Edmund Bieder Jesienią Słońce na łąkach mgłę otęcza I

TEST ABSOLWENTA KLASY DRUGIEJ SZKOŁY PONADGIMNAZJALNEJ.
ZADANIE Z ZAKRESU ANALIZY I INTERPRETACJI TEKSTU LIRYCZNEGO
Wybór wiersza, opracowanie tematu i modelu odpowiedzi: Małgorzata Niewiadomska
Temat: Dokonaj analizy i interpretacji wiersza Edmund Bieder „Jesienią”. Uwzględnij
cechy prądu literackiego, do którego należy utwór oraz ideowy kontekst epoki
Edmund Bieder
Jesienią
Słońce na łąkach mgłę otęcza
I bladozłote sypie skry,
Jak zwiewna biała nić pajęcza,
Jak białorunne zwiewne mgły,
Z rozwianym włosem w pyle złota,
Jak niewyśnione nigdy sny,
Polami błąka się tęsknota,,
A słońce białe sypie skry.
Kwiaty rumieńcem bladym płoną,
powiędłe liście lecą z drzew,
Po cichu, z twarzą osmęconą,
Jak białej śmierci cichy wiew,
Z rozwianym włosem w pyle złota,
Jak rój zbłąkanych nocą mew,
Polami błąka się tęsknota,
A zwiędłe liście lecą z drzew...
Model odpowiedzi
Hipoteza (0 – 1)
Utwór „Jesienią”, reprezentujący konwencję impresjonistyczną, przedstawia ulotne
piękno jesiennego słonecznego dnia i towarzyszący mu nastrój tęsknoty.
1. Nadawca – odbiorca: (0 – 2)
 podmiot liryczny wiersza jest obserwatorem jesiennego pejzażu/człowiekiem
wrażliwym na piękno natury/odczuwającym jesienny nastrój jako wypełniony
tęsknotą,
 adresat: nieokreślony, może nim być odbiorca utworu,
 sytuacja liryczna: podmiot wypowiada się „jesienią”, w słoneczny dzień nasycony
zjawiskami charakterystycznymi dla pory roku: mgły, spadające liście, nici babiego
lata.
2. Ukształtowanie wypowiedzi: jak mówi, w jakim gatunku się wypowiada, jaka
jest dominanta kompozycyjna wiersza: (0-6)
a. monolog liryczny, (0 – 1)
b. wiersz składa się z dwóch ośmiowersowych zwrotek o paralelnej budowie/
paralelizm kompozycyjny, (0 – 1)
c. muzyczność jako typowa cecha poetyki impresjonistycznej uzyskana
przez zastosowanie środków fonetycznych i składniowych oddających ciszę i spokój
jesiennej natury przygotowującej się do zimowego snu oraz adekwatnych
do nastroju tęsknoty odczuwanej przez podmiot. (0 – 4)
Środki fonetyczne to:
c.1. wiersz sylabotoniczny (mimo pewnych odstępstw od rytmu, zresztą
odstępstw regularnych) o rytmie spokojnym, powolnym, dynamizowanym
w co drugim wersie rymem męskim,
c.2. układ rymów abab (ale w każdej kolejnej czwórce już inne) na przemian
żeńskie (otęcza – pajęcza) oraz męskie (drzew – wiew),
c.3. instrumentacje głoskowe naśladujące ciche szelesty i szumy wypełniajace
pejzaż („liście lecą z drzew”).
Środki składniowe współtworzące efekt muzyczności to:
c.4. paralelizm składniowy (każda zwrotka jest jednym zdaniem, zdania te mają
niemal identyczną konstrukcję z powtarzającymi się w tych samych miejscach
motywami lub środkami stylistycznymi – porównania),
c.5. anafory („Jak zwiewna.../Jak białorunne...),
c.6. powtórzenia (kilka innych wersów także zaczyna się słowem „jak”,
w puencie obu zwrotek powtarza się cały wers „Polami błąka się tęsknota”,
ostatnie wersy obu zwrotek zaczynają się od „A...”,
c.7. pogłębione sfunkcjonalizowanie wymienionych środków: anafory
i powtórzenia nadają tekstowi melodyjność, czynią go śpiewnym (powtarzanie
fragmentów tekstu jest cechą właściwą dla pieśni i piosenek). Dodatkowo
powtarzanie tych samych słów lub całych wersów oddaje wyczuwalną monotonię
jesiennych dni czy też nastrój panującej w naturze melancholii.
d. Malarskość ukazanego krajobrazu jesiennego współtworzą obrazy i środki
podporządkowane oddaniu jesiennej palety barw, ulotnych, zmiennych zjawisk
typowych dla jesieni: (0 – 3)
d.1. zatarte kontury – świat widziany przez unoszącą się mgłę („Słońce na łąkach
mgłę otęcza/ I bladozłote sypie skry”) czy unoszące się w powietrzu nici babiego
lata („zwiewna biała nić pajęcza”),
d.2. kolorystyka i naświetlenie obrazu są ściśle związane z porą roku i dnia, jest
dużo światła, ale nie jest ono ostre, jasne, lecz blade, delikatnie iskrzące się,
d.3. w barwach dominują kolory jesieni, ale nie są nazwane bezpośrednio.
