strategii rozwoju województwa świętokrzyskiego do 2020 roku

Transkrypt

PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO
PROJEKTU „STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA
ŚWIĘTOKRZYSKIEGO DO 2020 ROKU”
KIELCE
2006
Opracowano w Świętokrzyskim Biurze Rozwoju Regionalnego w Kielcach
Dyrektor Biura mgr inż. Krzysztof Domagała
Zespół autorski:
mgr Agnieszka Przygodzka — prowadząca temat
mgr inż. Edmund Augustyniak
mgr inż. arch. Katarzyna Bieniek-Kaszyńska
Opracowanie graficzne:
mgr inż. Jolanta Papros
mgr Andrzej Sikora
Prognoza oddziaływania na środowisko
projektu „Strategii Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do 2020 roku
SPIS TREŚCI
1. WSTĘP ............................................................................................................................... 3
1.1. Podstawa formalno-prawna sporządzenia prognozy oddziaływania na środowisko ....... 3
1.2. Cel sporządzenia prognozy i jej zakres merytoryczny ..................................................... 3
2. ANALIZA ZAWARTOŚCI PROJEKTU „STRATEGII ROZWOJU
WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO DO 2020 ROKU” ........................... 5
2.1. Ogólna zawartość projektu „Strategii Rozwoju Województwa ...” .................................. 5
2.2. Powiązania Strategii z innymi dokumentami ................................................................... 17
3. ANALIZY I OCENY ...................................................................................................... 22
3.1. Ocena aktualnego stanu środowiska województwa świętokrzyskiego ............................ 22
3.2. Potencjalne zmiany stanu i ochrony środowiska w przypadku braku realizacji projektu
„Strategii Rozwoju Województwa ...” ............................................................................. 26
3.3. Istotne problemy ochrony środowiska w województwie ................................................. 28
3.4. Cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, krajowym
i regionalnym oraz sposoby ich uwzględnienia w projekcie „Strategii ...” ..................... 29
3.5. Analiza priorytetów i działań zawartych w projekcie „Strategii ...” ............................... 33
3.6. Rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą
negatywnych oddziaływań na środowisko ...................................................................... 46
3.7. Potencjalne transgraniczne oddziaływanie na środowisko przyrodnicze ........................ 49
3.8. Wskazanie napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we
współczesnej wiedzy ....................................................................................................... 49
4. METODY ANALIZY REALIZACJI „STRATEGII ...” ........................................... 50
5. INFORMACJE KOŃCOWE ......................................................................................... 52
5.1. Metody zastosowane przy sporządzaniu prognozy ......................................................... 52
5.2. Materiały wykorzystane przy sporządzaniu prognozy .................................................... 52
6. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM .................................. 54
BIBLIOGRAFIA .................................................................................................................. 57
SPIS MAPEK ....................................................................................................................... 58
Opracowanie: Świętokrzyskie Biuro Rozwoju Regionalnego
2
1. WSTĘP
1.1. Podstawa formalno-prawna sporządzenia prognozy oddziaływania na środowisko
Podstawę formalno-prawną sporządzenia prognozy oddziaływania na środowisko
projektu „Strategii Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do 2020 roku” stanowią:
⇨ Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. nr 62, poz. 627 z
późniejszymi zmianami), która weszła w życie z dniem 1 października 2001 r. na mocy
ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. p wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska,
ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. nr 100, poz. 1058);
oraz przepisy prawne Unii Europejskiej:
⇨ Dyrektywa 2001/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie oceny wpływu
niektórych planów i programów na środowisko;
⇨ Dyrektywa 2003/4/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie publicznego dostępu
do informacji dotyczących środowiska.
Opracowanie to jest częścią składową postępowania w sprawie oceny oddziaływania
na środowisko (OOS) projektu „Strategii Rozwoju Województwa ...”, którego obowiązek
przeprowadzenia wynika bezpośrednio z art. 40 przywołanej wyżej ustawy POŚ. Zgodnie z
art. 41 tej ustawy Zarząd Województwa Świętokrzyskiego opracowujący ww. dokument
programowy sporządza dla niego prognozę oddziaływania na środowisko, a następnie
przedmiotowe opracowanie poddaje się opiniowaniu przez Wojewodę Świętokrzyskiego oraz
Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Kielcach.
1.2. Cel sporządzenia prognozy i jej zakres merytoryczny
Cel opracowania prognozy oddziaływania na środowisko wynika bezpośrednio z art. 8
ustawy POŚ, który stwierdza, że:
„Polityki, strategie, plany lub programy dotyczące w szczególności przemysłu,
energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami,
gospodarki przestrzennej, leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania
terenu powinny uwzględniać zasady ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju”.
Zgodnie z zapisami ustawowymi rolą prognozy jest sprawdzenie, czy w rozwiązaniach
przyjętych w projekcie „Strategii Rozwoju Województwa ...” zabezpieczony został we
właściwy sposób interes środowiska przyrodniczego. Ma ona również wykazać, czy przyjęte
w tym dokumencie rozwiązania mają na celu zapobieganie, ograniczenie lub kompensację
przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, chronią przed powstawaniem
konfliktów i zagrożeń oraz w jakim stopniu warunki realizacji rozwiązań mogą oddziaływać
na środowisko. Ważnym elementem prognozy jest także próba odpowiedzi na pytanie, czy
realizacja „Strategii rozwoju województwa ...” zapewni warunki zrównoważonego rozwoju.
3
Art. 41 ustawy POŚ nakłada na organ opracowujący projekt dokumentu („Strategii
Rozwoju Województwa ...”) obowiązek sporządzenia prognozy, która powinna spełniać
następujące warunki:
1) „zawierać informacje o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego
powiązaniach z innymi dokumentami,
2) określać, analizować i oceniać istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego
stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu,
3) określać, analizować i oceniać stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym
znaczącym oddziaływaniem,
4) określać, analizować i oceniać istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu
widzenia projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczące obszarów chronionych,
5) określać, analizować i oceniać cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu
międzynarodowym albo krajowym, istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu,
oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas
opracowywania dokumentu,
6) określać, analizować i oceniać przewidywane znaczące oddziaływania na środowisko oraz
zabytki, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane,
krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe,
7) przedstawiać rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację
przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem
realizacji projektowanego dokumentu,
8) przedstawiać rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w projektowanym
dokumencie wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny
prowadzącej do tego wyboru, w tym także wskazania napotkanych trudności wynikających
z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy,
9) zawierać informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy,
10) zawierać informacje o przewidywanych metodach analizy realizacji postanowień
projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania,
11) zawierać informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko,
12) zawierać streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym”.
Z art. 42 ustawy POŚ wynika ponadto, że organ opracowujący dokument („Strategię
Rozwoju Województwa ...”) powinien uzgodnić zakres i stopień szczegółowości informacji
wymaganych w prognozie oddziaływania na środowisko z organem ochrony środowiska i
państwowym wojewódzkim inspektorem sanitarnym.
Przedstawiony powyżej ustawowy zakres merytoryczny prognozy oddziaływania na
środowisko został uzgodniony z Wojewodą Świętokrzyskim (pismo znak: ŚR.VII.7041–
60/05, z dnia 25.04.2005 r.) oraz z Państwowym Wojewódzkim Inspektorem Sanitarnym w
Kielcach (pismo znak: SE.V.– 4410/1/05, z dnia 29.04.2005 r.).
Należy jednak podkreślić, że projekt „Strategii Rozwoju Województwa ...” jest
dokumentem o charakterze ogólnym, nie definiuje bowiem w zasadzie żadnych konkretnych
inwestycji lub projektów przewidzianych do realizacji. Podaje jedynie rodzaje działań, które
będą realizowane na obszarze województwa świętokrzyskiego. W związku z powyższym
sporządzona dla tego dokumentu prognoza oddziaływania na środowisko musi się cechować
adekwatnym stopniem ogólności (stopień szczegółowości prognozy został dostosowany do
szczegółowości Strategii).
W tej sytuacji uszczegółowienie ocen wpływu na środowisko inwestycji i działań
realizowanych na podstawie „Strategii Rozwoju Województwa ...” będzie możliwe dopiero na
etapie sporządzania konkretnych projektów realizacyjnych.
4
2. ANALIZA ZAWARTOŚCI PROJEKTU
„STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA
ŚWIĘTOKRZYSKIEGO DO 2020 ROKU”
2.1. Ogólna zawartość projektu „Strategii Rozwoju Województwa ...”
„Strategia Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do 2020 roku” jest głównym
dokumentem programowym Samorządu Województwa, którego zadaniem jest określenie
celów i kierunków polityki rozwoju regionu oraz programów wojewódzkich w dostosowaniu
do nowych realiów prawno-ekonomicznych, które ukształtowały się po przystąpieniu Polski
do Unii Europejskiej. Jest to już druga edycja tego dokumentu, sporządzana w oparciu o
nowy model programowania, który wprowadza m.in. konieczność zintegrowania polityk
sektorowych
na
poziomie
regionalnym,
określenia
płaszczyzn
współpracy
międzywojewódzkiej, a przede wszystkim uwzględnienia działań wspieranych z funduszy
Unii Europejskiej. Jednocześnie opracowanie to w znacznym stopniu nawiązuje do celów i
priorytetów przyjętych w poprzedniej edycji strategii, tym bardziej, że w większości pozostają
one aktualne.
Projekt „Strategii rozwoju województwa ...” liczy ponad 100 stron i składa się z
dziesięciu głównych rozdziałów. Są to:
1. Przesłanki aktualizacji Strategii
2. Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczo-przestrzennej województwa
2.1. Charakterystyka Województwa Świętokrzyskiego
3. Analiza SWOT
4. Dotychczasowa pomoc publiczna dla Województwa Świętokrzyskiego
4.1. Pomoc krajowa
4.2. Pomoc zagraniczna
5. Wizja przyszłości — Województwo Świętokrzyskie w roku 2020
5.1. Najważniejsze uwarunkowania rozwoju
5.2. Scenariusz zagrożeń
5.3. Scenariusz szans
5.4. Wizja rozwoju województwa
5.5. Kierunki przekształceń struktury funkcjonalno-przestrzennej województwa
5.6. Płaszczyzny współpracy międzywojewódzkiej
6. Cele i główne priorytety Strategii Rozwoju Województwa
6.1. Cel generalny
6.2. Cele warunkujące, priorytety i kierunki działań
7. Instrumenty i wdrażanie Strategii
8. Źródła finansowania rozwoju województwa świętokrzyskiego w latach 2007–2013
9. System monitorowania i oceny realizacji Strategii
9.1. Monitoring dokumentu Strategii
9.2. Monitoring programów operacyjnych i wojewódzkich
9.3. Podmioty zaangażowane w monitorowanie Strategii
5
9.4. Kategorie wskaźników monitorowania
10. Załączniki
Rozdział 1. Przesłanki aktualizacji Strategii
Część pierwsza opracowania zawiera krótką charakterystykę przesłanek aktualizacji
„Strategii Rozwoju Województwa ...”. Do najważniejszych zaliczono: zmianę głównych
uwarunkowań zewnętrznych (europejskich i krajowych) rozwoju regionu, konieczność
dostosowania modelu programowania do nowej formuły planowania działań wspieranych z
funduszy UE, konieczność zintegrowania polityk sektorowych na poziomie regionalnym oraz
uwzględniania problemów międzyregionalnych.
Rozdział 2. Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczo-przestrzennej województwa
świętokrzyskiego
Rozdział drugi zawiera ogólną charakterystykę województwa świętokrzyskiego.
Zaprezentowano dane dotyczące: położenia regionu, podziału administracyjnego, systemu
osadniczego, stopnia urbanizacji regionu, przynależności województwa do unijnych jednostek
terytorialnych NUTS, potencjału demograficznego, warunków środowiskowych, zasobów
surowców mineralnych, zasobów wodnych, form ochrony przyrody i walorów kulturowych.
Ponadto przedstwiono diagnozę w następujących dziedzinach: gospodarka i zagadnienia
dotyczące innowacyjności, zasoby ludzkie, sytuacja demograficzna, rynek pracy, nauka i
edukacja, ochrona zdrowia, warunki życia i bezpieczeństwa, pomoc społeczna, infrastruktura,
mieszkalnictwo, rozwój obszarów wiejskich i rolnictwo, turystyka oraz kultura i ochrona
dziedzictwa kulturowego.
Rozdział 3. Analiza SWOT
Część diagnostyczna „Strategii Rozwoju Województwa ...” kończy się analizą SWOT.
Jest to efektywna metoda identyfikacji słabych i silnych stron województwa oraz badania
szans i zagrożeń, jakie przed nim stoją. Pozwala określić strategiczne czynniki, które mogą
mieć istotny wpływ na rozwój regionu, maksymalnie wykorzystywać istniejące możliwości i
pojawiające się szanse oraz unikać przewidywanych zagrożeń i niebezpieczeństw.
Mocne i słabe strony województwa (potencjały i problemy) oraz szanse i zagrożenia
zostały przedstawione w układzie pięciu głównych dziedzin:
⇨ gospodarka i innowacyjność;
⇨ zasoby ludzkie, edukacja, zagadnienia społeczne i zdrowie;
⇨ infrastruktura drogowa i ochrony środowiska, aspekty przestrzenne, mieszkalnictwo;
⇨ rozwój obszarów wiejskich, rolnictwo;
⇨ turystyka i ochrona dziedzictwa kulturowego.
6
Gospodarka, innowacyjność
Mocne strony/Potencjał
liczące się w skali kraju złoża kopalin mineralnych
wykorzystywanych do produkcji podstawowych
materiałów budowlanych,
znacząca baza materialna przemysłu zróżnicowanego
działowo i branżowo,
wysoki stopień koncentracji istotnych działów
przemysłu,
bogate tradycje związane z przemysłem, głównie
wydobywczym i przetwórczym surowców
mineralnych i metali,
znaczące w skali kraju firmy budowlane,
potencjał i doświadczenie Targów Kielce, Specjalnej
Strefy Ekonomicznej w Starachowicach, ŚCITT,
SIPH i innych instytucji otoczenia biznesu,
dogodna pozycja geograficzna regionu w dobrze
rozwiniętym otoczeniu, co powinno sprzyjać
aktywizacji przestrzeni ekonomicznej województwa,
czytelne predyspozycje i tradycje gospodarcze
poszczególnych części województwa stanowiące
podstawę wielokierunkowego rozwoju,
Szanse
tworzenie regionalnych systemów innowacyjnych,
opartych na współpracy regionalnych instytucji
akademickich, i naukowo-badawczych z lokalną
gospodarką,
wysoka dynamika PKB per capita zbliżona do
poziomu krajowego,
wzrost nakładów inwestycyjnych na działalność
innowacyjną,
wysoka aktywność inwestycyjna w jednostkach
samorządu terytorialnego,
wykorzystanie technologii (ICT) informatycznych w
gospodarce, nauce, edukacji i administracji,
rozwój sieci współpracy podmiotów dla rozwoju
branży odlewniczej,
rozwój Kieleckiego Obszaru Metropolitarnego,
wykorzystanie funduszy strukturalnych dla
unowocześnienia struktury gospodarki i wzrostu
konkurencyjności gospodarki,
Słabe strony/Problemy
brak regionalnej sieci powiązań między gospodarką i
nauką, sprzyjającej rozwojowi przedsiębiorczości i
zasobów ludzkich,
niski poziom PKB per capita (12 lokata w kraju),
brak konsekwencji w tworzeniu instytucji doradztwa
w dziedzinie przedsiębiorczości,
niekorzystna struktura gospodarki regionu, dominują
mało efektywne działy produkcji,
najniższe w kraju nakłady inwestycyjne w sektorze
przedsiębiorstw,
niska zdolność przedsiębiorstw do tworzenia i
wdrażania nowych technologii,
niedostateczne wyposażenie w infrastrukturę
techniczną, warunkującą pozyskiwanie inwestorów,
niższe od średniej krajowej wydatki na badania i
rozwój w sektorze przedsiębiorstw,
bardzo niski udział zatrudnionych w działalności
badawczo-rozwojowej w stosunku do ogółu ludności
aktywnej zawodowo,
Zagrożenia
osłabienie konkurencyjności regionu pod względem
inwestycyjnym, spowodowane niskim poziomem
rozwoju zasobów ludzkich i warunków rozwoju
przedsiębiorczości,
dalsza marginalizacja województwa jako efekt
znikomego wykorzystania przez przemysł, wiedzy i
badań naukowych,
Zasoby ludzkie, edukacja, zagadnienia społeczne i zdrowie
dobrze rozwinięta sieć placówek szkoleniowych i
instytucji kształcenia ustawicznego,
posiadanie dobrze wykwalifikowanej kadry dla
przemysłu i innych dziedzin gospodarki,
dobrze rozwinięte zaplecze naukowe, głównie w
dziedzinie nauk technicznych oraz stosunkowo dobrze
rozwinięta sieć wyższego szkolnictwa biznesowego,
istniejący i stale wzrastający potencjał kadr
kwalifikowanych dla przemysłu i innych dziedzin
gospodarki rynkowej, kształcony w wyższych
uczelniach w regionie,
spadek przyrostu naturalnego oraz silna migracja
jako niekorzystne trendy demograficzne,
malejąca liczba ludności w wieku
przedprodukcyjnym i rosnąca liczba ludności w
wieku poprodukcyjnym jako wyraźna oznaka
„starzenia się” społeczeństwa,
niedostosowany system szkolnictwa
ponadpodstawowego do potrzeb rynku pracy,
nierówność szans kształcenia i zatrudnienia osób
zamieszkałych na terenach wiejskich i w małych
miastach,
7
działalność Świętokrzyskiego Centrum Onkologii i
Świętokrzyskiego Centrum Kardiologii,
Szanse
dalszy rozwój sieci jednostek i instytucji badawczo –
szkoleniowych kształcących kadry dla regionalnej
gospodarki,
rozbudowa ośrodka akademickiego,
podnoszenie poziomu wykształcenia mieszkańców
województwa, stanowiących zaplecze dla rozwoju
lokalnej przedsiębiorczości i ogólnego poziomu
rozwoju zasobów ludzkich,
kształtowanie postaw przedsiębiorczych,
podniesienie jakości i dostępności zatrudnienia w
regionie,
uelastycznienie i zwiększenie poziomu mobilności
zawodowej zasobów ludzkich,
dobre warunki dla rozwoju lecznictwa
uzdrowiskowego i ośroków leczniczowypoczynkowych – źródła wód mineralnych w BuskoZdroju i Solcu-Zdroju,
wysoki rozdźwięk między dużym zaludnieniem
terenów wiejskich w południowej części
województwa a małymi możliwościami migracji
ludności do miast tego obszaru,
niedostateczna oferta usług w zakresie poradnictwa
zawodowego, pośrednictwa pracy, szkoleń dla
rozpoczynających własną działalność gospodarczą,
niewystarczająco rozwinięty ośrodek akademicki w
Kielcach w porównaniu ze stolicami innych
województw (brak uniwersytetu, niewystarczająca
dywersyfikacja kierunków kształcenia, w tym na
poziomie magisterskim),
niekorzystna struktura wykształcenia ludności,
zwłaszcza na wsi,
wysokie bezrobocie, zwłaszcza wśród kobiet i
młodzieży na obszarach wiejskich,
niewystarczająco rozwinięta baza lokalowa i
techniczna szkolnictwa zawodowego,
niski poziom dochodów mieszkańców,
niewystarczająca ilość placówek opieki zdrowotnej
oraz słabe wyposażenie ich w najpotrzebniejszy
sprzęt medyczny,
Zagrożenia
połączenie niekorzystnych tendencji
demograficznych, związanych ze starzeniem się
społeczeństwa z ujemnym saldem migracji i
ekonomicznie uwarunkowanym odpływem ludzi
młodych poza granice regionu,
zbyt mały spadek poziomu bezrobocia powodowany
niewystarczającym poziomem wykształcenia,
umiejętności zawodowych i mobilności
mieszkańców,
dalsze ubożenie społeczeństwa
Infrastruktura drogowa i ochrony środowiska, aspekty przestrzenne, mieszkalnictwo
korzystne warunki rozwoju urbanizacji, sprzyjająca
alokacja przestrzenna miast, optymalne relacje
wielkości miast,
położenie w centralnej części kraju w pobliżu wielkich
aglomeracji miejskich: Kraków, Warszawa, Łódź,
dobry przestrzennie wewnątrzregionalny układ
komunikacyjny
jedyne w Polsce Centrum Usług Satelitarnych w
Psarach k/Kielc,
duże znaczenie konwencjonalnej elektrowni w Połańcu
w zabezpieczaniu potrzeb energetycznych kraju,
niski poziom urbanizacji i niewystarczający rozwój
miast, warunkujący pełnienie przez nie funkcji
ponadregionalnych,
niewystarczające powiązanie województwa z
krajowymi ośrodkami wzrostu,
niezadowalający stan techniczny i parametry
większości dróg,
położenie poza transeuropejskimi korytarzami
transportowymi i brak odcinków dróg zaliczonych
do sieci TINA,
niewystarczająco rozwinięta sieć nowoczesnej
infrastruktury technicznej w mniejszych miastach i
na obszarach wiejskich,
nie modernizowana od 1999 r. infrastruktura
kolejowa,
8
Szanse
modernizacja układu dróg i linii kolejowych,
sprzyjająca otwarciu ekonomicznemu we wszystkich
kierunkach,
wzrastające znaczenie przebiegającej przez region linii
tranzytowej LHS – możliwość rozwoju kontaktów
handlowych z partnerami ze wschodu,
budowa lotniska jako szansą na rozwój gospodarczy w
regionie,
słabe wyposażenie regionu w sieć gazową
przestarzała i niewystarczająco rozwinięta sieć
elektryczna,
niewystarczające wyposażenie województwa w
infrastrukturę ochrony środowiska,
brak lotniska o znaczeniu regionalnym
Zagrożenia
położenie województwa z dala od planowanego
układu autostrad oraz ograniczenie tras szybkiego
ruchu do drogi E7 może spowodować peryferyzację
regionu,
zbyt mała ilość dróg przewidzianych w
dokumentach rządowych jako drogi ekspresowe w
perspektywie braku autostrad na obszarze
województwa i odsunięte w czasie ich dostosowanie
do odpowiednich parametrów,
Rozwój obszarów wiejskich, rolnictwo
dobre warunki glebowe i klimatyczne oraz znaczący
potencjał produkcji rolnej i ogrodniczej w
południowo-wschodniej części województwa,
znaczący w skali kraju potencjał produkcji
sadowniczej, zwłaszcza w powiatach sandomierskim i
opatowskim,
grunty rolne nie zanieczyszczone nawozami,
pestycydami, metalami ciężkimi i innymi
zanieczyszczeniami przemysłowymi,
Szanse
możliwości rozwoju przetwórstwa płodów rolnych,
zwłaszcza sadownictwa i ogrodnictwa we wschodniej i
południowej części województwa,
korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa
ekologicznego,
możliwość rozwoju obszarów wiejskich
uwarunkowane położeniem wsi względem sieci
komunikacyjnej oraz dostępnością do nowoczesnych
systemów łączności,
rozwój pozarolniczej działalności gospodarczej na
terenach wiejskich,
upowszechnienie technologii informatycznych,
rozwój instytucji rynku rolnego,
rozdrobnienie gospodarstw rolnych i słaba ich
kondycja ekonomiczna,
niewystarczająco rozwinięta samoorganizacja
producentów rolnych,
niska opłacalność produkcji rolniczej i trudności w
zbycie,
duże dysproporcje w zakresie rozwoju
infrastruktury komunalnej pomiędzy miastem a
wsią,
Zagrożenia
pogłębienie peryferyzacji terenów wiejskich na
skutek braku regionalnych rozwiązań w zakresie
wspierania rozwoju i kształcenia zawodowego
mieszkańców wsi,
wysoki rozdźwięk między dużym zaludnieniem
terenów wiejskich w południowej części
województwa a małymi możliwościami migracji
ludności do miast tego obszaru,
niedostatecznie rozwinięta infrastruktura techniczna
i społeczna na wsi - niedoinwestowe obszary
wiejskie nietrakcyjne dla potencjalnych inwestorów
obniżający się standard życia mieszkańców wsi w
porównaniu do przeciętnego standardu życia,
Turystyka i ochrona dziedzictwa kulturowego
atrakcyjne turystycznie położenie geograficzne
województwa świętokrzyskiego, jego dziedzictwo
kulturowe, historyczne miejsca i atrakcje dla
zwiedzających,
ok. 66% ogólnej powierzchni województwa objęta jest
różnego rodzaju formami ochrony przyrody, co daje
szansę dla rozwoju turystyki i agroturystyki,
dobry stan środowiska, duże kompleksy leśne i
atrakcyjne zbiorniki wodne,
źródła wód mineralnych
rozwój różnych form turystyki, a w szczególności
dynamiczny rozwój turystyki rowerowej i
brak taniej bazy noclegowej dla zorganizowanych
grup turystycznych,
niska świadomość niektórych samorządów
lokalnych co do celowości inwestycji w turystyce,
duże dysproporcje w rozmieszczeniu obiektów
noclegowych na terenie województwa,
niski poziom nakładów finansowych na kulturę,
zły stan techniczny infrastruktury instytucji kultury,
niewystarczająca promocja dziedzictwa
kulturowego regionu,
niedostatecznie rozwinięte instytucje sfery
9
agroturystyki,
dynamiczny rozwój Targów Kielce jako jednostki
wspierającej rozwój gospodarczy regionu, także
turystyki biznesowej i konferencyjnej,
popularność regionu jako celu wycieczek szkolnych,
praktyk studenckich oraz grupowych i indywidualnych
przyjazdów turystycznych związanych z turystyką
aktywną i kwalifikowaną,
bogate dziedzictwo kulturowe regionu,
bogato reprezentowana tradycyjna kultura i sztuka
ludowa (ośrodki rękodzieła artystycznego garncarstwo, kowalstwo, rzeźba, twórcy ludowi, liczne
zespoły folklorystyczne),
dobrze rozwinięta sieć instytucji upowszechniania
kultury, szczególnie ośrodków kultury i bibliotek w
gminach,
potencjał rozwojowy związany z wykwalifikowaną
kadrą instytucji kultury,
wyposażenie instytucji kultury we własną
infrastrukturę,
Szanse
możliwość rozwoju województwa jako bazy
wypadowej dla turystyki weekendowej,
ciągły rozwój infrastruktury rekreacyjno - sportowej,
rozwój infrastruktury drogowej, telekomunikacyjnej,
teleinformatycznej oraz recepcyjnej (w szczególności
bazy hotelowej, campingowej i obiektów
gastronomicznych),
pozyskanie inwestorów w sferze gospodarczej i branży
turystycznej,
silnie zaznaczająca się tożsamość regionalna
społeczeństwa,
wzrost udziału organizacji pozarządowych w realizacji
zadań z dziedziny kultury,
rozwój partnerstwa publiczno – prawnego,
wykreowanie atrakcyjnych produktów turystycznych,
przemysłów kultury,
brak właściwie skoordynowanych działań na
poziomie samorządów w celu wytworzenia
regionalnych produktów kulturalnych,
nikłe związki pomiędzy sferą kultury a sferą
gospodarki i przedsiębiorczości,
niedostateczny poziom finansowania kultury,
brak środków finansowych w wielu jednostkach
samorządu terytorialnego, instytucjach i
organizacjach na udział własny w projektach
możliwych do realizacji w ramach programów
pomocowych,
Zagrożenia
postępująca degradacja zabytków,
niedostateczna aktywność kulturalna społeczeństwa,
Rozdział 4. Ocena dotychczasowych efektów realizacji strategii rozwoju województwa
Rozdział przedstawia charakterystykę pomocy publicznej realizowanej na terenie
województwa świętokrzyskiego. Pomoc ze źródeł pochodziła ze źródeł krajowych: Kontrakt
Wojewódzki — edycje 2001–2003, 2004 i 2005–2006, Wojewódzki Fundusz Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Fundusz Pracy. Źródłem środków zagranicznych były:
Program Aktywizacji Obszarów Wiejskich (PAOW), pomoc przedakcesyjna (Phare Spójność
Społeczna i Gospodarcza — edycje 2001, 2002 i 2003, Phare Odbudowa 2001 — I i II edycja,
SAPARD oraz fundusze strukturalne.
