dezynfekcja układów wodnych i sprężonego
Transkrypt
dezynfekcja układów wodnych i sprężonego
Nowiny Lekarskie 2007, 76, 5, 436-439 WOJCIECH BZDĘGA1, JAN TRYKOWSKI2, JERZY BZDĘGA2 DEZYNFEKCJA UKŁADÓW WODNYCH I SPRĘŻONEGO POWIETRZA UNITU STOMATOLOGICZNEGO THE DISINFECTION OF WATER AND COMPRESSED AIR SYSTEMS OF A DENTAL UNIT Wojskowy Ośrodek Farmacji i Techniki Medycznej w Celestynowie Komendant: płk mgr farm. Tadeusz Domagalski 2 Zakład Higieny i Ekologii Wojskowego Instytutu Higieny i Epidemiologii w Warszawie Kierownik Zakładu: doc. dr hab. Jerzy Bzdęga 1 Streszczenie Wstęp. Układy wodne unitu stomatologicznego są często zanieczyszczone bakteriologicznie, co może stanowić zagrożenie dla pacjenta, jak i personelu gabinetów. Cel pracy. Celem pracy było badanie zanieczyszczeń mikrobiologicznych wody zasilającej urządzenia dentystyczne unitu: turbiny, mikromotoru, strzykawki, kubka i skalera oraz badanie wody w kondensie układu ciśnieniowego. Dodatkowo badano skuteczność dezynfekcji układów wodnych tych urządzeń. Metody. Badanie na obecność E. coli i bakterii z grupy coli wykonano metodą filtrów membranowych. Ogólną liczbę bakterii rosnących w temperaturze 22ºC i 37ºC badano metodą zalewową. Badanie na obecność bakterii Pseudomonas aeruginosa badano metodą filtrów membranowych. Badanie na obecność bakterii Legionella wykonano metodą filtrów membranowych, z 10 ml wody na podłożu Legionella – GVPC – Selektiv – Agar firmy Merck. Przynależność bakterii Legionella do serotypu sprawdzano testem lateksowym firmy Oxoid. Wodę z układów sprężonego powietrza badano tylko w kierunku ogólnej liczby bakterii. Wyniki. Badania wskaźników bakteriologicznych wody, zasilającej urządzenia dentystyczne zainstalowane na unitach wykazały, że woda ze skalerów była nadmiernie zanieczyszczona mikrobiologicznie bakteriami psychro- i mezofilnymi. Wyhodowano także Escherichia coli typu kałowego oraz Gram-ujemne pałeczki z rodzaju Legionella pneumophila serotyp 2–14. Badania wykazały skuteczność dezynfekcji kwasem nadoctowym. Wnioski. Wodę zasilającą unit stomatologiczny co najmniej raz w roku powinno się badać pod względem wymagań fizykochemicznych i bakteriologicznych. Układy wodne unitu należy okresowo dezynfekować. SŁOWA KLUCZOWE: unit stomatologiczny, biofilm, jakość wody, Legionella. Summary Introduction. Dental unit’s water sets are often bacteriologicaly contaminated, which may be of risk to both the dentist, as well as, to his patient. Aim. The purpose of this study was to examine the microbiological contamination of water coming from the dental unit: the turbine, micro-engine, syringe, cup and scaler. Methods. The test for the presence of E. coli and bacteria from coli group were performed with the membrane filters method. A general number of bacteria growing in the temperature between 22 and 37 degrees Celsius was examined with the drench method. Testing for the presence of Pseudomonas aeruginosa bacteria was performed with the membrane filter method, from 10 ml of water, on a Legionella – GVPC – Selektiv – Agar base manufactured by Merck. Appurtenance of the Legionella bacteria to the stereotype had been checked with Oxid’s latex test. The water from the compressed air sets has been examined only in respect to its general content of bacteria. Results. The examinations of the bacteriological indicators concerning water used in the devices installed in dental units showed that the water coming from scaler was excessively microbiologically contaminated with both psychro- and mezofiliate bacteria. Eschericha coli of the fecal type, as well as, Gram – negative rods, from Legionella pneumophila serotype 2–14, have also been cultured out. The examinations have shown that disinfection with peroxyacetic acid is effective. Conclusions. The