Stan higieny jamy ustnej i tkanek przyzębia mieszkańców Kielc w

Stomatologia praktyczna
Stan higieny jamy ustnej
i tkanek przyzębia mieszkańców
Kielc w wieku 35­‍‑44 lata
Monika Włosowicz1, 2, Adam Wróbel2, Renata Górska3
State of oral hygiene and periodontal tissues in
inhabitants of Kielce between the ages of 35­‍‑44
years
Praca recenzowana
Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Jana Kochanowskiego
w Kielcach
2
Prywatna Praktyka w Kielcach
3
Zakład Chorób Błony Śluzowej i Przyzębia Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
Kierownik: prof. dr hab. n. med. Renata Górska
1
Adres do korespondencji: Renata Górska
Zakład Chorób Błony Śluzowej i Przyzębia WUM
ul. Miodowa 18, 00­‍‑246 Warszawa
tel./fax: +48 (22) 831 21 36
e­‍‑mail: [email protected]
Streszczenie
Wprowadzenie. Badania epidemiologiczne pozwalają ocenić stan
jamy ustnej oraz częstość występowania choroby przyzębia. Najczęściej stosowany dla celów epidemiologicznych jest wskaźnik CPITN.
Cel. Ocena stanu higieny jamy ustnej i tkanek przyzębia oraz liczby
zębów u mieszkańców Kielc w wieku 35­‍‑44 lata.
Materiał i metody. Zbadano 100 mieszkańców Kielc w wieku 35­
‍‑44 lata. Badanie przedmiotowe, które stanowiło integralną część
ekspertyzy dla Ministerstwa Zdrowia, przeprowadzono z użyciem
sondy periodontologicznej 621 wg WHO oraz lusterka.
Wyniki. W badanej grupie nie stwierdzono CPI = 0. CPI = 1 wykazano u 6% pacjentów, CPI = 2 u 26,0% , CPI = 3 u 52,0 %, CPI
= 4 u 16% badanych. Wskaźnik API wyniósł 79,3%, a wskaźnik
BoP – 43,7 %. Średnia liczba zębów w badanej grupie wyniosła 22,3.
Kobiety i mężczyźni różnili się wskaźnikiem API oraz kodami wskaźnika
CPI 1, CPI 2, CPI 3, CPI 4.
Wnioski. W badanej grupie mieszkańców Kielc w wieku 35­‍‑44 lata
stwierdzono niezadowalający stan zdrowia jamy ustnej zwłaszcza
tkanek przyzębia wskazujący na konieczność podjęcia działań, które
wpłynęłyby na świadomość mieszkańców Kielc.
Summary
Introduction. Epidemiological studies allow for an evaluation of the
state of the oral cavity and for the incidence of periodontal disease.
The most commonly used index for epidemiology is the CPITN.
Objectives. Evaluation of state of oral hygiene and periodontal tissue
and the number of teeth in inhabitants of Kielce between the ages
of 35­‍‑44 years.
Materials and methods. Examinations were carried out on 100
inhabitants of Kielce between the ages of 35­‍‑44 years. Medical history
taking, which formed an integral part of the expertise for the Ministry
of Health, was carried out using a periodontal probe 621 (WHO) and
a mouth mirror.
Results. In the group examined CPI = 0 was not found. CPI = 1 was
found in 6% of patients, CPI = 2 in 26.0%, CPI = 3 in 52.0 %,
CPI = 4 in 16% of those examined. API index was 79.3%, and BoP
index – 43.7%. The mean number of teeth in the examined group
was 22.3. Women and men differed in the API index and in codes CPI
1, CPI 2, CPI 3, CPI 4.
Conclusions. In the examined group of inhabitants from Kielce, between the years 35­‍‑34, there was found to be an unsatisfactory state
of health in the oral cavity and in the periodontal tissues indicating the
need of undertaking measures that would influence the awareness of
the inhabitants of Kielce.
