1 Od Redakcji - Bank i Kredyt

BANK I KREDYT l u t y 2 0 0 3
Od Redakcji 1
prof. dr hab. Marek Rocki
Dzi´ki obowiàzujàcej obecnie (z licznymi nowelizacjami) ustawie o szkolnictwie wy˝szym
z 1990 r. znacznie i znamiennie zmieni∏a si´ liczba uczelni wy˝szych w Polsce. Zmieni∏a si´ tak˝e
liczba studiujàcych. Znacznie, bo ze 112 w 1990 r. do blisko 400 w 2002 r., znamiennie - bo powsta∏y
przede wszystkim szko∏y wy˝sze o profilu ekonomicznym. Ten imponujàcy wzrost liczby szkó∏
wy˝szych wed∏ug niektórych opiniotwórczych Êrodowisk sta∏ si´ mo˝liwy na skutek inicjatywy
i przedsi´biorczoÊci ich za∏o˝ycieli. Jednak - moim zdaniem - prawdziwe przyczyny tego zjawiska le˝à
w rozpowszechniajàcym si´ przekonaniu, ˝e rynek pracy preferuje osoby majàce wy˝sze
wykszta∏cenie. To ze wszech miar s∏uszne przekonanie o koniecznoÊci podwy˝szania wykszta∏cenia
jest przyczynà wzrostu zapotrzebowania na us∏ugi edukacyjne Êwiadczone przez uczelnie wy˝sze.
Liczba studentów wzros∏a z 371 tysi´cy w 1989 r. do 1.711 tysi´cy w 2001 r. (wzrost ponad
czterokrotny).
Dodajmy, ˝e w 2001 r. na polskim rynku edukacyjnym obok 126 uczelni finansowanych
z bud˝etu paƒstwa istnia∏o 239 niepublicznych szkó∏ wy˝szych. Z tej liczby wi´kszoÊç to uczelnie
typu ekonomicznego, chocia˝ sà te˝ niepubliczne uczelnie artystyczne, techniczne, pedagogiczne,
rolnicze i typu uniwersyteckiego o dwu profilach: matematyczno – przyrodniczym i humanistycznym.
Niestety, tempo kszta∏cenia kadr naukowo–dydaktycznych nie by∏o i nie mog∏o byç oczywiÊcie takie samo. Jak mo˝na zak∏adaç, dla
awansów naukowych od magisterium do naukowej samodzielnoÊci (habilitacji) konieczne jest co najmniej 10 - 12 lat, przy czym ustawowy
maksymalny termin uzyskania habilitacji od czasu uzyskania dyplomu ukoƒczenia studiów wynosi standardowo 17 lat. Nie ma pe∏nych
danych w tym zakresie, ale oceniajàc stan zjawiska na podstawie danych z uczelni ekonomicznych mo˝na - co najmniej - wyraziç obawy
czy zachowane zosta∏y racjonalne proporcje. Liczba studentów ogólnie definiowanych kierunków ekonomicznych w latach 1989-2001
wzros∏a z 38 tysi´cy do 250 tysi´cy w 2001 r. Oznacza to ponad szeÊciokrotny wzrost liczby studentów pragnàcych uzyskaç wykszta∏cenie
ekonomiczne! Warto tu dodaç, ˝e kierunek „zarzàdzanie i marketing” prowadzony przez uczelnie techniczne (21% studentów politechnik,
przy czym zarzàdzenie i marketing jest najbardziej popularnym kierunkiem na politechnikach), uniwersytety (15% studentów), uczelnie
rolnicze (15%), pedagogiczne, morskie, wojskowe, KUL, AWF-y. Jedynie uczelnie artystyczne nie majà „swoich” mutacji kierunków
ekonomicznych.
Liczba profesorów i doktorów habilitowanych w uczelniach ekonomicznych wzros∏a w latach 1990-2001 z 429 do 566, czyli tylko o
31%. Oznacza to, ˝e „ekonomiczne” kierunki studiów prowadzone sà przy znaczàcym deficycie kadr nauczajàcych.
Sytuacja ta nie dotyczy sto∏ecznej SGH, w której liczba studentów studiów dziennych wzros∏a w latach 1989-2001 jedynie o 7%,
a liczba profesorów o 22%. Brak znaczàcego wzrostu liczby studentów SGH wynika z tego, ˝e w przeciwieƒstwie do wielu polskich uczelni
nie mia∏a rezerw w postaci niewykorzystanych sal dydaktycznych, bo zawsze cieszy∏a si´ wielkim zainteresowaniem kandydatów.
