Przyszłość państwa opiekuńczego - Fundacja im. Friedricha Eberta

www.feswar.org.pl
„ Przyszłość państwa opiekuńczego –
perspektywy z region Morza Bałtyckiego“
___________________________________________________________________________
Przyszłość państwa opiekuńczego – perspektywy z regionu
Morza Bałtyckiego
W dniach 10-11 marca odbyły się w Warszawie warsztaty eksperckie pt. „Przyszłość państwa opiekuńczego – perspektywy z regionu Morza Bałtyckiego”. Organizowane wspólnie
przez Fundację im. Friedricha Eberta (FES) i Fundację ICRA spotkanie było drugą odsłoną
zainicjowanej w 2015 r. serii warsztatów, w której udział wzięli przedstawiciele i przedstawicielki instytutów badawczych z Danii, Norwegii, Litwy, Finlandii, Niemiec i Polski.
Tematem przewodnim spotkania był silnie zmieniający się w ostatnich latach charakter
pracy. Dzisiaj mamy do czynienia z nowymi formami zatrudnienia, silnym uelastycznieniem godzin i pracą zdalną. Uczestniczki i uczestnicy wspólnie omawiali pomysły, jak zreformować państwo opiekuńcze, aby mogło ono reagować na zmodyfikowany charakter
pracy.
Warszawa. W drugim seminarium z serii spotkań pt. „Przyszłość państwa opiekuńczego –
perspektywy z regionu Morza Bałtyckiego” wzięli udział eksperci i ekspertki z różnych
krajów Europy Północnej i Wschodniej. W odróżnieniu od pierwszego warsztatu, który
odbył się w zeszłym roku w Gdańsku i podczas którego rozmawiano na temat solidarności, w tym roku grupa ekspercka spotkała się w warszawskim przedstawicielstwie Fundacji im. Friedricha Eberta, gdzie przywitał ją Roland Feicht (FES). W imieniu Międzynarodowego Centrum Badań i Analiz (Fundacja ICRA) wprowadzenie do pierwszej debaty zrobili Dorota Szelewa i
Michał
Polakowski.
Celem warsztatów było
rozpoznanie
przemian
świata pracy oraz objaśnienie ich wpływu na
politykę
państw
społeczną
regionu
Morza
Bałtyckiego.
W
pierwszej
części
warsztatu uczestniczki i
uczestnicy
omawiali
kwestię dualizacji świata
pracy. Outsourcing usług publicznych, prywatyzacje i liberalizacja przyczyniły się do tego,
że obok regularnego rynku pracy zwiększył się obszar pracy niepewnej i zagrożonej prekarnością. Ryszard Szarfenberg z Uniwersytetu Warszawskiego opisał przemianę państwa opiekuńczego (welfare state) w workfare state, co skutkuje erozją pierwotnego sys1
www.feswar.org.pl
„ Przyszłość państwa opiekuńczego –
perspektywy z region Morza Bałtyckiego“
___________________________________________________________________________
temu. Jednym z problemów, który jest charakterystyczny dla dzisiejszej sytuacji, jest
wzrost liczby osób zatrudnionych na podstawie umów na czas określony. Wśród tej grupy
pracowniczek i pracowników rośnie odsetek tych, którzy zostali zatrudnieni na z góry
określony czas wbrew ich woli. Nie więcej niż 15 procent osób zatrudnionych na czas
określony
otrzymuje
po okresie ich wygaśnięcia stałe zatrudnienie, na co wskazywał
kowski.
Michał
Praca
niepewnych
kach
Polaw
warun-
oznacza
nie-
rzadko większą ilość
pracy oraz wzmożoną
presję na jak najlepsze wyniki.
W Norwegii następuje
proces zrównania poziomu niepewności osób zatrudnionych na podstawie umów na czas
nieokreślony z osobami posiadającymi umowy terminowe, których liczba w ostatnich latach również znacznie wzrosła, opisała Åshild Olaussen z norweskiej konfederacji
związków zawodowych Unio. Merja Jutila Roon z Fundacji im. Kaleviego Sorsy odnotowała, że podobny trend można zaobserwować w Finlandii od lat 90. XX wieku.
Zdaniem Margarity Jankauskaité z Uniwersytetu Wileńskiego oraz Vaidy Tretjakovej
z Litewskiego Centrum Badań Społecznych sytuacja na litewskim rynku pracy jest stabilna. W najbliższych latach istnieje jednakże duże prawdopodobieństwo zmian, co wynika z
tego, iż rząd kieruje się zaleceniami ekspertów zainspirowanych doktryną New Public Management.
Ceną wysokiej elastyczności jest utrata bezpieczeństwa. Pozostaje mniej czasu na szkolenia, samodzielne wdrożenie do pracy, naukę i odpoczynek. Ekspertki i eksperci byli
zgodni, że nowa sytuacja jest – poza małymi wyjątkami – wspólna dla wszystkich państw
regionu. Istotne dla przyszłości państwa opiekuńczego jest pytanie, czy powinniśmy dopasować politykę do nowej sytuacji, a więc ją zaakceptować, czy ją zwalczać. Badania
potwierdzają, że dalsza deregulacja na rzecz jeszcze większej elastyczności nie zmniejszy
poziomu dualizacji.
