docProjekt_sprawozdania_12_ok_Layout 1
download 
Reklamacja Transkrypt
Projekt_sprawozdania_12_ok_Layout 1
Projekt_oklad_ok_Layout 1 2013-05-13 21:57 Page 1 SIEĆ INFORMACJI, DORADZTWA I INTEGRACJI DLA OFIAR NAZIZMU FUNDACJI „POLSKO-NIEMIECKIE POJEDNANIE” Centrum Sieci Informacji Doradztwa i Integracji (SIDI) Warszawa Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie ul. Krucza 36, 00-921 Warszawa (w budynku Ministerstwa Skarbu Państwa RP) Punkt działa od poniedziałku do piątku w godzinach 8.15-16.15 tel. kontaktowe : 22 695 99 61, 22 629 73 35 lub 22 626 92 34. Punkty SIDI Gdańsk Stowarzyszenie Polaków Poszkodowanych przez III Rzeszę ul. Podwale Przedmiejskie 30 80-824 Gdańsk Punkt działa od poniedziałku do czwartku w godz. 8.00-13.00 tel. kontaktowy: 58 320 36 01 Poznań Stowarzyszenie Polaków Poszkodowanych przez III Rzeszę Al. Niepodległości 16/18 61-713 Poznań Punkt działa w poniedziałki, wtorki i środy w godz. 9.00-12.00 tel. kontaktowy: 61 852 15 28 Katowice Stowarzyszenie Polaków Poszkodowanych przez III Rzeszę ul. Wojewódzka 20 40-026 Katowice Punkt działa w poniedziałki, wtorki w godzinach 9.00-13.00 tel. kontaktowy: 32 251 37 48 Szczecin Oddział Zachodniopomorski Polskiego Związku Byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych ul. Wały Chrobrego 4, wejście F 70-500 Szczecin Punkt jest czynny w czwartki w godzinach 10.00-13.00 tel. kontaktowy: 91 430 32 17 lub 430 33 78 Kraków Stowarzyszenie Polaków Poszkodowanych przez III Rzeszę ul. Księży Pijarów 3 31-466 Kraków Punkt działa we wtorki, środy i czwartki w godzinach 9.00-12.00 tel. kontaktowy: 12 421 86 37 Wrocław Stowarzyszenie Polaków Poszkodowanych przez III Rzeszę Pl. Muzealny 16 skr. poczt. 2042 50-035 Wrocław Punkt działa w poniedziałki, wtorki i środy w godzinach 8.00-13.00 tel. kontaktowy: 71 342 63 03 Lublin Stowarzyszenie Polaków Poszkodowanych przez III Rzeszę ul. Prymasa Wyszyńskiego 15 20-102 Lublin Punkt działa w poniedziałki i wtorki w godz. 9.00-13.00 tel. kontaktowy: 81 532 77 24 Zamość Polski Związek Byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych ul. Męczenników Rotundy 1, 22-400 Zamość Punkt działa we wtorki i czwartki w godzinach 9.00-12.00 tel. kontaktowy: 84 616 90 14 Sprawozdanie 2012 Geschäftsbericht 2012 SPIS TREŚCI O FUNDACJI Cele Statutowe Rada Fundacji Zarząd Fundacji POMOC OFIAROM PRZEŚLADOWAŃ NAZISTOWSKICH Sieć Informacji, Doradztwa i Integracji (SIDI) Pomoc humanitarna Programy pomocy z dotacji Deutsche Bahn AG Program pomocy socjalnej i medycznej Program sanatoryjny Szkolenia dla opiekunów Pomoc rzeczowa Pomagają pomagać Działania na rzecz obrony interesów oraz aktywizacji i integracji seniorów Wolontariat Wolontariat socjalny Wolontariat instytucjonalny Wolontariat Europejski POPULARYZACJA I EDUKACJA Pakiet edukacyjny Lekcje historii Projekty internetowe Wystawy Publikacje GROMADZENIE I UDOSTĘPNIANIE DOKUMENTACJI Archiwum Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką” Projekt utworzenia Muzeum – Miejsca Pamięci na terenie byłego niemieckiego, nazistowskiego obozu zagłady w Sobiborze DZIAŁANIA NA RZECZ POROZUMIENIA I POJEDNANIA Współpraca międzynarodowa Podróże pamięci Wymiana młodzieży i dialog międzynarodowy RAPORT 6 6 6 6 8 8 14 14 16 16 18 20 20 20 26 26 28 28 34 34 36 38 38 44 46 46 48 50 56 56 58 58 60 Uniwersytety trzeciego wieku jako odpowiedź na potrzeby środowiska osób starszych SENIORZY NA WYKŁADY! rozmowa z dr n. med. Marią Pawińską, geriatrą, byłym konsultantem województwa mazowieckiego ds. geriatrii, konsultantem w ośrodku Informacji, Doradztwa i Integracji FPNP 2 Sprawozdanie 2012 68 INHALTSVERZEICHNIS ÜBER DIE STIFTUNG Satzungsziele Stiftungsrat Stiftungsvorstand UNTERSTÜTZUNG DER NS-OPFER Humanitäre Hilfe Hilfsprogramm aus der Spende der Deutschen Bahn AG Programm der sozialen und medizinischen Hilfe Sanatorium - Programm Schulungen für Betreuer Sachhilfe Sie helfen uns beim Helfen Interessenschutz, Aktivierung und Integration der Senioren Freiwilligendienst Sozialer Freiwilligendienst Freiwilligendienst im Büro Europäischer Freiwilligendienst POPULARISIERUNG UND BILDUNG „Bildungspaket“ Treffen mit Zeitzeugen Internet – Projekte Ausstellungen Veröffentlichungen SAMMELN UND ZURVERFÜGUNGSTELLUNG DER DOKUMENTATION Archiv Das Dokumentationsprogramm „Polnische Staatsbürger – Opfer und Verfolgte unter der deutschen Besatzung.” Projekt der Gründung des Museums – Gedenkstätte auf dem Gelände des ehemaligen deutschen NS-Vernichtungslagers in Sobibór AKTIVITÄTEN FÜR VERSTÄNDIGUNG UND VERSÖHNUNG Internationale Zusammenarbeit Erinnerungsreisen Jugendaustausch und internationaler Dialog Geschäftsbericht 2012 3 7 7 7 7 9 15 15 15 17 19 19 21 21 27 27 29 29 35 37 37 39 41 45 47 47 49 53 57 57 57 59 Szanowni Państwo, niesienie pomocy, edukacja historyczna, współ‐ praca i dialog – to trzy filary, na których opiera się działalność Fundacji „Polsko‐Niemieckie Pojedna‐ nie”. Odzwierciedla to doskonale sprawozdanie z na‐ szej działalności w 2012 roku. Przekonacie się Państwo, że podobnie jak w latach ubiegłych podej‐ mowaliśmy każde wyzwanie i staraliśmy się wyko‐ rzystać każdą szansę, aby efektywnie wspierać środowisko osób poszkodowanych przez Trzecią Rze‐ szę, prowadzić działalność edukacyjną w Polsce i za granicą i służyć idei porozumienia i pojednania mię‐ dzy narodami, w tym przede wszystkim między Po‐ lakami i Niemcami. Jesteśmy organizacją bardzo pełnoletnią, bo ist‐ niejemy już ponad dwadzieścia lat. Mamy na swoim koncie wiele inicjatyw, które spotkały się z uznaniem, ale Nagroda Polsko‐Niemiecka, ustanowiona przez rządy Rzeczypospolitej Polskiej oraz Republiki Fede‐ ralnej Niemiec za szczególne zasługi dla rozwoju sto‐ sunków polsko‐niemieckich, którą otrzymaliśmy za działalność prowadzoną w 2012 roku, jest dla nas wielkim wyróżnieniem. Józef Szajna powiedział kiedyś, nawiązując do tematu polsko‐niemieckiego pojednania, że każda inicjatywa naszej Fundacji to krok we właściwym kierunku – w kierunku zbliżenia ludzi do ludzi. Ogromnie się cieszę, że nasz wysiłek został dostrzeżony i doceniony. Przez ostatnie pięć lat ugruntowaliśmy naszą pozycję inicjatora nie tylko dialogu międzynarodowego, ale także międzypokoleniowego. W Polsce żyje jeszcze ok. 5 milionów osób urodzonych przed lub w czasie II wojny światowej, w tym ok. 400 tysięcy osób to bezpośrednie ofiary prześladowań nazistowskich. Ich obecna sytuacja życiowa – ma‐ terialna, i zdrowotna – jest często bardzo trudna. W wielu przypadkach jedynym naturalnym sojusznikiem tych osób, sojusznikiem, który podejmuje realną walkę o pomoc dla nich, jest właśnie Fundacja „Polsko‐Niemieckie Pojednanie”. Przykłady agresywnej polityki historycznej, prowadzonej w wielu miejscach na świecie, z którymi wciąż się sty‐ kamy, świadczą o tym, jak bardzo potrzebna jest nasza działalność edukacyjno‐informacyjna i naukowo‐badawcza dla upowszechniania prawdy o II wojnie światowej. Podobnie inicjowanie przedsięwzięć służących pojednaniu i po‐ rozumieniu między narodami, w tym między Polakami i Niemcami, a także naszymi wschodnimi sąsiadami, nie stra‐ ciło nic na aktualności. Nie zamierzamy więc spocząć na laurach, ale z jeszcze większą determinacją będziemy kontynuować naszą misję. 4 Sprawozdanie 2012 Sehr geehrte Damen und Herren, Humanitäre Unterstützung, historische Bildung, Zusammenarbeit und Dialog sind die drei Säulen, auf denen sich die Tätigkeit der Stiftung „Polnisch‐Deutsche Aussöhnung” stützt. Dies spiegelt sich in dem Tätigkeitsbericht unserer Stiftung im Jahre 2012 genau wider. Ähnlich wie in vorigen Jahren stellten wir uns jeder Herausforderung und be‐ mühten uns den Kreis der Opfer des Dritten Reiches effektiv zu unterstützen, die Bildungsarbeit in Polen und im Aus‐ land zu betreiben sowie zur Verständigung und Versöhnung zwischen Völkern, vor allem zwischen Polen und Deutschen, beizutragen. Wir sind eine erfahrene Organisation, die schon seit über zwanzig Jahren besteht und auf ihrem Konto sehr viele Initiativen hat, die Anerkennung fanden. Eine besondere Auszeichnung ist jedoch der durch die Regierungen der Republik Polen und der Bundesrepublik Deutschland für besondere Verdienste um die Entwicklung der deutsch‐pol‐ nischen Beziehungen verliehene Deutsch‐Polnische Preis, den wir für unsere Tätigkeit im Jahre 2012 erhalten haben. Józef Szajna sagte einmal in Bezug auf die Problematik der deutsch‐polnischen Versöhnung, dass jede Initiative unserer Stiftung einen Schritt in gute Richtung darstellt – die Richtung heißt nämlich immer Annäherung zwischen Menschen. Wir freuen uns aufrichtig, dass unsere Bemühungen bemerkt und geschätzt werden. In den letzten fünf Jahren festigten wir unsere Position des Initiators nicht nur im Bereich des internationalen Dia‐ logs, sondern auch des Dialogs zwischen Generationen. In Polen leben zur Zeit noch ca. 5 Millionen Menschen, die vor oder während des Zweiten Weltkrieges geboren sind, davon sind ca. 400 Tausend Menschen direkte Opfer der NS‐Verfolgungen. Deren jetzige Lebenssituation ist in finanzieller sowie gesundheitlicher Hinsicht oft sehr schwierig. In vielen Fällen ist die Stiftung „Polnisch‐Deutsche Aussöhnung“ der einzige natürliche Verbündete, der den tatsäch‐ lichen Kampf um Hilfe für die Menschen aufnimmt. Beispiele aggressiver historischer Politik, die an mehreren Orten in der Welt betrieben wird, mit denen wir immer wieder zu tun haben, zeugen davon, dass unsere Aktivitäten in Bereichen der Bildung, Information und Forschung für Verbreitung der historischen Wahrheit über den Zweiten Weltkrieg besonders erforderlich sind. Diese Tätigkeit verliert ähnlich wie das Initiieren von Maßnahmen, die der Versöhnung und Verständigung zwischen Völkern, darunter zwischen Polen und Deutschen, als auch unseren östlichen Nachbarn dienen, nicht an Aktualität. Wir haben nicht vor, uns auf unseren Lorbeeren auszuruhen, sondern wollen unsere Mission mit noch größerer Entschlossenheit fortsetzen. Geschäftsbericht 2012 5 O FUNDACJI Fundacja „Polsko‐Niemieckie Pojednanie” została ustanowiona w dniu 27 listopada 1991 roku. Po‐ wstała w wyniku porozumienia zawartego pomiędzy rządem RP i RFN. Jest organizacją non profit, działa na rzecz ofiar prześladowań nazistowskich i polsko‐niemieckiego dialogu. Prowadzi działal‐ ność społeczną, humanitarną i edukacyjną. Cele Statutowe Rada Fundacji Celem Fundacji jest: 1. świadczenie pomocy ofiarom prześladowań nazistowskich w Polsce, 2. gromadzenie i udostępnianie dokumentacji nazistowskich prześladowań obywateli pol‐ skich, 3. prowadzenie działalności edukacyjno‐infor‐ macyjnej i naukowo‐badawczej dla upow‐ szechniania prawdy historycznej o II wojnie światowej, 4. inicjowanie przedsięwzięć służących pojed‐ naniu i porozumieniu między narodami, w tym zwłaszcza między Polakami i Nie‐ mcami. Fundatorem w stosunku do Fundacji „Pol‐ sko‐Niemieckie Pojednanie” jest Skarb Pań‐ stwa, w imieniu którego występuje Minister Skarbu Państwa. Do zadań Rady Fundacji należy ogólna ocena działalności Fundacji, ocena wykorzys‐ tania funduszy, rozpatrywanie i zatwierdzanie sprawozdań finansowych oraz bilansu. Człon‐ ków Rady Fundacji powołuje i odwołuje Fun‐ dator. Członkowie Rady pełnią swoje funkcje honorowo. W 2012 roku Radę Fundacji tworzyli: •Edmund Baranowski •Jarosław Kalinowski •Stefan Kozłowski •Jerzy Kranz •Zdzisław Lichtarski •Tomasz Miedziński •Krzysztof Miszczak – Przewodniczący •Lech Mróz •Lech Nijakowski •Stanisław Oleksiak •Jan Ołdakowski •Bogusław Sonik •Jacek Taylor Zarząd Fundacji Zarząd kieruje działalnością Fundacji, zarzą‐ dza jej majątkiem oraz reprezentuje ją na ze‐ wnątrz. W 2012 roku Zarząd Fundacji „Polsko‐Nie‐ mieckie Pojednanie” pracował w składzie: Dariusz Pawłoś – Przewodniczący Przemysław Sypniewski – Sekretarz ÜBER DIE STIFTUNG Die Stiftung „Polnisch‐Deutsche Aussöhnung“ wurde am 27. November 1991 auf der Grundlage des Abkommens zwischen den Regierungen der Republik Polen und der Bundesrepublik Deutschland gegründet. Sie ist eine Non‐Profit‐Organisation, die sich für die Bedürfnisse der überlebenden Opfer des Dritten Reiches sowie für die deutsch‐polnische Verständigung engagiert. Sie ist in gesellschaf‐ tlichen und humanitären Bereichen sowie im Bildungssektor tätig. Satzungsziele Zweck der Stiftung ist es: 1. Hilfe für die überlebenden Opfer der NS‐Ver‐ folgung in Polen zu leisten, 2. Materialien über die NS‐Verfolgung polnischer Bürger zu sammeln und zur Verfügung zu stellen 3. Bildungs‐, Informations‐, Lehr‐ und For‐ schungstätigkeiten zur Verbreitung des his‐ torischen Wissens über den Zweiten Weltkrieg zu realisieren, 4. Maßnahmen, die zur Versöhnung und Ver‐ ständigung zwischen den Völkern, insbeson‐ dere zwischen Polen und Deutschen, beitragen, zu initiieren. Stifter der Stiftung „Polnisch‐Deutsche Aus‐ söhnung“ ist das Staatsschatzministerium, in dessen Namen der Minister des Staatsschatzes auftritt. •Stanisław Oleksiak •Jan Ołdakowski •Bogusław Sonik •Jacek Taylor Stiftungsvorstand Der Vorstand leitet die Arbeit der Stiftung, er vertritt sie nach außen und verwaltet ihr Ver‐ mögen. Im Jahre 2012 gehörten dem Stiftungsvorstand der Stiftung „Polnisch‐Deutsche Aussöhnung“ folgende Personen an: Dariusz Pawłoś – Vorsitzender Przemysław Sypniewski – Sekretär Stiftungsrat Zu den Aufgaben des Stiftungsrates gehö‐ ren die allgemeine Beurteilung der Tätigkeit der Stiftung und der Verwendung der Mittel der Stiftung, die Begutachtung und Genehmi‐ gung der Finanzberichte und der Bilanz der Stiftung. Die Mitglieder des Stiftungsrates wer‐ den vom Stifter berufen und abberufen. Die Mitglieder des Stiftungsrates sind ehrenamt‐ lich tätig Im Jahre 2012 gehörten dem Stiftungsrat an: •Edmund Baranowski •Jarosław Kalinowski •Stefan Kozłowski •Jerzy Kranz •Zdzisław Lichtarski •Tomasz Miedziński •Krzysztof Miszczak – Vorsitzender •Lech Mróz •Lech Nijakowski Geschäftsbericht 2012 7 POMOC OFIAROM PRZEŚLADOWAŃ NAZISTOWSKICH Sieć Informacji, Doradztwa i Integracji Sieć Informacji, Doradztwa i Integracji (SIDI) jest projektem Fundacji „Polsko‐Niemieckie Pojednanie”, współfinansowanym przez nie‐ miecką Fundację „Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość”. Jego celem jest ułatwienie oso‐ bom represjonowanym oraz ich rodzinom dostępu do informacji o możliwościach pozys‐ kiwania pomocy socjalnej, medycznej, prawnej z polskich i zagranicznych instytucji publicz‐ nych i prywatnych, a także aktywizacja osób starszych. Osoby potrzebujące lub członkowie ich ro‐ dzin poszukują informacji o różnych formach pomocy humanitarno‐socjalnej dla osób po‐ szkodowanych w czasie II wojny światowej. Potrzebują podpowiedzi do jakich instytucji czy urzędów mogą się zgłaszać, w jaki sposób starać się o bezpłatne leki, zabiegi lecznicze czy sprzęt rehabilitacyjny, z jakich zniżek i przy‐ wilejów mogą korzystać, w jaki sposób ubie‐ 8 Sprawozdanie 2012 gać się o zakwaterowanie w domach pomocy społecznej itp. Projekt SIDI jest odpowiedzią na te potrzeby. W ramach tego projektu zorganizowaliśmy sieć punktów informacyjnych na terenie Polski, w których udzielane są bezpłatne porady prawne i medyczne. Organizują one także szkolenia dla seniorów oraz działają jako cen‐ tra wolontariatu. W 2012 roku w ramach Sieci działało siedem ośrodków: w Warszawie – w siedzibie Fundacji „Polsko‐Niemieckie Pojednanie”, w Gdańsku, Wrocławiu, Katowicach i Krakowie – w woje‐ wódzkich oddziałach Stowarzyszenia Polaków Poszkodowanych przez III Rzeszę, w Szczecinie i Zamościu – w tamtejszych oddziałach Polskiego Związku Byłych Więźniów Politycznych Hitlerow‐ skich Więzień i Obozów Koncentracyjnych. We wszystkich tych ośrodkach można było korzystać z bezpłatnych porad prawnych i me‐ dycznych. Konsultacji prawnych udzielali radcy prawni, a medycznych – lekarze różnych spe‐ cjalności, w tym geriatrzy. Zainteresowani, któ‐ rzy nie mogli przyjechać na takie spotkanie osobiście, mieli możliwość umówienia się na konsultację telefoniczną. W każdym z punktów Sieci organizowano spotkania integracyjno‐szkoleniowe dla osób starszych, które były okazją do wymiany do‐ świadczeń, zdobycia nowej wiedzy (na przy‐ kład z zakresu prawa, ochrony zdrowia, praw osób niepełnosprawnych), ale także do spot‐ kań towarzyskich i integracji środowiska. W 2012 roku w ośrodkach SIDI obyło się dzie‐ więć takich spotkań. W Katowicach odbyły się szkolenia doty‐ czące możliwości dochodzenia praw byłych pracowników przymusowych w postępowaniu przed urzędami i sądami, zagrożń dla osób w starszym wieku ze strony oszustów podszy‐ wających się pod urzędników i pracowników organizacji charytatywnych, a także domokrąż‐ UNTERSTÜTZUNG DER NS‐OPFER Netzwerk für Information, Beratung und Integration der NS‐Opfer Das Netzwerk für Information, Beratung und Integration (SIDI) ist ein Projekt der Stif‐ tung „Polnisch‐Deutsche Aussöhnung” (FPNP), das durch die deutsche Stiftung „Erinnerung, Verantwortung und Zukunft” mitfinanziert wird. Das Ziel des Projekts ist es, verfolgten Personen und ihren Familien Zugang zu Infor‐ mationen über die Einholung sozialer, medizi‐ nischer und rechtlicher Hilfe von polnischen und ausländischen öffentlichen und privaten Einrichtungen zu verschaffen sowie darüber hi‐ naus ältere Menschen zu aktivieren. Bedürftige Personen oder ihre Familien‐ mitglieder suchen nach Informationen über verschiedene Formen von humanitärer und so‐ zialer Unterstützung für im Zweiten Weltkrieg Geschädigte. Sie benötigen Beratung in einer Reihe von Angelegenheiten: welche Behörden oder Ämter für sie zuständig sind, wie sie sich um kostenlose Arzneimittel, Behandlungen oder Rehabilitationsgeräte bewerben können, welche Ermäßigungen und Sonderrechte ihnen zustehen oder wie ein Platz im Alter‐ sheim zu beantragen ist usw. Das Projekt SIDI soll Hilfe in diesen Fragen anbieten. Im Rahmen des Projekts organisierten wir ein Netz von „Infopoints“ auf dem Gebiet Po‐ lens, wo kostenlos rechtliche und ärztliche Be‐ ratung geleistet wird. Es werden dort auch Schulungen für Senioren organisiert. Die Info‐ points funktionieren auch als Zentren für Frei‐ willigendienste. Im Jahre 2012 waren im Rahmen des Net‐ zwerkes 7 Infopoints in Betrieb. In Warschau am Standort der Stiftung „Polnisch‐Deutsche Aussöhnung”; in Gdańsk, , Katowice und Kra‐ ków in den dortigen Niederlassungen der Ver‐ einigung der durch das Dritte Reich Geschädigten Polen; in Szczecin und Zamość in den dortigen Abteilungen des Polnischen Verbandes Ehemaliger Politischer Häftlinge der NS‐Gefängnisse und Konzentrationslager. Geschäftsbericht 2012 9 ców z podejrzanymi ofertami – starających się wyłudzić pieniądze ze skromnych emerytur. Omawiano zagadnienia prawne związane z dziedziczeniem, kwestiami testamentowymi i procedurą sądową w postępowaniach spad‐ kowych. Kolejne spotkanie poświęcone było możliwości uzyskania pomocy ze strony wo‐ lontariuszy i potrzebie propagowania tej formy wsparcia. O trwającym obecnie programie przebudowy Centrum i innych projektach in‐ westycyjnych, o rozwoju programu społecz‐ nego i udziale w nim władz miejskich, w tym także pomocy finansowej dla organizacji poza‐ rządowych, mówił na spotkaniu w Katowicach członek Rady Miasta. Krakowski Ośrodek był organizatorem wy‐ kładów na temat: „Rodzaje pomocy społecz‐ nej i możliwości jej otrzymania” oraz „Prawa konsumenta i sposoby ich egzekwowania”. Dwa spotkania odbyły się we Wrocławiu, gdzie zorganizowano wykłady o możliwo‐ ściach wspierania osób niepełnosprawnych przez Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie oraz szkolenia obejmujące porady prawne i medyczne jakich najczęściej potrzebują oso‐ by poszkodowane przez III Rzeszę. 