mlekowego i salicylowego;
prowadzi obliczenia w oparciu o stechiometrię reakcji z udziałem kwasów
karboksylowych, np. ustala liczbę gramów magnezu, który przereaguje z podaną
ilością kwasu karboksylowego o zadanym stęŜeniu;
prowadzi obliczenia umoŜliwiające ustalenie wzoru empirycznego i rzeczywistego
kwasu karboksylowego;
13.
Estry i tłuszcze. Uczeń
13.1. opisuje strukturę cząsteczek estrów i wiązania estrowego;
13.2. pisze równania reakcji alkoholi z kwasami karboksylowymi;
13.3. tworzy nazwy prostych estrów kwasów karboksylowych i tlenowych kwasów
nieorganicznych; rysuje wzory strukturalne i/lub półstrukturalne estrów na
podstawie ich nazwy;
13.4. zapisuje i wyjaśnia przebieg reakcji octanu etylu: z wodą, w środowisku
o odczynie kwasowym i z roztworem wodorotlenku sodu;
13.5. rysuje wzór strukturalny aspiryny i wyjaśnia dlaczego związek ten nazywamy
kwasem acetylosalicylowym;
13.6. opisuje budowę tłuszczów stałych i ciekłych jako estrów glicerolu i wyŜszych
nasyconych i nienasyconych kwasów tłuszczowych;
13.7. projektuje doświadczenie, którego wynik dowiedzie, Ŝe w skład oleju jadalnego
wchodzą związki o charakterze nienasyconym;
13.8. opisuje przebieg procesu utwardzania tłuszczów ciekłych;
13.9. wyjaśnia w jaki sposób z glicerydów otrzymuje się kwasy tłuszczowe i/lub mydła;
13.10. tłumaczy proces jełczenia tłuszczów;
13.11. prowadzi obliczenia umoŜliwiające ustalenie wzoru empirycznego i rzeczywistego
estru;
13.12. zapisuje ciągi przemian (i odpowiednie równania reakcji) wiąŜące ze sobą
właściwości poznanych węglowodorów i ich pochodnych.
14.
Związki organiczne zawierające azot. Uczeń
14.1. rysuje wzory elektronowe cząsteczek: amoniaku i etyloaminy;
14.2. wyjaśnia róŜnice i podobieństwa w budowie etyloaminy i fenyloaminy (aniliny);
14.3. wyjaśnia przyczynę zasadowych właściwości amoniaku i amin;
61
Wersja projektu z 5 maja 2008
14.4.
14.5.
14.6.
14.7.
14.8.
14.9.
14.10.
14.11.
14.12.
14.13.
14.14.
14.15.
14.16.
14.17.
15.
zapisuje równania reakcji otrzymywania amin alifatycznych w procesie
alkilowania amoniaku;
zapisuje równania reakcji etyloaminy z wodą i z kwasem solnym;
zapisuje równania reakcji fenyloaminy (aniliny) z kwasem solnym i wodą
bromową;
zapisuje równania reakcji acetamidu z wodą w środowisku kwasu siarkowego(VI)
i z roztworem NaOH;
wykazuje, pisząc odpowiednie równanie reakcji, Ŝe produktem kondensacji
mocznika jest związek zawierający w cząsteczce wiązanie peptydowe (biuret);
wyjaśnia, dlaczego mocznik stosowany jest jako nawóz sztuczny;
pisze wzór ogólny α – aminokwasów, w postaci: RCH(NH2)COOH;
opisuje właściwości kwasowo-zasadowe aminokwasów oraz sposób tworzenia
jonów obojnaczych;
projektuje doświadczenie, którego wynik potwierdzi amfoteryczny charakter
aminokwasów (np. glicyny);
pisze równanie reakcji kondensacji dwóch cząsteczek aminokwasów (o podanych
wzorach) i wskazuje wiązanie peptydowe w otrzymanym produkcie;
tworzy wzory dipeptydów i tripeptydów, powstających z podanych aminokwasów
oraz rozpoznaje reszty podstawowych aminokwasów (glicyny, alaniny i fenyloalaniny) w cząsteczkach di- i tripeptydów;
projektuje doświadczenie, którego wynik dowiedzie obecności wiązania
peptydowego w analizowanym związku (reakcja biuretowa);
opisuje przebieg hydrolizy peptydów;
prowadzi obliczenia w oparciu o stechiometrię reakcji z udziałem związków
organicznych zawierających azot, np. oblicza objętość kwasu solnego o podanym
stęŜeniu, która przereaguje z podaną ilością glicyny;
Białka. Uczeń
15.1. opisuje budowę białek (jako polimerów kondensacyjnych aminokwasów);
15.2. opisuje strukturę drugorzędową białek (α- i β-) oraz wykazuje znaczenie wiązań
wodorowych dla ich stabilizacji; tłumaczy znaczenie trzeciorzędowej struktury
białek i wyjaśnia stabilizację tej struktury przez grupy R-, zawarte w resztach
aminokwasów (wiązania jonowe, mostki disiarczkowe, wiązania wodorowe
i oddziaływania Van der Waalsa);
15.3. wyjaśnia przyczynę denaturacji białek, wywołaną oddziaływaniem na nie soli
metali cięŜkich i wysokiej temperatury; wymienia czynniki wywołujące wysalanie
białek i wyjaśnia ten proces; projektuje doświadczenie pozwalające wykazać
wpływ róŜnych substancji i ogrzewania na strukturę cząsteczek białek;
15.4. tłumaczy dlaczego białka w reakcji ze stęŜonym roztworem HNO3 tworzą
produkty o Ŝółtym zabarwieniu i opisuje zastosowanie tej reakcji w identyfikacji
białek;
16.
Cukry. Uczeń
16.1. klasyfikuje cukry na proste i złoŜone, aldozy i ketozy, pentozy i heksozy;
16.2. wyjaśnia pochodzenie cukrów prostych, zawartych np. w owocach (fotosynteza);
16.3. pisze wzory łańcuchowe: rybozy, 2- deoksyrybozy, glukozy i fruktozy i wykazuje,
Ŝe cukry proste naleŜą do polihydroksyaldehydów lub polihydroksyketonów; rysuje
wzory taflowe glukozy i fruktozy;
16.4. projektuje doświadczenie, którego wynik dowiedzie, Ŝe w cząsteczkach cukrów,
przy sąsiednich atomach węgla występują co najmniej dwie grupy –OH; projektuje
62
Wersja projektu z 5 maja 2008
doświadczenie, którego wynik potwierdzi obecność grupy aldehydowej w cząsteczce glukozy;
16.5. wskazuje wiązanie O-glikozydowe w cząsteczce sacharozy;
16.6. wyjaśnia, dlaczego sacharoza nie wykazuje właściwości redukujących;
16.7. projektuje doświadczenie pozwalające przekształcić sacharozę w cukry proste;
16.8. porównuje budowę cząsteczek i właściwości skrobi i celulozy;
16.9. planuje doświadczenie pozwalające stwierdzić obecność skrobi w artykułach
spoŜywczych;
16.10. tłumaczy sposób przekształcenia polisacharydów w cukry proste;
16.11. projektuje ciąg przemian pozwalających przekształcić cukry, np. glukozę w alkohol
etylowy, a następnie w octan etylu.
UWAGI
1. Wszystkie podręczniki chemii (kształcenie w zakresie rozszerzonym) zatwierdzone do
uŜytku są właściwe i wystarczające do realizacji zaproponowanych w projekcie treści
programowych.
2. Nauczyciel moŜe, w miarę moŜliwości (zdolna klasa, dobre wyposaŜenie) poszerzać
zakres treści i wymagań.
3. Zajęcia powinny być prowadzone w niezbyt licznych zespołach uczniowskich (do 15
osób), w salach wyposaŜonych w niezbędne sprzęty i odczynniki chemiczne.
63
Wersja projektu z 5 maja 2008
III-P34
FIZYKA
III etap edukacyjny (gimnazjum)
4 godziny na etap, czyli łącznie 120 godzin
Wersja projektu z dnia 27.05.2008
Wymagania ogólne
Uczeń:
I. Posługuje się wielkościami fizycznymi w celu opisania poznanych zjawisk lub
rozwiązania prostych zadań obliczeniowych
II. Przeprowadza doświadczenia prowadząc obserwacje i wyciągając wnioski z otrzymanych wyników.
III. Wskazuje w otaczającej rzeczywistości przykłady zjawisk opisywanych za pomocą
poznanych praw i zaleŜności fizycznych
IV. Posługuje się informacjami pochodzącymi z analizy przeczytanych tekstów (w tym
popularno-naukowych)
Wymagania szczegółowe:
1. Ruch prostoliniowy i siły. Uczeń:
1.1. Posługuje się pojęciem prędkości do opisu ruchu. Przelicza prędkość podaną w m/s
na km/h i na odwrót.
1.2. Odczytuje prędkość i przebytą odległość z wykresów drogi i prędkości od czasu,
oraz rysuje te wykresy na podstawie opisu słownego.
1.3. Podaje przykłady sił i rozpoznaje je w róŜnych sytuacjach praktycznych.
1.4. Opisuje zachowanie się ciał na podstawie pierwszej zasady dynamiki Newtona.
1.5. OdróŜnia prędkość średnią od chwilowej w ruchu niejednostajnym.
1.6. Posługuje się pojęciem przyspieszenia do opisu ruchu prostoliniowego jednostajnie
przyspieszonego.
1.7. Opisuje zachowanie się ciał na podstawie drugiej zasady dynamiki Newtona.
1.8. Stosuje do obliczeń związek między masą ciała, przyspieszeniem a siłą.
1.9. Oblicza wartość siły cięŜkości działającej na ciało o znanej masie.
1.10. Opisuje wzajemne oddziaływanie ciał posługując się trzecią zasadą dynamiki.
1.11. Wyjaśnia zasadę działania dźwigni dwustronnej.
1.12. Opisuje wpływ oporów ruchu na poruszające się ciała.
2. Energia. Uczeń:
2.1. Wykorzystuje pojęcie energii i wskazuje jej źródła.
2.2. Posługuje się pojęciem pracy i mocy.
2.3. Opisuje wpływ wykonanej pracy na zmianę energii potencjalnej ciała.
64
Wersja projektu z 5 maja 2008
2.4.
Posługuje się pojęciem energii mechanicznej jako sumy energii kinetycznej
i potencjalnej.
2.5. Stosuje zasadę zachowania energii mechanicznej.
2.6. Analizuje jakościowo zmiany energii wewnętrznej spowodowane wykonaniem
pracy i przepływem ciepła.
2.7. Wyjaśnia związek między energią cząsteczek, a temperaturą.
2.8. Wyjaśnia pojęcie przepływu ciepła oraz rolę izolacji cieplnej.
2.9. Opisuje zjawiska topnienia, krzepnięcia, parowania, skraplania, sublimacji
i resublimacji.
2.10. Posługuje się pojęciem ciepła właściwego, ciepła topnienia i ciepła parowania.
2.11. Opisuje ruch cieczy i gazów posługując się pojęciem konwekcji.
3. Właściwości materii. Uczeń:
3.1. Analizuje róŜnicę w budowie mikroskopowej ciał stałych cieczy i gazów.
3.2. Omawia budowę kryształów na przykładzie soli kuchennej.
3.3. Posługuje się pojęciem gęstości.
3.4. Stosuje do obliczeń związek między masą, gęstością i objętością ciał stałych
i cieczy.
3.5. Na podstawie wyników pomiarów określa gęstość cieczy i ciał stałych.
3.6. Opisuje zjawisko napięcia powierzchniowego na wybranym przykładzie.
3.7. Posługuje się pojęciem ciśnienia (w tym ciśnienia hydrostatycznego i atmosferycznego).
3.8. Posługuje się prawem Pascala.
3.9. Oblicza siłę wyporu dla ciał zanurzonych w cieczy lub gazie.
3.10. Wyjaśnia warunki pływania ciał na podstawie prawa Archimedesa.
4. Elektryczność. Uczeń:
4.1. Opisuje sposoby elektryzowania ciał przez tarcie i dotyk; wyjaśnia, Ŝe zjawisko to
polega na przepływie elektronów.
4.2. Opisuje jakościowo oddziaływanie ładunków jednoimiennych i róŜnoimiennych.
4.3. OdróŜnia przewodniki od izolatorów oraz podaje przykłady obu rodzajów ciał.
4.4. Stosuje zasadę zachowania ładunku elektrycznego.
4.5. Posługuje się pojęciem ładunku elektrycznego jako wielokrotności ładunku
elektronu (elementarnego).
4.6. Opisuje przepływ prądu w przewodnikach jako ruch elektronów.
4.7. Posługuje się pojęciem natęŜenia prądu.
4.8. Posługuje się (intuicyjnie) pojęciem napięcia.
4.9. Rozumie pojęcie oporu elektrycznego, stosuje prawo Ohma w prostych obwodach
elektrycznych.
4.10. Posługuje się pojęciem pracy i mocy prądu.
4.11. Przelicza energię elektryczną podaną w kilowatogodzinach na dŜule i na odwrót.
4.12. Buduje proste obwody elektryczne i rysuje ich schematy.
4.13. Wie, Ŝe energia pobierana przez opornik jest oddawana w postaci ciepła.
65
Wersja projektu z 5 maja 2008
5. Magnetyzm. Uczeń:
5.1. Opisuje wzajemne oddziaływanie magnesów stałych w zaleŜności od połoŜenia ich
biegunów
5.2. Opisuje zachowanie igły magnetycznej w obecności magnesu oraz zasadę działania
kompasu
5.3. Opisuje oddziaływanie magnesów na Ŝelazo i podaje przykłady wykorzystania tego
oddziaływania
5.4. Opisuje działanie przewodnika z prądem na igłę magnetyczną
5.5. Opisuje działanie elektromagnesu i rolę rdzenia w elektromagnesie.
5.6. Opisuje wzajemne oddziaływanie magnesów z elektromagnesami i wyjaśnia nim
działanie silnika elektrycznego
6. Ruch drgający i fale. Uczeń:
6.1. Opisuje ruch wahadła i cięŜarka na spręŜynie oraz przemiany energii w tych
ruchach.
