Gmina Podegrodzie

Wtorek, 29 grudnia 2015
Podegrodzie
Podegrodzie
Podegrodzie położone jest w środkowej części Kotliny Sądeckiej, na lewym brzegu Dunajca.
Oddziela on wieś od Starego Sącza, odległego o około 3 km. We wschodniej części wsi
wznoszą się, poprzecinane jarami potoków -wzgórza noszące nazwy: Łazy, Kucowa, Grobla i
Zamczysko. Zabudowa usytuowana jest w dolinie Dunajca oraz na zboczach wzgórz.
Poszczególne części wsi zachowały tradycyjne nazwy takie jak: Zapłocie, Zagumie, Kucowie,
Niżne i Wyżnę Pola, Barczyna (podobnie nazywa się potok pomiędzy Podegrodziem, a
Stadłami w północnej części wsi), Kolonia (od osadników niemieckich), Soślina (od rosnącego
tu lasu sosnowego), Jadwisin, Pędzicha, Starkowiec i wiele innych. Z przysiółkiem zapadła
dolina wiąże się legenda, która mówi, że znajdowała się u niegdyś karczma. Przejeżdżał obok
niej udający się do chorego ksiądz. Pijacy i bawiący się goście nie okazali należnego
szacunku duchownemu, za co ten przeklął karczmę, która zapadła się pod ziemię.
Położenie Podegrodzia przy starym szlaku handlowym biegnącym wzdłuż Dunajca, Popradu i
żyzne gleby były czynnikami sprzyjającymi rozwojowi osadnictwa na tym terenie. Już w
najdawniejszych czasach istniały tu, co zostało potwierdzone podczas prowadzonych prac
archeologicznych, osady ludzkie. Około X wieku, po Naszacowicach, Sączu, Podegrodzie
zostało centrum polityczno - gospodarczym Sądecczyzny. Oprócz grodów na Zamczysku i
Grobli gdzie swoją siedzibę miał kasztelan, był to kościół datowany na rok 1014 i podgrodzie.
Po przekazaniu przez Bolesława Wstydliwego Sądecczyzny św. Kindze, nastąpiły istotne
zmiany. Została dokonana lokacja Starego Sącza, który wiatach 1268-1272 przejął od Sącza
Podegrodzkiego jego funkcje. W 1273 roku, po raz pierwszy w dokumentach pojawia się
nazwa Podegrodzie, które stało się zwykłą wiejską osadą. Po założeniu w 1280 roku klasztoru
ss. Klarysek, Podegrodzie, podobnie jak większość wsi w tym rejonie weszło w skład ich
posiadłości. Pierwszym sołtysem był niejaki Pysz. Ważną datą w dziejach Podegrodzia był rok
1448, w którym to biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki podniósł parafię św. Małgorzaty w
Nowym Sączu do rangi kolegiaty i utworzył archidiakonat Sądecki. Jako jego uposażenie
wyznaczył parafię w Podegrodziu, a ta tym samym przestała być jednostką samodzielną.
Dopiero w 1791 roku przywrócono tu ponownie parafię.
W 1373 roku królowa Elżbieta Łokietkowa wprowadziła prawo niemieckie we wszystkich
dobrach klasztornych. Określono wszystkie powinności, do jakich zobowiązani byli
mieszkańcy wsi klasztornych. Kmiecie w Podegrodziu musieli płacić czynsz w wysokości 16
skojców od łanu oraz składać daniny w naturze i wykonywać określone posługi. Na rzecz
biskupstwa krakowskiego płacono tzw. "świętopietrze". W 1581 roku sądeckie Klaryski
posiadały w Podegrodziu 10 łanów kmiecych, 7 zagród z rolą, 8 zagród bez roli, jednego
komornika z bydłem i trzech bez bydła. Sołtysem był Jan Gostwicki. W XVI wieku nastąpiła
zmiana systemu gospodarowania na wsi. Powszechną formą staje się gospodarka folwarczno
- pańszczyniana. Nowe folwarki zdobywano kosztem chłopów, których usuwano z ziemi.
W roku 1607 folwark w Podegrodziu wydzierżawił Krystyn Lipski, który był zobowiązany
płacić klasztorowi czynsz dzierżawny w wysokości 65 zł polskich rocznie. Po nim
dzierżawcami folwarku byli: Stefan Wielogłowski, Krzysztof Stadnicki, a od 1747 roku Ignacy
Malczewski, podczaszy zatorski. Chłopi zobowiązani byli do odrabiania pańszczyzny w
wysokości 12 godzin dziennie w lecie i 8 godzin w zimie, bez zwolnienia pana nie mogli
opuścić wsi. Nastawieni na osiągnięcie maksymalnego zysku dzierżawcy nie robili nic, aby
polepszyć ciężkie położenie chłopów. W latach 1708 - 1710, podczas epidemii dżumy zmarło
w Podegrodziu 165 mieszkańców, a w okolicznych wsiach około 2000 osób.