Docierają do odbiorcy przez skojarzenia z ukazanymi w wierszu elementami
jesiennego pejzażu: kolory pól i łąk, blady rumieniec (oksymoron!) jesiennych
kwiatów, kolory liści spadających z drzew,
d.4. środki stylistyczne, np. epitety, np. „bladozłote skry” (posłużenie się
odcieniem), metafory, np. ożywienie „słońce... sypie skry” (nasycenie obrazu
światłem) i inne.
e. Dominantę kompozycyjną stanowi powtarzający się motyw upersonifikowanej
tęsknoty błąkającej się wśród jesiennego pejzażu. (0 – 1)
Inne środki wyrazu lub cechy kompozycji wiersza: (0 – 5)
f. porównanie, najczęściej stosowany środek charakteryzujący tęsknotę. Tęsknota
jest porównywana do zjawisk jesiennej aury: „Jak zwiewna biała nić pajęcza,
/Jak białorunne zwiewne mgły... / Polami błąka się tęsknota”, dzięki czemu jej
postać stapia się z krajobrazem, jest jego nieodłączną częścią,
g. inne porównania mają charakter mniej opisowy, lecz bardziej emocjonalny lub
psychologiczny (oddają stan wewnętrzny podmiotu): „Jak niewyśnione nigdy sny”
(tutaj także oksymoron!), „Jak białej śmierci cichy wiew”,
h. upersonifikowana tęsknota przybiera postać kobiety z rozwianymi włosami
(„Z rozwianym włosem” – synekdocha) o twarzy pełnej smutku („z twarzą
osmęconą” – epitet nacechowany stylistycznie, w tym przypadku poetyzm),
i. pierwsza zwrotka skupia się na oddaniu wyglądu tęsknoty, druga bardziej
eksponuje nastrój,
j. pierwsza zwrotka zawiera jasne akcenty światła, w drugiej dominują akcenty
pesymistyczne („powiędłe liście lecą z drzew”, „białej śmierci cichy wiew”, „rój
zbłąkanych nocą mew”). Nastrój smutku narasta,
k. język – nacechowany stylistycznie, język poetycki,
l. wyszukane neologizmy poetyckie, np. „otęcza”, „białorunne”,
m. poetyzmy, np. „skry”, „osmęconą”, „zbłąkanych”.
3. Temat utworu: (0 – 3)
a. utwór należy uznać za wyraz postawy dekadenckiej ze względu na typowe dla niej
motywy: tęsknoty, niespełnienia („niewyśnione sny”), smutku, przeczucia śmierci,
b. istotne znaczenie ma symbolika jesieni kojarzącej się ze schyłkiem, umieraniem,
c. wypowiedź podmiotu ma charakter wyrażonego opisem zwierzenia się ze stanu
własnej duszy,
d. podmiot konsekwentnie podsyca nastrój smutku, który kulminuje w puencie
„A zwiędłe liście lecą z drzew...”,
e. to obraz obumierania nie tylko natury, lecz – wyrażonego symbolicznie –
obumierania duszy podmiotu,
f. tytułowa tęsknota jest tęsknotą za czymś: za mijającym pięknem, za spełnieniem,
za uczuciem lub jest tęsknotą jako trwałym stanem duszy, która nie tęskni
za niczym konkretnym.
4. Konteksty: (0 – 3)
a. inne utwory impresjonistyczne wyrażające nastroje dekadenckie, np. „Deszcz
jesienny”, „Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej”,
b. inne utwory dekadenckie (niekoniecznie impresjonistyczne),
c. dzieła malarskie jako przykład zastosowania techniki impresjonistycznej w innej
dziedzinie sztuki,
d. filozofia Schopenhauera,
e. utwory poświęcone jesieni i korzystające z jej symboliki: „Deszcz jesienny”,
„Chłopi” t.1., „Wesele” (czas akcji).