6.2. Posługuje się pojęciami amplitudy drgań, okresu, częstotliwości do opisu drgań,
wskazuje połoŜenie równowagi oraz odczytuje amplitudę i okres z danego wykresu
x(t) dla drgającego ciała.
6.3. Opisuje mechanizm przekazywania drgań z jednego punktu ośrodka do drugiego dla
fal na napiętej linie i fal dźwiękowych w powietrzu.
6.4. Wykorzystuje pojęcia amplitudy, okresu i częstotliwości, prędkości i długości fali
do opisu fal harmonicznych oraz posługuje się związkami między tymi
wielkościami.
6.5. Opisuje mechanizm wytwarzania dźwięku w instrumentach muzycznych, głośnikach
itp.
6.6. Wyjaśnia zaleŜność pomiędzy wysokością i głośnością dźwięku a jego częstotliwością i amplitudą.
6.7. Definiuje pojęcia infradźwięku i ultradźwięku.
7. Światło. Uczeń:
7.1. Opisuje róŜnice i podobieństwa w rozchodzeniu się fal mechanicznych i
elektromagnetycznych.
7.2. Wyjaśnia powstawanie obszarów cienia i półcienia za pomocą prostoliniowego
rozchodzenie się światła w ośrodku jednorodnym.
7.3. Posługując się prawem odbicia wyjaśnia powstawanie obrazu pozornego w
zwierciadle płaskim. Opisuje zjawisko rozproszenia światła przy odbiciu od
powierzchni chropowatej.
7.4. Opisuje skupianie promieni w zwierciadle wklęsłym posługując się pojęciami
ogniska i ogniskowej.
7.5. Opisuje (jakościowo) bieg promieni przy przejściu z powietrza do wody i szkła i w
odwrotnym kierunku.
7.6. Opisuje bieg promieni przechodzących przez soczewkę skupiającą i rozpraszającą
(biegnących równolegle do osi optycznej) posługując się pojęciami ogniska i
ogniskowej.
7.7. Rysuje obrazy wytworzone przez soczewki, rozróŜnia obrazy rzeczywiste, pozorne,
proste, odwrócone, powiększone, pomniejszone.
7.8. Wyjaśnia pojęcia krótkowzroczności i dalekowzroczności oraz opisuje rolę
soczewek w ich korygowaniu.
66
Wersja projektu z 5 maja 2008
7.9. Opisuje zjawisko rozszczepienia światła za pomocą pryzmatu.
7.10. Opisuje światło białe jako mieszaninę barw, a światło lasera jako światło
jednobarwne.
7.11. Zna przybliŜoną wartość prędkości światła w próŜni; wie, Ŝe ruch ciał i przekaz
informacji nie mogą zachodzić z prędkością od niej większą.
7.12. Wymienia przykłady fal elektromagnetycznych (radiowe, mikrofale, promieniowanie podczerwone, światło widzialne, promieniowanie nadfioletowe i rentgenowskie) i ich zastosowania.
8. Wymagania przekrojowe. Uczeń:
8.1. Opisuje przebieg i wynik przeprowadzanego doświadczenia, wyjaśnia rolę uŜytych
przyrządów, wykonuje schematyczny rysunek obrazujący układ doświadczalny.
8.2. Wyodrębnia zjawisko z kontekstu, wskazuje czynniki istotne i nieistotne dla
wyniku doświadczenia.
8.3. Szacuje rząd wielkości spodziewanego wyniku i ocenia na tej podstawie wartości
obliczanych wielkości fizycznych.
8.4. Przelicza wielokrotności i podwielokrotności (przedrostki mikro-, mili-, centy-,
hekto-, kilo-, mega-). Przelicza jednostki czasu (sekunda, minuta, godzina, doba).
8.5. RozróŜnia wielkości dane i szukane.
8.6. Odczytuje dane z tabeli i zapisuje dane w formie tabeli.
8.7. Rozpoznaje proporcjonalność prostą na podstawie danych liczbowych lub na
podstawie wykresu oraz posługuje się proporcjonalnością prostą.
8.8. Sporządza wykres na podstawie danych z tabeli (oznaczenie wielkości i skali na
osiach) a takŜe odczytuje dane z wykresu.
8.9. Rozpoznaje zaleŜność rosnącą i malejącą na podstawie danych z tabeli lub na
podstawie wykresu oraz wskazuje wielkość maksymalną i minimalną.
8.10. Posługuje się pojęciem niepewności pomiarowej.
8.11. Zapisuje wynik pomiaru lub obliczenia fizycznego jako przybliŜony (z dokładnością do 2 cyfr wartościowych).
8.12. Planuje doświadczenie lub pomiar, wybiera właściwe narzędzia pomiaru. Mierzy:
czas, długość, masę, temperaturę, napięcie elektryczne, natęŜenie prądu.
9. Wymagania doświadczalne.
W trakcie nauki w gimnazjum uczeń obserwuje i opisuje jak najwięcej doświadczeń, przy
czym obowiązkowo przynajmniej niŜej wymienione. Nie mniej niŜ połowa doświadczeń
z poniŜszej listy powinna zostać wykonana samodzielnie przez uczniów w grupach, a reszta
jako pokaz dla wszystkich, wykonany przez wybranych uczniów pod kontrolą nauczyciela.
Uczeń:
9.1.
9.2.
9.3.
9.4.
9.5.
Wyznacza gęstość substancji, z jakiej wykonano przedmiot w kształcie prostopadłościanu, walca lub kuli za pomocą wagi i linijki.
Wyznacza prędkość przemieszczania się (np. w czasie marszu, biegu, pływania,
jazdy rowerem) za pośrednictwem pomiaru odległości i czasu.
Dokonuje pomiaru siły wyporu za pomocą siłomierza (dla ciała wykonanego
z jednorodnej substancji o gęstości większej od gęstości wody).
Wyznacza masę ciała przy pomocy dźwigni dwustronnej, innego ciała o znanej
masie i linijki.
Wyznacza ciepło właściwe wody za pomocą czajnika elektrycznego lub grzałki
o znanej mocy (przy załoŜeniu braku strat).
67
Wersja projektu z 5 maja 2008
9.6.
9.7.
9.8.
9.9.
9.10.
9.11.
9.12.
9.13.
9.14.
Demonstruje zjawisko elektryzowania przez tarcie oraz wzajemnego oddziaływania
ciał naładowanych.
Buduje prosty obwód elektryczny według zadanego schematu (wymagana jest
znajomość symboli elementów: ogniwo, opornik, Ŝarówka, wyłącznik, woltomierz,
amperomierz).
Wyznacza opór elektryczny opornika lub Ŝarówki za pomocą woltomierza i amperomierza.
Wyznacza moc Ŝarówki zasilanej z baterii za pomocą woltomierza i amperomierza.
Demonstruje działania prądu w przewodzie na igłę magnetyczną (zmiany kierunku
wychylenia przy zmianie kierunku przepływu prądu, zaleŜność wychylenia igły od
pierwotnego jej ułoŜenia względem przewodu).
Demonstruje zjawisko załamania światła (zmiany kąta załamania przy zmianie kąta
padania – jakościowo).
Wyznacza okres i częstotliwość drgań cięŜarka zawieszonego na spręŜynie oraz
okres i częstotliwość drgań wahadła.
Wytwarza dźwięk o wyŜszej i niŜszej częstotliwości od danego dźwięku za pomocą
dowolnego drgającego przedmiotu lub instrumentu muzycznego.
Wytwarza za pomocą soczewki skupiającej ostry obraz przedmiotu na ekranie
odpowiednio dobierając doświadczalnie połoŜenie soczewki i przedmiotu.
Uwagi o realizacji
Na poziomie gimnazjum:
1. Wielkości wektorowe ilustrujemy graficznie nie wprowadzając definicji wektora.
2. Formuły matematyczne wprowadzamy jako podsumowanie poznanych zaleŜności między
wielkościami fizycznymi.
3. Kształcimy umiejętność korzystania z formuł matematycznych, ale sprawdziany wiedzy
konstruujemy tak, aby uczeń który nie opanował jeszcze algebry w wystarczającym
stopniu mógł sobie poradzić bez niej (np. korzystając z proporcji).
4. W klasie I i II nie kształcimy umiejętności przekształcania wzorów (czekamy, aŜ
uczniowie opanują ją na lekcjach matematyki).
5. Wszędzie, gdzie tylko jest to moŜliwe, staramy się ilustrować omawiane zagadnienia
realnymi przykładami (w postaci np. opisu, filmu, pokazu, demonstracji).
6. Staramy się wyrabiać umiejętność sprawnego wykonywania prostych obliczeń i szacunków ilościowych, zwracając uwagę na krytyczną analizę realności otrzymywanych
wyników.
7. Nie wymagamy wprowadzania pojęcia pola elektrycznego, magnetycznego i grawitacyjnego do opisu zjawisk elektrycznych, magnetycznych i grawitacyjnych (widząc przy tym
celowość intuicyjnego wprowadzenia pojęć pól elektrycznego i magnetycznego do
przybliŜenia natury światła).
8. Wymagamy umiejętności sprawnego posługiwania się zaleŜnościami wprost proporcjonalnymi.
9. Wyrabiamy intuicyjne rozumienie zjawisk, kładąc nacisk na opis jakościowy.
10. Nie wymagamy ścisłych definicji wielkości fizycznych kładąc nacisk na ich intuicyjne
zrozumienie i poprawne posługiwanie się nimi.
11. Wykonujemy jak najwięcej doświadczeń i pomiarów posługując się moŜliwie prostymi
i tanimi środkami (w tym przedmiotami uŜytku codziennego).
68
Wersja projektu z 5 maja 2008
12. Uczymy starannego opracowania wyników pomiaru (tworzenie wykresów, obliczanie
średniej) wykorzystując przy tym w miarę moŜliwości narzędzia technologii informacyjnej.
13. W trakcie uzgadniania podstaw programowych do wszystkich przedmiotów kilka
zagadnień (ogniwo, budowa atomu) znalazła się w podstawie chemii, z którą równieŜ
warto się zapoznać.
14. By fizyka mogła być uczona jako powiązany z rzeczywistością przedmiot doświadczalny
wskazane jest, aby jak najwięcej doświadczeń było wykonywanych bezpośrednio przez
uczniów. Zajęcia powinny odbywać się w małych grupach, konieczny jest podział
większych klas na grupy.
69
Wersja projektu z 5 maja 2008
IV-P34
FIZYKA
IV etap edukacyjny (liceum)
poziom podstawowy
1 godzina na etap, czyli łącznie 30 godzin
Wersja projektu z dnia 27.05.2008
Wymagania szczegółowe:
1. Grawitacja i elementy astronomii. Uczeń:
1.1. Opisuje ruch jednostajny po okręgu posługując się pojęciem okresu i częstości.
1.2. Opisuje zaleŜność siły dośrodkowej od masy, prędkości, promienia oraz wskazuje
przykłady sił pełniących rolę siły dośrodkowej.
1.3. Opisuje właściwości siły grawitacji –proporcjonalna zaleŜność od masy, zaleŜność
od odległości.
1.4. Wyjaśnia na czym polega i kiedy występuje stan niewaŜkości.
1.5. Wyjaśnia wpływ siły grawitacji Słońca na ruch planet i siły grawitacji planet na
ruch ich księŜyców, opisuje przyczynę spadania ciał na powierzchnię Ziemi.
1.6. Opisuje ruch sztucznych satelitów wokół Ziemi (jakościowo), wskazuje siłę
dośrodkową, wyznacza zaleŜność okres ruchu od promienia orbity.
1.7. Wyjaśnia dlaczego planety widziane z Ziemi przesuwają się na tle gwiazd,
1.8. Wyjaśnia przyczynę występowania faz i zaćmień KsięŜyca.
1.9. Opisuje zasadę pomiaru odległości do KsięŜyca i planet opartą na paralaksie i
zasadę pomiaru odległości od najbliŜszych gwiazd opartą na paralaksie rocznej,
posługuje się pojęciem roku świetlnego.
1.10. Opisuje zasadę określania orientacyjnego wieku Układu Słonecznego.
1.11. Opisuje budowę Galaktyki i miejsce Słońca w Galaktyce.
1.12. Opisuje Wielki Wybuch jako początek znanego nam Wszechświata; zna
przybliŜony wiek Wszechświata, opisuje rozszerzanie się Wszechświata (ucieczkę
galaktyk).
2. Fizyka jądrowa. Uczeń:
2.1. Posługuje się pojęciami pierwiastek, jądro atomowe, proton, neutron.
2.2. Posługuje się pojęciem izotopu oraz oznacza izotopy (liczbę masowa, liczbę
porządkową).
2.3. Posługuj się pojęciami: energii spoczynkowej, deficytu masy i energii wiązania.
2.4. Opisuje rozpady alfa, beta (wiadomości o neutrinach nie są wymagane), sposób
powstawania promieniowania gamma. Posługuje się pojęciem jądra stabilnego
i niestabilnego.
2.5. Opisuje zanik izotopu promieniotwórczego posługując się pojęciem czasu
połowicznego zaniku. Wyjaśnia zasadę datowania substancji na podstawie składu
izotopowego, np. datowanie węglem 14C.
