1. Czy moje dziecko mówi poprawnie?

Czy moje dziecko mówi poprawnie?
Rozwój mowy dziecka nie przebiega u wszystkich dzieci jednakowo.
U jednych szybciej, u innych wolniej. Niejednakowa jest też kolejność przyswajania sobie
przez dziecko poszczególnych głosek. Rozwój mowy uwarunkowany jest genetycznie. Zależy
on jednak nie tylko od wrodzonych właściwości organizmu człowieka, ale także
od warunków społecznych, kontaktu ze środowiskiem, z innymi mówiącymi ludźmi.
Rodzice powinni wiedzieć, kiedy pojawiają się poszczególne głoski w mowie dziecka,
aby umiejętnie kierować tym rozwojem. Bez tej wiedzy nie mogą ingerować, nie mogą
pomóc, a przeciwnie – mogą zaszkodzić, wymagając od dziecka tego, czemu sprostać nie
może, czy też lekceważąc, przeoczając niepokojące sygnały.
Trzylatek powinien poprawnie wymawiać:
- wszystkie samogłoski zarówno ustne (a, e, u, i, y), jak i nosowe (ą, ę) chociaż w jego mowie
mogą jeszcze występować odstępstwa np.: zamiana „a” na „o”; „e” na „a”; „i” na „y”;
- spółgłoski dwuwargowe twarde (p, b, m) i ich zmiękczone odpowiedniki (pi, bi, mi);
- spółgłoski wargowo-zębowe: twarde (f, w) i zmiękczone (fi, wi);
- środkowojęzykowe (ś, ź, ć, dź, ń);
- tylnojęzykowe: twarde (k, g) i zmiękczone (ki, gi);
- tylnojęzykowe (ch);
- przedniojęzykowo-zębowe (t, d, n);
- przedniojęzykowo-dziąsłowe (l, li).
Choć wiele głosek dziecko potrafi już wymawiać poprawnie w izolacji,
w mowie spontanicznej często zamienia je jeszcze na łatwiejsze artykulacyjnie odpowiedniki.
W tym okresie znacznie wzrasta zasób słownictwa dzieci. O ile roczny maluch używa ze
zrozumieniem 3 do 5 słów, to 2-3 latek posługuje się już prawie 400 słowami. Pod koniec
trzeciego roku życia dziecko zaczyna tworzyć zdania pojedyncze rozwinięte a jego
wypowiedzi stają się coraz dłuższe. Obok zdań złożonych współrzędnie w mowie dziecka
zaczynają się także pojawiać zdania złożone podrzędnie (przyczynowe, warunkowe,
dopełnieniowe). Ich występowanie świadczy o umiejętności dostrzegania relacji w świecie.
Podsumowując można stwierdzić, że trzylatek często zmiękcza głoski i zamiast sz, ż, cz, dż
lub s, z, c, dz mówi ś, ź, ć, dź; głoskę r wymawiać może jeszcze jako l lub j. Zamiast ch może
mówić f lub odwrotnie.
W mowie czterolatka zauważa się następujące zjawiska:
- występują wszystkie głoski, które pojawiły się w wieku trzech lat, czyli: a, e, u, i, y, ą, ę; p,
b, m, pi, bi, mi; f, w, fi, wi; ś, ź, ć, dź, ń; k, g, ki, gi; ch; t, d, n; l, li;
- utrwalają się głoski przedniojęzykowo-zębowe twarde (s, z, c, dz) – dziecko nie powinno już
ich wymawiać jako zmiękczone ś, ź, ć, dź;
- pojawia się przedniojęzykowo-dziąsłowa twarda głoska r (choć jej brak nie powinien
jeszcze niepokoić);
- głoski przedniojęzykowo-dziąsłowe twarde: sz, ż, cz, dż mogą jeszcze być zamieniane na
przedniojęzyko-zębowe twarde s, z, c, dz lub zmiękczone ś, ź, ć, dź;
- grupy spółgłoskowe nadal mogą być upraszczane, wyrazy poskracane, głoski
poprzestawiane.
Czterolatek używa około 1000 słów. Potrafi tworzyć zdania złożone i posługiwać się
nimi. Umie opowiedzieć zdarzenie czy bajkę. W jego mowie pojawiają się neologizmy
powstające w trakcie pobudzenia intelektualnego i emocjonalnego. Ich powstawaniu mogą
sprzyjać takie czynniki, jak potrzeba głośnego nazywania spostrzeżeń, nieznajomość wielu
nazw i pojęć, kształtowanie się myślenia przyczynowo-skutkowego. Dziecko czteroletnie
powinno poprawnie wymawiać głoski s, z, c, dz. Jeśli uda mu się opanować wymowę głoski
[r] często jej nadużywa mówiąc np. „rarka” zamiast „lalka”.
Mowa dziecka 5-letniego jest już w zasadzie całkowicie zrozumiała dla otoczenia:
- występują wszystkie głoski, które pojawiły się we wcześniejszym wieku, czyli: a, e, u, i, y,
ą, ę; p, b, m, pi, bi, mi; f, w, fi, wi; ś, ź, ć, dź, ń; k, g, ki, gi; ch; t, d, n; l, li; s, z, c, dz;
- trudniejsze artykulacyjne głoski typu sz, ż, cz, dż, które powinny się pojawić w czwartym
roku życia, zaczynają się ustalać.
Dziecko potrafi je wymawiać, choć często w mowie potocznej zamienia je na s, z, c, dz;
- głoska r powinna już być wymawiana prawidłowo, choć często pojawia się dopiero w tym
okresie;
- wszystkie głoski dźwięczne np. b, d, g powinny już brzmieć dźwięcznie;
- grupy spółgłoskowe jeszcze mogą być upraszczane zarówno w nagłosie, jak i śródgłosie
wyrazu;
- wypowiedzi pięciolatka przyjmują formę realizacji wielozdaniowej;
- nieprawidłowości gramatyczne zanikają;
- dziecko potrafi dokonywać autokorekty i chętnie poprawia innych.
U pięciolatka funkcjonują już wszystkie części mowy. Wzrasta liczba
rzeczowników, czasowników, przymiotników, przysłówków, zaimków i liczebników.
Pięcioletnie dziecko używa około 2000 słów. Poprawnie wymawia wszystkie dźwięki
i swobodnie posługuje się mową. Potrafi tworzyć opowiadania uwzględniając sekwencję
zdarzeń. Widoczny jest także postęp w rozwoju słuchu fonemowego – pięciolatek potrafi
określić pierwszą głoskę w wyrazach.
Mowa sześciolatków pod względem dźwiękowym powinna być całkowicie opanowana.
Mimo tej reguły badania wykazały, że u pewnej grupy dzieci obserwuje się nieopanowaną
wymowę głosek sz, ż, cz, dż oraz kłopoty z artykulacją grup spółgłoskowych zwłaszcza
w śródgłosie wyrazu. Pamiętać musimy o tym, że kształtowanie mowy w aspekcie
fonetycznym powinno się zakończyć jeszcze przed podjęciem nauki szkolnej
Bibliografia:
Genowefa Demel „Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola”.
Krystyna Datku-Czerniak „Logopedia. Jak usprawniać mowę dziecka”.
Anna Sołtys-Chmielowicz „Zaburzenia artykulacji. Teoria i praktyka”.