Czas pracy kierowców z wzorcowymi informacjami o czasie

Wkładka aktualizacyjna do książki:
„Czas pracy kierowców z wzorcowymi informacjami
o czasie pracy dla kierowców”
autor: Piotr Ciborski
Reglamentacja czasu pracy kierowców świadczących pracę poza stosunkiem pracy
Dnia 15 sierpnia 2013 r. wchodzi w życie ustawa z dnia 5 kwietnia 2013 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz ustawy o czasie pracy kierowców (Dz.U. z dnia 16 maja 2013 r. poz. 567), wprowadzająca rozwiązania
prawne, na mocy których reglamentacji prawnej będzie podlegał:
• czas pracy przedsiębiorców osobiście wykonujących przewozy drogowe, w rozumieniu art. 4 pkt 6a ustawy
z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym,
• czas pracy osób niezatrudnionych przez przedsiębiorcę, lecz osobiście wykonujących przewozy drogowe,
w rozumieniu art. 4 pkt 6a ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym, na jego rzecz (art. 1
pkt 1a i 1b ustawy o czasie pracy kierowców).
Gramatyczna wykładnia cytowanego powyżej art. 1 pkt 1a i 1b ustawy o czasie pracy kierowców prowadzi do
wniosku, że kierowcy poza stosunkiem pracy świadczący pracę na rzecz przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy
z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 672 ze zm.) podlegają nowym
przepisom, a ci, którzy realizują przewozy nie na rzecz przedsiębiorców, np. urzędów administracji publicznej,
wykonują pracę bez zmian.
Nowym przepisom podlegają wszyscy nieetatowi kierowcy, bez względu na to, czy wykonują przewozy drogowe
regulowane przez przepisy rozporządzenia (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca
2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego lub
umowy europejskiej dotyczącej pracy załóg pojazdów wykonujących międzynarodowe przewozy drogowe (AETR),
sporządzonej w Genewie dnia 1 lipca 1970 r. (Dz.U. z 1999 r. Nr 94, poz. 1086 i 1087), czy też nie.
Jak wynika z art. 26b ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1155
ze zm.), czasem pracy kierowców-przedsiębiorców oraz świadczących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych
jest czas od rozpoczęcia do zakończenia pracy, w którym pozostają oni na swoich stanowiskach pracy, będąc do dyspozycji podmiotu, dla którego świadczą usługę przewozu drogowego i wykonują czynności, o których mowa w art. 6
ust. 1. Z kolei przywołany art. 6 ust. 1 ustawy o czasie pracy kierowców definiuje szeroko pojęty czas pracy tej grupy
zawodowej i stanowi, że czasem pracy kierowcy jest czas od rozpoczęcia do zakończenia pracy, która obejmuje wszystkie czynności związane z wykonywaniem przewozu drogowego, w szczególności:
1) prowadzenie pojazdu;
2) załadowywanie i rozładowywanie oraz nadzór nad załadunkiem i wyładunkiem;
3) nadzór oraz pomoc osobom wsiadającym i wysiadającym;
4) czynności spedycyjne;
5) obsługę codzienną pojazdów i przyczep;
6) inne prace podejmowane w celu wykonania zadania służbowego lub zapewnienia bezpieczeństwa osób, pojazdu i rzeczy;
7) niezbędne formalności administracyjne;
8) utrzymanie pojazdu w czystości.
Intencja ustawodawcy jest słuszna i zakłada zaliczanie całej aktywności zawodowej nieetatowego kierowcy do
jego czasu pracy, a nie tylko czasu prowadzenia pojazdu. Cały problem sprowadzi się jednak do tego, czy kierowcy-niepracownicy, w pojazdach wyposażonych w urządzenie rejestrujące, będą przełączać tachograf cyfrowy czy
analogowy na następujące funkcje:
” – gotowość,
• „
” – inna praca niż kierowanie pojazdem.