70
Wersja projektu z 5 maja 2008
2.6.
2.7.
2.8.
2.9.
2.10.
2.11.
2.12.
2.13.
Opisuje proste reakcje jądrowe stosując zasady zachowania: liczby nukleonów
i zasadę zachowania ładunku.
Stosuje zasadę zachowania energii w reakcjach jądrowych opisując przemiany
energii spoczynkowej w kinetyczną lub na odwrót.
Opisuje wybrany sposób wykrywania promieniowania jonizującego.
Wyjaśnia wpływ promieniowania jądrowego na materię oraz na organizmy Ŝywe.
Wskazuje wybrane przykłady zastosowania zjawiska promieniotwórczości.
Opisuje mechanizm reakcji łańcuchowej, w szczególności reakcji rozszczepienia
uranu 235U zachodzącej w wyniku pochłonięcia neutronu.
Opisuje działanie elektrowni atomowej oraz przedstawia korzyści i zagroŜenia
płynące z energetyki jądrowej.
Opisuje reakcje termojądrowe zachodzące w bombie wodorowej oraz w gwiazdach.
Uwagi o realizacji:
1. Ten etap nauczania ma być dokończeniem edukacji gimnazjalnej na zbliŜonym poziomie głębokości, dlatego wszystkie zalecenia dotyczące nauki w gimnazjum dotyczą
równieŜ tych dwóch działów fizyki.
2. Omawianie zarówno grawitacji z astronomią, jak i fizyki jądrowej, powinno w maksymalnym stopniu wykorzystać tkwiącą w omawianych zagadnieniach moŜliwość
licznych i ciekawych odwołań do rzeczywistości - co powinno skutkować zachęceniem do kontynuacji nauki fizyki części uczniów, którzy po gimnazjum takich chęci
nie przejawiali.
3. Skokowa zmiana poziomu wymagań w nauczaniu fizyki (zwłaszcza w sferze matematycznej) powinna być związana z momentem wyselekcjonowania grupy uczniów
zainteresowanych zdawaniem matury z przedmiotów ścisłych, dlatego moŜliwe jest
zwiększenie poziomu wymagań przy omawianiu w tych dwóch działów tylko
wówczas, jeŜeli taka selekcja nastąpi juŜ w momencie tworzenia klasy I liceum.
71
Wersja projektu z 5 maja 2008
IV-R34
FIZYKA
IV etap edukacyjny (liceum)
poziom rozszerzony
8 godzin na etap, czyli łącznie 240 godzin
Wersja projektu z dnia 27.05.2008
Wymagania ogólne
Uczeń:
I. Zna i stosuje terminy, pojęcia i prawa fizyki.
II. Wyjaśnia procesy i zjawiska w otaczającej przyrodzie.
III. Analizuje tekst popularnonaukowy i ocenia zawarte w nim treści.
IV. Wykorzystuje i przetwarza informacje zapisane w postaci tekstu, tabel, wykresów,
schematów i rysunków.
V. Buduje proste modele fizyczne i matematyczne do opisu zjawisk.
VI. Planuje i wykonuje proste doświadczenia i analizuje ich wyniki.
Wymagania szczegółowe
1. Ruch punktu materialnego. Uczeń
1.1. RozróŜnia wielkości wektorowe od skalarnych.
1.2. Opisuje ruch w róŜnych układach odniesienia.
1.3. Oblicza prędkości względne dla ruchów wzdłuŜ prostej.
1.4. Wykorzystuje związki pomiędzy połoŜeniem, prędkością i przyspieszeniem w ruchu
jednostajnym i jednostajnie zmiennym do obliczania parametrów ruchu.
1.5. Rysuje i interpretuje wykresy zaleŜności parametrów ruchu od czasu.
1.6. Oblicza parametry ruchu podczas swobodnego spadku i rzutu pionowego.
1.7. Opisuje swobodny ruch ciał wykorzystując pierwszą zasadę dynamiki.
1.8. Wyjaśnia ruch ciał na podstawie drugiej zasady dynamiki.
1.9. Stosuje trzecią zasadę dynamiki do opisu zachowania się ciał
1.10. Wykorzystuje zasadę zachowania pędu do obliczania prędkości ciał podczas zderzeń
niespręŜystych i zjawiska odrzutu.
1.11. Wyjaśnia zachowania się ciał pod działaniem sił bezwładności w układzie nieinercjalnym.
1.12. Posługuje się pojęciem siły tarcia do wyjaśniania ruchu ciał.
1.13. Składa i rozkłada siły działające wzdłuŜ prostych nierównoległych.
1.14. Oblicza parametry ruchu jednostajnego po okręgu. Opisuje wektory prędkości
i przyspieszenia dośrodkowego.
1.15. Analizuje ruch ciał w dwóch wymiarach na przykładzie rzutu poziomego.
72
Wersja projektu z 5 maja 2008
2. Mechanika bryły sztywnej. Uczeń:
2.1. RozróŜnia pojęcia: punkt materialny, bryła sztywna, zna granice ich stosowalności.
2.2. RozróŜnia pojęcia: masa i moment bezwładności.
2.3. Oblicza momenty sił.
2.4. Analizuje równowagę brył sztywnych, w przypadku, gdy siły leŜą w jednej płaszczyźnie (równowaga sił i momentów sił).
2.5. Wyznacza połoŜenie środka masy.
2.6. Opisuje ruch obrotowy bryły sztywnej wokół osi przechodzącej przez środek masy
(prędkość kątowa, przyspieszenie kątowe).
2.7. Analizuje ruch obrotowy bryły sztywnej pod wpływem momentu sił.
2.8. Stosuje zasadę zachowania momentu pędu do analizy ruchu.
2.9. Uwzględnia energię kinetyczną ruchu obrotowego w bilansie energii.
3. Energia mechaniczna. Uczeń
3.1. Oblicza pracę siły na danej drodze
3.2. Oblicza wartość energii kinetycznej i potencjalnej ciał.
3.3. Wykorzystuje zasadę zachowania energii mechanicznej do obliczania parametrów
ruchu.
3.4. Oblicza moc urządzeń, uwzględniając ich sprawność.
3.5. Stosuje zasadę zachowania energii do opisu zderzeń spręŜystych i niespręŜystych.
4. Grawitacja. Uczeń
4.1. Wykorzystuje prawo ciąŜenia powszechnego do obliczenia siły oddziaływań
grawitacyjnych między masami punktowymi i sferycznie symetrycznymi.
4.2. Rysuje linie pola grawitacyjnego, rozróŜnia pole jednorodne od pola centralnego.
4.3. Oblicza wartość i kierunek pola grawitacyjnego na zewnątrz ciała sferycznie
symetrycznego.
4.4. Wyznacza związek między przyspieszeniem grawitacyjnym na powierzchni planety
a jej masą i promieniem.
4.5. Oblicza zmiany energii potencjalnej grawitacji i wiąŜe je z pracą lub zmianą energii
kinetycznej.
4.6. Wyjaśnia pojęcie pierwszej i drugiej prędkości kosmicznej.
4.7. Oblicza okres ruchu satelitów (bez napędu) wokół Ziemi.
4.8. Oblicza okresy obiegu planet i ich średnie odległości od gwiazdy wykorzystując III
prawo Keplera dla orbit kołowych.
4.9. Oblicza masę ciała niebieskiego na podstawie obserwacji ruchu jego satelity.
5. Termodynamika. Uczeń:
5.1. Wykorzystuje równanie Clapeyrona do obliczania parametrów gazu.
5.2. Wyjaśnia załoŜenia gazu doskonałego i stosuje równanie gazu doskonałego do
wyznaczenia parametrów gazu.
5.3. Opisuje przemianę izotermiczną, izobaryczną i izochoryczną.
5.4. Interpretuje wykresy ilustrujące przemiany gazu doskonałego.
5.5. Opisuje związek pomiędzy temperaturą w skali Kelwina a średnią energią kinetyczną cząsteczek.
5.6. Stosuje pierwszą zasadę termodynamiki, odróŜnia przekaz energii w formie pracy
od przekazu energii w formie ciepła.
73
Wersja projektu z 5 maja 2008
5.7.
5.8.
5.9.
5.10.
5.11.
5.12.
5.13.
Oblicza zmianę energii wewnętrznej w przemianach izobarycznej i izochorycznej
oraz pracę wykonaną w przemianie izobarycznej.
Posługuje się pojęciem ciepła molowego w przemianach gazowych.
Analizuje I zasadę termodynamiki.
Interpretuje II zasadę termodynamiki.
Analizuje cykle termodynamiczne, oblicza sprawność silników cieplnych.
OdróŜnia wrzenie od parowania powierzchniowego; analizuje wpływ ciśnienia na
temperaturę wrzenia cieczy.
Wykorzystuje pojęcie ciepła właściwego oraz ciepła przemiany fazowej w analizie
bilansu cieplnego.
6. Ruch harmoniczny i fale mechaniczne. Uczeń:
6.1. Analizuje ruch pod wpływem sił spręŜystości, podaje przykłady takiego ruchu.
6.2. Oblicza energię potencjalną spręŜystości.
6.3. Stosuje zasadę zachowania energii w ruchu drgającym.
6.4. Oblicza okres drgań cięŜarka na spręŜynie i wahadła matematycznego.
6.5. Interpretuje wykresy zaleŜności połoŜenia, prędkości i przyśpieszenia od czasu
w ruchu drgającym.
6.6. Opisuje drgania wymuszone.
6.7. Opisuje zjawisko rezonansu mechanicznego na wybranych przykładach.
6.8. Opisuje przemiany energii kinetycznej i potencjalnej w ruchu drgającym.
6.9. Stosuje do obliczeń związek między parametrami fali: długością, częstotliwością,
okresem, prędkością.
6.10. Opisuje załamanie fali na granicy ośrodków.
6.11. Wyjaśnia zjawisko ugięcia fali w oparciu o zasadę Huygensa.
6.12. Opisuje zjawisko interferencji, wyznacza długość fali na podstawie obrazu interferencyjnego.
6.13. Opisuje fale stojące i ich związek z falami biegnącymi.
6.14. Opisuje efekt Dopplera w przypadku poruszającego się źródła i nieruchomego
obserwatora.
7. Pole elektryczne. Uczeń:
7.1. Wykorzystuje prawo Coulomba do obliczenia siły oddziaływania elektrostatycznego między ładunkami.
7.2. Posługuje się pojęciem natęŜenia pola elektrostatycznego.
7.3. Oblicza natęŜenie pola centralnego pochodzącego od jednego ładunku punktowego.
7.4. Analizuje jakościowo pole pochodzące od układu ładunków.
7.5. Wyznacza pole elektrostatyczne na zewnątrz naelektryzowanego ciała sferycznie
symetrycznego.
7.6. Przedstawia pole elektrostatyczne za pomocą linii pola.
7.7. Opisuje pole kondensatora płaskiego, oblicza napięcie między okładkami.
7.8. Posługuje się pojęciem pojemności elektrycznej kondensatora.
7.9. Oblicza pojemność kondensatora płaskiego znając jego cechy geometryczne.
7.10. Oblicza pracę potrzebną do naładowania kondensatora.
7.11. Analizuje ruch cząstki naładowanej w stałym jednorodnym polu elektrycznym.
7.12. Opisuje wpływ pola elektrycznego na rozmieszczenie ładunków w przewodniku,
wyjaśnia działanie piorunochronu i klatki Faradaya.
74
Wersja projektu z 5 maja 2008
8. Prąd stały. Uczeń
8.1. Wyjaśnia pojęcie siły elektromotorycznej ogniwa i oporu wewnętrznego
8.2. Oblicza opór przewodnika, znając jego opór właściwy i wymiary geometryczne
8.3. Rysuje charakterystykę prądowo-napięciową opornika podlegającego prawu Ohma.
8.4. Stosuje prawa Kirchhoffa do analizy obwodów elektrycznych
8.5. Oblicza opór zastępczy oporników połączonych szeregowo lub równolegle.
8.6. Oblicza pracę prądu przepływającego przez róŜne elementy obwodu oraz moc
wydzielaną na tych elementach.
8.7. Opisuje wpływ temperatury na opór metali i półprzewodników
8.8. Analizuje pracę prądu elektrycznego, przemiany energii elektrycznej w energię
wewnętrzną.
9. Magnetyzm, indukcja magnetyczna. Uczeń:
9.1. Szkicuje przebieg linii pola magnetycznego w pobliŜu magnesów trwałych
i przewodników z prądem (przewodnik liniowy, pętla, zwojnica).
9.2. Oblicza wektor indukcji magnetycznej wytworzonej przez przewodniki z prądem
(przewodnik liniowy, pętla, zwojnica).
9.3. Analizuje ruch cząstki naładowanej w jednorodnym polu magnetycznym.
9.4. Opisuje wpływ materiałów magnetycznych (ferromagnetyków) na pole magnetyczne.
9.5. Opisuje zastosowanie materiałów ferromagnetycznych.
9.6. Analizuje siłę elektrodynamiczną działającą na przewodnik z prądem w polu
magnetycznym.