Hasła indeksowe: epidemiologia, zapalenie przyzębia,
CPITN
Key words: epidemiology, periodontitis, CPITN
Magazyn Stomatologiczny nr 10/2014/ONLINE
119
Stomatologia praktyczna
Wprowadzenie
Choroby przyzębia, ze względu na
powszechność występowania oraz
skutki, zaliczają się do chorób spo‑
łecznych. Podstawowym czynni‑
kiem etiologicznym chorób przyzę‑
bia jest płytka nazębna (1). Istotną
rolę mogą również odgrywać spa‑
dek odporności gospodarza oraz wy‑
stępujące czynniki ryzyka. Celem
badań epidemiologicznych, w przy‑
padku periodontopatii, jest przede
wszystkim ocena częstości wystę‑
powania zapalenia dziąseł i zapa‑
lenia przyzębia. Najczęściej stoso‑
wanym wskaźnikiem dla celów epi‑
demiologicznych jest CPITN. Zo‑
stał on wprowadzony w 1982 roku
i uznany przez Światową Organi‑
zację Zdrowia (2). Wskaźnik ten nie
tylko pozwala ocenić stan przyzę‑
bia, ale także określa potrzeby perio‑
dontologiczne, umożliwiając odpo‑
wiednie leczenie. Wskaźnik CPITN,
mimo wielu ograniczeń i licznych
prób jego modyfikacji, jest jedynym
wskaźnikiem umożliwiającym po‑
równanie wyników bieżących i po‑
przednich badań epidemiologicz‑
nych (3) (tab. I),
Pierwsze polskie badania epi‑
demiologiczne dorosłych Pola‑
ków w wieku 35­‍‑44 lat z użyciem
wskaźnika CPITN przeprowadzo‑
no w 1987 roku (4). Zdrowe przy‑
zębie stwierdzono tylko u 1% bada‑
nych. W związku z tym 1% bada‑
nych wymagał tylko poprawy higie‑
ny jamy ustnej, 83% usunięcia zło‑
gów nazębnych i poprawy higieny
jamy ustnej, a 15% kompleksowego
leczenia zapaleń przyzębia. Kolej‑
ne badania wykonano w 1990 roku
w grupie 664 osób w wieku 35­‍‑44
lat (5). Odsetek osób ze zdrowym
przyzębiem był większy i wynosił
9%. Obecność kamienia nazębnego
wykazano u 58% badanych, kieszo‑
nek przyzębnych o głębokości 3,5­
‍‑5,5 mm u 19%, a kieszonek powy‑
żej 6 mm u zaledwie 6% badanych.
Poprawę stanu przyzębia wykaza‑
no również w badaniu epidemiolo‑
gicznym z roku 1995, przeprowadzo‑
nym na grupie 1900 osób w wieku
35­‍‑44 lat, pod kierownictwem prof.
Z. Jańczuka (6). Zdrowe przyzębie
stwierdzono u 6,3% badanych, aż
77,5% badanych wymagało popra‑
wy higieny jamy ustnej i usunięcia
złogów nazębnych, a tylko 5% kom‑
pleksowego leczenia zapaleń przy‑
zębia. Wyniki ogólnopolskich ba‑
dań epidemiologicznych z lat 1998
i 2002 także potwierdzają poprawę
stanu przyzębia dorosłych Polaków
(7). Zdrowe przyzębie stwierdzono
aż u 14,1% badanych. Około 23,1%
badanych wymagało tylko poprawy
higieny jamy ustnej, 57,1% usunię‑
cia złogów nazębnych i poprawy hi‑
gieny jamy ustnej, a tylko 2,2% kom‑
TABELA I. Periodontologiczny wskaźnik potrzeb leczniczych
KOD
CPI
0 stan prawidłowy
1 krwawienie przy sondowaniu
2
obecność kamienia nazębnego
3
obecność kieszonek przyzębnych
3,5­‍‑5,5 mm
4
obecność kieszonek przyzębnych > 5,5 mm
120
TN
higiena domowa
instruktaż higieny
instruktaż higieny i usunięcie złogów
nazębnych
instruktaż higieny i usunięcie złogów
nazębnych
instruktaż higieny, usunięcie złogów
nazębnych i leczenie specjalistyczne
Magazyn Stomatologiczny nr 10/2014/ONLINE
pleksowego leczenia zapaleń przy‑
zębia. Odnotowano wzrost odset‑
ka osób bezzębnych, wynosił on
bowiem 3,8%. Najnowsze badanie
epidemiologiczne, przeprowadzono
w 2011 roku na terenie 6 miast woje‑
wódzkich w grupie wiekowej 35­‍‑44
lat, wykazało, że tylko 1% badanych
miało zdrowe przyzębie (8). Ponad
40% badanych wymagało instruk‑
tażu higieny jamy ustnej oraz ska‑
lingu poddziąsłowego, a 16% kom‑
pleksowego leczenia periodontolo‑
gicznego i jest to wynik podobny do
uzyskanego w 1987 roku.
Cel pracy
Celem pracy była ocena stanu higie‑
ny jamy ustnej i tkanek przyzębia
oraz liczby zębów u mieszkańców
Kielc w wieku 35­‍‑44 lata.