water feeding the dental unit should be at least once a year examined with regards to its physico-chemical and bacteriological features. The dental unit’s water sets, should be periodically disinfected. KEY WORDS: dental unit, biofilm, water quality, Legionella. Wprowadzenie Urządzenia dentystyczne unitu są w większości napędzane sprężonym powietrzem i zasilane przewodami wodnymi o średnicy ok. 5 mm wykonanymi z tworzyw sztucznych. Dotychczas w Polsce nie określono normatywu higienicznego jakiemu powinno odpowiadać powietrze i woda zasilająca unit dentystyczny. Najważniejszym jednak problemem jest jakość wody zasilającej urządzenia dentystyczne unitu, takie jak: turbina, mikromotor, strzykawka, kubek i skaler, która czasem zalega w przewodach przez dłuższy okres czasu [1]. W przewodach dostarczających wodę do końcówek osadzają się różnego rodzaju zanieczyszczenia pochodzące z korozji rur wodociągowych oraz triwodorotlenku żelazowego powstającego w reakcji utleniania rozpuszczonego w wodzie diwodorowęglanu żelazawego, będącego stałym zanieczyszczeniem wody w Polsce. W wyniku dalszych Dezynfekcja układów wodnych i sprężonego powietrza unitu stomatologicznego reakcji triwodorotlenek żelazowy ulega przekształceniu do tritlenku żelazowego. Jest możliwe, że w momencie wyłączania urządzenia dentystycznego ślina pacjenta zostanie zassana powrotnie do przewodu wodnego, co sprzyja powstaniu biofilmu bakteryjnego i charakterystycznej niszy ekologicznej [2, 3, 4]. W układzie ciśnieniowym, bakterie mogą pochodzić z czerpanego przez kompresor powietrza i namnażać się w kondensie wodnym zbiornika ciśnieniowego, który pochodzi z wilgoci zawartej w sprężanym powietrzu [5]. Należy zauważyć, że wiele gatunków bakterii Gram-ujemnych odczuwa swą gęstość w danej niszy ekologicznej i stosownie do tego odpowiednio reguluje swoją aktywność metaboliczną. Komunikacja między poszczególnymi komórkami zachodzi dzięki produkcji feromonów, to jest białek o niskich masach cząsteczkowych, które łatwo przenikają do cytoplazmy sąsiednich komórek. Komórki podatne na działanie tego feromonu reagują na odpowiednie stężenie tej substancji zmianą metabolizmu: represją lub aktywacją odpowiednich genów. Badania bakteriologiczne prowadzono w kierunku bakterii Escherichia coli, Escherichia coli typu kałowego, bakterii mezofilnych i psychrofilnych oraz Pseudomonas aeruginosa, które są wskaźnikami mikrobiologicznego zanieczyszczenia wody. Dodatkowe badania prowadzono w kierunku gram-ujemnych pałeczek Legionella, występujących w różnych środowiskach wodnych, takich jak: klimatyzatory, baseny perełkowe, nawilżacze, fontanny, inhalatory, a także w unitach dentystycznych. Mogą one stanowić realne zagrożenie dla pacjentów i personelu gabinetów stomatologicznych. Pałeczki Legionella wywołują zapalenie płuc, często o ciężkim przebiegu i wysokiej śmiertelności. Istnieją także odnotowane pozapłucne infekcje legionellozowe. Opisywano m.in. zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie osierdzia, odmiedniczkowe zapalenie nerek, zapalenie trzustki, zatok i otrzewnej [6]. Cel pracy Celem pracy było badanie bakteriologiczne wody zasilającej urządzania dentystyczne unitu stomatologicznego oraz badanie skuteczności dezynfekcji układów wodnych kwasem nadoctowym. Materiały i metodyka Wodę do badań pobierano z: turbiny, mikromotoru, strzykawki, skalera i jednorazowego kubka z wodą dla pacjenta. Łącznie przebadano wodę z urządzeń dentystycznych 18 unitów. Wodę zasilającą pobierano do badań fizykochemicznych i bakteriologicznych z kranów czerpalnych w gabinecie, w którym był zainstalowany unit. Wodę z końcówek urządzeń dentystycznych pobierano tylko do badań bakteriologicznych. Próbki wody pobierano zawsze 437 w poniedziałki, kiedy unit nie był