9.7. Opisuje zasadę działania silnika elektrycznego.
9.8. Oblicza strumień indukcji magnetycznej przez powierzchnię.
9.9. Analizuje napięcie uzyskiwane na końcach przewodnika podczas ruchu przewodnika w polu magnetycznym.
9.10. Oblicza siłę elektromotoryczną powstającą w wyniku indukcji elektromagnetycznej.
9.11. Stosuje regułę Lenza w celu wskazania kierunku przepływu prądu indukcyjnego.
9.12. Opisuje budowę i zasadę działania prądnicy i transformatora.
9.13. Opisuje prąd przemienny (natęŜenie, napięcie, częstotliwość, wartości skuteczne).
9.14. Opisuje działanie diody jako prostownika.
9.15. Opisuje zjawisko samoindukcji.
10. Fale elektromagnetyczne i optyka. Uczeń:
10.1. Opisuje widmo fal elektromagnetycznych i podaje przykłady wykorzystania fal
w poszczególnych zakresach.
10.2. Opisuje jedną z metod wyznaczenia prędkości światła.
10.3. Opisuje doświadczenia Younga.
10.4. Wyznacza długość fali świetlnej przy uŜyciu siatki dyfrakcyjnej.
10.5. Opisuje i wyjaśnia zjawisko polaryzacji światła przy odbiciu i przy przejściu przez
polaryzator.
10.6. Wykorzystuje prawo załamania światła do wyznaczenia biegu promienia w pobliŜu
granicy dwóch ośrodków.
10.7. Opisuje zjawisko całkowitego wewnętrznego odbicia i wyznacza kąt graniczny.
10.8. Rysuje obrazy rzeczywiste i pozorne otrzymywane za pomocą soczewek skupiających i rozpraszających.
10.9. Stosuje równanie soczewki, wyznacza połoŜenie i powiększenie otrzymanych
obrazów.
75
Wersja projektu z 5 maja 2008
11. Fizyka atomowa i kwanty światła. Uczeń
11.1. Opisuje zjawisko fotoelektryczne
11.2. Stosuje zaleŜność między energią fotonu, a częstotliwością i długością fali do opisu
zjawiska fotoelektrycznego wewnętrznego i zewnętrznego
11.3. Stosuje zasadę zachowania energii do wyznaczenia częstotliwości promieniowania
emitowanego i absorbowanego przez atomy
11.4. Opisuje mechanizmy powstawania promieniowania rentgenowskiego
12. Wymagania przekrojowe.
Oprócz wiedzy z wybranych działów fizyki po kursie rozszerzonym w liceum uczeń:
12.1.
12.2.
12.3.
12.4.
12.5.
12.6.
12.7.
12.8.
Przedstawia jednostki wielkości fizycznych wymienionych w podstawie
programowej, opisuje ich związki z jednostkami podstawowymi.
Samodzielnie wykonuje poprawne wykresy (właściwe oznaczenie osi, wybór
skali, oznaczenie niepewności punktów pomiarowych).
Przeprowadza złoŜone obliczenia liczbowe posługując się kalkulatorem.
Interpoluje, ocenia orientacyjnie wartość pośrednią (interpolowaną) między
danymi w tabeli, takŜe za pomocą wykresu.
Dopasowuje prostą y = ax + b do wykresu i ocenia trafność tego postępowania;
oblicza wartości współczynników a i b (ocena ich niepewności nie jest
wymagana).
Opisuje podstawowe zasady niepewności pomiaru (szacowanie niepewności
pomiaru, obliczanie niepewności względnej, wskazywanie wielkości, której
pomiar ma decydujący wkład do niepewności otrzymanego wyniku pomiaru
wyznaczanej wielkości fizycznej).
Szacuje wartość spodziewanego wyniku obliczeń, krytycznie analizuje realność
otrzymanego wyniku.
Przedstawia własnymi słowami główne tezy poznanego artykułu popularno naukowego z dziedziny fizyki lub astronomii.
13. Wymagania doświadczalne.
Uczeń przeprowadza badania polegające na wykonaniu pomiarów, opisie i analizie wyników
oraz, jeŜeli to moŜliwe, wykonaniu i interpretacji wykresów, dotyczące:
13.1.
13.2.
13.3.
13.4.
13.5.
13.6.
13.7.
13.8.
Ruchu prostoliniowego jednostajnego i jednostajnie zmiennego (np. wyznaczenie
przyspieszenia w ruchu jednostajnie zmiennym).
Spadku swobodnego (np. pomiar i wykonanie wykresu zaleŜności drogi od czasu).
Ruchu wahadła (np. wyznaczenie przyspieszenia ziemskiego).
Ciepła właściwego (np. wyznaczenie ciepła właściwego danej cieczy).
Kształtu linii pól magnetycznego i elektrycznego (np. wyznaczenie pola wokół
przewodu w kształcie pętli, w którym płynie prąd).
Charakterystyki prądowo-napięciowej opornika, Ŝarówki, ewentualnie diody (np.
pomiar i wykonanie wykresu zaleŜności I(U).
Drgań struny (np. pomiar częstotliwości podstawowej drgań struny dla róŜnej
długości drgającej części struny).
Dyfrakcji światła na siatce dyfrakcyjnej lub płycie CD (np. wyznaczenie gęstości
ścieŜek na płycie CD).
76
Wersja projektu z 5 maja 2008
13.9.
Załamania światła (np. wyznaczenie współczynnika załamania światła z pomiaru
kąta granicznego).
13.10. Obrazów optycznych otrzymywanych za pomocą soczewek (np. wyznaczenie
powiększenia obrazu i porównanie go z powiększeniem obliczonym teoretycznie).
Uwagi o realizacji
1. W kursie rozszerzonym naleŜy połoŜyć nacisk na pogłębioną analizę zjawisk, staranne
wykonanie doświadczeń i pomiarów, obliczanie i szacowanie wartości liczbowych
i wreszcie utrwalanie przerobionego materiału. W tym celu materiał nauczania został
okrojony o niektóre tradycyjnie omawiane zagadnienia.
2. Nie uwaŜamy za wskazane kontynuowanie pewnej tradycji polskiego liceum polegającej
na nauczaniu fizyki w klasach o profilu matematyczno-fizycznym praktycznie wyłącznie
na poziomie teoretycznym, bez odniesień do rzeczywistości, bez liczbowych obliczeń
i szacunków, a takŜe bez przeprowadzania i opracowywania pokazów i doświadczeń.
3. W nauczaniu licealnym na poziomie rozszerzonym mamy do czynienia z wyselekcjonowaną pod kątem zdolności i zainteresowań grupą uczniów. UmoŜliwia to znaczne,
skokowe w stosunku do poprzedniego etapu edukacyjnego, zwiększenie poziomu
stosowanej matematyki i rachunków wykonywanych w czasie zajęć. NaleŜy jednak
pamiętać, Ŝe nie oznacza to moŜliwości swobodnego wykorzystywania pojęć nieznanych
jeszcze uczniom z lekcji matematyki: pochodnej, całki, czy teŜ granicy ilorazu róŜnicowego. Wprowadzanie nowego materiału w oparciu o takie pojęcia jest niewskazane.
4. Brak w podstawie programowej zagadnień związanych z fizyką współczesną nie oznacza,
Ŝe nie warto poświęcić im czasu. Oznacza natomiast, Ŝe – m.in. ze względu na duŜe
trudności w jasnym i prostym przedstawieniu najnowszych odkryć – nie naleŜy oczekiwać
egzaminowania z nich uczniów na maturze. Do wprowadzania elementów fizyki współczesnej warto teŜ wykorzystać zalecenia, dotyczące nabycia przez uczniów umiejętności
rozumienia i streszczania tez artykułów popularnonaukowych.
5. Brak w podstawie programowej wymienionych wprost przykładów zastosowań danych
zjawisk nie oznacza, Ŝe nie naleŜy ich pokazywać. Wprost przeciwnie. Jednak ze względu
na szybkość zmian technologicznych odpowiednie przykłady naleŜy dobierać adekwatnie
do aktualnej sytuacji (przykład: powszechne przed paroma laty kineskopy wkrótce znikną
zupełnie ze sklepów).
6. Nie naleŜy oczekiwać od nauczycieli fizyki, Ŝe wyjaśnią uczniom działanie wszelkich
otaczających ich nowoczesnych urządzeń elektronicznych, gdyŜ poziom ich komplikacji
rośnie lawinowo. Nie oznacza to, Ŝe nie warto omawiać takich problemów (np. w formie
seminarium), jednak egzaminowanie z nich uczniów na maturze byłoby bardzo
ryzykowne i nie powinno mieć miejsca.
7. W trakcie nauki w liceum uczeń obserwuje, opisuje i wykonuje jak najwięcej
doświadczeń, przy czym obowiązkowo przynajmniej wymienione w punkcie 13. Nie
mniej niŜ połowa doświadczeń z poniŜszej listy powinna zostać wykonana samodzielnie
przez uczniów w grupach, a reszta jako pokaz dla wszystkich uczniów, w miarę moŜności
wykonany przez wybranych uczniów pod kontrolą nauczyciela. W celu realizacji
programu zajęcia muszą być przeprowadzane w małych grupach. Większe klasy powinny
być podzielone na grupy.
77
Wersja z 5 maja 2008
III-P40
MATEMATYKA
III etap edukacyjny (gimnazjum)
12 godzin na etap, czyli łącznie 360 godzin
Wersja projektu z dnia 5.05.2008
Wymagania ogólne
I. Wykorzystanie i tworzenie informacji
Uczeń interpretuje i tworzy teksty o charakterze matematycznym, uŜywa języka matematycznego
do opisu rozumowania i uzyskanych wyników.
II. Wykorzystywanie i interpretowanie reprezentacji
Uczeń uŜywa prostych, dobrze znanych obiektów matematycznych, interpretuje pojęcia
matematyczne i operuje obiektami matematycznymi.
III. Modelowanie matematyczne
Uczeń dobiera model matematycznego do prostej sytuacji, buduje model matematyczny danej
sytuacji.
IV. UŜycie i tworzenie strategii
Uczeń stosuje strategię jasno wynikającą z treści zadania, tworzy strategię rozwiązania
problemu.
V. Rozumowanie i argumentacja
Uczeń prowadzi proste rozumowania, podaje argumenty uzasadniające poprawność
rozumowania.
Wymagania szczegółowe
1. Liczby wymierne. Uczeń
1.1. Odczytuje i zapisuje liczby naturalne dodatnie w systemie rzymskim (w zakresie do
3999).
1.2. Dodaje, odejmuje, mnoŜy i dzieli liczby wymierne zapisane w postaci ułamków
zwykłych lub rozwinięć dziesiętnych skończonych, zgodnie z własną strategią obliczeń
(takŜe z wykorzystaniem kalkulatora).
1.3. Zamienia ułamki zwykłe na ułamki dziesiętne (takŜe okresowe), zamienia ułamki
dziesiętne skończone na ułamki zwykłe.
1.4. Zaokrągla rozwinięcia dziesiętne liczb.
1.5. Oblicza wartości wyraŜeń arytmetycznych zawierających ułamki zwykłe i dziesiętne.
1.6. Szacuje wartości wyraŜeń arytmetycznych.
Wersja z 5 maja 2008
2. Potęgi. Uczeń
2.1. Oblicza potęgi liczb wymiernych o wykładnikach całkowitych
2.2. Wykonuje działania na potęgach o wykładnikach całkowitych i zapisuje w postaci
jednej potęgi: iloczyny i ilorazy potęg o takich samych podstawach, iloczyny i ilorazy
potęg o takich samych wykładnikach oraz potęgę potęgi.
2.3. Porównuje potęgi o róŜnych wykładnikach naturalnych i takich samych podstawach.
2.4. Zapisuje liczby w notacji wykładniczej, tzn. w postaci a·10k, gdzie k jest liczbą
całkowitą i 1≤a<10.
3. Pierwiastki. Uczeń
3.1. Oblicza wartości pierwiastków drugiego (trzeciego) stopnia z liczb, które są kwadratami
(sześcianami) liczb wymiernych.
3.2. Wyłącza czynnik przed znak pierwiastka oraz włącza czynnik pod znak pierwiastka.
3.3. MnoŜy i dzieli pierwiastki kwadratowe.
3.4. MnoŜy i dzieli pierwiastki sześcienne.
4. Procenty. Uczeń
4.1.
4.2.
4.3.
4.4.
Przedstawia część pewnej wielkości jako procent lub promil tej wielkości i odwrotnie.
Oblicza procent danej liczby, oblicza np. ceny po podwyŜce lub obniŜce o dany procent.
Oblicza liczbę na podstawie danego jej procentu.
Stosuje obliczenia procentowe do rozwiązywania problemów w kontekście praktycznym,
np. wykonuje obliczenia związane z VAT, oblicza odsetki dla lokaty rocznej.
5. WyraŜenia algebraiczne. Uczeń
5.1.
5.2.
5.3.
5.4.
5.5.
Opisuje za pomocą wyraŜeń algebraicznych związki między róŜnymi wielkościami.
Oblicza wartości liczbowe wyraŜeń algebraicznych.
Redukuje wyrazy podobne w sumie algebraicznej.
Dodaje i odejmuje sumy algebraiczne.
MnoŜy jednomiany, mnoŜy sumę algebraiczną przez jednomian oraz mnoŜy sumy
algebraiczne.
5.6. Wyłącza wspólny czynnik z wyrazów sumy algebraicznej poza nawias.
5.7. Wyznacza z podanych wzorów wskazaną wielkość.
6. Równania i nierówności. Uczeń
6.1. Zapisuje związki między nieznanymi wielkościami za pomocą równania lub nierówności
pierwszego stopnia z jedną niewiadomą, w tym związki między wielkościami wprost
proporcjonalnymi i odwrotnie proporcjonalnymi.
6.2. Zapisuje związki między nieznanymi wielkościami za pomocą układu dwóch równań
pierwszego stopnia z dwiema niewiadomymi.
6.3. Rozwiązuje równania i nierówności stopnia pierwszego z jedną niewiadomą.
6.4. Sprawdza, czy dana liczba spełnia równanie (nierówność) stopnia pierwszego z jedną
niewiadomą.