Materiał i metody
Spośród mieszkańców Kielc w wie‑
ku 35­‍‑44 lata metodą losowania
dwuwarstwowego wyłoniono 2000
osób. Wszystkie te osoby zosta‑
ły dwukrotnie listownie zaproszo‑
ne do badania w gabinecie stomato‑
logicznym. Łącznie w okresie gru‑
dzień 2010 – czerwiec 2012 r. zba‑
dano 100 osób, które wyraziły zgodę
na uczestnictwo w badaniu. Wyklu‑
czono pacjentów, u których istniały
przeciwwskazania do badania pe‑
riodontologicznego. Na przeprowa‑
dzenie badań uzyskano zgodę ko‑
misji bioetycznej WUM.
Badania prowadziło 2 badaczy,
skalibrowanych podczas ogólno‑
polskiej kalibracji przeprowadzo‑
nej w Zakładzie Chorób Błony Ślu‑
zowej i Przyzębia WUM.
Do badania przedmiotowego uży‑
to sondy periodontologicznej 621 wg
WHO, zakończonej kuleczką oraz lu‑
sterka. Dla każdego sekstantu wpro‑
wadzano kod CPI zgodnie z wytycz‑
nymi WHO (tab. I). Na 4 powierzch‑
niach przy każdym zębie (policzko‑
wo mezjalnie, centralnie, dystalnie
oraz podniebiennie) oceniano obec‑
ność płytki (API – aproximal plaque
index), krwawienie przy sondowa‑
niu (BoP – bleeding on probing), głę‑
bokość kieszonki (PD – periodontal
depth), utratę przyczepu kliniczne‑
go (CAL – clinical attachment loss).
Z badania wykluczono zęby zaopa‑
trzone w korony protetyczne (wli‑
czając je jednak do ogólnej liczby zę‑
bów) oraz sekstanty, w których było
mniej niż 2 zęby, oznaczając je jako
niezakwalifikowane – N. Rozpozna‑
nie stawiano na podstawie najwyż‑
szego wyniku z badanych sekstan‑
tów u danego pacjenta.
W analizie statystycznej dla
cech niemających rozkładu nor‑
malnego zastosowano test U Manna­
‍‑Whitneya. Dla poszczególnych pa‑
rametrów ilościowych wyznaczono
wartości średnie i odchylenia stan‑
dardowe. Oceny istotności staty‑
stycznej dokonano za pomocą war‑
tości p. Za poziom istotności przyję‑
to wartość p < 0,05. Obliczenia prze‑
prowadzono za pomocą oprogramo‑
wania MedCalc Wer. 11.5.1.0.
TABELA II. Stan przyzębia w zależności od regionu Polski oraz dla całej badanej populacji
Białystok
Kielce
Lublin
Szczecin
Warszawa
Wrocław
Ogółem
n
163
102
133
244
194
302
1138
CPI 0%
0,00
0,00
3,76
4,41
0,00
0,33
1,10
CPI 1%
3,68
3,92
33,83
15,16
5,15
23,51
12,60
CPI 2%
15,95
27,45
32,33
17,62
23,71
34,11
22,90
CPI 3%
60,74
50,98
18,80
45,49
45,36
24,50
40,70
Ryc. 1. Rozkład procentowy CPI dla całej grupy badanej.
Wyniki
W badaniu nie wyłoniono ani jed‑
nej osoby, która miałaby wszystkie
sekstanty z kodem CPI 0. U 6% osób
w co najmniej jednym sekstancie
wystąpiło krwawienie przy zgłęb‑
nikowaniu, u 26% w co najmniej
jednym sekstancie zaobserwowa‑
no obecność kamienia nazębnego.
U 52% osób zaobserwowano wy‑
stępowanie patologicznych kieszo‑
nek przyzębnych o głębokości 3,5­
‍‑5,5 mm. U 16% badanych wystąpił
Ryc. 2. Rozkład procentowy wskaźnika CPI u mężczyzn i kobiet.
przynajmniej jeden sekstant z pato‑
logicznymi kieszonkami głębszy‑
mi niż 5,5 mm (ryc. 1). U mężczyzn
w porównaniu z kobietami istotnie
częściej występowały kieszonki pa‑
tologiczne powyżej 3,5 mm oraz
powyżej 5,5 mm (ryc. 2). Natomiast
u kobiet istotnie częściej stwierdza‑
no kamień nazębny. Średnia wartość
wskaźnika higieny API była istotnie
wyższa u mężczyzn (ryc. 3). Kobiety
i mężczyźni nieznacznie różnili się
wskaźnikiem krwawienia BoP oraz
średnią liczbą zębów (ryc. 4). W ta‑
beli II przedstawiono rozkład warto‑
ści CPI w poszczególnych miastach
na podstawie badań epidemiologicz‑
nych z 2011 roku.