10 Sprawozdanie 2012 W Gdańsku największym zainteresowaniem cieszyły się spotkania poświęcone możliwości ubiegania się o dodatki do rent i emerytur przy‐ znawanych przez Urząd ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych (ustawa z 31.05.1996 roku – zmiany do ustawy z 25.02.2011 roku). W spotkaniu, które odbyło się 26 stycznia, wzięło udział ok. 100 osób. „Jak tworzyć testament oraz sprawy spad‐ kowe”– to temat szkolenia, które zorganizo‐ wał ośrodek SIDI w Szczecinie. Motywem ciekawego spotkania były też wspomnienia byłych więźniów obozów koncentracyjnych oraz ich znaczenie dla społeczeństwa pol‐ skiego i niemieckiego. Wzięli w nim udział autorzy książki – zbioru wspomnień zatytuło‐ wanego „Złodzieje wiary i nadziei”. Dużym zainteresowaniem cieszyło się także zorgani‐ zowane w Szczecinie szkolenie poświęcone zdrowemu odżywianiu oraz zachowaniu jak najlepszej kondycji fizycznej i psychicznej po 80 roku życia. Cykl ciekawych szkoleń poświęconych za‐ gadnieniom prawnym i medycznym zorganizo‐ wano w Zamościu. Tematami szkoleń były „Najczęstsze zagadnienia cywilno‐prawne Bei all den Stellen konnte man kostenlose rechtliche und ärztliche Beratung in Anspruch nehmen. Rechtsanwälte boten rechtliche Kon‐ sultationen an, während Fachärzte, darunter Geriater, medizinische Beratung leisteten. Für Interessierte, die nicht persönlich kommen konnten, bestand die Möglichkeit telefonis‐ cher Konsultationen. In jeder Netzwerkstelle wurden Integrations‐ und Schulungstreffen für Senioren organisiert, während derer Erfahrungen ausgetauscht und neues Wissen erworben werden konnte (z.B. im rechtlichen Bereich, über Gesundheitsschutz oder die Rechte Behinderter). Es bestand dabei auch Gelegenheit, sich gegenseitig besser ken‐ nenzulernen und die alten Menschen in die Ge‐ meinschaft zu integrieren. Im Jahr 2012 fanden in SIDI – Zentren neun Treffen dieser Art statt. In Katowice fanden Schulungen bezüglich Möglichkeiten der Geltendmachung von An‐ sprüchen ehemaliger Zwangsarbeiter in Ver‐ fahren vor Behörden und Gerichten statt. Auch wurde auf die Gefahr aufmerksam gemacht, die von Betrügern ausgeht, die sich als Vertre‐ ter von Behörden und Wohltätigkeitsvereinen ausgeben. Außerdem wurde vor Hausierern mit verdächtigten Angeboten gewarnt, die sich einen Teil der bescheidenen Renten alter Leute zu erschwindeln versuchen. Es wurden rechtliche Fragen bezüglich Erbangelegenhei‐ ten, testamentarischen Regelungen und Ge‐ richtsprozeduren für Nachlassverfahren besprochen. Ein weiteres Treffen behandelte die Möglichkeit, Freiwilligendienste in An‐ spruch zu nehmen und die Notwendigkeit, diese Form der Unterstützung gesellschaftlich zu verankern. Ein Mitglied des Stadtrates in Ka‐ towice sprach über ein laufendes Programm zum Umbau des Zentrums und über andere Bauvorhaben sowie über die Entwicklung eines Sozialprogrammes und die Beteiligung der Stadtverwaltung daran, etwa in Form fi‐ nanzieller Unterstützung für Nichtregierung‐ sorganisationen. Das Krakauer Zentrum veranstaltete Vor‐ träge zum Thema „Formen der Sozialhilfe und deren Erreichbarkeit” und „Verbraucherrechte – Rechtsbeachtung und deren Durchsetzung”. In Wrocław fanden zwei Veranstaltungen statt: Vorträge über Förderungsmöglichkeiten für Behinderte seitens des Landkreiszentrums für Familienunterstützung [Powiatowe Cen‐ trum Pomocy Rodzinie] sowie Schulungen zu rechtlichen und medizinischen Fragen, weil Be‐ ratung dieser Art von den durch das Dritte Reich Geschädigten Personen am meisten ge‐ braucht wird. Großer Beliebtheit erfreuten sich die Treffen in Gdańsk, wo Möglichkeiten der Beantragung von gesetzlichen Rentenzuschüssen beim Amt für Kriegsveteranen und Verfolgte bespro‐ chen wurden. An der Besprechung vom 26. Ja‐ nuar nahmen ca. 100 Personen teil. Eine Schulung unter dem Titel „Wie erstellt man ein Testament, Erbschaftsangelegenhei‐ ten” wurde durch den SIDI‐Infopoint in Szcze‐ cin organisiert. Ein anderes interessantes Treffen hatte Erinnerungen ehemaliger KZ‐Häf‐ tlinge und deren Bedeutung für die polnische und deutsche Gesellschaft als Leitmotiv. Es be‐ teiligten sich daran Autoren des Erinnerungs‐ bandes „Złodzieje wiary i nadziei” [Glaubens‐ und Hoffnungsdiebe]. Großen Interesses er‐ freute sich auch die in Szczecin organisierte Schulung zu gesunder Ernährung und zur Er‐ haltung einer guten körperlichen und geistigen Kondition nach dem 80. Lebensjahr. In Zamość wurde eine Reihe interessanter Schulungen im rechtlichen und medizinischen Bereich organisiert. Die Themen lauteten: „Die häufigsten zivilrechtlichen Fragen bezüglich Senioren. Wie sind komplexe Rechtsvorschrif‐ ten auf einfache und klare Art und Weise zu verstehen” und „Vorbeugungsmaßnahmen zur Besserung der Lebensqualität und ‐dauer”. dotyczące seniorów, a więc jak rozumieć za‐ wiłe przepisy prawa w sposób łatwy i przejrzy‐ sty” oraz „Działania profilaktyczne poprawiające jakość i długość życia”. Pierwsze dotyczyło sporządzania testamentu, dziedziczenia usta‐ wowego, zachowku, umowy darowizny, ali‐ mentów itp. W przypadku drugiego poruszano kwestie odpowiedniej diety, ograniczenia na‐ łogów, aktywnych form spędzania czasu, badań profilaktycznych. Kolejne spotkanie „Me‐ dyczno‐prawny aspekt praw pacjenta jako praw człowieka w myśl obowiązujących unor‐ mowań prawnych”. Zawarte kwestie doty‐ czyły prawa do prywatności i godności, informacji, podejmowania decyzji, poufności, dodatkowej opieki, poszanowania wyznawa‐ nych wartości, przekonań religijnych i filozo‐ ficznych, skarg i dochodzeń roszczeń oraz przybliżenie praw pacjenta, respektowanych przez zakłady opieki zdrowotnej, przez sa‐ mych lekarzy, pielęgniarki i cały personel me‐ dyczny, w pojęciu praktycznym. Ośrodki SIDI działają też jako centra wolon‐ tariatu socjalnego. Osobom poszkodowanym pomagało ok. 60 ochotników. Byli to przede wszystkim uczniowie szkół ponadpodstawo‐ wych, studenci oraz sami seniorzy. Osoby re‐ presjonowane w czasie wojny światowej jako 12 Sprawozdanie 2012 wolontariusze włączają się w prace komisji społecznych, powoływanych przy różnych pro‐ gramach humanitarnych, biorą udział w spot‐ kaniach edukacyjnych z młodzieżą, a także opiekują się innymi poszkodowanymi. Ideę niesienia pomocy osobom starszym oraz międzypokoleniowego dialogu propago‐ waliśmy w czasie spotkań organizowanych w szkołach ogólnokształcących w Warszawie (m.in. w LO im. Sobieskiego, LO im. Batorego, LO im. Baczyńskiego, LO im. Dąbrowskiego, LO im. Kilińskiego, LO im. Kuronia, LO im. Bohate‐ rów Powstania Warszawskiego 1944r., LO Sióstr Nazaretanek, LO im. Konarskiego, LO im. Kopernika, a także SP nr 289, Gimnazjum nr 36, Kolegium Pracowników Służb Społecznych oraz na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wy‐ szyńskiego w Warszawie) i innych miastach Polski (Zespole Szkół Publicznych w Tarnowcu, Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych nr 4 w Nowej Soli, Zespole Szkół nr 23 we Wrocła‐ wiu, LO im. Prusa w Żarach, XI LO im. Jadwigi i Wacława Zembrzuskich w Poznaniu, Zespole Szkół Akademickich IV LO i X Gimnazjum w Zie‐ lonej Górze, Fundacji M. Kolbe w Poznaniu, Gimnazjum nr 3 im. Kusocińskiego w Szczeci‐ nie oraz na Uniwersytecie Kazimierza Wiel‐ kiego w Bydgoszczy). Im ersten Themenbereich wurden Testa‐ ment‐Erstellung, gesetzliche Erben, Pflichtteil, Schenkungsvertrag, Alimente usw. behandelt. Im zweiten Themenbereich wurden Diäten, die Bekämpfung von Süchten, aktive Freizeitge‐ staltung und prophylaktische ärztliche Unter‐ suchungen besprochen. Das folgende Treffen behandelte „Medizinische und juristische Aspekte der Patientenrechte als Menschen‐ rechte im Sinne geltender Rechtsnormen”. Hier bezogen sich die Ausführungen auf das Recht auf Privatsphäre und Würde, auf Aus‐ kunft, auf selbständiges Entscheiden, Vertrau‐ lichkeit, zusätzliche Pflege, auf Beachtung ethischer Werte, der religiösen und philosop‐ hischen Überzeugungen, das Recht auf Be‐ schwerden und das Geltendmachen von Ansprüchen, auf die Erläuterung von Patien‐ tenrechten, die Krankenhäuser und Ärzte, Krankenschwestern und das gesamte Personal in der Praxis zu respektieren haben. Die SIDI‐Infopoints fungieren auch als Zen‐ tren für den sozialen Freiwilligendienst. Den ehemaligen NS‐Opfern wurde von ca. 60 Frei‐ willigen geholfen. Es handelte sich hauptsäch‐ lich um Schüler von Oberschulen, Studenten, aber auch um andere Senioren. Die im Zweiten Weltkrieg verfolgten Personen engagieren sich z.B. in sozialen Ausschüssen, die für Pro‐ gramme humanitärer Hilfe berufen werden, sie nehmen an Bildungsgesprächen mit der Ju‐ gend teil oder pflegen andere ehemalige NS‐ Opfer. Die Idee der Hilfeleistung für ältere Men‐ schen und des Generationendialogs verbreite‐ ten wir bei Treffen in mehreren Warschauer Allgemeinbildenden Oberschulen und Gymna‐ sien, aber auch an der Warschauer Universität und in Fachhochschulen. Solche Treffen wur‐ den ebenfalls in anderen Städten organisiert, nicht nur dort, wo die SIDI‐Netzwerkstellen ar‐ beiten. Informationen über das Projekt des Freiwil‐ ligendienstes, über Beratungs‐ und aktivie‐ rende Tätigkeiten wurden direkt in den SIDI‐Infopoints, über Medien (z.B. auf den Por‐ talen www.senior.pl, www.udskior.gov.pl, www.ngo.pl– skrzynka dobroci = Güte‐Mail‐ box), über Kontakte mit Einrichtungen, Senio‐ renverbänden und Organisationen, welche ältere Menschen betreuen, vermittelt. Zu un‐ seren wichtigen Partner in diesem Bereich ge‐ hören folgende Einrichtungen und Organisationen: das Maximilian‐Kolbe Werk, Fundacja 50+ [Stiftung 50+], Mali Bracia Ubo‐ gich, die Klinik für Kombattanten in Warschau in der Litewska Straße, die Klinik für Kombat‐ tanten beim Krankenhaus im Wohnviertel Praga, die Stiftung für Soldaten der Heimatar‐ mee (AK), der Polnische Verband der Rentner Geschäftsbericht 2012 13 Informacje o projekcie wolontariackim, działal‐ ności informacyjno‐doradczej i aktywizującej były przekazywane odbiorcom projektu w bezpośred‐ nim kontakcie w punktach SIDI, za pośrednic‐ twem mediów (np. na portalu www.senior.pl, www.udskior.gov.pl, www.ngo.pl – skrzynka dobroci), poprzez kontakty z instytucjami i or‐ ganizacjami seniorskimi oraz otaczającymi opieką osoby starsze. Naszymi partnerami były między innymi takie instytucje i organizacje jak Maximilian‐Kolbe Werk, Fundacja 50+, Mali Bracia Ubogich, Przychodnia dla Kombatan‐ tów w Warszawie przy ul. Litewskiej, Przychod‐ nia dla Kombatantów przy Szpitalu Praskim, Fundacja Pomocy na Rzecz Żołnierzy AK, Pol‐ ski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów oraz inne związki i stowarzyszenia zajmujące się osobami represjonowanymi w czasie II wojny światowej. Pomoc humanitarna Fundacja „Polsko‐Niemieckie Pojednanie” od dwudziestu lat niesie pomoc żyjącym ofia‐ rom niemieckiego nazizmu. W tym czasie wy‐ płaciła poszkodowanym przeszło 4 miliardy 800 milionów zł, pochodzących z różnych fun‐ duszy zagranicznych. Udzielenie pomocy około milionowi beneficjentów nie kosztowało budżetu państwa ani złotówki. FPNP posiada ogromne doświadczenie w realizacji projek‐ tów pomocy humanitarnej, medycznej i mate‐ rialnej osobom starszym, a powierzone jej działania wykonuje w sposób dużo bardziej efektywny i znacznie tańszy, niż robią to insty‐ tucje państwowe lub inne organizacje. Benefi‐ cjentami tej pomocy są nie tylko Polacy mieszkający w Polsce, ale również Polacy za granicą. Pomoc Fundacji (głównie finansowa) trafiła do Polaków w 54 krajach świata. Programy pomocy z dotacji Deutsche Bahn AG W 2010 roku Fundacja „Polsko‐Niemieckie Pojednanie”, wspólnie z Polskim Związkiem Byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych oraz Sto‐ warzyszeniem Polaków Poszkodowanych und Invaliden sowie andere Verbände, die sich für die im Zweiten Weltkrieg verfolgten Men‐ schen einsetzen. Humanitäre Hilfe Die Stiftung „Polnisch‐Deutsche Aussöh‐ nung“ leistet seit über zwanzig Jahren Hilfe an überlebenden NS‐Opfer. In dieser Zeit wurden an Geschädigte über 4,8 Milliarden PLN aus un‐ terschiedlichen ausländischen Fonds ausge‐ zahlt. Diese Leistungen an ca. eine Million Betroffene kosteten den polnischen Staat‐ shaushalt nicht einen Złoty. Die FPNP sam‐ melte reiche Erfahrungen bei der Umsetzung der Projekte humanitärer, medizinischer und materieller Hilfe für ältere Menschen. Die ihr übertragenen Aufgaben erfüllte die Stiftung viel effizienter und billiger als es staatliche oder andere Einrichtungen könnten. Empfänger die‐ ser Unterstützung waren nicht nur die im Land, sondern auch die im Ausland lebenden Polen. Die durch die Stiftung geleistete (haup‐ tsächlich finanzielle) Hilfe erreichte die Men‐ schen in 54 Ländern weltweit. Hilfsprogramm aus der Spende der Deutschen Bahn AG Im Jahr 2010 hat die Stiftung „Polnisch‐ Deutsche Aussöhnung“ zusammen mit dem Polnischen Verband Ehemaliger Politischer Häftlinge der NS‐Gefängnisse und Konzentra‐ tionslager, mit der Vereinigung der durch das Dritte Reich Geschädigten Polen sowie in Zu‐ sammenarbeit mit Partnerorganisationen der deutschen Stiftung „Erinnerung, Verantwor‐ tung und Zukunft” in Osteuropa von der Deutschen Bahn AG eine finanzielle Zuwen‐ dung für die Umsetzung von Programmen hu‐ manitärer Hilfe für überlebende NS‐Opfer vereinbart. Die Verhandlungen resultierten in der Ents‐ cheidung des Konzernvorstands der Deut‐ schen Bahn AG für eine Spende in Höhe von fünf Mio. Euro für humanitäre Hilfe zugunsten der lebenden NS‐Opfer in Mittel‐ und Osteu‐ ropa. Die Spende wurde auf das Konto der EVZ‐Stiftung überwiesen, die diese Mittel für die Umsetzung konkreter Hilfsprogramme in einzelnen Ländern überweist und diese Umset‐ zung in den Jahren 2011‐2013 koordiniert. Programm der sozialen und medizinischen Hilfe Im Jahre 2012 wurde das „Programm der so‐ zialen und medizinischen Hilfe“ fortgesetzt. Unterstützung in Form einmaliger Beihilfen leisteten wir an die meist bedürftigen NS‐ Opfer, welche sich schon in vorherigen Jahren mit Anträgen auf Unterstützung an uns ge‐ wendet hatten, indem sie medizinische Doku‐ mentation und Informationen über ihre materielle Situation zusammenstellten. 2012 ist es uns gelungen, im Rahmen dieses Pro‐ Geschäftsbericht 2012 15 przez III Rzeszę, a także we współpracy z in‐ nymi organizacjami partnerskimi niemieckiej Fundacji „Pamięć, Odpowiedzialność i Przy‐ szłość” w Europie Wschodniej, wynegocjowała z Deutsche Bahn AG dotację finansową na rea‐ lizację programów pomocy humanitarnej na rzecz żyjących ofiar represji niemieckich. W wy‐ niku tych negocjacji zarząd koncernu Deutsche Bahn AG podjął decyzję o przekazaniu daro‐ wizny w wysokości 5 mln euro na pomoc hu‐ manitarną dla żyjących ofiar prześladowań nazistowskich w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Pieniądze zostały przekazane na konto niemieckiej Fundacji Federalnej EVZ, która przekazuje środki na prowadzenie kon‐ kretnych programów pomocy w poszczegól‐ nych krajach i nadzoruje ich realizację w latach 2011‐2013. Program pomocy socjalnej i medycznej W 2012 roku kontynuowaliśmy „Program pomocy socjalnej i medycznej”. Pomoc tę w postaci jednorazowych zasiłków kierowa‐ liśmy do najbardziej potrzebujących ofiar na‐ zizmu, które już w poprzednich latach zwróciły się do Fundacji z wnioskami o wsparcie, przed‐ stawiając dokumentację medyczną oraz infor‐ macje o sytuacji materialnej. W 2012 roku w ramach tego programu udało się nam pomóc ponad 1400 osobom, a łączna kwota tej pomocy wyniosła 1 014 300 zł. Ponadto w 2012 roku 19 osób otrzymało pomoc na łączną kwotę 13600 zł w ramach „Programu zapo‐ móg specjalnych”, przeznaczonego dla osób poszkodowanych przez III Rzeszę, które nigdy nie otrzymały żadnych świadczeń finansowych z Fundacji i znalazły się w bardzo ciężkiej sytua‐ cji materialnej i życiowej. Program sanatoryjny Od maja 2011 roku do października 2012 roku „Fundacja Polsko‐Niemieckie Pojednanie” pro‐ wadziła „Program sanatoryjny przeznaczony dla ofiar prześladowań nazistowskich w Pol‐ sce”. Celem programu była poprawa jakości życia osób poszkodowanych przez Trzecią Rze‐ szę, które dzisiaj cierpią na wiele przewlekłych gramms über 1400 Personen Hilfe zukommen zu lassen. Der Gesamtbetrag dieser Hilfen be‐ trug 1 014 300 PLN. Im Jahre 2012 erhielten da‐ rüber hinaus 19 Personen Unterstützung im Gesamtwert von 13600 PLN im Rahmen des Fonds für Härtefälle für durch das Dritte Reich Geschädigte Personen, die keine finanziellen Leistungen von der Stiftung erhalten haben und sich in schwieriger Finanz‐ und Lebenslage befinden. Sanatorium – Programm Von Mai 2011 bis Oktober 2012 realisierte die Stiftung „Polnisch‐Deutsche Aussöhnung“ das „Sanatorium‐Programm für NS‐Opfer in Polen”. Ziel des Programms war die Verbesse‐ rung der Lebensqualität der durch das Dritte Reich Geschädigten Polen, die heute unter mehreren chronischen Krankheiten infolge der Kriegserlebnisse, der Haft in KZ‐Lagern, Ge‐ fängnissen, Ghettos oder der Zwangsarbeit lei‐ den. Dank dem Programm konnten ehemalige NS‐Opfer unentgeltlich eine Zwei‐Wochen‐Kur in einem polnischen Kurort in Anspruch neh‐ men. Für das Programm wurden folgende Kuran‐ stalten gewählt: Bochnia bei Krakau (für neuro‐ logisch und rheumatisch Kranke, für Bewegungsgestörte, für Krankheiten der oberen und unteren Atemwege), Ciechocinek (Hörstö‐ rungen, Blutkreislauf ‐ Krankheiten der oberen und unteren Atemwege, Diabetes, multiple Skle‐ rose und Rehabilitation der Frauen nach Mastek‐ tomie), Ustronie Morskie (Herzkrankheiten, Bewegungskrankheiten, Hör‐ und Sehstörungen, für leicht Behinderte, neurologisch Kranke), Inowrocław (Bewegungsstörungen, rheumatis‐ che Krankheiten, Nervensystem‐Krankheiten und des Atmungssystems), Konstancin (Bewe‐ gungsdysfunktionen, Herzkrankheiten und Blut‐ hochdruck, Krankheiten des Nervensystems und Atmungssystems), Jelenia Góra (Rheumatologie, Orthopädie, Urologie, Augenheilkunde) und Na‐ łęczów (Herzkrankheiten, Bluthochdruck, post‐ traumatische Rehabilitation und Krankheiten der oberen Atemwege). Für das Programm meldeten sich über 4100 Personen. Anträge wurden durch eine eh‐ renamtliche Kommission beurteilt, die aus Ver‐ tretern der NS‐Opfer, einem medizinischen Berater und Mitarbeitern der Stiftung bestand. Aufgrund der zuerkannten Finanzmittel muss‐ te die Zahl der Begünstigten beschränkt wer‐ schorzeń, związanych z przeżyciami wojen‐ nymi, pobytem w obozach koncentracyjnych, więzieniach, gettach, na robotach przymuso‐ wych. Dzięki jego realizacji osoby poszkodo‐ wane przez Trzecią Rzeszę mogły bezpłatnie skorzystać z dwutygodniowych kuracji w jed‐ nym z polskich uzdrowisk. Wybrano ośrodki uzdrowiskowe w Bochni k/Krakowa (profil neurologiczny, reumatyczny, dysfunkcja ruchu oraz schorzenia górnych i dolnych dróg oddechowych), Ciechocinku (schorzenia narządu ruchu, układu krążenia, chorób górnych i dolnych dróg oddechowych, cukrzyca, stwardnienie rozsiane oraz rehabili‐ tacja kobiet po mastektomii), Ustroniu Mor‐ skim (schorzenia kardiologiczne, narządu ruchu, słuchu i wzroku, osoby z lekkim upośle‐ dzeniem umysłowym, schorzenia neurolo‐ giczne), Inowrocławiu (choroby narządu ruchu, reumatologiczne, układu nerwowego i oddechowego), Konstancinie (dysfunkcja na‐ rządu ruchu, schorzenia kardiologiczne i nad‐ ciśnienie, choroby układu nerwowego i oddechowego), Jeleniej Górze (reumatolo‐ gia, ortopedia, urologia, okulistyka) i Nałęczo‐ wie (schorzenia kardiologiczne, nadciśnienie, rehabilitacja pourazowa i schorzenia górnych dróg oddechowych). Do programu sanatoryjnego zgłosiło się ponad 4100 osób. Wszystkie wnioski rozpat‐ rzyła Komisja społeczna, w skład której wcho‐ dzili przedstawiciele ofiar nazizmu, konsultant medyczny i pracownicy Fundacji. Liczbę bene‐ ficjantów programu ograniczały środki finan‐ sowe przyznane na jego realizację. W sumie 998 osób skorzystało z dwutygodniowych tur‐ nusów rehabilitacyjnych, których koszt wy‐ niósł ogółem 1 483 985 zł. Szkolenia dla opiekunów W ramach projektu wspieranego przez Nie‐ miecką Fundację „Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość” z dotacji koncernu Deutsche Bahn AG w listopadzie 2012 roku przeprowa‐ dziliśmy pierwsze szkolenie opiekunów senio‐ rów i osób niepełnosprawnych. Zależało nam przede wszystkim na przygotowaniu jak naj‐ den. Insgesamt nahmen 998 Personen an der Zwei‐Wochen‐Rehabilitationskur teil, die Ge‐ samtkosten betrugen 1.483 985 PLN. Schulungen für Betreuer Im Rahmen des durch die Bundesstiftung „Erinnerung, Verantwortung und Zukunft“ un‐ terstützten Projektes aus der Spende des Kon‐ zernes Deutsche Bahn AG konnten wir im November die erste Schulung für Betreuer von Senioren und Behinderten durchführen. Am wichtigsten war uns, ein möglichst gutes Kon‐ zept des Kurses, des Schulungsprogramms und der Aufnahmegrundsätze zu erarbeiten. Wir wollten, dass die Schulungen in Zusammenar‐ beit mit erfahrenen Trainern und Pflegeeinrich‐ tungen (Altenpflegeheimen, Krankenhäusern, Hospizen) erfolgen, daher spielte die Wahl ent‐ sprechender Firmen und Einrichtungen eine große Rolle. Den „Pilotkurs“ organisierte für uns Caritas in Łódź in Zusammenarbeit mit der Firma „Media House“. Im Rahmen des Pilotpro‐ jektes mit 100 Unterrichtsstunden – Vorträge und Workshops – wurden 30 Senioren‐ und Be‐ hindertenbetreuer geschult. Das gesamte Pro‐ jekt wird bis August 2014 dauern, die Schulung von insgesamt 300 Betreuern ist geplant. Sachhilfe Die Stiftung „Polnisch‐Deutsche Aussöh‐ nung“ führt schon seit Jahren mit Erfolg das Programm der Sachhilfe durch, das auf der Be‐ schaffung von neuen und gebrauchten Rehabi‐ litationsgeräten und deren unentgeltlicher Übergabe an Geschädigte beruht. Seit mehre‐ ren Jahren erhalten wir gebrauchte Rollstühle, Gehhilfen und andere Rehabilitationsgeräte von Firmen und Einrichtungen aus Deutschland, hauptsächlich von der Firma „Schulte‐Derne“ aus Brandenburg. Im Jahre 2012 kauften wir zu‐ sätzlich noch 193 unterschiedliche Rehabilita‐ tionsgeräte aus Mitteln der Spende der Deutschen Bahn AG. Im Jahre 2012 erwarben wir insgesamt 242 Hilfsmittel verschiedener Art, darunter 188 Rollstühle, 30 Gehhilfen mit 4 Rä‐ dern sowie Anti‐Dekubitus‐Matratzen, Sauer‐ stoffkonzentratoren, Badestühle, sanitäre Stühle usw. Im Jahre 2012 schenkten wir Rehabilitation‐ sgeräte an 139 Einzelpersonen sowie an folgende Einrichtungen: Fundacja Pomnik‐Hospicjum Miastu Oświęcim [Stiftung Denkmal – Hospiz der Stadt Oświęcim] – 30 Rollstühle, Pflegeheim „Na Przedwiośniu” [„Vorfrühling“] in Międzylesie – 28 Rollstühle, Stiftung „Nasze Zdrowie” [„Un‐ Geschäftsbericht 2012 19 lepszej koncepcji kursu, programu szkolenia i zasad rekrutacji. Chcemy, aby szkolenia były prowadzone we współpracy z doświadczo‐ nymi trenerami i ośrodkami opieki (domy opieki, szpitale, hospicja), dlatego kluczową rolę odgrywa tu wybór odpowiednich firm i in‐ stytucji. Pilotażowy kurs przeprowadził dla nas łódzki Caritas we współpracy z firmą Media House. W ramach projektu pilotażowego obej‐ mującego 100 godzin zajęć – wykładów oraz zajęć praktycznych – przeszkolenie przeszło 30 opiekunów seniorów i osób niepełnospraw‐ nych. Cały projekt będzie realizowany do sierp‐ nia 2014 roku i przewiduje przeszkolenie 300 opiekunów. Zamojskie Centrum Wolontariatu w Zamościu – 1 wózek inwalidzki. Pomagają pomagać Pomoc rzeczowa Fundacja „Polsko‐Niemieckie Pojednanie” już od lat z powodzeniem prowadzi program pomocy rzeczowej, który polega na pozyski‐ waniu i nieodpłatnym przekazywaniu osobom poszkodowanym używanego a także nowego sprzętu rehabilitacyjnego. Od kilku lat otrzy‐ mujemy używane wózki inwalidzkie, chodziki i inny sprzęt rehabilitacyjny od firm i instytucji z Niemiec, przede wszystkim od firmy Schulte‐ Derne z Brandenburga. W 2012 roku dokona‐ liśmy także zakupu 193 sztuk różnego sprzętu rehabilitacyjnego dzięki środkom finansowym pochodzącym z darowizny Deutsche Bahn AG. W sumie w 2012 roku pozyskaliśmy 242 sztuk różnego rodzaju sprzętu rehabilitacyjnego, w tym 188 wózków inwalidzkich, 30 chodzi‐ ków czterokołowych, a także materace prze‐ ciwodleżynowe, koncentratory tlenu, krzesła łazienkowe i sanitarne itp. W 2012 roku sprzętem rehabilitacyjnym ob‐ darowaliśmy 139 osób indywidualnych. Sprzęt otrzymały od nas także organizacje: Fundacja Pomnik‐Hospicjum Miastu Oświęcim – 30 wóz‐ ków inwalidzkich, Dom Pomocy Społecznej „Na Przedwiośniu” w Międzylesiu – 28 wóz‐ ków, Fundacja „Nasze Zdrowie” w Starachowi‐ cach – 20 wózków, a także kule i koncentratory tlenu, Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi w Laskach – 27 wózków inwalidzkich, Świa‐ towy Związek Żołnierzy AK‐okręg Wileński – 1 wózek inwalidzki, 2 chodziki czterokołowe, 20 Sprawozdanie 2012 Szczególny wkład w realizację programów pomocowych oraz rozwój sieci Informacji, Do‐ radztwa i Integracji dla ofiar prześladowań na‐ zistowskich i ich rodzin wniosły: Stowarzyszenie Polaków Poszkodowanych przez III Rzeszę i Polski Związek Byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyj‐ nych. Ponadto w realizację wszystkich progra‐ mów pomocy humanitarnej, które prowadzi Fundacja, angażują się społecznie przedstawi‐ ciele różnych środowisk ofiar nazizmu i organi‐ zacji zrzeszających osoby poszkodowane przez III Rzeszę. Wchodzą oni w skład komisji społecznych rozpatrujących wnioski o przyzna‐ nie pomocy. Wkładają wiele pracy i serca w to, aby skromna pomoc jakiej możemy udzielić trafiła do najbardziej potrzebujących, a środki były efektywnie wykorzystane i sprawiedliwie podzielone. Działania na rzecz obrony interesów oraz aktywizacji i integracji seniorów Od początku swojego istnienia Fundacja „Polsko‐Niemieckie Pojednanie” podejmuje różne działania lobbingowe na rzecz osób star‐ szych – poszkodowanych przez Trzecią Rze‐ szę. Według dostępnych danych w Polsce żyje jeszcze ok. 5 milionów osób urodzonych przed lub w czasie II wojny światowej, w tym pół mi‐ liona osób to bezpośrednie ofiary prześlado‐ sere Gesundheit“] in Starachowice – 20 Rol‐ lstühle, Krücken und Sauerstoffkonzentratoren, Blindenbetreuungsgesellschaft in Laski – 27 Rol‐ lstühle, Weltverband der Soldaten der Volksar‐ mee, Bezirk Vilnius: 1 Rollstuhl, 2 Gehhilfen mit 4 Rädern, Freiwilligenzentrum in Zamość: 1 Rol‐ lstuhl. Sie helfen uns beim Helfen Einen besonderen Beitrag zur Umsetzung der Hilfsprogramme und Entwicklung des Netzwerkes für Information, Beratung und In‐ tegration für ehemalige NS‐Opfer und ihre Fa‐ milien leisteten die Vereinigung der durch das Dritte Reich Geschädigten Polen [Stowarzysze‐ nie Polaków Poszkodowanych przez III Rze‐ szę] und der Polnische Verband Ehemaliger Politischer Häftlinge der NS‐Gefängnisse und Konzentrationslager [Polski Związek Byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych]. Außerdem enga‐ gieren sich in der Umsetzung aller durch die Stiftung geführten Programme der humanitä‐ ren Hilfe die Vertreter mehrerer Kreise der NS‐ Opfer und Verbände. Sie arbeiten ehrenamtlich in Kommissionen, welche Anträge auf Hilfezu‐ erkennung prüfen. Sie verwenden viel Mühe und Herzblut darauf, dass die bescheidene Hilfe, die wir leisten können, möglichst viele Be‐ dürftige erreicht und dass die Mittel effektiv ge‐ nutzt und richtig aufgeteilt werden. Interessenschutz, Aktivierung und Integration der Senioren Seit dem Anfang ihrer Tätigkeit betreibt die Stiftung „Polnisch‐Deutsche Aussöhnung“ Lobbyarbeit zu Gunsten alter Menschen, die zu den ehemaligen Opfern des Dritten Reiches zä‐ hlen. Laut uns verfügbaren Angaben leben in Polen noch ca. 5 Millionen Menschen, die vor oder während des II. Weltkriegs geboren sind. Eine halbe Million davon sind direkte Opfer von Verfolgung, hauptsächlich NS‐Verfolgung. Die jetzige Lage dieser Menschen ist häufig dramatisch: 63% der Personen, die bei der Stif‐ tung Hilfe beantragen, leben allein; 80 % davon haben Einnahmen bis 1200 PLN pro Monat, 9 % haben Einkommen in Höhe von 700 PLN und nur 1,4% erhalten Renten über 2000 PLN. Ihre gesundheitliche Situation ist ebenfalls sehr schwierig. Neben den für das Alter typischen Problemen leiden diese Menschen unter chro‐ nischen Erkrankungen infolge von Kriegserleb‐ nissen, der Haft in Konzentrationslagern, Gefängnissen und Ghettos. Es handelt sich dabei sowohl um somatische Leiden – pulmo‐ nologisch, das Knochen‐ und Gelenksystem betreffend, als auch um psychische – Depres‐ sion, psychoorganisches Syndrom, Post‐Lager‐ Asthenie und posttraumatischen Stress. Folge dieser Krankheiten ist fehlende Selbständig‐ keit und gesellschaftliche Isolation. In vielen Fällen ist für diese Menschen die Stiftung „Pol‐ nisch‐Deutsche Aussöhnung“ der einzige Ver‐ bündete, der den Kampf um Hilfe für sie aufnimmt. Die Stiftung aktiviert die älteste Ge‐ neration und regt die Aktivität von vielen Ver‐ bänden an, die durch das Dritte Reich Geschädigte Menschen vereinen. In Anbet‐ racht des fortgeschrittenen Alters der Mitglie‐ der dieser Verbände ist die Hilfe sehr wichtig. Die Stiftung „Polnisch‐Deutsche Aussöh‐ nung“ arbeitet eng mit gesellschaftlichen Or‐ ganisationen zusammen, die Kriegsveteranen und NS‐Opfer in Polen vereinigen. Zu unseren aktivsten Partnern gehören in den letzten Jah‐ ren u.a. die Vereinigung der durch das Dritte Reich Geschädigten Polen [SPP], der Polnische Verband Ehemaliger Politischer Häftlinge der Geschäftsbericht 2012 21 wań – głównie nazistowskich. Ich obecna sy‐ tuacja życiowa jest bardzo często wręcz dra‐ matyczna – 63% osób, które zwracają się o pomoc do Fundacji, to osoby samotne, 80 % z nich osiąga dochody nie przekraczające 1200 zł miesięcznie, dochody na poziomie 700 zł osiąga 9%, a emerytury powyżej 2000 zł otrzymuje zaledwie 1,4% z nich. Sytuacja zdro‐ wotna tych osób jest bardzo trudna. Oprócz ty‐ powych dla wieku starszego problemów zdrowotnych, cierpią oni na przewlekłe scho‐ rzenia związane z przeżyciami wojennymi, pobytem w obozach koncentracyjnych, wię‐ zieniach, gettach. Są to zarówno schorzenia somatyczne – pulmonologiczne, układu kos‐ tno‐stawowego, jak i psychiczne – depresja, zespół psychoorganiczny, astenia poobozowa, zespół stresu pourazowego. Skutkiem tych chorób jest brak samodzielności i społeczna izolacja. W wielu przypadkach jedynym aktywnym sojusznikiem tych osób, organizacją, która po‐ dejmuje realną walkę o pomoc dla nich, jest właśnie Fundacja „Polsko‐Niemieckie Pojedna‐ nie”. Fundacja aktywizuje najstarszą generację i pobudza funkcjonowanie kilkudziesięciu or‐ ganizacji zrzeszających osoby poszkodowane przez Trzecią Rzeszę, które biorąc pod uwagę zaawansowany wiek swoich członków, coraz bardziej tej pomocy potrzebują. 22 Sprawozdanie 2012 Fundacja „Polsko‐Niemieckie Pojednanie” blisko współpracuje z organizacjami społecz‐ nymi, zrzeszającymi kombatantów i osoby po‐ szkodowane przez reżim nazistowski w Polsce. Do najbardziej aktywnych naszych partnerów w ostatnich latach należą między innymi: Sto‐ warzyszenie Polaków Poszkodowanych przez III Rzeszę, Polski Związek Byłych Więźniów Po‐ litycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych, Światowy Związek Żołnie‐ rzy Armii Krajowej, Ogólnopolski Związek Żoł‐ nierzy Batalionów Chłopskich, Stowarzyszenie Żydów Kombatantów i Poszkodowanych w II Wojnie Światowej, Stowarzyszenie Dzieci Holocaustu, Związek Kombatantów RP i By‐ łych Więźniów Politycznych, Fundacja Moje Wojenne Dzieciństwo, Stowarzyszenie Dzieci Zamojszczyzny. Organizacje te uczestniczą w realizacji projektów humanitarnych, eduka‐ cyjnych, inicjatywach związanych z upamięt‐ nianiem ofiar nazizmu oraz działaniach na rzecz porozumienia i pojednania. W Radzie Fundacji „Polsko‐Niemieckie Pojednanie” za‐ siadają wybitni działacze społeczni: Prezes SPP Zdzisław Lichtarski, Prezes Zarządu Głównego Światowego Związku Żołnierzy AK Stanisław Oleksiak, Wiceprezes Związku Powstańców Warszawskich Edmund Baranowski oraz były wieloletni Prezes Zarządu Głównego PZBWPHWiOK Stefan Kozłowski. NS‐Gefängnisse und Konzentrationslager [PZBWPHWiOK], der Weltverband der Solda‐ ten der Heimatarmee, der Gesamtpolnische Verband der Soldaten von Bauernbataillonen, die Vereinigung der Jüdischen Kombattanten und im II. Weltkrieg Geschädigten, die Vereini‐ gung der Kinder vom Holocaust, der Kombat‐ tantenverband der Republik Polen und Ehemaliger Politischer Häftlinge, die Stiftung Moje Wojenne Dzieciństwo [Meine Kriegskin‐ dheit] und der Verband der Kinder vom Za‐ mość‐Land. Diese Organisationen nehmen an humanitären und Bildungsprojekten, an Initia‐ tiven zum Gedenken an NS‐Opfer und an Akti‐ vitäten zwecks Verständigung und Versöhnung teil. In dem Stiftungsrat der Stiftung „Polnisch‐ Deutsche Aussöhnung“ sind herausragende Aktivisten tätig: Der Vorsitzende von SPP, Zdzi‐ sław Lichtarski, der Vorsitzende des Hauptvor‐ standes des Weltverbandes der Soldaten der Volksarmee, Stanisław Oleksiak, der Stellv. Vor‐ sitzende des Verbandes der Warschauer Auf‐ ständischen, Edmund Baranowski und der ehemalige Vorsitzende des Hauptvorstandes von PZBWPHWiOK, Stefan Kozłowski. Am 5. Februar 2013 fand in Warschau ein Kongress des Polnischen Verbandes Ehemali‐ ger Politischer Häftlinge der NS‐Gefängnisse und Konzentrationslager statt, den die Stif‐ tung „Polnisch‐Deutsche Aussöhnung” mitve‐ ranstaltete. Der Verband unter Leitung von Herrn Stanisław Zalewski ist heute die größte Organisation der ehemaligen KZ‐Häftlinge in Polen. Der Verband ist auf dem gesamten Ge‐ biet Polens präsent, besitzt 15 Niederlassun‐ gen, 9 selbständige Regionalstellen und 13 selbständige Vertretungen in Kreisen der NS‐Opfer, wo Bildungsveranstaltungen mit der Jugend organisiert, verschiedene Anlässe ge‐ feiert, Gedenkstätten gepflegt, Probleme des Milieus der NS‐Opfer zu lösen versucht wer‐ den. Dank dem Engagement der Mitglieder kann sich der Verband aktiv für das Gedenken an den Kampf um die Unabhängigkeit und das Martyrium der polnischen Nation in den Jahren 1939‐1945 einsetzen sowie für das Bewahren der Erinnerung an die Opfer des Nationalsozia‐ lismus. Die besonderen Verdienste des Vereins liegen im Bereich der Verbreitung der histori‐ 5 lutego 2013 roku w Warszawie odbył się II Kongres Nadzwyczajny oraz Kongres Zwy‐ czajny Polskiego Związku Byłych Więźniów Po‐ litycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych współorganizowany przez Fundację „Polsko‐Niemieckie Pojednanie”. Związek kierowany przez Stanisława Zalew‐ skiego jest dziś jedną z największych organiza‐ cji kombatanckich w Polsce. Obejmuje swoim zasięgiem obszar całego kraju, ma 15 oddzia‐ łów okręgowych, 9 samodzielnych kół rejono‐ wych i 13 samodzielnych kół środowiskowych, które organizują spotkania edukacyjne z mło‐ dzieżą, uroczystości okolicznościowe, otaczają opieką miejsca pamięci, działają na rzecz roz‐ wiązywania problemów środowiska ofiar na‐ zizmu. Dzięki społecznemu zaangażowaniu swoich członków, organizacja prowadzi ak‐ tywną działalność na rzecz upamiętniania walki o niepodległość i martyrologii narodu polskiego w latach 1939‐1945, zachowania pa‐ mięci o ofiarach niemieckiego nazizmu. Związek ten ma szczególne zasługi dla propagowania prawdy historycznej o niemieckich obozach koncentracyjnych i upamiętniania losów po‐ mordowanych w nich polskich więźniów. W 2012 roku rozpoczęliśmy realizację pro‐ jektu lobbingowego mającego na celu ochronę interesów osób poszkodowanych przez reżim nazistowski, zapewnienie im godnego miejsca w społeczeństwie, przeciwdziałanie ich wyklu‐ 24 Sprawozdanie 2012 czeniu z życia obywatelskiego oraz uwrażliwie‐ nie polskiej opinii publicznej na potrzeby tej grupy społecznej. Jest to projekt finansowany z dotacji niemieckich kolei, który będziemy rea‐ lizować do sierpnia 2014 roku. Projekt przewi‐ duje organizację konferencji, briefingów i spotkań z dziennikarzami, przygotowywanie raportów/artykułów i sprawozdań m.in. na temat socjalnej i zdrowotnej sytuacji ofiar Trze‐ ciej Rzeszy, skutków przeżyć wojennych, sys‐ temu opieki, możliwości aktywizacji społecznej generacji wojennej, a także organizację szko‐ leń dla opiekunów osób starszych i niepełnos‐ prawnych. Realizację projektu rozpoczęliśmy we wrześ‐ niu 2012 roku. 12 września odbyło się spotkanie z dziennikarzami, na którym rozmawialiśmy o problemie dyskryminacji osób starszych i po‐ trzebie przeciwdziałania ich społecznemu wy‐ kluczeniu. Nasze działania objęły pracę nad przygotowaniem publikacji „Niewolnicy pa‐ mięci”, przybliżającej sylwetki byłych więźniów obozów koncentracyjnych, osób niezwykle ak‐ tywnych w życiu zawodowym i publicznym, za‐ angażowanych społeczników, także – a może przede wszystkim – w jesieni swojego życia. Bohaterami tej publikacji są ludzie, którzy w swojej działalności pozazawodowej poświę‐ cili się misji zachowania pamięci o ofiarach na‐ zistowskich zbrodni i przekazywania młodzieży świadectwa o tamtym czasie. schen Wahrheit über deutsche Konzentration‐ slager und der Verewigung der Erinnerung an das Schicksal der dort ermordeten polnischen Häftlinge. Im Jahre 2012 haben wir ein Lobbying–Pro‐ jekt gestartet, dessen Ziel der Schutz der Inte‐ ressen der Opfer des NS‐Regimes, die Sicherstellung einer würdigen Position in der Gesellschaft, Maßnahmen gegen soziale Aus‐ grenzung und die Sensibilisierung der Öffen‐ tlichkeit in Polen für die Bedürfnisse dieser Gesellschaftsgruppe waren. Das Projekt wird mit den Mitteln aus der Spende der Deutschen Bahn bis August 2014 durchgeführt. Im Projekt sind Veranstaltungen von Konferenzen, Brie‐ fings und Terminen mit Journalisten vorgese‐ hen, die Erarbeitung von Berichten/Artikeln u.a. über die soziale und gesundheitliche Lage der Opfer des Dritten Reiches, die Folgen der Kriegserlebnisse, das Betreuungssystem, die mögliche soziale Aktivierung der Kriegsgene‐ ration sowie Schulungen für Betreuer der älte‐ ren und behinderten Menschen. Mit der Durchführung des Projektes began‐ nen wir im September 2012. Am 12. September dieses Jahres fand ein Termin mit Journalisten statt, mit denen das Problem der Diskriminie‐ rung älterer Menschen und die Notwendigkeit besprochen wurde, der sozialen Ausgrenzung dieser Menschen entgegenzuwirken. Wir kon‐ zentrierten uns auf die Vorbereitung der Pub‐ likation „Sklaven der Erinnerung“, in der einzelne ehemalige KZ ‐ Häftlinge vorgestellt werden, die gleichzeitig sehr aktive Menschen sind bzw. waren. Wir wollen Menschen zeigen, die sich in ihrem Berufs‐ und Gesellschaftsle‐ ben sehr engagiert haben, gleichzeitig ehre‐ namtlich tätig waren oder gerade im Herbst ihres Lebens sehr aktiv bleiben. Protagonisten dieser Veröffentlichung sind Menschen, die sich in ihrer außerberuflichen Tätigkeit der Mis‐ sion widmeten, die Erinnerung an Opfer der Naziverbrechen zu bewahren und vor der Ju‐ gend die damaligen Zeiten zu bezeugen. Über die Lebenslage der durch das Dritte Reich Geschädigten Polen informierten Vertre‐ ter der Stiftung in Besprechungen mit Senatoren und Abgeordneten des polnischen Parlamentes. Darüber hinaus nimmt die Stiftung „Polnisch‐ Deutsche Aussöhnung“ als Organisation, die die Interessen älterer Menschen, hauptsächlich NS‐ Opfer, vertritt, an regelmäßigen Sitzungen des Ausschusses für Gesellschaftlichen Dialog bzgl. älterer Menschen und Kriegsveteranen teil, wel‐ cher Nichtregierungsorganisationen versam‐ melt, die zu Gunsten der Senioren und Kriegsveteranen im Bereich Warschau aktiv sind. Im Jahr 2012 nahm die Stiftung an einer O sytuacji życiowej osób poszkodowanych przez Trzecią Rzeszę przedstawiciele Fundacji informowali na spotkaniach z senatorami i po‐ słami polskiego parlamentu. Ponadto Fundacja „Polsko‐Niemieckie Pojednanie” jako organi‐ zacja reprezentująca interesy ludzi starszych, przede wszystkim ofiar nazizmu, uczestniczy w regularnych posiedzeniach Komisji Dialogu Społecznego ds. Osób Starszych i Kombatan‐ tów, skupiającej organizacje pozarządowe, działające na rzecz seniorów i kombatantów na terenie Warszawy. W 2012 roku Fundacja uczestniczyła w ple‐ nerowej imprezie rodzinnej z okazji obchodów Międzynarodowego Dnia Osób Starszych, która odbyła się 30 września w Ogrodzie Sa‐ skim w Warszawie. Organizacje pozarządowe i instytucje miały tu okazję zaprezentowania oferty, z jakiej mogą korzystać seniorzy, przede wszystkim w dziedzinie aktywności społecznej i obywatelskiej, a także aktywności ruchowej i edukacji. Naszego stoiska nie za‐ brakło także na dorocznych „Senioraliach”. Głównym celem imprezy, która odbyła się 28 października w Bibliotece Uniwersytetu 26 Sprawozdanie 2012 Warszawskiego była promocja nowoczesnych form aktywizacji seniorów. Wolontariat Już od 2000 roku w pracy na rzecz ofiar na‐ zizmu pomagają Fundacji wolontariusze. Współpracują z nami zarówno Polacy, jak i młodzi ludzie z Niemiec i całej Europy. Wo‐ lontariusze pomagają nam w ramach wolonta‐ riatu socjalnego i instytucjonalnego. Wolontariat socjalny W ramach wolontariatu socjalnego ok. 60 wolontariuszy FPNP odwiedza starsze osoby w ich domach. Wolontariusze pomagają w drobnych pracach domowych, zakupach, przynoszą obiady, załatwiają sprawy w urzę‐ dach, towarzyszą swoim podopiecznym w wi‐ zytach u lekarza, w banku, na spacerach. Jest to cenna pomoc, zwłaszcza dla osób samo‐ tnych i niepełnosprawnych. Wspólne spotka‐ nia pomagają starszym osobom zapomnieć o samotności, chorobach i traumatycznych Familienveranstaltung im Freien aus Anlass des Internationalen Tages Älterer Menschen am 30. September in Ogród Saski (Park – Sächsischer Garten) in Warschau teil. Nicht‐ regierungsorganisationen und Einrichtungen hatten dort die Gelegenheit, ihr Angebot für Senioren zu präsentieren, hauptsächlich im Bereich der gesellschaftlichen Aktivität sowie der Bewegung und Bildung. Auch bei der alljährlichen „Senioralia” waren wir mit unserem kleinen Stand dabei. Das Hauptziel der Veranstaltung am 28. Oktober in der Bib‐ liothek der Warschauer Universität war die Präsentation moderner Formen der Senio‐ ren‐Aktivierung. Freiwilligendienst Schon seit dem Jahr 2000 wird der Stiftung bei der Arbeit zu Gunsten der NS‐Opfer durch Freiwillige geholfen. In dieser Funktion arbei‐ ten bei uns junge Menschen aus Polen, Deutschland und aus ganz Europa. Die Freiwil‐ ligen helfen im Rahmen des sozialen Freiwilli‐ gendienstes oder als Praktikanten im Büro. Sozialer Freiwilligendienst Im Rahmen des sozialen Freiwilligendien‐ stes besuchten ca. 60 Freiwillige der FPNP äl‐ tere Menschen zu Hause. Die Freiwilligen helfen dann bei kleinen Hausarbeiten, beim Einkaufen, bringen Mittagessen, erledigen For‐ malitäten in Ämtern, begleiten die Senioren beim Arzt, in der Bank oder beim Spazieren. Es ist eine wertvolle Hilfe, besonders für einsame und behinderte Menschen. Gemeinsame Tref‐ fen helfen den Senioren, ihre Einsamkeit, Krankheiten und traumatische Erlebnisse aus der Vergangenheit zu vergessen. Für junge Menschen sind die Treffen mit den Zeitzeugen eine besonders wertvolle Wissensquelle über den Zweiten Weltkrieg, Wissen dieser Art kön‐ nen sie aus Schulbüchern nicht schöpfen. Der soziale Freiwilligendienst dient der Vertiefung des Dialogs zwischen Generationen. Die meisten unserer im sozialen Dienst en‐ gagierten Freiwilligen sind Studenten und Schüler der Oberschulen. Man kann jedoch in jedem Alter zum Freiwilligen werden, unter un‐ seren Freiwilligen sind auch berufstätige und Geschäftsbericht 2012 27 przeżyciach z przeszłości. Dla młodych wolon‐ tariuszy spotkania ze świadkami historii są nie‐ zwykle cennym źródłem wiedzy o czasach II wojny światowej, wiedzy jakiej nie przekażą podręczniki. Wolontariat socjalny służy pogłę‐ bianiu dialogu międzypokoleniowego. Większość naszych wolontariuszy zaanga‐ żowanych w pracę socjalną to młodzież li‐ cealna i studenci. Wolontariuszem można jednak zostać w każdym wieku, wśród naszych ochotników są też ludzie czynni zawodowo i osoby starsze, które same w czasie wojny doznały represji, a dziś są gotowe pomagać innym potrzebującym. Wolontariat instytucjonalny Podczas kiedy wolontariat socjalny jest dla młodych ludzi głównie wyrazem altruizmu i daje radość z niesienia pomocy innym, wolon‐ tariat instytucjonalny. Daje im możliwość naby‐ cia kompetencji społecznych, organizacyjnych, 28 Sprawozdanie 2012 językowych, a także wiedzy merytorycznej i jest okazją sprawdzenia się w pracy zawodo‐ wej, odpowiadającej ich zainteresowaniom. Wolontariusze wspierają nas przy realizacji różnych projektów, uczestniczą w przygoto‐ wywaniu konferencji, spotkań, wystaw i publi‐ kacji. W ciągu całego 2012 roku pracowało w naszym biurze 12 wolontariuszy i praktykan‐ tów z Polski i z zagranicy. Wolontariat Europejski Już od 2008 roku angażujemy się w realiza‐ cję projektów EVS – wolontariatu europej‐ skiego, będącego częścią programu „Młodzież w Działaniu”. W 2012 roku kontynuowaliśmy dwa projekty, w które miały celu włączanie młodych ludzi w działania społeczne, pomoc ofiarom nazizmu, a także promowanie idei wo‐ lontariatu i propagowanie wartości europej‐ skich, w tym poszanowania dla różnorodności kulturowej. ältere Personen, die im Krieg selber unter Ver‐ folgung litten und heute anderen Bedürftigen Hilfe leisten wollen. Freiwilligendienst im Büro Der soziale Freiwilligendienst ist für junge Menschen vor allem Ausdruck von Selbstlosig‐ keit und der Freude über die Hilfe, die man an‐ deren leisten kann. Der Dienst im Büro ermöglicht den Freiwilligen, soziale, organisa‐ torische und sprachliche Kompetenzen sowie Fachwissen zu erwerben und stellt eine Gele‐ genheit dar, sich in einem Bereich zu betäti‐ gen, der dem eigenen Interesse entspricht. Freiwillige unterstützen uns bei der Durch‐ führung verschiedener Projekte, nehmen an Vorbereitungen von Konferenzen, Treffen, Ausstellungen und Veröffentlichungen teil. Im Jahre 2012 arbeiteten in unserem Büro 12 Frei‐ willige und Praktikanten aus Polen und dem Ausland. Europäischer Freiwilligendienst Schon seit 2008 engagieren wir uns in EVS‐ Projekten des europäischen Freiwilligendien‐ stes, der ein Teil des Programms „Youth in Action” ist. Im Jahre 2012 führten wir zudem zwei Projekte durch, deren Zweck es war, junge Menschen in soziale Tätigkeiten einzu‐ beziehen, zum Beispiel bezüglich der Hilfe für NS‐Opfer sowie der Verbreitung der Idee der Freiwilligendienste und europäischen Werte und des Respekts vor kultureller Vielfalt. An Projekten unter den Titeln „Volunta‐ rius=we” und „Face with Solidarity” nahmen vier junge Menschen aus Deutschland, Öster‐ reich, der Ukraine und Armenien teil. Jeder Teil‐ nehmer hatte seine „Schützlinge“ – durch das Dritte Reich Geschädigte Personen, die er zu Hause regelmäßig besuchte. Die Freiwilligen halfen ehemaligen NS‐Opfern, die im Pflege‐ und Sozialheim „Chemik” in der Korotyńskiego Straße in Warschau wohnen. Es wurden auch Gruppenprojekte durchgeführt. Dank der Ini‐ tiative und dem Engagement der Europäischen Freiwilligen konnte die FPNP ihr Bildungsange‐ bot erweitern. 