A sytuacja lokalowa SGH jest stabilna – od 14 lat uczelnia nie otrzyma∏a z bud˝etu ˝adnych Êrodków na inwestycje. Dodajmy, ˝e zgodnie
z przepisami obowiàzujàcymi uczelnie paƒstwowe nie mo˝na kosztów inwestycji umieszczaç w czesnym. Z∏a sytuacja lokalowa
paradoksalnie sprzyja utrzymaniu opinii o elitarnoÊci SGH, bowiem od wielu lat – pomimo wielu tysi´cy kandydatów - uczelnia przyjmuje
co roku jedynie oko∏o tysiàca studentów na studia dzienne i drugie tyle na studia zaoczne.
Autorytet SGH wspó∏tworzà jej absolwenci, zajmujàcy eksponowane stanowiska w biznesie i administracji paƒstwowej. Wystarczy
wspomnieç, ˝e od 1989 r. tylko dwu ministrów finansów nie by∏o absolwentami tej uczelni. Wyró˝niajàcà cechà SGH jest liczne grono
pracowników naukowo-dydaktycznych, pe∏niàcych jednoczeÊnie funkcje w rzàdzie i jego agendach, a tak˝e w zarzàdach wielkich banków
i korporacji. Pozwala to z jednej strony na wzbogacanie prowadzonych badaƒ naukowych, a z drugiej na uatrakcyjnienie treÊci wyk∏adów.
Trzeba tu wspomnieç o reformie strukturalno-programowej dokonanej w SGH w poczàtku lat 90. Wprowadzi∏a ona z jednej strony
nowatorskà, bezwydzia∏owà struktur´ uczelni, w której pracownicy skupieni sà w katedrach i kolegiach zgodnie z zainteresowaniami
naukowymi. Z drugiej strony reforma toku studiów doprowadzi∏a do powszechnego indywidualnego toku studiów. Znaczàce zmiany
programowe spowodowa∏y unowoczeÊnienie treÊci wyk∏adów, a tak˝e metod nauczania. MyÊl´, ˝e ta reforma sprzyja utrwaleniu wyjàtkowej
pozycji, jakà ma SGH na polskim rynku edukacji wy˝szej. Niestety, ze wzgl´du na ograniczanie mo˝liwoÊci rozwoju uczelni paƒstwowych
(w tym roku SGH otrzyma∏a dotacj´ bud˝etowà nominalnie wy˝szà od zesz∏orocznej o 0,34%) tylko nieliczni spoÊród ch´tnych mogà podjàç
studia w tej uczelni.
Podobne ograniczenia dotykajà pozosta∏e paƒstwowe uczelnie ekonomiczne. Z tego powodu powstajàce jak grzyby po deszczu nowe
szko∏y wy˝sze i nowe kierunki na uczelniach wczeÊniej ich nie prowadzàcych wykorzystujà z koniecznoÊci istniejàcy zasób pracowników
naukowo-dydaktycznych. Powoduje to tak zwanà wieloetatowoÊç (pisz´ „tak zwanà” bo w wielu przypadkach nie ma mowy o ˝adnych
etatach, jest tylko prowadzenie zaj´ç na podstawie umów o dzie∏o), która polega na prowadzeniu przez danego nauczyciela zaj´ç na wielu
uczelniach.
Z tych wszystkich powodów znaczàcà rol´ musi odegraç egzogeniczna ocena jakoÊci programów nauczania w poszczególnych
uczelniach. Zgodnie z ustawà, rol´ „nadzorcy” odgrywa Paƒstwowa Komisja Akredytacyjna, która wyda∏a ju˝ kilka opinii negatywnych.
W mojej opinii, innà – wa˝niejszà dla oceny najwy˝szej jakoÊci - rol´ odgrywa tak zwana akredytacja Êrodowiskowa. Akredytacja to –
w wielkim skrócie – ocena jakoÊci procesów nauczania dokonana na podstawie standardów przyj´tych przez dane Êrodowisko (np. uczelni
technicznych, uniwersytetów, uczelni ekonomicznych).
Rektorzy paƒstwowych uczelni ekonomicznych, a wi´c: akademii ekonomicznych w Katowicach, Krakowie, Poznaniu i Wroc∏awiu
oraz warszawskiej SGH, powo∏ali do ˝ycia Fundacj´ Promocji i Akredytacji Kierunków Ekonomicznych – EPOQS, która utworzy∏a Komisj´
Akredytacyjnà. Najbli˝sze miesiàce przyniosà wyniki akredytacji dokonywanych w uczelniach paƒstwowych, a w kolejce czekajà ju˝ ch´tni
z sektora prywatnego.
prof. dr hab. Marek Rocki
Rektor Szko∏y G∏ównej Handlowej
w Warszawie