5. Interpretacja uogólniająca/wniosek: (3/2/1)
Utwór Edmunda Biedera jest wykładnią postaw i poglądów typowych zwłaszcza
dla pierwszego dziesięciolecia Młodej Polski. Wyraża właściwe dla tego okresu nastroje
w sposób charakterystyczny dla wrażliwości artysty młodopolskiego. Jest też doskonałą
realizacją założeń impresjonizmu w poezji.
Edmund Bieder „Jesienią” – model odpowiedzi
(opracowała Małgorzata Niewiadomska)
Hipoteza:
0–1
Utwór „Jesienią”, reprezentujący konwencję impresjonistyczną, przedstawia ulotne
piękno jesiennego słonecznego dnia i towarzyszący mu nastrój tęsknoty.
6. Nadawca – odbiorca.
0–2
 podmiot liryczny wiersza jest obserwatorem jesiennego pejzażu, człowiekiem
wrażliwym
na piękno natury, odczuwającym jesienny nastrój jako wypełniony tęsknotą.
 adresat: nieokreślony, może nim być odbiorca utworu.
 sytuacja liryczna: podmiot wypowiada się „jesienią”, w słoneczny dzień nasycony
zjawiskami charakterystycznymi dla pory roku: mgły, spadające liście, nici babiego
lata.
7. Ukształtowanie wypowiedzi: jak mówi, w jakim gatunku się wypowiada, jaka
jest dominanta kompozycyjna wiersza:
a. Monolog liryczny.
0–1
b. Wiersz składa się z dwóch ośmiowersowych zwrotek o paralelnej budowie /
paralelizm kompozycyjny.
0–1
c. Muzyczność jako typowa cecha poetyki impresjonistycznej uzyskana przez
zastosowanie środków fonetycznych i składniowych oddających ciszę i spokój
jesiennej natury przygotowującej się do zimowego snu oraz adekwatnych do
nastroju tęskonoty odczuwanej przez podmiot.
0–4
Środki fonetyczne to:
c.1. wiersz sylabotoniczny (mimo pewnych odstępstw od rytmu, zresztą
odstępstw regularnych) o rytmie spokojnym, powolnym, dynamizowanym w co
drugim wersie rymem męskim;
c.2. układ rymów abab (ale w każdej kolejnej czwórce już inne) na przemian
żeńskie (otęcza – pajęcza) oraz męskie (drzew – wiew);
c.3. instrumantalizacje głoskowe naśladujące ciche szelesty i szumy
wypełniajace pejzaż („liście lecą z drzew”).
Środki składniowe współtworzące efekt muzyczności to:
c.4. paralelizm składniowy (każda zwrotka jest jednym zdaniem, zdania te mają
niemal identyczną konstrukcję z powtarzającymi się w tych samych miejscach
motywami lub środkami stylistycznymi – porównania);
c.5. anafory („Jak zwiewna.../Jak białorunne...),
c.6. powtórzenia (kilka innych wersów także zaczyna się słowem „jak”, w
puencie obu zwrotek powtarza się cały wers „Polami błąka się tęsknota”,
ostatnie wersy obu zwrotek zaczynają się od „A...”. Powtórzeń jest dużo więcej.
c.7. Anafory i powtórzenia nadają tekstowy melodyjność, czynią go śpiewnym
(powtarzanie fragmentów tekstu jest cechą właściwą dla pieśni i piosenek).
Dodatkowo powtarzanie tych samych słów lub całych wersów oddaje
wyczuwalną monotonię jesiennych dni czy też nastrój panującej w naturze
melancholii.
d. Malarskość ukazanego krajobrazu jesiennego współtworzą liczne środki
podporządkowane oddaniu jesiennej palety barw, ulotnych, zmiennych zjawisk
typowych dla jesieni.
0–3
d.1. Z opisu wyłania się obraz pól, drzew i kwiatów, ale jest to obraz
o niewyraźnych konturach zatartych przez mgły unoszące się nad jesiennymi
polami, blade światło jesiennego słońca („Słońce na łąkach mgłę otęcza / I
bladozłote sypie skry”) czy unoszące się w powietrzu nici babiego lata („zwiewna
biała nić pajęcza”).
d.2. Kolorystyka i naświetlenie obrazu są ściśle związane z porą roku i dnia. Jest
dużo światła, ale nie jest ono ostre, jasne, lecz blade, delikatnie iskrzące się.
d.3. W barwach dominują kolory jesieni, ale nie są nazwane bezpośrednio.
Docierają do odbiorcy przez skojarzenia z ukazanymi w wierszu elementami
jesiennego pejzażu: kolory pól i łąk, blady rumieniec (oksymoron!) jesiennych
kwiatów, kolory liści spadających z drzew.
e. Dominantę kompozycyjną stanowi powtarzający się motyw upersonifikowanej
tęsknoty błąkającej się wśród jesiennego pejzażu.