Magazyn Stomatologiczny nr 10/2014/ONLINE
121
CPI 4%
19,63
17,65
11,65
17,21
25,77
17,55
16,50
Stomatologia praktyczna
Ryc. 3. Rozkład procentowy wskaźników API i BoP u mężczyzn i kobiet.
Ryc. 4. Rozkład liczby zębów u mężczyzn i kobiet.
Omówienie
Grupa badana była raczej homogen‑
na pod względem ogólnego stanu
zdrowia oraz stanu jamy ustnej. Nie‑
stety do badania zgłosiło się tylko
122
5% osób zaproszonych, co może być
związane z brakiem wiedzy z zakre‑
su chorób przyzębia oraz skutków
ich nieleczenia. U badanych osób
w odpowiednich sekstantach do‑
minował kamień nazębny (CPI 2 =
26%) oraz kieszonki przyzębne po‑
wyżej 3,5 mm (CPI 3 = 52%). Wynik
ten przemawia za koniecznością po‑
prawy higieny jamy ustnej oraz usu‑
nięcia złogów nazębnych. Jeśli po‑
równać wyniki przeprowadzonych
jednocześnie badań epidemiologicz‑
nych w innych miastach, odsetek
osób z CPI 2 był wyższy niż u pa‑
cjentów Warszawy (27% vs. 24%) (8).
Podobny odsetek osób z kodem CPI
3 (16% vs. 16,95%) uzyskano w ba‑
daniach epidemiologicznych w 2003
roku (7). U 16% badanych wystąpił
przynajmniej jeden sekstant z pato‑
logicznymi kieszonkami głębszymi
niż 5,5 mm (CPI 4), co przemawia za
koniecznością wdrożenia komplek‑
sowego leczenia zapaleń przyzębia
w tej grupie. Podobne wyniki doty‑
czące kodu CPI 4 (16% vs. 15%) od‑
notowano w 1987 roku (4). Natomiast
Magazyn Stomatologiczny nr 10/2014/ONLINE
podczas równolegle prowadzonego
badania w 2011 roku porównywalne
wyniki w zakresie CPI4 odnotowa‑
no w grupie mieszkańców Wrocła‑
wia (17,65% vs. 17,55%) oraz Szcze‑
cina (17,65 vs. 17,21). W trakcie tych
badań największy odsetek osób z ko‑
dem CPI 4 odnotowano w Warsza‑
wie (8).
Wśród badanych nie było ani
jednej osoby z rozpoznaniem CPI
0, co oznacza, że u każdego zbada‑
nego pacjenta występowało przy‑
najmniej krwawienie przy sondo‑
waniu w co najmniej jednym sek‑
stancie. Podobne wyniki uzyskano
w Białymstoku (0,0 vs. 0,0), Warsza‑
wie (0,0 vs. 0,0) oraz we Wrocławiu
(0,0 vs. 0,33) (8). U kobiet domino‑
wały sekstanty z podwyższonym
wskaźnikiem krwawienia oraz ka‑
mieniem nazębnym, co potwierdza
większy odsetek kodów CPI 2 u ko‑
biet w porównaniu z mężczyznami
(39% vs 16%). Jedynie w Białymsto‑
ku odnotowano większą liczbę męż‑
czyzn z kodem CPI 2 (55,9 vs. 62,9).
Ponadto odnotowano, że mężczyź‑
ni w Kielcach w porównaniu z ko‑
bietami mieli statystycznie więcej
sekstantów z kieszonkami patolo‑
gicznymi powyżej 3,5 mm oraz >
5,5 mm (23,8 vs. 4,9). Natomiast od‑
setek kodów CPI 4 u mężczyzn był
mniejszy w porównaniu z wynika‑
mi równolegle przeprowadzonych
badań w Warszawie (23,8 vs. 25,8)
(8). Dane te świadczą o gorszym sta‑
nie przyzębia mężczyzn w Kielcach
oraz przemawiają za koniecznością
wdrożenia specjalistycznego lecze‑
nia periodontologicznego. Ponadto
częstsze występowanie chorób przy‑
zębia u mężczyzn może zależeć od
gorszej higieny jamy ustnej, wystę‑
powania nałogów (palenie, picie al‑
koholu) oraz braku wizyt kontrol‑
nych u stomatologa (9). Potwierdze‑
niem tych danych może być wyso‑
ka wartość wskaźnika API (80%),
świadcząca o złej higienie w badanej
grupie wiekowej, zwłaszcza u męż‑
czyzn (ryc. 3). Sytuacja ta może być
wynikiem niestosowania nitkowa‑
nia oraz niewłaściwego oczyszcza‑
nia przestrzeni międzyzębowych.