Rozdział 5. Wizja przyszłości — Województwo Świętokrzyskie w roku 2020
Rozdział ten zawiera opis przyszłego wizerunku społeczno-gospodarczego regionu,
jaki powinien być osiągnięty w następstwie wdrażania „Strategii ...”. Podstawą formułowania
wizji przyszłości regionu są uwarunkowania wynikające z jego cech przyrodniczych,
społecznych i gospodarczych oraz z jego położenia w kraju i w układzie międzynarodowym.
Drugą grupę uwarunkowań stanowią przesłanki zewnętrzne, wynikające z: sytuacji
ekonomicznej kraju, stanu prawno-ustrojowego, krajowej polityki rozwoju oraz polityk
10
wspólnotowych. Podstawą wizji są również scenariusze przebiegu zdarzeń i procesów w
określonym czasie. Określono dwa uogólnione scenariusze przyszłości województwa. Jeden
oparty na założeniu maksymalnego wykorzystania szans, drugi zaś na maksymalnym wpływie
zagrożeń.
Rozdział 6. Cele i główne priorytety Strategii Rozwoju Województwa
Projekt „Strategii Rozwoju Województwa ...” został opracowany w układzie
hierarchicznym, zgodnie ze standardem sporządzania tego typu dokumentów. Rozdział 6 tego
dokumentu definiuje misję „Strategii ...”, jej cel generalny oraz cele warunkujące jego
osiągnięcie oraz najważniejsze priorytety i kierunki działań.
Misja
PODNIESIENIE POZIOMU I JAKOŚCI ŻYCIA
MIESZKAŃCÓW WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO
Cel generalny:
WZROST ATRAKCYJNOŚCI WOJEWÓDZTWA FUNDAMENTEM
ZINTEGROWANEGO ROZWOJU W SFERZE SPOŁECZNEJ,
GOSPODARCZEJ I PRZESTRZENNEJ
Uszczegółowieniem celu generalnego jest 6 celów warunkujących, rozpisanych na
poszczególne priorytety i kierunki działań.
I. Przyspieszenie rozwoju bazy ekonomicznej i wzrostu innowacyjności województwa
Priorytet 1. Tworzenie otoczenia przyjaznego dla powstawania i rozwoju nowoczesnego biznesu, szczególnie
sektora małych i średnich przedsiębiorstw
 tworzenie kompleksowych terenów inwestycyjnych — rozwój infrastruktury wspierającej działania
inwestycyjne przedsiębiorstw;
 tworzenie korzystnych warunków dla rozwoju innowacyjnych przedsiębiorstw wykorzystujących
nowoczesne technologie oraz nowoczesne metody organizacji, zarządzania i dystrybucji wyrobów i usług;
 wspieranie rozwoju instytucji otoczenia biznesu i ich współpracy z przedsiębiorstwami;
 poprawa dostępu do kapitału, szczególnie dla małych i średnich przedsiębiorstw poprzez rozwój systemu
gwarancji, poręczeń, funduszy pożyczkowych oraz alternatywnych systemów finansowania działalności
gospodarczej i inwestycyjnej (np. fundusze wysokiego ryzyka, kredyty rodzinne itp.);
 budowa regionalnych systemów informacji gospodarczej oraz innowacji i transferu technologii,
powiązanych z systemami krajowymi i międzynarodowymi;
 promocja przedsiębiorczości, postaw proeksportowych i innowacyjnych.
Priorytet 2. Wspieranie rozwoju gospodarki opartej na wiedzy
 wspieranie transferu efektów badań naukowych i innowacji do przedsiębiorstw;
 zwiększanie potencjału firm w zakresie absorpcji innowacji oraz technologii informatycznych i
komunikacyjnych;
 tworzenie warunków do rozwoju badań naukowych i prac rozwojowych ukierunkowanych na
wykorzystanie w gospodarce;
 zwiększenie dostępności do usług sektora B + R;
 zacieśnianie więzi pomiędzy sektorem nauki i działalnością gospodarczą;
11
 rozwój społeczeństwa informacyjnego poprzez zapewnienie powszechnego dostępu do usług
elektronicznych dzięki wykorzystaniu nowoczesnych technologii informatycznych;
 wspieranie rozwoju instytucjonalnego otoczenia przedsiębiorstw ukierunkowanego na transfer nowych
technologii do gospodarki.
Priorytet 3. Kształtowanie specjalizacji regionalnej w gospodarce
 tworzenie warunków dla rozwoju skupisk współpracujących przedsiębiorstw (grup branżowych i klastrów)
w strategicznych dla regionu sektorach gospodarki — np. przedsiębiorstwa informatyczne, budownictwo i
materiały budowlane, odlewnictwo, energia odnawialna, przemysł spożywczy itp.;
 wspieranie rozwoju specyficznych dla regionu sektorów gospodarki, w szczególności działających w
oparciu o wykorzystanie zasobów naturalnych województwa;
 rozwój usług medycznych i uzdrowiskowych oraz systemu opiekuńczo-pielęgnacyjnego dla osób starszych i
wymagających opieki;
 prowadzenie zrównoważonej gospodarki złożami kopalin;
 kreowanie i wspieranie rozwoju produktów i marek regionalnych.
Priorytet 4. Kreowanie rozwoju i dywersyfikacji funkcji wyższego rzędu w Kieleckim Obszarze
Metropolitalnym oraz racjonalny rozwój miast i centrów gmin województwa
⇨ włączenie Kielc do sieci powiązań z paneuropejskimi węzłami i korytarzami transportowymi oraz innymi
krajowymi i europejskimi metropoliami;
⇨ rozwój potencjału infrastrukturalnego i instytucjonalnego dla rozwoju funkcji metropolitalnych Kielc (m.in.:
baza dydaktyczna wyższych uczelni, port lotniczy, międzynarodowe i krajowe instytucje biznesu);
⇨ rozbudowa i poszerzenie oferty placówek edukacji, nauki, kultury, sportu, turystyki, ochrony zdrowia,
administracji i innych usług wyższego rzędu w obszarze metropolitalnym Kielc — cykliczne wydarzenia
naukowe, kulturalne, sportowe i targowo-wystawiennicze o randze krajowej i międzynarodowej;
⇨ wspieranie skoordynowanych działań podejmowanych przez jednostki samorządu terytorialnego tworzące
Kielecki Obszar Metropolitalny
⇨ wzmacnianie powiązań stolicy regionu z ośrodkami subregionalnymi;
⇨ rewitalizacja obszarów miejskich, obszarów poprzemysłowych i powojskowych oraz obiektów użyteczności
publicznej w miastach;
⇨ wspomaganie rozwoju inwestycji, wyodrębnionych stref gospodarczych oraz budownictwa
mieszkaniowego, w tym kompleksowe uzbrojenie terenów inwestycyjnych;
⇨ wspieranie rozwoju nowoczesnego transportu miejskiego i podmiejskiego;
⇨ kształtowanie ładu przestrzennego w zagospodarowaniu obszarów miejskich, poprawa wizerunku miast.
II. Rozwój zasobów ludzkich
Priorytet 1. Doskonalenie systemu szkolnictwa z uwzględnieniem rynku pracy
 zwiększenie różnorodności kierunków kształcenia, wspieranie innowacyjnych form kształcenia (np. eedukacja), dostosowywanie systemów kształcenia i szkolenia do potrzeb rynku pracy;
 promowanie jakości i atrakcyjności kształcenia w zakresie przedsiębiorczości oraz w kierunkach nauk
technicznych;
 wsparcie ośrodków akademickich w regionie ukierunkowane na zwiększenie ich znaczenia na rynku usług
edukacyjnych;
 inwestycje w infrastrukturę edukacyjną i szkoleniową służącą rozwojowi systemu kształcenia w zakresie
technologii informatycznych i komunikacyjnych;
 wspieranie regionalnych specjalności edukacyjnych i naukowo-badawczych oraz specjalności obejmujących
nową technikę i technologię;
 stworzenie regionalnego systemu stypendialnego — zwiększenie dostępu do kształcenia młodzieży
pochodzącej z rodzin najuboższych i obszarów wiejskich;
Priorytet 2. Rozwój potencjału kadrowego nauki i sektora badawczo-rozwojowego
 rozwój potencjału ludzkiego w zakresie badań i innowacyjności, dokształcanie pracowników naukowych
oraz zachęcanie młodych ludzi do podejmowania studiów doktoranckich i podyplomowych;
 pozyskiwanie nowych kadr naukowych poprzez tworzenie sprzyjających warunków do rozwoju kariery;
 racjonalizacja potencjału kadrowego sektora B+R;
 rozwój przedsiębiorczości akademickiej — Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości dla młodych
pracowników nauki i studentów;
 tworzenie regionalnego systemu staży w przedsiębiorstwach i stypendiów dla młodych pracowników nauki
i absolwentów.
12
Priorytet 3. Rozwój form kształcenia ustawicznego
 upowszechnianie, poprawa jakości i zwiększenie różnorodności kierunków kształcenia ustawicznego, w tym
inicjowanie i wspieranie programów edukacyjnych dostosowanych do trendów demograficznych i potrzeb
rynku pracy;
 zwiększenie udziału w szkoleniach i przekwalifikowaniach pracowników o niskich kwalifikacjach,
pracowników starszych oraz osób znajdujących się w szczególnie niekorzystnych warunkach na rynku
pracy;
 promowanie kształcenia przez całe życie, ze szczególnym uwzględnieniem kwalifikacji przydatnych w
gospodarce opartej na wiedzy.
Priorytet 4. Aktywna polityka rynku pracy
 poprawa zakresu i jakości usług rynku pracy w województwie, w tym poradnictwa zawodowego i systemu
informacji o lokalnych rynkach pracy;
 wzrost zatrudnialności poprzez tworzenie nowych miejsc pracy — budowa regionalnego systemu
wspierania przedsiębiorców inwestujących w rozwój zasobów ludzkich;
 wyrównywanie szans i promocja integracji społecznej poprzez wsparcie dla osób, które doświadczają
dyskryminacji na rynku pracy;
 wzmocnienie adaptacyjności i mobilności zasobów ludzkich na rynku pracy — wdrażanie programów
aktywizacji zawodowej dla bezrobotnych;
 wspieranie przedsiębiorczości, promowanie pracy na odległość oraz elastycznych form zatrudnienia, w tym
samozatrudnialności.
Priorytet 5. Zintegrowana polityka społeczna
 tworzenie kompleksowych programów wspierania rodziny;
 profilaktyka prozdrowotna, promocja zdrowego i aktywnego stylu życia;
 integracja działań przeciwdziałających wykluczeniu społecznemu;
 koordynacja programów rehabilitacyjnych i terapeutycznych przeciwdziałających patologiom społecznym;
 wspieranie powrotów na rynek pracy;
 wspieranie różnorodnych form aktywności osób niepracujących, w tym osób niepełnosprawnych oraz w
wieku poprodukcyjnym.
Priorytet 6. Społeczeństwo obywatelskie
 umacnianie tożsamości regionalnej mieszkańców;
 wspieranie działań na rzecz społeczności lokalnej i wzrostu zaangażowania obywateli;
 promowanie postaw obywatelskich;
 umacnianie partnerstwa lokalnego i dialogu społecznego;
 przeciwdziałanie wszelkim formom dyskryminacji, w tym działania na rzecz równego statusu kobiet i
mężczyzn.
III. Ochrona i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody i dóbr kultury
Priorytet 1. Tworzenie warunków rozwoju kultury, turystyki, sportu i rekreacji
 rozwój infrastruktury turystycznej, szczególnie infrastruktury noclegowej i gastronomicznej;
 wspieranie procesów powstawania lokalnych i regionalnych produktów turystycznych;
 wykorzystanie unikalnych walorów Ponidzia dla rozwoju turystyki uzdrowiskowej;
 podnoszenie jakości usług turystycznych;
 rozwój zintegrowanego systemu promocji i informacji turystycznej województwa.
 modernizacja i rozbudowa bazy sportowo-rekreacyjnej w regionie.
Priorytet 2. Ochrona i udostępnianie dziedzictwa kulturowego
 zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytków;
 modernizacja i rozbudowa infrastruktury kultury;
 zwiększanie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości;
 wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań w systemie organizacji działalności kulturalnej i w systemie
upowszechniania kultury;
 poprawa warunków funkcjonowania bibliotek, w szczególności naukowych i akademickich oraz
zwiększenie dostępności do nowoczesnych usług bibliotecznych, z wykorzystaniem technologii
informatycznych;
 wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań w systemie organizacji działalności kulturalnej i w systemie
organizacji działalności kulturalnej i w systemie upowszechniania kultury;
 poprawa dostępności mieszkańców do oferty kulturalnej poprzez wspieranie instytucji poszerzających ofertę
programową umożliwiającą aktywne uczestnictwo w życiu kulturalnym;
 tworzenie nowych miejsc pracy przy związanych z ochroną i udostępnianiem dziedzictwa kulturowego.
Priorytet 3. Tworzenie warunków zrównoważonego rozwoju umożliwiających prawidłowe funkcjonowanie
systemów ekologicznych
13
 racjonalizacja wykorzystania i ochrona istniejących zasobów wodnych;
 modernizacja i rozbudowa systemu infrastruktury przeciwpowodziowej, rozwój regionalnego systemu małej
retencji wodnej;
 rekultywacja terenów zdegradowanych przyrodniczo;
 ochrona różnorodności biologicznej, w szczególności realizacja działań związanych z ustanowieniem
obszarów sieci NATURA 2000;
 ekologizacja rolnictwa oraz wdrożenie programów rolno-środowiskowych w wyznaczonych strefach
priorytetowych;
 rozwój proekologicznej infrastruktury turystycznej na obszarach chronionych i ich otulinach;
 ochrona zasobów kopalin i dziedzictwa geologicznego;
 ewidencjonowanie i usuwanie wyrobów azbestowych;
 monitoring środowiska i budowa systemu informacji środowiskowej;
 edukacja ekologiczna.
IV. Wzmocnienie potencjału instytucjonalnego województwa
Priorytet 1. Instytucjonalne przygotowanie województwa do realizacji polityki rozwoju regionalnego
 tworzenie i wzmacnianie wyspecjalizowanych instytucji regionalnych — agencji rozwoju regionalnego i
lokalnego — przygotowanych do pełnienia roli Instytucji Wdrażających działania w ramach regionalnego i
sektorowych programów operacyjnych;
 wspieranie rozwoju regionalnych form projektowych, konsultingowych, szkoleniowych itp.
specjalizujących się w świadczeniu usług specjalistycznych dla beneficjentów programów regionalnych i
sektorowych z zakresu przygotowania i realizacji projektów rozwojowych;
 włączenie wyższych uczelni i placówek badawczo-rozwojowych do prac badawczych z dziedziny rozwoju
regionalnego;
 poprawa jakości i skuteczności współpracy administracji różnych szczebli wewnątrz regionu — tworzenie
konsensusu społecznego i budowa partnerstwa dla przedsięwzięć rozwojowych
 wzmocnienie potencjału i możliwości technologicznych instytucji statystyki publicznej w zakresie
tworzenia baz danych regionalnych oraz przetwarzania i wymiany informacji;
 wspieranie aktywności regionalnych i lokalnych organizacji pozarządowych i instytucji działających w
obszarze rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, pozyskujących fundusze ze źródeł krajowych i
zagranicznych na realizację projektów o charakterze społecznym.
Priorytet 2. Wzmocnienie kadr administracji regionalnej i lokalnej
 podnoszenie kompetencji i zwiększenie skuteczności działań urzędników administracji publicznej
(samorządowej i rządowej) uczestniczącej w zarządzaniu i wdrażaniu programów rozwojowych;
 kształtowanie i wzmacnianie postaw etycznych, zgodnych ze standardami służby cywilnej;
 wdrażanie nowoczesnych metod i narzędzi zarządzania strategicznego i zarządzania przez jakość w
administracji publicznej (systemy jakości i certyfikacja);
 poprawa jakości obsługi przedsiębiorców i mieszkańców.
Priorytet 3. Rozszerzenie współpracy międzyregionalnej z partnerami krajowymi i zagranicznymi
 wspieranie rozwoju międzynarodowej i międzyregionalnej współpracy naukowo-badawczej;
 włączenie szkół wyższych w sieć krajowej i europejskiej przestrzeni edukacyjnej;
 rozwój ponadregionalnych form współpracy w zakresie kreowania produktów turystycznych, rozwoju sieci
transportowych, rozwiązywania wspólnych obszarów problemowych, szczególnie z sąsiednimi regionami;
 stworzenie efektywnej sieci powiązań regionu z ośrodkami zagranicznymi;
 tworzenie warunków dla rozwoju współpracy międzynarodowej firm i przedsiębiorstw regionu;
 wspieranie działań służących umacnianiu tożsamości regionalnej, poprzez promocję i współpracę z
regionami zagranicznymi.
Priorytet 4. Zapewnienie wysokiej jakości usług publicznych
 usprawnienie obsługi mieszkańców regionu, ze szczególnym uwzględnieniem wykorzystania technologii
informatycznych;
 poprawa jakości i efektywności świadczeń w sferze publicznej;
 zwiększenie bezpieczeństwa i poprawa ładu publicznego;
 wdrożenie zintegrowanych systemów bezpieczeństwa publicznego oraz systemu ratownictwa.
Priorytet 5. Marketing regionalny
 Kształtowanie atrakcyjnego wizerunku regionu i kreowanie marki regionalnej;
 Budowa regionalnej platformy informacyjnej i wpisanie jej w bazy informacyjne MSZ, ambasad;
 Synchronizacja działań promocyjnych prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego i
organizacje biznesowe.
14
V. Rozwój systemów infrastruktury technicznej i społecznej
Priorytet 1. Rozbudowa i podnoszenie standardów infrastruktury społecznej
 rozbudowa bazy dydaktycznej i socjalnej szkolnictwa wyższego;
 poprawa dostępu do infrastruktury edukacyjnej na poziomie podstawowym i średnim, zwłaszcza na terenach
wiejskich;
 rozbudowa i modernizacja obiektów służby zdrowia oraz wyposażenie w nowoczesną aparaturę w celu
poprawy jakości i dostępności usług w zakresie podstawowej i specjalistycznej obsługi zdrowotnej;
 rozbudowa i modernizacja obiektów pomocy społecznej.
Priorytet 2. Podnoszenie standardów i stworzenie spójnego układu komunikacyjnego oraz gospodarki
przestrzennej stymulującej rozwój regionu
 usprawnianie sieci powiązań drogowych w układzie międzynarodowym i regionalnym, radykalna poprawa
stanu dróg wszystkich kategorii oraz zwiększenie bezpieczeństwa ruchu drogowego;
 poprawa jakości transportu miejskiego, w tym poprzez wzmocnienie konkurencyjności transportu
publicznego wobec indywidualnego;
 rozbudowa i modernizacja transportu kolejowego i włączenie go do sieci Inter City;
 rozwój infrastruktury oraz rynku usług lotniczych;
 usprawnienie transportu w najważniejszych korytarzach transportowych.
Priorytet 3. Rozwój systemów informatycznych — szerokopasmowego dostępu do Internetu oraz regionalnej
zintegrowanej platformy usług elektronicznych
 infrastruktura dostępu szerokopasmowego do Internetu dla sfery publicznej i komercyjnej;
 Internet szerokopasmowy w edukacji, nauce i kulturze;
 E-Biznes — wdrażanie systemów teleinformatycznych usług elektronicznych w gospodarce — handel,
bankowość, usługi turystyczne, usługi medyczne itp.;
 E-PUAP Elektroniczna Platforma Usług Administracji Publicznej.
Priorytet 4. Rozwój komunalnej infrastruktury ochrony środowiska
 budowa, rozbudowa i modernizacja wodociągów, kanalizacji i systemów oczyszczania ścieków;
 tworzenie zintegrowanego regionalnego systemu gospodarki odpadami komunalnymi i przemysłowymi,
opartego na segregacji, recyklingu i innych formach odzysku odpadów;
 ochrona atmosfery — wspieranie działań służących obniżaniu emisji zanieczyszczeń.
Priorytet 5. Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego
 rozbudowa i modernizacja elektroenergetycznych sieci przesyłowych oraz sieci dystrybucyjnych;
 rozwój nowych technologii pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych, jako charakteryzujących się
wyższą efektywnością ekonomiczną — wykorzystanie wiatru, biomasy, energii słonecznej, małych
elektrowni wodnych oraz innych odnawialnych źródeł energii dla zaopatrzenia obszarów wiejskich w
energię elektryczną;
 budowa systemu magazynowania energii (np. baterie, akumulatory) dla ekonomicznie uzasadnionych, lecz
okresowo użytkowanych systemów zaopatrywania w energię.
Priorytet 6. Poprawa stanu infrastruktury mieszkaniowej jako czynnika warunkującego wzrost mobilności
zasobów ludzkich i racjonalnego kształtowania ośrodków osadniczych
 tworzenie przez samorządy lokalne rezerw uzbrojonych terenów przeznaczonych na cele budownictwa
mieszkaniowego;
 tworzenie przyjaznego środowiska prawno-instytucjonalnego dla rozwoju budownictwa mieszkaniowego i
systemów jego finansowania;
 wspieranie środkami publicznymi rozwoju społecznego budownictwa czynszowego na wynajem,
umożliwiającego migracje za pracą;
 zapobieganie wykluczeniu społecznemu w aspekcie mieszkaniowym, poprzez utratę mieszkania, budowa
mieszkań socjalnych.
VI. Aktywizacja rolnictwa i wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich
Priorytet 1. Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich umożliwiający przechodzenie ludności wiejskiej do
zawodów pozarolniczych
 różnicowanie działalności gospodarczej na wsi w celu zapewnienia alternatywnych w stosunku do rolnictwa
źródeł dochodów;
 wykorzystanie warunków przyrodniczo-krajobrazowych regionu i wspieranie zrównoważonej gospodarki
obszarami leśnymi;
 aktywizacja społeczności wiejskich i poprawa infrastruktury społecznej;
 wspieranie rozwoju gospodarki komunalnej na obszarach wiejskich — tworzenie nowych miejsc pracy w
podmiotach gospodarczych świadczących usługi komunalne;
 poprawa dostępności dla mieszkańców obszarów wiejskich do różnych form podnoszenia kwalifikacji
zawodowych i przekwalifikowania do zawodów pozarolniczych.
