dojrzalosc szkolna

Dojrzałość szkolna = Gotowość do podjęcia nauki w szkole
Gotowość do nauki nie jest czymś, co dziecko osiąga
automatycznie w pewnym wieku np. po ukończeniu 6-go bądź 7-go
roku życia.
Pojęcia te używane są zamiennie. Jako dojrzałość można
rozumieć zbiór umiejętności dobrze przez dziecko opanowanych,
natomiast gotowość odnosi się do sfery najbliższego rozwoju – czyli
tego co dziecko może potencjalnie osiągnąć w niedługim czasie.
Decydują o niej różnorodne czynniki – nie tylko wrodzone
możliwości i predyspozycje dziecka (dojrzewanie i rozwój dziecka,
własna aktywność dziecka), ale także, w bardzo dużej mierze, to, jakie
doświadczenia dziecko zdobyło do tej pory dzięki pomocy dorosłych
(stworzenie odpowiednich warunków do uczenia się).
Trzeba tu zaznaczyć, że ogromne korzyści dla właściwego
przygotowania dziecka do szkoły przynosi uczęszczanie dziecka do
przedszkola – i to nie tylko do obowiązkowej zerówki.
Na dojrzałość szkolną składają się osiągnięcia w trzech sferach:
1) umysłowej (poznawczej),
2) ruchowej,
3) emocjonalno-społecznej.
W okresie przedszkolnym dziecko intensywnie rozwija swoje
procesy poznawcze, a szczególnie:
I. spostrzeganie – w okresie przedszkolnym ma ono jeszcze
charakter mimowolny i odznacza się fragmentarycznością
oraz niedokładnością, szczegóły subiektywnie bardziej
istotne dla dziecka potrafią przysłonić mu inne cechy
obserwowanych przedmiotów; do podjęcia nauki czytania
niezbędny jest odpowiedni poziom spostrzegania
wzrokowego – prawidłowa analiza i synteza materiału
graficznego spostrzeganego wzrokowo oraz słuchowego –
prawidłowa analiza i synteza materiału słownego
odbieranego słuchowo,
Spostrzeganie wzrokowe (percepcja wzrokowa) - dziecko powinno
dokonywać analizy i syntezy znaków graficznych na tyle, by:
• różnicować elementy liter (np. „kółko” i „laseczka"),
• różnicować zależności między elementami (ich położenie
w przestrzeni względem siebie i innych elementów – „kółeczko”
przed „laseczką”, „kółeczko” za „laseczką” itd.)
Spostrzeganie słuchowe (percepcja słuchowa) - dziecko powinno
potrafić:
• odróżniać słuchowo wszystkie głoski (ta zdolność nosi nazwę
słuchu fonemowego),
• dzielić wyrazy na głoski (analiza słuchowa) – np. rozłożyć słowo
„mama” na głoski m-a-m-a,
• łączyć głoski w wyrazy (synteza słuchowa) - np. złożyć z głosek
t-a-t-a wyraz tata,
• słuchowo różnicować rymy i rytm mowy.
Dziecko z zaburzoną percepcją wzrokową i słuchową są zagrożone
dysleksją, której można zapobiec stosując odpowiednie ćwiczenia
stymulujące rozwój tych sfer jeszcze przed rozpoczęciem nauki
w szkole.
II. myślenie - w okresie przedszkolnym u dzieci dominuje
jeszcze myślenie oparte na konkretnym materiale
spostrzeżeniowym (tzw. myślenie konkretno-obrazowe),
natomiast pod koniec tego okresu powinno ukształtować
się myślenie abstrakcyjne, czyli myślenie przyczynowoskutkowe oparte na pojęciach i sądach; wśród operacji
myślowych powinny kształtować się: analiza i synteza,
porównywanie
i
klasyfikowanie,
abstrahowanie
i uogólnianie, dziecko powinno wyodrębniać istotne
właściwości przedmiotów, tworzyć definicje nadrzędne,
spostrzegać podobieństwa, a pod koniec okresu
przedszkolnego powinno przyswoić sobie podstawowe
pojęcia abstrakcyjne jak kształt, wielkość, kierunek,
odległość, czas i liczba; z perspektywy gotowości do
uczenia się matematyki bardzo ważny jest odpowiedni
rozwój myślenia operacyjnego,
III. uwagę - pod koniec okresu przedszkolnego u dzieci jest już
w pewnym stopniu ukształtowana uwaga dowolna, jej
rozwój trwa jednak jeszcze przez pierwsze lata szkoły
(dziecko uczy się koncentrowania i manipulowania uwagą,
nabywa umiejętność eliminowania zbędnych bodźców
zewnętrznych, potrafi skupiać uwagę przez około 30
minut, potrafi sterować uwagą oraz podporządkować ją
poleceniom nauczyciela i być zdolne do przerwania zabawy
i skoncentrowania uwagi na wskazanej przez nauczyciela
czynności);
IV. pamięć - u dzieci w wieku przedszkolnym dominuje
jeszcze pamięć konkretno-obrazowa, ma ona charakter
mimowolny i jest mało pojemna, nietrwała i zwykle
niedokładna (w wyniku niedokładnego analitycznego
spostrzegania dziecko zapamiętuje często wiele szczegółów,
a pomija cechy istotne i sens ogólny) oraz rozwija się
pamięć słowna, kształtować się zaczyna w tym okresie
pamięć dowolna, czyli świadoma chęć zapamiętywania,
a także wzrasta jej zakres (dziecko 6-7-letnie zapamiętuje
6 przedmiotów po ich bezpośredniej demonstracji), typowa
dla dzieci w wieku przedszkolnym pamięć mechaniczna,
czyli dosłowne zapamiętywanie tekstu, zaczyna przeradzać
się w pamięć logiczną, polegająca na zrozumieniu
materiału i umiejętności opowiadania tekstu własnymi
słowami;
V. mowę - mowę dziecka, które kończy etap przedszkolny
powinno charakteryzować:
• prawidłowa artykulacja wszystkich głosek języka
polskiego (aby móc je prawidłowo analizować
i syntetyzować w procesie nauki czytania i pisania),
• zróżnicowany zasób słownictwa dziecka, zarówno
czynnego
(wypowiadanego)
jak
i
biernego
(rozumianego),
• budowanie logicznych wypowiedzi, umiejętność
zadawania pytań, wyrażania próśb oraz własnych
ocen, odpowiadania na pytania, opowiadania,
• nabycie
prawidłowych
form
gramatycznych
(koniugacji i deklinacji),
• opanowanie podstawowych reguł składni (mowa
poprawna
pod
względem
gramatycznym
i składniowym, brak agramatyzmów);
Pomyślny przebieg rozwoju poznawczego stwarza dobre podstawy
do efektywnej nauki i osiągania przez dziecko sukcesów szkolnych.
Dla rozwoju przyszłego ucznia ważna jest też dojrzałości do nauki
matematyki - obejmuje ona następujące obszary:
1. zdolność i gotowość do liczenia:
• sprawne przeliczanie przedmiotów rzeczywistych oraz ich
reprezentacji ikonicznych i symbolicznych (czyli obrazów,
schematów, symboli),
• zdolność odróżniania prawidłowego liczenia od błędnego –
wykrywania i korygowania pomyłek popełnianych w przeliczaniu,
• umiejętność dodawania i odejmowania w zakresie 10 w pamięci
lub na palcach.
2. operacyjne rozumowanie na poziomie konkretnym, czyli:
• zdolność uznawania stałości ilości nieciągłych – umiejętność
spostrzegania równoliczności zbiorów pomimo zmiany układu
przestrzennego ich elementów; dziecko powinno rozumieć, że
10 kasztanów „w kupce” to tyle samo, co 10 kasztanów
ułożonych w rządek (dzieci niegotowe do nauki matematyki
kierują się przede wszystkim wskazówkami wizualnymi i są np.
głęboko przekonane, że 5 słoni to więcej niż 5 mrówek – bo słonie
są większe),
• zdolność do wyznaczania konsekwentnej serii w kolejności
rosnącej lub malejącej (np. układania patyczków od najkrótszego
do najdłuższego).
3. zdolność do posługiwania się reprezentacjami symbolicznymi (cyfry,
znaki),
4. prawidłowy rozwój funkcji percepcyjno-motorycznych, pozwalający
na odwzorowywanie cyfr, pisanie i rysowanie,
5. dojrzałość emocjonalna, w tym w szczególności: samodzielność,
motywacja do rozwiązywania zadań, odporność na trudne sytuacje
problemowe (jakimi są nieraz zadania matematyczne).
Wspomniana w poprzednim punkcie dojrzałość emocjonalna
decyduje o stopniu samodzielności, zaradności dziecka, chęci
i łatwości nawiązywania kontaktów z nauczycielami i rówieśnikami,
a także umiejętność porozumiewania się i współdziałania w zabawie
i wykonywaniu
zadań,
umiejętności
podporządkowania
się
wymaganiom, poczuciu przynależności do grupy, a więc rozumieniu
poleceń kierowanych przez nauczyciela do całej grupy, a nie tylko do
dziecka.
Pod
koniec
okresu
przedszkolnego
dziecko
dojrzałe
emocjonalnie do podjęcia nauki w szkole cechuje:
• stan równowagi nerwowej, umożliwiający panowanie nad takimi
reakcjami emocjonalnymi jak płacz, podniecenie, gwałtowne
wzruszenie, wypowiadanie się w nieodpowiednich momentach,
złość i agresję,
• uczucia zaczynają nabierać społecznego charakteru – pojawia się
współczucie, wdzięczność, które pobudzają rozwój uczuć
wyższych,
• dziecko zaczyna werbalizować swoje przeżycia i uczucia.
W wyniku prawidłowego rozwoju społeczno-emocjonalnego dziecko
nabywa niezbędnych kompetencji, dzięki którym może wejść w rolę
ucznia, są to:
• wiara w siebie (poczucie panowania nad własnym ciałem
i zachowaniem, zaufanie do swoich możliwości),
• nie zniechęcanie się szybko napotkanymi trudnościami, aktywne
dążenie do ich przezwyciężenia,
• ciekawość (zdobywanie nowych doświadczeń i czerpanie z tego
faktu zadowolenia),
• intencjonalność (chęć i zdolność wpływania na przebieg
wydarzeń, poczucie sprawstwa i odpowiedzialności),
• samokontrola (zdolność kształtowania i kontrolowania swoich
działań i reakcji emocjonalnych),
• towarzyskość (zdolność nawiązywania pozytywnych kontaktów
opartych na wzajemnym zrozumieniu)
• poczucie
przynależności
do
grupy
(odnoszenie
uwag
skierowanych do całej klasy także do siebie),
• umiejętność porozumiewania się (chęć i zdolność do wymiany
myśli, uczuć, pomysłów),
• umiejętność współdziałania i współżycia w grupie (zdolność
dopasowania swoich potrzeb i oczekiwań do potrzeb i oczekiwań
innych).
Kompetencje te pozwalają na uniezależnienie się od rodziców,
podjęcie pracy pod kierunkiem innej osoby, konfrontację i radzenie
sobie z nowymi sytuacjami.
Dziecko społecznie dojrzałe do podjęcia nauki w szkole cechuje:
• wrażliwość na opinie dorosłych, oraz liczenie się z ich oceną
zarówno pozytywną jak i krytyczną,
• poczucie obowiązku i pewien stopień odpowiedzialności za siebie
i wykonywane zadanie.
Od dziecka rozpoczynającego naukę w szkole oczekuje się
również właściwego rozwoju fizycznego i ruchowego – jest to tak zwana
fizyczna dojrzałość. Należą do niej takie czynniki jak:
• sprawność narządów zmysłów (zwłaszcza wzroku i słuchu),
• odpowiedni wzrost i waga (powyżej 120 cm wzrostu i powyżej
23 kg wagi co idzie w parze z odpowiednim ukształtowaniem
kośćca i mięśni oraz ogólną odpornością organizmu na choroby
i zmęczenie – do tych parametrów dostosowana jest wielkość
mebli szkolnych – ławek im krzesełek),
• rozwój ruchowy dziecka – motoryka duża (dobra koordynacja
i automatyzacja ruchów, zdolność utrzymywania równowagi,
szybkość i precyzja ruchów, wykształcona orientacja kierunkowa
i przestrzenna – dziecko porusza się i wykonuje czynności
sprawnie i zręcznie),
• sprawność rąk – motoryka mała (prawidłowy chwyt narzędzia
pisarskiego oraz innych narzędzi jak np. nożyczki, prawidłowe
napięcie mięśniowe przy wykonywaniu czynności rysowania,
wycinanie, pisania i innych, dobra
prawidłowy kierunek kreślenia linii).
koordynacja
ruchów,
Badania wskazują, że optymalnej gotowości szkolnej nie osiąga aż
około 30–40% dzieci rozpoczynających naukę.
Zwykle u dzieci tych po około 6 miesiącach nauki następuje
przyspieszenie rozwoju i dalej funkcjonują one w szkole bez zbytnich
problemów.
Jednak część spośród tych dzieci, zbyt wcześnie posłanych do
szkoły, z opóźnieniami rozwoju omówionych umiejętności zagrożona
jest wystąpieniem ogólnych trudności w uczeniu się, przez co będzie
ona miała duże trudności w opanowaniu materiału.
Doznawane stale niepowodzenia szkolne:
• mogą powodować ogromny lęk przed porażką, co z czasem
przekształca się w nerwicę szkolną,
• obniżają ich poczucie własnej wartości i mogą doprowadzić nawet
do zaburzeń nerwicowych, fobii i lęku przed szkołą oraz jej
unikania w późniejszym wieku - wagarowanie - co może sprzyjać
demoralizacji i w przyszłości niedostosowaniu społecznemu
dzieci,
• wywołują stan napięcia psychicznego, które najłatwiej rozładować
poprzez agresję – pojawiają się zachowania agresywne skierowane
na słabszych, tendencje do niszczenia, demolowania itp.).
Jeżeli „zerówkowicz” pod koniec roku szkolnego nie opanował
wielu spośród wymienionych umiejętności korzystne dla niego będzie
odroczenie obowiązku szkolnego na rok, w trakcie którego podjęta
zostanie intensywna praca nad zauważonymi deficytami, tak by
zapobiec przyszłym niepowodzeniom szkolnym i związanym z nimi
zaburzeniom emocjonalnym
Zebrała i opracowała:
mgr Monika Dermont
pedagog specjalny – logopeda –
specjalista wczesnego wspomagania rozwoju
i wczesnej interwencji w PP-P nr 2 w Łodzi