używany przez dwie kolejne doby, przed rozpoczęciem pracy i po dwuminutowym spuszczeniu wody z każdego urządzenia [7]. Wodę niezwłocznie dostarczano do pracowni bakteriologicznej. Badanie na obecność E. coli i bakterii z grupy coli wykonano metodą filtrów membranowych [8, 9]. Ogólną liczbę bakterii rosnących w temperaturze 22ºC i 37ºC badano metodą zalewową. Badanie na obecność bakterii Pseudomonas aeruginosa badano metodą filtrów membranowych [10]. Wszystkie badania wykonano zgodnie z Polskimi Normami. Badanie na obecność bakterii Legionella wykonano metodą filtrów membranowych, z 10 ml wody, na podłożu Legionella – GVPC – Selektiv – Agar firmy Merck. Za kolonie Legionelli uznano kolonie o barwie kremowo-białej, lekko wypukłe ponad powierzchnię z wyraźnie opalizującym środkiem, które wyrosły pomiędzy 4 a 7 dniem inkubacji. Przynależność bakterii Legionella do serotypu sprawdzano testem lateksowym firmy Oxoid. Jako kontrolę stosowano podłoża bez cysteiny Mc Conkeya i agar z krwią. Przewody zasilające w wodę urządzenia dentystyczne unitu poddano dezynfekcji. Do tego celu wybrano zawierający kwas nadoctowy preparat Steridial Forte firmy Impuls Gdańsk. W pierwszej kolejności płukano przewody 2% roztworem kwasu cytrynowego w celu częściowego usunięcia biofilmu i tritlenku żelaza, używając około 10 l roztworu z tym, że przez każde urządzenie dentystyczne przetłaczano nie mniej niż 0,5 l, a przez urządzenie zasilające kubek – 2 l. Następnie przewody płukano 10 l wody dejonizowanej i 10 l świeżo przygotowanego roztworu Steridialu Forte, który tłoczono z taką szybkością, aby czas kontaktu wynosił około 1 h. W następnej kolejności płukano przewody 10 l wody dejonizowanej i przez 5 minut wodą zasilającą unit. Wyniki Badania wykazały, że pod względem wymagań bakteriologicznych wszystkie unity były zasilane wodą, zgodną z wymogami rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze [11]. Pod względem wymagań fizykochemicznych woda zasilająca wszystkie unity miała przekroczenia zawartości żelaza w zakresie od 0,3 do 0,5 mg/l. Należy jednak zauważyć, że w październiku 2002 r., zgodnie z wymogami Unii Europejskiej, zmieniono normy jakim powinna odpowiadać woda. Aktualnie zawartość żelaza wynosi 0,2 mg/l, a poprzednio wynosiła 0,4 mg/l. Wyniki badania bakteriologicznego wody z unitu o najlepszych wskaźnikach zamieszczono w tabeli 1., a wyniki badania bakteriologicznego wody z unitu o najgorszych wskaźnikach zamieszczono w tabeli 2. Przeprowadzone badania kontrolne po dezynfekcji układów wodnych unitów wykazały, że woda z urządzeń dentystycznych nie zawierała drobnoustrojów. 438 Wojciech Bzdęga i inni Tab. 1. Zanieczyszczenia bakteriologiczne układów wodnych i sprężonego powietrza unitu stomatologicznego o najlepszych wskaźnikach mikrobiologicznych Table 1. Bacteriological analysis of water from the stomatological unit. Unit of the best indices Urządzenie Turbina Wskaźnik jakości wody E. coli Bakterie lub bakterie grupy coli typu kałowego 0 0 Ogólna liczba bakterii w 1 ml W 37ºC, 24 h W 22ºC, 72 h Pseudomonas aeruginosa Legionella 15 32 0 0 Mikromotor 0 0 0 38 0 0 Strzykawka 0 0 116 N 0 0 Skaler 0 0 N N 0 0 Kubek 0 0 0 50 0 0 Sprężone powietrze - - N N - - N – niepoliczalne (wzrost zlewny)/countless (plate overgrown) Tab. 2. Zanieczyszczenia bakteriologiczne układów wodnych i sprężonego powietrza unitu stomatologicznego o najgorszych wskaźnikach mikrobiologicznych Table 2. Bacteriological analysis of water from the stomatological unit. Unit of the worst indices Urządzenie Turbina Mikromotor Strzykawka Skaler Kubek Sprężone powietrze Wskaźnik jakości wody E. coli Bakterie lub bakterie grupy coli typu kałowego 0 0 0 0 0 0 6 0 0 0 - Ogólna liczba bakterii w 1 ml W 37ºC, 24 h W 22ºC, 72 h 52 N N N 226 N N N N N N N Pseudomonas aeruginosa Legionella 0 0 0 0 0 - 0 0 0 0 + - N – niepoliczalne (wzrost zlewny) / countless (plate overgrown) Dyskusja Badania wskaźników bakteriologicznych wody zasilającej urządzenia dentystyczne zainstalowane na unitach wykazały, że woda ze skalerów była nadmiernie zanieczyszczona mikrobiologicznie bakteriami psychroi mezofilnymi, a w jednym przypadku wyhodowano Escherichia coli typu kałowego. W tym samym unicie, który miał najgorsze wskaźniki mikrobiologiczne, wyhodowano z urządzenia zasilającego kubek, Gram-ujemne pałeczki z rodzaju Legionella pneumophila serotyp 2 – 14 oraz pałeczki Escherichia coli typu kałowego. Należy podkreślić, że pozostałe próbki wody pobrane w tym unicie wykazywały znaczne przekroczenia zawartości bakterii psychro- i mezofilnych. Przewody zasilające w wodę urządzenia dentystyczne unitu, w którym stwierdzono obecność pałeczek Legionella poddano dezynfekcji. W wyborze preparatu do dezynfekcji systemu wodnego unitu stomatologicznego kierowano się wytycznymi Państwowego Zakładu Higieny, który do dezynfekcji aparatury medycznej (m.in. endoskopów i aparatów do dializ) zaleca stosowanie kwasu nadoctowego. Do dezynfekcji wybrano zawierający kwas nadoctowy preparat Steridial Forte firmy Impuls Gdańsk. Kwas nadoctowy, w porównaniu do innych preparatów dezynfekcyjnych, charakteryzuje się dużą siłą bakteriobójczą. Dodatkowym aspektem jest to, że kwas nadoctowy łatwo rozkłada się do kwasu octowego, nieszkodliwego dla pacjenta, sprzętu i środowiska. Nie mniej ważne jest, że bakterie nie wytwarzają oporności na kwas nadoctowy. Wnioski 1. Urządzenia dentystyczne unitu, rzadko używane, jak np. skaler, mogą łatwo ulegać zanieczyszczeniom mikrobiologicznym. 2. Należy ustalić zakres i częstotliwość badania wody zasilającej unit i urządzenia dentystyczne. W wodzie zasilającej unit należy badać wskaźniki fizykochemiczne i bakteriologiczne jeden raz w roku. 3. W wodzie z urządzeń dentystycznych unitu należy badać wskaźniki mikrobiologiczne z rozszerzeniem na rodzaj Legionella dwa razy w roku. 4. System wodny i sprężonego powietrza zasilający urządzenia dentystyczne należy okresowo dezynfekować. Dezynfekcja układów wodnych i sprężonego powietrza unitu stomatologicznego Piśmiennictwo 1. Zabłocki M.: Kryteria higieny końcówek stomatologicznych. Stom. Współ., 1998, 5, 134–135. 2. Barbeau J., Gauthier C., Payment P.: Biofilms, infectious agents, and dental unit waterlines: a review. Canad. J. Microbiol., 1998, 44, 1019–1028. 3. Williams H.N., Bear M.L., Kelley J.I.: Contribution of biofilm bacteria to the contamination of the dental unit water supply. JADA, 1995, 126, 1255–1260. 4. Meiller T.F., Depaola L.G., Kelly J.I. et al.: Dental unit waterlines: biofilms, disinfection and recurrence. JADA, 1999, 130, 65–72. 5. Hubar J.S., Pelon W., Gardiner D.: Evaluation of compressed air used in the dental operatory. JADA, 2002 ,133, 837–841. 6. Reinthaler F.F., Mascher F., Stunzer D.: Serological examinations for antibodies against Legionella species in dental personnel. J. Dent. Res., 1988, 67, 942–943. 439 7. PN-74/C-04620/00. Woda i ścieki. Pobieranie próbek. Postanowienia ogólne i zakres normy. 8. PN-75/C-04615/03. Woda i ścieki. Badania mikrobiologiczne. Oznaczanie liczby bakterii metodą płytkową. 9. PN 75/C-04615/06 Woda i ścieki. Badania mikrobiologiczne. Oznaczanie bakterii grupy coli metodą filtrów membranowych. 10. PN-77/C-04615/08. Woda i ścieki. Badania mikrobiologiczne. Oznaczanie bakterii grupy coli typu kałowego (fekalnego) metodą filtrów membranowych. 11. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 r. w sprawie wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Dz. U. 2002, nr 203 poz.1718. Adres do korespondencji: Wojciech Bzdęga ul. Kozielska 4 01-163 Warszawa