Po konfiskacie w 1782 roku dóbr klasztornych przez cesarza Józefa II, sytuacja chłopów
uległa polepszeniu. Mogli uczyć się rzemiosła, zawierać małżeństwa bez zgody pana,
zmieniać zawód. Nie można im było samowolnie zmieniać miejsca zamieszkania.
W XVIII wieku w Podegrodziu rozwinęło się rzemiosło. Działający tu rękodzielnicy skupieni
byli w 5 cechach: garncarskim, szewskim, kowalskim, rzeźniczym i tkackim. Pod koniec XIX i
na początku XX wieku nastąpiło ożywienie działalności społecznej i politycznej. We wsi
została założona Straż Pożarna (1883), pierwsza na Sądecczyźnie Szkoła Gospodyń
Wiejskich, która rozpoczęła działalność od 1913 roku, Spółka Oszczędności i Pożyczek,
aktywne było Stronnictwo Ludowe.
Po zakończeniu I wojny światowej i odzyskaniu niepodległości, mieszkańcy Podegrodzia
aktywnie włączyli się do zmian zachodzących w wyzwolonej ojczyźnie. Wznowiły działalność
założone wcześniej organizacje. Od 1933 roku wieś została siedzibą gminy zbiorowej.
W okresie II wojny światowej Podegrodzianie aktywnie uczestniczyli w ruchu oporu.
Prowadzone było tajne nauczanie. Działalność ta została okupiona ofiarami. Zginęli:
• Józef Czernakowski, Józef Kasprzak, syn Stanisława w czasie kampanii wrześniowej,
• Antoni Konstanty - żołnierz Armii Polskiej na Zachodzie w 1942 roku we Francji,
• Kazimierz Konstanty - żołnierz oddziału partyzanckiego "Obłaza" -złapany w Gaboniu 3
marca 1945 roku. Zabity w Kamiennej Górze,
• Antoni Łatka i Jan Chmielak - złapani we wrześniu 1939 r. podczas próby przekroczenia
granicy, zabici w Biegonicach,
• Stanisław Berowski i Franciszek Zygmunt - zginęli w Oświęcimiu w 1942 roku,
• Stanisław Maciuszek - wywieziony na roboty do Niemiec,
• Jan Wesołowski i jego syn Władysław - zamordowani przez gestapo.
• Józef Kasprzyk - zginął na froncie wschodnim.
19 stycznia 1945 roku Podegrodzie zostało wyzwolone przez Armię Sowiecką.
W okresie powojennym nastąpił wyraźny wzrost poziomu życia wsi, zmienił się także jej
wygląd. W latach 1945 - 1968 wybudowano 188 murowanych domów mieszkalnych, w 1955
roku przeprowadzono elektryfikację wsi. Powstały nowe obiekty użyteczności publicznych:
szkoła, urząd gminny, ośrodek zdrowia, bank spółdzielczy. Przybyło nowych dróg.
Działalność rozpoczęła gminna spółdzielnia "Sch", państwowy ośrodek maszynowy. Powstało
podegrodzkie centrum działalności kulturalnej, z pieczołowicie kulturalną działalnością
folklorystyczną utrwalającą piękne tradycje i zwyczaje.
Dzisiejsze Podegrodzie, kolebka Lachów Sądeckich i jedna z najstarszych wsi Sądecczyzny
zachwyca swoim wyglądem, historią i kulturą. Jej mieszkańcy nazywający siebie Lachami
Podegrodzkimi są niezwykle mili i gościnni, a dzięki pracowitości i ambicji oraz dobrym
gospodarzom, wieś jest piękna i nowoczesna. Wspólnota Gruntowa Wsi Podegrodzie powstała
w roku 1734 tworzą ją ok. 70 współwłaścicieli.
Posiadają ok. 90 ha gruntów wzdłuż lewego brzegu Dunajca oraz las w miejscowości
Naszacowice, Podegrodzie - Osowie, Podegrodzie - Łąkta. Własność ta została nadana aktem
własności wg prawa lwowskiego jako rekompensata za pracę przy umocnieniach koryta
Dunajca na tzw. Jazach, przez mieszkańców wsi Podegrodzie.
Właściciele Wspólnoty Gruntowej Wsi Podegrodzie przez pokolenia byli życzliwi wsi i całej
Gminie Podegrodzie i służyli im pomocą przekazując za darmo drewno na więźby dachowe
(np. na budowę szkół, remiz strażackich, Gminnego Ośrodka Kultury, Kościoła). W czasie
powodzi przekazywano drzewo na zabezpieczenia brzegów rzek (np. w Naszacowicach).
Przekazano ok. 15 tys. ton żwiru na remont i budowy dróg w Gminie Podegrodzie, na budowy
szkół w Brzeznej, Długołęce, Gostwicy i Podegrodziu.
Na terenach gruntów właścicieli Wspólnoty znajduje się obecnie stadion sportowy, z którego
korzystają bezpłatnie mieszkańcy całej gminy Podegrodzie.
Właściciele przekazali grunty pod budowę remizy strażackiej oraz GS w Podegrodziu.