6.5. Rozwiązuje układy równań stopnia pierwszego z dwiema niewiadomymi.
6.6. Sprawdza, czy dana para liczb spełnia układ dwóch równań stopnia pierwszego z dwiema
niewiadomymi.
6.7. Za pomocą równań lub układów równań opisuje i rozwiązuje problemy, które
w zadaniach tekstowych osadzone są w kontekście praktycznym.
Wersja z 5 maja 2008
7. Wykresy funkcji. Uczeń
7.1. Zaznacza w układzie współrzędnych punkty o danych współrzędnych.
7.2. Odczytuje współrzędne punktów.
7.3. Odczytuje i interpretuje informacje przedstawione za pomocą wykresów funkcji (w tym
wykresów opisujących zjawiska występujące w przyrodzie, gospodarce, Ŝyciu
codziennym).
7.4. Odczytuje z wykresu funkcji wartość funkcji dla danego argumentu, argument dla danej
wartości funkcji, dla jakich argumentów funkcja przyjmuje wartości dodatnie, dla jakich
ujemne, a dla jakich zero.
7.5. Oblicza wartości funkcji podanych nieskomplikowanym wzorem i zaznacza punkty
naleŜące do jej wykresu.
8. Statystyka opisowa i wprowadzenie do rachunku prawdopodobieństwa. Uczeń
8.1.
8.2.
8.3.
8.4.
Wyszukuje, selekcjonuje i porządkuje informacje z dostępnych źródeł.
Przedstawia dane w tabeli, na diagramie słupkowym lub kołowym.
Wyznacza średnią arytmetyczną i medianę zestawu danych.
Interpretuje dane przedstawione za pomocą tabel, diagramów słupkowych i kołowych,
wykresów.
8.5. Analizuje proste doświadczenia losowe (np. rzut kostką, rzut monetą, wyciąganie losu)
i określa prawdopodobieństwa najprostszych zdarzeń w tych doświadczeniach
(prawdopodobieństwo wypadnięcia orła w rzucie monetą, dwójki lub szóstki w rzucie
kostką, itp.).
9. Figury płaskie. Uczeń
9.1. Korzysta ze związków między miarami kątów utworzonych przez prostą przecinającą
dwie proste równoległe.
9.2. Rozpoznaje wzajemne połoŜenie prostej i okręgu, rozpoznaje styczną.
9.3. Rozpoznaje kąty środkowe.
9.4. Korzysta z faktu, Ŝe styczna do okręgu jest prostopadła do promienia poprowadzonego
do punktu styczności.
9.5. Oblicza długość okręgu i łuku okręgu.
9.6. Oblicza pole koła, pierścienia, wycinka kołowego.
9.7. Stosuje twierdzenie Pitagorasa.
9.8. Korzysta z własności kątów i przekątnych w prostokątach, równoległobokach,
rombach i w trapezach.
9.9. Oblicza pola i obwody trójkątów i czworokątów.
9.10. Zamienia jednostki pola.
9.11. Powiększa i pomniejsza wielokąty w danej skali.
9.12. Oblicza stosunek pól wielokątów podobnych.
9.13. Rozpoznaje wielokąty przystające i podobne.
9.14. Stosuje cechy przystawania trójkątów.
9.15. Korzysta z własności trójkątów prostokątnych podobnych.
9.16. Rozpoznaje pary figur symetrycznych względem prostej i względem punktu.
9.17. Rozpoznaje figury osiowosymetryczne i środkowosymetryczne.
9.18. Wskazuje oś symetrii i środek symetrii figury.
9.19. Rozpoznaje symetralną odcinka i dwusieczna kata.
9.20. Konstruuje symetralną odcinka i dwusieczną kąta.
9.21. Konstruuje kąty o miarach 60º, 30º, 45º.
9.22. Konstruuje okrąg opisany na trójkącie oraz okrąg wpisany w trójkąt.
9.23. Rozpoznaje wielokąty foremne i korzysta z ich podstawowych własności.
Wersja z 5 maja 2008
10. Bryły. Uczeń
10.1.
10.2.
Rozpoznaje graniastosłupy i ostrosłupy prawidłowe.
Oblicza pole powierzchni i objętość graniastosłupa prostego, ostrosłupa, walca,
stoŜka, kuli (takŜe w zadaniach osadzonych w kontekście praktycznym).
10.3. Zamienia jednostki objętości.
Uwagi i komentarze
Ad. I Uczeń potrafi:
• odczytać informację bezpośrednio wynikającą z treści zadania
• zastosować podany wzór lub podany przepis postępowania
• wykonać rutynową procedurę na typowych lub nietypowych danych
• przejrzyście zapisać przebieg i wynik obliczeń oraz uzyskaną odpowiedź
• odczytać informację z wykorzystaniem więcej niŜ jednej postaci danych
• przedstawić przebieg swojego rozumowania
Ad. II Uczeń potrafi:
• poprawnie wykonywać działania na liczbach,
• przekształcać wyraŜenia algebraiczne, rozwiązywać niezbyt złoŜone równania, ich
układy oraz nierówności, odczytywać z wykresu własności funkcji, sporządzać wykresy
niektórych funkcji, znajdować stosunki miarowe w figurach płaskich i przestrzennych
• zastosować dobrze znaną definicję lub twierdzenie w typowym kontekście
• podać przykład obiektu matematycznego spełniającego zadane warunki
Ad. III Uczeń potrafi, takŜe w sytuacjach praktycznych:
• podać wyraŜenie algebraiczne, funkcję, równanie, nierówność, interpretację
geometryczną, opisujące przedstawioną sytuację
• przetworzyć informacje wyraŜone w jednej postaci w postać ułatwiającą rozwiązanie
problemu
• ocenić przydatność otrzymanych wyników w odniesieniu do sytuacji, dla której
zbudowano model
Ad. IV Uczeń potrafi:
• dobrać odpowiedni algorytm do wskazanej sytuacji problemowej
• ustalić zaleŜności między podanymi informacjami
• zaplanować kolejność wykonywania czynności, wprost wynikających z treści zadania,
lecz nie mieszczących się w ramach rutynowego algorytmu
• krytycznie ocenić otrzymane wyniki
• zaplanować i wykonać ciąg czynności prowadzący do rozwiązania problemu, nie
wynikający wprost z treści zadania
Ad V Uczeń potrafi:
• wyprowadzić wniosek z prostego układu przesłanek i go uzasadnić
• zastosować twierdzenie, które nie występuje w treści zadania
• analizować i interpretować otrzymane wyniki
• przeprowadzić dowód prostego twierdzenia
Ad. 1. Uczeń powinien umieć zamieniać jednostki prędkości, gęstości itp.
Ad. 4.6. Uczeń powinien umieć obliczyć odsetki od lokaty rocznej, ale nie musi umieć obliczać
procentu składanego.
Wersja z 5 maja 2008
IV-P40, IV-R40
MATEMATYKA
IV etap edukacyjny (liceum)
Poziom podstawowy: 10 godzin na etap, czyli łącznie 300 godzin
Poziom rozszerzony: 16 godzin na etap, czyli łącznie 480 godzin
Wersja projektu z dnia 5.05.2008
Wymagania ogólne
POZIOM PODSTAWOWY
POZIOM ROZSZERZONY
I. Wykorzystanie i tworzenie informacji
Uczeń interpretuje tekst matematyczny i formułuje uzyskane wyniki
Uczeń uŜywa języka matematycznego do opisu rozumowania i uzyskanych
wyników
II. Wykorzystanie i interpretowanie reprezentacji
Uczeń uŜywa prostych, dobrze znanych obiektów matematycznych
Uczeń rozumie i interpretuje pojęcia matematyczne oraz operuje obiektami
matematycznymi
III. Modelowanie matematyczne
Uczeń buduje model matematyczny danej sytuacji, uwzględniając
ograniczenia i zastrzeŜenia
Uczeń dobiera model matematyczny do prostej sytuacji
IV. UŜycie i tworzenie strategii
Uczeń stosuje strategię, która jasno wynika z treści zadania
Uczeń tworzy strategię rozwiązania problemu
V. Rozumowanie i argumentacja
Uczeń prowadzi proste rozumowanie, składające się z niewielkiej liczby
kroków
Uczeń tworzy łańcuch argumentów i uzasadnia jego poprawność
Wersja z 5 maja 2008
Wymagania szczegółowe:
Uczeń demonstruje opanowanie umiejętności ogólnych, rozwiązując zadania, w których:
POZIOM PODSTAWOWY
POZIOM ROZSZERZONY
11.1. Przedstawia liczby rzeczywiste w róŜnych postaciach (np.
ułamka zwykłego, ułamka dziesiętnego okresowego, z uŜyciem
symboli pierwiastków, potęg itp.).
11.2. Posługuje się w obliczeniach pierwiastkami dowolnego stopnia
i stosuje prawa działań na pierwiastkach.
11.3. Oblicza potęgi o wykładnikach wymiernych i stosuje prawa
działań na potęgach o wykładnikach wymiernych.
11.4. Wykorzystuje podstawowe własności potęg (równieŜ w
zagadnieniach związanych z innymi dziedzinami wiedzy, np.
fizyką, chemią, informatyką).
11.5. Znajduje zaokrąglenia i przybliŜenia liczb, wykorzystuje pojęcie
błędu przybliŜenia.
11.6. Posługuje się pojęciem przedziału liczbowego, zaznacza
przedziały na osi liczbowej
11.7. Wykorzystuje pojęcie wartości bezwzględnej i jej interpretację
geometryczną, zaznacza na osi liczbowej zbiory opisane za
pomocą równań i nierówności typu:
x − a = b, x − a < b, x − a > b,
11.10. Wykorzystuje definicję logarytmu i stosuje w obliczeniach wzory
na logarytm iloczynu, logarytm ilorazu, logarytm potęgi oraz
wzór na zamianę podstawy logarytmu
11. Liczby rzeczywiste
11.8. Wykonuje obliczenia procentowe, oblicza podatki, zysk z lokat
(równieŜ złoŜonych na procent składany i na okres krótszy niŜ
rok) itp.
11.9. Posługuje się w obliczeniach kalkulatorem.
Wersja z 5 maja 2008
12. WyraŜenia algebraiczne
12.1. Posługuje się wzorami skróconego mnoŜenia:
(a ± b)2, (a ± b)3, a2 – b2, a3 ± b3.
12.2. Rozkłada wielomian na czynniki, stosując wzory skróconego
mnoŜenia lub wyłączanie wspólnego czynnika przed nawias.
12.3. Dodaje, odejmuje i mnoŜy wielomiany.
12.4. Stosując poznane metody, wyznacza dziedzinę prostego
wyraŜenia wymiernego z jedną zmienną, w którym
w mianowniku występują tylko wyraŜenia dające się sprowadzić
do iloczynu wielomianów liniowych i kwadratowych,.
12.5. Dodaje, odejmuje, mnoŜy i dzieli wyraŜenia wymierne; skraca
i rozszerza wyraŜenia wymierne.
12.6. Dzieli wielomiany przez dwumian x – a.
13. Równania i nierówności
13.1. Sprawdza, czy dana liczba jest rozwiązaniem równania.
13.2. Wykorzystuje interpretację geometryczną układu równań
pierwszego stopnia z dwiema niewiadomymi.
13.3. Rozwiązuje równania kwadratowe z jedną niewiadomą.
13.4. Rozwiązuje nierówności kwadratowe.
13.5. Rozwiązuje proste równania wymierne, prowadzące do równań
liniowych lub kwadratowych, np. (x + 1)/(x + 3) = 2,
(x + 1)/x = 2x.
13.6. Stosuje wzory Viète’a
13.7. Rozwiązuje równania i nierówności kwadratowe z parametrem.
13.8. Rozwiązuje układy równań, prowadzące do równań
kwadratowych.
13.9. Stosuje twierdzenie o reszcie z dzielenia wielomianu przez
dwumian x – a.
13.10. Stosuje twierdzenie o pierwiastkach wymiernych wielomianu
o współczynnikach całkowitych.
13.11. Rozwiązuje nierówności wielomianowe.
13.12. Rozwiązuje proste nierówności wymierne, np. (x+1)/(x+3)>2.
13.13. Rozwiązuje proste równania i nierówności z wartością
bezwzględną, typu:
|| x + 1| - 2| > 3 i |x + 1| + |x + 2| < 3
Wersja z 5 maja 2008
14. Funkcje
14.1. Określa funkcje za pomocą wzoru, tabeli, wykresu, opisu
słownego.
14.2. Oblicza ze wzoru wartość funkcji dla danego argumentu, posługuje
się poznanymi metodami rozwiązywania równań do obliczenia, dla
jakiego argumentu funkcja przyjmuje daną wartość.
14.3. Odczytuje z wykresu najwaŜniejsze własności funkcji (dziedzinę,
zbiór wartości, miejsca zerowe, maksymalne przedziały, w których
funkcja rośnie, maleje, ma stały znak, punkty, w których funkcja
przyjmuje w danym przedziale wartość największą lub
najmniejszą).
14.4. Na podstawie wykresu funkcji y = f(x) szkicuje wykresy funkcji
y = f(x + a), y = f(x) + a, y = –f(x), y = f(–x).
14.5. Rysuje wykres funkcji liniowej, korzystając z jej wzoru.
14.6. Wyznacza wzór funkcji liniowej, interpretuje współczynniki
występujące we wzorze funkcji liniowej.