• „
”, czyli
Gdy tego nie będą czynić, każde zatrzymanie pojazdu będzie oznaczało, iż tachograf wskaże „
odpoczynek, a symbol „ ” odpowiadać będzie jeździe.
Ustawodawca poszedł jeszcze dalej, wliczając do czasu pracy czas pozostawania w gotowości, o którym mowa
w art. 6 ust. 2 ustawy o czasie pracy kierowców (art. 26b ust. 2 ustawy o czasie pracy kierowców). Jest nim także
czas poza przyjętym rozkładem czasu pracy, w którym kierowca pozostaje na stanowisku pracy kierowcy w gotowości do wykonywania pracy, w szczególności podczas oczekiwania na załadunek lub rozładunek, których
przewidywany czas trwania nie jest znany kierowcy przed wyjazdem albo przed rozpoczęciem danego okresu.
Praktyczne zastosowanie ww. regulacji jest w większości przypadków niemożliwe, gdyż kierowcy niepracownicy
nie wykonują przewozów drogowych w oparciu o harmonogramy czasu pracy, poza wąską grupą świadczącą pracę
przy przewozach regularnych osób.
Zobowiązano kierowców-niepracowników do nieprzekraczania przeciętnie 48-godzinnego czasu pracy
w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy, przy czym ich tygodniowy czas pracy może
być przedłużony do 60 godzin, jeżeli średni tygodniowy czas pracy nie przekroczy 48 godzin w przyjętym okresie
rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy (art. 26c ust. 1 i 2 ustawy o czasie pracy kierowców).
1
Nowelizacja nie wprowadza odrębnej dla kierowców-niepracowników definicji tygodnia. Tym samym należy
stosować definicję zawartą w art. 2 pkt 5 ustawy o czasie pracy kierowców, gdzie przez tydzień rozumie się okres
od 00.00 w poniedziałek do 24.00 w niedzielę.
Należy podkreślić, że przepisy omawianej nowelizacji z dnia 5 kwietnia 2013 r. nie wskazują mechanizmu
wyznaczania okresu rozliczeniowego czasu pracy niepracowników. W ocenie autora niniejszego komentarza
przedsiębiorca osobiście wykonujący przewozy drogowe lub przedsiębiorca, na rzecz którego przewozy realizują
kierowcy poza stosunkiem pracy, winien wydać wewnętrzne zarządzenie określające m.in.:
• okres rozliczeniowy czasu pracy dla samego siebie lub/i kierowców-niepracowników,
• porę nocną dla samego siebie lub/i kierowców-niepracowników, w celu przestrzegania ograniczeń dotyczących
dobowego czasu pracy, w przypadku wykonywania pracy w porze nocnej (o czym w dalszej części opracowania),
• obowiązek zdawania wykresówek z tachografów analogowych lub umożliwienie przedsiębiorcy, na rzecz którego wykonują przewozy kierowcy-niepracownicy, dokonania wydruków danych albo pobrania plików z karty
kierowcy i tachografu cyfrowego, w celu prowadzenia ewidencji czasu pracy, o której mowa w art. 26d ustawy
o czasie pracy kierowców.
Nawet gdyby dany przedsiębiorca miał przymiot pracodawcy i posiadał regulamin pracy, to uregulowanie ww.
zagadnień nie może być materią regulaminową, ponieważ w myśl art. 104 § 1 Kodeksu pracy regulamin pracy
ustala organizację i porządek w procesie pracy oraz związane z tym prawa i obowiązki pracodawcy i pracowników.
Omawiana nowelizacja ustawy o czasie pracy kierowców nie dotyczy kierowców-pracowników i dlatego jej konsekwencje w zakresie praw i obowiązków kierowcy nie mogą być przetransponowane do regulaminu pracy. W sytuacji,
gdy przedsiębiorca-pracodawca zatrudnia kierowców w ramach stosunku pracy i poza nim, także winien wydać
zarządzenie, o którym mowa powyżej, z tej przyczyny, iż regulamin pracy dotyczy tylko kierowców-pracowników.