15
Priorytet 2. Rozwój i modernizacja produkcji rolnej i przetwórstwa rolno-spożywczego
 poprawa efektywności i dochodowości gospodarstw rolnych poprzez ich modernizację i zmianę struktur
rolnych — scalanie i wymiana gruntów;
 wspieranie młodych rolników posiadających odpowiednie kwalifikacje zawodowe;
 wspieranie specjalizacji gospodarstw rolnych sprzyjającej wprowadzaniu postępu technologicznego i
poprawie efektywności gospodarowania;
 rozwój pracochłonnej produkcji rolniczej służącej zachowaniu miejsc pracy na wsi;
 wspieranie rozwoju rolnictwa ekologicznego, zwłaszcza na obszarach o szczególnych walorach
przyrodniczych;
 promowanie nowych upraw nieżywnościowych na cele przemysłowe oraz energetyczne;
 wzmocnienie przetwórstwa rolno-spożywczego w kierunku poprawy jakości i bezpieczeństwa żywności;
 poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych;
 wspieranie wyrobu produktów tradycyjnych i regionalnych — tworzenie marek regionalnych i ich
promocja.
Priorytet 3. Rozbuudowa otoczenia instytucjonalnego rynku rolnego
 rozwój powiązań kooperacyjnych pomiędzy producentami rolnymi — wspieranie działalności grup
producentów rolnych, organizacji spółdzielczych, spółek maszynowych itp.;
 tworzenie sieci powiązań pomiędzy producentami rolnymi a przetwórcami surowców rolniczych
(nowoczesne systemy kontraktacji i skupu);
 tworzenie nowoczesnych centrów logistycznych wspierających obrót produktami rolnymi — giełdy rolne,
sortownie, chłodnie;
 wspieranie działalności innowacyjnej oraz badawczo-rozwojowej na rzecz rolnictwa;
 tworzenie sieci jednostek certyfikujących i laboratoriów pracujących na potrzeby rolnictwa i przetwórstwa
rolno-spożywczego;
 rozwój doradztwa rolniczego rozpowszechniającego rozwiązania innowacyjne wśród rolników;
 wspieranie wyrobu produktów tradycyjnych i regionalnych, poprawa marketingu artykułów rolnych.
Rozdział 7. Instrumenty i wdrażanie Strategii
Kolejny rozdział „Strategii …” poświęcony jest instrumentom i wdrażaniu tego
dokumentu. Podstawowym warunkiem skutecznej realizacji działań w tym zakresie jest
zapewnienie ich koordynacji zarówno na etapie programowania jak i wdrażania.
Podstawowe znaczenie dla możliwości realizacji celów strategicznych w naszym
województwie będzie miało wsparcie finansowe ze środków Unii Europejskiej oraz ze
środków budżetu państwa, przy założeniu, że cele te są zbieżne z celami zawartymi w
krajowych i wspólnotowych dokumentach strategicznych.
„Strategia ...” będzie realizowana poprzez wiele programów, główną rolą będą
odgrywały: Regionalny Program Operacyjny, PO Rozwój Województw Polski Wschodniej
oraz SPO Kapitał Ludzki. Całościowe oszacowanie wielkości środków nie jest obecnie
możliwe. Na szczeblu regionalnym realizację Strategii wspomagają strategie branżowe i
programy wojewódzkie. Istotne znaczenie dla systemu realizacji „Strategii ...” będą miały
możliwości absorpcyjne regionu.
Rozdział 8. Źródła finansowania rozwoju województwa świętokrzyskiego w latach
2007–2013
Kolejny rozdział przedstawia krótka charakterystykę źródeł finansowania „Strategii
…” w poszczególnych etapach jej realizacji. Uwzględniono zarówno źródła finansowania
Unii Europejskiej jak i źródła krajowe.
Rozdział 9. System monitorowania i oceny realizacji strategii
Rozdział 9 przedstawia system monitorowania i oceny realizacji Strategii. Pokrótce
zostały omówione monitoring tego dokumentu, monitoring programów operacyjnych i
wojewódzkich oraz podmioty zaangażowane w ten proces. Dużo miejsca poświęcono
wskaźnikom monitorowania. Podano wstępną listę podstawowych wskaźników, których
wartości będą okresowo analizowane. Przypisano je do poszczególnych celów warunkujących
i priorytetów. W miarę potrzeby lista ta będzie uszczegóławiana.
16
Rozdział 10. Załączniki
Ostatni rozdział zawiera informacje o przebiegu konsultacji społecznych oraz tabele z
danymi statystycznymi charakteryzującymi województwo świętokrzyskie w poszczególnych
dziedzinach na tle kraju.
2.2. Powiązania Strategii z innymi dokumentami
„Strategia Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego jest głównym dokumentem
programowym Samorządu Województwa, którego zadaniem jest określenie celów i
kierunków rozwoju regionu w dłuższym horyzoncie czasu. Dokument ten określa, również
programy wojewódzkie, które służyć będą urzeczywistnianiu regionalnej polityki rozwoju w
okresie najbliższych kilkunastu lat.
Oceniany pod względem oddziaływania na środowisko projekt strategii jest już drugą
edycją tego dokumentu, opracowywaną po upływie dwóch lat od akcesji Polski do UE. W
okresie tym najwyższą dynamiką zmian cechowały się zewnętrzne uwarunkowania rozwoju
regionu (europejskie i krajowe), zwłaszcza decydujące o integracji politycznej i gospodarczej.
Świętokrzyskie stało się pełnoprawnym regionem europejskim, i zostało zakwalifikowane do
grupy 5 najuboższych regionów Polski a zarazem Unii Europejskiej. Regiony te, ze względu
na zapóźnienie cywilizacyjne oraz oddalenie od europejskich i krajowych stref aktywności
cechują się obecnie niższym tempo rozwoju oraz pogłębianiem się i tak już wysokich
dysproporcji społeczno-gospodarczych. Dlatego też szanse na rozwój upatrują m. innymi w
realizacji unijnej polityki spójności, której ramy nakreślone zostały w zaktualizowanej
Strategii Lizbońskiej.
Istotną przesłanką aktualizacji strategii rozwoju województwa była konieczność
dostosowania modelu programowania do nowej formuły planowania działań wspieranych z
funduszy UE, potrzeba zespolenia polityk sektorowych na poziomie regionalnym oraz
zintensyfikowania działań służących rozwiązaniu wspólnych problemów międzyregionalnych
(w tym o charakterze środowiskowym). Jednocześnie, na poziomie krajowym i europejskim
powstały nowe strategie i programy, które wnoszą potrzebę modyfikacji niektórych rozwiązań
programowych, bądź zastępują wykonane po 2000 r. dokumenty planistyczne. Trzeba jednak
podkreślić, że dotychczasowe doświadczenia realizacyjne wykazały trafność doboru celów
pierwszej edycji Strategii, opracowanej jeszcze w okresie przedakcesyjnym. Dlatego też
podstawowy układ celów i priorytetów zawartych w ocenianym projekcie strategii stanowi
kontynuację i nawiązanie do dokumentu wyjściowego.
Ważniejszą zmianą jest, podkreślenie i rozwinięcie priorytetów wynikających ze
wspomnianej Strategii Lizbońskiej oraz przyjętych na poziomie europejskim
„Strategicznych wytycznych Wspólnoty” (SWW), w których Rada Europejska
sformułowała zakres działań priorytetowych, najpilniejszych do realizacji w okresie
najbliższych 7 lat Wytyczne te zakładając poprawę spójności społecznej, gospodarczej i
terytorialnej, służą w szczególności promowaniu harmonijnego, zrównoważonego i trwałego
rozwoju Wspólnoty, co ma wyraźny aspekt środowiskowy. Uwzględniając zasady planowania
wieloletniego w Unii Europejskiej przyjęto, również jednolity horyzont czasowy opracowania
— do 2020 roku, tak aby aktualizowana strategia wojewódzka mogła być podstawowym
dokumentem planowania strategicznego w regionie na dwie kolejne perspektywy finansowe.
Rozwiązanie to sprzyjać będzie ochronie środowiska przyrodniczego, bowiem podejmowane
w tej dziedzinie działania mają na ogół charakter długofalowy i powinny być konsekwentnie
realizowane w dłuższym okresie czasu.
Oceniając związki strategii z krajowymi dokumentami programowymi na pierwszym
miejscu należy wymienić „Strategię rozwoju kraju 2007–2015” (SRK), której projekt
17
zaakceptowany został przez Radę Ministrów 27 czerwca 2006 roku. SKR i jest obecnie
podstawowym dokumentem strategicznym Rządu RP „określającym cele i priorytety w
obszarze rozwoju społeczno-gospodarczego Polski oraz warunki, które powinny ten rozwój
zapewniać”. SRK uznając środowisko przyrodnicze Polski za średnio atrakcyjne, dostrzega
znaczne zróżnicowanie regionalne, które powinno stymulować wieloraki rozwój turystyki.
Podobnie jak większość dokumentów krajowych dostrzega poprawę stanu polskiego
środowiska przyrodniczego, która przejawia się m. innymi podniesieniem standardów
środowiskowych i lepszym ich przestrzeganiem. Istotny przełom spowodowało stworzenie
źródeł i mechanizmów finansowania przedsięwzięć ekologicznych, czego wymiernym
efektem jest zmniejszenie presji na środowisko oraz systematyczna poprawa wszystkich jego
elementów. Wśród najważniejszych celów i działań proekologicznych SRK wymienia:
stworzenie systemu podejmowania i wdrażania ekoinnowacji technologicznych,
produktowych i organizacyjnych, co powinno prowadzić do minimalizacji zużycia
jednostkowego zasobów naturalnych,
rozwój mechanizmów rynkowych w politykach środowiskowych,
zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii,
rozbudowa infrastruktury ochrony środowiska,
Dokumentem rządowym, oddziaływującym na ustalenia strategii rozwoju
województwa jest, także Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego na lata 2007–2015
(NSRR), która określa cele, kryteria i obszary wsparcia finansowego w ramach polityki
regionalnej państwa. Zadaniem tej polityki jest wyrównywanie szans rozwoju, uaktywnienie
endogenicznych potencjałów wzrostu, podniesienie konkurencyjności województw oraz
osiągnięcie spójności gospodarczej, społecznej i przestrzennej w wymiarze krajowym i
międzywojewódzkim. Strategia stwarza, więc szanse wyrównania dysproporcji rozwojowych
województwom i obszarom słabiej rozwiniętym, w których nawarstwiły się trudne do
rozwiązania problemy strukturalne, a także uaktywnienia lokalnych czynników rozwoju,
których uruchomienie przekracza możliwości finansowe poszczególnych samorządów. W
omawianym dokumencie na obecnym etapie prac przyjęto następujące priorytety posiadające
aspekt środowiskowy (i odpowiadające im działania realizacyjne), które powinny być
uwzględnione w strategii rozwoju województwa:
wsparcie województw w budowaniu marki, wizerunku i promocji (zachowanie
różnorodności i spuścizny kulturowej wsi m.in. poprzez zachowanie i kształtowanie
krajobrazu oraz ochronę i wykorzystanie zasobów środowiska) — priorytet nr 1.6
wsparcie w kreowaniu ponadregionalnych produktów turystycznych na obszarach
górskich (pod warunkiem jednoznacznego zaliczenia woj. świętokrzyskiego do grupy
województw o wybitnych walorach turystycznych) — priorytet 2.1.7
zachowanie i wykorzystanie do aktywizacji miast i obszarów wiejskich dziedzictwa
przyrodniczego i kulturowego — priorytet nr 3.6.
Jednocześnie w projekcie NSRR zaproponowany został zestaw wskaźników
środowiskowych, służących monitorowaniu rozwoju regionalnego, które odnoszą się do
zarówno do NSRR, jak i strategii wojewódzkiej. Są to następujące wskaźniki:
całkowita emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych (SO2, NO) w t/km oraz % spadku
w odniesieniu do roku poprzedniego;
ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków w % ogólnej liczby ludności w tym na wsi;
ścieki przemysłowe i komunalne oczyszczane w % ścieków wymagających oczyszczenia;
udział odpadów poddanych odzyskowi w ogólnej liczbie odpadów (z wyłączeniem
komunalnych) w %;
odpady komunalne zebrane na 1 mieszkańca w kg;
udział odpadów segregowanych w ogólnej ilości odpadów komunalnych zebranych w %;
18
udział produkcji energii z OZE w produkcji ogółem w %;
powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych — prawnie chroniona w %
powierzchni ogólnej;
Ponadto kontekst środowiskowy posiadają wskaźniki:
ludność korzystająca z kanalizacji w % ludności ogółem, w tym na wsi;
energochłonność gospodarki — w liczbach bezwzględnych;
przeciętne dalsze trwanie życia.
Z uwagi na zmieniające się szybko uwarunkowania programowo-finansowe dokument
ten wymaga jednak wprowadzenie dość istotnych korekt i uzupełnień.
W ustalonym na poziomie krajowym toku prac, który dopuszcza równoległe
opracowanie dokumentów programowych o różnym horyzoncie czasowym nie można
pominąć wzajemnych związków Strategii wojewódzkiej z Narodową Strategią Spójności”
— NSS (poprzednia nazwa Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia — NSRO), przyjętą
przez Radę Ministrów 14.02.2006 r. oraz odpowiadającym jej na szczeblu wojewódzkim,
Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007–
2013 (RPOWŚ). Oba te dokumenty na właściwych im poziomach programowanie precyzują
kryteria dostępu do środków pomocowych na lata 2007–2013, określając jednocześnie sposób
oceny i monitorowania zakładanych działań, a także system ich wdrażania i źródła
finansowania. Determinują, wiec zadania przyjęte w strategii w okresie najbliższych 7 lat i
rzutować będą na zastosowane w tym dokumencie rozwiązania długofalowe.
W ocenie środowiska przyrodniczego kraju i regionu zarówno NSRO jak i regionalny
program operacyjny dostrzegają znaczącą poprawę jego stanu, która ma miejsce po 1989
roku. Współczesnym wyzwaniem jest jednak doprowadzenie parametrów środowiskowych do
poziomu określonego w dyrektywach UE. Wymaga to podejmowania działań na rzecz
trwałego i zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego oraz kontynuacji inwestycji
służących poprawie jakości wód, powietrza atmosferycznego i powierzchni ziemi. Poważnym
zadaniem będzie zachowanie obszarów i krajobrazów najwartościowszych przyrodniczo oraz
minimalizacja negatywnego oddziaływania inwestycji transportowych oraz katastrof
naturalnych i technologicznych. Zakłada się, że podstawą działań ochrony przyrody w 2013 r.
będzie Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000, zaś udział ludności posiadających dostęp
do kanalizacji zbliży się do średniej europejskiej. Nastąpi też znaczące zwiększenie
wykorzystania energii odnawialnej jak również zbliżenie się do innych standardów ujętych w
dyrektywach ekologicznych UE, zwłaszcza w zakresie utylizacji odpadów, usprawnienia
komunalnych systemów grzewczych, ochrony przeciwpowodziowej i poprawy stanu
energetycznego. W ramach celów polityki spójności i średniookresowej polityki rozwoju
województwa znalazły się następujące, wspólne cele środowiskowe; zapewnienie i rozwój
infrastruktury ochrony środowiska oraz dywersyfikacja źródeł energii z jednoczesnym
ograniczeniem negatywnej presji sektora energetycznego na środowisko.
Innego rodzaju powiązania „Strategii rozwoju województwa występują” z Koncepcją
Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (projekt tego dokumentu został wycofany z
Sejmu RP z uwagi na liczne zastrzeżenia środowisk samorządowych i urbanistycznych) oraz
będącym w toku aktualizacji Planem Zagospodarowania Przestrzennego Województwa
Świętokrzyskiego. Opracowania te nie precyzują, zadań strategicznych w wymiernym
horyzoncie czasu i nie zostały wyposażone w finansowe instrumenty ich realizacji. Nie
rzutują, więc bezpośrednio na funkcje stanowiące strategii. Odpowiadają, natomiast za
spójność polityki przestrzennej państwa i Samorządu Województwa z polityka rozwoju
społeczno-gospodarczego oraz tworzenie dogodnych warunków do rozmieszczenia zadań
strategicznych w przestrzeni krajowej i regionalnej. Służyć temu powinny ustalane w tych
dokumentach ponadlokalne struktury funkcjonalno-przestrzenne, które będą tworzone w celu
osiągnięcia zwiększonej dynamiki rozwoju i rozwiązania konkretnych problemów
19
obszarowych ponad obowiązującym podziałem administracyjnym. Istotne związki strategii z
planem województwa i koncepcja krajową występują, również w fazie realizacji tych
dokumentów. Plan, precyzuje bowiem obszary lokalizacji inwestycji celu publicznego w
znaczeniu ponadlokalnym i odpowiada za wdrożenie tych inwestycji do planowania
miejscowego. Ze względu na silny kontekst środowiskowy omawiane opracowania
przestrzenne mogą też służyć jako punkt odniesienia do określenia zadań ochrony środowiska
na wszystkich etapach programowania strategicznego.
Wśród pozostałych dokumentów krajowych i wojewódzkich, które oddziaływują na
ustalenia Strategii w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego należy przede wszystkim
wymienić:
 Program Ochrony Środowiska dla Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007–2010
wraz z Planem Gospodarki Odpadami i Programem Małej Retencji (wszystkie te
dokumenty podlegaja obecnie aktualizacji)
 Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2003 –2006 z uwzględnieniem perspektywy 2007–
2010;
 Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich wraz z Sektorowym Programem Operacyjnym i
Krajowym Programem Rolno-środowiskowym;
 Krajowy program zwiększenia lesistości do 2020 r.;
 Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych;
 Polityka klimatyczna Polski i Strategia redukcji emisji gazów cieplarnianych do 2020 r.;
 Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest na terytorium Polski;
 Strategia rozwoju energetyki odnawialnej.
Nie można, przy tym pominąć programów ochrony środowiska sporządzonych przez
wszystkie powiaty i gminy naszego regionu. Zawierają one, bowiem działania
proekologiczne, wykraczające poza granice gmin i powiatów, które wymagają koordynacji na
poziomie województwa.
Rysunek nr 1. Schemat powiązań „Strategii Rozwoju Województwa ...”
dokumentami programowymi.
z innymi
Strategiczne Wytyczne
Wspólnoty
(SWW)
Narodowa Strategia
Rozwoju Regionalnego
(NSRR)
Narodowe Strategiczne
Ramy Odniesienia (NSS)
2007 - 2013
Strategia rozwoju kraju
2007– 2015 (SRK)
Koncepcja Przestrzennego
Zagospodarowania Kraju
Regionalny Program
Operacyjny woj.
świętokrzyskiego
2007 – 2013
Strategia rozwoju
województwa
świętokrzyskiego do
2020 r.
Plan Zagospodarowania
Przestrzennego
Województwa
Świętokrzyskiego
Kontrakt Wojewódzki
Programy Samorządu
Województwa
Plany miejscowe inwestycji
celu publicznego o
znaczeniu ponadlokalnym
20
3. ANALIZY I OCENY
3.1. Ocena aktualnego stanu środowiska województwa świętokrzyskiego
Punktem wyjścia do opracowania niniejszej prognozy powinna być analiza aktualnego
stanu środowiska przyrodniczego województwa świętokrzyskiego. Projekt „Strategii Rozwoju
Województwa ...” w swej treści nie zawiera jednak odrębnego rozdziału dotyczącego oceny
stanu środowiska przyrodniczego regionu. Nie mniej pewne elementy diagnozy stanu znalazły
się jednak w podrozdziałach zatytułowanych: „Charakterystyka województwa
świętokrzyskiego” i „Analiza SWOT”.
Ich analiza pozwala stwierdzić, że pod względem nagromadzenia walorów środowiska
przyrodniczego województwo świętokrzyskie należy do najbardziej atrakcyjnych w kraju. Do
najważniejszych atutów środowiskowych regionu jakie wymienia projekt „Strategii Rozwoju
Województwa ....” należy zaliczyć:
⇨ znaczące walory przyrodnicze, kulturowe, krajobrazowe oraz dydaktyczno-naukowe;
⇨ dobry stan środowiska przyrodniczego, duże kompleksy leśne i atrakcyjne zbiorniki
wodne;
⇨ źródła wód mineralnych — ośrodki leczniczo-wypoczynkowe Busko Zdrój i Solec Zdrój;
⇨ obszary wiejskie o zachowanym, harmonijnym krajobrazie kulturowym, stwarzające
możliwość rozwoju agro- i ekoturystyki;
⇨ stosunkowo łatwa dostępność regionu dla potencjalnych turystów oraz bliskość dużych
aglomeracji miejskich: krakowskiej, katowickiej, warszawskiej, łódzkiej.
W tej sytuacji w celu pełniejszego przybliżenia problematyki środowiskowej w
niniejszym opracowaniu przedstawiono krótką ocenę stanu poszczególnych komponentów
środowiska przyrodniczego regionu, opracowaną na podstawie danych statystycznych i
raportów WIOŚ.
Ogólna charakterystyka środowiska przyrodniczego województwa
Województwo świętokrzyskie położone jest w południowo-wschodniej części kraju i
obejmuje powierzchnię 11 691 km2 (3,7% pow. Polski). Obszar ten zamieszkuje 1 291,6 tys.
osób (3,4% ludności kraju). Województwo zalicza się zatem do najmniejszych
powierzchniowo (15 miejsce w kraju) i posiadających najmniej mieszkańców (13 pozycja).
Charakterystyczną cechą regionu jest duża różnorodność warunków naturalnych, co
wynika z współistnienia dwóch odmiennych obszarów — północnego (świętokrzyskiego)
oraz południowego. Pierwszy z nich, wyżynno-górski, obejmuje najstarszy w kraju i jedyny w
centralnej Polsce masyw górski — Góry Świętokrzyskie, wraz z Puszczą Świętokrzyską,
lasami starachowickimi, koneckimi i włoszczowskimi. Obszar ten ma surowy klimat, słabsze
gleby oraz wysoką lesistość. Cechuje się ponadto wyższą urbanizacją, koncentracją
przemysłu, lepiej rozwiniętą infrastrukturą społeczną i mało efektywnym rolnictwem. Część
południowa, wyżynno-dolinna, jest słabo zalesiona, ma łagodniejszy klimat i dobre gleby,
przez co ma charakter rolniczy. Od strony południowo-wschodniej przechodzi w Dolinę
21
Wisły. Występowanie obok siebie tak różnych obszarów stwarza dużą różnorodność siedlisk,
co wpływa na bogactwo występującej tutaj flory i fauny.
Region świętokrzyski należy do najczystszych ekologicznie obszarów Polski.
Występuje tu bardzo bogata, zróżnicowania i często unikatowa szata roślinna, w tym rzadkie
okazy roślinności: stepowej, górskiej, bagiennej oraz jedyne w Polsce centralnej zbiorowiska
słonorośli. Żyje tu wiele rzadkich i chronionych gatunków zwierząt, w tym szczególnie
zagrożonych w skali kraju i Europy. Najcenniejsze zbiorowiska roślinne i ostoje zwierząt oraz
elementy przyrody nieożywionej zostały otoczone ochroną — ponad 60% powierzchni
regionu poddane jest prawnej ochronie, co stawia województwo na jednym z pierwszych
miejsc w kraju. Utworzono dotychczas (stan na listopad 2005 r.):
⇨ Świętokrzyski Park Narodowy;
⇨ 69 rezerwatów przyrody;
⇨ 9 Parków Krajobrazowych;
⇨ 18 Obszarów Chronionego Krajobrazu;
⇨ 712 pomników przyrody;
⇨ 9 stanowisk dokumentacyjnych;
⇨ 90 użytków ekologicznych;
⇨ 9 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych
⇨ obszary wchodzące w skład europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000 (4
projektowane obszary SOO — specjalne obszary ochrony siedlisk, 2 istniejące obszary
OSO — obszary specjalnej ochrony ptaków, 3 projektowane obszary SOO zgłoszone
przez organizacje pozarządowe — „Shadow List”).
System obszarów chronionych łączy się z obszarami chronionymi sąsiednich województw —
łódzkiego, mazowieckiego i małopolskiego.
Wysoka ranga środowiska przyrodniczego regionu w międzynarodowym i krajowym
systemie przyrodniczym związana jest z występowaniem ważnych elementów sieci
ekologicznej ECONET. Funkcjonują tutaj aż 3 węzły ekologiczne o randze międzynarodowej
(Obszar Świętokrzyski, Buski i Środkowej Wisły) i 4 o randze krajowej (Obszar Przedborski,
Cisowsko-Orłowiński, Nadnidziański i Miechowski), które poprzez sieć międzynarodowych i
krajowych korytarzy ekologicznych (dolina Wisły, Nidy, Pilicy i innych rzek oraz kompleksy
leśne) łączą się z podobnymi węzłami na obszarach sąsiednich województw.
Województwo Świętokrzyskie dysponuje dużą i urozmaiconą bazą surowców
mineralnych, co wynika ze zróżnicowanej budowy geologicznej. Korzystne warunki
geologiczno-górnicze złóż sprzyjają rozwojowi przemysłu wydobywczego i przetwórczego.
Podstawowe znaczenie w przemyśle wydobywczym mają skały węglanowe, ale wydobycie
pozostałych kopalin, choć mniejsze pod względem wielkości, jest również ważne dla
gospodarki kraju i województwa. Eksploatowane są również: siarka, gipsy, piaskowce,
piaskowce kwarcytowe, piaski i surowce ilaste. Oprócz tych kopalin, wydobywane są także
wody mineralne i w niewielkim stopniu ropa naftowa. Województwo należy do przodujących
w kraju w wielkości wydobycia kopalin dla: przemysłu wapienniczego, surowców przemysłu
cementowego, kwarcytów ogniotrwałych, gipsów i siarki rodzimej.