14.7. Szkicuje wykres funkcji kwadratowej, korzystając z jej wzoru.
14.8. Wyznacza wzór funkcji kwadratowej, interpretuje współczynniki
występujące we wzorze funkcji kwadratowej (w postaci
kanonicznej i w postaci ogólnej).
14.9. Wyznacza wartość najmniejszą i wartość największą funkcji
kwadratowej w przedziale domkniętym.
14.10. Wykorzystuje własności funkcji kwadratowej do interpretacji
zagadnień geometrycznych, fizycznych itp. (takŜe osadzonych
w kontekście praktycznym).
14.11. Szkicuje wykres funkcji f(x) = a/x dla danego a, korzysta ze
wzoru i wykresu tej funkcji do interpretacji zagadnień związanych
z wielkościami odwrotnie proporcjonalnymi.
14.12. Szkicuje wykresy funkcji wykładniczych dla róŜnych podstaw.
14.13. Posługuje się funkcjami wykładniczymi do opisu zjawisk
fizycznych, chemicznych, a takŜe w zagadnieniach osadzonych
w kontekście praktycznym.
14.14. Na podstawie wykresu funkcji y = f(x) szkicuje wykres funkcji
y = | f(x) |, a gdy f jest funkcją trygonometryczną takŜe wykres
funkcji y = c·f(x); szkicuje wykres będący efektem wykonania kilku
takich operacji np. wykres funkcji y = | f(x+2) – 3|.
14.15. Szkicuje wykresy funkcji logarytmicznych dla róŜnych
podstaw.
14.16. Posługuje się funkcjami logarytmicznymi do opisu zjawisk
fizycznych, chemicznych, a takŜe w zagadnieniach osadzonych
w kontekście praktycznym.
14.17. Szkicuje wykres funkcji określonej w róŜnych przedziałach
innym wzorem, odczytuje własności takiej funkcji z wykresu.
Wersja z 5 maja 2008
15. Ciągi
15.1. Wyznacza wyrazy ciągu określonego wzorem ogólnym.
15.2. Bada, czy dany ciąg jest arytmetyczny lub geometryczny.
15.3. Stosuje wzór na n-ty wyraz i na sumę n początkowych wyrazów
ciągu arytmetycznego.
15.4. Stosuje wzór na n-ty wyraz i na sumę n początkowych wyrazów
ciągu geometrycznego.
15.5. Wyznacza wyrazy ciągu określonego wzorem rekurencyjnym.
15.6. Oblicza granice ciągów, korzystając z granic ciągów typu 1/n,
1/n2 oraz z twierdzeń o działaniach na granicach ciągów.
15.7. Rozpoznaje szeregi geometryczne zbieŜne i znajduje ich sumy.
16. Trygonometria
16.1. Wykorzystuje definicje i wyznacza wartości funkcji sinus,
cosinus i tangens kątów ostrych.
16.2. Korzysta z przybliŜonych wartości funkcji trygonometrycznych
(odczytanych z tablic lub obliczonych za pomocą kalkulatora).
16.3. Oblicza miarę kąta ostrego, dla której funkcja trygonometryczna
przyjmuje daną wartość (miarę dokładną albo – korzystając
z tablic lub kalkulatora – przybliŜoną).
16.4. Stosuje proste zaleŜności między funkcjami
trygonometrycznymi:
sin α
sin 2 α + cos 2 α = 1 , tg α =
oraz sin(90° − α ) = cos α .
cos α
16.5. Znając wartość jednej z funkcji trygonometrycznych, wyznacza
wartości pozostałych funkcji tego samego kąta ostrego.
16.6. Stosuje miarę łukową i miarę stopniową kąta.
16.7. Wykorzystuje definicje i wyznacza wartości funkcji sinus,
cosinus i tangens dowolnego kąta (przez sprowadzenie do
przypadku kąta ostrego).
16.8. Posługuje się wykresami funkcji trygonometrycznych (np. przy
rozwiązywaniu nierówności typu sin x > a, cos x > a, tg x > a)
16.9. Stosuje wzory na sinus i cosinus sumy i róŜnicy kątów, sumę
i róŜnicę sinusów i cosinusów kątów.
16.10.Rozwiązuje proste równania i nierówności trygonometryczne, na
przykład sin2x = ½, sin2x + cosx = 1, cos2x < ½.
17. Planimetria.
17.1. Stosuje zaleŜności między kątem środkowym, kątem wpisanym
i kątem między styczną a cięciwą okręgu.
17.2. Korzysta z własności stycznej do okręgu i własności okręgów
stycznych.
17.3. Stosuje twierdzenie Talesa do obliczeń geometrycznych.
17.4. Rozpoznaje trójkąty podobne i wykorzystuje (takŜe w
kontekstach praktycznych) cechy podobieństwa.
17.5. Korzysta z własności funkcji trygonometrycznych w
17.7. Stosuje twierdzenia charakteryzujące czworokąty wpisane w
okrąg i czworokąty opisane na okręgu.
17.8. Rozpoznaje figury podobne i jednokładne, wykorzystuje (takŜe
w kontekstach praktycznych) ich własności.
17.9. Stosuje twierdzenie o związkach miarowych między odcinkami
stycznych i siecznych.
17.10.Znajduje związki miarowe w figurach płaskich z zastosowaniem
twierdzenia sinusów i twierdzenia cosinusów.
Wersja z 5 maja 2008
obliczeniach geometrycznych, w tym ze wzoru na pole trójkąta
ostrokątnego o danych dwóch bokach i kącie między nimi.
17.6. Znajduje obrazy prostych figur geometrycznych ( punktu,
prostej, odcinka, okręgu, trójkąta itp.) w symetrii osiowej i
symetrii środkowej.
18. Geometria na płaszczyźnie kartezjańskiej
18.1. Wyznacza równanie prostej w postaci kierunkowej lub ogólnej
przechodzącej przez dwa punkty..
18.2. Bada równoległość i prostopadłość prostych na podstawie ich
równań kierunkowych.
18.3. Wyznacza równanie prostej w postaci kierunkowej, która jest
równoległa (prostopadła) do danej prostej i przechodzi przez
dany punkt.
18.4. Oblicza współrzędne punktu przecięcia dwóch prostych.
18.5. Interpretuje geometrycznie układ dwóch równań liniowych
z dwiema niewiadomymi.
18.6. Oblicza odległości dwóch punktów.
18.7. Interpretuje graficznie nierówność liniową z dwiema
niewiadomymi oraz układy takich nierówności.
18.8. Bada równoległość i prostopadłość prostych na podstawie ich
równań ogólnych.
18.9. Wyznacza współrzędne środka odcinka.
18.10. Posługuje się równaniem okręgu (x – a)2 + (y – b)2 = r2 oraz
opisuje koła za pomocą nierówności.
18.11. Wyznacza punkty wspólne prostej i okręgu.
18.12. Oblicza odległość punktu od prostej.
18.13. Oblicza pole trójkąta o danych wierzchołkach.
18.14. Oblicza współrzędne oraz długość wektora; dodaje i odejmuje
wektory oraz mnoŜy je przez liczbę.
18.15. Interpretuje geometrycznie działania na wektorach i stosuje
wektory do uzasadniania własności figur.
18.16.Stosuje wektory do opisu przesunięcia wykresu funkcji.
19. Stereometria
19.1. Rozpoznaje w graniastosłupach i ostrosłupach kąty między
odcinkami (np. krawędziami, krawędziami i przekątnymi, itp.),
oblicza miary tych kątów.
19.2. Rozpoznaje w graniastosłupach i ostrosłupach kąt między
odcinkami i płaszczyznami (między krawędziami i ścianami,
przekątnymi i ścianami), oblicza miary tych kątów.
19.3. Rozpoznaje w walcach i w stoŜkach kąt między odcinkami oraz
kąt między odcinkami i płaszczyznami (np. kąt między
tworzącymi stoŜka, kąt między tworzącą a podstawą), oblicza
19.7. Wyznacza przekroje graniastosłupów i ostrosłupów płaszczyzną.
Wersja z 5 maja 2008
miary tych kątów
19.4. Wyznacza w znanych bryłach kąty między ścianami.
19.5. Wyznacza przekroje prostopadłościanów.
19.6. Stosuje trygonometrię do obliczeń długości odcinków, miar
kątów, pól powierzchni i objętości w znanych bryłach.
20. Elementy statystyki opisowej. Teoria prawdopodobieństwa i kombinatoryka
20.1. Oblicza średnią arytmetyczną, średnią waŜoną, medianę
i odchylenie standardowe zbioru danych (takŜe w przypadku
danych pogrupowanych), interpretuje te parametry dla danych
empirycznych
20.2. Zlicza obiekty w prostych sytuacjach kombinatorycznych,
niewymagających uŜycia wzorów kombinatorycznych, stosuje
regułę mnoŜenia i regułę dodawania.
20.3. Oblicza prawdopodobieństwa w prostych sytuacjach, w których
mamy do czynienia z tzw. klasyczną definicją
prawdopodobieństwa.
20.4. Wykorzystuje wzory na liczbę permutacji, kombinacji i wariacji do
zliczania obiektów w bardziej złoŜonych sytuacjach
kombinatorycznych.
20.5. Oblicza prawdopodobieństwo warunkowe.
20.6. Korzysta z twierdzenia o prawdopodobieństwie całkowitym.
20.7. Korzysta w obliczeniach z niezaleŜności zdarzeń.
20.8. Oblicza prawdopodobieństwo danej liczby sukcesów w schemacie
Bernoullego.
21. Rachunek róŜniczkowy
21.1. Oblicza granice funkcji (takŜe granice jednostronne), korzystając
z twierdzeń o działaniach na granicach i z własności funkcji
ciągłych.
21.2. Oblicza pochodne funkcji wielomianowych i wymiernych.
21.3. Korzysta z geometrycznej i fizycznej interpretacji pochodnej.
21.4. Korzysta z własności pochodnej do wyznaczenia przedziałów
monotoniczności funkcji.
21.5. Znajduje ekstrema funkcji wielomianowych i wymiernych.
21.6. Stosuje pochodne do rozwiązywania zagadnień optymalizacyjnych.
Wersja z 5 maja 2008
Ad V
W podstawie nie ma haseł związanych z logiką, ale to nie oznacza, Ŝe uczeń nie spotka się z rozumowaniami logicznymi i dowodami (takŜe nie
wprost). Właściwie w kaŜdym dziale powinny się pojawiać rozumowania logiczne i pojęcia: załoŜenie, teza, przykład, kontrprzykład, a takŜe
sformułowania „dla kaŜdego”, „jeŜeli ... to...” itp.
Ad 1.3. Uczeń nie musi znać pojęcia logarytmu, ale powinien umieć skorzystać z definicji potęgi, by w prostych przypadkach podać wykładnik przy znanej
podstawie i wyniku potęgowania.
Ad 1.6. Uczeń powinien teŜ umieć zaznaczać na osi sumę przedziałów, np. gdy ilustruje zbiór rozwiązań nierówności kwadratowej.
Ad 3.
W zakresie podstawowym uczeń nie musi umieć rozwiązywać równań wielomianowych, ale powinien umieć skorzystać z definicji pierwiastka do
rozwiązania równań typu x3 = –9. Powinien takŜe umieć skorzystać z własności iloczynu przy rozwiązywaniu równań typu x(x+1)(x–7)=0.
W zakresie rozszerzonym uczeń nie musi umieć rozwiązywać skomplikowanych równań wykładniczych i logarytmicznych, wystarczy, Ŝ umie
stosować odpowiednie wzory w prostych przypadkach.
Ad 3.3. Uczeń nie musi umieć rozwiązywać równań kwadratowych z parametrem, ale powinien umieć rozwiązać równania, które po podstawieniu danej
liczby w miejsce wielkości oznaczonej literą stają się równaniami kwadratowymi.
Ad 5.6. Uczeń nie musi umieć obliczać granicę ciągu wprost z definicji.
Ad 6.
Uczeń nie musi znać definicji cotangensa.
Ad 6.9. Uczeń powinien umieć korzystać z wymienione w tym punkcie wzorów jedynie w prostych sytuacjach, nie wymaga się od niego dowodzenia
skomplikowanych toŜsamości i rozwiązywania złoŜonych równań.
Ad 11.1 i 11.2 Nie wymaga się od ucznia umiejętności obliczenia granicy funkcji i pochodnej funkcji wprost z definicji.
Wersja z 5 maja 2008
.
III-P42
INFORMATYKA
III etap edukacyjny (gimnazjum)
2 godziny na etap, czyli łącznie 60 godzin
Wersja projektu z dnia 5.05.2008
Wymagania ogólne:
Uczeń
1. Bezpiecznie posługuje się komputerem i jego oprogramowaniem. Korzysta z sieci komputerowej.
2. Wyszukuje i wykorzystuje (gromadzi, selekcjonuje, przetwarza) informacje z róŜnych źródeł.
3. Komunikuje się za pomocą komputera i technologii informacyjnej.
4. Opracowuje za pomocą komputera rysunki, teksty, dane liczbowe, motywy, animacje, prezentacje
multimedialne.
5. Rozwiązuje problemy i podejmuje decyzje z wykorzystaniem komputera. Stosuje podejście
algorytmiczne.
6. Stosuje komputer oraz programy i gry edukacyjne do wzbogacania własnego uczenia się i poznawania
róŜnych dziedzin.
7. Stosuje komputer i technologię informacyjną do rozwoju swoich zainteresowań. Potrafi
scharakteryzować inne zastosowania. Jest świadomy zagroŜeń i ograniczeń. Docenia aspekty
społeczne rozwoju zastosowań informatyki
Wymagania szczegółowe:
Uczeń
1. Bezpiecznie posługuje się komputerem i jego oprogramowaniem. Korzysta z sieci komputerowej.
1.1. Potrafi opisać modułową budowę komputera, jego podstawowe elementy i ich funkcje, jak
równieŜ budowę i działanie urządzeń zewnętrznych.