2012 fanden u.a. regelmäßige Gespräche über deutsche Literatur für Deutschliebhaber statt. Im Februar 2012 wur‐ den wochenendliche Journalisten‐ Workshops zum Thema „Dialog zwischen Generationen“ organisiert. Ergebnisse der Teamarbeit wurden in drei Formen präsentiert: als Radio‐, Film‐ und Pressebericht. Außerdem hatten die Teilneh‐ mer die Möglichkeit, Studios des Rundfunksen‐ ders „Polskie Radio – Trójka“ zu besichtigen. Die Arbeit der europäischen Freiwilligen ist daher sehr abwechslungsreich und stellt einen spezifischen Lernprozess dar, der den Teilneh‐ mern viel Spaß macht. Unsere Freiwilligen wis‐ sen jedoch die Kontakte mit Teilnehmern und Augenzeugen des Zweiten Weltkrieges am Geschäftsbericht 2012 29 W projektach pt. „Voluntarius=we” oraz „Face with Solidarity” brało udział czworo młodych ludzi z Niemiec, Austrii, Ukrainy i Ar‐ menii. Każdy z uczestników miał swoich pod‐ opiecznych – osoby poszkodowane przez III Rzeszę, których regularnie odwiedzał w ich domach. Wolontariusze pomagali ofiarom na‐ zizmu mieszkającym w Domu Pomocy Spo‐ łecznej „Chemik” przy ul. Korotyńskiego w Warszawie. Wszyscy realizowali także pro‐ jekty grupowe. Dzięki inicjatywom i zaangażo‐ waniu wolontariuszy Europejskich, FPNP poszerzyła swoją ofertę edukacyjną – w 2012 roku odbyły się m.in. cykliczne zajęcia z litera‐ tury niemieckiej, skierowane do pasjonatów tego języka. W lutym 2012 roku zostały zorga‐ nizowane weekendowe warsztaty dziennikar‐ skie na temat dialogu między pokoleniami. Wyniki pracy zespołów zostały przedstawione w formie trzech przekazów: radia, filmu i arty‐ kułu prasowego. Ponadto uczestnicy mieli możliwość wizyty studyjnej w redakcji „Trójka” Polskiego Radia. Praca wolontariuszy europejskich jest zatem bardzo różnorodna i stanowi swoisty proces uczenia się, który daje uczestnikom wiele satysfakcji i możliwość sprawdzenia się. Niezmiennie jednak nasi wolontariusze najbar‐ dziej cenią sobie kontakt z uczestnikami i na‐ ocznymi świadkami II wojny światowej. W wyniku obu projektów powstał „Film o cza‐ sach pokoju” dostępny na kanale Youtube, do‐ kumentujący pracę młodych ludzi ze świadkami historii, a także życie młodych Eu‐ ropejczyków w obcym mieście. Fundacja „Polsko‐Niemieckie Pojednanie” ma także status organizacji wysyłającej na wo‐ lontariat europejski przyznawany przez Agen‐ cję Narodową programu „Młodzież w Działaniu”. W 2012 roku trzy wolontariuszki z Polski wyjechały za naszym pośrednictwem na roczne projekty do Włoch, Hiszpanii i Turcji. Do Fundacji przyjeżdża z zagranicy młodzież nie tylko w ramach wolontariatu europej‐ skiego. Dzięki wieloletniej współpracy z nie‐ miecką organizacją Akcja Znak Pokuty – „Aktion Sühnezeichen Friedensdienste” od lat gościmy w naszej Fundacji młodych wolonta‐ riuszy z Niemiec. Głównym celem założyciel‐ skim Aktion Sühnezeichen była służba na rzecz pojednania i pokoju między Niemcami a kra‐ jami, które padły ofiarą niemieckiego nazizmu. Za jeden z krajów, który trzeba otoczyć szcze‐ gólną opieką, uznano Polskę. Członkowie meisten zu schätzen. In Folge beider Projekte entstand der „Film über die Friedenszeit”, der auf YouTube zu sehen ist und die Arbeit der jungen Menschen mit den Zeitzeugen sowie das Leben junger Europäer in einer fremden Stadt dokumentiert. Die Stiftung „Polnisch‐Deutsche Aussöh‐ nung“ hat auch den Status einer Entsendeor‐ ganisation, die Kandidaten zum europäischen Freiwilligendienst der Nationalstelle des Pro‐ gramms „Youth in Action” vermittelt. 2012 sind drei Freiwillige aus Polen durch unsere Vermit‐ tlung zu einjährigen Projekten nach Italien, Spanien und in die Türkei gefahren. Zur Stiftung kommt die Jugend aus dem Au‐ sland nicht nur im Rahmen des europäischen Freiwilligendienstes. Dank mehrjähriger Zu‐ sammenarbeit mit der deutschen Organisation „Aktion Sühnezeichen Friedensdienste” haben wir seit Jahren junge Freiwillige aus Deutsch‐ land zu Gast. Das Hauptziel bei der Gründung der Aktion Sühnezeichen waren Dienste für die Versöhnung und den Frieden zwischen Deutschland und den Ländern, die zum Opfer des Nationalsozialismus wurden. Polen ist hier‐ bei ein Land mit einer Sonderstellung. Mitglie‐ der der Organisation arbeiten in Polen als Freiwillige u.a. bei der Pflege von Friedhöfen oder dem Aufräumen von Gedenkstätten. Junge Freiwillige engagieren sich auch in der Sozialarbeit und vertiefen ihre politischen und historischen Kenntnisse. Sie besuchen Geschä‐ digte zu Hause und arbeiten in Pflegeheimen. Im Jahre 2012 arbeiteten Freiwilligen der Ak‐ tion „Sühnezeichen“ schon das siebte Mal bei uns. In der zweiten Jahreshälfte hatten wir das Vergnügen, schon das zweite Tandem von Frei‐ willigen der ASF aus Deutschland und der Ukraine aufzunehmen. Im Rahmen des Freiwil‐ ligendienstes der ASF kamen zu uns Mariane Poeschel und Tamara Kommissarova. Die Frei‐ willigen der ASF beschäftigten sich hauptsäch‐ lich mit den durch das Nazi‐Regime Geschädigten. Sie besuchten die Menschen zu Hause, halfen beim Einkaufen, kleineren Haus‐ arbeiten, brachten das Mittagessen und be‐ mühten sich vor allem darum, den älteren Menschen Freude zu bereiten. Beide Freiwilli‐ gen führten neben ihren Hauptaufgaben auch eigene interessante Projekte durch. Dank der Initiative von Tamara organisier‐ ten wir in der FPNP das Schulungsprogramm „Debattenzyklus“. Unser Partner in dem Pro‐ jekt war die Forschungsgruppe der War‐ schauer Universität „Debattenklub”. Tamara Geschäftsbericht 2012 31 organizacji pracują w Polsce jako wolontariu‐ sze przy pielęgnacji nekropolii, porządkowaniu miejsc męczeństwa. Młodzi wolontariusze an‐ gażują się w pracę socjalną i pogłębiają eduka‐ cję polityczno‐historyczną. Odwiedzają osoby poszkodowane w ich domach i pracują w do‐ mach opieki społecznej. W 2012 roku wolonta‐ riusze Akcji Znak Pokuty pracowali z nami już po raz siódmy. W drugiej połowie roku mieliśmy przyjem‐ ność przyjąć już drugą parę tandemową wo‐ lontariuszy ASF z Niemiec i Ukrainy. Przez pierwsze 12 miesięcy – do wrześniaa 2012 roku gościły u nas Mariane Poeschel i Tamara Kom‐ missarova. Wolontariuszki ASF przede wszyst‐ kim zajmowały się osobami poszkodowanymi przez reżim nazistowski. Odwiedzały swoich podopiecznych w ich domach, pomagały w za‐ kupach, drobnych pracach domowych, zano‐ siły obiady, a przede wszystkim służyły swoim czasem, aby wnieść trochę radości w ich życie. Obie wolontariuszki realizowały też własne cie‐ kawe projekty, wykraczające poza ich główne zajęcie. To dzięki inicjatywie Tamary zorganizowa‐ liśmy w FPNP program szkoleniowy Cykl Debat. Naszym partnerem w tym projekcie było Koło Naukowe Uniwersytetu Warszaw‐ skiego „Klub Debat”. Wiedzą teoretyczną dzie‐ 32 Sprawozdanie 2012 liła się z uczestnikami projektu Tamara Kom‐ missarova, która od wielu lat uczestniczyła w turniejach debat parlamentarnych, również w charakterze sędziego. Zajęcia praktyczne prowadził Bartłomiej Brach, przewodniczący koła i wieloletni praktyk debat. Uczestnicy pro‐ gramu szkoleniowego otrzymali na zakończe‐ nie pamiątkowe certyfikaty. Mariane Peoschel prowadziła zajęcia z litera‐ tury niemieckiej dla pasjonatów języka niemiec‐ kiego. Podczas dwóch sześciotygodniowych sesji uczestnicy omówili książkę „Jakub Kłamca” oraz cykl opowiadań z niemieckiej li‐ teratury powojennej. Mariane przygotowała też program pobytu dla dwóch grup młodzieży niemieckiej, które odwiedzały Warszawę i naszą Fundację. W programie tym znalazły się wizyty w archiwum FPNP, Muzeum Powsta‐ nia Warszawskiego i Żydowskim Instytucie His‐ torycznym. Mariane, która wybrała jako kierunek przyszłych studiów historię i sama starała się w czasie pobytu w Polsce pogłębiać swoją wiedzę historyczną, oprowadzała też gości z Niemiec po byłym terenie getta war‐ szawskiego. We wrześniu 2012 roku wolontariat w FPNP rozpoczęła druga para tandemowa z ASF. Pa‐ łeczkę przejęli – Galina Shportko z Ukrainy i Jesse Stegmann z Niemiec. Kommissarova, die seit mehreren Jahren – auch als Jurorin – an Rhetorik‐Wettbewerben – teil‐ nimmt, vermittelte ihr theoretisches Wissen an die Teilnehmer des Projekts. Den praktis‐ chen Unterricht leitete Bartłomiej Brach, Leiter der Forschungsgruppe, der seit mehreren Jah‐ ren Debatten führt. Teilnehmer des Schulun‐ gsprogramms erhielten Zertifikate. Mariane Peoschel leitete den Unterricht über deutsche Literatur für Liebhaber der deutschen Sprache. In zwei 6‐Wochen‐Zyklen wurden das Buch „Jakob der Lügner“ und eine Reihe von Erzählungen der deutschen Nach‐ kriegsliteratur besprochen. Mariane bearbei‐ tete auch das Aufenthaltsprogramm für zwei Gruppen deutscher Jugendlicher, die War‐ schau und unsere Stiftung besuchten. In dem Programm waren Besuche im Archiv der FPNP, im Museum des Warschauer Aufstandes und im Jüdischen Historischen Institut enthalten. Mariane, die in Zukunft Geschichte studieren möchte, bemühte sich, bei dem Aufenthalt in Polen ihre historischen Kenntnisse zu vertie‐ fen. Sie bot auch eine Führung für Gäste aus Deutschland auf dem Gelände des ehemaligen Warschauer Ghettos an. Im September 2012 kamen zwei neue ASF‐ Freiwillige nach Warschau. Galina Shportko aus der Ukraine und Jesse Stegmann aus Deutsch‐ land fingen ihren Dienst in unserer Stiftung an. Geschäftsbericht 2012 33 POPULARYZACJA I EDUKACJA F PNP realizuje szeroko rozumiane zadania edukacyjne i popularyzatorskie dotyczące II wojny światowej oraz upamiętniające ofiary represji nazistowskich. Wspieramy również programy badawcze dotyczące tej problema‐ tyki, nawiązujemy współpracę z uczelniami w Polsce i za granicą. Przewodniczący Zarządu Fundacji Dariusz Pa‐ włoś wystąpił na sesji naukowej pt. „Walki Bata‐ lionów Chłopskich w obronie wysiedlanej ludności Zamojszczyzny w latach 1942‐1944”, zorganizowanej przez Wydział Zamiejscowy Nauk Prawnych i Ekonomicznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II w To‐ maszowie Lubelskim 1 lutego 2012 roku, a w paź‐ dzierniku uczestniczył w warsztatach dla studentów pt. „»Straszny« wiek XX” zorganizo‐ wanych przez Instytut Historii UMCS w ramach V Dnia Historyka. Sekretarz Zarządu FPNP Przemysław Syp‐ niewski wystąpił z wykładem pt. „Germaniza‐ cja polskich dzieci w czasie II wojny światowej jako element planu budowy przez nazistów 34 Sprawozdanie 2012 „nowego człowieka” na konferencji naukowej zorganizowanej w maju 2012 roku w Warsza‐ wie przez Wydział Nauk Historycznych i Spo‐ łecznych UKSW. W październiku 2012 roku Przemysław Syp‐ niewski był prelegentem na międzynarodowej konferencji naukowej „Peenemünde z per‐ spektywy ofiar. Odpowiedzialność nauki i spo‐ łeczeństwa. Nowe impulsy dla kultury pamięci o zbrodniczym przemyśle wojennym narodo‐ wych socjalistów”, która odbyła się w Trassen‐ heide na wyspie Usedom. Sekretarz Zarządu Fundacji wziął też udział w Międzynarodowej konferencji naukowej pt. „Wysiedlenia jako narzędzie polityki ludnościo‐ wej w Europie XX wieku”, która odbyła się w listopadzie 2012 roku w Zamościu. Pakiet edukacyjny Pakiet edukacyjny „Represje niemieckie wobec obywateli II Rzeczypospolitej w okresie drugiej wojny światowej” został przygoto‐ POPULARISIERUNG UND BILDUNG D ie FPNP erfüllt unterschiedliche Bildungs‐ und Popularisierungsaufgaben in Bezug auf den Zweiten Weltkrieg und zum Gedenken an die NS‐Opfer. Wir unterstützen Forschun‐ gsprogramme in diesem Problembereich und kooperieren mit Hochschulen in Polen und im Ausland. Der Vorsitzende des Stiftungsvorstandes, Dariusz Pawłoś, trat auf der wissenschaftli‐ chen Tagung „Kämpfe der Bauernbataillone für die ausgesiedelte Bevölkerung des Zamość‐ Landes in den Jahren 1942‐1944” [Walki Bata‐ lionów Chłopskich w obronie wysiedlanej ludności Zamojszczyzny w latach 1942‐1944”] auf, die in der Niederlassung der rechtswis‐ senschaftlichen und wirtschaftlichen Fakultät der Lubliner Katholischen Universität in Toma‐ szów Lubelski am 1. Februar 2012 stattfand, und im Oktober nahm er an Workshops für Studenten unter dem Titel „Das »grausame« 20. Jahrhundert” teil, die durch das Historische Institut der Lubliner UMCS Universität im Rah‐ men des 5. Historikertages organisiert wurden. Der Vorstandssekretär der FPNP, Przemy‐ sław Sypniewski, hielt einen Vortrag zum Thema „Die Germanisierung polnischer Kinder im Zweiten Weltkrieg als Element der Schaf‐ fung eines „neuen Menschen“ durch die Nazis ”in der wissenschaftlichen Konferenz der Fa‐ kultät für Geschichte und Sozialwissenschaf‐ ten der UKSW Universität im Mai in Warschau. Im Oktober 2012 war Przemysław Sypniew‐ ski Redner auf der internationalen wissens‐ chaftlichen Konferenz „Peenemünde aus der Sicht der Opfer. Verantwortung der Wissens‐ chaft und Gesellschaft. Neue Impulse für die Erinnerungskultur an die verbrecherische Kriegsindustrie der Nationalsozialisten”, die in Trassenheide auf der Insel Usedom stattfand. Der Vorstandssekretär der FPNP nahm auch wany przede wszystkim z myślą o nauczycie‐ lach i uczniach szkół ponadpodstawowych. Jest nie tylko lekturą przedstawiającą wydarze‐ nia wojenne i okupacyjne poprzez indywi‐ dualne losy i bardzo osobiste przeżycia ich młodych uczestników, ale służy jako wybór tekstów źródłowych i gotowy materiał do ana‐ lizy na lekcjach historii. Pakiet składa się z dwóch części. Pierwsza zawiera wybór wspomnień, ilustrujących poszczególne kate‐ gorie represji, poprzedzonych krótkim wstę‐ pem historycznym, słowniczek trudniejszych pojęć, używanych w tekstach, tablice synchro‐ nistyczne i materiały przeznaczone dla nauczy‐ cieli – konspekt lekcji oraz bibliografię. Druga część – to 14 kart, zawierających materiał iko‐ nograficzny odpowiadający represjom ujętym we wspomnieniach (dokumenty, zdjęcia, mapy). Materiały edukacyjne są częścią pro‐ jektu dofinansowanego przez Muzeum Historii Polski w ramach programu Patriotyzm Jutra. Lekcje historii Spotkania z cyklu „Świadkowie historii”, które organizujemy już od kilku lat, są adreso‐ wane do nauczycieli i uczniów szkół podstawo‐ wych, gimnazjów i liceów, zainteresowanych historią II wojny światowej. O swoich wojen‐ nych losach opowiadają uczniom sami uczest‐ nicy tamtych wydarzeń. Młodzież ma też okazję zapoznać się z dokumentami i zdjęciami o charakterze archiwalnym, zgromadzonymi przez Fundację. W 2012 roku odbyło się dwa‐ naście takich spotkań. Spotkania ze świadkami historii organizo‐ waliśmy także dla niemieckich grup. Jak co roku we wtorek tuż po Świętach Wielkiej Nocy gościliśmy w Archiwum Fundacji grupę mło‐ dzieży i dorosłych z terenu diecezji Münster. Zorganizowaliśmy dla nich zwiedzanie Archi‐ wum FPNP i prezentację dokumentacji histo‐ rycznej oraz spotkanie z byłym więźniem obozu koncentracyjnego Mauthausen‐Gusen Stanisławem Zalewskim. W 2012 roku kontynuowaliśmy współpracę z międzyszkolnym Klubem Miłośników Historii, działającym przy Gimnazjum nr 44 w Warsza‐ wie. Fundacja przekazała do biblioteczki klubo‐ an der internationalen wissenschaftlichen Kon‐ ferenz „Aussiedlung als Werkzeug der Bevöl‐ kerungspolitik in Europa im 20. Jh.” teil, die im November 2012 in Zamość stattfand. „Bildungspaket“ Die Bildungsmappe „Deutsche Repressio‐ nen gegenüber Bürgern der Zweiten Republik Polen im Zweiten Weltkrieg“ wurde haup‐ tsächlich für Lehrer und Schüler von Gymna‐ sien und Oberschulen vorbereitet. Sie beinhaltet nicht nur Literatur über Kriegs‐ und Okkupationsereignisse anhand einzelner Schick‐ sale und sehr persönlicher Erlebnisse der da‐ mals jungen Menschen, sondern besteht aus einer Auswahl von Quellentexten und fertigem Material für den Geschichtsunterricht. Das Paket besteht aus zwei Teilen: Erstens aus einer Broschüre mit einer Auswahl von Erinne‐ rungen, in denen einzelne Verfolgungen dar‐ gestellt wurden, mit einer kurzen historischen Einleitung und aus einem Wörterbuch für un‐ bekannte Begriffe aus den Texten, aus Ges‐ chichtstafeln und Materialien für den Lehrer. Darüber hinaus enthält die Mappe 14 Karten mit ikonografischem Material (Dokumenten, Fotos und Landkarten) Die Bildungsmateria‐ lien sind ein Teil des durch das Museum der Geschichte Polens mitfinanzierten Projektes im Rahmen des Programms „Patriotismus von morgen”. Treffen mit Zeitzeugen Die Treffen im Rahmen der Reihe „Zeugen der Geschichte”, die wir seit langem veranstal‐ ten, richten sich an Lehrer und Schüler von Geschäftsbericht 2012 37 wej swoje publikacje. Objęła patronatem ho‐ norowym konkurs o Powstaniu Warszawskim, realizowany w roku szkolnym 2011/2012, oraz przekazała nagrody książkowe dla uczniów biorących w nim udział. Projekty internetowe Ważnym narzędziem w pracy edukacyjnej jest Internet. Na stronie Fundacji www.fpnp.pl, w zakładce edukacja, polecamy nasze lekcje historii, materiały dydaktyczne dla nauczycieli oraz na wyodrębnionej stronie internetowej: www.fpnp.pl/edukacja /pakiet_edukacyjny.pl – Pakiet edukacyjny „Represje niemieckie wobec obywateli II RP w okresie drugiej wojny światowej”. Polecamy też dział „Powtórka z historii – czytelnia internetowa”, gdzie za‐ mieszczamy artykuły i opracowania histo‐ ryczne poświęcone różnym aspektom II wojny światowej, okupacji niemieckiej na ziemiach polskich, pracy przymusowej na rzecz III Rze‐ szy, prześladowań obywateli polskich i wysied‐ leń. Na naszej stronie można też spotkać „Świadków historii”. Projekt, w ramach któ‐ 38 Sprawozdanie 2012 rego prezentujemy sylwetki osób represjono‐ wanych w latach II wojny światowej oraz członków ruchu oporu jest dostępny pod ad‐ resem: http://www.fpnp.pl/swiadkowie/. Obok krótkich biogramów udostępniamy teksty wspomnień, wywiady oraz skany dokumen‐ tów i zdjęć. Na stronie internetowej Fundacji znajdują się także elektroniczne wersje wystaw: · „Zachować Pamięć. Praca przymusowa i nie‐ wolnicza obywateli polskich na rzecz III Rze‐ szy w latach 1939‐1945” · „Naznaczeni. Mieszkańcy wsi polskiej na ro‐ botach przymusowych w III Rzeszy” · „Nazajutrz. Losy mieszkańców Warszawy po 1 sierpnia 1944” · „Wojenne Ślady. Dwóch fotografów, dwie perspektywy Kurta Goldmanna i Feliksa Łu‐ kowskiego” Wystawy Nasza wystawa „Erinnerung bewahren” [Zachować Pamięć] – przedstawiająca losy więźniów obozów koncentracyjnych i gett, ro‐ botników deportowanych do pracy przymuso‐ Grundschulen, Gymnasien und Oberschulen, die sich für die Geschichte zur Zeit des Zweiten Weltkrieges interessieren. Zeugen historischer Ereignisse erzählen persönlich über ihr Kriegs‐ schicksal. Die Jugendlichen haben die Gelegen‐ heit, sich Archivdokumente und Fotos aus dem Archiv der FPNP anzuschauen. Im Jahre 2012 fanden zwölf Treffen dieser Art statt. Treffen mit Zeitzeugen organisierten wir auch für deutsche Gruppen. Jedes Jahr haben wir am Dienstag nach Ostern im Archiv der Stif‐ tung eine Gruppe von Jugendlichen und Er‐ wachsenen aus dem Gebiet der Diözese Münster zu Gast. Für diese Gruppe organisier‐ ten wir Besichtigungen des Archivs der FPNP, Präsentationen von historischen Dokumenten und Treffen mit dem ehemaligen Häftling des KZ Mauthausen‐Gusen, Stanisław Zalewski. 2012 setzten wir die Zusammenarbeit mit dem Klub der Geschichtsliebhaber des Gymna‐ siums Nr. 44 in Warschau fort. Die Stiftung schenkte der Klub‐Bibliothek ihre Veröffentli‐ chungen, übernahm die Schirmherrschaft da‐ rüber und schenkte Schülern, die am Wettbe‐ werb zum Warschauer Aufstand im Schuljahr 2011/2012 teilnahmen, Bücher. Internet – Projekte Ein wichtiges Werkzeug bei der Bildungsar‐ beit ist das Internet. Auf der Internetseite der Stiftung www.fpnp.pl bieten wir unter dem Stichwort Bildung unsere Geschichtsunterichts‐ materialien und didaktische Hilfen für Lehrer an. Auf der separaten Internetseite www.fpnp.pl/edukacja /pakiet_edukacyjny.pl stellten wir das Bildungspaket „Deutsche Re‐ pressionen gegenüber Bürgern der Zweiten Re‐ publik im Zweiten Weltkrieg” zur Verfügung. Wir empfehlen auch die Sektion „Powtórka z historii – czytelnia internetowa” [Wiederho‐ lung der Geschichte – Internet‐Lesesaal], wo wir historische Artikel und Aufsätze zu unter‐ schiedlichen Aspekten des Zweiten Weltkrie‐ ges, der deutschen Okkupation auf polnischem Gebiet, der Zwangsarbeit zu Gunsten des Drit‐ Geschäftsbericht 2012 39 wej, jeńców wojennych, kobiet i dzieci wywie‐ zionych do różnego rodzaju obozów i na ro‐ boty przymusowe – została przygotowana specjalnie z myślą o niemieckich odbiorcach. Miała ona swój wernisaż w berlińskim ratuszu w 2007 roku i od tamtej pory każdego roku można ją oglądać w kolejnych miejscach. Do końca 2012 roku wystawa gościła w 25 niemiec‐ kich miastach. W pierwszej połowie 2012 roku wystawa „Zachować Pamięć” odwiedziła – Trewir, Spirę i Wormację, należące do dzisiejszego kraju związkowego Nadrenii‐Palatynatu. W styczniu i lutym gościła w Trewirze, w tutejszej Vol‐ kshochschule oraz na Uniwersytecie Trewir‐ skim. Wystawa, którą otwierał nadburmistrz Trewiru, była głównym wydarzeniem obcho‐ dów narodowego dnia pamięci o ofiarach na‐ zizmu i towarzyszył jej szereg imprez kul‐ turalnych – dyskusji historycznych, spotkań ze świadkami historii, prezentacji filmów i nabo‐ żeństw ekumenicznych. Od 15 lutego do 21 marca 2012 roku wystawę prezentowaliśmy na terenie byłego obozu koncentracyjnego w Osthofen pod Wormacją. W uroczystości otwarcia wystawy w Centrum Dokumentacji KZ Osthofen udział wzięli dr Die‐ ter Schiffmann, dyrektor Krajowej Centrali Edu‐ kacji Politycznej Nadrenii‐Palatyntu, poseł do Bundestagu Klaus Hagemann, przedstawiciele parlamentu krajowego i lokalnych samorzą‐ 40 Sprawozdanie 2012 dów oraz liczni zaproszeni goście. Fundację re‐ prezentował Przewodniczący Zarządu Dariusz Pawłoś, który przypomniał, że jednym z pod‐ stawowych zadań Polaków i Niemców jest za‐ chowanie pamięci o nazistowskich ofiarach II wojny światowej. Następnie wystawa za‐ wędrowała do Spiry, gdzie od 29 marca do 30 maja prezentowaliśmy ją w siedzibie Archi‐ wum Landowego i Bibliotece Krajowej Palaty‐ natu. W drugiej połowie 2012 roku naszą wystawę mogliśmy pokazać w kolejnych miastach w Niemczech dzięki wsparciu finansowemu ze środków otrzymanych od Ministerstwa Spraw Zagranicznych w ramach konkursu na realiza‐ cję zadania „Współpraca z Polonią i Polakami za granicą”. I tak od 14 października do 4 listo‐ pada wystawę „Zachować pamięć” prezento‐ waliśmy w miejscu pamięci Ahrensböck pod Lubeką, gdzie znajdował się jeden z pierw‐ szych obozów koncentracyjnych. Wystawie to‐ warzyszyły spotkania z