Zasoby i jakość wód powierzchniowych
Łączne zasoby wód powierzchniowych regionu są małe i wynoszą ok. 1890 mln m 3
(odpływ roczny). Są one gromadzone głównie w zbiornikach wodnych oraz w niewielkim
stopniu w stawach rybnych. Większość zbiorników zaporowych to zbiorniki niewielkie nie
przekraczające pojemności 1 mln m3.
Źródłem zanieczyszczenia wód powierzchniowych są przede wszystkim ścieki
komunalne i spływy powierzchniowe oraz w dalszej kolejności ścieki przemysłowe. Od kilku
22
lat utrzymują się pozytywne tendencje spadkowe dotyczące ilości ścieków komunalnych
odprowadzanych do oczyszczalni oraz ilości ścieków przemysłowych wymagających
oczyszczenia.
W 2005 r. (podobnie jak w roku poprzednim) żadna z badanych rzek województwa nie
osiągnęła I i II klasy czystości. III klasę czystości (wody zadawalającej jakości).na całej
długości prowadziły rzeki: Czarna Maleniecka, Zwlecza, Czarna Włoszczowska, Pilica,
Łososina, Biała Nida, Mierzawa, Lubianka, Świślina, Pokrzywianka, Łagowica, a odcinkowo:
Lubrzanka, Wschodnia, Czarna Staszowska, Kamienna, Kamionka, Nidzica, Bobrza i
Opatówka. Stanowi to 55% badanych przekrojów pomiarowych. IV klasę, wody o
niezadowalającej jakości stwierdzono w 29 punktach (36,25%). Wody złej jakości zaliczane
do klasy V czystości wystąpiły w 7 spośród 80 badanych przekrojów (8,75%).
W roku 2005 przebadano tylko 4 największe zbiorniki wodne (Brody, Cedzyna,
Chańcza i Rejów), w których stwierdzono IV klasę czystości.
Wśród wskaźników decydujących o klasie czystości rzek należy wymienić: zawartość
zawiesiny, barwę wody, ChZT-Mn, ChZT-Cr, ogólną liczbę bakterii coli, liczbę bakterii coli
typu kałowego, fosforany, azotany i azot Kjeldahla.
W związku z istotną zmianą metodyki klasyfikacji dla prezentowania stanu wód
powierzchniowych nie można jednak porównać wyników jakości wód powierzchniowych z
wynikami z lat ubiegłych, jedynie z rokiem 2004, w stosunku do którego nastąpiło niewielkie
pogorszenie jakości wód. Zmniejszyła się liczba punktów prowadzących wody III klasy z 48
(60%) do 44 (55%), jednocześnie wzrosła liczba punktów o IV klasie czystości z 25 (31,25%)
do 29 (36,25%). Liczba punktów w klasie V pozostała bez zmian tj. 7 (8,75%).
Zasoby i jakość wód podziemnych
Na terenie województwa występują bardzo duże różnice w zasobności i
możliwościach wykorzystania wód podziemnych. Obok obszarów zasobnych w wody
podziemne występują również obszary praktycznie bezwodne. Pomimo tego zasoby wód
podziemnych w regionie są dość duże, a wody cechują się wysoką jakością. Zdecydowana ich
większość nadaje się bezpośrednio lub po prostym uzdatnieniu do wykorzystania dla potrzeb
zaopatrzenia ludności w wodę pitną lub na potrzeby gospodarcze.
Szacunkowe zasoby wód podziemnych wynoszą ok. 79,6 tys m3/h. Stan
udokumentowanych zasobów eksploatacyjnych wynosi 60,4 tys.m3/h (31.12.2004 r.). W
granicach województwa znajduje się 16 głównych zbiorników wód podziemnych. Łączna ich
powierzchnia wynosi 4 510 km2, a zasoby dyspozycyjne 29 780 m3/h. Poziomy użytkowe
zajmują łączną powierzchnię ok. 5 222 km2, a obszary bezwodne ok. 3 940 km2.
W roku 2005 według klasyfikacji jakości wód podziemnych, podanej w
rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 11.02.2004 roku, jakość wody na 104 zbadanych
punktów (w tym 14 punktach sieci krajowej) przedstawia się następująco: w 7 punktach
występowała woda I klasy, w 46 woda II klasy, w 35 — III klasy, w 14 — IV klasy, a w 2 —
V klasy jakości. Podsumowując można stwierdzić, że jakość wody w punktach sieci krajowej
i regionalnej była podobna jak w latach ubiegłych.
Powietrze atmosferyczne
Województwo świętokrzyskie ma niski poziom zanieczyszczenia powietrza
atmosferycznego. W regionie znajduje się jednak kilkadziesiąt punktowych źródeł
zanieczyszczeń. Największy udział ma energetyka zawodowa i ciepłownictwo komunalne.
Kolejne miejsca zajmują: przemysł cementowo-wapienniczy, materiałów budowlanych,
maszynowy i metalurgiczny. Duży wpływ na jakość powietrza ma także niska emisja
pochodząca z lokalnych kotłowni, palenisk indywidualnych oraz środków transportu, a także
23
ponadregionalne zanieczyszczenia gazowe i pyłowe pochodzące z dużych ośrodków
przemysłowych — Bełchatowa, Śląska i Krakowa.
Oceny jakości powietrza dokonuje się w strefach, którymi są aglomeracje o liczbie
mieszkańców powyżej 250 tys. oraz obszary powiatu nie wchodzące w skład aglomeracji. Dla
zaplanowania docelowego systemu ocen bieżących jakości powietrza w poszczególnych
strefach w pierwszej kolejności wykonuje się wstępną ocenę z uwzględnieniem kryteriów:
ochrony zdrowia ludzi (SO2, NO2, pył zawieszony PM10, Pb, CO, benzen i O3) i ochrony
roślin (SO2, NOX, O3). Następnie co roku dokonuje się bieżącej oceny poziomu substancji w
powietrzu w danej strefie i sporządza się klasyfikację stref, w których poziom:
⇨ choćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powiększony o margines
tolerancji,
⇨ choćby jednej substancji mieści się pomiędzy poziomem dopuszczalnym a poziomem
dopuszczalnym powiększonym o margines tolerancji,
⇨ substancji nie przekracza poziomu dopuszczalnego.
Klasyfikację stref sporządza się dla każdego rodzaju zanieczyszczenia, a następnie na
podstawie klas wynikowych określa się jedną klasę ogólną.
W wyniku klasyfikacji ogólnej (łącznej) stref dokonanej za rok 2005 z
uwzględnieniem kryterium ochrony zdrowia ludzi, 11 stref sklasyfikowano w klasie A, jako
dotrzymujące kryterialne wartości stężeń zanieczyszczeń w powietrzu. Trzy strefy
przyporządkowano do klasy C, wynikającej z przekroczeń stężeń pyłu zawieszonego PM10, a
dotyczy to strefy obejmującej miasto Kielce oraz powiatu ostrowieckiego i starachowickiego.
W ocenie ogólnej (łącznej) stref, według kryterium ochrony roślin, wszystkie strefy
sklasyfikowano w klasie A jako nieprzekraczające poziomu dopuszczalnego określonego dla
wszystkich trzech normowanych zanieczyszczeń: dwutlenku siarki, tlenków azotu i ozonu.
Dla stref zaliczonych do klasy C należy opracować Program Ochrony Powietrza. W
odniesieniu do wszystkich pozostałych stref, które ocenione zostały jako strefy
odpowiadające klasie A, wymaganym działaniem jest utrzymywanie jakości powietrza na tym
samym lub lepszym poziomie.
Gleby
Przeprowadzane w latach 1999–2003 przez Okręgową Stację Chemiczno-Rolniczą w
Kielcach badania gleb regionu wskazują na utrzymywanie się stanu zakwaszenia gleb i
zasobności w podstawowe składniki pokarmowe.
Na terenie województwa świętokrzyskiego przeważają gleby zakwaszone (bardzo
kwaśne — 28%, kwaśne — 24% i lekko kwaśne — 20%). Gleby obojętne stanowią 15%, zaś
zasadowe 13%. Wapnowanie konieczne i potrzebne obejmuje 47% gleb, wskazane — 11%,
ograniczone i zbędne — 42%.
Stan zasobności gleb województwa w przyswajalne makroelementy jest w znacznym
stopniu związany ze składem geochemicznym gleby i jej wskaźnikiem poziomu produkcji
roślinnej. Aż 57% gleb wykazuje bardzo niską i niską zawartość fosforu. Podobnie jest z
potasem (58%). Inaczej przedstawia się sytuacja z magnezem — aż 80% gleb wykazuje jego
korzystną zawartość. Pod względem zawartości azotu mineralnego województwo zostało
zakwalifikowane do grupy 2 — o niskiej zawartości azotu (skala 7-mio stopniowa).
Zawartość metali ciężkich we wszystkich próbkach pobranych z terenu województwa
nie wykazuje przekroczeń — występuje w dolnych granicach ilości uznawanych za naturalne.
Lasy
W województwie świętokrzyskim lasy zajmują 27,3% powierzchni. Wskaźnik ten jest
zbliżony do średniej krajowej — 28,5%, ale jest niższy od średniej europejskiej — 32%.
Ogółem powierzchnia gruntów leśnych wynosi 325,0 tys. ha (w tym: lasy stanowiące
24
własność Skarbu Państwa — 235,0 tys. ha, lasy nie stanowiące własności SP — 83,3 tys. ha,
grunty związane z gospodarką leśną — 6,2 tys. ha).
Gatunkiem dominującym jest sosna (ok. 70% powierzchni), pozostała powierzchnia
przypada na: jodłę, dąb, brzozę, olszę, buk, świerk, jesion i topolę. Struktura siedliskowa jest
zróżnicowana. Przeważają nieznacznie siedliska lasowe — 54,2% lasów, pozostałą część
stanowią siedliska borowe.
Ważną, niekorzystną cechą świętokrzyskich lasów jest ich ograniczona lokalnie
odporność na czynniki chorobotwórcze. Niekorzystnie na ekosystemy leśne wpływają
zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego (zwłaszcza emisje pyłów i gazów pochodzące z
sąsiednich, bardziej uprzemysłowionych regionów — aglomeracji śląskiej, łódzkiej i
krakowskiej). Ponad 83% lasów znajduje się w strefie uszkodzeń słabych, 17% w strefie
uszkodzeń średnich, a jedynie 112 ha w strefie uszkodzeń silnych.
Generalnie stan zdrowotny i sanitarny drzewostanów należy jednak uznać za dobry.
Okresowe osłabienia są spowodowane głównie niekorzystnymi warunkami pogodowymi
(wysokie temperatury i brak opadów). Tendencje wzrostowe wykazują szkody od wiatru.
Gospodarka odpadami
W roku 2004 na terenie województwa świętokrzyskiego funkcjonowały 34
składowiska odpadów komunalnych, na których zdeponowano łącznie 179,4 tys. Mg
odpadów — nastąpił niewielki wzrost w stosunku do roku ubiegłego (o 2,7 tys. Mg). Spośród
wszystkich składowisk jedynie 3 spełniają wymogi prawne, 12 obiektów jest przeznaczonych
do zamknięcia, a pozostałe 19 wymaga przebudowania lub dostosowania ich do
obowiązujących wymogów prawnych.
W regionie zlokalizowanych 10 składowisk odpadów przemysłowych, z czego 7 jest
eksploatowanych. W roku 2004 zaobserwowano znaczny spadek ilości deponowanych
odpadów o 129 717,3 Mg. Główną przyczyna takiego stanu jest ich zagospodarowywanie
(m.in. wykorzystywane są przy budowie dróg). Sukcesywnie wprowadzana jest również przez
przedsiębiorców zasada „Czystej Produkcji”, która przyczynia się do zmniejszenia ilości
powstających odpadów.
W ramach gospodarki odpadami niebezpiecznymi w województwie utworzono 20
Gminnych Punktów Zbierania Odpadów Niebezpiecznych, zlikwidowano i zrekultywowano
wszystkie mogilniki oraz wybudowano i oddano do użytkowania składowisko odpadów
niebezpiecznych, przeznaczone do składowania wyrobów zawierających azbest. Opracowane
zostały także programy usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest. Z rejestru
dotyczącego ilości wyrobów zawierających azbest wynika, że w województwie ich łączna
powierzchnia wynosi 28 202 448,3 m2, co odpowiada 310 573,3 Mg. W roku 2005
zakwalifikowano do usunięcia 228 175,2 m2 zinwentaryzowanych wyrobów. Szacuje się, że
w latach następnych likwidacji zostaną poddane wyroby zawierające azbest o powierzchni
równej 15 878 586,6 m2.
Hałas
Stałe zwiększanie się poziomu i zasięgu hałasu związane jest z postępującym
rozwojem urbanizacji, przemysłu i komunikacji. Badania klimatu akustycznego w
województwie dotyczą: poziomów hałasu w rejonie głównych tras komunikacyjnych (drogi
krajowe), w wybranych miastach regionu oraz poziomów hałasu przemysłowego w ramach
kontroli zakładów przemysłowych i obiektów usługowych.
Spośród dróg krajowych najbardziej niekorzystne warunki akustyczne występują w
pobliżu dróg nr 7 i 74, na których notowano najwyższe średnie poziomy hałasu. Nieco lepiej
przedstawiała się sytuacja jeśli chodzi o pozostałe drogi (nr 9, 42, 73, 77, 78, 79).
25
Dotychczasowe badania hałasu wykonane przez WIOŚ w miastach województwa
(1995–2002) wykazały występowanie wyraźnych tendencji wzrostowych natężenia ruchu
samochodów oraz średniej wielkości poziomu dźwięku. Najwyższe natężenie ruchu pojazdów
jest w Kielcach i co za tym idzie Kielce posiadają najwyższą średnią wartość równoważnego
poziomu dźwięku. Obecnie zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska odpowiedzialny za
wykonanie ocen w formie map akustycznych w cyklach 5-cio letnich jest starosta.
Skala zagrożeń hałasem przemysłowym nie jest zbyt duża, a jego zasięg ma na ogół
charakter lokalny. Dominującymi źródłami hałasu są m.in.: kopalnie surowców mineralnych,
zakłady betoniarskie, zakłady produkcji materiałów budowlanych, produkcji drzewnej,
cukrownie, odlewnie, elektrownia i centra handlowo-rozrywkowe. Urządzenia, które
powodują największe uciążliwości hałasowe to m.in.: młoty, prasy, kruszarki, agregaty
chłodnicze, suszarnie, przesiewacze, wentylatory, klimatyzatory, bloki energetyczne,
koparko-ładowarki i dźwigi.
3.2. Potencjalne zmiany stanu i ochrony środowiska w przypadku braku realizacji
projektu „Strategii Rozwoju Województwa ...”
Prawidłowo realizowana transformacja gospodarki regionu musi w pełni uwzględniać
ochronę istniejącego systemu ekologicznego oraz eliminować wszystkie zagrożenia mogące
zakłócić jego funkcjonowanie. Konieczne jest także stałe wzbogacanie zasobów i walorów
środowiska oraz poprawa jego jakości, w tym szczególnie: wód powierzchniowych i
podziemnych, powietrza atmosferycznego, gleb i powierzchni ziemi oraz klimatu
akustycznego. Przestrzeganie zasad ochrony i kształtowania struktur środowiskowych to
istotny warunek dla osiągnięcia zrównoważonego rozwoju, będącego jednym z głównych
celów polityki ekologicznej państwa i województwa, przyjętego w wielu uchwalonych
wcześniej dokumentach rządowych i regionalnych. Rozwój gospodarczy nie może
następować w sposób nie uwzględniający potrzeb ochrony środowiska, a powinien być
jedynie wynikiem niezbędnego korzystania z zasobów środowiska.
Działania, których realizację zakłada „Strategia Rozwoju Województwa ...” będą
miały bardzo szeroki i zróżnicowany wpływ na stan środowiska regionu i możliwości
ochrony jego walorów przyrodniczych. Pomimo dużego stopnia ogólności tych działań i
trudności w ich jednoznacznej ocenie, można generalnie stwierdzić, że realizacja tego
dokumentu w szerokim zakresie powinna przynieść znaczne korzyści dla środowiska
przyrodniczego. Całkowite bądź fragmentaryczne odstąpienie od realizacji celów zawartych
w „Strategii Rozwoju Województwa ...” może natomiast spowodować, że założone działania
nie zostaną zrealizowane, co w konsekwencji może skutkować wystąpieniem szeregu
niekorzystnych zjawisk w większości komponentów środowiska i pogorszeniem się stanu
środowiska przyrodniczego jako całości.
Brak dokumentu, który kompleksowo określa cele i priorytety rozwoju społecznogospodarczego w województwie oraz formułuje kierunki i rodzaje działań w aspekcie
rozwoju zrównoważonego może doprowadzić do chaosu przestrzennego oraz nasilenia się
konfliktów pomiędzy wymaganiami ochrony środowiska a potrzebami rozwoju
gospodarczego. Bez nakreślenia takich kierunków racjonalne wykorzystanie środków
finansowych nie będzie możliwe i nie przyniesie oczekiwanej poprawy jakości życia
społeczeństwa.
Istotnym warunkiem rozwoju gospodarczego województwa jest jego pełne
wyposażenie w infrastrukturę techniczną, która umożliwia prawidłową działalność wszystkich
dziedzin gospodarki. Poziom jej rozwoju jest jednym z najważniejszych wskaźników
ogólnego poziomu rozwoju regionu i w dużej mierze decyduje o jego konkurencyjności i
atrakcyjności inwestycyjnej. Jej niedorozwój tworzy trudniejsze warunki życia dla
26
mieszkańców, niekorzystne uwarunkowania aktywności gospodarczej oraz obniża poziom
zainwestowania w województwie ze strony inwestorów zewnętrznych.
Zaniechanie realizacji planowanych działań w zakresie gospodarki wodno-ściekowej
może prowadzić do wystąpienia szeregu niekorzystnych zmian w innych dziedzinach rozwoju
społeczno-gospodarczego. Przykładowo w wyniku spowolnienia realizacji systemu
oczyszczania ścieków oraz nie rozwiązywania problemu zanieczyszczeń obszarowych może
nastąpić radykalne pogorszenie się stanu jakości wód powierzchniowych, co spowoduje
degradację najcenniejszych ekosystemów hydrogenicznych i znacznie obniży atrakcyjność
turystyczną tych obszarów. Dalsze utrzymywanie się nadmiernej dysproporcji między
długością sieci kanalizacyjnej i wodociągowej oraz nie realizowanie systemów
kanalizacyjnych w układzie zlewniowym będzie skutkować brakiem poprawy czystości wód
powierzchniowych i wzrostem zagrożenia Głównych Zbiorników Wód Podziemnych.
Niedobór wyposażenia w kanalizację i sprawny system oczyszczania ścieków, może również
oddziaływać zniechęcająco na potencjalnych inwestorów i w efekcie zahamować aktywizację
wielu miast i gmin. Nieuwzględnienie działań w zakresie likwidacji źródeł zanieczyszczeń
występujących na obszarach zasilania Głównych Zbiorników Wód Podziemnych może
doprowadzić do degradacji poziomu wodonośnego i w konsekwencji pogorszenia się jakości
wód podziemnych. Zahamowanie wzrostu retencji zbiornikowej może skutkować
pogorszeniem się i tak niekorzystnego bilansu wodnego regionu, a w konsekwencji
stepowieniem obszaru województwa.
Brak realizacji działań z zakresu ochrony powietrza atmosferycznego może
spowodować zahamowanie korzystnych tendencji poprawy stanu czystości powietrza w
regionie, a w najgorszym przypadku doprowadzić do jego pogorszenia. Zahamowane
zostałoby jednocześnie wdrażanie nowoczesnych, przyjaznych środowisku technologii. Nie
byłyby realizowane proekologiczne inwestycje w dziedzinie ciepłownictwa oraz
zastępowanie konwencjonalnych źródeł energii źródłami odnawialnymi. W dalszym ciągu
wykorzystywane byłyby stare, przestarzałe procesy technologiczne charakteryzujące się:
wysoką wodochłonnością, energochłonnością, materiałochłonnością i dużą ilością
wytwarzanych zanieczyszczeń. Nie nastąpiłby również oczekiwany rozwój sieci gazowniczej
i związana z nim poprawa stanu czystości powietrza.
Zaniechanie systemowych rozwiązań w zakresie gospodarki odpadami będzie
prowadziło do dalszego zwiększania się w województwie ilości deponowanych na
składowiskach odpadów. Niemodernizowane składowiska odpadów mogą stać się
potencjalnym źródłem zanieczyszczenia środowiska. Brak odpowiednich zabezpieczeń może
spowodować wymywanie zanieczyszczeń, a także ich migrację do gleby oraz wód
podziemnych i powierzchniowych.
Brak systematycznego monitoringu środowiska w regionie uniemożliwi obserwacje i
kontrolowanie poziomu zanieczyszczeń w środowisku oraz nie pozwoli na odpowiednie
reagowanie na sytuacje kryzysowe. Podobne znaczenie będzie miał planowany system
informacji środowiskowej.
Niezwykle istotne z punktu widzenia wdrażania zasad ochrony środowiska będzie
wspieranie inwestycji pozwalających wykorzystywać odnawialne źródła energii. Brak takich
działań uniemożliwiałby ograniczenie uzależnienia gospodarki od nieodnawialnych
surowców oraz nie sprzyjałby wzmocnieniu bezpieczeństwa energetycznego regionu i kraju.
Nierealizowanie inwestycji komunikacyjnych polegających na przebudowie i budowie
nowych ciągów komunikacyjnych oraz wyprowadzaniu ruchu samochodowego z centrów
miast, a także niestosowanie urządzeń eliminujących rozprzestrzenianie się hałasu w
połączeniu z równoczesnym ciągłym wzrostem ruchu samochodowego spowoduje
pogorszenie się klimatu akustycznego, a tym samym warunków zamieszkania. Zły stan
techniczny dróg i ich niedostosowanie do obecnych i przyszłych potrzeb spowoduje
27
spowolnienie ruchu komunikacyjnego, co z kolei wpłynie niekorzystnie na stan czystości
powietrza atmosferycznego i poziom hałasu. Wzrośnie także wypadkowość komunikacyjna.
Duże znaczenie dla ochrony środowiska ma odpowiedni poziom wiedzy ekologicznej
wśród mieszkańców województwa. Brak edukacji w tym zakresie, zwłaszcza skierowanej do
osób starszych i mieszkających na wsi, utrudni osiągnięcie trwałej poprawy stanu wszystkich
komponentów środowiska.
Tylko zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy regionu może zagwarantować
mieszkańcom województwa poprawę warunków życia, odpowiednią promocję zasobów i
walorów środowiska przyrodniczego oraz szersze możliwości jego wykorzystania. Dobry stan
środowiska stymulował będzie wzrost dynamiki rozwoju społeczno-gospodarczego, zachęci
do inwestowania i osiedlania się. Z kolei postępująca degradacja może stanowić poważną
barierę rozwoju regionu i uniemożliwić osiągnięcie założonych celów. Redukowanie
konfliktów pomiędzy wymogami ochrony środowiska a oddziaływaniem przemysłu i
komunikacji wymagać będzie racjonalizacji zagospodarowania uwzględniającej potrzebę
równoważenia społeczno-ekonomicznych celów rozwoju z celami środowiskowymi.
3.3. Istotne problemy ochrony środowiska w województwie
Projekt „Strategii Rozwoju Województwa ...” zbyt mało miejsca poświęca
potencjalnym i rzeczywistym problemom związanym z wpływem działalności człowieka na
środowisko przyrodnicze regionu. Wśród sygnalizowanych w tym dokumencie (w różnych
jego częściach) problemów środowiskowych należy wymienić:
 nierównomierne rozmieszczenie zasobów wód podziemnych oraz występowanie
obszarów bezwodnych;
 brak dostatecznej retencji zbiornikowej;
 występujące zagrożenie powodziowe;
 niedostatecznie rozwinięta infrastruktura techniczna (zwłaszcza na obszarach wiejskich);
 brak dostępu części mieszkańców regionu do sieci wodociągowej i duża dysproporcja
pomiędzy długością sieci wodociągowej i kanalizacyjnej;
 niska liczba ludności wiejskiej korzystająca z oczyszczalni ścieków komunalnych;
 niewystarczający stopień oczyszczania ścieków;
 składowanie odpadów jako główny sposób ich unieszkodliwiania;
 słabe wyposażenie regionu w sieć gazową.
Przedstawione powyżej zagadnienia nie wyczerpują jednak wszystkich zagrożeń i
problemów środowiskowych, jakie występują w województwie świętokrzyskim. Należałoby
je uzupełnić o następujące zapisy:
 podatność wód podziemnych na zanieczyszczenie (związane jest to z budowa geologiczną
— słabym stopniem izolacji tych wód od powierzchni terenu);
 niedostosowanie części oczyszczalni ścieków i składowisk odpadów do wymogów
prawnych;
 konflikt pomiędzy prawną ochroną przyrody a eksploatacja surowców mineralnych;
 konieczność rekultywacji technicznej i biologicznej terenów poeksploatacyjnych;
 problemy związane z wcześniejszym wydobyciem i przetwórstwem siarki;
 napływ zanieczyszczeń powietrza z sąsiednich bardziej uprzemysłowionych , co jest jedną
z przyczyn złego stanu zdrowotnego części kompleksów leśnych;
 stosowanie przestarzałych, wyeksploatowanych i nieefektywnych komunalnych systemów
grzewczych;
 zagrożenie gleb procesami erozyjnymi i znaczny odsetek gruntów kwaśnych
wymagających wapnowania;
 nierozwiązany problem „dzikich” wysypisk odpadów;
28
 przekraczanie dopuszczalnych norm hałasu (szczególnie w miastach i wzdłuż dróg o
dużym natężeniu ruchu pojazdów);
 zbyt niski poziom świadomości ekologicznej mieszkańców regionu (zwłaszcza na
obszarach wiejskich).