1.2. Posługuje się urządzeniami: multimedialnymi, na przykład do nagrywania/odtwarzania obrazu i
dźwięku.
1.3. Zna podstawowe usługi systemu operacyjnego i programów narzędziowych do zarządzania
zasobami (plikami) i instalowania oprogramowania.
1.4. Wyszukuje i uruchamia programy, porządkuje i archiwizuje dane i programy; stosuje
profilaktykę antywirusową.
1.5. Samodzielnie i bezpiecznie pracuje w sieci lokalnej i globalnej.
1.6. Korzysta z pomocy komputerowej oraz z dokumentacji technicznej urządzeń komputerowych
i oprogramowania.
2. Wyszukuje i wykorzystuje (gromadzi, selekcjonuje, przetwarza) informacje z róŜnych źródeł.
2.1. Potrafi przedstawić typowe sposoby reprezentowania i przetwarzania informacji przez człowieka
i komputer.
2.2. Posługując się odpowiednimi systemami wyszukiwania, znajduje informacje w internetowych
zasobach danych, katalogach, bazach danych.
Wersja z 5 maja 2008
2.3. Pobiera informacje i dokumenty z róŜnych źródeł, w tym internetowych, potrafi ocenić ich
przydatność pod względem treści i formy do wykorzystania w realizowanych zadaniach i
projektach.
3. Komunikuje się za pomocą komputera i technologii informacyjnej.
3.1. Potrafi załoŜyć konto pocztowe w portalu internetowym i skonfigurować je dla swoich potrzeb.
3.2. Bierze udział w dyskusji na forum, w której uczestniczy wiele osób.
3.3. Komunikuje się za pomocą technologii informacyjnej w ramach grupy, współpracującej nad
projektem.
3.4. Stosuje się do zasad netykiety w pracy z komputerem i w komunikacji w sieci.
4. Opracowuje za pomocą komputera rysunki, teksty, dane liczbowe, motywy, animacje, prezentacje
multimedialne.
4.1. Przy uŜyciu edytora grafiki tworzy kompozycje z figur i fragmentów innych rysunków,
umieszcza napisy na rysunkach. Tworzy animacje. Przekształca formaty plików graficznych.
4.2. Przy uŜyciu edytora tekstu tworzy kilkunastostronicową publikację, włączając nagłówek i stopkę,
przypisy, grafikę, tabele, itp. AranŜuje tekst w kolumnach. Opracowuje dokumenty tekstowe o
róŜnym przeznaczeniu.
4.3. Wykorzystuje arkusz kalkulacyjny do rozwiązywania zadań rachunkowych z programu
nauczania gimnazjum (na przykład z matematyki lub fizyki) i z codziennego Ŝycia (na przykład
planowanie wydatków). Posługuje się przy tym adresami bezwzględnymi, względnymi i
mieszanymi.
4.4. Stosuje arkusz kalkulacyjny do gromadzenia danych i przedstawiania ich w postaci graficznej, z
wykorzystaniem odpowiednich typów wykresów.
4.5. Tworzy prostą bazę danych w postaci jednej tabeli i wykonuje na niej podstawowe operacje
bazodanowe.
4.6. Tworzy dokumenty, łącząc obiekty (na przykład tekst, grafikę, tabele, wykresy, tabele i tym
podobne) pobrane z róŜnych programów i źródeł.
4.7. Tworzy prezentację z wykorzystaniem róŜnych elementów multimedialnych, własnych lub
pobranych z innych źródeł: graficznych, tekstowych, filmowych i dźwiękowych.
4.8. Tworzy prostą stronę internetową, zawierającą tekst, grafikę, elementy aktywne, linki,
korzystając ewentualnie z odpowiedniego edytora stron. Potrafi wyjaśnić znaczenie
podstawowych poleceń języka HTML.
5. Rozwiązuje problemy i podejmuje decyzje z wykorzystaniem komputera. Stosuje podejście
algorytmiczne.
5.1. Potrafi objaśnić pojęcie algorytmu, podając odpowiednie przykłady algorytmów rozwiązywania
problemów praktycznych i szkolnych.
5.2. Formułuje ścisły opis prostej sytuacji problemowej, analizuje ją i przedstawia rozwiązanie w
postaci algorytmicznej.
5.3. Stosuje arkusz kalkulacyjny do rozwiązywania prostych problemów algorytmicznych.
5.4. Potrafi opisać sposób znajdowania wybranego elementu w zbiorze nieuporządkowanym i
uporządkowanym. Opisuje algorytm porządkowania zbioru elementów.
5.5. Wykonuje wybrane algorytmy za pomocą komputera w programie demonstracyjnym lub we
własnym programie.
6. Stosuje komputer oraz programy i gry edukacyjne do wzbogacania własnego uczenia się i poznawania
róŜnych dziedzin.
Wersja z 5 maja 2008
6.1. Wykorzystuje programy komputerowe, wspomagające i wzbogacające tematykę róŜnych
przedmiotów.
6.2. Wspiera doświadczenia z przedmiotów eksperymentalnych, posługując się programami
komputerowymi, takimi jak na przykład arkusz kalkulacyjny, programy specjalnego
przeznaczenia, programy edukacyjne.
6.3. Posługuje się programami komputerowymi, słuŜącymi do tworzenia modeli zjawisk i ich
symulacji, takich jak zjawiska fizyczne, chemiczne, biologiczne.
6.4. Przygotowuje z pomocą odpowiednich programów zestawienia danych i sprawozdania na lekcje
róŜnych przedmiotów.
7. Stosuje komputer i technologię informacyjną do rozwoju swoich zainteresowań. Potrafi
scharakteryzować inne zastosowania. Jest świadomy zagroŜeń i ograniczeń. Docenia aspekty
społeczne rozwoju zastosowań informatyki.
7.1. Potrafi opisać wybrane zastosowania technologii informacyjnej, z uwzględnieniem swoich
zainteresowań, oraz ich wpływ na osobisty rozwój, rynek pracy i rozwój ekonomiczny.
7.2. Potrafi przedstawić zarówno poŜytki, jak i niebezpieczeństwa wynikające z rozwoju informatyki i
powszechnego dostępu do informacji. Zna zagroŜenia związane z uzaleŜnieniem się od
komputera.
7.3. Potrafi wymienić zagadnienia etyczne i prawne, związane z ochroną własności intelektualnej i
ochroną danych oraz przejawy przestępczości komputerowej.
Uwagi i komentarze:
Ad.1. Lekcje informatyki powinny odbywać się w szkolnej pracowni komputerowej. Klasy powinny być
dzielone na grupy tak, aby kaŜdy uczeń miał do swojej dyspozycji osobny komputer.
Ad.5.6. W podstawie programowej nie ma zapisów dotyczących nauki języka programowania
i posługiwania się nim przez uczniów przy poszerzaniu umiejętności informatycznych oraz
w rozwiązywaniu problemów metodami informatycznymi. Dopuszcza się wprowadzenie języka
programowania, takiego jak Logo lub Pascal, które mają duŜe walory edukacyjne i mogą słuŜyć
kształceniu pojęć informatycznych.
Ad.6. Podczas prac nad projektami (indywidualnymi lub zespołowymi) lub w czasie zajęć z innych
przedmiotów uczniowie powinni mieć moŜliwość korzystania z komputerów w zaleŜności od potrzeb
wynikających z charakteru zajęć i realizowanych tematów i celów.
Wersja z 5 maja 2008
IV-P42
Technologia informacyjna
IV etap edukacyjny (liceum)
1 godzina na etap, czyli łącznie 30 godzin
Wersja projektu z dnia 2.06.2008
Wymagania ogólne:
Uczeń
I. Posługuje się komputerem i jego oprogramowaniem. Korzysta z sieci komputerowej.
II. Wyszukuje, gromadzi, selekcjonuje, przetwarza i wykorzystuje informacje. Korzysta z róŜnych
źródeł i sposobów zdobywania informacji.
III. Komunikuje się za pomocą komputera i technologii informacyjnej.
IV. Opracowuje informacje za pomocą komputera, w tym: rysunki, teksty, dane liczbowe, animacje,
prezentacje multimedialne.
V. Rozwiązuje problemy i podejmuje decyzje z wykorzystaniem komputera. Stosuje podejście
algorytmiczne.
VI. Stosuje komputer oraz programy edukacyjne do wzbogacania własnego uczenia się i poznawania
róŜnych dziedzin.
VII. Stosuje komputer i technologię informacyjną do rozwoju swoich zainteresowań, potrafi
scharakteryzować zastosowania, jest świadomy zagroŜeń i ograniczeń, docenia aspekty społeczne
rozwoju zastosowań informatyki.
Wymagania szczegółowe:
Uczeń:
1. Posługuje się komputerem i jego oprogramowaniem. Korzysta z sieci komputerowej.
1.1. Potrafi opisać podstawowe elementy komputera, jego urządzenia zewnętrzne i towarzyszące
(np. aparat cyfrowy), scharakteryzować ich działanie w zaleŜności od wartości ich
podstawowych parametrów, opisać współdziałanie tych elementów.
1.2. Potrafi zaprojektować zestaw komputerowy, dobierając parametry jego elementów,
odpowiednio do swoich potrzeb.
1.3. Korzysta z podstawowych usług w sieci komputerowej, lokalnej i rozległej, związanych
z dostępem do informacji, wymianą informacji i komunikacją. Przestrzega przy tym zasad
netykiety i norm prawnych, dotyczących bezpiecznego korzystania i ochrony informacji oraz
danych w komputerach w sieciach komputerowych.
2. Wyszukuje, gromadzi, selekcjonuje, przetwarza i wykorzystuje informacje. Korzysta z róŜnych źródeł
i sposobów zdobywania informacji.
2.1. Znajduje informacje w ukrytych (niejawnych) zasobach Internetu (bazach danych,
np. bibliotecznych, o specjalnym trybie dostępu) i gromadzi je na potrzeby realizowanych
projektów z róŜnych dziedzin.
2.2. Dobiera odpowiednie formaty plików do rodzaju i przeznaczenia zapisanych w nich informacji.
2.3. Samodzielnie znajduje odpowiednie informacje i dokumenty, niezbędne do realizacji projektów
z róŜnych dziedzin.
3. Komunikuje się za pomocą komputera i technologii komunikacyjno-informacyjnej.
Wersja z 5 maja 2008
4. Opracowuje informacje za pomocą komputera, w tym: rysunki, teksty, dane liczbowe, animacje,
prezentacje multimedialne.
4.1. Edytuje obrazy w grafice rastrowej i wektorowej, dostrzega i umie wykorzystać róŜnice między
tymi typami obrazów.
4.2. Przekształca pliki graficzne z uwzględnieniem wielkości plików i ewentualnej utraty jakości
obrazów.
4.3. Opracowuje obrazy pochodzące ze skanera lub aparatu cyfrowego. Tworzy albumy zdjęć.
4.4. Opracowuje wielostronicowy dokument o rozbudowanej strukturze. Stosuje style i szablony,
tworzy spis treści.
4.5. Gromadzi w tabeli arkusza kalkulacyjnego dane, pochodzące np. z Internetu, stosuje
zaawansowane formatowanie tabeli arkusza, dobiera odpowiednie wykresy do danych.
4.6. Tworzy prostą bazę danych. Posługuje się formularzami, porządkuje i wyszukuje dane stosując
filtrowanie.
4.7. Wykonuje podstawowe operacje modyfikowania, i wyszukiwania informacji na prostej
relacyjnej bazie danych.
4.8. Tworzy rozbudowaną prezentację multimedialną na podstawie konspektu i przygotowuje ją do
pokazu. Przenosi prezentację do dokumentu i na stronę internetową. Przegotowuje się do
występu wspomaganego prezentacją.
4.9. Projektuje i tworzy stronę internetową, posługując się stylami, szablonami i elementami
programowania.
5. Rozwiązuje problemy i podejmuje decyzje z wykorzystaniem komputera. Stosuje podejście
algorytmiczne.
5.1. Wykorzystuje narzędzia i metody technologii informacyjnej do rozwiązywania zadań
i problemów z róŜnych dziedzin kształcenia i Ŝycia oraz do weryfikowania uzyskiwanych
wyników.
5.2. Potrafi sformułować specyfikację dla wybranych sytuacji problemowych.
6. Stosuje komputer oraz programy i gry edukacyjne do wzbogacania własnego uczenia się i poznawania
róŜnych dziedzin.
6.1. Wykorzystuje oprogramowanie dydaktyczne i technologię informacyjno do własnych
poszukiwań i w pracy twórczej. Poznaje nowe programy, pomocne przy rozwiązywaniu zadań
i problemów szkolnych.
6.2. Korzysta, odpowiednio do swoich zainteresowań i potrzeb, z zasobów edukacyjnych
udostępnianych na portalach przeznaczonych do kształcenia na odległość.
7. Stosuje komputer i technologię informacyjną do rozwoju swoich zainteresowań, potrafi
scharakteryzować zastosowania, jest świadomy zagroŜeń i ograniczeń, docenia aspekty społeczne
rozwoju zastosowań informatyki.
7.1. Potrafi przedstawić szanse i zagroŜenia dla rozwoju społeczeństwa, związane z rozwojem
technologii informacyjnej.
7.2. Potrafi omówić normy prawne odnoszące się do stosowania technologii informacyjnej,
dotyczące m.in. rozpowszechniania programów komputerowych, przestępczości komputerowej,
poufności, bezpieczeństwa i ochrony danych oraz informacji w komputerze i w sieciach
komputerowych.