przedstawicielami Polonii niemieckiej, wykłady historyków po‐ święcone pracy przymusowej w północnych Niemczech, prezentacje filmów o polskich ro‐ botnikach przymusowych, listów świadków historii. Prezentację wystawy zamykał koncert muzyki harfowej. Następnie od 8 listopada do końca 2012 roku wystawę można było oglądać w Dillingen w Kraju Saary. Miejscem prezenta‐ cji była galeria placówki edukacyjnej zajmującej ten Reiches und den Verfolgungen polnischer Bürger und deren Aussiedlung veröffentlichen. Auf unserer Internetseite kann man auch Zeit‐ zeugen „treffen“. Das Projekt, im Rahmen des‐ sen wir die im Zweiten Weltkrieg verfolgten Personen und Widerstandskämpfer präsentie‐ ren, ist unter http://www.fpnp.pl/swiadkowie/ zu finden. Neben kurzer Lebenslaufbeschreibun‐ gen stehen Erinnerungen, Interviews und ein‐ gescannte Dokumente / Fotos zur Verfügung. Auf der Internetseite der Stiftung sind auch folgende Ausstellungen in digitaler Form zu finden: · „Erinnerung bewahren. Sklaven‐ und Zwangs‐ arbeiter des Dritten Reiches aus Polen 1939 – 1945“ · „Naznaczeni. Mieszkańcy wsi polskiej na ro‐ botach przymusowych w III Rzeszy” [Gekenn‐ zeichnet. Bewohner polnischer Dörfer als Zwangsarbeiter im Dritten Reich] · „Nazajutrz. Losy mieszkańców Warszawy po 1 sierpnia 1944” [Der Tag danach. Schicksal der Einwohner Warschaus nach dem 1. Au‐ gust 1944] · „Wojenne Ślady. Dwóch fotografów, dwie perspektywy Kurta Goldmanna i Feliksa Łu‐ kowskiego” [Kriegsspuren. Zwei Photogra‐ phen, zwei Perspektiven. Kurt Goldmann und Feliks Łukowski] Ausstellungen Unsere Ausstellung „Erinnerung bewahren” [Zachować Pamięć] – die das Schicksal der Häft‐ linge von KZ‐Lagern und Ghettos, deportierter Zwangsarbeiter, Kriegsgefangener sowie Frauen und Kinder präsentiert, die in verschie‐ dene Lager und zur Zwangsarbeit deportiert wurden, wurde für das deutsche Publikum auf‐ bereitet. Die Vernissage fand 2007 im Berliner Rathaus statt und seit dieser Zeit ist die Aus‐ stellung an weiteren Orten zu sehen. Bis Ende 2012 gastierte die Ausstellung in 25 deutschen Städten. In der ersten Hälfte 2012 konnte man die Ausstellung „Erinnerung bewahren” in Trier, Speyer und Worms besichtigen, die zum Bun‐ desland Rheinland‐Pfalz gehören. Im Januar und im Februar war die Ausstellung in Trier in der dortigen Volkshochschule und der Univer‐ sität zu sehen. Die Eröffnung der Ausstellung durch den Oberbürgermeister war das Haup‐ tereignis der Feierlichkeiten am Nationaltag zum Gedenken an die NS‐Opfer, sie wurde beg‐ leitet von einer Reihe von Kulturveranstaltun‐ gen, historischen Diskussionen, Treffen mit Zeitzeugen, Filmvorführungen und ökumeni‐ schen Gottesdiensten. Vom 15. Februar bis zum 21. März 2012 prä‐ sentierten wir die Ausstellung auf dem Ge‐ lände des ehemaligen KZ‐Lagers in Osthofen bei Worms. An der feierlichen Eröffnung der Ausstellung im Dokumentationszentrum des KZ Osthofen nahmen teil: Dr. Dieter Schiff‐ mann, Direktor der Landeszentrale für politi‐ sche Bildung in Rheinland‐Pfalz, MdB Klaus Hagemann Vertreter des Landesparlamentes und lokaler Selbstverwaltungen sowie zahlrei‐ che Gäste. Die Stiftung wurde vom Vorstands‐ vorsitzenden Dariusz Pawłoś vertreten, der daran erinnerte, dass es eine der grundlegen‐ den Aufgaben der Polen und Deutschen ist, die Erinnerung an NS‐Opfer des Zweiten Weltkrie‐ ges zu bewahren. Danach wanderte die Aus‐ stellung nach Speyer, wo wir sie vom 29. März bis zum 30. Mai im Sitz des Landesarchivs und in der Pfälzischen Landesbibliothek präsentier‐ ten. In der zweiten Hälfte des Jahres 2012 konnten wir unsere Ausstellung dank der finanziellen Un‐ Geschäftsbericht 2012 41 się kształceniem dorosłych – Katholische Erwachsenenbildung (KEB). 3 lutego 2012 roku w siedzibie Muzeum His‐ torii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie odbyło się uroczyste otwarcie wystawy „Bau‐ dienst. Polska Służba Budowlana w Generalnym Gubernatorstwie 1940‐1945”. Służba Budow‐ lana Baudienst była w latach okupacji niemiec‐ kiej jedną z form organizowania pracy przymusowej Polaków na rzecz Trzeciej Rze‐ szy, narzędziem zniewolenia i ekonomicznego wyzysku. Rekrutowano do niej mężczyzn po‐ między 18 a 23 rokiem życia. Za odmowę sta‐ wienia się do pracy groziło więzienie, a nawet śmierć. Na przełomie lat 1942/1943 większość 42 Sprawozdanie 2012 junaków Baudienstu była skoszarowana. Ciężka praca fizyczna, trudne warunki bytowe, słabe wyżywienie – tak wyglądała ich „służba”. Ekspozycja przygotowana wspólnie przez Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego oraz Fundację „Polsko‐Niemieckie Pojednanie” przybliża losy młodych Polaków zmuszanych do niewolniczej pracy w Służbie Budowlanej – temat do dzisiaj pozostający mało znaną kartą najnowszej historii naszego kraju. FPNP miała też duży udział w przygotowa‐ niu polskiej wersji wystawy „Praca przymu‐ sowa. Niemcy, robotnicy przymusowi i wojna”, która będzie prezentowana w 2013 roku na Zamku Królewskim w Warszawie. Jest to no‐ woczesna, multimedialna wystawa przygoto‐ wana przez niemiecką Fundację Miejsc Pamięci Buchenwald i Mittelbau‐Dora w oparciu o kwe‐ rendy prowadzone w archiwach w całej Euro‐ pie. Wykorzystano na niej także wiele zdjęć i dokumentów zgromadzonych przez naszą Fundację. Celem ekspozycji jest ukazanie dzia‐ łania niemieckiej nazistowskiej machiny wy‐ zysku i zagłady podczas drugiej wojny światowej, pokazanie jej skutków zarówno w odniesieniu do całych narodów jak i jedno‐ stek. Wystawa próbuje także odpowiedzieć na pytanie, dlaczego proces historycznego rozra‐ chunku z krzywdą wyrządzoną milionom ludzi trwał tak długo. Honorowy patronat nad wy‐ stawą objęli prezydenci Polski i Niemiec Bro‐ nisław Komorowski i Joachim Gauck. Przedsięwzięcie to w całości sfinansowała nie‐ miecka Fundacja „Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość”. FPNP włączyła się także w obchody Ogólno‐ warszawskiego Dnia Pamięci Mieszkańców Woli, zapraszając mieszkańców Warszawy na wyjątkowy spektakl „5 sierpnia ‐ Wola 44” w reżyserii Małgorzaty Bramy. Przez dwa wie‐ czory – 4 i 5 sierpnia w autentycznej scenerii jednej z przedwojennych kamienic widzowie oglądali inscenizację przygotowaną w oparciu o relacje tych, którym udało się przeżyć te koszmarne dni. Projekt został zrealizowany dzięki wsparciu finansowemu Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowa‐ nych. terstützung aus Mitteln des Außenministeriums, die wir im Wettbewerb „Zusammenarbeit mit Auslandspolen und den Polen im Ausland“ ge‐ wonnen haben, in weiteren Städten Deutsch‐ lands zeigen. So präsentierten wir die Ausstellung vom 14. Oktober bis zum 4. Novem‐ ber am Gedenkort Ahrensböck bei Lübeck, wo sich eins der ersten KZ‐Lager befand. Die Aus‐ stellung begleiteten Treffen mit polnischen Emi‐ granten in Deutschland, Vorträge von Historikern über Zwangsarbeit in Norddeutsch‐ land, Filmvorführungen über polnische Zwangs‐ arbeiter und Lesungen aus ihren Briefen. Zum Schluss fand ein Konzert mit Harfeninstrumen‐ ten statt. Danach konnte man die Ausstellung vom 8. November bis zum Ende des Jahres 2012 in Dillingen in Saarland sehen. Der Ausstellung‐ sort war die Galerie einer Bildungsstätte für Er‐ wachsene – Katholische Erwachsenenbildung (KEB). Am 3. Februar 2012 fand am Sitz des Muse‐ ums der Geschichte der Polnischen Volksbewe‐ gung in Warschau die feierliche Eröffnung der Ausstellung „Baudienst. Polska Służba Budow‐ lana w Generalnym Gubernatorstwie 1940‐1945” [Der polnische Baudienst im Generalgouverne‐ ment 1940‐1945]. Der Baudienst war in der Zeit der deutschen Okkupation eine der Formen or‐ ganisierter Zwangsarbeit von Polen zu Gunsten des Dritten Reiches, ein Werkzeug der Verskla‐ vung und wirtschaftlichen Ausbeutung. Zum Baudienst wurden Männer zwischen dem 18. und 23. Lebensjahr rekrutiert. Eine Verweige‐ rung bedeutete Gefahr der Verhaftung und sogar Todesgefahr. Um die Jahreswende 1942/1943 wurden die meisten Baudienstarbeiter kaserniert. Schwere körperliche Arbeit, schlechte Lebensumstände, wenig Essen – so sah dieser „Dienst” aus. Die durch das Museum der Geschichte der Polnischen Volksbewegung und die Stiftung „Polnisch‐Deutsche Aussöh‐ nung” gemeinsam vorbereitete Ausstellung bringt uns das Schicksal der jungen Polen näher, die zur Sklavenarbeit im Baudienst gezwungen wurden. Das Thema bleibt bis heute ein kaum bekannter Aspekt unserer Geschichte. Die FPNP leistete auch einen großen Beitrag zur Bearbeitung der polnischen Sprachversion der Ausstellung „Zwangsarbeit. Deutsche, Zwangsarbeiter und Krieg”, die im Jahr 2013 im Königsschloss in Warschau präsentiert wurde. Es ist eine moderne multimediale Ausstellung, die durch die deutsche Stiftung Gedenkstätten Buchenwald und Mittelbau‐Dora in Anlehnung an Archivrecherchen in ganz Europa vorberei‐ tet wurde. Es wurden dort auch viele Fotos und Dokumente verwendet, die unsere Stif‐ tung gesammelt hat. Das Ziel der Ausstellung ist die Darstellung der nationalsozialistischen Ausbeutungs‐ und Vernichtungsmaschinerie und deren Folgen für ganze Völker und für In‐ dividuen. Die Ausstellung versucht auch die Frage zu beantworten, warum der Prozess der historischen Aufarbeitung des Millionen Men‐ Geschäftsbericht 2012 43 Publikacje Fundacja ma już na swoim koncie kilkana‐ ście pozycji wydawniczych. Są to wspomnienia więźniów obozów koncentracyjnych, więzień, osób wywiezionych do pracy przymusowej lub w inny sposób represjonowanych pod okupa‐ cją niemiecką, a także albumy i materiały edu‐ kacyjne w języku polskim i niemieckim. W 2012 roku nasz dorobek powiększył się o publikację „Berlin. Wspomnienia Polaków z robót przymusowych w stolicy III Rzeszy w latach 1939‐1945”. Jest to już trzecia książka z serii wspomnień wojennych wydana wspól‐ nie przez Fundację „Polsko‐Niemieckie Pojed‐ nanie” i Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego. Tysiące Polaków pracowało w sto‐ licy III Rzeszy zarówno w zakładach przemysło‐ wych i przedsiębiorstwach komunalnych jak też w prywatnych gospodarstwa domowych. W 2012 roku Fundacja pozyskała środki Mi‐ nisterstwa Spraw Zagranicznych (w ramach programu Współpraca z Polonią i Polakami za 44 Sprawozdanie 2012 granicą) na dodruk 1500 egzemplarzy katalogu wystawy „Zachować pamięć. Praca przymu‐ sowa i niewolnicza obywateli polskich na rzecz Trzeciej Rzeszy w latach 1939‐1945” oraz 900 egzemplarzy publikacji przeznaczonej dla uczniów i nauczycieli pt. „Świadkowie historii. Represje niemieckie wobec obywateli polskich w okresie II wojny światowej”. Są to publikacje przygotowane przez Fun‐ dację, które w przystępny sposób prezentują losy polskich obywateli w czasie drugiej wojny światowej i stanowią dobry materiał do pogłę‐ bienia wiedzy historycznej. schen zugefügten Leids so lange dauerte. Die ehrenamtliche Schirmherren der Ausstellung sind die Präsidenten Polens und Deutschlands, Bronisław Komorowski und Joachim Gauck. Die Finanzierung des Vorhabens wurde von der Bundesstiftung „Erinnerung, Verantwor‐ tung und Zukunft” übernommen. Die FPNP nahm auch an den Feierlichkeiten des Warschauer Gedenktages der Einwohner von Wola teil, indem sie Einwohner Warschaus zu einer besonderen Aufführung „5. August ‐ Wola 44” unter der Regie von Małgorzata Brama einluden. An zwei Abenden, dem 4. und 5. August, konnten sich die Zuschauer in der authentischen Szenerie eines Vorkriegs‐Bürger‐ hauses eine Theateraufführung anschauen, die in Anlehnung an Berichte der Zeugen dieser grausamen Tage erarbeitet wurde. Das Projekt wurde dank der finanziellen Unterstützung des Amtes für Kriegsveteranen und Verfolgte umgesetzt. Veröffentlichungen Die Stiftung hat insgesamt zehn Veröffentli‐ chungen herausgebracht. Es sind Erinnerungen von KZ‐ und Gefängnishäftlingen, Zwangsarbei‐ tern oder anders Verfolgten unter der deutschen Besatzung sowie Alben und Bildungsmaterialien auf Polnisch und Deutsch. Im Jahre 2012 erweiterte sich unser Katalog um die Veröffentlichung „Berlin. Erinnerungen der polnischen Zwangsarbeiter in der Haupt‐ stadt des Dritten Reiches in den Jahren 1939‐ 1945”. Es ist schon das dritte Buch aus der Serie von Kriegserinnerungen, die durch die Stiftung „Polnisch‐Deutsche Aussöhnung” und das Museum der Geschichte der Polnischen Volksbewegung gemeinsam herausgegeben wurde. Tausende Polen arbeiteten im Dritten Reich in Industriebetrieben, Gemeindeunter‐ nehmen und in privaten Haushalten. Im Jahre 2012 gewann die Stiftung Mittel vom Außenministerium (im Rahmen des Pro‐ gramms „Zusammenarbeit mit Auslandspolen und den Polen im Ausland“) für den Nachdruck von 1500 Exemplaren des Ausstellungskatalogs „Erinnerung bewahren. Zwangs‐ und Sklave‐ narbeit polnischer Bürger für das Dritte Reich in den Jahren 1939 – 1945” und 900 Exemplare der Veröffentlichung für Schüler und Lehrer unter dem Titel „Zeugen der Geschichte. Deuts‐ che Repressionen gegen polnische Bürger im Zweiten Weltkrieg”. Es ist eine durch die Stif‐ tung bearbeitete Veröffentlichung, die leicht verständlich das Schicksal polnischer Bürger im Zweiten Weltkrieg präsentiert und ein gutes Material für die Vertiefung historischer Kennt‐ nisse darstellt. Geschäftsbericht 2012 45 GROMADZENIE I UDOSTĘPNIANIE DOKUMENTACJI Archiwum Prowadząc wypłaty świadczeń niemieckich dla byłych robotników niewolniczych i przymu‐ sowych III Rzeszy, Fundacja zgromadziła ponad pięć kilometrów bieżących akt, doku‐ mentujących losy przeszło miliona poszkodo‐ wanych. W skład zasobu Archiwum wchodzi zbiór oryginalnych dokumentów, zdjęć, listów, wspomnień, relacji, które przez kilkadziesiąt lat były przechowywane przez poszkodowanych lub ich spadkobierców. W ostatnich latach nasz zbiór stale powiększał się – Fundacja przejmowała dokumenty od środowisk osób poszkodowanych. W 2012 roku Fundacja prze‐ jęła dokumenty od Zarządów Wojewódzkich Stowarzyszenia Polaków Poszkodowanych przez III Rzeszę w Koninie i w Gdańsku. Funda‐ cja wykorzystuje te zasoby, uczestnicząc w wielu różnorodnych projektach badaw‐ czych i edukacyjnych. W ramach współpracy z placówkami archi‐ walnymi i muzealnymi udostępnialiśmy mate‐ 46 Sprawozdanie 2012 riały archiwalne wielu instytucjom naukowym, muzeom polskim i zagranicznym oraz history‐ kom. W związku z nowelizacją przez Sejm RP ustawy o świadczeniach pieniężnych przysłu‐ gujących osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycz‐ nych Republik Radzieckich i przyznaniu prawa do ubiegania się o to świadczenie także oso‐ bom wywiezionym do pracy przymusowej w granicach przedwojennego państwa pol‐ skiego, Fundacja zawarła z Urzędem do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych w 2012 roku umowę o współpracy w zakresie przygotowywania i udostępniania kopii doku‐ mentów zgromadzonych w zasobie archiwal‐ nym Fundacji na potrzeby postępowań administracyjnych prowadzonych w Urzędzie. Przez cały 2012 rok Archiwum Fundacji sporzą‐ dzało i wydawało kopie z dokumentów znaj‐ dujących się w zasobie archiwalnym Fundacji na prośbę Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych. Kopie dokumen‐ tów były wydawane także na indywidualne prośby beneficjentów Fundacji, starających się o otrzymanie ustawowych świadczeń przyzna‐ wanych decyzją Urzędu do Spraw Kombatan‐ tów i Osób Represjonowanych. Wydawano też wiele dokumentów na prośbę Instytutu Pa‐ mięci Narodowej – dla Głównej i Oddziałowych Komisji Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu – w związku z prowadzonymi przez pion śledczy Instytutu postępowaniami, a także sporadycznie dla Sądów oraz organów administracji samorządowej i państwowej. Zgromadzone przez FPNP archiwum to naj‐ większy zbiór dokumentujący losy byłych ro‐ botników niewolniczych i przymusowych III Rzeszy, a więc więźniów niemieckich obo‐ zów koncentracyjnych, obozów karnych, wię‐ zień, aresztów i gett, dalej obozów jenieckich i obozów pracy oraz osób deportowanych do SAMMELN UND ZURVERFÜGUNG‐ STELLUNG DER DOKUMENTATION Archiv Im Zuge der Zahlungsleistungen an ehemalige Sklaven‐ und Zwangsarbeiter im Dritten Reich sammelte die Stiftung über fünf Kilometer laufen‐ der Akten, in denen das Schicksal von über einer Million Geschädigter dokumentiert sind. In den Ar‐ chivsammlungen befinden sich Originaldoku‐ mente, ‐Fotos, ‐Briefe, Erinnerungen und Berichte, die viele Jahre lang von Geschädigten oder deren Erben aufbewahrt wurden. In den letzten Jahren erweiterte sich unsere Sammlung ständig, indem die Stiftung Dokumente von Kreisen Geschädig‐ ter Personen übernahm. Im Jahr 2012 übernahm die Stiftung Dokumente von Woiwodschafts‐Vor‐ ständen der Vereinigung der durch das Dritte Reich geschädigten Polen in Konin und Gdańsk. Die Bestände der Stiftung wurden in mehreren Forschungs‐ und Bildungsprojekten genutzt. Im Rahmen der Zusammenarbeit mit Archi‐ ven und Museen stellten wir zahlreichen wis‐ senschaftlichen Einrichtungen, polnischen und ausländischen Museen sowie Historikern un‐ sere Archivmaterialien zur Verfügung. Aufgrund der vom polnischen Sejm besch‐ lossenen Novellierung des Gesetzes über Geld‐ leistungen an Personen, die zur Zwangsarbeit deportiert und in Arbeitslagern durch das Dritte Reich oder die Sowjetunion inhaftiert wurden und über das Recht auf Beantragung dieser Leistungen auch von Personen, die in den Grenzen des polnischen Vorkriegsgebietes zur Zwangsarbeit geschickt wurden, schloss die Stiftung mit dem Amt für Kombattanten und verfolgte Personen 2012 einen Vertrag über Zusammenarbeit im Bereich der Vorberei‐ tung und Zurverfügungstellung der Kopien von Dokumenten aus den Archivbeständen der Stiftung für amtliche administrative Verfah‐ ren. Das ganze Jahr 2012 hindurch fertigte das Archiv der Stiftung auf Anfrage des Kriegsve‐ teranenamtes Kopien aus den Archivbestän‐ den an. Dokumentenkopien wurden auf Einzelbitten zudem Begünstigten der Stiftung ausgehändigt, welche auf Beschluss des Krieg‐ sveteranenamtes gesetzlich zuerkannte Leis‐ tungen beantragten. Mehrere Dokumente wurden auf Anfrage des Nationalen Gedenkin‐ Geschäftsbericht 2012 47 archiwalnej do Archiwum Państwowego Doku‐ mentacji Osobowej i Płacowej w Milanówku mieszczącego się przy ul. Okrzei 1. Proces prze‐ niesienia archiwum ma zostać zakończony w lutym 2013 roku, jednak już teraz można po‐ wiedzieć, że nie zakończyłby się on powodze‐ niem, gdyby nie pomoc ze strony Fundacji Współpracy Polsko‐Niemieckiej, która wsparła projekt „Porządkowanie, zabezpieczenie i opracowanie zasobu archiwalnego Fundacji Polsko‐Niemieckie Pojednanie”. Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką” pracy przymusowej do Niemiec i na tereny okupowane. Materiały te zawierają zazwyczaj szczegółowy opis miejsca i warunków pracy, potwierdzony dodatkowo zeznaniami świad‐ ków i oryginałami bądź kserokopiami doku‐ mentów. Przechowywane w FPNP akta wnioskodawców zakwalifikowano w całości do kategorii archiwalnej A, czyli do wieczys‐ tego przechowywania. Ponieważ jednak Fun‐ dacja nigdy nie otrzymywała żadnych środków z budżetu państwa na utrzymanie tego cen‐ nego zbioru, to utrzymanie archiwum w ciągu kilku lat pochłonęło dużą część fundacyjnych środków. Dlatego od początku 2012 roku FPNP prowadziła rozmowy z Naczelną Dyrekcją Ar‐ chiwów Państwowych w Warszawie w sprawie przekazania zbiorów Archiwum Akt Nowych. Niezwykle istotnej pomocy w zabezpieczeniu unikatowego archiwum historycznego zgro‐ madzonego przez Fundację udzieliło Minister‐ stwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Decyzję w tej sprawie minister kultury Bogdan Zdrojewski podjął 12 września 2012 roku, prze‐ kazując na ten cel Archiwom Państwowym 1 mln zł. W tym czasie Dział Administracyjno‐ Archiwalny FPNP rozpoczął prace polegające na zabezpieczaniu zasobu archiwalnego i przy‐ gotowywaniu go do przewiezienia. Porozu‐ mienie z Archiwum Akt Nowych o przejęciu wszystkich dokumentów stanowiących zasób archiwalny Fundacji zostało zawarte 8 listo‐ pada 2012 roku, a następnie rozpoczęła się mi‐ gracja całej fundacyjnej dokumentacji 48 Sprawozdanie 2012 W 2012 roku Fundacja Polsko‐Niemieckie Po‐ jednanie po raz kolejny wygrała konkurs na realizację programu dokumentacyjny „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją nie‐ miecką”, którego celem jest jak najdokładniej‐ sze ustalenie liczby i imienne upamiętnienie polskich ofiar III Rzeszy z lat 1939‐1945. Zbierane informacje dotyczą ofiar i osób represjonowa‐ nych będących obywatelami II Rzeczypospolitej wszystkich narodowości i wyznań. FPNP była operatorem programu Straty w latach 2009‐2011. W tym czasie baza pro‐ gramu została przez nas uzupełniona o dane dotyczące blisko dwóch milionów osób i na ko‐ niec 2011 roku zawierała informacje o 3 474 449 ofiarach i osobach represjonowanych pod oku‐ pacją niemiecką. Informacje o indywidualnych represjach zostały udostępnione – w zakresie, na który pozwala ustawa o ochronie danych osobowych – poprzez ogólnodostępny portal internetowy www.straty.pl. Naszym zadaniem w 2012 roku było pozyski‐ wanie nowych danych o osobach represjono‐ wanych pod okupacją niemiecką, rozwijanie bazy komputerowej, analiza i przetwarzanie pozyskanych danych, kontynuowanie udostęp‐ niania informacji o indywidualnych represjach poprzez portal internetowy, a także populary‐ zacja wiedzy historycznej i wiedzy o samym programie w społeczeństwie polskim oraz wśród Polaków mieszkających za granicą. W ramach realizacji programu w roku 2012 do bazy wprowadzono informacje o 229.005 stitutes für die Haupt‐ und Niederlassungskom‐ missionen für die Verfolgung der Verbrechen am polnischen Volk in Zusammenhang mit lau‐ fenden Fahndungsverfahren sowie sporadisch auch an Gerichte und Organe der Selbstverwal‐ tung und staatlichen Verwaltung ausgehän‐ digt. Das durch die FPNP zusammengestellte Ar‐ chiv stellt die größte Sammlung dar, die das Schicksal ehemaliger Sklaven‐ und Zwangsar‐ beiter im Dritten Reich dokumentiert, d.h. das Schicksal der Häftlinge von deutschen KZ‐ und Straflagern, Gefängnissen, Ghettos, Kriegsge‐ fangenen‐ und Arbeitslagern sowie der zu Zwangsarbeit in Deutschland und in okkupier‐ ten Gebieten deportierten Menschen. Die Ma‐ terialien beinhalten in der Regel eine detaillierte Beschreibung des Arbeitsortes und der Arbeitsbedingungen, die zusätzlich noch durch Zeugenaussagen und Originaldoku‐ mente oder deren Kopien bestätigt sind. Die bei der FPNP aufbewahrten Akten der Antrag‐ steller wurden allesamt der Archivkategorie A für ewige Aufbewahrung zugeordnet. Da die Stiftung jedoch aus der Staatskasse keine Mit‐ tel für die Aufbewahrung der wertvollen Sam‐ mlung erhält, hat die Aufrechterhaltung des Archivs in wenigen Jahren einen großen Teil der Stiftungsmittel verschlungen. Daher führte die FPNP ab Anfang 2012 Gespräche mit der Hauptdirektion der Staatlichen Archive in Warschau zwecks Übergabe der Sammlungen an das Archiwum Akt Nowych geführt. Eine be‐ sonders wichtige Hilfe bei der Sicherung des einmaligen historischen Archivs der Stiftung leistete dabei das Kultusministerium. Der Kul‐ tusminister Bogdan Zdrojewski entschied am 12.09.2012, dass die Staatlichen Archive für den Zweck der Übernahme der Bestände der FPNP 1 Million PLN erhalten sollen. In dieser Zeit fing die Verwaltungs‐ und Archivabteilung der FPNP mit den Sicherungsarbeiten der Archiv‐ bestände und mit der Vorbereitung des Trans‐ ports an. Die Vereinbarung mit dem Archiwum Akt Nowych über die Übernahme aller Doku‐ mente aus dem Archivbestand der Stiftung wurde am 8.11.2012 abgeschlossen, danach wurde die Migration der gesamten Archivdo‐ kumentation der Stiftung zum Staatlichen Ar‐ chiv der Personen‐ und Lohndokumentation in Milanówek in der Okrzei Straße 1 eingeleitet. Der Übertragungsprozess soll im Februar 2013 beendet werden, wobei die Aktion ohne die Unterstützung seitens der Stiftung der Deutsch‐Polnischen Zusammenarbeit nicht er‐ folgreich hätte abgeschlossen werden können. Sie unterstütze das Projekt „Aufräumen, Siche‐ rung und Bearbeitung des Archivbestandes der Stiftung Polnisch‐Deutsche Aussöhnung”. Das Dokumentationsprogramm „Polnische Staatsbürger – Opfer und Verfolgte unter der deutschen Besatzung.” Im Jahre 2012 gewann die Stiftung Polnisch‐ Deutsche Aussöhnung zum wiederholten Male den Wettbewerb für die Umsetzung des Doku‐ mentationsprogramms „Polnische Staatsbür‐ ger – Opfer und Verfolgte unter der deutschen Besatzung”, dessen Ziel es ist, die Zahl der pol‐ nischen Opfer des Dritten Reiches in den Jah‐ ren 1939‐1945 möglichst genau festzustellen und alle Opfer namentlich zu dokumentieren. Die gesammelten Informationen beziehen sich auf Opfer und verfolgte Personen, die – unab‐ hängig von Ethnie und Konfession ‐ Bürger der Zweiten Republik Polens waren. Die FPNP leitete das Programm Verluste in den Jahren 2009‐2011. In dieser Zeit wurde die Datenbank von uns um Angaben zu fast zwei Geschäftsbericht 2012 49 szających osoby represjonowane, instytucji i środowisk naukowo‐badawczych oraz środo‐ wisk polonijnych za granicą, przede wszystkim w Niemczech i na Litwie W 2012 roku Fundacja włączyła się też w „Projekt upamiętniania miejsc kaźni z okresu II wojny światowej”. Projekt ten wychodzi na‐ przeciw od lat sygnalizowanej przez history‐ ków potrzebie wykonania badań naukowych (kwerendy w archiwach i wywiady socjolo‐ giczne z osobami posiadającymi odpowiednią wiedzę) oraz należytego oznakowania i upa‐ miętnienia miejsc, w których dokonywano eg‐ zekucji i pochówku ofiar. Badania i akty upamiętnienia obejmować będą ofiary, które zginęły w latach 1939‐1945. W projekcje biorą udział: Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, In‐ stytut Pamięci Narodowej, Żydowski Instytut Historyczny, Komisja Rabiniczna do spraw Cmentarzy, Uniwersytet Pedagogiczny im. Ko‐ misji Edukacji Narodowej w Krakowie oraz Uni‐ wersytet im Marii Curie‐Skłodowskiej w Lublinie. Projekt utworzenia Muzeum – Miejsca Pamięci na terenie byłego niemieckiego, nazistowskiego obozu zagłady w Sobiborze ofiarach i osobach represjonowanych – oraz o 74.765 anonimowych ofiarach egzekucji. Ogółem baza wewnętrzna programu zawiera w chwili obecnej informacje o 3.778.219 ofia‐ rach i osobach represjonowanych. Dane o ofia‐ rach i wszelkiego typu represjach wobec obywateli polskich ze strony okupanta nie‐ mieckiego w latach 1939‐1945 były pozyski‐ wane i wprowadzane do bazy z czterech źródeł: kwerend archiwalnych, zespołów do‐ kumentów archiwalnych potwierdzających re‐ presje, bazy ITS Arolsen oraz publikacji i zestawień zawierających spisy ofiar i osób re‐ presjonowanych. W ramach realizacji tego projektu FPNP zaj‐ mowała się promocją i popularyzacją programu przede wszystkim wśród bezpośrednich ofiar nazizmu i członków ich rodzin, organizacji zrze‐ 50 Sprawozdanie 2012 W lutym 2011 roku FPNP została operatorem międzynarodowego projektu utworzenia Mu‐ zeum – Miejsca Pamięci w Sobiborze. Fundacja pełni rolę strategicznego inwestora i koordy‐ natora przedsięwzięcia oraz jego skarbnika. Rolę tę powierzyło nam Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, reprezentujące Polskę w tej międzynarodowej inicjatywie, podjętej przez Polskę, Holandię, Izrael i Słowa‐ cję. Projekt zakłada utworzenie państwowego muzeum‐miejsca pamięci, przy udziale finanso‐ wym i merytorycznym wszystkich uczestniczą‐ cych w nim krajów. Rok 2012 był dla tego międzynarodowego projektu rokiem przełomowym. Po przeszło 3 latach od podpisania pierwszej wersji Memo‐ randum of Understanding, dzięki zadaniom za‐ inicjowanym i zrealizowanym przez Fundację, Grupa Sterująca mogła przystąpić do ostatecz‐ Millionen Menschen ergänzt, sodass sie Ende 2011 Informationen über 3 474 449 Opfer und Verfolgte der deutschen Okkupation enthielt. Informationen über einzelne Verfolgte wurden in dem Umfang zur Verfügung gestellt, den das Gesetz über den Schutz von Personaldaten zu‐ lässt – und zwar im Portal www.straty.pl. Unsere Aufgabe im Jahre 2012 war das Sam‐ meln neuer Angaben zu verfolgten Personen, die Weiterentwicklung der Computerdaten‐ bank, die Analyse und Verarbeitung eingehol‐ ter Angaben, die weitere Bereitstellung von Informationen über Einzelverfolgungen über das Internetportal sowie die Vermittlung von historischem Wissen über das Programm in der polnischen Gesellschaft und unter Polen im Au‐ sland selbst. Im Rahmen der Umsetzung des Programms wurden im Jahr 2012 Informationen über 229.005 Opfer und Verfolgte sowie über 74.765 anonyme Opfer von Hinrichtungen in die Datenbank eingegegeben. Insgesamt ent‐ hält die interne Datenbank des Programms momentan Informationen über 3.778.219 Opfer und Verfolgte. Angaben zu den Opfern von Verfolgungen jeglicher Art seitens der deutschen Besatzer gegenüber polnischen Bürgern in den Jahren 1939‐1945 wurden aus vier Quellen eingeholt und in die Datenbank aufgenommen: aus Archivrecherchen, von Teams für Archivdokumente, die Verfolgungen bestätigten, aus der Datenbank von ITS Arol‐ sen und aus Veröffentlichungen mit Aufstellun‐ gen der Opfer und Verfolgten. Im Rahmen der Umsetzung dieses Projektes beschäftigte sich die FPNP mit der Bekanntma‐ chung des Programms hauptsächlich bei un‐ mittelbaren NS‐Opfern und deren Familienmitgliedern, bei Opfer‐Vereinigungen und Einrichtungen, bei Wissenschaftlern und Forschern sowie bei Auslandspolen vor allem in Deutschland und Litauen. 2012 schloss sich die Stiftung auch dem „Projekt des Gedenkens an die Hinrichtung‐ sorte vom Zweiten Weltkrieg” an. Das Projekt reagiert auf die seit Jahren von Historikern ar‐ tikulierte Forderung nach wissenschaftlichen Forschungen (Archivrecherchen und Inter‐ views mit Menschen mit entsprechenden Kenntnissen) und nach einer korrekten Ken‐ nzeichnung und Verewigung der Orte, an denen Hinrichtungen und Begräbnisse der Opfer stattfanden. Forschungen und Geden‐ kakte werden sich auf Opfer beziehen, die in den Jahren 1939‐1945 ums Leben gekommen sind. An dem Projekt nehmen teil: das Außen‐ ministerium, der Rat zum Schutz des Geden‐ kens an Kampf und Märtyrertum, das Institut des Nationalgedenkens, das Jüdische Histori‐ sche Institut, die Rabbiner‐Kommission für Friedhöfe, die Pädagogische Universität, die Kommission für Nationalbildung in Krakau sowie die Maria Skłodowska‐Curie Universität in Lublin. Geschäftsbericht 2012 51 nego ustalenia priorytetów i oczekiwań, jakie to międzynarodowe gremium spodziewa się uzys‐ kać jako efekt końcowy projektu. W tym celu zorganizowano trzy posiedzenia Grupy Sterują‐ cej – dwa odbyły się w Warszawie, trzecie nato‐ miast w Amsterdamie. W wyniku poczynionych ustaleń Fundacja „Polsko‐Niemieckie Pojedna‐ nie” zorganizowała dwie ekspedycje badań ar‐ cheologicznych, z których pierwsza (letnia) miała na celu uwolnienie z artefaktów i spraw‐ dzenie terenu przeznaczonego wstępnie pod budowę obiektów związanych z obsługą osób odwiedzających miejsce pamięci. Druga ekspe‐ dycja (jesienno‐zimowa, przerwana w związku z intensywnymi opadami śniegu) miała na celu weryfikację wyników badań archeologicznych, przeprowadzonych w latach 2000‐2001 w rejonie kopca pamięci ofiar. Podczas letnich wykopalisk zrealizowano również badanie geologiczne te‐ renu przeznaczonego pod inwestycję. Wiosną i latem odbyło się szereg spotkań związanych z dopracowaniem szczegółów do‐ tyczących terenu Pomnika Zagłady i sprawdze‐ niem możliwości prowadzenia tam inwestycji budowlanej. Przy tej okazji zacieśniliśmy współ‐ pracę z dotychczasowymi partnerami i pozys‐ kaliśmy nowych. Pośród wielu osób, instytucji i organów, które w minionym roku wspierały nas w realizacji tego projektu znalazły się: Lu‐ belski Urząd Wojewódzki, Starostwo Powia‐ towe we Włodawie, Gmina Włodawa, Sołtys oraz Mieszkańcy wsi Sobibór Stacja, Pań‐ stwowe Muzeum na Majdanku, Lubelski Kon‐ serwator Zabytków Delegatura w Chełmie, Lasy Państwowe, Muzeum Pojezierza Łęczyń‐ sko‐Włodawskiego, holenderska Fundacja So‐ 52 Sprawozdanie 2012 bibór, Naczelny Rabin Polski oraz Polskie Ko‐ leje Państwowe w Lublinie. Podjęte działania doprowadziły do stworzenia przez Fundację pełnej dokumentacji niezbędnej do ogłoszenia międzynarodowego konkursu na opracowanie koncepcji zagospodarowania terenów po byłym obozie zagłady w Sobiborze. Przygoto‐ wany został projekt regulaminu, zawierający opisy i warunki uczestnictwa w konkursie wraz z niezbędnymi załącznikami. Opracowana do‐ kumentacja została sprawdzona pod wzglę‐ dem zgodności z ideą międzynarodowego projektu i oczekiwaniami jego partnerów oraz zaakceptowana przez Grupę Sterującą w grud‐ niu 2012 roku. Komplet dokumentów jako go‐ towy do wdrożenia projekt rozwiązań został przekazany do Państwowego Muzeum na Maj‐ danku, które od 1 maja 2012 roku stało się wła‐ ścicielem części terenu Pomnika Zagłady w Sobiborze, a de facto sprawuje opiekę nad całym Miejscem Pamięci w Sobiborze. Pań‐ stwowe Muzeum na Majdanku, kierowane przez dr. Tomasza Kranza, zdecydowało o ogłoszeniu konkursu z początkiem roku 2013 i powierzyło Fundacji wykonanie czynności związanych z jego organizacją. Zaangażowanie Fundacji w rozwój wiedzy na temat niemieckiego obozu zagłady w Sobi‐ borze w roku 2012 nie ograniczało się do po‐ wyższego projektu. Wiosną zawarte zostało porozumienie ze Starostwem Powiatu Wło‐ Projekt der Gründung des Museums – Gedenkstätte auf dem Gelände des ehemaligen deutschen NS‐Vernichtungslagers in Sobibór Seit Februar 2011 leitet die FPNP das inter‐ nationale Projekt zur Errichtung einer Gedenk‐ stätte in Sobibor. Die Stiftung hat dabei die Funktion eines strategischen Investors, Koor‐ dinators und Kassenwartes inne. Mit dieser Rolle beauftragte uns das Kultusministerium, das Polen in dieser internationalen Initiative vertritt. Die Initiative wurde von Polen, den Niederlanden, Israel und der Slowakei eingelei‐ tet. Die Grundlage des Projektes ist die Grün‐ dung einer staatlichen Museumsgedenkstätte an der alle Mitgliedsstaaten finanziell und or‐ ganisatorisch beteiligt sind. 2012 war für das internationale Projekt ein entscheidendes Jahr. Über drei Jahre nach Un‐ terzeichnung der ersten Fassung des „Memo‐ randum of Understanding“ konnte die Koordinierungsgruppe dank den durch die Stif‐ tung eingeleiteten und ausgeführten Aufga‐ ben mit der endgültigen Festlegung von Prioritäten und Erwartungen anfangen, um festzustellen, was das internationale Gremium als Endergebnis zu erzielen beabsichtigt. Dazu wurden drei Sitzungen der Steuerungsgruppe organisiert – zwei in Warschau und die dritte in Amsterdam. Infolge der getroffenen Abspra‐ chen wurden durch die Stiftung „Polnisch‐ Deutsche Aussöhnung“ zwei archäologische „Expeditionen“ organisiert, die erste (im Som‐ mer) hatte die Beseitigung von Artefakten und erste Untersuchungen des Geländes, das für den Bau der Objekte und die Bedienung der Besucher der Gedenkstätte bestimmt wurde, zum Ziel. Die zweite „Expedition“ (im Herbst / Winter, unterbrochen aufgrund des intensiven Schneefalls) bezweckte die Überprüfung der archäologischen Untersuchungen, die 2000‐ 2001 in der Gegend des „Opfer‐Hügels“ durch‐ geführt wurden. Bei Sommerausgrabungen wurden auch Bodenuntersuchungen des Ge‐ ländes für das Bauvorhaben durchgeführt. Im Frühling und im Sommer fanden eine Reihe von Treffen zwecks der Erarbeitung von Einzelheiten bezüglich des Vernichtungsdenk‐ mals und der Überprüfung der Möglichkeit, dort ein Bauvorhaben durchzuführen, statt. Bei der Gelegenheit intensivierten wir die Zu‐ sammenarbeit mit den bisherigen Partnern und gewannen neue hinzu. Zu den Personen, Einrichtungen und Organen, die uns im vorigen Jahr bei der Umsetzung des Projektes unter‐ stützten, zählten das Woiwodschaftsamt in Lublin, der Landrat in Włodawa, die Gemeinde Włodawa, der Ortsvorsteher und die Einwoh‐ ner des Dorfes Sobibor Stacja, das Staatliche Museum Majdanek, die Lubliner Denkmalpfle‐ ger‐Filiale in Chełm, Staatliche Wälder, das Mu‐ Geschäftsbericht 2012 53 dawskiego i holenderską Prowincją Gelderland, którego celem było zorganizowanie konferencji naukowej na temat badań archeologicznych w Sobiborze oraz prezentacja wystawy przygo‐ towanej przez Muzeum Pojezierza Łęczyńsko‐ Włodawskiego „Z popiołów Sobiboru” w Polsce i za granicą. Z inicjatywy Fundacji wystawa „Z popiołów Sobiboru” była prezentowana od 26 marca do 18 kwietnia w Bibliotece Uniwersytetu War‐ szawskiego, a następnie od 15 maja do 15 lipca 2012 roku w Centrum Dokumentacyjnym Prora na Rugii. W Warszawie wystawę odwiedziło ok. 1,5 tys. osób. Odbyło się też 11 lekcji muzeal‐ nych dla młodzieży szkolnej na bazie programu edukacyjnego p.t. „Sobibór… miejsce pamięci, Sobibór… miejsce edukacji”. Prezentacja na wyspie Rugia poprzedzona została uroczystym otwarciem z udziałem przedstawicieli władz lokalnych, przedstawicieli ambasady RP w Ber‐ linie oraz przedstawicieli Centrum Topografii Terroru z Berlina, Centrum Dokumentacyjnego Prora, Muzeum Pojezierza Łęczyńsko‐Włodaw‐ skiego i Fundacji „Polsko‐Niemieckie Pojedna‐ nie”. Na wystawie na Rugii zanotowano liczbę 11 tys. zwiedzających. Konferencja naukowa na temat badań ar‐ cheologicznych oraz historii miejsca pamięci w Sobiborze odbyła się 25 maja 2012 roku 54 Sprawozdanie 2012 w Warszawie, w centrum edukacyjnym IPN „Przystanek historia”. W konferencji wzięło udział 50 uczestników z kraju i z zagranicy, wśród których, oprócz przedstawicieli instytu‐ cji muzealnych, uniwersytetów, urzędów (m.in. konserwatora zabytków, MSZ i MKiDN) i stowarzyszeń, znaleźli się historycy, archeo‐ lodzy, architekci oraz przedstawiciele amba‐ sad: Czech, Słowacji, Niemiec i Holandii. Wygłoszone zostały referaty na temat historii obozu i miejsca pamięci, wyników prowadzo‐ nych w Sobiborze badań archeologicznych, a także na temat planów budowy nowego miejsca pamięci. Odbyła się też prezentacja publikacji „Sobibór. Badania archeologiczne prowadzone na terenie po byłym niemieckim ośrodku zagłady w Sobiborze w latach 2000‐ 2011”. seum der Łęczyńsko‐Włodawskie Seeplatte, die holländische Stiftung Sobibor, der Haupt‐ rabbi Polens und die Polnische Staatliche Bahn in Lublin. Die getroffene Maßnahmen machte die Erstellung einer kompletten Dokumenta‐ tion seitens der Stiftung erforderlich, die für die Ausrichtung eines internationalen Wettbe‐ werbes für das Konzept der neuen Raumor‐ dnung für das Gelände des ehemaligen Vernichtungslagers in Sobibor notwendig war. Es wurde eine Geschäftsordnung mit Informa‐ tionen und Teilnahmeregeln zum Wettbewerb samt der erforderlichen Anlagen erarbeitet. Die fertige Dokumentation wurde auf Überein‐ stimmung mit der Idee desinternationalen Wettbewerbes und den Erwartungen der Part‐ ner geprüft und durch die Steuerungsgruppe im Dezember 2012 akzeptiert. Die komplette Dokumentation wurde als fertiges ausführba‐ res Projekt dem Staatlichen Museum in Majda‐ nek überreicht, das am 1. Mai 2012 zum Inhaber eines Teiles des Grundstücks des Vernichtun‐ gsdenkmals in Sobibor wurde und de facto die gesamte Gedenkstätte betreut. Das Staatliche Museum in Majdanek unter der Leitung von Dr. Tomasz Kranz entschied über die Auss‐ chreibung des Wettbewerbes Anfang 2013 und betraute die Stiftung mit der organisatoris‐ chen Durchführung. Das Engagement der Stiftung für die Erwei‐ terung der Kenntnisse über das deutsche Ver‐ nichtungslager in Sobibor beschränkte sich im Jahre 2012 nicht alleine auf das oben genannte Projekt. Im Frühling wurde eine Vereinbarung mit dem Landrat in Włodawa und mit der hol‐ ländischen Provinz Gelderland abgeschlossen, dessen Ziel die Ausrichtung einer wissenschaf‐ tlichen Konferenz über archäologische Fors‐ chungen in Sobibor und die Präsentation der Ausstellung des Museums der Łęczyńsko‐Wło‐ dawskie‐Seeplatte „Z popiołów Sobibóru” [Aus der Asche von Sobibor] in Polen und im Ausland war. Auf Initiative der Stiftung wurde die Ausstel‐ lung „Z popiołów Sobiboru” [Aus der Asche von Sobibor"] vom 26. März bis zum 18. April in der Bibliothek der Warschauer Universität und dann vom 15. Mai bis zum 15. Juli 2012 im Doku‐ mentationszentrum Prora auf der Insel Rügen präsentiert. In Warschau wurde die Ausstellung von ca. anderthalb Tausend Besuchern gese‐ hen. Es fanden auch 11 Museumslektionen für Schüler in Anlehnung an das Bildungspro‐ gramm „Sobibór… Gedenkstätte, Sobibór… Bildungsstätte” statt. Der Präsentation auf der Insel Rügen ging die feierliche Eröffnung unter Teilnahme von Vertretern lokaler Behörden, der polnischen Botschaft in Berlin, des Zen‐ trums Topographie des Terrors in Berlin, des Dokumentationszentrums, des Museums der Łęczyńsko‐Włodawskie‐Seeplatte und der Stif‐ tung „Polnisch‐Deutsche Aussöhnung“ voran. In der Ausstellung wurden insgesamt 11.000 Be‐ sucher verzeichnet. Die wissenschaftliche Konferenz über ar‐ chäologische Forschungen und die Geschichte der Gedenkstätte in Sobibor fand am 25. Mai 2012 in Warschau im Bildungszentrum von IPN „Station Geschichte” statt. An der Konferenz nahmen 50 Personen aus dem In‐ und Ausland teil, darunter neben Vertretern von Museum‐ seinrichtungen, Universitäten, Ämtern (u.a. Denkmalpfleger, Außenministerium, Kultusmi‐ nisterium) und Vereinigungen auch Historiker, Archäologen, Architekten und Vertreter der der tschechischen, deutschen, slowakischen und niederländischen Botschaft. Es wurden Referate gehalten über die Geschichte des La‐ gers und der Gedenkstätte, Ergebnisse von ar‐ chäologischen Forschungen in Sobibor sowie über Pläne des Baus einer neuen Gedenk‐ stätte. Es wurde auch die Veröffentlichung „Sobibor. Archäologische Forschungen auf dem Gelände des ehemaligen deutschen Ver‐ nichtungszentrum in Sobibor in den Jahren 2000‐2011” präsentiert. Geschäftsbericht 2012 55 DZIAŁANIA NA RZECZ POROZUMIENIA I POJEDNANIA Współpraca międzynarodowa Wszystkie działania Fundacji, o których była mowa wcześniej, zaczynając od świadczenia pomocy ofiarom okupacji niemieckiej poprzez projekty edukacyjne, wystawy i publikacje aż po wolontariat międzynarodowy, służą poro‐ zumieniu i pojednaniu między narodami, w tym zwłaszcza między Polakami i Niemcami. Fun‐ dacja od wielu lat współpracuje z instytucjami i organizacjami społecznymi za granicą, przede wszystkim z Niemiec i Austrii. Współpracujemy z blisko 500 zagranicznymi archiwami i instytu‐ cjami badawczymi. Organizujemy lekcje historii i warsztaty historyczne dla młodzieży niemiec‐ kiej. W Warszawie regularnie odwiedzają nas grupy niemieckich uczniów i studentów, a także niemieckich nauczycieli, działaczy spo‐ łecznych, a nawet polityków. Jedna z najwięk‐ szych wystaw przygotowanych przez Fundację – wystawa „Zachować pamięć. Praca niewol‐ nicza i przymusowa obywateli polskich na rzecz III Rzeszy” – była prezentowana już w 25 niemieckich miastach, gdzie obejrzało ją ok. 320 tys. osób. 56 Sprawozdanie 2012 Rok 2012 stał pod znakiem bardzo intensyw‐ nych kontaktów międzynarodowych przede wszystkim w związku z realizacją międzynaro‐ dowego Projekt utworzenia Muzeum – Miejsca Pamięci na terenie byłego niemiec‐ kiego, nazistowskiego obozu zagłady w Sobi‐ borze. Naszymi najbliższymi partnerami zagranicznymi były: Instytut Pamięci Męczen‐ ników i Bohaterów Holocaustu – Yad Vashem The Holocaust Martyrs’ and Heroes’ Remem‐ brance Authority (Izrael), Stichting Sobibor – Dutch Foundation Sobibor, Holenderska Fun‐ dacja Sobibór (Holandia), Prowincja Gelder‐ land – Province of Gelderland (Holandia), Bildungswerk Stanislaw Hantz e.V. Kassel (Nie‐ mcy). Przy realizacji programu dokumentacyjnego „Straty osobowe i ofiary represji w latach 1939 ‐ 1945” współpracowaliśmy przede wszystkim z Instytutem Pamięci Męczenników i Bohate‐ rów Holocaustu Yad Vashem oraz Międzynaro‐ dowym Biurem Poszukiwań (Der Internationale Suchdienst (ITS/International Tracing Service) w Bad Arolsen. W związku z otwarciem się ITS na programy badawcze i edukacyjne Przewod‐ AKTIVITÄTEN FÜR VERSTÄNDIGUNG UND VERSÖHNUNG Internationale Zusammenarbeit Alle vorher besprochenen Tätigkeiten der Stif‐ tung, von der Unterstützung der NS‐Opfer über Bildungsprojekte, Ausstellungen und Veröffentli‐ chungen bis zum internationalen Freiwilligen‐ dienst, dienen der Verständigung und Versöhnung zwischen den Völkern, insbesondere zwischen Polen und Deutschen. Die Stiftung ar‐ beitet seit vielen Jahren mit Einrichtungen und gesellschaftlichen Organisationen im Ausland, hauptsächlich in Deutschland und Österreich, zu‐ sammen. Wir kooperieren mit fast 500 ausländis‐ chen Archiven und Forschungsinstituten. Wir veranstalten Geschichtsunterricht für deutsche Jugendliche. In Warschau besuchen uns regelmä‐ ßig deutsche Schüler‐ und Studentengruppen sowie deutsche Lehrer, gesellschaftliche Aktivis‐ ten und Politiker. Eine der größten Ausstellungen der Stiftung „Erinnerung bewahren. Zwangs‐ und Sklavenarbeit polnischer Bürger für das Dritte Reich in den Jahren 1939 ‐ 1945” – wurde schon in 25 deutschen Städten präsentiert, wo sie von ca. 320.000 Besuchern gesehen wurde. Das Jahr 2012 war gekennzeichnet durch sehr intensive internationale Kontakte, haupt‐ sächlich aufgrund der Umsetzung des interna‐ tionalen Projektes der Errichtung des Museums auf dem Gelände des ehemaligen Vernichtung‐ slagers in Sobibor. Unsere engsten internatio‐ nalen Partner waren dabei Yad Vashem The Holocaust Martyrs’ and Heroes’ Remembrance Authority (Israel), Stichting Sobibór – Dutch Fo‐ undation Sobibór (Holland), Province of Gelder‐ land (Holland) und das Bildungswerk Stanislaw Hantz e.V. Kassel (Deutschland). Bei der Umsetzung des Dokumentation‐ sprogramms „Polnische Staatsbürger – Opfer und Verfolgte unter der deutschen Besatzung” in den Jahren 1939 ‐ 1945” arbeiteten wir haup‐ tsächlich mit Yad Vashem The Holocaust Mar‐ tyrs’ and Heroes’ Remembrance Authority und dem Internationalen Suchdienst (ITS/Interna‐ tional Tracing Service) in Bad Arolsen zusam‐ men. Da sich der ITS für Forschungs‐ und Bil‐ dungsprojekte aufgeschlossen zeigte, erstattete der Vorstandsvorsitzende der Stif‐ tung der Organisation zwei Besuche in Bad Arolsen – im April und im November 2012. Erinnerungsreisen In den letzten Jahren nahmen über hundert deutsche Städte, Gemeinden, Vereinigungen, Einrichtungen und Privatpersonen die Zusam‐ menarbeit mit uns auf. Dank dieser Kontakten organisieren wir seit vielen Jahren Sonderpro‐ gramme für ehemalige Zwangsarbeiter, so zum Beispiel„Erinnerungsreisen“. Die Teilnehmer fahren auf Einladung deutscher Einrichtungen, lokaler Gesellschaften und Selbstverwaltungen nach Deutschland. Dort besuchen sie die Orte, an die sie einst deportiert wurden und nehmen an Gesprächen mit deutschen Jugendlichen teil. Im Mai 2012 fand zum neunten Mal die Erin‐ nerungsreise nach Sassnitz auf der Insel Rügen statt. Im April und September 2012 besuchten Geschäftsbericht 2012 57 niczący Zarządu Fundacji złożył w Bad Arolsen dwie wizyty – w kwietniu i listopadzie 2012 roku. Podróże pamięci W ostatnich latach nawiązało z nami współ‐ pracę ponad sto niemieckich miast, gmin, sto‐ warzyszeń i instytucji oraz wiele osób prywatnych. Dzięki tym kontaktom już od kilku lat organizujemy specjalne programy dla by‐ łych robotników przymusowych – podróże pa‐ mięci. Ich uczestnicy wyjeżdżają do Niemiec na zaproszenie niemieckich organizacji, lokalnych społeczności i władz samorządowych. Odwie‐ dzają miejsca swojej deportacji, uczestniczą w spotkaniach z niemiecką młodzieżą. W maju 2012 roku odbyła się już po raz dzie‐ wiąty podróż pamięci do Sassnitz na wyspie Rugia. W kwietniu i wrześniu 2012 roku grupy beneficjentów Fundacji odwiedziły Hamburg, który także od kilku już lat zaprasza osoby, które w czasie II wojny światowej zostały de‐ portowane do pracy przymusowej w tym mie‐ ście. Fundacja pomagała zorganizować wyjazd byłych więźniów obozu koncentracyjnego Bu‐ chenwald na uroczystości związane z obcho‐ dami 67 rocznicy wyzwolenia obozu, które odbyły się w dniach 13‐18 kwietnia 2012 roku. Pracownicy FPNP uczestniczyli w tych przed‐ sięwzięciach jako organizatorzy, tłumacze i opiekunowie. Wymiana młodzieży i dialog międzynarodowy FPNP od lat uczestniczy w międzynarodo‐ wych projektach wymiany młodzieży. W roku 2012 już po raz kolejny grupa młodych wolon‐ tariuszy z Niemiec i Austrii wzięła udział w ob‐ chodach rocznicy wyzwolenia obozu koncentracyjnego KL Auschwitz i w towarzy‐ szącym im seminarium refleksyjnym, organizo‐ wanym przez niemieckie stowarzyszenie Horizont e.V. Jedna z naszych wolontariuszek zakwalifiko‐ wała się również do udziału w polsko‐niemieckim seminarium „Przypominanie i Zapominanie”, które odbyło się w Weimarze na przełomie lu‐ 58 Sprawozdanie 2012 tego i marca. Podczas spotkania jego uczest‐ nicy zastanawiali się, jak ludzie i narody trak‐ tują swoją wiedzę o II wojnie światowej i nazistowskiej dyktaturze. Ważnymi elemen‐ tami tego spotkania było zwiedzanie byłego obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie oraz spotkania ze świadkami historii. Kontynuując dobre praktyki z ubiegłych lat, również w roku 2012 FPNP była partnerem mię‐ dzynarodowych projektów w ramach pro‐ gramu Młodzież w Działaniu. Jako partner w projekcie Europe BaGpackers w kwietniu 2012 roku wysłaliśmy do Poczdamu w Niem‐ czech sześcioro młodych ludzi. W spotkaniu tym wzięły udział również grupy z Serbii, Bośni i Hercegowiny, Łotwy, Niemiec i Francji. Młodzi ludzie z krajów UE i spoza niej mieli okazję wspólnie zastanowić się nad tym, co dla nich znaczy bycie Europejczykiem, gdzie są granice współczesnej Europy, czy są tożsame z grani‐ cami Unii, gdzie w życiu codziennym napoty‐ kamy symbole europejskie i co one znaczą dla młodych ludzi. Fundacja zorganizowała też latem 2012 roku wyjazd grupy młodych Pola‐ ków na warsztaty do Beauvais we Francji. Pro‐ jekt pod tytułem „Together against Exclusion” miał na celu przyjrzenie się zjawiskom dyskry‐ minacji i wykluczenia na tle rasowym, społecz‐ nym, materialnym. Przy okazji Europejskiego Roku Wolonta‐ riatu 2011 FPNP nawiązała współpracę z hisz‐ pańskim stowarzyszeniem Cazalla Intercultural. W lutym 2012 wysłaliśmy wolontariuszkę z Pol‐ ski do Murcii w Hiszpanii, do wzięcia udziału w organizowanym przez to stowarzyszenie projekcie pt. Volunteers – Take a Step Forward. die Begünstigten Hamburg, wohin die ehema‐ ligen Zwangsarbeiter ebenfalls seit mehreren Jahren im Rahmen von Erinnerungsreisen ein‐ geladen werden. Die Stiftung half bei der Reise ehemaliger Häftlinge des KZ‐Lagers Buchen‐ wald zu Feierlichkeiten aus Anlass des 67. Ju‐ biläums der Befreiung des Lagers vom 13.‐18. April 2012. Die Mitarbeiter der FPNP nahmen an der Veranstaltung als Mitveranstalter, Dol‐ metscher und Betreuer teil. Jugendaustausch und internationaler Dialog Die FPNP nimmt seit mehreren Jahren an in‐ ternationalen Projekten des Jugendaustau‐ sches teil. Im Jahre 2012 fuhr eine Gruppe junger Freiwilliger aus Deutschland und Österreich zu Feierlichkeiten aus Anlass der Befreiung des KZ‐ Lagers Auschwitz und zu dem begleitenden, durch die deutsche Vereinigung Horizont e.V. organisierten „Nachdenklichen Seminar“. Eine unserer Freiwilligen konnte am deutsch‐polnischen Seminar „Erinnern und Vergessen” in Weimar Ende Februar / Anfang März teilnehmen. Bei dem Treffen überlegten die Teilnehmer, wie Menschen und Völker mit ihrem Wissen über den Zweiten Weltkrieg und die Naziherrschaft umgehen. Wichtige Bestand‐ teile dieses Seminars waren der Besuch des ehemaligen KZ‐Lagers Buchenwald und Ge‐ spräche mit Zeitzeugen. Anknüpfend an die gute Erfahrungen aus den vorherigen Jahren war die FPNP auch im Jahr 2012 Partner internationaler Projekte im Rahmen des Programms „Youth in Action”. Als Partner im Projekt „Europe BaGpackers“ schick‐ ten wir im April 2012 sechs junge Menschen nach Potsdam. An dem Treffen nahmen auch Gruppen aus Serbien, Bosnien und Herzego‐ wina, Lettland, Deutschland und Frankreich teil. Junge Menschen aus Ländern innerhalb und außerhalb der EU hatten die Gelegenheit, gemeinsam zu überlegen, was es für sie bedeu‐ tet, Europäer zu sein, wie die Grenzen des zeit‐ genössischen Europas verlaufen, ob sie mit den offiziellen Grenzen der EU übereinstim‐ men, wo wir im Alltag europäische Symbole sehen können und was diese für junge Men‐ schen bedeuten. Die Stiftung organisierte da‐ rüber hinaus im Sommer 2012 eine Reise junger Polen zu Workshops in Beauvais / Frankreich. Das Projekt unter dem Titel „Together against Exclusion” hatte zum Ziel, sich mit Diskriminie‐ rung und Ausgrenzung wegen der Rasse oder dem sozialen und materiellen Status anzus‐ chauen. Aus Anlass des europäischen Jahres des Freiwilligendienstes 2011 nahm die FPNP eine Zusammenarbeit mit der spanischen Vereini‐ gung Cazalla Intercultural auf. Im Februar 2012 haben wir eine Freiwillige aus Polen nach Mur‐ cia in Spanien geschickt, wo sie an dem Pro‐ gramm der Vereinigung u.T. Volunteers – Take a Step Forward teilnahm. Geschäftsbericht 2012 59 Raport Uniwersytety trzeciego wieku jako odpowiedź na potrzeby środowiska osób starszych Rys historyczny W społeczeństwach krajów rozwiniętych coraz większą grupę stanowią seniorzy. Rośnie odsetek osób, które zakończyły już aktywność zawodową. Nie oznacza to jednak, że z chwilą przejścia na emeryturę ludzie starsi przestają interesować się otaczającym ich światem i za‐ chodzącymi w nim zmianami. W czasie, kiedy już nie wiążą obowiązki zawodowe, człowiek chce zrealizować marzenia, których do tej pory nie miał możliwości spełnić, odkrywa nowe in‐ teresujące go dziedziny. Odpowiedzią na te potrzeby były uniwersy‐ tety trzeciego wieku powstałe w latach siedem‐ dziesiątych XX w. Pierwszy taki uniwersytet został założony we Francji w 1972 roku i działał przy uniwersytecie w Tuluzie. Jego twórcą był Pierre Vellas – profesor prawa i nauk społecz‐ nych. Wiele lat prowadził badania i analizował informacje dotyczące środowiska osób star‐ szych, ich potrzeb, aspiracji, zainteresowań. Do stworzenia koncepcji placówki rozwijającej za‐ 60 Sprawozdanie 2012 interesowania i umiejętności tej grupy wykorzy‐ stywał swoje doświadczenia rodzinne, przemy‐ ślenia i gromadzoną latami wiedzę na temat starości. Do swojego pomysłu przekonał wła‐ dze uniwersytetu w Tuluzie, które zgodziły się zorganizować spotkanie z 40 osobową grupą seniorów i wysłuchać informacji o ich potrze‐ bach, a także skorzystać z ich doświadczeń. W tym czasie na uniwersytetach francuskich młodzież pragnęła reformy przestarzałego ich zdaniem systemu nauczania. Uniwersytety od‐ powiedziały projektem otwarcia uczelni dla emerytów. Na kilku kierunkach studiów młodzi ludzie mieli wymieniać doświadczenia z doro‐ słymi i starszymi osobami. Celami zapoczątkowanego przez Pierre'a Vellasa ruchu było z jednej strony wykorzysta‐ nie intelektualnego i administracyjnego poten‐ cjału uniwersytetów dla kształcenia osób starszych, z drugiej strony seniorzy byli wspa‐ niałą grupą do przeprowadzenia badań nauko‐ wych z dziedziny gerontologii. Bardzo ważnym społecznie celem było umożliwienie międzyge‐ neracyjnej wymiany kulturalnej, przełamanie uprzedzeń oraz rozwój wzajemnej empatii. Po‐ trzeba tego typu instytucji była tak wielka, iż w krótkim czasie we Francji powstało ponad 40 takich placówek. Natychmiast powstały też podobne placówki w innych państwach euro‐ pejskich. W 1975 roku utworzono międzynarodową organizacja skupiającą uniwersytety trzeciego wieku z całego świata (AIUTA). Jej celem jest promowanie edukacji osób starszych, wymiana wiedzy i doświadczeń pomiędzy uniwersyte‐ tami z różnych krajów, również prowadzenie badań na temat edukacji dorosłych. Wyróżnia się dwa modele uniwersytetów trzeciego wieku. Pierwszy – to model francu‐ ski, w którym uniwersytety trzeciego wieku są związane z ośrodkami akademickimi lub in‐ nymi ośrodkami oświaty dorosłych. Z tego względu cechuje je wysoki poziom działalności dydaktycznej i naukowo‐badawczej. (Podobny model realizowały: Belgia, Hiszpania, Włochy, Szwecja). Obecne we Francji kształceniem objęto osoby w każdym wieku. Idea uniwersytetu dla wszystkich grup wiekowych przyczynia się – według osób organizujących tę działalność – do szeroko rozumianej wymiany międzygene‐ racyjnej. Kształcenie odbywa się w studium, a kończy otrzymaniem dyplomu kuratora spo‐ łecznego. Program nauczania składa się ze szkolenia teoretycznego z zakresu: doradztwa społecznego, wolontariatu, zagadnień praw‐ nych, problematyki pokolenia młodych osób. Cykl kształcenia przewiduje również staż za‐ wodowy. Otrzymanie dyplomu ma uprawniać osoby starsze do pracy na rzecz młodzieży a także osób starszych mających ograniczone możliwości samodzielnego funkcjonowania. Drugi model – brytyjski – jest oparty na sa‐ mokształceniu i samopomocy seniorów, bez wsparcia ze strony uczelni wyższych. W Wielkiej Brytanii idea uniwersytetów roz‐ wija się od 1981 roku. Model brytyjski zwany jest też modelem Cambridge, gdyż główne za‐ sady funkcjonowania ośrodków zostały opra‐ cowane przez entuzjastów z Cambridge. Model ten jest oparty na wzajemnej pomocy słuchaczy. Seniorzy sami organizują zajęcia, wykorzystując własną wiedzę i wykształcenie. Nie ma podziału na studentów i wykładow‐ ców. Dużą wagę przywiązuje się do kształcenia eksperymentalnego i grupowego. Placówki te nie mają wsparcia ze strony wy‐ ższych uczelni. Ich założycielem może być każdy. Funkcjonują one również w małych miejscowościach i opierają się na wspólnocie sąsiedzkiej. Oferta edukacyjna jest różno‐ rodna, począwszy od poważnych wykładów naukowych a skończywszy na zajęciach prak‐ tycznych (zależy od zainteresowań uczestni‐ ków). Uniwersytety te spełniają oprócz funkcji poznawczych również integracyjne i terapeu‐ tyczne. W zajęciach, jak wynika z badań staty‐ stycznych, uczestniczą przede wszystkim kobiety będące na emeryturze, wywodzące się z grupy średniej, posiadające wykształcenie średnie lub wyższe. Zajęcia odbywają się w wy‐ najętych salach, ale także w prywatnych do‐ mach swoich słuchaczy. Odnośnie poziomu wykształcenia czy wieku słuchaczy brytyjskie uniwersytety nie stawiają formalnych wyma‐ gań. Uniwersytety trzeciego wieku działają rów‐ nież w Polsce, Austrii, Belgii, Niemczech, Sło‐ wenii, Hiszpanii, Portugalii, Irlandii, Finlandii, Szwecji, Danii, Szwecji, Holandii, Szwajcarii, Stanach Zjednoczonych i Nowej Zelandii. Założycielka uniwersytetów trzeciego wieku w Polsce – prof. dr Halina Szwarc Polska była trzecim krajem, po Francji i Bel‐ gii, w którym przyjął się i rozwinął ruch uniwer‐ sytetów trzeciego wieku. Pierwsza taka placówka powstała już w 1975 roku, w war‐ szawskim Centrum Medycznym Kształcenia Podyplomowego. Jego założycielką była prof. Halina Szwarc – doktor nauk medycznych, zaj‐ mująca się gerontologią. Halina Szwarc była postacią niezwykłą, z bo‐ gatym życiorysem. Już jako bardzo młoda dziewczyna wykazała się wielką odwagą i pat‐ riotyzmem. Po wybuchu drugiej wojny świato‐ wej, mając 16 lat, rozpoczęła działalność konspiracyjną w Związku Walki Zbrojnej w Okręgu Łódzkim. Zadanie, które jej powie‐ rzono mogło przerastać dorosłą kobietę. Po‐ Geschäftsbericht 2012 61 wołując się na niemieckie korzenie babci, Ha‐ lina miała podpisać folkslistę, ukończyć nie‐ miecką szkołę średnią, a następnie podjąć studia w Trzeciej Rzeszy. Zadanie to wiązało się nie tylko z ogromnym ryzykiem dekonspiracji, oznaczało także narażenie rodziny w kraju na ostracyzm. Pomimo to Halina Szwarc rozpoczęła studia medyczne w Wiedniu, działając jednocześ‐ nie w wywiadzie ZWZ. Pod konspiracyjnym pseu‐ donimem Jacek Drugi (przyjętym na pamiątkę serdecznego kolegi rozstrzelanego przez Nie‐ mców w Zgierzu wraz ze stu innymi Polakami) prowadziła działania wywiadowcze w Berlinie, Hamburgu i Monachium. Wykonywała również akcje dezinformacyjne godzące w administra‐ cję niemiecką, zajmowała się kolportażem prasy podziemnej na terenach Austrii i w Ba‐ warii w ramach działań dywersyjno – propa‐ gandowych prowadzonych wśród Niemców (Akcja N). W kwietniu 1944 roku rozpoczęła pracę w Centralnym Archiwum Medycznym w Berli‐ nie. Miała tam dostęp do bezcennych danych o ruchach wojsk niemieckich i stratach ponie‐ sionych na froncie wschodnim. W tym samym czasie jednak gestapo przechwyciło w Łodzi archiwum AK. Przełożeni polecili Halinie za‐ przestania pracy konspiracyjnej. Zanim jednak zdążyła ten rozkaz wykonać, została areszto‐ wana w Łodzi i osadzona w więzieniu przy ul. Gdańskiej 13. Torturowana i przesłuchiwana w siedzibie Gestapo na Anstadta nie dała się złamać. Została skazana na karę śmierci, od której niemal cudem uratowało ją wyzwo‐ lenie Łodzi. Uciekła z kolumny ewakuowanych więźniów pod Pabianicami. Wyzwolenie nie oznaczało końca jej kłopo‐ tów. Pomimo iż opuściła Łódź, zerwała kon‐ takty z kolegami z podziemia, skończyła studia medyczne, założyła rodzinę, przeszłość wo‐ jenna dogoniła ją w Warszawie. Aresztowana przez UB za kolaborację, a następnie za współ‐ pracę z AK, przeszła ponownie brutalne śledz‐ two, tym razem prowadzone przez „swoich”. Na szczęście wydarzenia te nie uniemożliwiły jej kontynuowania kariery naukowej. W 1966 roku została profesorem. Dopiero w 1999 roku, trzy lata przed śmiercią, prof. Halina Szwarc ujawniła pamiętnik „Wspomnienia z pracy w wywiadzie 62 Sprawozdanie 2012 antyhitlerowskim ZWZ‐ AK”. Na motywach jej życia oraz pamiętnika powstał w 2007 spektakl Teatru Telewizji pt. Doktor Halina. Profesor Halina Szwarc była osobą znaną ze swojej działalności na rzecz ludzi starszych. Za‐ łożony przez nią Uniwersytet Trzeciego Wieku w Warszawie był pierwszą taką placówką w Pol‐ sce i jedną z pierwszych w Europie. W następ‐ nych latach z jej inicjatywy kolejne uniwersytety trzeciego wieku powstały we Wrocławiu, Opolu, Szczecinie, Łodzi, Lublinie i kilku innych większych miastach. Rozwój uniwersytetów trzeciego wieku w Polsce Zjawisko starzenia się społeczeństw jest tendencją ogólnoświatową, ale w największym stopniu dotyczy państw w Europie. Potrzeba wsparcia seniorów została wreszcie zauwa‐ żona na arenie międzynarodowej. Rok 2012 był ogłoszony przez Komisję Europejską Europej‐ skim Rokiem Aktywności Osób Starszych i So‐ lidarności Międzypokoleniowej. Obecnie działa już wiele instytucji wspierających aktywność w starszym wieku. W Polsce takimi instytu‐ cjami są przede wszystkim uniwersytety trze‐ ciego wieku. Obecnie w Polsce osoby powyżej 65 roku życia stanowią ponad 14% społeczeństwa. Z badań przeprowadzonych przez Główny Urząd Statystyczny wynika, że w tej grupie tylko 3,5% jest aktywna zawodowo. Pozostali zaś po przejściu na emeryturę zamykają się w domu. Z grupy tej aż 12% osób jest zagrożona ubóstwem dochodowym. Wśród osób star‐ szych małą popularnością cieszy się uczestnict‐ wo w różnego rodzaju przedsięwzięciach kulturalnych. Około 90% nie uczestniczy w ża‐ dnych imprezach kulturalnych (nie chodzi do kin, teatrów, na koncerty). Pauperyzacja, przy‐ jęty model spędzania czasu w domu przed te‐ lewizorem, brak możliwości i chęci do pełnego uczestnictwa w życiu prowadzi do wykluczenia społecznego. Spotęgowane jest to faktem, iż osoby starsze to często osoby samotne, obcią‐ żone wieloma schorzeniami (w części nabytymi na skutek wydarzeń wojennych), nieradzące sobie z problemami dnia codziennego. Ze spo‐ łecznego punktu widzenia bardzo ważne jest, by nie dopuścić i przeciwdziałać takiej sytuacji. Należy więc stworzyć seniorom alternatywę dla spędzania czasu w domu, prowadzić dzia‐ łania aktywizujące, pomagać w poznawaniu pojawiających się „nowinek”. Czas spędzany na emeryturze można wykorzystać efektyw‐ nie, rozwijając zainteresowania i pasje, na które do tej pory nie starczało wolnego czasu. Uniwersytety trzeciego wielu pełnią ważną rolę w aktywizacji osób starszych. Ich głównymi celami jest umożliwianie osobom tym zdobywa‐ nia i aktualizowania swojej wiedzy oraz po‐ prawa jakości życia starszego pokolenia. Ich działalność przyczynia się do zaspokajania ta‐ kich potrzeb seniorów jak: samokształcenie, poszerzanie wiedzy i nabywanie nowych umie‐ jętności, działania na rzecz społeczności lokal‐ nej, bycia pomocnym innym (np. poprzez wolontariat), wypełnienie wolnego czasu, utrzymywanie więzi towarzyskich, stymulacja psychiczna i fizyczna, a czasem nawet możli‐ wość realizacji młodzieńczych marzeń. Uniwer‐ sytety trzeciego wieku, przyczyniając się do poprawy jakości życia osób starszych, pełnią bardzo ważna rolę społeczną. W Polsce w latach 80 i 90 uniwersytety trze‐ ciego wieku rozwijały się bardzo powoli. W tym okresie działało tylko kilkadziesiąt ta‐ kich instytucji. Gwałtowny wzrost ich liczby na‐ stąpił po 2002 roku, a najwięcej UTW powstało w 2007 roku. Obecnie działa ich około 400, a w zajęciach uczestniczy ponad 90 tysięcy osób. Tendencja ta wiąże się ze wzrostem liczby emerytów. W roku 2000 było ich 4,6 mln, w 2005 – 5,4 mln, a w 2010 – już 6,4 mln (dane GUS). Rozwój uniwersytetów wskazuje, że ich oferta spotkała się z zaintere‐ sowaniem seniorów. Wypełniły one lukę w za‐ kresie potrzeb edukacyjnych, kulturalnych i towarzyskich sporej grupy osób poszukują‐ cych możliwości samorozwoju. Niestety, uniwersytety trzeciego wieku po‐ wstają głównie w miastach. Połowa z nich działa w miastach do 50 tys. mieszkańców. W tych właśnie mniejszych ośrodkach miej‐ skich i w Warszawie jest największa oferta zajęć dla seniorów oraz najłatwiejsza możli‐ wość zostania studentem. Na wsi funkcjonuje tylko 11% wszystkich tego typu placówek. Dzia‐ łają one na zasadach uniwersytetów ludo‐ wych. Uniwersytety trzeciego wieku rozwijają się na terenie Polski nierównomiernie. Najwięcej jest ich w województwach: mazowieckim, śląskim, dolnośląskim i wielkopolskim. Zdecydowanie w tyle pozostają województwa świętokrzyskie, podlaskie i podkarpackie. Struktura uniwersytetów trzeciego wieku W Polsce powstają trzy typy uniwersytetów trzeciego wieku: – działające w strukturach i pod patronatem Geschäftsbericht 2012 63 Oferta uniwersytetów trzeciego wieku wyższej uczelni, kierowane najczęściej przez pełnomocnika rektora danej uczelni, – powołane przez stowarzyszenia prowadzące działalność popularnonaukową, – inne, działające przy domach kultury, biblio‐ tekach, domach dziennego pobytu, ośrod‐ kach pomocy społecznej itp. Według danych Ogólnopolskiej Federacji Stowarzyszeń UTW, 13% uniwersytetów działa w strukturach wyższych uczelni, 15% – w ra‐ mach jednostek samorządu lokalnego, a 65% ma formę prawną stowarzyszenia lub fundacji. Istotną cechą różnicującą te placówki jest liczba słuchaczy – do polskich UTW uczęszcza od kilkudziesięciu, do ponad 1000 osób. Zdecy‐ dowanie najwięcej jest tych „średnich” – o licz‐ bie słuchaczy od 100 do 500 osób. Instytucje mniejsze stanowią 26% , natomiast ok. 13% – większe. Największe uniwersytety, choć nie‐ liczne, obejmują jednak najszersze grono studentów, uczęszcza do nich aż 43% wszyst‐ kich słuchaczy. Uniwersytety trzeciego wieku najczęściej nie mają swoich siedzib, a zajęcia odbywają się w wynajmowanych salach, domach kultury, bibliotekach. Zajęcia praktyczne prowadzone są także w muzeach i w plenerze. Cele jakie stawiają sobie uniwersytety trze‐ ciego wieku, to przede wszystkim: •upowszechnianie inicjatyw edukacyjnych, •aktywizacja intelektualna, psychiczna, spo‐ łeczna i fizyczna osób starszych, •poszerzanie wiedzy i umiejętności seniorów, •ułatwianie kontaktów z instytucjami takimi jak służba zdrowia, ośrodki kultury, ośrodki rehabilitacyjne itp., •angażowanie słuchaczy w działania na rzecz otaczającego ich środowiska, •podtrzymywanie więzi społecznych i komu‐ nikacji międzyludzkiej wśród seniorów. Uniwersytety trzeciego wieku działające w Pol‐ sce oparte są na modelu francuskim, dlatego też główny nacisk położony jest na zajęcia dydak‐ tyczne. Jednak równorzędnymi celami są także te, które nie kojarzą się z nauką np. podtrzymywanie więzi społecznych, stworzenie seniorom warun‐ ków do aktywnego spędzania wolnego czasu. UTW oferują swoim słuchaczom: •zajęcia edukacyjne: – wykłady i prelekcje. 