Folklor wielkopolski
Transkrypt
Folklor wielkopolski
Folklor wielkopolski Folklor. Co to jest? Jest to symboliczno-artystyczna dziedzina kultury ludowej, mająca charakter wieloskładnikowy, niejednolity i synkretyczny. Kultura ludowa w Wielkopolsce; Na kulturę ludową Wielkopolski składają się tańce i śpiewy regionalne pielęgnowane obecnie w zespołach folklorystycznych, a także lokalna gwara, zwyczaje czy tradycyjna kuchnia. W wiejskim krajobrazie ciągle jeszcze są obecne wiatraki i drewniane kościółki. Muzyka ludowa w Wielkopolsce; Do najbardziej charakterystycznych i najstarszych znanych instrumentów muzycznych w Wielkopolsce należą z pewnością dudy. Instrumentów tych nie spotyka się w innych regionach kraju, z wyjątkiem Podhala i regionu Żywca. W Wielkopolsce jest najwięcej odmian tego instrumentu: dudy, kozioł i siesienki. Dudy występowały w południowej i południowo-zachodniej części Wielkopolski w okolicach Jarocina, Kościana, Gostynia, Leszna, Rawicza, Ostrowa Wielkopolskiego i Szamotuł. Regionem, w którym w dalszym ciągu usłyszeć można grę na koźle, są okolice Nowego Tomyśla i Zbąszynia. Siesienki natomiast służyły do nauki gry na dudach i koźle, budowane były tylko na potrzeby przyszłych dudziarzy. Do innych instrumentów ludowych występujących w Wielkopolsce należą instrumenty strunowe: skrzypce, mazanki, basy i maryna. Skrzypce występowały niegdyś na terenie całej Wielkopolski i do dziś w kapelach ludowych są instrumentem powszechnie używanym. Ludność wiejska wykonywała je także sama na wzór tych fabrycznych. Mazanki są bardzo podobne do skrzypiec, inaczej jednak wykonane, wydłubane z jednego kawałka drewna. Mają trzy struny wydające wysokie dźwięki, dzięki czemu doskonale współgrają w kapeli ludowej razem z kozłem ślubnym. Basy wraz z maryną tworzą instrumenty akompaniujące w grze razem z zespołem muzycznym. Basy mają trzy lub cztery struny i nie mają ustalonych wielkości i proporcji. Ich wielkość waha się pomiędzy 100 a 160 cm. Basista opiera najczęściej instrument o ziemię i prawą ręką pociąga smyczkiem po strunach nie skracając ich palcami, tak że basy wydają jednolity dźwięk o wysokości zależnej od nastrojenia strun. Maryna jest instrumentem trzystrunowym o wysokości ok. 2 m, o trapezowym pudle rezonansowym. Jej charakterystycznym elementem są blaszane talerzyki umieszczone na końcu szyjki instrumentu. W czasie gry muzyk uderza nim rytmicznie o podłogę uzyskując dodatkowy efekt pobrzękiwania blaszek. Częstym instrumentem w wielkopolskich kapelach jest także bęben. W Wielkopolsce występowało kilka rodzajów tych instrumentów różniących się rozmiarami: • bębenek mały dwustronnie obciągnięty skórą, • bębenek z krążkami metalowymi, jednostronny, • bęben wielki, dwustronny z dodatkową stalką. Wszystkie wymienione rodzaje bębnów występują w okolicach Kalisza i dawniej wykonywane były prostymi sposobami wymagającymi przede wszystkim odpowiednio przygotowanych . W Wielkopolsce występowały różne rodzaje kapel ludowych grających do tańca w trakcie wesela. Kapele z kozłem grały niegdyś w zachodnich krańcach Wielkopolski, na południu grały dudy i skrzypce, w centralnej, północnej i wschodniej części regionu słychać było skrzypce i basy. Występowały także kapele w składzie: skrzypce oraz bębenek lub duży bęben.skór. Bębenki nazywano także tamborkami. Folrklor taneczny; Tańce wielkopolskie odznaczają się rzadko spotykaną w innych regionach kraju dostojnością i powagą. Cechowała je duża różnorodność form a także zróżnicowanie w ramach regionu. Kilka grup tańców wykazywało jednak wspólne cechy występujące na całym obszarze regionu. Najbardziej typowymi tańcami wielkopolskimi są: wiwaty, przodki, chodzone, tańce różne oparte na różnych krokach, a także tańce obrzędowe i zabawy taneczne( z rekwizytami – chusteczkami, batami, butelkami ...). Można je jednak usłyszeć i zatańczyć jedynie podczas koncertów i przeglądów folklorystycznych zespołów ludowych. Funkcjonują one w głównych regionach etnograficznych i prezentują dziedzictwo kulturowe swych grup. Skupione są przy szkołach, domach kultury lub są samodzielnymi organizacjami kulturalnymi. Spośród wielu najbardziej znane to: zespół „Biskupianie” z Domachowa (pow. Gostyński) prezentujący autentyczny folklor Biskupizny; Zespół Pieśni i Tańca „Żeńcy Wielkopolscy” z Nietążkowa (pow. Kościanski) prezentujący folklor różnych regionów Wielkopolski; Zespół Regionalny im. Anny Markiewicz z Bukówca Górnego (pow. Leszczyński) prezentujący folklor swojej wsi i okolic; Zespół Folklorystyczny „Szamotuły” prezentujący szereg obrzędów z głównym punktem programu – weselem szamotulskim; Zespół Pieśni i Tańca „Wiwaty” (pielęgnujący tradycje Pobiedzisk); Zespół Regionalny „Wesele Przyprostyńskie”(pow. zbąszyński). W samym Poznaniu działa kilka zespołów ludowych :Zespół Folklorystyczny „Wielkopolanie”( przy WBPiCAK) „Cybinka”, „Łany” (przy Uniwersytecie Przyrodniczym), „Poligrodzianie” (przy Politechnice Poznańskiej), oraz Zespół Pieśni i Tańca „Wielkopolska”. Zwyczaje regionalne *WIOSNA Boże ciało w Spycimierzu - O uroczystościach spycimierskich mówi się, że jest to „Boże Ciało na kolorowych dywanach”. Całą trasę procesji, długości niemal 2 km, pokrywa kwiatowy dywan. Boże rany- W Wielki Piątek zdarza się jeszcze w niektórych domach, smaganie wcześnie rano, rózgą po nogach śpiących domowników. Topienie marzanny - Pierwszego dnia wiosny dzieci i młodzież przygotowują kukłę, którą topią w rzece lub w jeziorze, albo też palą. Wielkanocne turki- Zachowała się tu tradycja „Turków” w obrzędach wielkanocnych Wielkiego Tygodnia. