docczytaj esej - UniaEuropejska.org
download 
Reklamacja Transkrypt
czytaj esej - UniaEuropejska.org
Konkurs z okazji 100. rocznicy urodzin Pierre’a Wernera pt. ”Plan Wernera 2013 - recepta na wyjście z kryzysu gospodarczego?” „Czy realizacja założeń raportu Wernera dotyczących integracji wychodzącej poza strefę polityki pieniężnej pozwoliłaby uniknąć obecnego kryzysu w strefie euro? Czego w raporcie zabrakło, a które jego założenia pozostają aktualne do dzisiaj?” Michał Gałuszewski Politechnika Gdańska Wydział Zarządzania i Ekonomii, Europeistyka Strona 2 z 15 Ogólnopolski konkurs z okazji 100. Rocznicy urodzin Pierre’a Wernera pt. „Plan Wernera 2013 – recepta na wyjście z kryzysu gospodarczego” Rys historyczny, spór o unię walutową Dzisiejsza Unia Europejska zawdzięcza swoje istnienie wielkim umysłom, których obecnie nazywamy „ojcami założycielami”. Jest to oczywista analogia do Stanów Zjednoczonych i tamtejszych „ojców założycieli”. Każdy zna „europejskich” ojców: Robert Schuman, Konrad Adenauer, Jean Monnet, Alcide de Gasperi. Mało miejsca poświęca się jednak innym wybitnym osobistościom, które przez lata wytyczały kierunki rozwoju Wspólnoty Europejskiej. Wśród nich znajduje się Pierre Werner. Twórca tzw. Planu Wernera – koncepcji budowy unii walutowej w Europie. Temat jest bardzo aktualny z uwagi na obecny kryzys w strefie euro, który podważa sukcesy, które osiągnięto dzięki ponadnarodowej współpracy. Na miejscu jest, więc pytanie, o to czy kryzysu w eurolandzie można było uniknąć? Czy niezrealizowany pomysł grupy Wernera mógł uratować Europę przed kryzysem? Pierre Werner urodził się 29 grudnia 19131 w Sain André niedaleko Lille (Francja). Jak wiele wybitnych osobistości, był on „człowiekiem międzynarodowym”, - w tym wypadku na wskroś europejskim. Znał 4 języki (luksemburski, francuski, niemiecki, angielski). Studiował w Paryżu na tamtejszym wydziale prawa, jednocześnie zdobywając wykształcenie z zakresu finansów. Jego ojczyzną był jednak Luksemburg gdzie mieszkał przez większą część swojego życia. Rok przed rozpoczęciem II Wojny Światowej podjął pracę w banku. Niemiecka okupacja kraju, okrucieństwa wojny i bezlitosna przemoc, miały wpływ na Wernera i jego przyszłe poglądy dotyczące wizji Europy, jako kontynentu pokoju i dostatku. Po wojnie Pierre Werner dał się poznać, jako wytrawny polityk, który przyczynił się do stworzenia i pogłębienia integracji europejskiej. Wraz z Jeanem Monnetem, pracował nad fundamentami europejskiej wspólnoty gospodarczej. Funkcję premiera Luksemburga piastował przez 15 lat - do 1974 roku. Jak zostało nadmienione, Werner znany jest przede wszystkim, jako przewodniczący grupy, która stworzyła koncepcję integracji walutowej krajów EWG (Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej). Sama idea integracji monetarnej nie była już wówczas niczym nowym, wspominając chociażby powołaną w 1866 roku Łacińską Unię Walutową (obejmującą Francję, Belgię, Szwajcarię, Włochy) czy utworzoną w 1873 roku 1 The Economist, Pierre Werner, 4 lipiec 2002, w: http://www.economist.com/node/1213163, stan na dzień 12.11.2013 Strona 3 z 15 Ogólnopolski konkurs z okazji 100. Rocznicy urodzin Pierre’a Wernera pt. „Plan Wernera 2013 – recepta na wyjście z kryzysu gospodarczego” Skandynawską Unię Walutową (Szwecja, Dania, Norwegia).2 Po II Wojnie Światowej, w pierwszym okresie funkcjonowania Wspólnoty, nie udało się krajom członkowskim wypracować żadnej współpracy walutowej3. Niski stopień zależności gospodarek (początki integracji gospodarczej w Europie), oraz stabilność zewnętrznego systemu (Bretton Woods) sprawił, że integracja walutowa w Europie nie była priorytetem. Dopiero pod koniec lat 60tych niestabilność dotychczasowego systemu, zrodziła potrzebę stworzenia w Europie własnego, trwałego porządku walutowego. Raport Wernera ogłoszony został w 1970 roku w odpowiedzi na chwiejący się system z Bretton Woods4. Jego głównym założeniem było stworzenie konkretnych (nieabstrakcyjnych) elementów niezbędnych do budowy unii gospodarczo- walutowej5, co miało dalej przyczynić się do stabilizacji sytuacji w gospodarce światowej6. Ogłoszeniu Planu Wernera towarzyszyły pierwsze poważne debaty na temat zbliżenia walut. Raport stał się, więc poważnym krokiem w kierunku ściślejszej współpracy walutowej między krajami wspólnoty, co od początku integracji europejskiej było jej założeniem i celem7. Trzeba jednak dodać, że debata na temat zbliżania walut tych państw trwała już jakiś czas, a jej osią był spór między tzw. ekonomistami a monetarystami8. Ci pierwsi (głównie ekonomiści niemieccy i holenderscy) uważali, że utworzenie unii walutowej jest procesem – unia walutowa, jest niejako ukoronowaniem wcześniejszych etapów integracji gospodarczej. Według nich, niemożliwe było trwałe osiągnięcie integracji walutowej, bez osiągnięcia wysokiego wzrostu gospodarczego poprzez: koordynację polityk gospodarczych, liberalizację handlu, likwidację ceł, upodobnienie struktur gospodarek. Odzwierciedleniem tej koncepcji integracji monetarnej był plan Schillera9, którego głównym założeniem było osiągnięcie zbieżności gospodarek krajów EWG. Odmienne stanowisko prezentowali natomiast 2 J. Jonczek, Od Rzymu do Maastricht, Polskie wydawnictwo prawnicze IURIS, Poznań, 2008, s. 42. Ibidem, s. 42. 4 Red. Jarzębska I., Unia gospodarcza i walutowaw Europie, C.H.Beck, Warszawa, 2001, s.20. 5 Report to the Council and the Commission on the realization by stages of economic and monetary union In the Community, Luxembourg, 1970, s. 9. 6 Ibidem, s. 9. 7 Red. Jorgen D. H., Ekonomiczne aspekty integracji europejskiej, Oficyna Ekonomiczna, Kraków, 2003, s.192 8 Jarzębska I., op. cit., s. 22. 9 Kolasiński T., Unia Gospodarcza i Walutowa, Wyższa szkoła Ekonomiczno-humanistyczna w Skierniewicach, Skierniewice, 2003, s. 33. 3 Strona 4 z 15 Ogólnopolski konkurs z okazji 100. Rocznicy urodzin Pierre’a Wernera pt. „Plan Wernera 2013 – recepta na wyjście z kryzysu gospodarczego” monetaryści (głównie ekonomiści francuscy i belgijscy). Ich zdaniem, najistotniejsza była koordynacja polityk pieniężnych i usztywnienie kursów walutowych. Nie było potrzeby przechodzenia całej „ścieżki rozwoju” gospodarczego – integracja monetarna miała być impulsem do pełniejszego i szybszego wzrostu ekonomicznego10. W Planie Barre’a11 zamieszczono główne postulaty monetarystów, czyli: usztywnienie kursów walutowych, polityki budżetowej i harmonizację przepływów kapitałowych. Żaden z tych planów nie doczekał się realizacji. Raport Wernera i jego założenia Koniec lat 60tych to tak naprawdę początki kształtowania się samej idei unii walutowej. Cała podbudowa teoretyczna jak i empiryczna dopiero powstawała. Dlatego też, prawdziwy przełom przyniósł rok 1970, kiedy to wiosną, na konferencji haskiej Rady Ministrów EWG powołano grupę ekspertów pod kierownictwem Pierre’a Wernera. Zadaniem grupy, było opracowanie planu realizacji unii walutowej12. Pół roku później - 08.10.1970 roku przedstawiony został tzw. „Plan Wernera”. Koncepcja Wernera okazała się nowatorska, ponieważ była swoistym kompromisem między poglądami ekonomistów i monetarystów zawarto w niej tzw. zasadę równoległości13. Zgodnie z tą zasadą integracja gospodarcza i walutowa miała przebiegać równolegle i etapowo. Jednocześnie niezbędna była koordynacja polityk gospodarczych i zawężenie pasma dopuszczalnych odchyleń kursów walutowych14. Docelowe cechy unii walutowej wg. grupy Wernera to15: 10 Zupełna i nieodwołalna wymienność walut Likwidacja wahań kursów (nieodwołalne zamrożenie parytetów kursowych) Jonczek J., op. cit., s. 48. Kolasiński T., op. cit., s. 34. 12 Ibidem, s. 35. 13 Red. Zielińska-Głębocka A., Ewolucja Integracji gospodarczej w Unii Europejskiej, wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, 1997, s. 37. 14 Ibidem. 15 Jarzębska I., op. cit., s.21. 11 Strona 5 z 15 Ogólnopolski konkurs z okazji 100. Rocznicy urodzin Pierre’a Wernera pt. „Plan Wernera 2013 – recepta na wyjście z kryzysu gospodarczego” Zupełna liberalizacja przepływów kapitału, (ale także pracowników, towarów i usług16) Unifikacja polityk na potrzeby wspólnego rynku Pierre Werner, stwierdził w swoim planie, że celów tych, nie da się osiągnąć bez ścisłego zdefiniowania konkretnych etapów zbliżania walut, oraz bez uzależnienia przejścia do kolejnych etapów nie osiągnąwszy weryfikowalnych celów gospodarczych17. Niejako „efektem ubocznym” w długim okresie powinno być osiągnięcie unii politycznej18, jednak jej kształt był nieokreślony. Co ciekawe, plan jedynie zalecał wprowadzenie wspólnej waluty, nie była to jednak konieczność. Zakładano, że unia walutowa osiągnięta zostanie w 10 lat (do 1980 roku). W planie znalazł się zakres czasowy poszczególnych etapów realizacji założeń ale nie, szczegółowy harmonogram. Realizację podzielono na trzy etapy, z czego pierwszy etap zainicjowano w 1971 roku. Najważniejszym i pierwszym krokiem w kierunku unii walutowej wg. Planu Wernera, była koordynacja polityk gospodarczych krajów członkowskich. Dotyczyło to zwłaszcza krótkookresowej polityki gospodarczej, oraz narzędzi jej monitorowania19. By to osiągnąć, niezbędne – zdaniem twórców Planu – była centralizacja20 (tj. przeniesienie na poziom ponadnarodowy) niektórych kompetencji, - zwłaszcza polityki monetarnej. Tym samym Werner i jego grupa przewidywała stworzenie adekwatnego otoczenia instytucjonalnego dla przyszłej unii. W tym zakresie, dokument ten jest jednak nieprecyzyjny - jedynie na pierwszy etap (mający trwać 3 lata), plan wskazywał konkretne działania21. Pierwszym z nich, było utworzenie systemu banków centralnych (bez dokładnego określenia: jak dokładnie to nastąpi, jakie będę prerogatywy22) na wzór Rezerwy Federalnej Stanów Zjednoczonych (polityka pieniężna). Drugim elementem instytucjonalnym, miał być organ nazwany, jako: „centrum decyzji w zakresie polityki gospodarczej”, który z założenia miał być 16 Report to the Council and the Commission…, op. cit., s. 9. Jarzębska I., op. cit., s. 20. 18 Report to the Council and the Commission…, op. cit., s. 12. 19 Report to the Council and the Commission…, op. cit., s. 10. 20 Ibidem, s. 10. 21 Jarzębska I., op. cit., s.21. 22 Ibidem. 17 Strona 6 z 15 Ogólnopolski konkurs z okazji 100. Rocznicy urodzin Pierre’a Wernera pt. „Plan Wernera 2013 – recepta na wyjście z kryzysu gospodarczego” odpowiedzialny przed Parlamentem Europejskim23. Ciało to, - w zarysie - podejmować miało kluczowe decyzje makroekonomiczne. Chodzi również o decyzje w kwestiach budżetowych na terenie całej unii walutowej np. wysokość i źródła finansowania deficytów budżetów państw członkowskich, co stanowiłoby wyraźną ingerencję w suwerenność państw członkowskich. Jak wskazuje L. Oręziak, jest to jedna z najważniejszych przyczyn porażki Planu Wernera – państwa nie były gotowe do rezygnacji z kształtowania własnej polityki budżetowej na rzecz ponadnarodowego organu24, a Raport Wernera wyraźnie podaje, że zharmonizowane zarządzanie budżetami krajowymi i budżetem wspólnotowym jest warunkiem spójności działań całej Wspólnoty25. Jednocześnie Raport przestrzega przed „nadmiernym scentralizowaniem” tej polityki i wyznacza jej granicę: „przesunięcie władzy do organów Wspólnotowych musi być dokonane tylko do poziomu niezbędnego do prawidłowego funkcjonowania unii”26. Jest to zalążek przyszłej zasady proporcjonalności działań Unii Europejskiej. Plan był, więc czynnikiem, który niejako zainicjował różnorodne idee integracji i współpracy w różnych dziedzinach. Jednym z efektów było utworzenie w dniu 12.04.1972 r. mechanizmu kursowego tzw. „węża w tunelu”. Jego głównym zadaniem było ograniczenie przedziału wahań kursów walut państw członkowskich do ± 2,25 proc. (wąż) oraz przedziału wahań kursów tych walut w stosunku do dolara do ± 4,5 proc. (tunel)27. Kolejną konsekwencją było przyjęcie przez Radę kilku istotnych aktów prawnych, zbliżających krajowe polityki28 np. Uchwała Rady ECOFIN z 22.03.197129, Decyzja o stworzeniu mechanizmu średnioterminowej pomocy finansowej (tzw. MTFA)30, Decyzja o „Wzmocnieniu koordynacji krótkookresowych polityk gospodarczych”, i Decyzja o „Wzmocnieniu współdziałania pomiędzy bankami centralnymi państw członkowskich”. 23 Report to the Council and the Commission…, op. cit., s. 13. Oręziak L., Euro nowy pieniądz, PWN, Warszawa, 2004, s. 19. 25 Report to the Council and the Commission…, op. cit., s. 12. 26 Ibidem, tłumaczenie własne. 27 Antonovisc N.: Launch of the Euro: Werner’s Vision, “The Independent”, London, 1 January 1999. 28 Jarzębska I., op. cit., s.23. 29 Uchwała Rady i przedstawicieli rządów państw członkowskich z 22.03.1971 w sprawie wieloetapowego osiągnięcia unii gospodarczej i walutowej we Wspólnocie (Official Joural, C 28/81). 30 Decyzja 71/141/ECC, 71/142/ECC, 71/143/EEC (official Journal L 73/71). 24 Strona 7 z 15 Ogólnopolski konkurs z okazji 100. Rocznicy urodzin Pierre’a Wernera pt. „Plan Wernera 2013 – recepta na wyjście z kryzysu gospodarczego” Plan Wernera obejmował również ujednolicenie polityk w skali mikro i utworzenie jednakowej polityki regionalnej31. Jej wykonanie miało spoczywać najpierw na państwach członkowskich, a później na Wspólnocie. Oczywiście nie było dokładnych wytycznych jak taka polityka miałaby wyglądać. Prawdopodobnie to Raport Wernera stał się impulsem do stworzenia w 1975 Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, którego celem było32: „przyczynianie się do korygowania podstawowych dysproporcji regionalnych we Wspólnocie poprzez niwelowanie różnic w poziomach rozwoju oraz zacofania regionów”, - czyli konwergencja. Plan zalecał również konsultacje między państwami członkowskimi o stanie unii walutowej i postępach w jej realizacji. Z punktu widzenia współczesnej unii walutowej, zaskakujące jest to, że Plan Wernera nie kładł nacisku na kwestie konwergencji poziomu rozwoju gospodarczego między państwami członkowskimi, oraz utrzymywania niskiego poziomu inflacji. Z drugiej strony - scentralizowana polityka budżetowa zdaje się być nader optymistycznym założeniem. Dla grupy Wernera ważne było przede wszystkim utrzymywanie możliwie spójnych polityk gospodarczych oraz aspekt ograniczania wahań kursów państw członkowskich. Plan Wernera nie doczekał się pełnej realizacji, a może mógłby on stać się panaceum na obecne trudności strefy euro? Ale czy jego założenia są nadal aktualne? Spuścizna Planu Wernera To, że Plan Wernera nie został wprowadzony w życie, nie oznacza, że jest on niewart uwagi. Dla dzisiejszego obserwatora polityki Unii Europejskiej, stanowi on źródło refleksji na temat historii integracji europejskiej, idei współpracy gospodarczej, a nawet korzeni obecnego kryzysu w strefie euro. Wobec tego, należy mu się bacznie przyjrzeć, zidentyfikować przyczyny jego porażki i wyciągnąć wnioski, co stanowić będzie cenną naukę dla nas – współczesnych mieszkańców Europy. Pozwoli to także odpowiedzieć na tytułowe pytanie: czy realizacja założeń, - wykraczających poza politykę pieniężną - Planu Wernera pozwoliłaby uniknąć obecnego kryzysu w strefie euro? 31 Huckel-Gawlikowska K., Głębocka-Zielińska A., Integracja europejska. Od jednolitego rynku do unii walutowej, wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa, 2004. 32 Art. 160 TWE. Strona 8 z 15 Ogólnopolski konkurs z okazji 100. Rocznicy urodzin Pierre’a Wernera pt. „Plan Wernera 2013 – recepta na wyjście z kryzysu gospodarczego” Według raportu Marjolina, przyczyn niezrealizowania Planu Wernera należy upatrywać zarówno w czynnikach zewnętrznych jak i wewnętrznych. Zestawienie tych czynników przedstawiono w tabeli poniżej33. 33 Borowiec J., Ekonomia integracji europejskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław, 2011, s. 331. Ogólnopolski konkurs z okazji 100. Rocznicy urodzin Pierre’a Wernera pt. „Plan Wernera 2013 – recepta na wyjście z kryzysu gospodarczego” Strona 9 z 15 Tabela 1: Przyczyny porażki realizacji planu Wernera Czynniki Zewnętrzne Upadek systemu z Bretton Woods Kryzys naftowy Zakłócenia na międzynarodowym rynku walutowym Wewnętrzne Brak gotowości systemu na ponadnarodową koordynację polityk Słaba wola polityczna państw Niska świadomość funkcjonowania unii walutowej Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Borowiec Jan, Ekonomia integracji europejskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław, 2011, s. 331 Przedstawione czynniki w sposób zasadniczy utrudniły, a w konsekwencji uniemożliwiły realizację założeń Raportu Wernera. Dominuje przekonanie, że realizacja założeń Planu Wernera przypadła na szczególnie burzliwy okres. W sytuacji wielkiej niepewności państwa Wspólnoty szukały stabilności we własnej, europejskiej unii walutowej. Niestety były one do tego kompletnie nieprzygotowane. Słaba wola polityczna, nieprzygotowany system, ale przede wszystkim brak podstaw prawnych skutkował niezrealizowaniem założeń Planu, który w swojej istocie, także nie był precyzyjny. A zatem przyczyn można doszukiwać się także w samym dokumencie (w samym Planie), który poza brakami w opisach konkretnych działań, był też, – i pozostaje nadal - zwyczajnie bardzo ambitnym projektem integracyjnym. Oto niektóre niezrealizowane postulaty Planu Wernera: Utworzenie „centrum decyzyjnego” z szerokimi kompetencjami Wspólna polityka fiskalna (w tym budżetowa) Utworzenie unii politycznej34, z zaznaczeniem, iż Plan Wernera nie postulował bezpośrednio utworzenia takiej unii (nie definiował też jej kształtu), ale stwierdzał, że w długiej perspektywie unia taka będzie niezbędna i powstanie, jako efekt przeniesienia kompetencji na poziom Wspólnotowy. 34 Report to the Council and the Commission…, op. cit., s. 26. Strona 10 z 15 Ogólnopolski konkurs z okazji 100. Rocznicy urodzin Pierre’a Wernera pt. „Plan Wernera 2013 – recepta na wyjście z kryzysu gospodarczego” Powyższe postulaty nie doczekały się realizacji także w dzisiejszej Unii Europejskiej późniejszy plan Delorsa, nie był tak ambitny jak pomysł Wernera i rezygnował np. z wspólnej polityki budżetowej. Owszem, zakładał on stworzenie unii walutowej (również w 3 etapach), ale rola ponadnarodowych instytucji miała sprowadzać się do nadzoru fiskalnego – do pilnowania, by państwa przestrzegały kryteriów konwergencji z Maastricht. To za mało, bo jak wiadomo, warunki te, były od początku łamane i w strefie euro znajdowały się państwa, które nigdy nie powinny się tam znaleźć. Prawdą jednak jest, że brak dyscypliny w przestrzeganiu kryteriów konwergencji sam z siebie kryzysu nie wywołał. Według analizy Narodowego Banku Polskiego, kryzys w strefie euro nie został zapoczątkowany przez upadek banku Lehman Brothers35. W analizie zaznaczono, że kryzys w Stanach Zjednoczonych to tylko „iskra” zapalna. Według NBP źródła kryzysu w strefie euro to36: Duże zróżnicowanie w poziomie rozwoju gospodarek strefy euro, niska konkurencyjność niektórych gospodarek, brak odpowiednich regulacji, instytucji Nieskuteczność mechanizmów wymuszających prowadzenie odpowiedzialnej polityki fiskalnej Brak dostatecznego nadzoru w sektorze finansowym Brak mechanizmów zarządzania kryzysowego, oraz wsparcia finansowego dla zagrożonych krajów strefy euro. Zatem przyczyny kryzysu w eurolandzie, leżą po pierwsze w samych państwach członkowskich (niska konkurencyjność, brak instytucji), a po drugie w lukach na poziomie wspólnotowym (brak mechanizmów zarządzania kryzysowego, brak nadzoru finansowego). Trudno jednoznacznie stwierdzić, czy winne są w tym przypadku same państwa, czy raczej Unia Europejska. Z jednej strony, gdyby Unia wymusiła dyscyplinę budżetową, nie doszłoby do horrendalnego zadłużenia niektórych państw. Z drugiej strony, rządy państw powinny same odpowiedzialnie rozporządzać dostępnymi środkami finansowymi, czyli np. 35 Narodowy Bank Polski, Kryzys w strefie Euro. Przyczyny, przebieg i perspektywy jego rozwiązania, Warszawa 2013. 36 Ibidem, s. 10. Strona 11 z 15 Ogólnopolski konkurs z okazji 100. Rocznicy urodzin Pierre’a Wernera pt. „Plan Wernera 2013 – recepta na wyjście z kryzysu gospodarczego” przeznaczać środki na inwestycje. Nie tylko rządy, ale i przedsiębiorstwa, czy gospodarstwa domowe, które korzystały z niskich stóp procentowych i „konsumowały” potężne środki finansowe (tanie kredyty). Wśród przyczyn dostrzec można tak naprawdę słabości planu Delorsa, oraz ignorowanie reguł Paktu Stabilności i Wzrostu. Delors, w swoim planie położył nacisk na koordynację polityki pieniężnej i na budowę wspólnego rynku (ang. single market), ale nie przewidział, że dysproporcje ekonomiczne wśród krajów członkowskich będą się powiększać (np. akcesja 10 państwa wschodniej Europy w 2004). Kryteria z Maastricht, choć zapewniały pewną dyscypliną fiskalną to - wciąż służyły tylko zbliżeniu (wyznaczały cele), a nie - ujednoliceniu tej gałęzi polityki gospodarczej, a najważniejszą przyczyną kryzysu w strefie euro jest właśnie brak dyscypliny budżetowej państw członkowskich. W dalszej kolejności wymienić należy problemy strukturalne: niski stopień konwergencji gospodarek, brak unii politycznej. Odpowiedzią na te problemy w istotny sposób, mógł stać się niezrealizowany w pełni Plan Wernera, który z założenia o wiele dalej integrował gospodarki państw członkowskich i pod tym względem pozostaje on nadzwyczaj aktualny. Werner chciał scentralizowania polityki budżetowej i to w takim stopniu, by ponadnarodowy organ ustalał wysokość i źródło finansowania deficytów budżetów państw członkowskich, oraz nakazywał wydatkowanie nadwyżek w odpowiedni sposób37. Takie ograniczenie suwerenności, zmusiłoby państwa do trzymania dyscypliny. Dobrze pokazuje to przykład współczesnej Grecji, której narzucono z zewnątrz pewne kryteria, od spełnienia, których zależeć będą dalsze pożyczki. Siłą rzeczy Grecja musi trzymać narzuconą ponadnarodowo dyscyplinę budżetową, a napotyka to opór społeczny, gdyż reformy idą o wiele dalej i dotyczą również polityki społecznej czy socjalnej. Obwinianie Niemców o pogorszenie poziomu dobrobytu Greków i porównywanie ich rekomendacji reform gospodarczych do okupacji III Rzeszy jest wynikiem frustracji, niewiedzy i obwiniania innych o własne błędy. A właśnie takiej „okupacji” chciał Werner w swoim raporcie, - stanowczej ponadnarodowej kontroli nad dyscypliną budżetową. Gdyby postulat zrealizowano może nie byłoby tyle pretensji, nienawiści i tego, co mamy obecnie, - czyli restrukturyzacji greckiej gospodarki. A w „kolejce” po unijną pomoc czekają już inne państwa, którym grozi bankructwo: Portugalia, Hiszpania, 37 Oręziak L., op. cit., s. 19. Strona 12 z 15 Ogólnopolski konkurs z okazji 100. Rocznicy urodzin Pierre’a Wernera pt. „Plan Wernera 2013 – recepta na wyjście z kryzysu gospodarczego” Włochy. Gdyby od początku trzymano się sztywno reguł nigdy do tego by nie doszło. Pod tym względem plan Wernera okazałby się niezwykle pragmatycznym narzędziem. Werner kierował się także w stronę centralnej polityki fiskalnej (harmonizacja podatku VAT), choć oczywiście nie rozwiązuje to całości problemu. W Planie Wernera również nie przewidziano żadnych mechanizmów zarządzania kryzysowego. A na pewno stałoby się tak, że państwa członkowskie w pewnym momencie, złamałyby dyscyplinę budżetową. Prawdą jest, że w chwilach kryzysu państwa najczęściej odwracają się od ponadnarodowych rozwiązań na rzecz własnego interesu narodowego. Dlatego Pierre Werner zakładał, że unia walutowa nie przetrwa, jeśli państwa nie zacieśnią współpracy politycznej. Było to – i sądząc po głównym nurcie debaty w Unii Europejskiej – wciąż jest to nowatorskie podejście do kwestii integracji. Bez wspólnej wizji polityki, ścisła integracja gospodarcza (na poziomie unii walutowej) jest nietrwała. Jest tak, jakby państwa wciąż nie mogły się zdecydować czy chcą się ze sobą nierozerwalnie zintegrować czy też nie. Wciąż istnieje wiele obaw, czy uprzedzeń, dlatego największe sukcesy Unii Europejskiej to współpraca gospodarcza, która wydaje się bardziej „neutralna” niż polityczna. Jak pokazuje jednak rzeczywistość, (co przewidziała również grupa Wernera) gospodarką również kierują kwestie polityczne, dlatego unia polityczna powinna być naturalnym następstwem unii gospodarczej. Aktualne są, więc postulaty ściślejszej integracji, - nie tylko gospodarczej. Możemy nadal wpisywać do Traktatów piękne zasady „solidarności”, czy „pomocniczności”, ale to nie ma sensu, gdy nie ma woli pomocy, gdy kraje członkowskie są sobie po prostu obojętne, a nawet, - co pokazał kryzys - wrogie. Plan Wernera posiadał oczywiste słabości. Wśród nich należy wymienić przede wszystkim brak jakiejkolwiek podbudowy prawnej, bo choć plan był ambitny, wciąż był to tylko raport ekspercki, niewpisany w żaden oficjalny dokument Wspólnotowy. Co wielokrotnie podkreślają autorzy planu38 - ich założeniem nie było zbudowanie szczegółowego, od początku do końca idealnego systemu walutowego, ale jedynie podanie pewnych elementów, rekomendacji, z których unię gospodarczo-walutową można zbudować. Może przypuszczali oni, iż wola polityczna państw była za słaba, by taką unię zbudować? W raporcie Wernera nie położono również nacisku na kwestie konwergencji 38 Report to the Council and the Commission…, op. cit., s. 8,12. Ogólnopolski konkurs z okazji 100. Rocznicy urodzin Pierre’a Wernera pt. „Plan Wernera 2013 – recepta na wyjście z kryzysu gospodarczego” Strona 13 z 15 gospodarczej. Dziś, - z naszą wiedzą - odebrać to można, jako kardynalny błąd, jednak w momencie tworzenie planu (1970 rok) państwa EWG były na stosunkowo podobnym poziomie rozwoju gospodarczego. Dopiero wraz z przyjęciem do Wspólnoty nowych członków, zwłaszcza: Irlandii, Hiszpanii, Portugalii, czy Grecji, kwestie konwergencji gospodarczej stały się istotne, co słusznie zauważył Delors, który skorzystał z niektórych elementów Planu Wernera. Podsumowując, można stwierdzić, że Plan Wernera, choć niezrealizowany, stanowi niezwykle odważny przykład do naśladowania dla polityków, ekonomistów, oraz przede wszystkim decydentów Unii Europejskiej. W obliczu wielkiej niepewności, w zaledwie 25 lat po II Wojnie Światowej, próba tak silnego scalenia gospodarek europejskich, (które jeszcze niedawno zwalczały się wzajemnie), była nie lada wyczynem. Plan uwzględniał właściwie wszystkie istotne elementy, niezbędne do zbudowania unii walutowej w Europie (inflację włączono później*39). Zadanie z jednej strony było wówczas łatwiejsze bo obejmowało „tylko” 6 dobrze rozwiniętych państw, ale z drugiej - ówczesna wiedza na temat funkcjonowania unii walutowej była szczątkowa40. Jednak sam fakt, że podjęto takie działanie, że Plan powstał, że rozpoczęto jego realizację należy uznać za ogromny sukces państw EWG. Choć trudno przenosić rozwiązania z przeszłości na współczesność, istnieją poważne przesłanki, że realizacja Planu Wernera zapobiegłaby obecnemu kryzysowi w strefie euro. Chodzi przede wszystkim o narzucenia i utrzymanie dyscypliny budżetowej wśród państw Wspólnoty, a więc główna przyczyna kryzysu mogłaby zostać zneutralizowana. Pytanie tylko czy dyscyplina budżetowa byłaby możliwa do utrzymania? Może w tym sensie Werner także miał rację, - bez unii politycznej nie przetrwa unia gospodarczo-walutowa. Dlaczego więc plan nie został wprowadzony w życie? Czego w Planie zabrakło? Moim zdaniem, przede wszystkim realizmu. Ale wielkie idee już takie są: piękne, wzniosłe, nieosiągalne. Właśnie, dlatego powinniśmy do nich dążyć, wspólnie. 39 Jarzębska I., op. cit., s.21. W związku z bezpośrednią zależnością różnic w stopach oczekiwanej inflacji a wysokością kursu walutowego, problem inflacji został później podkreślony, jako warunek powodzenia unii gospodarczej i walutowej (wpływ na to miał także wzrost cen powodowany kryzysem naftowym). 40 Borowiec J., op. cit., s. 331. * Ogólnopolski konkurs z okazji 100. Rocznicy urodzin Pierre’a Wernera pt. „Plan Wernera 2013 – recepta na wyjście z kryzysu gospodarczego” Strona 14 z 15 Bibliografia: 1. Wersja skonsolidowana Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej z 29 grudnia 2006 r., seria C, nr 321 E. 2. Decyzje Komisji Europejskiej nr 71/141/ECC, 71/142/ECC, 71/143/EEC (Official Journal of the European Communities, L 73/71) 3. Report to the Council and the Commission on the realization by stages of economic and monetary union In the Community, Luxembourg, 1970. 4. Uchwała Rady i przedstawicieli rządów państw członkowskich z 22.03.1971 w sprawie wieloetapowego osiągnięcia unii gospodarczej i walutowej we Wspólnocie (Official Joural, C 28/81) 5. Antonovisc N. Launch of the Euro: Werner’s Vision, “The Independent”, London, 1 January 1999 6. Borowiec Jan, Ekonomia integracji europejskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław, 2011 7. Huckel-Gawlikowska K., Głębocka-Zielińska Anna, Integracja europejska. Od jednolitego rynku do unii walutowej, wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa, 2004 8. Jarzębska I (red.), Unia gospodarcza i walutowaw Europie, C.H.Beck, Warszawa, 2001.Jonczek J, Od Rzymu do Maastricht, Polskie wydawnictwo prawnicze IURIS, Poznań, 2008. 9. Jorgen Drud H. (red)., Ekonomiczne aspekty integracji europejskiej, Oficyna Ekonomiczna, Kraków, 2003. 10. Kolasiński T., Unia Gospodarcza i Walutowa, Wyższa szkoła Ekonomiczno-humanistyczna w Skierniewicach, Skierniewice, 2003 11. Narodowy Bank Polski, Kryzys w strefie Euro. Przyczyny, przebieg i perspektywy jego rozwiązania, Warszawa 2013. 12. Oręziak L., Euro nowy pieniądz, PWN, Warszawa, 2004, 13. The Economist, Pierre Werner, 4 lipiec 2002, w: http://www.economist.com, stan na dzień 12.11.2013. Strona 15 z 15 Ogólnopolski konkurs z okazji 100. Rocznicy urodzin Pierre’a Wernera pt. „Plan Wernera 2013 – recepta na wyjście z kryzysu gospodarczego” 14. Zielińska-Głębocka A. (red.), Ewolucja Integracji gospodarczej w Unii Europejskiej, wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, 1997