Autor stoi na stanowisku, że rozciągnięcie obowiązywania regulaminu pracy w zakresie niektórych przepisów
o czasie pracy na kierowców-niepracowników może pociągnąć za sobą duże zagrożenia prawne dla pracodawcy.
Wynika to z faktu, iż podporządkowanie jest podstawowym elementem odróżniającym stosunek pracy od innych
stosunków prawnych, na podstawie których wykonywana jest praca (art. 22 § 1 i 11 Kodeksu pracy). W takiej sytuacji organy kontrolne jak PIP, ZUS, Urząd Skarbowy mogą uznać, że mamy do czynienia z ukrytym stosunkiem,
na co wskazuje podporządkowanie w procesie pracy niepracownika przedsiębiorcy, czego wyrazem jest objęcie
regulaminem pracy kierowców świadczących pracę poza stosunkiem pracy.
Przedsiębiorca, na rzecz którego przewozy wykonują kierowcy poza stosunkiem pracy, może mieć poważne
kłopoty z nadzorem nad przestrzeganiem przez kierowców przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w okresie
rozliczeniowym (48 godzin). Ustalenie, czy złamano ww. normę, może mieć miejsce tylko pod koniec okresu rozliczeniowego. A jak to stwierdzić w sytuacji, gdy kierowca wykonuje wielodniowe zadanie przewozowe i posiada
wykresówki z bieżącego dnia i z ostatnich 28 dni? Jedynym rozwiązaniem wydaje się bieżące sczytywanie czasu
pracy i pilnowanie przepracowanego czasu od początku okresu rozliczeniowego.
Przykład
W Przedsiębiorstwie Transportowym TRUCK w Warszawie, na rzecz którego przewóz rzeczy na obszarze Polski samochodami będącymi własnością tegoż przedsiębiorcy wykonują kierowcy-przedsiębiorcy, wprowadzono
4-miesięczny okres rozliczeniowy czasu pracy obejmujący miesiące:
• styczeń – kwiecień,
• maj – sierpień,
• wrzesień – grudzień.
W celu obliczenia maksymalnego wymiaru czasu pracy kierowcy-niepracownika, w okresie rozliczeniowym,
należy:
• obliczyć liczbę tygodni w okresie rozliczeniowym, np. okres V–VIII obejmuje 31 dni + 30 dni + 31 dni + 31 dni,
co daje łącznie 123 dni : 7 dni = 17,57 tygodni;
• liczbę tygodni pomnożyć przez 48 godzin, czyli 17,57 × 48 = 843,36 godziny,
i tego wymiaru czasu pracy nie może przekroczyć kierowca świadczący pracę poza stosunkiem pracy.
Zarządzenie Nr .......... /2013
Dyrektora Przedsiębiorstwa Transportowego ….........….……… w ……......……….., ul. ....................................
z dnia 6 sierpnia 2013 r.
w sprawie ustalenia zasad rozliczania czasu pracy kierowców świadczących pracę
poza stosunkiem pracy
W celu realizacji postanowień rozdziału 3a – Czas pracy kierowców niepozostających w stosunku pracy –
ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1155 ze zm.), postanawiam,
co następuje:
§1
Okres rozliczeniowy czasu pracy kierowców niepozostających w stosunku pracy wynosi 4 miesiące i obejmuje
okresy:
• styczeń – kwiecień,
• maj – sierpień,
• wrzesień – grudzień.
2
§2
Przez tydzień rozumie się okres od godziny 00.00 w poniedziałek do godziny 24.00 w niedzielę.
§3
Pora nocna dla celów ustalania czasu pracy kierowcy-niepracownika obejmuje cztery godziny od 00.00 do
04.00.
§4
Kierowca świadczący pracę poza stosunkiem pracy ma obowiązek zdawania wykresówek z tachografów analogowych lub umożliwienie Przedsiębiorstwu Transportowemu TRUCK w Warszawie dokonywanie wydruków danych albo pobieranie plików z karty kierowcy i tachografu cyfrowego, w celu prowadzenia ewidencji czasu pracy.
§5
Przedsiębiorca przekazuje nieetatowym kierowcom świadczącym na jego rzecz przewozy drogowe ewidencję
czasu pracy niezwłocznie po zakończeniu okresu rozliczeniowego, o którym mowa w § 1, po uprzednim pobraniu
od kierowców wykresówek lub dokonaniu wydruków danych albo pobraniu plików z karty kierowcy i tachografu
cyfrowego za dany okres rozliczeniowy.
§6
Zarządzenie wchodzi w życie od dnia 15 sierpnia 2013 r.
................................................................
(pieczęć i podpis przedsiębiorcy)
Ograniczenia czasu pracy, które omówiono powyżej, dotyczą przedsiębiorców, o których mowa w art. 1 pkt 1a
ustawy o czasie pracy kierowców, i osób, o których mowa w art. 1 pkt 1b ustawy o czasie pracy kierowców,
niezależnie od liczby podmiotów, na rzecz których wykonują przewóz drogowy. Ponadto czas pracy kierowców
świadczących pracę poza stosunkiem pracy sumuje się z ich czasem pracy realizowanym na stanowisku kierowcy
w ramach stosunku pracy (art. 26c ust. 3 ustawy o czasie pracy kierowców).
Wprowadzając ww. zapis, ustawodawca założył uczciwość i rzetelność kierowców-niepracowników, która ma się
przejawiać we właściwej obsłudze urządzeń rejestrujących, a w przypadku pojazdu niewyposażonego w tachograf –
w podawaniu przedsiębiorcom, na rzecz których wykonują przewozy drogowe, swojego czasu pracy poświęconego
na realizację przewozów drogowych na rzecz innego podmiotu. Przedsiębiorca korzystający z usług kierowcy poza
stosunkiem pracy nie posiada innego narzędzia, jak przyjęcie od niego oświadczenia na okoliczność wykonywania
przewozów drogowych na rzecz innych podmiotów. Poniżej przedstawiono wzór takiego oświadczenia.
Oświadczenie
W celu realizacji postanowień art. 26c ust. 1–3 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców
(t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1155 ze zm.) oświadczam, że:
1) świadczę przewóz drogowy jedynie na rzecz ........................................................................................................,
2) pozostaję w zatrudnieniu w wymiarze/nie pozostaję w zatrudnieniu* w charakterze kierowcy u innego przedsiębiorcy, w wymiarze ............ etatu,
3) świadczę pracę na rzecz innego podmiotu, lecz na innej podstawie niż stosunek pracy*, przy wykonywaniu
przewozów drogowych, w wymiarze ........... godzin tygodniowo.
W przypadku pozytywnej odpowiedzi w zakresie pkt 3 proszę podać przybliżoną przeciętną tygodniową liczbę
godzin pracy z okresu trzech miesięcy poprzedzających dzień wystawienia niniejszego oświadczenia: .................
Zobowiązuję się do niezwłocznego powiadomienia pracodawcy o wszelkich zmianach dotyczących niniejszego oświadczenia.
Przyjmuję do wiadomości, że podanie nieprawdziwych danych zawartych w oświadczeniu może być przyczyną rozwiązania (umowy zlecenia/umowy o współpracy)*.
* – niepotrzebne skreślić
....................................................................................