3.4. Cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, krajowym i
regionalnym oraz sposoby ich uwzględnienia w projekcie „Strategii Rozwoju
Województwa...”
Określenie sposobu uwzględnienia celów ochrony środowiska ustanowionych na
szczeblu międzynarodowym, krajowym i regionalnym to jeden z podstawowych elementów
prognozy oddziaływania na środowisko.
Cele i zadania związane z ochroną środowiska, które powinny być realizowane na
poziomie regionalnym i lokalnym określa szereg dokumentów o charakterze ustawowym i
programowym. Należy w tym miejscu nadmienić, że przywołane poniżej dokumenty krajowe
w dużej mierze przyjmują już cele i założenia europejskiej i światowej polityki ekologicznej.
Podstawowym dokumentem krajowym, w który wpisują się cele wojewódzkiej
polityki ekologicznej jest „Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2003–2006 z
uwzględnieniem perspektywy na lata 2007–2010”. Dokument ten stanowi aktualizację i
uszczegółowienie „II Polityki Ekologicznej Państwa”. Dokumentem o charakterze
operacyjnym, zawierającym wykaz zadań do realizacji jest „Program Wykonawczy do II
Polityki Ekologicznej Państwa”.
Zgodnie z Polityką Ekologiczną Państwa podstawowym celem ekologicznym,
zarówno w horyzoncie krótko- (2003–2006) jak i długookresowym (2007–2013), jest:
„zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego społeczeństwa polskiego w XXI w. oraz
stworzenie podstaw dla opracowania i realizacji strategii zrównoważonego rozwoju
kraju”.
Pod pojęciem bezpieczeństwa ekologicznego należy przy tym rozumieć:
⇨ czyste środowisko we wszystkich jego elementach;
⇨ racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi;
⇨ trwałe występowanie wszystkich stwierdzonych na tym obszarze dziko żyjących
gatunków;
⇨ bezpieczną dla zdrowia człowieka żywność;
⇨ możliwość rekreacji i wypoczynku.
Nadrzędnym kryterium rozwiązań o charakterze strategicznym na wszystkich
szczeblach zarządzania powinna być konstytucyjna zasada zrównoważonego rozwoju.
Zakłada ona takie prowadzenie polityki i działań w poszczególnych sektorach gospodarki i
życia społecznego, aby zachować zasoby i walory środowiska w stanie zapewniającym
trwałe, nie doznające uszczerbku, możliwości korzystania z nich, zarówno przez obecne jak i
przyszłe pokolenia, przy jednoczesnym zachowaniu trwałości funkcjonowania procesów
przyrodniczych oraz naturalnej różnorodności biologicznej na poziomie krajowym,
ekosystemowym, gatunkowym i genowym. Umożliwia ona również harmonizację rozwoju
społeczno-gospodarczego z ochroną walorów środowiskowych i powoduje konieczność
integrowania zagadnień ochrony środowiska z polityką sektorową we wszystkich dziedzinach
gospodarki.
Konsekwencją tak przyjętego celu głównego Polityki Ekologicznej Państwa oraz
omówionej wyżej zasady nadrzędnej jest m.in.: dążenie do poprawy jakości wód
powierzchniowych i podziemnych, poprawy jakości powietrza atmosferycznego, poprawy
warunków klimatu akustycznego, wdrożenie nowoczesnego systemu gospodarowania
odpadami, przeciwdziałanie degradacji gleb, ochrona złóż kopalin przed nieracjonalną
29
eksploatacją, przeciwdziałanie poważnym awariom, kształtowanie systemu obszarów
chronionych oraz zachowanie i kształtowanie różnorodności biologicznej kraju.
Uchwalane do tej pory dokumenty regionalne odnoszące się do ochrony środowiska w
województwie świętokrzyskim nawiązują w szerokim stopniu do ustaleń środowiskowych
zawartych w opracowaniach krajowych i międzynarodowych. Na ich podstawie można
sformułować wniosek, że jedną z kluczowych zasad polityki Samorządu Województwa
stanowiącą równorzędne kryterium strategicznych rozwiązań dotyczących przyszłości
województwa powinna być zasada zrównoważonego rozwoju.
W takim kształcie przyjmuje ją również „Program ochrony środowiska dla
województwa świętokrzyskiego”, którego założeniem jest uzyskanie stałej i zauważalnej
poprawy jakości wszystkich komponentów środowiska przyrodniczego. Dokument ten
przyjmuje jako wiążący dla regionu, cel generalny „II Polityki Ekologicznej Państwa” oraz
związanych z nią dokumentów wykonawczych. W „Programie....” określono również cele
szczegółowe i priorytety ekologiczne posiadających kluczowe znaczenie dla regionu
świętokrzyskiego, z których należy wymienić przede wszystkim:
⇨ uzyskanie i utrzymanie wysokiej jakości wód powierzchniowych poprzez budowę i
rozbudowę kanalizacji sanitarnej i deszczowej wraz z infrastrukturą towarzyszącą;
⇨ skuteczną ochronę dobrego stanu jakościowego wód podziemnych z jednoczesną
racjonalizacją struktury ich zużycia;
⇨ poprawę ochrony przeciwpowodziowej;
⇨ osiągnięcie zamierzeń wojewódzkiego programu małej retencji;
⇨ dalszą poprawę jakości powietrza atmosferycznego;
⇨ ograniczenie uciążliwości hałasu poprzez obniżenie jego natężenia do poziomu
gwarantowanego prawem;
⇨ wdrożenie nowoczesnego systemu wykorzystania i unieszkodliwiania odpadów;
⇨ ochronę i wzrost różnorodności biologicznej i krajobrazowej na całym terenie
województwa.
Głównym celem przyjętym w „Planie gospodarki odpadami dla województwa
świętokrzyskiego” (drugim kluczowym z punktu widzenia ochrony środowiska regionalnym
dokumencie programowym) jest „osiągnięcie odpowiednich standardów w gospodarce
odpadami zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju”. Mając na uwadze mnogość
potrzeb i zadań, które należy wykonać, aby uporządkować gospodarkę odpadami w regionie,
wyznaczono w tym dokumencie szczegółowe cele i działania krótko- i długookresowe, w tym
m.in.:
⇨ objęcie wszystkich mieszkańców województwa zorganizowaną zbiórką odpadów
komunalnych;
⇨ podniesienie skuteczności selektywnej zbiórki odpadów, szczególnie odpadów
komunalnych ulegających biodegradacji;
⇨ intensyfikacja działań w zakresie zamykania, rekultywacji/likwidacji lub modernizacji i
budowy lokalnych składowisk odpadów komunalnych i przemysłowych;
⇨ ograniczenie ilości odpadów trafiających na składowiska poprzez wdrożenie systemów
ewidencji odpadów;
⇨ likwidacja mogilników, usuwanie wyrobów zawierających azbest i deponowanie ich na
składowiskach.
30
Misją „Strategii jest:
„Podniesienie poziomu i jakości życia mieszkańców
województwa świętokrzyskiego”
Przedmiotowa poprawa warunków życia dotyczyć powinna:
 warunków wzrostu zamożności poprzez pracę zarobkową i pomnażanie kapitału;
 warunków funkcjonowania życia w gospodarstwie domowym i w jego otoczeniu, w tym
poprawy warunków standardów mieszkaniowych;
 warunków estetycznych środowiska;
 poczucia satysfakcji i realizacji wielostronnie rozumianej kariery;
 możliwości zakładania rodziny;
 bezpieczeństwa ekologicznego, sanitarnego i społecznego;
 dostępności do informacji i wiedzy, w tym wykształcenia w różnych dziedzinach;
 możliwości nawiązywania kontaktów społecznych w różnych płaszczyznach życia i w
różnym wymiarze odległości;
 możliwości rozwoju działalności społecznej;
 dostępności do pozytywnych osiągnięć cywilizacyjnych.
Cel generalny sformułowany w projekcie „Strategii Rozwoju Województwa ...” brzmi
następująco:
„Wzrost atrakcyjności województwa fundamentem zintegrowanego rozwoju w
sferze społecznej, gospodarczej i przestrzennej”.
Atrakcyjność jest tu rozumiana jako relatywne wobec otoczenia polepszenie warunków
inwestowania na obszarze województwa (zwłaszcza przez inwestorów zewnętrznych),
polepszanie warunków funkcjonowania firm i całego układu gospodarki rynkowej, rozwój
wszelkich dopuszczalnych ekologicznie form przedsiębiorczości oraz instytucji i organizacji
obsługujących życie społeczno-gospodarcze regionu.
Z celu generalnego wynika sześć celów warunkujących:
1. Przyspieszenie rozwoju bazy ekonomicznej i wzrostu innowacyjności
województwa.
2. Rozwój zasobów ludzkich.
3. Ochrona i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody i dóbr kultury.
4. Wzmocnienie potencjału instytucjonalnego województwa.
5. Rozwój systemów infrastruktury technicznej i społecznej.
6. Aktywizacja rolnictwa i wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich.
Pomimo, że misja „Strategii ...” i jej cele mają charakter bardzo ogólny i ich
rzeczywisty wpływ na zakres i sposób realizacji działań planowanych w tym dokumencie
będzie najprawdopodobniej ograniczony, należy zauważyć, że aspekt środowiskowy został w
nich uwzględniony. Zgodnie z zapisami tego dokumentu poprawa warunków życia
mieszkańców regionu założona w misji dotyczy m.in. zapewnienia bezpieczeństwa
ekologicznego i sanitarnego oraz poprawy warunków estetycznych środowiska. Tym samym
nawiązano do głównego celu Polityki Ekologicznej Państwa. Cel generalny omawianego
dokumentu posiada przede wszystkim wymiar społeczno-ekonomiczny, jednak jeden z celów
szczegółowych (3.) mówi wprost o ochronie i racjonalnym wykorzystaniu zasobów przyrody
i dóbr kultury. Godne podkreślenia jest również stwierdzenie zawarte w rozdziale dotyczącym
celów i priorytetów (6.), że zgodnie z koncepcją rozwoju zrównoważonego warunkiem
koniecznym dla dalszego rozwoju gospodarczego regionu jest ochrona różnorodności
biologicznej. W związku z powyższym można stwierdzić, że:
misja i cele projektu „Strategii Rozwoju Województwa do roku 2020” są zbieżne z
celami ochrony środowiska ustanowionymi na szczeblu międzynarodowym, krajowym
i regionalnym.
31
Część priorytetów przewidzianych do realizacji w ramach projektu „Strategii Rozwoju
Województwa ...” wpisuje się w sposób pełny w cele przewidziane do osiągnięcia w Polityce
Ekologicznej Państwa. Dotyczy to w szczególności priorytetu 3 w celu 3 — „Tworzenie
warunków zrównoważonego rozwoju umożliwiających prawidłowe funkcjonowanie systemów
ekologicznych” oraz priorytetu 4 w celu 5 — „Rozwój infrastruktury ochrony środowiska”.
Krajowe cele ekologiczne zostały również uwzględnione w innych priorytetach i
wynikających z nich kierunkach działań. Są to m.in. następujące działania:
Cel 1. Przyspieszenie rozwoju bazy ekonomicznej i wzrostu innowacyjności województwa
Priorytet 3. Kształtowanie specjalizacji regionalnej w gospodarce
 prowadzenie zrównoważonej gospodarki złożami kopalin.
Cel 3. Ochrona i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody i dóbr kultury
Priorytet 3. Tworzenie warunków zrównoważonego rozwoju umożliwiających prawidłowe
funkcjonowanie systemów ekologicznych
 racjonalizacja wykorzystania i ochrona istniejących zasobów wodnych;
 modernizacja i rozbudowa systemu infrastruktury przeciwpowodziowej, rozwój
regionalnego systemu małej retencji;
 rekultywacja terenów zdegradowanych przyrodniczo;
 ochrona różnorodności biologicznej, w szczególności realizacja działań związanych z
ustanowieniem obszarów sieci NATURA 2000;
 ekologizacja rolnictwa oraz wdrożenie programów rolno-środowiskowych w
wyznaczonych strefach priorytetowych;
 rozwój proekologicznej infrastruktury turystycznej na obszarach chronionych i ich
otulinach;
 ochrona zasobów kopalin i dziedzictwa geologicznego
 monitoring środowiska i budowa systemu informacji środowiskowej
 edukacja ekologiczna.
Cel 5. Rozwój systemów infrastruktury technicznej i społecznej
Priorytet 4. Rozwój komunalnej infrastruktury ochrony środowiska
 budowa, rozbudowa i modernizacja wodociągów, kanalizacji i systemów oczyszczania
ścieków;
 tworzenie zintegrowanego regionalnego systemu gospodarki odpadami komunalnymi i
przemysłowymi, opartego na segregacji, recyklingu i innych formach odzysku
odpadów;
 ochrona atmosfery — wspieranie działań służących obniżaniu emisji zanieczyszczeń.
Priorytet 5. Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego
 rozwój nowych technologii pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych, jako
charakteryzujących się wyższą efektywnością ekonomiczną — wykorzystanie wiatru,
biomasy, energii słonecznej, małych elektrowni wodnych oraz innych odnawialnych
źródeł energii dla zaopatrzenia obszarów wiejskich w energię elektryczną.
Cel 6. Aktywizacja rolnictwa i wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich
Priorytet 1. Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich umożliwiający przechodzenie
ludności wiejskiej do zawodów rolniczych
 wykorzystanie warunków przyrodniczo-krajobrazowych regionu i wspieranie
zrównoważonej gospodarki obszarami leśnymi;
Priorytet 2. Rozwój i modernizacja produkcji rolnej i przetwórstwa rolno-spożywczego
 wspieranie rozwoju rolnictwa ekologicznego, zwłaszcza na obszarach o szczególnych
walorach przyrodniczych.
32
Realizacja ww. kierunków działań jest zgodna z celami ochrony środowiska ustanowionymi
na szczeblu międzynarodowym, krajowym i regionalnym i przyczyni się niewątpliwie do
poprawy stanu środowiska przyrodniczego regionu.
3.5. Analiza priorytetów i działań zawartych w projekcie „Strategii Rozwoju
Województwa ...”
W ramach przyjętego systemu celów w projekcie „Strategii Rozwoju Województwa
…” określono priorytety rozwoju regionu oraz kierunki działań prowadzące do ich
urzeczywistnienia. Będą one wywierać mniejszy lub większy wpływ na wszystkie
komponenty środowiska przyrodniczego, zdrowie ludzi i ochronę zabytków. Większość z
planowanych typów działań nie będzie miała całkowicie jednoznacznego wpływu na
środowisko (tylko pozytywnego bądź tylko negatywnego), gdyż składają się one z szeregu
działań cząstkowych o różnym charakterze oddziaływania. Wiele zależeć będzie od
przyjętych w przyszłości szczegółowych sposobów ich realizacji, które zostaną dopiero
sprecyzowane na etapie programów realizacyjnych.
Ze względu na ogólny charakter omawianego dokumentu i fakt, że nie zawiera on
spisu konkretnych projektów realizacyjnych nie można w sposób jednoznaczny
zidentyfikować przewidywanych znaczących oddziaływań na środowisko ani określić
obszarów objętych takim oddziaływaniem. Z dokonanej analizy celów, priorytetów i działań
można jedynie wnioskować, że oddziaływania takie związane będą przede wszystkim z
realizacją zadań z zakresu infrastruktury technicznej (w tym infrastruktury komunikacyjnej,
gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadami oraz inwestycji z zakresu energetyki i
gazownictwa).
Potencjalne negatywne skutki dla środowiska może przynieść także rozwój turystyki,
rozwój osadnictwa i terenów zurbanizowanych oraz rozwój terenów inwestycyjnych i
przemysłowych. Szczególne zagrożenie może to stwarzać dla położonych w ich sąsiedztwie
terenów cennych przyrodniczo i objętych prawną ochroną przyrody.
W obrębie celu 1. — „Przyspieszenie rozwoju bazy ekonomicznej i wzrostu
innowacyjności województwa” realizowane będą cztery priorytety:
Priorytet 1. Tworzenie otoczenia przyjaznego dla powstawania i rozwoju nowoczesnego
biznesu, szczególnie sektora małych i średnich przedsiębiorstw;
Priorytet 2. Wspieranie rozwoju gospodarki opartej na wiedzy;
Priorytet 3. Kształtowanie specjalizacji regionalnej w gospodarce;
Priorytet 4. Kreowanie rozwoju i dywersyfikacji funkcji wyższego rzędu w Kieleckim
Obszarze Metropolitalnym oraz racjonalnego rozwoju miast i centrów gmin
województwa.
Za priorytetowe działania w tym zakresie uznano: wsparcie rozwoju sektora małych i
średnich przedsiębiorstw, rozwój sieci instytucji i organizacji otoczenia biznesu (w tym
nowoczesnej obsługi kapitału) oraz wsparcie rozwoju nowoczesnych i innowacyjnych
sektorów gospodarki. Specjalną rolę w aktywizacji społeczno-gospodarczej regionu odgrywać
będzie miasto Kielce, które ma pełnić rolę generatora rozwoju obszaru województwa poprzez
rozwój funkcji wyższego rzędu. Ważne znaczenie mają również trzy największe ośrodki
miejskie Staropolskiego Okręgu Przemysłowego: Ostrowiec Świętokrzyski, Starachowice i
Skarżysko Kamienna oraz miasto Sandomierz. Działania związane z tymi ośrodkami
miejskimi będą dotyczyć ich rewitalizacji oraz poprawy standardów i zapewnienia
przestrzenno-funkcjonalnego rozwoju. Wspierany będzie również rozwój miast średnich
(zwłaszcza w południowej części regionu) zdolnych do wielostronnej obsługi swoich
33
subregionalnych stref wpływu. Ważnym działaniem będzie również urbanizacja obszarów
wiejskich poprzez udostępnienie nowych terenów mieszkaniowych i przemysłowych.
Większość działań realizowanych w ramach tego celu nie będzie miała wpływu na
środowisko, zdrowie ludzi i ochronę zabytków lub ich wpływ będzie niewielki. Niemniej
kilka rodzajów działań może skutkować negatywnymi oddziaływaniami. W pierwszej
kolejności może to dotyczyć: tworzenia kompleksowych ofert terenów inwestycyjnych,
prowadzenia zrównoważonej gospodarki złożami kopalin, rozwoju funkcji metropolitalnych
Kielc, rozwoju miast średnich, rozwoju portu lotniczego. Bardzo istotne będzie więc w tym
przypadku wyważenie racji środowiskowych i gospodarczych oraz promowanie
proekologicznych form działalności.
Polityka przestrzenna przy tworzeniu kompleksowych ofert inwestycyjnych powinna
być tak prowadzona, żeby podmioty gospodarcze, które mogą negatywnie oddziaływać na
środowisko były kumulowane w pobliżu siebie. W ten sposób zasięg ich negatywnego
oddziaływania będzie mniejszy niż w przypadku rozproszenia inwestycji na dużej przestrzeni.
Tereny inwestycyjne powinny być kompleksowo wyposażone we wszystkie media. Przy
planowaniu rozmieszczania obiektów produkcyjnych należy w sposób maksymalny
uwzględnić wymogi ochrony środowiska i zadbać o to, żeby skala narażenia ludności na
negatywne oddziaływania była jak najmniejsza (np. poprzez stosowanie zieleni izolacyjnej i
ekranów akustycznych).
Zasoby surowców mineralnych są aktualnie jednym z najważniejszych potencjałów
rozwojowych województwa świętokrzyskiego. Z drugiej strony zasoby te należą do grupy
nieodnawialnych. Dlatego niezwykle ważne jest podkreślenie w projekcie „Strategii
Województwa Świętokrzyskiego ...” konieczności prowadzenia zrównoważonej gospodarki
złożami kopalin, z uwzględnieniem potrzeb przyszłych pokoleń.
Eksploatacja złóż narusza naturalne warunki przyrodnicze i wywołuje szereg
negatywnych zmian w środowisku naturalnym. Odkrywkowy system wydobycia powoduje
powstanie trwałych przekształceń powierzchni terenu i wywołuje szereg innych zmian w
środowisku naturalnym (powstanie wyrobisk, hałd odpadów przeróbczych i złożowych,
osiadanie gruntów, zaburzenie stosunków wodnych, zanieczyszczenie wód i powietrza
atmosferycznego). Pociąga za sobą również konieczność rekultywacji technicznej i
biologicznej terenów poeksploatacyjnych. Każdorazowa decyzja o podjęciu eksploatacji
powinna być więc poprzedzona wykonaniem wnikliwego bilansu zysków i strat,
obejmującego z jednej strony wieloletnią prognozę popytu na surowce i sumę korzyści
gospodarczych, zaś z drugiej gruntowną ocenę wpływu wydobycia na środowisko
przyrodnicze i krajobraz.
Rozwój funkcji metropolitalnych Kielc oraz rozwój miast średnich będzie się wiązał
ze zwiększeniem presji na środowisko przyrodnicze (m.in.: wzrost zużycia wody i ilości
odprowadzanych ładunków zanieczyszczeń do wód, wzrost zanieczyszczeń powietrza, ilości
wytwarzanych odpadów, narastanie konfliktów przestrzennych). Najważniejsze negatywne
tendencje będą się wiązały z ekspansją zabudowy miejskiej. Rozwój przestrzenny miast
połączony z równoległym napływem ludności z terenów wiejskich pociągnie za sobą wzrost
potrzeb na tereny budowlane. Dotychczasowa praktyka wskazuje, że odbywać się to będzie
kosztem zieleni miejskiej, gruntów rolniczych i leśnych oraz obszarów o dużych walorach
przyrodniczo-krajobrazowych. Należy więc dążyć do rozwoju zabudowy w ramach już
istniejącego zainwestowania terenu, ograniczając jednocześnie do minimum zawłaszczanie
przez miasta terenów otwartych, biologicznie czynnych i gruntów o wysokiej wartości
produkcyjnej. Na obrzeżach miast mogą więc przeważać skutki ujemne dla środowiska.
Zbyt intensywna budowa infrastruktury transportowej, różnego rodzaju obiektów
usługowych, w tym wielkokubaturowych może przyczynić się do fragmentaryzacji przyrody
ożywionej, zmniejszenia powierzchni biologicznie czynnej i ograniczenia możliwości
34
migracyjnych fauny. Ubożeć może także osnowa biologiczna miast tworzona przez: doliny
rzeczne, tereny zielone, nieużytki i in.. Powierzchnia tych terenów może być zawłaszczana
pod nowe inwestycje.
Jednocześnie rewitalizacja obszarów miejskich, terenów poprzemysłowych i
powojskowych, połączona ze zmianą kierunków działalności gospodarczej z wysoce
uciążliwej na bardziej nowoczesną i innowacyjną, spowoduje zmniejszenie poziomu
zanieczyszczeń w środowisku i pozwoli na ich ponowne wykorzystanie dla różnych celów.
Wpłynie to pozytywnie na warunki życia społeczności lokalnych mieszkających i pracujących
na tych terenach.
Pozytywny wpływ na środowisko będzie miało wspieranie nowoczesnego transportu
miejskiego i podmiejskiego. Komunikacja publiczna odznacza się bowiem znacznie niższym
zużyciem paliwa w przeliczeniu na pasażero-kilometr, a co za tym idzie mniejszym
zanieczyszczeniem powietrza atmosferycznego w miastach.
Zdecydowanie negatywny wpływ na środowisko i zdrowie ludzi będą miały
inwestycje dotyczące rozwoju regionalnego portu lotniczego. Główne zagrożenia związane są
przede wszystkim z emisją hałasu, zwłaszcza w najbliższym otoczeniu lotniska oraz w pasach
nalotów. Lotnisko spowoduje również zwiększony ruch samochodowy i konieczność
przebudowy lokalnego systemu transportowego.
Pozytywny wpływ na środowisko i ochronę zabytków będą miały działania związane
z transferem efektów badań naukowych i innowacji do przedsiębiorstw. Szeroka współpraca
różnorodnych podmiotów z sektora B + R i sektora gospodarczego, przy równoczesnym
wsparciu finansowym pierwszego z nich otworzy dostęp do informacji i transferu nowych,
innowacyjnych technologii, które będą wpływały na zmiany w strukturze przemysłu. W
miejsce tradycyjnych, zasobochłonnych (wodo-, energo- i terenochłonnych) i
zanieczyszczających środowisko gałęzi przemysłu będą się rozwijać gałęzie powodujące
znacznie mniejszy ujemny wpływ na środowisko. Powinno to być połączone z równoległym
wprowadzaniem najlepszych dostępnych technologii (BAT) oraz zarządzania
prośrodowiskowego w przedsiębiorstwach.
Niezwykle istotne z punktu widzenia ochrony środowiska jest również uznanie
energetyki odnawialnej za jeden ze strategicznych dla regionów sektorów gospodarki.
Programy i projekty z zakresu tworzenia korzystnych warunków dla rozwoju
innowacyjnych przedsiębiorstw będą również pozytywnie oddziaływać na środowisko.