7.3. Samodzielnie zapoznaje się z moŜliwościami nowych urządzeń i programów związanych
z technologią informacyjną, swoimi zainteresowaniami i potrzebami edukacyjnymi.
Wersja z 5 maja 2008
Uwagi o realizacji
1. Zajęciami z technologii informacyjnej są objęci wszyscy uczniowie w szkole pogimnazjalnej, równieŜ
ci, którzy wybrali zajęcia rozszerzone z informatyki. W tym drugim przypadku zaleca się, by zajęcia
z informatyki i technologii informacyjnej prowadził ten sam nauczyciel, który moŜe odpowiednio
zaplanować rozkład materiału z obu przedmiotów i uwzględnić powiązania między nimi.
2.
Dodatkowo, rozszerzeniem zajęć z technologii informacyjnej jest moduł Nauka z komputerem,
poświęcony wykorzystaniu tej technologii w róŜnych przedmiotach.
3. Nie narzuca się sztywnego terminu dla zajęć z technologii informacyjnej, mogą być one zaplanowane
w zaleŜności od potrzeb uczniów. Niektóre grupy uczniów mogą potrzebować takich zajęć np.
w klasie maturalnej, pracując nad prezentacją maturalną z języka polskiego.
Wersja z 5 maja 2008
IV-R43
INFORMATYKA
IV etap edukacyjny (liceum)
6 godzin na etap, czyli łącznie 180 godzin
Wersja projektu z dnia 5.05.2008
Wymagania ogólne
Uczeń:
I.
Posługuje się komputerem i jego oprogramowaniem. Korzysta z sieci komputerowej.
II. Wyszukuje, gromadzi, selekcjonuje, przetwarza i wykorzystuje informacje. Korzysta
z róŜnych źródeł i sposobów zdobywania informacji.
III. Komunikuje się za pomocą komputera i technologii informacyjnej.
IV. Opracowuje informacje za pomocą komputera, w tym: rysunki, teksty, dane liczbowe, animacje,
prezentacje multimedialne.
V. Rozwiązuje problemy i podejmuje decyzje z wykorzystaniem komputera. Stosuje podejście
algorytmiczne.
VI. Stosuje komputer oraz programy edukacyjne do wzbogacania własnego uczenia się
i poznawania róŜnych dziedzin.
VII. Stosuje komputer i technologię informacyjną i komunikacyjną do rozwoju swoich zainteresowań,
potrafi scharakteryzować zastosowania, jest świadomy zagroŜeń
i ograniczeń, docenia aspekty społeczne rozwoju zastosowań informatyki.
Wymagania szczegółowe
Uczeń:
1. Posługuje się komputerem i jego oprogramowaniem. Korzysta z sieci komputerowej.
1.1. Potrafi przedstawić sposoby reprezentowania róŜnych form informacji w komputerze: liczb,
znaków, obrazów, animacji, dźwięków.
1.2. Potrafi scharakteryzować funkcje systemu operacyjnego i korzystać z nich. Potrafi omówić róŜne
systemy operacyjne.
1.3. Potrafi: przedstawić warstwowy model sieci komputerowych, określić ustawienia sieciowe
danego komputera i jego lokalizacji w sieci oraz opisać zasady administrowania siecią
komputerową w architekturze klient-serwer. Prawidłowo posługuje się terminologią sieciową.
Korzysta z usług w sieci komputerowej, lokalnej i rozległej, związanych z dostępem do
informacji, wymianą informacji i komunikacją.
1.4. Samodzielnie zapoznaje się z moŜliwościami nowych urządzeń związanych
z technologią informacyjną, poznaje nowe programy i systemy oprogramowania.
2. Wyszukuje, gromadzi, selekcjonuje, przetwarza i wykorzystuje informacje. Korzysta z róŜnych źródeł
i sposobów zdobywania informacji.
2.1. Projektuje relacyjną bazę danych z zapewnieniem integralności danych.
2.2. Stosuje metody wyszukiwania i przetwarzania informacji w relacyjnej bazie danych (język
SQL).
Wersja z 5 maja 2008
2.3.
2.4.
2.5.
Tworzy prostą aplikację bazodanową, wykorzystującą język zapytań, kwerendy, raporty.
Zapewnia integralność danych na poziomie pól, tabel, relacji.
Samodzielnie znajduje odpowiednie informacje i dokumenty w wersji elektronicznej, niezbędne
do realizacji projektów z róŜnych dziedzin.
Potrafi scharakteryzować mechanizmy związane z bezpieczeństwem danych: szyfrowanie,
klucz, certyfikat, zapora ogniowa.
3. Komunikuje się za pomocą komputera i technologii informacyjnej.
3.1. Wykorzystuje zasoby i usługi sieci komputerowych w komunikacji z innymi uŜytkownikami,
w tym do przesyłania i udostępniania danych.
3.2. Bierze udział w dyskusjach sieciowych na tematy informatyczne
4. Opracowuje informacje za pomocą komputera, w tym: rysunki, teksty, dane liczbowe, animacje,
prezentacje multimedialne.
4.1. Opisuje podstawowe modele barw i ich zastosowanie.
4.2. Określa własności grafiki rastrowej i wektorowej oraz charakteryzuje podstawowe
formaty plików graficznych. Tworzy i edytuje obrazy rastrowe i wektorowe z
uwzględnieniem warstw i przekształceń.
4.3. Przetwarza obrazy, np.: zmienia rozdzielczość, rozmiar, model barw, stosuje filtry.
4.4. Wykorzystuje arkusz kalkulacyjny do obrazowania zaleŜności funkcyjnych i do zapisywania
algorytmów.
5. Rozwiązuje problemy i podejmuje decyzje z wykorzystaniem komputera. Stosuje podejście
algorytmiczne.
5.1. Analizuje, modeluje i rozwiązuje sytuacje problemowe z róŜnych dziedzin
5.2. Potrafi scharakteryzować podejście algorytmiczne do rozwiązywania problemu.
5.3. Formułuje przykłady sytuacji problemowych, których rozwiązanie wymaga podejścia
algorytmicznego i uŜycia komputera.
5.4. Potrafi dobrać efektywny algorytm do sytuacji problemowej zapisać go w wybranej notacji.
5.5. Potrafi ocenić własności rozwiązania algorytmicznego (komputerowego), np. zgodność ze
specyfikacją, efektywność działania.
5.6. Opracowuje i przeprowadza wszystkie etapy prowadzące do otrzymania poprawnego
rozwiązania problemu: od sformułowania specyfikacji problemu po testowanie rozwiązania.
5.7. Posługuje się podstawowymi technikami algorytmicznymi
5.8. Umie posłuŜyć się metodą dziel i zwycięŜaj w rozwiązywaniu problemów.
5.9. Potrafi posłuŜyć się rekurencją w przypadkach prostych sytuacji problemowych.
5.10. Stosuje podejście zachłanne w rozwiązywaniu problemów.
5.11. Zna podstawowe algorytmy i umie je wykorzystać:
5.11.1. Algorytmy na liczbach całkowitych, np.:
− reprezentacja liczb w dowolnym systemie pozycyjnym, w tym, w dwójkowym
i szesnastkowym,
− sprawdzanie, czy liczba jest liczbą pierwszą, doskonałą,
− rozkładanie liczby na czynniki pierwsze,
− iteracyjna i rekurencyjna realizacja algorytmu Euklidesa,
− iteracyjne i rekurencyjne obliczanie wartości liczb Fibonacciego,
− wydawanie reszty metodą zachłanną,
Wersja z 5 maja 2008
5.11.2. Algorytmy wyszukiwania i porządkowania (sortowania), np.:
− jednoczesne znajdowanie największego i najmniejszego elementu w zbiorze – algorytm
naiwny i optymalny,
− algorytmy sortowania ciągu liczb: bąbelkowy, przez wybór, przez wstawianie liniowe lub
binarne, przez scalanie, szybki, kubełkowy,
5.11.3. Algorytmy numeryczne, np.:
− obliczanie wartości pierwiastka kwadratowego,
− obliczanie wartości wielomianu za pomocą schematu Hornera.
− zastosowania schematu Hornera: reprezentacja liczb w róŜnych systemach liczbowych,
szybkie podnoszenie do potęgi,
− wyznaczanie miejsc zerowych funkcji metodą połowienia,
− obliczanie pola obszarów zamkniętych.
5.11.4. Algorytmy na tekstach, np.:
− sprawdzanie czy dany ciąg znaków tworzy palindrom, anagram,
− porządkowanie alfabetyczne,
− wyszukiwanie wzorca w tekście,
− obliczanie wartości wyraŜenia podanego w postaci ONP.
5.11.5. Algorytmy kompresji i szyfrowania, np.:
− kody znaków o zmiennej długości, np. alfabet Morse'a, kod Huffmana,
− szyfr Cezara,
− szyfr przestawieniowy,
− szyfr z kluczem jawnym (RSA),
− wykorzystanie algorytmów szyfrowania, np. w podpisie elektronicznym.
5.11.6. Algorytmy badające własności geometryczne, np.:
− sprawdzanie warunku trójkąta,
− badanie połoŜenia punktów względem prostej,
− badanie przynaleŜności punktu do odcinka.
− przecinanie się odcinków,
− przynaleŜność punktu do obszaru,
− konstrukcje rekurencyjne: drzewo binarne, dywan Sierpińskiego, płatek Kocha.
5.12. Potrafi zaprojektować rozwiązanie problemu (realizację algorytmu) i dobrać odpowiednią
strukturę danych
5.13. Potrafi posłuŜyć się metodą zstępującą i wstępującą przy rozwiązywaniu problemu.
5.14. Potrafi dobrać odpowiednie struktury danych do realizacji algorytmu, w tym struktury
dynamiczne.
5.15. Potrafi stosować zasady programowania strukturalnego i modularnego do rozwiązywania
problemu.
5.16. Potrafi określić własności algorytmów na podstawie ich analizy
5.17. Potrafi sprawdzić zgodność algorytmu ze specyfikacją problemu.
5.18. Potrafi określić liczbę operacji wykonywanych przez algorytm.
5.19. Potrafi określić w przybliŜeniu wielkość pamięci potrzebnej do komputerowej realizacji
algorytmu.
5.20. Bada efektywność komputerowych rozwiązań problemów.
5.21. Potrafi wykonać komputerową realizację algorytmu i rozwiązania problemu
5.22. Sprawnie posługuje się zintegrowanym środowiskiem programistycznym przy pisaniu
i uruchamianiu programów.
Wersja z 5 maja 2008
5.23. Stosuje podstawowe konstrukcje programistyczne w wybranym języku programowania,
instrukcje iteracyjne i warunkowe, rekurencję, funkcje i procedury, instrukcje wejścia i wyjścia.
Poprawnie tworzy strukturę programu.
5.24. Stara się dobrać moŜliwie najlepszy algorytm, odpowiednie struktury danych i oprogramowanie
do rozwiązania postawionego problemu.
5.25. Umie dobrać właściwy program uŜytkowy lub samodzielnie napisany program do
rozwiązywanego zadania.
5.26. Potrafi wyjaśnić róŜnicę między testowaniem programu, a poprawnością rozwiązania
problemu.
5.27. Potrafi wyjaśnić źródło błędów w obliczeniach komputerowych (błąd względny, bezwzględny).
5.28. Realizuje indywidualnie lub zespołowo prosty projekt programistyczny z wydzieleniem jego
modułów, w ramach pracy zespołowej, dokumentuje pracę zespołu.
6. Stosuje komputer oraz programy edukacyjne do wzbogacania własnego uczenia się i poznawania
róŜnych dziedzin.
6.1. Opracowuje indywidualne i zespołowe projekty przedmiotowe i międzyprzedmiotowe
z wykorzystaniem metod i narzędzi informatyki.
6.2. Korzysta z zasobów edukacyjnych udostępnianych na portalach przeznaczonych do kształcenia
na odległość.
6.3. Prowadzi swoje e-portfolio i korzysta z niego w rozwoju i planowaniu swojego rozwoju
edukacyjnego w kierunku informatycznym.
7. Stosuje komputer i technologię informacyjną i komunikacyjną do rozwoju swoich zainteresowań,
potrafi scharakteryzować zastosowania, jest świadomy zagroŜeń i ograniczeń, docenia aspekty
społeczne rozwoju zastosowań informatyki.
7.1. Potrafi scharakteryzować najwaŜniejsze elementy procesu rozwoju informatyki i technologii
informacyjnej.
7.2. Potrafi przedstawić szanse i zagroŜenia dla rozwoju społecznego i gospodarczego oraz dla
obywateli, związane z rozwojem informatyki i technologii informacyjno.
7.3. Zna i stosuje normy etyczne i prawne odnoszące się do rozpowszechniania programów
komputerowych, bezpieczeństwa i ochrony danych oraz informacji w komputerze i w sieciach
komputerowych.
7.4. Potrafi omówić zagadnienia przestępczości komputerowej, w tym piractwo komputerowe,
nielegalne transakcje w sieci.
7.5. Przygotowuje się do świadomego wyboru kierunku i zakresu dalszego kształcenia
informatycznego.
Uwagi i komentarze
Ad 1: Lekcje informatyki powinny odbywać się w szkolnej pracowni komputerowej. Klasy powinny
być dzielone na grupy tak, aby kaŜdy uczeń miał do dyspozycji osobny swój komputer.
Zaleca się realizację lekcji informatyki 4 godziny w klasie II i 2 godziny w klasie III.
Ad 6.3: Opcjonalnie, jedynie w przypadku dostęp do odpowiedniego oprogramowania.