(podpis kierowcy)
Kierowców świadczących pracę poza stosunkiem pracy obowiązywać będzie m.in. art. 13 ust. 1 ustawy o czasie
pracy kierowców, zgodnie z którym po sześciu kolejnych godzinach pracy kierowcy przysługuje przerwa przeznaczona na odpoczynek w wymiarze nie krótszym niż 30 minut, w przypadku gdy liczba godzin pracy nie przekracza
9 godzin, oraz w wymiarze nie krótszym niż 45 minut, w przypadku gdy liczba godzin pracy wynosi więcej niż 9 godzin. Przerwa może być dzielona na okresy krótsze trwające co najmniej 15 minut każdy, wykorzystywane w trakcie
sześciogodzinnego czasu pracy lub bezpośrednio po tym okresie. W opinii autora, jeżeli kierowca-niepracownik
realizuje przewozy drogowe reglamentowane przez przepisy rozporządzenia (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do
transportu drogowego lub umowy europejskiej dotyczącej pracy załóg pojazdów wykonujących międzynarodowe
przewozy drogowe (AETR), sporządzonej w Genewie dnia 1 lipca 1970 r. (Dz.U. z 1999 r. Nr 94, poz. 1086 i 1087), to
zgodnie z art. 27 ust. 4 ustawy o czasie pracy kierowców nie stosuje się do niego cytowanego art. 13 ust. 1. Co za tym
3
idzie, wskazany art. 13 ust. 1 obejmie w praktyce kierowców niepracowników prowadzących pojazdy lub wykonujących przewozy wyłączone spod jurysdykcji rozporządzenia (WE) nr 561/2006 lub umowy AETR.
Kierowców-niepracowników obowiązywać będzie także ograniczenie pracy w porze nocnej, a to za sprawą odpowiedniego stosowania art. 21 ustawy o czasie pracy kierowców, co wynika z art. 26c ust. 4 przedmiotowej ustawy.
Jak wynika z przywołanego art. 21, w przypadku gdy praca jest wykonywana w porze nocnej, czas pracy kierowcy
nie może przekraczać 10 godzin w danej dobie. Aby zweryfikować, czy kierowca wykonujący pracę poza stosunkiem
pracy przestrzega ww. przepisu, należy w trybie zarządzenia wewnętrznego określić porę nocną, o czym była mowa
powyżej. W tym miejscu należy zauważyć, iż ustawodawca w art. 22 ustawy o czasie pracy kierowców wyłączył
stosowanie art. 21 w stosunku do licznych grup kierowców, m.in. samochodów osobowych i pojazdów specjalistycznych wykorzystywanych dla celów medycznych. Skoro ustawodawca w nowelizacji nie zobowiązał przedsiębiorców korzystających z usług kierowców poza stosunkiem pracy do odpowiedniego stosowania art. 22 ustawy o czasie
pracy kierowców, wydawać by się mogło, że ograniczenie pracy w porze nocnej obejmuje każdego kierowcę-niepracownika, bez względu na to, jakim pojazdem kieruje lub jaki przewóz drogowy realizuje. W ocenie autora niniejszego
opracowania, gramatyczna wykładnia nowelizacji byłaby sprzeczna z intencją ustawodawcy, który nie miał zamiaru
wprowadzić w stosunku do kierowców-niepracowników bardziej rygorystycznych rozwiązań prawnych aniżeli te,
które obowiązują kierowców etatowych.
Z kolei do określenia odpoczynków kierowcy świadczącego pracę poza stosunkiem pracy stosuje się postanowienia rozporządzenia (WE) nr 561/2006 lub umowy AETR. I tak zgodnie za art. 8 rozporządzenia (WE)
nr 561/2006 w każdym 24-godzinnym okresie po upływie poprzedniego dziennego okresu odpoczynku lub tygodniowego okresu odpoczynku kierowca musi wykorzystać kolejny dzienny okres odpoczynku.
Jeśli część dziennego okresu odpoczynku zawarta w 24-godzinnym okresie wynosi co najmniej 9 godzin, ale
mniej niż 11 godzin, wówczas ten dzienny okres odpoczynku uznaje się za skrócony dzienny okres odpoczynku.
Dzienny okres odpoczynku może zostać przedłużony do rozmiarów regularnego lub skróconego tygodniowego
okresu odpoczynku. Kierowca może mieć najwyżej trzy skrócone dzienne okresy odpoczynku pomiędzy dwoma
tygodniowymi okresami odpoczynku.
W ciągu 30 godzin od zakończenia dziennego lub tygodniowego okresu odpoczynku kierowca należący do kilkuosobowej załogi musi skorzystać z kolejnego dziennego okresu odpoczynku trwającego co najmniej 9 godzin.