Będzie to dotyczyło w pierwszym rzędzie wsparcia działalności inwestycyjnej mającej na
celu dostosowanie przedsiębiorstw do wymogów prawnych w zakresie ochrony środowiska,
które będą prowadzić do zmniejszenia ich negatywnej presji na środowisko przyrodnicze
(unowocześnianie produktu, wprowadzanie zmian w procesach technologicznych,
modernizacja środków produkcji). Działalność gospodarcza musi być prowadzona z
zachowaniem walorów środowiska i z wykorzystaniem urządzeń infrastrukturalnych
służących jego ochronie. Ewentualna emisja zanieczyszczeń musi się odbywać z
zachowaniem obowiązujących norm prawnych i wykorzystaniem najlepszych dostępnych
technik (BAT) oraz innowacji technicznych i technologicznych.
Rozwój usług medycznych i uzdrowiskowych oraz systemu opiekuńczo
pielęgnacyjnego dla osób starszych i wymagających opieki wpłynie dodatnio na zdrowie
mieszkańców regionu.
Działania z zakresu: tworzenia i rozbudowy funduszy pożyczkowych i
gwarancyjnych, systemu gwarancji i poręczeń, poprawy dostępności do kapitału oraz
wsparcia rozwoju instytucji otoczenia biznesu nie będą miały istotnego wpływu na stan
środowiska, ochronę zdrowia ludzi i ochronę zabytków
35
W ramach celu 2. — „Rozwój zasobów ludzkich” realizowane będzie 6 priorytetów:
Priorytet 1. Doskonalenie systemu szkolnictwa z uwzględnieniem rynku pracy;
Priorytet 2. Rozwój potencjału kadrowego nauki i sektora badawczo-rozwojowego;
Priorytet 3. Rozwój form kształcenia ustawicznego;
Priorytet 4. Aktywna polityka rynku pracy;
Priorytet 5. Zintegrowana polityka społeczna;
Priorytet 6. Społeczeństwo obywatelskie.
W długim horyzoncie czasowym za najważniejszy cel warunkujący wzrost
atrakcyjności województwa uznaje się rozwój zasobów ludzkich. Warunkiem jest
zwiększenie dostępności do edukacji oraz poprawa jakości kształcenia na wszystkich
poziomach. Podstawową rolę w tym procesie będą odgrywać szkoły wyższe. Lepsze
dostosowanie systemu edukacji do potrzeb rynku pracy wiąże się z koniecznością
wyposażenia młodych ludzi w podstawowe umiejętności z dziedziny gospodarki oraz z
kształtowaniem postaw przedsiębiorczości. Wzrasta rola edukacji ustawicznej umożliwiającej
podwyższenie kwalifikacji i uzupełnienie wiedzy. Czynnikiem decydującym o sukcesie
regionu będzie również wytworzenie sprawnych mechanizmów współpracy i przepływu
wiedzy pomiędzy nauką i gospodarką. Poważnym wyzwaniem jest także zasadnicze
obniżenie poziomu bezrobocia i zwiększenie stopy zatrudnienia w województwie.
Zdecydowana większość działań realizowanych w ramach tego celu nie będzie
wykazywała wpływu na środowisko, zdrowie ludzi i ochronę zabytków lub ich wpływ będzie
minimalny. Pośredni pozytywny wpływ będą miały działania mające na celu podniesienie
poziomu wykształcenia mieszkańców regionu. W wyniku zwiększenia dostępu społeczeństwa
do edukacji na różnych poziomach (ze szczególnym uwzględnieniem szkolnictwa wyższego,
ustawicznego, kształcenia dorosłych, kształcenia na odległość oraz kształcenia zawodowego i
specjalistycznego) wzrośnie proekologiczna świadomość społeczeństwa. Osoby wykształcone
przejawiają większą troskę o stan środowiska. Można więc się spodziewać, że w
konsekwencji tych działań będzie coraz szerzej propagowany proekologiczny model
konsumpcji, zwiększony zostanie udział społeczeństwa w procesach decyzyjnych
dotyczących spraw ochrony środowiska i wywierany będzie coraz większy nacisk na organy
publiczne, aby egzekwowały one skutecznie wymagania z zakresu ochrony środowiska.
Ochronie środowiska i równoważeniu rozwoju będzie sprzyjać zacieśnianie więzi
pomiędzy sektorem nauki a działalnością gospodarczą. Dotyczyć to będzie w pierwszym
rzędzie: rozwoju i wdrażania nowych proekologicznych i zasobooszczędnych technologii,
wspierania rozwoju dziedzin produkcji opartej na obiegach zamkniętych, wspierania
inwestycji proekologicznych i rozwoju „czystych” dziedzin gospodarki, wdrażania
nowoczesnych sposobów wykorzystania odnawialnych źródeł energii oraz wykorzystania
najlepszych dostępnych technik (BAT).
Poprawie stanu zdrowia mieszkańców regionu będą służyć działania związane ze
zintegrowaną polityka społeczną (profilaktyka prozdrowotna, promocja zdrowego i
aktywnego stylu życia, programy terapeutyczne i rehabilitacyjne przeciwdziałające
patologiom społecznym, wspieranie różnorodnych form aktywności osób niepracujących, w
tym osób niepełnosprawnych).
Cel 3. — „Ochrona i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody i dóbr kultury”
został rozpisany na 3 priorytety:
Priorytet 1. Tworzenie warunków rozwoju turystyki, sportu i rekreacji.
Priorytet 2. Ochrona i udostępnianie dziedzictwa kulturowego;
Priorytet 3. Tworzenie warunków zrównoważonego rozwoju umożliwiających prawidłowe
funkcjonowanie systemów ekologicznych;
36
Wzrost atrakcyjności województwa warunkowany jest przestrzeganiem europejskich
standardów jakości ochrony środowiska przyrodniczego oraz ochrony dziedzictwa
kulturowego. Zgodnie z koncepcją zrównoważonego rozwoju warunkiem koniecznym dla
dalszego rozwoju gospodarczego regionu jest ochrona różnorodności biologicznej. Ważne jest
również wskazanie sposobów przywrócenia bioróżnorodności na terenach zdegradowanych.
Działaniom tym sprzyjać będzie m.in.: kompleksowe podejście do problemów
uporządkowania gospodarki wodnej w dorzeczach głównych rzek regionu, ekologizacja
rolnictwa, wdrażanie programów rolno-środowiskowych, ostateczne utworzenie obszarów
wchodzących w skład europejskiej sieci NATURA 2000, stworzenie rejonowych systemów
zagospodarowania odpadów, działania związane z usuwaniem wyrobów zawierających
azbest, rekultywacja terenów zdegradowanych oraz zapewnienie ochrony powietrza
atmosferycznego. Podejmowane będą również działania mające na celu: ochronę
ekosystemów wodnych i ich zrównoważone użytkowanie (poprawa bezpieczeństwa
powodziowego, retencjonowanie wody, ograniczanie eksploatacji zasobów wód
podziemnych, zwłaszcza do celów gospodarczych), zwiększenie zasobów leśnych
województwa oraz zachowanie i wykorzystanie dziedzictwa kulturowego.
Poprawa stanu środowiska pozwoli równocześnie na lepsze udostępnienie walorów
przyrodniczo-krajobrazowych i kulturowych dla celów turystyki i rekreacji. Wspierane będą
także przedsięwzięcia z zakresu: udostępniania dóbr kultury na cele turystyczne, rozwijania
funkcji uzdrowiskowych, budowy, modernizacji i wyposażania obiektów pełniących funkcję
kulturalne i rekreacyjno-sportowe.
Wdrożenie działań dotyczących rozwoju turystyki, kultury i sportu, które są
przeważnie lokalizowane na obszarach posiadających duże walory przyrodniczokrajobrazowe i kulturowe będzie mieć znaczący wpływ na środowisko naturalne. Decydujące
znaczenie będzie mieć tu zwiększenie natężenia ruchu turystycznego i związany z nim wzrost
ilości obiektów bazy turystyczno-hotelowej. Należy podkreślić konieczność rozwoju tego
sektora usług w sposób jak najbardziej proekologiczny, z uwzględnieniem naturalnej
chłonności środowiska przyrodniczego. Nadmierny rozwój ruchu turystycznego może w
konsekwencji prowadzić do przekroczenia pojemności turystycznej środowiska oraz do
wystąpienia zagrożeń z tym związanych (np. degradacji ekosystemów).
W związku z powyższym problematyczna wydaje się kolejność priorytetów w obrębie
tego celu. W pierwszej kolejności należy bowiem tworzyć warunki zrównoważonego rozwoju
na danym obszarze, uzyskać dobrą jakość wszystkich komponentów środowiska oraz zadbać
o to by użytkowanie turystyczne nie spowodowało szkód w środowisku. Dopiero później
można rozwijać tam w sposób zrównoważony turystykę i rekreację W szczególności dotyczy
to obszarów cennych przyrodniczo i chronionych prawnie, które z racji swych walorów są
szczególnie atrakcyjne turystycznie. Zachowanie tych walorów i utrzymanie stanu równowagi
ekologicznej na tych terenach będzie warunkowało rozwój turystyki.
Rozwój turystyki powinien mieć generalnie korzystny wpływ na środowisko obszarów
wiejskich, które są szczególnie predysponowane do aktywizacji agro- i ekoturystyki.
Podstawowym czynnikiem, który może spowodować zainteresowanie tą formą wypoczynku
jest współwystępowanie obok siebie walorów przyrodniczo-krajobrazowych, klimatycznych i
atrakcji historyczno-kulturowych. Rozwój tych form turystyki będzie uzależniony od
zachowania tych walorów, utrzymania stanu równowagi ekologicznej i powiązań
przyrodniczych w środowisku.
Niekorzystny wpływ na środowisko mogą mieć produkty turystyczne, których
realizacja powoduje konflikt z walorami środowiska naturalnego i może prowadzić do jego
degradacji, szczególnie na obszarach chronionych prawnie. Budowa infrastruktury
turystycznej na obszarach o najwyższych wartościach przyrodniczych, decydujących o
równowadze ekologicznej i odporności środowiska niesie za sobą poważne
37
niebezpieczeństwo związane przede wszystkim z degradacją: powierzchni ziemi, szaty
roślinnej, wód powierzchniowych i podziemnych. Dlatego niezwykle ważna jest jednoczesna
budowa urządzeń towarzyszących infrastrukturze turystyczno-sportowej, które będą
zabezpieczały środowisko naturalne przed jego dewastacją (m.in. urządzenia gospodarki
wodno-ściekowej, proekologiczne systemy ogrzewania).
Do poprawy jakości środowiska może przyczynić się rozwój i promocja regionalnych
produktów turystycznych. Ich rozwój jest bowiem zależy od bogactwa przyrodniczego
danego regionu, jego walorów krajobrazowych i wysokiej jakości poszczególnych
komponentów środowiska. Realizacji tego działania sprzyjać więc będzie integracja
społeczności lokalnej wokół działań zmierzających do utrzymania i poprawy jakości
środowiska naturalnego.
Realizacja tego działania będzie miała natomiast zdecydowanie korzystny wpływ na
ochronę zabytków. W ich ramach mogą być realizowane projekty konserwacji i zachowania
historycznych obiektów zabytkowych i poprzemysłowych wraz z otoczeniem funkcjonalnym,
adaptacji tych obiektów na cele turystyczne oraz ich wyposażenia w systemy ochrony przed
zagrożeniami.
Niezwykle istotnym priorytetem w obrębie tego celu jest racjonalizacja wykorzystania
i ochrona zasobów wodnych. Podejmowane działania powinny zmierzać w kierunku
zaniechania nieuzasadnionego korzystania z zasobów wód podziemnych przez przemysł,
ograniczenia marnotrawstwa wody w gospodarstwach domowych oraz zmniejszenia strat w
systemach rozprowadzających, co wiąże się ze skracaniem długości sieci oraz poprawą jej
stanu technicznego. Ochrona wód powierzchniowych powinna się wiązać głównie z
wprowadzeniem zintegrowanego systemu gospodarki wodno-ściekowej. Zgodnie z Polityką
Ekologiczną Państwa za strategiczne kierunki działań w tej dziedzinie przyjmuje się głównie:
 przywrócenie jakości wód powierzchniowych do stanu wynikającego z planowanego ich
użytkowania oraz potrzeb związanych z funkcjami ekologicznymi tych wód,
 realizację programu budowy zbiorników retencyjnych, w tym małej retencji,
 zachowanie naturalnych zbiorników retencyjnych jak: terenów podmokłych, torfowisk,
oczek wodnych, nieuregulowanych cieków itp.,
 znaczące ograniczenie zrzutów ścieków komunalnych z obszarów wiejskich.
Mając na uwadze zmniejszenie zagrożenia powodziowego w województwie projekt
„Strategii Rozwoju Województwa ...” przewiduje modernizacje i rozbudowę systemów
infrastruktury przeciwpowodziowej. Istotnym warunkiem minimalizacji tego zagrożenia
będzie również rozwój regionalnego systemu małej retencji wodnej, który w chwili obecnej
jest niewystarczający i nie pozwala na znaczące wyrównanie odpływów.
Rekultywacja terenów zdegradowanych spowoduje zmniejszenie poziomu
zanieczyszczeń w środowisku, zwłaszcza w odniesieniu do wód powierzchniowych i
podziemnych, powietrza i gleb, oraz pozwoli na przywrócenie pierwotnego stanu powierzchni
ziemi i na ich ponowne wykorzystanie dla różnych celów. Poprawa stanu środowiska na tych
terenach oraz zmiana kierunków działalności gospodarczej z wysoce uciążliwej na bardziej
nowoczesną i innowacyjną poprawi zdecydowanie warunki życia społeczności lokalnych
mieszkających i pracujących na tych terenach.
Niezwykle istotne z punktu widzenia ochrony środowiska są działania związane z
ostatecznym utworzeniem obszarów wchodzących w skład europejskiej sieci ekologicznej
NATURA 2000. Celem ich ustanowienia jest zachowanie różnorodności biologicznej krajów
Unii Europejskiej poprzez ochronę siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej flory i fauny na jej
terytorium.
Podstawowym narzędziem służącym ekologizacji rolnictwa będą programy rolnośrodowiskowe realizowane w wytypowanych strefach bezpośrednio przez użytkowników
gruntów. Są one wdrażane w pierwszej kolejności na obszarach o szczególnych walorach
38
przyrodniczo-krajobrazowych. Docelowo powinny objąć większość użytków rolnych.
Głównym jego celem będzie promocja tradycyjnych systemów produkcji rolniczej
przyjaznych środowisku oraz zachowanie różnorodności biologicznej siedlisk półnaturalnych
i zasobów genetycznych. Istotnym celem programu jest także utrzymanie i odtwarzanie
elementów krajobrazu rolniczego o znaczeniu ochronnym i kulturowym oraz podniesienie
świadomości ekologicznej wśród społeczności wiejskiej. Osiągnięciu tych zamierzeń służą
płatne pakiety działań środowiskowych, realizowane przez rolników na terenie własnych
gospodarstw.
Zasoby surowców mineralnych są aktualnie jednym z najważniejszych potencjałów
rozwojowych województwa świętokrzyskiego. Z drugiej jednak strony należą one do grupy
nieodnawialnych. Dlatego niezwykle ważne jest podkreślenie w projekcie „Strategii
Województwa Świętokrzyskiego ...” konieczności ochrony zasobów kopalin i dziedzictwa
geologicznego.
Niezwykle istotne z punktu widzenia ochrony środowiska i zdrowia ludzkiego jest
uwzględnienie działań związanych z ewidencjonowaniem i usuwaniem wyrobów
azbestowych. Z uwagi na swoje zalety były one szeroko stosowane do produkcji materiałów
budowlanych. Najwięcej odpadów zawierających azbest powstaje podczas wymiany
cementowo-azbestowych pokryć dachowych w ramach realizacji ogólnokrajowego Programu
usuwania azbestu. W regionie świętokrzyskim szacuje się, że ok. 65% zagród wiejskich
posiada takie pokrycia.
Jednym ze strategicznych elementów ochrony środowiska jest edukacja ekologiczna,
mająca na celu stymulowanie pożądanych działań społecznych oraz kształtowanie
proekologicznych postaw i nawyków. Powinna być realizowana poprzez systematyzowanie i
wzbogacanie wiedzy na temat wzajemnych relacji: człowiek — przyroda — środowisko, oraz
zagrożeń stwarzanych przez działalność jednostek, grup społecznych i podmiotów
gospodarczych, a także ich skutków. Niezwykle ważne jest, aby edukacja ekologiczna objęła
wszystkie kręgi społeczeństwa (zwłaszcza ludność wiejską), przy wykorzystaniu różnych
metod i środków oddziaływania. Szeroki dostęp do informacji z zakresu ochrony środowiska
zapewni przewidziana w projekcie „Strategii Rozwoju Województwa ...” budowa systemu
informacji środowiskowej.
Równie ważnym warunkiem skutecznej ochrony środowiska jest wiedza na temat
aktualnego stanu jakości wszystkich komponentów środowiska (wód powierzchniowych i
podziemnych, powietrza, gleb, powierzchni ziemi), poziomu hałasu w środowisku oraz stanu
gospodarki odpadami w regionie. Zostanie to osiągnięte dzięki sprawnemu systemowi
monitoringu środowiska.
Działania w obrębie priorytetu drugiego dotyczą bezpośrednio ochrony i racjonalnego
wykorzystania dziedzictwa kulturowego. Zachowanie tego dziedzictwa dla przyszłych
pokoleń, podobnie jak zasobów przyrody, jest jednym z głównych założeń zrównoważonego
rozwoju. Dlatego też niezbędnym działaniem jest aktywna ochrona zabytków, polegająca nie
tylko na zachowawczych działaniach konserwatorskich, ale również na stworzeniu szeregu
nowych możliwości ich rewaloryzacji oraz adaptacji, odpowiadającej współczesnemu
zapotrzebowaniu i standardom. Służyć temu będzie szersze udostępnienie dziedzictwa
kulturowego, stanowiącego element tożsamości regionalnej i spuściznę historyczną.
Mówiąc o zwiększaniu roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości należy
jednak liczyć się z koniecznością wprowadzenia pewnych zmian, mających na celu
podniesienie ich standardów oraz modernizacją, czy też rozbudową infrastruktury kultury, co
może pociągnąć za sobą pewne zagrożenie dla środowiska. Przykładem może tu być
wykonanie dojazdów, parkingów, doprowadzenie mediów, czy też prowadzenie samych prac
rewaloryzacyjnych. Działania te stanowią niewątpliwie ingerencję w środowisko. Część z
nich będzie miała jedynie charakter tymczasowy (prace rewaloryzacyjne). Negatywne skutki
39
dla środowiska i ładu przestrzennego pozostałych działań można ograniczyć przy założeniu
racjonalnego zaprojektowania nowych obiektów, ich odpowiedniego wykonania i
użytkowania.
W dobie społeczeństwa informacyjnego niezwykle ważne jest wprowadzenie
innowacyjnych rozwiązań w systemie organizacji działalności kulturalnej i w systemie
upowszechniania kultury. Działanie to powiązane m.in. z rozwojem nowoczesnych
technologii teleinformatycznych oprócz wielu korzyści (łatwy dostęp do informacji, zbiorów
m.in. na temat dziedzictwa kulturowego) pociąga za sobą również zagrożenia dla środowiska
i zdrowia ludzi związane z promieniowaniem elektromagnetycznym.
W obrębie celu 4. — „Wzmocnienie potencjału instytucjonalnego województwa”
realizowane będą 3 priorytety:
Priorytet 1. Instytucjonalne przygotowanie województwa do realizacji polityki rozwoju
regionalnego;
Priorytet 2. Wzmocnienie kadr administracji regionalnej i lokalnej;
Priorytet 3. Rozszerzenie współpracy międzyregionalnej z partnerami krajowymi i
zagranicznymi;
Priorytet 4. Zapewnienie wysokiej jakości usług publicznych;
Priorytet 5. Marketing regionalny.
Skuteczne i efektywne wykorzystanie środków finansowych będzie wymagało
poprawy jakości funkcjonowania administracji samorządowej (regionalnej i lokalnej) —
tworzenia profesjonalnej kadry urzędniczej, poprawy dostępności obywateli do usług
publicznych oraz zapewnienia przejrzystości działań administracji. Podniesienie sprawności
instytucjonalnej wiąże się także z doskonaleniem metod i narzędzi organizacji i zarządzania w
samorządach terytorialnych, w tym budowę powiązań sieciowych pomiędzy jednostkami
administracji i szeroko rozumianym środowiskiem partnerów regionalnych i lokalnych. Wiele
problemów rozwojowych województwa będzie można skutecznie rozwiązać poprzez
nawiązanie i wzmacnianie współpracy międzyregionalnej — w pierwszej kolejności z
sąsiednimi województwami, a także z polskimi i europejskimi regionami o podobnych
uwarunkowaniach gospodarczych i społecznych.
Zdecydowana większość działań realizowanych w ramach tego celu nie będzie miała
wpływu na środowisko, zdrowie ludzi i ochronę zabytków lub ich wpływ będzie niewielki.
Wzmocnienie potencjału instytucjonalnego województwa oraz podnoszenie
kompetencji i skuteczności działań administracji przyczyni się niewątpliwie do lepszego
wykorzystania funduszy unijnych skierowanych na rozwój regionalny, co może zaowocować
realizacją szeregu działań i inwestycji mających bezpośredni wpływ na stan środowiska
naturalnego (zarówno negatywny jak i pozytywny).
Pozytywnymi efektami w tym zakresie może skutkować także współpraca
międzyregionalna z partnerami krajowymi i zagranicznymi. Wszelka wymiana doświadczeń i
sprawdzonych rozwiązań pomiędzy krajowymi i europejskimi jednostkami samorządowymi
może przyczynić się do skutecznego rozwiązywania wielu problemów środowiskowych.
Wdrażanie programów regionalnych dotyczących np.: zagospodarowania obszarów górskich,
wspólnego zarządzania obszarami chronionymi, gospodarowania w zlewniach, ochrony
przeciwpowodziowej, tworzenia proekologicznych rozwiązań w transporcie powinny być
realizowane w ramach takiej współpracy. Pożądana jest również współpraca w zakresie
podniesienia efektywności w zarządzaniu środowiskiem na szczeblu przedsiębiorstw.
40
W ramach celu 5. — „Rozwój systemów infrastruktury technicznej i społecznej”
realizowane będzie 6 priorytetów:
Priorytet 1. Rozbudowa i podnoszenie standardów infrastruktury społecznej;
Priorytet 2. Podnoszenie standardów i stworzenie spójnego układu komunikacyjnego oraz
gospodarki przestrzennej stymulującej rozwój;
Priorytet 3. Rozwój komunalnej infrastruktury ochrony środowiska;
Priorytet 4. Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego;
Priorytet 5. Rozwój systemów informatycznych — szerokopasmowego dostępu do Internetu
oraz regionalnej zintegrowanej platformy usług elektronicznych;
Priorytet 6. Poprawa stanu infrastruktury mieszkaniowej jako czynnika warunkującego wzrost
mobilności zasobów ludzkich i racjonalnego kształtowania ośrodków osadniczych.
Działaniem niezbędnym dla poprawy atrakcyjności regionu jest rozwój infrastruktury
technicznej i społecznej. Ułatwienie dostępu do usług publicznych, takich jak: edukacja,
ochrona zdrowia, kultura, sport i wypoczynek pozwoli na odczuwalną poprawę warunków
życia i pracy mieszkańców regionu. Wspierany będzie przede wszystkim rozwój
akademickiej bazy dydaktycznej i zaplecza socjalnego szkolnictwa wyższych szczebli,
zwłaszcza na obszarach wiejskich. Zakłada się inwestowanie w lokalne centra kultury i
biblioteki. Ważnym obszarem działań będzie poprawa jakości i dostępności usług
medycznych w regionie.
Istotnym zadaniem będzie stworzenie spójnego układu komunikacyjnego, łączącego
województwo z ważniejszymi aglomeracjami i usprawniającego sieć połączeń wewnątrz
regionalnych. Priorytetowym zadaniem będzie: budowa i modernizacja dróg ekspresowych
wraz z obejściami miast oraz dróg krajowych, wojewódzkich, powiatowych i lokalnych, a
także dostosowanie do obowiązujących standardów jakości dróg. Istotne będą również
działania na rzecz zwiększenia atrakcyjności komunikacji zbiorowej. Większe otwarcie
komunikacyjne, w tym na regiony europejskie, będzie możliwe poprzez budowę regionalnego
portu lotniczego. Ważnym zadaniem dla rozwoju regionalnego będzie inwestowanie w rozwój
systemów telekomunikacyjnych i usług elektronicznych oraz działania mające na celu
zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego w regionie, ze szczególnym uwzględnieniem
inwestycji pozwalających wykorzystywać odnawialne źródła energii. Poprawa przestrzennej
mobilności siły roboczej będzie związana z wsparciem budownictwa mieszkaniowego.
Poprawa stanu środowiska zostanie osiągnięta dzięki inwestycjom w komunalną
infrastrukturę ochrony środowiska (wodociągi, kanalizacja, oczyszczalnie ścieków,
regionalny system gospodarki odpadami komunalnymi i przemysłowymi, inwestycje
obniżające poziom emisji zanieczyszczeń do atmosfery).