Wyniki innych badań wykazały,
że 11% kobiet i 33% mężczyzn w Pol‑
sce nie szczotkuje zębów, dlatego co
trzeci Polak traci pierwszy ząb trzo‑
nowy przed 18 rż. (10). Obecność
płytki nazębnej, jako wynik złej hi‑
gieny jamy ustnej, może zwiększyć
ryzyko wystąpienia głębokich kie‑
szonek przyzębnych, a tym samym
mieć istotny wpływ na rozwój pe‑
riodontopatii (11). Wśród zbadanych
osób nie było ani jednej osoby bez‑
zębnej, co daje lepszy wynik w po‑
równaniu z wynikami badań epide‑
miologicznych z roku 2003, w któ‑
rych odsetek osób bezzębnych wy‑
niósł 8,3 (7). Średnia liczba zębów
wśród badanych osób wyniosła 22,3,
bez różnic istotnych statystycznie
między kobietami i mężczyznami.
Dane te mogą przemawiać za tezą, iż
obecnie pacjenci rzadziej tracą zęby,
ale wzrasta odsetek osób z zaawan‑
sowanym zapaleniem przyzębia.
Z przeprowadzonych badań wy‑
nika, że stan jamy ustnej w grupie
mieszkańców Kielc w wieku 35­
‍‑44 lata jest niezadowalający. Bio‑
rąc pod uwagę, że zapalenie przy‑
zębia, może być potencjalnym czyn‑
nikiem ryzyka chorób ogólnych, ta‑
kich jak choroba miażdżycowa, cho‑
roby sercowo­‍‑naczyniowe, udar mó‑
zgu czy cukrzyca, należy podjąć od‑
powiednie działania zmierzające do
poprawy sytuacji zdrowotnej jamy
ustnej mieszkańców Kielc. Nale‑
ży podkreślić, iż województwo to
ma najmniejszą liczbę specjalistów
periodontologów w Polsce – na 350
tysięcy mieszkańców wojewódz‑
twa świętokrzyskiego przypada je‑
den periodontolog. Ponadto wojewo‑
da świętokrzyski od lat nie powołu‑
je konsultanta wojewódzkiego w tej
dziedzinie.
n
Piśmiennictwo
1. Löe H, Theilade E, Jensen Sb.: Experimental gingivitis. J. Periodontol., 1965, 36, 177­
‍‑187.
2. Ainamo J. i wsp.: Development of the World Health Organization (WHO) community pe­
riodontal index of treatment needs (CPITN). Int. Dent. J., 1982, 32, 281­‍‑291.
3. Zawada Ł., Konopka T.: Nowe wskaźniki periodontologiczne. Dent. Med. Probl., 2011,
48, 243­‍‑250.
4. Jańczuk Z.: Stan narządu żucia polskiej populacji. PAM, Szczecin 1990.
5. WWW.dent.niigata­‍‑u.ac.jp
6. Jańczuk Z. Stan narządu żucia polskiej populacji. Nowa Stomatol., 1997, 2, 45­‍‑49.
7. Iwanicka­‍‑Frankowska E. i wsp.: Stan zdrowia jamy ustnej polskiej populacji osób doro­
słych w wieku 35­‍‑44 lat w latach 1998­‍‑2002. Stomatol Współcz., 2003, 10, 9­‍‑14.
8. Górska R. i wsp.: Częstość występowania chorób przyzębia u osób w wieku 35­‍‑44 lat
w populacji dużych aglomeracji miejskich. Dent. Med. Probl,. 2012, 49, 19­‍‑27.
9. Genco R. J, Borgnakke W.S.: Risk factors for periodontal disease. Periodontol. 2000,
2013, 62, 59­‍‑94.
10. Kurpesa M.: Chcesz mieć zdrowe serce – dbaj o zęby. Forum Kardiol., 2001, 3, 111­‍‑112.
11. Page L.R, Rams T.E.: Subgingival root brushing in deep human periodontal pockets. J.
Int. Acad. Periodontol., 2013, 15, 55­‍‑63.
Magazyn Stomatologiczny nr 10/2014/ONLINE
123