0–1
Inne środki wyrazu:
0–5
f. Najczęściej stosowanym środkiem charakteryzującym tęsknotę jest porównanie.
Tęsknota jest porównywana do zjawisk jesiennej aury: „Jak zwiewna biała nić
pajęcza, / Jak białorunne zwiewne mgły... / Polami błąka się tęsknota”, dzięki
czemu jej postać stapia się z krajobrazem, jest jego nieodłączną częścią.
g. Inne porównania mają charakter mniej opisowy, lecz bardziej emocjonalny
lub psychologiczny (oddają stan wewnętrzny podmiotu): „Jak niewyśnione nigdy
sny” (tutaj także oksymoron!), „Jak białej śmierci cichy wiew”.
h. Upersonifikowana tęsknota przybiera postać kobiety z rozwianymi włosami
(„Z rozwianym włosem” – synekdocha) o twarzy pełnej smutku („z twarzą
osmęconą” – epitet nacechowany stylistycznie, w tym przypadku poetyzm).
i. Pierwsza zwrotka skupia się na oddaniu wyglądu tęsknoty, druga bardziej
eksponuje nastrój.
j. Pierwsza zwrotka zawiera jasne akcenty światła, w drugiej dominują akcenty
pesymistyczne („powiędłe liście lecą z drzew”, „białej śmierci cichy wiew”, „rój
zbłąkanych nocą mew”). Nastrój smutku narasta.
k. Język – nacechowany stylistycznie, język poetycki,
l. wyszukane neologizmy poetyckie, np. „otęcza”, „białorunne”
m. poetyzmy, np. „skry”, „osmęconą”, „zbłąkanych”.
8. Temat utworu:
0–4
a. Utwór należy uznać za nośnik postawy dekadenckiej ze względu na typowe dla niej
motywy: tęsknoty, niespełnienia („niewyśnione sny”), smutku, przeczucia śmierci.
b. Istotne znaczenie ma symbolika jesieni kojarzącej się ze schyłkiem, umieraniem.
c. Wypowiedź podmiotu ma charakter wyrażonego opisem zwierzenia się ze stanu
własnej duszy.
d. Podmiot konsekwentnie podsyca nastrój smutku, który kulminuje w puencie „A
zwiędłe liście lecą z drzew...”.
e. To obraz obumierania nie tylko natury, lecz – wyrażonego symbolicznie –
obumierania duszy podmiotu.
f. Tytułowa tęsknota jest tęsknotą za czymś: za mijającym pięknem, za spełnieniem,
za uczuciem lub jest tęsknotą jako trwałym stanem duszy, która nie tęskni za
niczym konkretnym.
9. Konteksty:
0–2
a. Inne utwory impresjonistyczne wyrażające nastroje dekadenckie, np. „Deszcz
jesienny”, „Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej”.
b. Inne utwory dekadenckie (niekoniecznie impresjonistyczne).
c. Dzieła malarskie jako przykład zastosowania techniki impresjonistycznej w innej
dziedzinie sztuki.
d. Filozofia Schopenhauera.
e. Utwory poświęcone jesieni i korzystające z jej symboliki: „Deszcz jesienny”,
„Chłopi” t.1., „Wesele” (czas akcji).
10. Interpretacja uogólniająca / wniosek:
3
/2/1
Utwór Edmunda Biedera jest wykładnią postaw i poglądów typowych zwłaszcza
dla pierwszego dziesięciolecia Młodej Polski. Wyraża właściwe dla tego okresu nastroje w
sposób charakterystyczny dla wrażliwości artysty młodopolskiego. Jest też doskonałą realizacją
założeń impresjonizmu w poezji.
Dokonaj analizy i interpretacji wiersza Edmunda Biedera pt. „Jesienią”. W pracy
uwzględnij cechy prądu literackiego, do którego należy utwór.
Edmund Bieder
Jesienią
I
Słońce na łąkach mgłę otęcza
I bladozłote sypie skry,
Jak zwiewna biała nić pajęcza,
Jak białorunne zwiewne mgły,
Z rozwianym włosem w pyle złota,
Jak niewyśnione nigdy sny,
Polami błąka się tęsknota,
A słońce białe sypie skry.
II
Kwiaty rumieńcem bladym płoną,
powiędłe liście lecą z drzew,
Po cichu, z twarzą osmęconą,
Jak białej śmierci cichy wiew,
Z rozwianym włosem w pyle złota,
Jak rój zbłąkanych nocą mew,
Polami błąka się tęsknota,
A zwiędłe liście lecą z drzew...