Działania realizowane w obrębie tego celu będą miały największy i wielokierunkowy
wpływ na środowisko przyrodnicze, zdrowie ludzi i ochronę dziedzictwa kulturowego.
Związane jest to zarówno z ich charakterem, jak i intensywnością.
Rozwój infrastruktury społecznej nie będzie wiązać się wprost z oddziaływaniem na
środowisko przyrodnicze. Należy jednak podkreślić, że unowocześnienie infrastruktury usług
społecznych (usługi medyczne, edukacyjne, kulturalne i sportowo-turystyczne) oraz
kształtowanie sieci usług publicznych wpłynie pozytywnie na zdrowie mieszkańców regionu.
Na poprawę stanu środowiska będzie miało wpływ wyposażenie obiektów infrastruktury
społecznej w infrastrukturę techniczną i sanitarną.
Rozwój infrastruktury technicznej stanowić powinien istotny czynnik rozwoju. Należy
dążyć do zminimalizowania jej negatywnych oddziaływań poprzez wprowadzanie
odpowiednich rozwiązań planistycznych, technologicznych i architektonicznokrajobrazowych jako elementów zrównoważonej gospodarki przestrzennej. Jej oddziaływanie
na układy ekologiczne musi być podporządkowane zachowaniu równowagi przyrodniczej.
41
Priorytetowe znaczenie zarówno dla mieszkańców regionu jak i krajowej sieci
transportowej posiada usprawnienie sieci powiązań drogowych w układzie
międzynarodowym, krajowym i regionalnym oraz radykalna poprawa stanu dróg wszystkich
kategorii. Działania te zapewnią spójność regionalnego układu komunikacyjnego z krajowym
i europejskim systemem komunikacyjnym. Problematyka transportu jest jedną z najbardziej
złożonych, gdyż z jednej strony dostępność komunikacyjna jest ważna w życiu społecznogospodarczym, ale z drugiej strony transport stanowi poważne i rozrastające się zagrożenie
dla środowiska.
W ramach działań przewidzianych do realizacji w „Strategii Rozwoju Województwa
...” mogą jednak przeważać negatywne oddziaływania na środowisko. Pomimo, że sprawny i
bezpieczny regionalny system transportowy zapewni korzystniejsze warunki rozwoju
gospodarczego regionu oraz poprawi warunki życia mieszkańców, może jednocześnie
spowodować poważne zagrożenia środowiskowe. Rosnący ruch samochodowy przyczyni się
niewątpliwie do wzrostu zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego i hałasu, zwłaszcza w
najbliższym sąsiedztwie dróg (dotyczy to przede wszystkim węzłów komunikacyjnych), na
obszarach zurbanizowanych oraz terenach o złych warunkach przewietrzania. Wzrośnie
liczba mieszkańców narażonych na życie w warunkach obniżonych standardów jakości
powietrza atmosferycznego i ponadnormatywnego hałasu. Dalszy wzrost emisji gazów
„szklarniowych” przyczyni się do nasilenia niekorzystnych zmian klimatycznych.
Trasy komunikacyjne w istotny sposób naruszają ciągłość układów przyrodniczych.
Stanowią istotne bariery ekologiczne, które utrudniają, lub wręcz uniemożliwiają,
przemieszczanie się gatunków w obrębie systemu przyrodniczego. Inwestycje liniowe
fragmentują siedliska, przyczyniając się do powstawania izolowanych „wysp ekologicznych”.
Łatwiejszy dostęp komunikacyjny będzie skutkował wzrostem penetracji naturalnych siedlisk.
Negatywne skutki istnienia tras komunikacyjnych są szczególnie uciążliwe dla przyrody
ożywionej. Mogą spowodować zniszczenie lokalnych centrów bioróżnorodności oraz
związanych z tymi siedliskami gatunków. Przerywanie ciągłości korytarzy ekologicznych
powinno być ograniczone do minimum, a w przypadkach, gdy nie da się tego uniknąć należy
wprowadzić kompensację przyrodniczą umożliwiającą funkcjonowanie systemów
przyrodniczych w oparciu o inne przyrodniczo cenne tereny.
Negatywne oddziaływania tras komunikacyjnych będą również dotyczyć możliwości
zanieczyszczenia wód i gleb przez ścieki spływające z pasa drogowego.
Drogi o natężonym ruchu pojazdów stanowią równocześnie pasma wzmożonego
rozwoju gospodarczego. Najczęściej w ich pobliżu są lokalizowane różnego rodzaju obiekty
gospodarcze i usługowe oraz rozwija się zabudowa mieszkaniowa. Ważnym zagadnieniem
jest więc uwzględnienie kumulacji negatywnych oddziaływań tych tras i obiektów
położonych w jej pobliżu oraz podjęcie stosownych działań przeciwdziałających i
minimalizujących zagrożenia środowiskowe.
Lokalnie, na terenach cennych przyrodniczo i atrakcyjnych turystycznie, rozwój
systemów komunikacyjnych może przyczynić się do wzmożenia presji turystycznej, co może
być niekorzystne dla tych obszarów.
Z drugiej jednak strony przebudowa i modernizacja dróg, pozwalająca na lepszą
organizację ruchu drogowego oraz równoległy rozwój transportu kolejowego stworzy
mniejsze zagrożenie i spowoduje zmniejszenie uciążliwości dla środowiska i zdrowia ludzi
związanych z transportem. Istotne będzie również ograniczenie ruchu samochodowego w
centrach miast poprzez budowę obwodnic i właściwe kształtowanie ruchu ulicznego
(wyznaczanie stref dostępności dla samochodów i ustalenie priorytetów dla komunikacji
zbiorczej). Ponadto usprawnienie ruchu kołowego spowoduje wydatnie zmniejszenie emisji
zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego.
42
Korzystny wpływ na środowisko będzie miała realizacja zadań dotyczących rozwoju
transportu miejskiego. Komunikacja publiczna odznacza się bowiem znacznie niższym
zużyciem paliwa w przeliczeniu na pasażero-kilometr, co wiąże się z mniejszym
zanieczyszczeniem powietrza atmosferycznego w miastach.
Negatywny wpływ na środowisko i zdrowie ludzi będą miały inwestycje dotyczące
rozwoju infrastruktury i rynku usług lotniczych. Główne zagrożenia związane są przede
wszystkim z emisją hałasu, zwłaszcza w najbliższym otoczeniu lotniska oraz w pasach
nalotów. Lotnisko spowoduje również zwiększony ruch samochodowy i konieczność
przebudowy lokalnego systemu transportowego.
Rozwój infrastruktury ochrony środowiska będzie miał zdecydowaną przewagę
wpływów pozytywnych na środowisko i zdrowie ludzi. Inwestycje z tego zakresu mimo, że
czasem powodują trwałe przekształcenia, w ogólnym bilansie korzystnie wpływają na
poprawę jego jakości. Budowa, rozbudowa i modernizacja sieci wodociągowych i
kanalizacyjnych oraz systemów oczyszczania ścieków przyczyni się do ograniczenia
zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych, będzie wpływać na redukcję ilości
ścieków nieoczyszczonych i zwiększy dostępność do wody pitnej dla mieszkańców regionu,
zwłaszcza na terenach deficytowych w wodę. Należy zauważyć jednak, że rozwój systemów
wodociągowych niezharmonizowany z równoległym rozwojem sieci kanalizacyjnej może
stanowić poważne zagrożenie dla jakości wód.
Do poprawy ogólnego stanu środowiska w regionie przyczynią się również planowane
działania w zakresie gospodarki odpadami. Zostanie to osiągnięte poprzez stworzenie
zintegrowanego regionalnego systemu gospodarki odpadami komunalnymi i przemysłowymi
obejmującego zapobieganie powstawaniu odpadów, ich powtórne wykorzystanie,
unieszkodliwianie, a w ostateczności składowanie. Powstaną regionalne zakłady
zagospodarowania odpadów, które będą obejmować: sortowanie, kompostownie odpadów
biologicznych, przekształcanie termiczne oraz bezpieczne składowanie odpadów
niemożliwych do dalszej przeróbki. Szczególnie istotna jest także intensyfikacja segregacji
odpadów u źródła ich powstawania i ich powtórne wykorzystanie. Składowiska odpadów jako
obiekty uciążliwe dla środowiska i w większości nie spełniające wymogów prawnych będą
systematycznie modernizowane w celu dostosowania ich do przepisów. Część z nich powinna
być także sukcesywnie likwidowana i rekultywowana.
Zdecydowanie pozytywny wpływ na jakość powietrza atmosferycznego będzie miało
wspieranie działań służących obniżaniu emisji zanieczyszczeń. Dla osiągnięcia poprawy w
tym zakresie konieczna będzie w pierwszym rzędzie zmiana technologii, w tym
wprowadzenie technik „czystej produkcji”. Coraz szerzej powinna być wdrażana zasada
stosowania najlepszych, dostępnych technik (BAT). Równolegle należy instalować
nowoczesne wysokosprawne urządzenia redukujące ilość zanieczyszczeń emitowanych do
atmosfery oraz modernizować obecnie funkcjonujące instalacje, co powinno przyczynić się
do poprawy ich sprawności. Równie istotna jest budowa zintegrowanych systemów
ciepłowniczych w miastach i podłączanie do nich coraz większej liczby użytkowników oraz
wymiana ciepłociągów na nowoczesne o większej trwałości i skuteczniejszej izolacji cieplnej.
Niekorzystny wpływ na środowisko oraz zdrowie ludzi będą miały działania związane
z rozbudową i modernizacją elektroenergetycznych sieci przesyłowych oraz sieci
dystrybucyjnych. Linie energetyczne stanowią źródła niejonizującego promieniowania
elektromagnetycznego szkodliwego dla ludzi i zwierząt. Wprowadzają istotne ograniczenia w
zagospodarowaniu obszarów i przyczyniają się do pogorszenia walorów krajobrazowych.
Dodatkowo w trakcie budowy nowych napowietrznych linii może następować wycinka lasów.
Wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych może w znacznym stopniu
przyczynić się do poprawy jakości powietrza atmosferycznego oraz ograniczenia zużycia
43
krajowych zasobów surowców energetycznych. Rozwój tej energetyki może również
przyspieszyć proekologiczną modernizację i dywersyfikację sektora energetycznego.
Niewielki pozytywny wpływ na środowisko mogą mieć działania dotyczące rozwoju
systemów informatycznych. Będą one dotyczyć w pierwszym rzędzie szerszego społecznego
dostępu za pomocą Internetu do informacji z zakresu ochrony środowiska i ochrony zabytków
na poziomie międzynarodowym, krajowym i regionalnym oraz edukacji ekologicznej.
Pociągną one jednak za sobą również negatywne skutki dla środowiska i zdrowia ludzi
związane z promieniowaniem elektromagnetycznym oraz degradacją krajobrazu.
Rozbudowa systemów infrastruktury technicznej (w tym także inwestycji drogowych)
wpływać będzie na zabytki kultury materialnej w sposób dwojaki. Z jednej strony
pozytywnym aspektem ich realizacji jest szansa na odkrycie podczas prowadzenia robót
ziemnych przedmiotów będących zabytkami archeologicznymi. Spowoduje to (w zależności
od rangi odkrycia) konieczność przeprowadzenia co najmniej archeologicznych badań
ratunkowych. Z drugiej jednak strony w przypadku odkrycia tego typu zabytku, w efekcie
dalszych prac następuje usunięcie go z kontekstu (miejsca znalezienia). Należy tu również
wspomnieć, iż przy prowadzeniu tego typu prac ziemnych istnieje groźba zniszczenia, bądź
trwałego naruszenia dziedzictwa archeologicznego.
Niewątpliwie realizacja inwestycji w zakresie komunikacji zwiększa dostępność
turystyczną zabytków (pętle turystyczne, ścieżki rowerowe, punkty widokowe) i może
ułatwić ich zagospodarowanie. Dzięki zapewnieniu niezbędnych mediów wzrasta bowiem
standard wyposażenia i atrakcyjność turystyczna.
Niestety inwestycje z zakresu infrastruktury technicznej mogą stanowić również
zagrożenie dla zasobów dziedzictwa kulturowego, przykładem może być tu m.in. negatywny
wpływ hałasu komunikacyjnego, drgań podłoża i spalin na elewacje i konstrukcje budynków
zabytkowych. Obiekty te mogą również wpływać na degradację krajobrazu kulturowego
(napowietrzne linie energetyczne, słupy transformatorowe, maszty telefonii komórkowej).
Stanowią one bowiem konkurencyjne dla zabytkowych obiektów obce dominanty w
krajobrazie, zaburzające lokalnie ład przestrzenny. Ponadto źle zaprojektowane inwestycje
drogowe mogą spowodować zanik czytelności zabytkowych układów urbanistycznych, bądź
ruralistycznych.
Rozwój mieszkalnictwa będzie się wiązał ze zwiększeniem presji na środowisko
(m.in.: wzrost zużycia wody i ilości odprowadzanych zanieczyszczeń do wód, wzrost
zanieczyszczeń powietrza, ilości wytwarzanych odpadów). Najważniejsze negatywne
tendencje będą się wiązały z rozrastaniem się miast i dalszym rozwojem terenów
zurbanizowanych. Dotychczasowa praktyka wskazuje, że odbywa się to najczęściej kosztem
zieleni miejskiej, gruntów rolniczych i leśnych oraz obszarów o dużych walorach
przyrodniczych. Należy więc dążyć do rozwoju zabudowy w ramach już istniejącego
zainwestowania terenu, ograniczając jednocześnie do minimum zawłaszczanie przez miasta
terenów otwartych, biologicznie czynnych i gruntów o wysokiej wartości produkcyjnej.
Na obrzeżach miast mogą przeważać skutki ujemne dla środowiska. Zbyt intensywna
budowa infrastruktury transportowej, różnego rodzaju obiektów usługowych, w tym
wielkokubaturowych, przyczyni się do fragmentaryzacji przyrody ożywionej, zmniejszenia
powierzchni biologicznie czynnej i ograniczenia możliwości migracyjnych fauny. Ubożeć
może także osnowa biologiczna miast tworzona przez: doliny rzeczne, tereny zielone,
nieużytki i in. Powierzchnia tych terenów może być zawłaszczana pod nowe inwestycje.
Wsparcie rozwoju taniego budownictwa czynszowego na wynajem może być
uwarunkowane dostępnością tanich gruntów. Oznaczać to będzie budowę na terenach
odsuniętych od centrów miast. Pociągnie to za sobą wzrost potrzeb transportowych i
wydłużenie się czasów dojazdu. Nacisk na obniżenie kosztów budowy może powodować
pomijanie elementów związanych z proekologicznym funkcjonowaniem budynków
44
(efektywność energetyczna i cieplna budynków, ułatwienia związane z minimalizowaniem
strumienia odpadów i gospodarowaniem nimi, pomijanie względów estetycznych i in.).
Cel 6. — „Aktywizacja rolnictwa i wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich” został
rozpisany na 3 priorytety:
Priorytet 1. Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich umożliwiający przechodzenie
ludności wiejskiej do zawodów pozarolniczych;
Priorytet 2. Rozwój i modernizacja produkcji rolnej i przetwórstwa rolno-spożywczego;
Priorytet 3. Rozbudowa otoczenia instytucjonalnego rynku rolnego.
Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich w regionie będzie związany m.in. ze:
zmianą struktury agrarnej gospodarstw rolnych w kierunku wzrostu gospodarstw dużych,
wspieraniem pracochłonnych kierunków produkcji rolniczej, produkcją ekologicznej
żywności, organizowaniem sieci współpracy i kooperacji producentów rolnych,
prowadzeniem różnych form działalności pozarolniczej (agroturystyka, rzemiosło i in.),
poprawą warunków życia ludności wiejskiej przy zachowaniu równowagi ekologicznej oraz
zachowaniem różnorodności przyrodniczej i kulturowej obszarów wiejskich.
Szczegółowy opis tego priorytetu zawarty w projekcie „Strategii Rozwoju
Województwa ...” wskazuje na długofalowy cel jego realizacji jakim jest „zrównoważony
rozwój obszarów wiejskich”, który zostanie osiągnięty m.in. poprzez „zintegrowanie działań
gospodarczych z działaniami społecznymi i środowiskowymi”. Stwierdzenie to pozwala
przypuszczać, że mimo, iż rolnictwo jest dziedziną oddziałującą negatywnie na środowisko
przyrodnicze, będzie ono rozwijane w regionie w sposób proekologiczny i zrównoważony, a
przy doborze instrumentów jego realizacji kryteria społeczno-ekonomiczne nie uzyskają
bezwzględnego priorytetu nad kryteriami środowiskowymi.
Rozwój i modernizacja produkcji rolnej oraz nowoczesnego przetwórstwa rolnospożywczego wymusi modernizację gospodarstw rolnych i konieczność przestrzegania
standardów higienicznych i sanitarnych. Niewątpliwie działania te przyczynia się do ochrony
jakości wód poprzez znaczna poprawę technicznego wyposażenia gospodarstw. Z drugiej
jednak strony rozwój przetwórstwa spowoduje zwiększenie ilości wytwarzanych ścieków i
odpadów, które będą musiały być unieszkodliwiane w sposób bezpieczny dla środowiska.
Pozytywny wpływ na środowisko będzie miało wspieranie działalności innowacyjnej i
badawczo-rozwojowej na rzecz rolnictwa oraz rozwój doradztwa rolniczego
upowszechniającego rozwiązania innowacyjne wśród rolników.
Warunkiem upowszechniania zrównoważonego rolnictwa jest wykorzystanie
potencjału biotycznego terenów rolnych zgodnie z ich przyrodniczymi predyspozycjami.
Ochronie środowiska będzie sprzyjało rozwój niekolizyjnych form gospodarowania —
rolnictwa ekstensywnego i ekologicznego, zrównoważonej gospodarki leśnej i ekstensywnego
rybactwa. Szczególnie predysponowane do zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich i
rolnictwa przyjaznego środowisku są obszary cenne przyrodniczo.
Przechodzenie ludności wiejskiej do zawodów pozarolniczych sprzyjać będzie
zmniejszeniu negatywnej presji rolnictwa na środowisko. Będzie to jednak uwarunkowane
rozwijaniem przyjaznych środowisku form działalności gospodarczej np.: eko- i agroturystyki
oraz nieuciążliwych dla środowiska usług i drobnej przedsiębiorczości.
Na szczególne podkreślenie zasługuje działanie dotyczące zrównoważonej gospodarki
leśnej. Będzie ona zmierzać do takiego ukształtowania struktury lasów i wykorzystania
zasobów leśnych, aby zostało zachowane ich bogactwo biologiczne, wysoka produkcyjność
oraz potencjał regeneracyjny, żywotność i zdolność do wypełniania ochronnych,
gospodarczych i socjalnych funkcji na poziomie lokalnym, narodowym i globalnym.
Pozytywne oddziaływanie na środowisko będzie mieć także wsparcie upraw
energetycznych. Rozwój energetyki wykorzystującej odnawialne źródła energii niewątpliwie
45
przyczyni się do zmniejszenia niskiej emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego i
poprawy jego czystości.
Negatywnie będą wpływać na środowisko przyrodnicze i krajobraz działania z zakresu
scalania i wymiany gruntów. Powodują one powstawanie większych obszarowo gospodarstw
rolnych prowadzą w konsekwencji do ubożenia i zaniku w krajobrazie mozaikowatego układu
pól, łąk, miedz oraz zadrzewień i zakrzewień śródpolnych. Skutkuje to zmniejszeniem liczby
siedlisk i spadkiem bioróżnorodności danego obszaru.
Podsumowując powyższą ocenę wpływu na środowisko priorytetów i działań
proponowanych w projekcie „Strategii Rozwoju Województwa ...” należy stwierdzić, że ich
wpływ będzie w większości pozytywny lub niejednoznaczny. Część typów działań wykazuje
charakter trudny do sprecyzowania lub ich wpływ jest niewielki. Oddziaływania niekorzystne
będą zdecydowanie w mniejszości.
Należy przy tym podkreślić, że ogólnikowość działań zawartych w tym dokumencie
nie pozwala często na ich jednoznaczną ocenę. Biorąc jednak pod uwagę, że znaczna część
oddziaływań niekorzystnych jest jedynie przypuszczalna i niemożliwa do jednoznacznej
identyfikacji na obecnym etapie prac należy uznać, że pozytywne skutki realizacji ww.
dokumentu będą przeważać na negatywnymi.
Trzeba też dodać, że we współczesnych realiach nie da się całkowicie uniknąć
rozwiązań, które potencjalnie mogą negatywnie wpłynąć na środowisko przyrodnicze lub
pogorszyć warunki równoważenia rozwoju. Nie mniej jednak przedstawione powyżej
działania, mimo, że mogą wywołać pewne zagrożenia (zwłaszcza na etapie ich realizacji) w
sumie spowodują poprawę stanu środowiska przyrodniczego w województwie
świętokrzyskim.
Zasadniczą ocenę kierunków działań zawartych w poszczególnych priorytetach
przedstawiono w formie tabeli będącej załącznikiem do niniejszej prognozy. Przedmiotem
oceny był ich wpływ na zdrowie ludzi, zabytki oraz na następujące elementy środowiska
naturalnego: rzeźbę terenu, wody powierzchniowe i podziemne, powietrze atmosferyczne,
klimat akustyczny, gleby, surowce mineralne, rośliny i zwierzęta oraz krajobraz. W ocenie
przyjęto 4 rodzaje oddziaływań:
⇨ „+” — oddziaływania pozytywne lub zdecydowana przewaga oddziaływań pozytywnych;
⇨ „–” — oddziaływania negatywne lub zdecydowana przewaga oddziaływań negatywnych;
⇨ „0” — oddziaływania neutralne;
⇨ „+/–”, „+/0”, „–/0” — oddziaływania niejednoznaczne (pozytywno-negatywne,
pozytywno-neutralne, negatywno-neutralne).
3.6. Rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację
przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko
Projekt „Strategii Rozwoju Województwa ...” nie zawiera w swojej treści
szczególnych rozwiązań mających na celu zapobieganie i kompensację przyrodniczą
negatywnych oddziaływań na środowisko.
Dokument ten w sposób zdecydowany ujmuje problematykę rozwoju społecznego i
kładzie szczególny nacisk na szybki wzrost gospodarczy regionu. Natomiast zagadnienia z
zakresu ochrony środowiska poruszane są w sposób raczej ogólny. Rezultatem realizacji
przyjętych w projekcie „Strategii Rozwoju Województwa ...” celów, priorytetów i działań
będzie szereg zróżnicowanych oddziaływań gospodarczych, społecznych i ekologicznych o
bardzo zróżnicowanej i zmiennej skali natężenia, trwałości i zasięgu przestrzennym.
W ocenie priorytetów i działań zawartych w projekcie „Strategii Rozwoju
Województwa ...” przeprowadzonej w poprzednim podrozdziale wykazano, że niektóre
46
rodzaje działań planowanych do realizacji mogą się charakteryzować niekorzystnym
wpływem na środowisko przyrodnicze. W pierwszym rzędzie dotyczyć to będzie:
⇨ inwestycji infrastrukturalnych;
⇨ rozwoju turystyki;
⇨ rozwoju osadnictwa i terenów zurbanizowanych;
⇨ rozwoju terenów przemysłowych.
Mając na uwadze potrzebę minimalizacji negatywnych oddziaływań niektórych
przedsięwzięć i wynikających z nich projektów inwestycyjnych oraz stosując zasadę, że lepiej
zapobiegać wystąpieniu ujemnych skutków, niż te skutki naprawiać, należy na wszystkich
etapach w maksymalnym stopniu stosować zasady ochrony środowiska i zrównoważonego
rozwoju. Poniżej przedstawiono najważniejsze propozycje zapobiegania, łagodzenia i
kompensacji negatywnego wpływu na środowisko, który może być wywołany realizacją ww.
działań. Propozycje te stanowią alternatywę całkowitego lub częściowego zrównoważenia
negatywnych oddziaływań na środowisko. Należy przy tym zaznaczyć, że wskazane jest
uwzględnienie zaproponowanych działań również na dalszych etapach procesu decyzyjnego
(plany zagospodarowania przestrzennego, decyzje administracyjne i in.).