W ciągu dwóch kolejnych tygodni kierowca wykorzystuje co najmniej:
• dwa regularne tygodniowe okresy odpoczynku lub
• jeden regularny tygodniowy okres odpoczynku i jeden skrócony tygodniowy okres odpoczynku trwający co
najmniej 24 godziny.
Skrócenie to należy jednak skompensować równoważnym odpoczynkiem wykorzystanym jednorazowo przed
końcem trzeciego tygodnia następującego po danym tygodniu. Tygodniowy okres odpoczynku rozpoczyna się nie
później niż po zakończeniu sześciu okresów 24-godzinnych, licząc od końca poprzedniego tygodniowego okresu
odpoczynku. Odpoczynek wykorzystywany jako rekompensata za skrócony tygodniowy okres odpoczynku wykorzystuje się łącznie z innym okresem odpoczynku trwającym co najmniej 9 godzin.
Tygodniowy okres odpoczynku, który przypada na dwa tygodnie, można zaliczyć do dowolnego z nich, ale nie obu.
Kolejną nową regulacją jest powinność prowadzenia ewidencji czasu pracy dla kierowców świadczących pracę
poza stosunkiem pracy, co wynika z art. 26d ustawy o czasie pracy kierowców. Przy czym ewidencję czasu pracy
przedsiębiorcy prowadzi sam przedsiębiorca, który osobiście wykonuje przewozy drogowe. A w przypadku kierowców-niepracowników wykonujących pracę na rzecz konkretnego przedsiębiorcy – ten przedsiębiorca. Odwołanie się
w art. 26d ust. 3 do art. 25 ust. 1 ustawy o czasie pracy kierowców oznacza, że ewidencja może mieć formę:
1) zapisów na wykresówkach,
2) wydruków danych z karty kierowcy i tachografu cyfrowego,
3) plików pobranych z karty kierowcy i tachografu cyfrowego,
4) innych dokumentów potwierdzających czas pracy i rodzaj wykonywanej czynności lub
5) rejestrów opracowanych na podstawie dokumentów, o których mowa w pkt 1–4.
Aby przedsiębiorca miał możliwość prowadzenia ewidencji czasu pracy, kierowcy wykonujący na jego rzecz
przewozy drogowe winni umożliwić mu uzyskanie danych lub dokumentów, potrzebnych do jej prowadzenia, co
należy podnieść w zarządzeniu wewnętrznym. Propozycję stosowanego zarządzenia podano powyżej.
Ewidencję czasu pracy przechowuje się przez okres dwóch lat, co oznacza obowiązek zachowania przez ten
okres zapisów na wykresówkach lub wydruków danych z karty kierowcy i tachografu cyfrowego. Jest to okres
dłuższy o rok od wskazanego w przepisach rozporządzenia Rady (EWG) nr 3821/85 z dnia 20 grudnia 1985 r.
w sprawie urządzeń rejestrujących stosowanych w transporcie drogowym, które obliguje przewoźnika do rocznego przechowywania ww. dokumentów. Tak na marginesie, w przypadku kierowców na etatach obowiązek przechowywania zapisów na wykresówkach lub wydruków danych z karty kierowcy i tachografu cyfrowego wynosi trzy
lata, jeżeli w takiej formie prowadzi się ewidencję czasu pracy (art. 25 ust. 2 pkt 2 ustawy o czasie pracy kierowców). Co więcej, przedsiębiorca, na rzecz którego wykonują przewozy nieetatowi kierowcy, ma obowiązek wydawania im, nawet bez ich wniosku, kopii ewidencji czasu pracy. Ustawodawca nie określa, z jaką częstotliwością
lub za jakie okresy należy udostępniać kierowcom rzeczoną ewidencję. W ocenie autora właściwym rozwiązaniem
byłoby przyjęcie rozwiązania, iż taką ewidencję wydaje się po zakończeniu okresu rozliczeniowego czasu pracy,
o którym mowa w art. 26c ust. 1 i 2 ustawy o czasie pracy kierowców.
4