98% procent uniwersyte‐ tów prowadzi różnego rodzaju wykłady. Przeciętnie jest to 48 wykładów rocznie. Naj‐ większym zainteresowaniem cieszą się te z dziedziny prawa, ochrony zdrowia, historii, sztuki. Powszechne są turystyka, geografia, kultura lokalna, psychologia. – warsztaty i zajęcia praktyczne odbywają się na prawie wszystkich UTW (97%), zakładają aktywny udział słuchaczy. Największym zain‐ teresowaniem cieszą się kursy komputerowe i językowe, zajęcia sportowe i ruchowe, sek‐ cje plastyczne i turystyczne. •zajęcia integracyjne: – spotkania świąteczne, – wycieczki krajoznawcze, – wspólne wyjścia do teatru, – wernisaże prac plastycznych, – festyny, – występy muzyczne itp. Słuchacze uniwersytetów W przeciętnym uniwersytecie kształci się średnio 230 słuchaczy. Działają jednak także placówki skupiające tylko 10 osób. W roku aka‐ demickim 2011/2012 na zajęcia uczęszczało około 90 tys. osób. Przyjmując, że w Polsce żyje ok. 14 mln. osób powyżej 50 roku życia, jedna ze 150 jest słuchaczem uniwersytetu. Rekrutacja na Uniwersytet Trzeciego Wieku przebiega najczęściej we wrześniu, zaś słucha‐ czami mogą zostać osoby na emeryturze bądź rencie, które chcą uczestniczyć w zajęciach. Niektóre placówki określają też minimalny wiek słuchaczy – czasem muszą to być osoby, które ukończyły 50 bądź 60 lat. Część uczelni stawia też wymogi co do wykształcenia przy‐ szłych słuchaczy – na przykład przyjmuje osoby z co najmniej średnim lub wyższym wy‐ kształceniem. Większość słuchaczy UTW to kobiety. W roku akademickim 2011/2012 w zajęciach i wykładach brało udział 74 tys. kobiet i 14 tys. mężczyzn. Osoby do 50 roku życia stanowią 5% słuchaczy, od 51 do 65 r. ż. – 55% natomiast po 65 r. ż. 40%. W ostatniej grupie znajduje się tylko 15% mężczyzn. Przyczyny tego zjawiska są różnorodne. Kobiety żyją dłużej, a ich ak‐ tywność zawodowa jest krótsza. Cieszą się lep‐ szym zdrowiem. Mają też większą potrzebę wyjścia z domu, spotykania się ze znajomymi. Oferta uniwersytetów odzwierciedla więc głównie potrzeby kobiet. Prognozuje się, że z czasem odsetek osób po siedemdziesiątym roku życia biorących udział w zajęciach UWT będzie rosnąć. Dzisiaj najstarsi słuchacze uniwersytetów trzeciego wieku mają ponad 80 lat i są to osoby bardzo aktywne. Na równi z młodszymi koleżankami i kolegami biorą udział w zajęciach, a także wy‐ jazdach i wycieczkach. Niektóre UTW mają wśród swoich słuchaczy nawet 90‐latków. Finansowanie Uniwersytety trzeciego wieku kierują swoją ofertę przede wszystkim do osób, które zakoń‐ czyły działalność zawodową. Źródłem ich do‐ chodów są najczęściej niewysokie emerytury lub renty, dlatego ważne jest, aby opłaty za uczestnictwo w zajęciach nie były zbyt wyso‐ kie. Wiele starszych osób może sobie pozwolić na udział tylko w bezpłatnych zajęciach. UTW mogłyby oferować takie zajęcia tylko wtedy, gdyby w całości były finansowane ze środków publicznych. Obecnie jednak uniwersytety trzeciego wieku finansowane są głównie z opłat słucha‐ czy (74%). Uczestnictwo w zajęciach jest płatne, seniorzy wnoszą też składki członkow‐ skie (63%). W 68% placówek należy też wnieść opłatę wpisową. Średnia wysokość wpiso‐ wego wynosi 28 zł. W połowie uniwersytetów słuchacze płacą czesne za miesiąc, semestr lub rok. Średnia wysokość czesnego w przelicze‐ niu na rok wynosi 142 zł. Ponadto w połowie UTW słuchacze muszą płacą dodatkowo za niektóre zajęcia, a w co piątym płatne są wszystkie zajęcia prowadzone przez uniwersy‐ tet. Opłaty za korzystanie z uniwersytetu wy‐ dają się niewygórowane, jednak według da‐ nych ZUS połowa emerytów i rencistów otrzymuje świadczenia niższe niż 1600 zł. Oznacza to, że nawet te niewielkie opłaty są dla osób mniej zamożnych poważną barierą. 1/3 uniwersytetów korzysta ze środków instytucji, w ramach których prowadzi działal‐ ność, ok. 60% UTW jest dofinansowywana z bu‐ dżetów miast lub gmin, część wykorzystuje darowizny od firm, dochody z przekazanego 1% podatku. Uniwersytety pozyskują też granty z funduszy rządowych i Unii Europejskiej oraz korzystają z różnych form sponsoringu. Geschäftsbericht 2012 65 Działania społeczne uniwersytetów trzeciego wieku Rozwój uniwersytetów trzeciego wieku na niespotykaną dotąd w Polsce skalę wprowa‐ dza też nową jakość ich funkcjonowania i przy‐ nosi nowe rezultaty. UTW są dziś dostrzegane przez inne instytucje jako rzecznicy interesów osób starszych oraz istotni partnerzy w działa‐ niach na rzecz społeczności lokalnych. Rok 2012 został ogłoszony uchwałą Senatu RP ROKIEM UNIWERSYTETÓW TRZECIEGO WIEKU, a w całej Europie decyzją Rady Europy – Rokiem aktywności osób starszych i solidar‐ ności międzypokoleniowej. W marcu 2012 roku odbył się Wielki Kongres UTW pod hasłem „Innowacyjne Uniwersytety Trzeciego Wieku dla społeczeństwa obywatelskiego i gospo‐ darki”. Wytyczył on nową strategię rozwoju UTW jako partnera w kreowaniu polityki senio‐ ralnej. Jej główną myślą jest, że seniorzy mogą i powinni odgrywać aktywną rolę w budowie społeczeństwa obywatelskiego. Uniwersytety trzeciego wieku, które doskonale służą temu celowi, powinny otrzymać finansowe, nau‐ kowe i logistyczne wsparcie, aby mogły rozwi‐ jać się i zapewnić wysoki poziom naukowy edukacji osób starszych. UTW zmieniają sposób postrzegania senio‐ rów przez młodszych członków społeczeń‐ stwa, burzą niebezpieczne stereotypy, są też animatorami życia kulturalnego społeczności lokalnych. 27 % Uniwersytetów trzeciego wieku prowa‐ dzi bardzo ważne działania społeczne polega‐ jące na angażowaniu seniorów w aktywność społecznie użyteczną, działanie na rzecz in‐ nych osób lub dla dobra wspólnego przede wszystkim poprzez rozwijanie i wspieranie wo‐ lontariatu. Osoby starsze wspierają chorych, samotnych i potrzebujących. Seniorzy poma‐ gają sobie nawzajem w załatwieniu trudnych spraw, wspierają się duchowo, a także mate‐ rialnie. Działają również na rzecz społeczności lokalnej – na przykład organizując bezpłatne korepetycje, czytając książki dzieciom w ognis‐ kach i klubach osiedlowych. Dzisiejsi seniorzy to także pokolenie wo‐ jenne, a więc cenni świadkowie historii. Tylko oni, dzieląc się z młodszymi pokoleniami swoimi wspomnieniami, przekazują wiedzę o czasach II wojny światowej jakiej nie prze‐ każą podręczniki. Wojna, okupacja, prześlado‐ wania, holocaust, obozy koncentracyjne, deportacja, roboty przymusowe, wysiedlenia – to całe spektrum abstrakcyjnych dla dzisiej‐ szej młodzieży pojęć. Dzięki spotkaniom z uczestnikami i naocznymi świadkami tam‐ tych wydarzeń wypełniają się one konkretną treścią, trafiają do wyobraźni młodych ludzi. Seniorzy podczas spotkań z młodzieżą wspo‐ minają lata, gdy sami byli dziećmi lub bardzo młodymi ludźmi, co w naturalny sposób sprzyja pogłębianiu dialogu międzypokolenio‐ wego. Uniwersytety trzeciego wieku są często ani‐ matorami życia kulturalnego lokalnej społecz‐ ności – organizatorem wystaw, koncertów, uroczystości rocznicowych upamiętniających ważne wydarzenia historyczne, pikników ro‐ dzinnych, spotkań międzypokoleniowych itp. Problemy i wyzwania Z badania opublikowanego przez Ogólno‐ polską Federację Stowarzyszeń Uniwersyte‐ tów Trzeciego Wieku wynika, że największymi przeszkodami w działalności UTW są: brak środków finansowych, trudności lokalowe, brak odpowiedniej ilości pracowników i wolon‐ tariuszy, a także trudności w pozyskiwaniu partnerów do realizacji wspólnych projektów. 66 Sprawozdanie 2012 Stosunkowo najlepiej oceniana jest za to współpraca z administracją publiczną i samo‐ rządami lokalnymi. Zapewnienie UTW więk‐ szego dostępu do pomocy finansowej było jednym z głównych zagadnień omawianych na ogólnopolskim Kongresie Uniwersytetów Trzeciego Wieku, który odbył się w paździer‐ niku 2012 roku. Liderzy środowiska ubolewają też nad nie‐ wystarczającą obecnością UTW w mediach. Rozwój działalności tych placówek wymaga, ich zdaniem, zdecydowanego wsparcia ze strony dziennikarzy zarówno w propagowaniu idei uniwersytetów, jak i rozpowszechnianiu wiedzy o działalności poszczególnych ośrod‐ ków. Co prawda w 2012 roku w mediach ogól‐ nopolskich pojawiło się więcej artykułów i relacji dotyczących UTW, jednak często miały one charakter bardzo ogólnikowy. Doniesienia te miały zazwyczaj bezpośredni związek z wy‐ darzeniami związanymi z mianowaniem roku Rokiem Aktywności Osób Starszych lub Ro‐ kiem UTW. Ciekawe artykuły, bardziej szczegó‐ łowo i merytorycznie traktujące ten temat pojawiają się w prasie lokalnej. Niestety jest ich zdecydowanie za mało. Trudnym wyzwaniem, przed którym stoją obecnie uniwersytety trzeciego wieku, jest zwiększenie udziału mężczyzn w zajęciach. Zdecydowana przewaga kobiet doprowadziła do sytuacji, w której zajęcia, tematy spotkań, zapraszani goście dobierani są pod ich zainte‐ resowania. Konieczne jest opracowanie cieka‐ wej propozycji także dla panów. UTW muszą znaleźć sposób na dotarcie ze swoją ofertą i zaktywizowanie w większym stopniu męskiej części środowiska seniorów. Na podstawie danych: GUS, raportu „ZOOM na UTW” przygotowanego przez Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę” we współpracy naukowej z Instytutem Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego, podsumo‐ wania badań przeprowadzonych przez Instytut Łukasiewicza w ramach projektu OswoićStarość.pl, raportu Ogólnopolskiej Federacji Stowarzyszeń Uniwersytetów Trzeciego Wieku oraz informacji publikowanych na stronach UTW. Geschäftsbericht 2012 67 SENIORZY NA WYKŁADY! rozmowa z dr n. med. Marią Pawińską, geriatrą, byłym konsultantem województwa mazowieckiego ds. geriatrii, konsultantem w ośrodku Informacji, Doradztwa i Integracji FPNP Jest pani lekarzem geriatrą, specjalistą bardzo w tej chwili w Polsce poszukiwanym, bo chociaż chorzy po 60. roku życia stanowią na wielu oddziałach szpitalnych ponad połowę pa‐ cjentów, to jest to specjalność rzadka. Od kilku lat udziela pani porad medycznych osobom po‐ szkodowanym przez Trzecią Rzeszę, które zgłaszają się do warszawskiego ośrodka Sieci Informacji Do‐ radztwa i Integracji dla ofiar prześladowań na‐ zistowskich w Polsce, prowadzonego przez Fundację „Polsko‐Niemieckie Pojednanie”. Dobrze zna pani potrzeby i problemy tego śro‐ dowiska. Problemy nie tylko zdrowotne, bo przecież na zdrowie człowieka ogromny wpływ ma jego samopoczucie. Przez kilka lat prowadziła pani wykłady inauguracyjne na Le‐ gionowskim Uniwersytecie Trzeciego Wieku. Chciałam zapytać, czy oferta tych uniwersyte‐ tów jest odpowiedzią na potrzeby wojennego pokolenia. – Zdecydowanie tak. Uniwersytety trze‐ ciego wieku pomagają utrzymywać umysł w dobrej kondycji, dostarczają nowych wiado‐ mości, poszerzają zainteresowania, pozwalają nadążać za nowinkami technicznymi. Uniwer‐ sytety aktywizują seniorów, nadają kierunek życia w „stanie spoczynku”. Wpływa to oczy‐ wiście bardzo pozytywnie na samopoczucie, a co za tym idzie także zdrowie osób starszych. Ma to szczególne znaczenie dla osób, które przeżyły wojenną traumę, bo często w ich przypadku do typowych dla wieku starszego problemów zdrowotnych dochodzą schorze‐ nia związane z przeżyciami wojennymi, także psychiczne – przede wszystkim depresja. Szczególnie narażone na nią są osoby samo‐ tne, ale nie tylko. Te osoby muszą wyjść z domu, wrócić do ludzi, do aktywnego życia. 68 Sprawozdanie 2012 – Jest więc Pani entuzjastką tego systemu edukacji nieformalnej dla osób starszych. – Oczywiście. Uniwersytety trzeciego wieku odgrywają wspaniałą rolę integrującą środowi‐ sko osób starszych, dają możliwość zdobycia nowej wiedzy lub zaktualizowania swoich wiado‐ mości. Ale najważniejsze jest chyba to, że uczest‐ nictwo w tego typu zajęciach jest motywacją do wyjścia z domu i zrobienia czegoś dla siebie, bo najgorzej jest zaszyć się w domu i patrzeć w sufit. – Kim są słuchacze uniwersytetów trzeciego wieku? Kto bierze udział w tych zajęciach? – Przychodzą ludzie ciekawi życia, ciekawi świata, otwarci. Dlatego można powiedzieć, że jest to elita naszego społeczeństwa – niezależnie od tego jakie jest formalne wykształcenie tych osób. Przeważają kobiety, mężczyźni stanowią niewiele ponad dziesięć procent słuchaczy. Często są to osoby z wyższym wykształceniem. Proszę sobie wyobrazić, że na wykład inaugura‐ cyjny na Legionowski Uniwersytet przychodziło ponad sto osób. Niektórzy słuchacze dojeżdżali nawet 20‐30 kilometrów, na przykład z Serocka. – Jakie zajęcia cieszą się największym zain‐ teresowaniem? – Program jest bardzo urozmaicony i każdy znajdzie tam coś interesującego dla siebie. Bardzo popularne są na przykład zajęcia komputerowe. Dostęp do komputera i Internetu otwiera dodat‐ kowe okno na świat i wiele osób chce korzystać z tej szansy. Starsi ludzie nie chcą być zepchnięci na margines życia społecznego. Coraz więcej star‐ szych osób interesuje się portalami społeczno‐ ściowymi, a nawet tworzy własne strony internetowe. Seniorzy korzystają z wykładów z dziedziny nauk społecznych, historii sztuki, czy ochrony zdrowia – to tylko kilka przykładów. Słu‐ chacze uczą się też języków obcych, rozwijają za‐ interesowania plastyczne, muzyczne, uczestniczą w warsztatach rękodzielniczych. Ale uniwersytety IIIW to nie tylko wykłady i zajęcia, ale też spotka‐ nia integracyjne, kluby dyskusyjne i rozrywka. – Jak na studentów przystało. – Oczywiście. Seniorzy też potrafią, chcą i powinni się bawić. Rozrywka to nie tylko wspólne wyjścia do kina, teatru czy na wy‐ stawę, organizowane są imprezy taneczne, turnieje brydżowe, szachowe lub na przykład kręgle. Dużym zainteresowaniem cieszą się za‐ jęcia z turystyki i krajoznawstwa, w ramach których uczestnicy odwiedzają muzea i różne ciekawe obiekty historyczne, popularne są wy‐ cieczki krajowe i zagraniczne. – Czy takie wycieczki nie są za drogie? Portfel przeciętnego emeryta w Polsce nie jest zbyt zasobny. – Słuchacze uniwersytetów trzeciego wieku płacą za semestr najczęściej w granicach 50‐ 100 złotych, do niektórych zajęć trzeba dodat‐ kowo dopłacić, na przykład do lektoratów. Duża część kosztów pokrywana jest jednak z budżetów miast lub gmin. Podobnie jest z wyjazdami, ludzie którzy angażują się w ich organizowanie po pierwsze stają na głowie, żeby te koszty jak najbardziej obniżyć, a po drugie szukają źródeł ich dofinansowania w gminach, od sponsorów lub poszukują fun‐ duszy, w których można ubiegać się o jakieś granty. Są różne programy na rzecz stymulo‐ wania aktywności społecznej osób starszych. Wszystkim seniorom gorąco polecam takie wyjazdy, jeśli tylko pozwala im na to zdrowie. Zmiana otoczenia, poznawanie nowych miejsc, ciekawych ludzi, innych kultur – to daje ludziom prawdziwy zastrzyk życiowej energii, odświeża, odmładza, przeciwdziała depresji. Taki wyjazd jest wspaniałą możliwością oderwania się od codziennej rutyny, która ogranicza naszą sprawność umysłową. Na takich wycieczkach ćwiczymy przecież nie tylko nasze ciało, ale i umysł, któremu dostarczamy nowych bodź‐ ców. Nie bójmy się takich wyzwań, to szansa na przeżycie wspaniałej przygody. Bardzo ważne jest też to, że nawiązuje się nowe znajomości, przyjaźnie, bo grupa spędza ze sobą kilka dni, trzeba sobie wzajemnie pomagać, jest czas na rozmowy, ludzie mogą się lepiej poznać. – Wspomniała Pani też o sprawności fizycz‐ nej. Uniwersytety trzeciego wieku propagują też ruch, zdrowy tryb życia, co konkretnie można dla tej swojej sprawności fizycznej zrobić? – Oczywiście uniwersytety krzewią kulturę fizyczną nie tylko teoretycznie, ale i praktycz‐ nie. Wiele z nich proponuje wspólne spacery, Geschäftsbericht 2012 69 gimnastykę, modny ostatnio nordic walking, są sekcje pływackie, rowerowe, zajęcia taneczne i wiele innych. Aktywności ruchowej nie zastąpi żadne lekarstwo, a u nas ciągle brak jeszcze dobrych nawyków. Młodsze pokolenia nie dbają o swoją sprawność, a wśród osób po 70 roku życie odsetek tych, które regularnie coś ćwiczą lub chociaż chodzą na długie spacery jest bardzo znikomy. Trudniej zmobilizować się samemu, łatwiej w grupie. Łatwiej, bezpieczniej i oczywiście przyjemniej. Osoby starsze, miesz‐ kające po sąsiedzku powinny się skrzykiwać i wspólnie chodzić na wycieczki, na spacery, uprawiać nordic walking. Ale z tą integracją w środowisku jesteśmy na bakier, to dlatego u nas tak ważna jest rola integrująca, którą peł‐ nią uniwersytety trzeciego wieku. – Dlaczego, pani zdaniem, tak słabo jest z tą integracją, mówimy przecież o osobach starszych, które zazwyczaj od lat mieszkają w tym samym miejscu. – Myślę, że to jest trochę specyfika pokole‐ nia wojennego. Wojna zniszczyła więzi środo‐ wiskowe. Kiedyś rodziny sąsiadów znały się od pokoleń, dzisiaj bywa, że czujemy się obco wśród ludzi, z którymi przez lata mieszkaliśmy drzwi w drzwi. To jest też samotność ludzi w dużych miastach, wynikająca z ich anonimo‐ wości. W małych miejscowościach i na wsi lu‐ dzie bardziej mogą liczyć na sąsiedzką pomoc. 70 Sprawozdanie 2012 Mają też w pobliżu więcej krewnych, ale często zwyczajnie nie ma kto im pomóc, bo młodsi i zdrowi dojeżdżają do pracy daleko i nie ma ich właściwie przez cały dzień. Ale główny problem polega na tym, że u nas nie ma jeszcze społeczeństwa obywatelskiego. Brakuje nam umiejętności samoorganizacji, bra‐ nia spraw we własne ręce, niezależnie od dzia‐ łania instytucji państwowych. System wzajemnej pomocy – to jest to, co chciałabym propagować w Polsce. Widziałam, jak to działa w Niemczech. W Berlinie ludzie starsi ale sprawni pomagają osobom w gorszej kondycji zdrowotnej. To się wspaniale sprawdza. Prze‐ cież sąsiedzi najlepiej wiedzą, w jakiej sytuacji jest ich sąsiadka, czego potrzebuje, jak jej pomóc. Często pytam swoich pacjentów, czy mają dobry kontakt ze swoimi sąsiadami. Naj‐ częściej słyszę: „nie, ja tam nigdzie nie chodzę, z nikim nie rozmawiam, mówimy sobie tylko:<dzień dobry>”. Ale czasami ktoś mówi: „tak, mam bardzo dobrą sąsiadkę, codziennie zagląda sprawdzić, co u mnie słychać”. To jest bardzo ważne, bo samotność w każdym wieku jest przykra, ale w starszym jest też zwyczajnie niebezpieczna. rozmawiała Magda Cieszkowska IMPRESSUM Wydawca/ Herausgeber: Fundacja „Polsko‐Niemieckie Pojednanie” Stiftung „Polnisch‐Deutsche Aussöhnung“ ul. Krucza 36, 00‐921 Warszawa Redakcja/ Redaktion: Magda Cieszkowska, Jakub Deka, Agnieszka Dzierżanowska, Kamila Wujec Współpraca/ Mitarbeit: Krzysztofa Marzec‐Gacka, Benedikt Tondera Za udostępnienie zdjęć dziękujemy ponadto/ Für die Bereitstellung der Fotos danken wir: Wiebke Colberg Alina Nowacka, UDSKiOR, Redakcja Biuletynu Kombatant Andrzej Ring, Zamek Królewski w Warszawie David Rojkowski Projekt graficzny i skład/ Graphisches Projekt und Satz: Paweł Cieszkowski Druk/ Druck: Drukarnia UPI © Fundacja „Polsko‐Niemieckie Pojednanie”, Warszawa 2013 Stiftung „Polnisch‐Deutsche Aussöhnung“, Warschau 2013 Kontakt: Informacja/ Information: +48 22 629 73 35 Zarząd/ Vorstand: +48 22 695 99 41 Faks/ Fax: +48 22 629 52 78 E‐mail:[email protected] www.fpnp. Projekt_oklad_ok_Layout 1 2013-05-13 21:57 Page 1 SIEĆ INFORMACJI, DORADZTWA I INTEGRACJI DLA OFIAR NAZIZMU FUNDACJI „POLSKO-NIEMIECKIE POJEDNANIE” Centrum Sieci Informacji Doradztwa i Integracji (SIDI) Warszawa Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie ul. Krucza 36, 00-921 Warszawa (w budynku Ministerstwa Skarbu Państwa RP) Punkt działa od poniedziałku do piątku w godzinach 8.15-16.15 tel. kontaktowe : 22 695 99 61, 22 629 73 35 lub 22 626 92 34. Punkty SIDI Gdańsk Stowarzyszenie Polaków Poszkodowanych przez III Rzeszę ul. Podwale Przedmiejskie 30 80-824 Gdańsk Punkt działa od poniedziałku do czwartku w godz. 8.00-13.00 tel. kontaktowy: 58 320 36 01 Poznań Stowarzyszenie Polaków Poszkodowanych przez III Rzeszę Al. Niepodległości 16/18 61-713 Poznań Punkt działa w poniedziałki, wtorki i środy w godz. 9.00-12.00 tel. kontaktowy: 61 852 15 28 Katowice Stowarzyszenie Polaków Poszkodowanych przez III Rzeszę ul. Wojewódzka 20 40-026 Katowice Punkt działa w poniedziałki, wtorki w godzinach 9.00-13.00 tel. kontaktowy: 32 251 37 48 Szczecin Oddział Zachodniopomorski Polskiego Związku Byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych ul. Wały Chrobrego 4, wejście F 70-500 Szczecin Punkt jest czynny w czwartki w godzinach 10.00-13.00 tel. kontaktowy: 91 430 32 17 lub 430 33 78 Kraków Stowarzyszenie Polaków Poszkodowanych przez III Rzeszę ul. Księży Pijarów 3 31-466 Kraków Punkt działa we wtorki, środy i czwartki w godzinach 9.00-12.00 tel. kontaktowy: 12 421 86 37 Wrocław Stowarzyszenie Polaków Poszkodowanych przez III Rzeszę Pl. Muzealny 16 skr. poczt. 2042 50-035 Wrocław Punkt działa w poniedziałki, wtorki i środy w godzinach 8.00-13.00 tel. kontaktowy: 71 342 63 03 Lublin Stowarzyszenie Polaków Poszkodowanych przez III Rzeszę ul. Prymasa Wyszyńskiego 15 20-102 Lublin Punkt działa w poniedziałki i wtorki w godz. 9.00-13.00 tel. kontaktowy: 81 532 77 24 Zamość Polski Związek Byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych ul. Męczenników Rotundy 1, 22-400 Zamość Punkt działa we wtorki i czwartki w godzinach 9.00-12.00 tel. kontaktowy: 84 616 90 14 Sprawozdanie 2012 Geschäftsbericht 2012