1. Rozwój infrastruktury technicznej
⇨ egzekwowanie wymogów ochrony środowiska przy projektowaniu, budowie i eksploatacji
obiektów infrastruktury technicznej;
⇨ maksymalne wykorzystanie istniejących tras przebiegu infrastruktury technicznej
(skupianie wszystkich liniowych elementów infrastruktury w korytarzach);
⇨ zabudowa biologiczna tras przebiegu liniowych elementów infrastruktury technicznej;
⇨ unikanie przebiegania modernizowanych i nowo projektowanych odcinków sieci
infrastruktury technicznej przez istniejące i planowane do objęcia ochroną obszary cenne
przyrodniczo, w tym ostoje Natura 2000;
⇨ prowadzenie tras sieci infrastruktury technicznej w sposób zapobiegający
fragmentaryzacji struktur przyrodniczych tworzących system przyrodniczy;
⇨ ratowanie populacji cennych gatunków roślin i zwierząt występujących na trasach
przebiegu sieci infrastruktury technicznej poprzez przesiedlanie ich na siedliska zastępcze;
⇨ realizacja nowej infrastruktury komunikacyjnej w sposób ograniczający negatywne
oddziaływanie na tereny zamieszkane (m.in.: prowadzenie tras w oddaleniu od zabudowy
mieszkaniowej, budowa ekranów akustycznych, realizacja obudowy biologicznej);
⇨ projektowanie i budowanie urządzeń ułatwiających przemieszczanie się zwierząt w
poprzek korytarzy transportowych (tunele, przepusty, mosty, kładki itp.);
⇨ promocja środków transportu publicznego poprzez politykę ulg dla inwestujących w tą
dziedzinę i preferencje dla korzystających z niego;
⇨ tworzenie warunków rozpraszania ruchu samochodowego (zwłaszcza pojazdów
ciężarowych) w miastach i na głównych skrzyżowaniach korytarzy transportowych
poprzez odpowiednie kształtowanie i realizację sieci drogowej;
⇨ promowanie pojazdów o niskim zużyciu paliwa;
⇨ analiza alternatywnych rozwiązań komunikacyjnych i wspieranie inicjatyw mających na
celu zwiększenie roli transportu szynowego;
⇨ tworzenie sieci ścieżek rowerowych;
⇨ wprowadzanie i respektowanie ograniczeń w zagospodarowaniu terenu na obszarach
zasilania ujęć wody;
⇨ dostosowanie rozmiarów i lokalizacji ujęć wody do pozostających w dyspozycji zasobów
wód podziemnych;
47
⇨ dążenie do utworzenia i zatwierdzenia stref ochronnych dla zbiorników wód podziemnych
z racjonalnym określeniem możliwości podejmowania w nich działań gospodarczych;
⇨ nielokalizowanie na obszarach alimentacji zbiorników wód podziemnych oraz na terenach
zalewowych obiektów mogących przyczynić się do skażenia wód;
⇨ budowa, rozbudowa i podnoszenie parametrów oczyszczalni ścieków w stopniu
pozwalającym na pełne oczyszczanie ścieków komunalnych i przemysłowych;
⇨ realizowana zlewniowo rozbudowa i budowa sieci kanalizacyjnej na obszarach
dotychczas nią nie objętych, w szczególności w rejonach występowania zbiorników wód
podziemnych i strefach o większym nagromadzeniu jednostek osadniczych;
⇨ modernizacja istniejącej i budowa nowej sieci kanalizacji deszczowej wraz z
urządzeniami podczyszczającymi;
⇨ kablowanie sieci elektroenergetycznej w miejscach cennych przyrodniczo;
⇨ budowa zorganizowanych i nowoczesnych rejonowych zakładów gospodarowania
odpadami w liczbie i rozmieszczeniu przestrzennym zabezpieczającym wymogi ochrony
środowiska oraz potrzeby mieszkańców regionu.
2. Rozwój turystyki
⇨ podporządkowanie działalności turystycznej zachowaniu wartości środowiska
przyrodniczego, które stanowią główny walor turystyczny;
⇨ rygorystyczne przestrzeganie i egzekwowanie na obszarach turystycznych
obowiązujących przepisów, procedur i norm z zakresu ochrony środowiska, planowania
przestrzennego i realizacji inwestycji budowlanych;
⇨ poprawa wyposażenia obiektów turystycznych w niezbędną infrastrukturę oraz szerokie
wprowadzanie w tych obiektach nowoczesnych, przyjaznych środowisku technologii;
⇨ tworzenie mechanizmów ograniczających nadmierny ruch turystyczny przekraczający
naturalną odporność i chłonność turystyczną środowiska;
⇨ wprowadzenie na wszystkich poziomach planowania przestrzennego prawnego
obowiązku opracowywania Studium chłonności turystycznej i rekreacyjnej obszarów,
wraz z określeniem dopuszczalnych form działalności turystycznej;
⇨ ograniczenie turystyki masowej i kanalizowanie ruchu turystycznego na obszarach
chronionych prawnie;
⇨ promocja modelu turystyki specjalistycznej odbywanej w małych grupach i wspieranie
rozwoju zróżnicowanych form turystyki (przyjaznej środowisku turystyki wędrownej,
agroturystyki, turystyki edukacyjno-przyrodniczej, itp.);
⇨ tworzenie stref buforowych wokół obszarów przyrodniczo wrażliwych;
⇨ skuteczne sterowanie ruchem pojazdów do i z obszarów turystycznych (a także
ograniczenie ruchu pojazdów w obrębie tych obszarów);
⇨ zmniejszenie skali korzystania w celach turystycznych z pojazdów indywidualnych na
rzecz transportu zbiorowego;
⇨ kształtowanie właściwych, proekologicznych postaw i zachowań wśród turystów.
3. Rozwój osadnictwa i terenów zurbanizowanych oraz rozwój terenów przemysłowych
⇨ zgodność charakteru i poziomu intensyfikacji zagospodarowania terenu z cechami
środowiska przyrodniczego oraz jego naturalną chłonnością i odpornością na zniszczenie;
⇨ proekologiczne kształtowanie przestrzeni, a także zabezpieczenie ochrony wartości
przyrodniczo-krajobrazowych i kulturowych poszczególnych obszarów poprzez
uwzględnianie warunków ich zachowania w planach zagospodarowania przestrzennego;
48
⇨ zweryfikowanie istniejących (lub opracowanie nowych) miejscowych planów
zagospodarowania przestrzennego w celu uwzględnienia w nich wymagań wynikających
ze znowelizowanych przepisów, a także z treści polityki ekologicznej państwa oraz
regionalnych i lokalnych programów ochrony środowiska;
⇨ rozwój zabudowy w ramach już zainwestowanych terenów, ograniczając jednocześnie do
minimum zawłaszczanie terenów otwartych i biologicznie czynnych;
⇨ tworzenie wokół miast zielonych pierścieni zbudowanych z terenów biologicznie
czynnych, co przyczyni się do poprawy warunków zdrowotnych w miastach, zwłaszcza
przez zachowanie i kształtowanie korytarzy napowietrzających;
⇨ poprawa relacji pomiędzy powierzchnią terenów intensywnie zainwestowanych i
powierzchnia terenów otwartych, stanowiących bazę dla rekreacji i wypoczynku oraz
zapewniających odpowiednią cyrkulacje i wymianę powietrza z obszarami sąsiednimi;
⇨ przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu się i rozdrabnianiu zabudowy osiedleńczej na
obszarach rolnych;
⇨ maksymalne uwzględnianie wymogów ochrony środowiska przy planowaniu
rozmieszczenia nowych terenów osadniczych i obiektów produkcyjnych, tak, aby skala
narażenia ludności na negatywne oddziaływania była jak najmniejsza;
⇨ prowadzenie polityki przestrzennej zapewniające kumulowanie w swoim pobliżu
podmiotów gospodarczych w swoim sąsiedztwie;
⇨ kompleksowe wyposażenie nowych terenów osadniczych i inwestycyjnych oraz
doposażanie już istniejących w infrastrukturę techniczną;
⇨ ochrona najcenniejszych walorów krajobrazu przy planowaniu rozmieszczenia terenów
osadniczych i obiektów produkcyjnych;
⇨ zmniejszenie skali narażenia mieszkańców na ponadnormatywny hałas;
⇨ wprowadzanie zieleni ochronnej i osłonowej zlokalizowanej wzdłuż szlaków
komunikacyjnych i w otoczeniu zakładów produkcyjnych uciążliwych dla środowiska;
⇨ dążenie do likwidacji lub przynajmniej osłabienia sytuacji konfliktowych na styku
działalności gospodarczej z przyrodą i krajobrazem.
3.7. Potencjalne transgraniczne oddziaływanie na środowisko przyrodnicze
Region świętokrzyski nie sąsiaduje bezpośrednio z terytoriami państw ościennych, a
odległości granic województwa do granicy państwa, we wszystkich kierunkach przekraczają
250 km. Skutki realizacji „Strategii Rozwoju Województwa ...” nie mają więc znaczenia
transgranicznego w rozumieniu art. 58 ustawy Prawo Ochrony Środowiska.
3.8. Wskazanie napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we
współczesnej wiedzy
W trakcie opracowywania prognozy oddziaływania na środowisko projektu „Strategii
Rozwoju Województwa ...” nie stwierdzono istotnych niedostatków lub braków materiałów,
które ograniczyłyby możliwość jej wykonania.
49
4. METODY ANALIZY REALIZACJI „STRATEGII ...”
Mając na uwadze potrzebę monitorowania realizacji „Strategii Rozwoju
Województwa ...” opracowana została lista wskaźników, których wartości będą okresowo
analizowane. Przy ich doborze kierowano się dostępnością i wiarygodnością danych
statystycznych. Lista ta została sporządzona w układzie celów warunkujących i priorytetów
określonych w „Strategii ...” i posiada charakter otwarty (w miarę potrzeby może być ona
uszczegółowiana i rozszerzana).
Spośród wskaźników jakie wymienia ten dokument bezpośrednio do ochrony
środowiska i zdrowia mieszkańców regionu odnoszą się:
⇨ ścieki przemysłowe i komunalne odprowadzane do wód lub do ziemi oczyszczone w %
ścieków wymagających oczyszczenia;
⇨ odpady wytworzone w ciągu roku poddane odzyskowi/unieszkodliwone;
⇨ ludność miast/wsi korzystająca z oczyszczalni ścieków w % ogółu;
⇨ sieć rozdzielcza wodociągowa/kanalizacyjna na 100 km2 w km;
⇨ całkowita emisja zanieczyszczeń powietrza, wód i gleby: pyłowych, dwutlenku węgla,
tlenków azotu;
⇨ ludność obsługiwana przez oczyszczalnie ścieków w % ogólnej liczby ludności;
⇨ ścieki przemysłowe i komunalne oczyszczane w % ścieków wymagających oczyszczenia;
⇨ wykorzystanie alternatywnych źródeł energii na obszarze województwa;
⇨ ludność korzystająca z sieci wodociągowej, kanalizacyjnej, gazowej w % ludności
ogółem;
⇨ liczba łóżek w zakładach stacjonarnej opieki zdrowotnej;
⇨ liczba lekarzy (lekarzy stomatologów) i pielęgniarek;
⇨ liczba domów i zakładów opieki;
⇨ liczba szpitalnych oddziałów ratunkowych.
Oprócz wyżej wymienionych proponuje się uwzględnić również następujące wskaźniki:
 długość wybudowanej sieci wodociągowej i kanalizacyjnej
 ludność korzystająca z kanalizacji w % ludności ogółem, w tym na wsi
 zużycie wody na potrzeby gospodarki i ludności
 stosunek długości sieci kanalizacyjnej do wodociągowej
 liczba osób zabezpieczonych przed powodzią
 wydajność zakładów utylizacji odpadów komunalnych
 liczba użytkowników objętych selektywna zbiórką odpadów
 ilość wytworzonych odpadów komunalnych i przemysłowych
 ilość odpadów zebranych selektywnie
 odpady komunalne zdeponowane na składowiskach w % ogółu
 udział odpadów wyselekcjonowanych w ogólnej il. odpadów komunalnych
 potencjalna moc zainstalowana z odnawialnych źródeł
50










udział energii z odnawialnych źródeł w produkcji ogółem
przyrost liczby ludności korzystającej z publicznej komunikacji miejskiej
emisja gazów i pyłów do powietrza atmosferycznego
stopień redukcji zanieczyszczeń emitowanych do powietrza
ilość zmodernizowanych kotłowni
długość sieci gazowej
długość odcinków dróg o ponadnormatywnym hałasie
powierzchnia dozbrojonych terenów inwestycyjnych
procent mieszkańców narażonych na ponadnormatywny hałas
nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska i na edukację ekologiczną
51
5. INFORMACJE KOŃCOWE
5.1. Metody zastosowane przy sporządzaniu prognozy
Prognoza oddziaływania na środowisko jest jednym z podstawowych dokumentów w
ramach procedury postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko skutków
realizacji wstępnego projektu „Strategii Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do 2020
roku”. Została ona sporządzona po opracowaniu ww. dokumentu, przy uwzględnieniu
wskazań zawartych w przepisach prawnych oraz wnioskach zgłoszonych przez Wojewodę
Świętokrzyskiego i Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Kielcach.
Prognozę sporządzono przy zastosowaniu: metod opisowych, analiz jakościowych
opartych na danych dostępnych z państwowego monitoringu środowiska oraz identyfikacji i
wartościowania skutków przewidywanych zmian w środowisku. Metody macierzowe przyjęto
do oceny wpływu ustaleń realizacji projektu „Strategii Rozwoju Województwa...” na stan
środowiska, zdrowie ludzi i ochronę zabytków.
5.2. Materiały wykorzystane przy sporządzaniu prognozy
Poza podstawowym dokumentem, do którego odnosi się niniejsza prognoza
oddziaływania na środowisko wykorzystano również m.in. następujące opracowania:
⇨ II Polityka Ekologiczna Państwa, Warszawa czerwiec 2000 r.;
⇨ Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2003–2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata
2007–2010, Warszawa grudzień 2002 r.;
⇨ Program Wykonawczy do II Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2002–2010, Warszawa
listopad 2002 r.;
⇨ Krajowy Plan Gospodarki Odpadami, Warszawa październik 2002 r.;
⇨ Polityka Klimatyczna Polski, Warszawa październik 2003 r.;
⇨ Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych, Warszawa grudzień 2003 r.;
⇨ Prognoza oddziaływania na środowisko wstępnego projektu Narodowego Planu Rozwoju
na lata 2007–2013, Warszawa wrzesień 2005;
⇨ Program Ochrony Środowiska dla Województwa Świętokrzyskiego, Kielce 2003 r.;
⇨ Prognoza oddziaływania na środowisko projektu Programu ochrony środowiska dla
województwa świętokrzyskiego, Kielce 2003 r.;
⇨ Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Świętokrzyskiego, Kielce 2003 r.;
⇨ Prognoza oddziaływania na środowisko projektu Planu gospodarki odpadami dla
województwa świętokrzyskiego, Kraków luty 2003 r.;
⇨ Strategia Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego, Kielce 2001 r.;
⇨ Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Świętokrzyskiego, Kielce 2001 r.;
⇨ Prognoza oddziaływania na środowisko projektu Planu zagospodarowania przestrzennego
województwa świętokrzyskiego, Kraków 2001 r.;
52
⇨ Regionalny Program Operacyjny Polityki Leśnej Państwa na lata 2002-2010 — Lasy i
leśnictwo Regionu świętokrzysko-radomskiego, RDLP Radom 2003 r.
W toku prac nad prognozą wykorzystano również inne dostępne publikacje,
dokumenty i raporty dotyczące obszaru województwa świętokrzyskiego, które były
sporządzane przez różne instytucje i dotyczyły problematyki środowiska naturalnego i zmian
w nim zachodzących.
53
6. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM
Niniejsze opracowanie stanowi prognozę oddziaływania na środowisko projektu
„Strategii Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do 2020 roku” — głównego dokumentu
programowego Samorządu Województwa, którego zadaniem jest określenie celów i
kierunków polityki rozwoju regionu oraz programów wojewódzkich w dostosowaniu do
nowych realiów prawno-ekonomicznych, które ukształtowały się po przystąpieniu Polski do
Unii Europejskiej. Jest to już druga edycja tego dokumentu, sporządzana w oparciu o nowy
model programowania, który wprowadza m.in. konieczność zintegrowania polityk
sektorowych
na
poziomie
regionalnym,
określenia
płaszczyzn
współpracy
międzywojewódzkiej, a przede wszystkim uwzględnienia działań wspieranych z funduszy
Unii Europejskiej.
Obowiązek przeprowadzenia postępowania w sprawie oceny oddziaływania na
środowisko dla projektu „Strategii Rozwoju Województwa...” wynika bezpośrednio z art. 40
ustawy Prawo ochrony środowiska. W ramach tego postępowania sporządza się (zgodnie z
art. 41 ust. 1 ww. ustawy) dokument noszący nazwę — prognoza oddziaływania na
środowisko. Zakres merytoryczny niniejszej prognozy został uzgodniony z Wojewodą
Świętokrzyskim oraz z Państwowym Wojewódzkim Inspektorem Sanitarnym w Kielcach.
Projekt „Strategii Rozwoju Województwa...” składa się z dziesięciu rozdziałów. Są to:
1. Przesłanki aktualizacji Strategii
2. Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczo-przestrzennej województwa
3. Analiza SWOT
4. Dotychczasowa pomoc publiczna dla Województwa Świętokrzyskiego
5. Wizja przyszłości — Województwo Świętokrzyskie w roku 2020
6. Cele i główne priorytety Strategii Rozwoju Województwa
7. Instrumenty i wdrażanie Strategii
8. Źródła finansowania rozwoju województwa świętokrzyskiego w latach 2007–2013
9. System monitorowania i oceny realizacji Strategii
10. Załączniki
Prognoza jako punkt wyjścia dla dalszych analiz charakteryzuje pokrótce stan i
zagrożenia środowiska przyrodniczego w województwie oraz formułuje najważniejsze
problemy ekologiczne. Oceniając stan poszczególnych elementów środowiska naturalnego
regionu można stwierdzić, że:
⇨ stan jakości wód powierzchniowych jest zadowalający, (55% odcinków rzek prowadzi
wody zadowalającej jakości);
⇨ stan jakości wód podziemnych można określić jako dobry;
⇨ stan jakości powietrza jest dobry;
⇨ poziom hałasu jako zróżnicowany ze względu na źródła jego emisji, przy czym można
oszacować, że hałas ponadnormatywny występuje szczególnie w pobliżu tras
komunikacyjnych oraz w centrach największych miast;
⇨ gleby na ponad 50% obszaru województwa są bardzo kwaśne i kwaśne, zawartość metali
54
ciężkich w glebie nie wykazuje przekroczeń — występuje w dolnych granicach ilości
uznawanych za naturalne;
⇨ część lasów wykazuje przemysłowe uszkodzenia drzewostanów, co spowodowane zostało
szkodliwym oddziaływaniem pyłów i gazów przemysłowych, transportowanych głównie z
obszarów przemysłowych Bełchatowa, Śląska i Krakowa oraz ze źródeł regionalnych;
⇨ na większość z wymienionych elementów środowiska, a przede wszystkim na wody
powierzchniowe i podziemne mają wpływ odpady składowane często na terenach do tego
nie przygotowanych technicznie.
Prognoza rozważa alternatywę nie realizowania „Strategii Rozwoju Województwa ...”,
co spowodowałoby w szczególności:
⇨ ubożenie zasobów biologicznych oraz zmniejszanie bioróżnorodności,
⇨ brak zauważalnej poprawy jakości wód powierzchniowych i podziemnych;
⇨ pogorszenia bilansu wodnego regionu;
⇨ zahamowania korzystnych tendencji poprawy jakości powietrza atmosferycznego;
⇨ zwiększenie wodochłonności, energochłonności i materiałochłonności przemysłu;
⇨ zwiększenia ilości odpadów deponowanych na składowiskach;
⇨ pogorszenie się klimatu akustycznego;
⇨ spowolnienie procesu edukacji ekologicznej, zwłaszcza w zakresie wiedzy o środowisku
przyrodniczym regionu.
Kolejny etap prognozy poświęcono analizie porównawczej, mającej na celu
sprawdzenie stopnia uwzględniania, w tym dokumencie celów ochrony środowiska i
priorytetów ekologicznych ustanowionych na szczeblu regionalnym, krajowym i
międzynarodowym. W wyniku przeprowadzonej analizy stwierdzono, że: misja i cele
projektu „Strategii Rozwoju Województwa do roku 2020” są zbieżne z celami ochrony
środowiska ustanowionymi na szczeblu międzynarodowym, krajowym i regionalnym.
Przeprowadzona analiza priorytetów i działań zawartych w projekcie „Strategii
Rozwoju Województwa...” pozwala stwierdzić, że ich wpływ na środowisko będzie w
większości pozytywny lub niejednoznaczny (neutralno-pozytywny). Część typów działań
wykazuje charakter trudny do sprecyzowania lub ich wpływ jest niewielki. Oddziaływania
niekorzystne będą zdecydowanie w mniejszości.
Należy przy tym podkreślić, że ogólnikowość działań zawartych w tym dokumencie
nie pozwala często na ich jednoznaczną ocenę. Biorąc jednak pod uwagę, że znaczna część
oddziaływań niekorzystnych jest jedynie przypuszczalna i niemożliwa do jednoznacznej
identyfikacji należy uznać, że na obecnym etapie prac pozytywne skutki realizacji ww.
dokumentu będą przeważać na negatywnymi.
Zasadniczą ocenę kierunków działań zawartych w poszczególnych priorytetach
przedstawiono w formie tabeli będącej załącznikiem do prognozy. Przedmiotem oceny był ich
wpływ na zdrowie ludzi, zabytki oraz na główne elementy środowiska naturalnego: rzeźbę
terenu, wody powierzchniowe i podziemne, powietrze atmosferyczne, klimat akustyczny,
gleby, surowce mineralne, rośliny i zwierzęta oraz krajobraz.
W ocenie priorytetów i działań zawartych w projekcie „Strategii Rozwoju
Województwa ...” wykazano, że tylko niektóre rodzaje działań planowanych do realizacji
mogą się charakteryzować niekorzystnym wpływem na środowisko przyrodnicze. W
pierwszym rzędzie dotyczyć to będzie:
⇨ inwestycji z zakresu infrastruktury technicznej;
⇨ rozwoju turystyki;
⇨ rozwoju osadnictwa i terenów zurbanizowanych;
⇨ rozwoju terenów przemysłowych.
55
Mając na uwadze potrzebę minimalizacji negatywnych oddziaływań niektórych
przedsięwzięć i wynikających z nich projektów inwestycyjnych przedstawiono najważniejsze
propozycje zapobiegania, łagodzenia i kompensacji negatywnego wpływu na środowisko,
który może być wywołany ich realizacją.
Pokrótce omówiono również metody analizy realizacji „Strategii Rozwoju
Województwa ...” oraz metody i materiały wykorzystane przy sporządzaniu niniejszej
prognozy.
Całościowa analiza materiału zawartego w projekcie „Strategii Rozwoju
Województwa...” pozwoliła stwierdzić, że dokument ten nie ma istotnych braków
informacyjnych i analitycznych, które ograniczałyby możliwości dokonania niniejszej
prognozy.
56
BIBLIOGRAFIA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
II Polityka Ekologiczna Państwa, Warszawa czerwiec 2000 r.
Mniszek W.: Regulacje prawne w zakresie ocen oddziaływania na środowisko i zdrowie.
Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Świętokrzyskiego, Kielce 2003 r.
Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Świętokrzyskiego, Kielce 2001 r.
Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2003–2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata
2007–2010, Warszawa grudzień 2002 r.
Prognoza oddziaływania na środowisko projektu Planu gospodarki odpadami dla
województwa świętokrzyskiego, Kraków luty 2003 r.
Prognoza oddziaływania na środowisko projektu Planu zagospodarowania
przestrzennego województwa świętokrzyskiego, Kraków 2001 r.
Prognoza oddziaływania na środowisko projektu Programu ochrony środowiska dla
województwa świętokrzyskiego, Kielce 2003 r.
Prognoza oddziaływania na środowisko wstępnego projektu Narodowego Planu Rozwoju
na lata 2007–2013, Warszawa wrzesień 2005 r.
Program Ochrony Środowiska dla Województwa Świętokrzyskiego, Kielce 2003 r.
Program Wykonawczy do II Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2002–2010,
Warszawa listopad 2002 r.
Regionalny Program Operacyjny Polityki Leśnej Państwa na lata 2002-2010 — Lasy i
leśnictwo Regionu świętokrzysko-radomskiego, RDLP Radom 2003 r.
Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, „Strategiczne programowanie rozwoju w
Polsce i Unii Europejskiej. Przegląd głównych dokumentów programowych”, Warszawa
2004.
Stan środowiska w województwie świętokrzyskim w roku 2003, WIOŚ Kielce 2004 r.
Strategia Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego, Kielce 2001 r.
Sulczewska B.: Oceny strategiczne a planowanie rozwoju, w Problemy Ocen
Środowiskowych nr 1 (16) 2002 r.
Tvevad A. (red.): Udział społeczeństwa w postępowaniu w sprawie oceny oddziaływania
na środowisko, Warszawa 2002 r.
Zakrzewski R.: Oceny oddziaływania na środowisko — instrument zarządzania ochroną
środowiska z udziałem społeczeństwa, Kraków 2004 r.
57
SPIS MAPEK
Mapka nr 1. – Prawna ochrona przyrody
Mapka nr 2. – Stan czystości rzek w województwie świętokrzyskim w 2005 r. — klasyfikacja
ogólna.
Mapka nr 3. – Jakość powietrza atmosferycznego w 2005 r. — klasy ogólne wg kryterium
ochrony zdrowia.
Mapka nr 4. – Jakość powietrza atmosferycznego w 2005 r. — klasy ogólne wg kryterium
ochrony roślin.
Mapka nr 5. – Lesistość województwa świętokrzyskiego wg gmin.
Mapka nr 6. – Zakwaszenie gleb w województwie świętokrzyskim
58

strategii rozwoju województwa świętokrzyskiego do 2020 roku

Transkrypt

Podobne dokumenty

zaproszenie świętokrzyskie forum gospodarcze

Dofinansowania na rozwój przedsiębiorstw

Budowa Systemu Informacji Przestrzennej Województwa

Uchwala Nr 1520

Promocja gospodarcza regionu świętokrzyskiego

Kielce, 18/08/2014 ZAPYTANIE OFERTOWE SEK/OFE/1/2014

1 Maria Krogulec-Sobowiec Świętokrzyskie Centrum Doskonalenia

2. Newsletter skierowany do mieszkańców województwa