Podczas drugiej części warsztatu dyskutowano na temat pracy nieformalnej i kwestii
uznania prac domowych, takich jak np. zakupy, gotowanie albo opieka nad dziećmi. Do2
www.feswar.org.pl
„ Przyszłość państwa opiekuńczego –
perspektywy z region Morza Bałtyckiego“
___________________________________________________________________________
rota Szelewa przedstawiła dane dot. podziału prac domowych między kobietami a mężczyznami – w szczególności w przypadku Polski widoczne są duże różnice w dystrybucji
zadań. Uczestniczki i uczestnicy omawiali także działania poszczególnych państw, które
miały na celu zwiększenie zaangażowania
mężczyzn
w
prace
domowe, np. poprzez
możliwość przejścia na
urlop rodzicielski. Ekspertki i eksperci byli
zgodni co do tego, aby
nie wypłacać dodatkowego zasiłku matkom,
które decydują się na
to,
aby
nie
wysyłać
swoich podopiecznych do przedszkoli i opiekować się nimi w domu, uznając to działanie
za niepotrzebne wzmocnienie tradycyjnego podziału ról. Równouprawnienie płci jest powiązane z sytuacją i możliwościami ekonomicznymi, w związku z czym instytucje opieki
nad dzieckiem i edukacji powinny być bezpłatne i ogólnodostępne. Działania na rzecz
zwiększenia dostępności żłobków i przedszkoli oraz zaoferowanie ojcom możliwości opieki
nad dziećmi w domu bez wynikających z tego niedogodności w życiu zawodowym, wydają
się koniecznie w kontekście wspomnianych wyżej przemian świata pracy. Warto przy tym
uwzględnić mieć na uwadze, aby nie stwarzać pola do reprodukcji tradycyjnych ról płciowych.
W ostatniej części warsztatów uczestniczki i uczestnicy powrócili do zagadnienia przeobrażenia koncepcji pracy. Jak podkreślono już we wcześniejszych wypowiedziach,
współczesne modele państw opiekuńczych w zbyt małym stopniu uwzględniają bieżące
przemiany zachodzące w Europie. Modele te wciąż opierają się na wąsko zdefiniowanych
normach tradycyjnej pracy. Powszechna dziś forma zatrudnienia, która cechuje się przerwaniem pracy w jednej i ponownym podjęciu pracy w innej dziedzinie, pokazuje, jak
bardzo zmienił się charakter pracy. Rozważane podczas warsztatów zagadnienia pracy na
czas określony oraz na podstawie umów o dzieło to kolejne czynniki, które zmieniają jej
charakter. Jak w tych nowych warunkach powinno być zorganizowane wsparcie społeczne
i w jaki sposób sfinansować sprawne działanie państwa opiekuńczego?
System duński, który przedstawił dyrektor kopenhaskiego think-thanku Ceveo Kristian
Weise, cechuje się znaczną elastycznością połączoną z zabezpieczeniami socjalnymi –
3
www.feswar.org.pl
„ Przyszłość państwa opiekuńczego –
perspektywy z region Morza Bałtyckiego“
___________________________________________________________________________
system zwany „flexicurity” można porównać do rozwiązań znanych z Wielkiej Brytanii czy
Irlandii. Warto również wspomnieć o tym, że podobnie jak w przypadku Niemiec, rząd
duński także wspierał powstanie sektora pracy niskopłatnej.
Johannes Kananen ze Szwedzkiej Szkoły Nauk Społecznych w Helsinkach opisał działania aktualnego rządu fińskiego, który z jednej strony zamierza zwiększyć elastyczność ze
względu na konkurencyjność na rynkach globalnych, z drugiej zaś dąży do wprowadzenia, w ramach dwuletniego programu pilotażowego, minimalnego dochodu gwarantowanego. Uczestniczki i uczestnicy warsztatów dyskutowali na temat, czy minimalny dochód
gwarantowany jest skuteczną odpowiedzią na bieżące przemiany rynku pracy. Czy takie
bezwarunkowe wsparcie finansowe byłoby skutecznym działaniem w walce przeciwko
dualizacji świata pracy? Podczas dyskusji zwrócono również uwagę na to, że w argumentacji na rzecz minimalnego dochodu gwarantowanego kryje się także niebezpieczeństwo
dla polityki socjaldemokratycznej. Należy
bowiem pamiętać, że
dzięki pomocy finansowej
możliwe
jedynie
jest
podniesienie
płac, nie zaś zniesienie nierówności społecznych.
Istnieje
obawa, że takie rozwiązanie
zuje
rzecz
zmarginali-
działania
na
rozwiązania
problemów na innych obszarach: dyskutuje się na przykład o równoczesnej likwidacji
zasiłków dla bezrobotnych czy wsparcia na rzecz edukacji zawodowej. W takich okolicznościach niemożliwa staje się pomoc dla określonych grup społecznych, co doprowadzi do
dalszego ograniczenia państwa opiekuńczego.
Mimo podejść różniących się w zależności od kraju, ekspertki i eksperci zgodnie podkreślili, że koncepcja państwa opiekuńczego w Europie może przetrwać tylko wtedy, jeśli uda
się zahamować rosnące poczucie niepewności i zagwarantować równość szans życiowych.
4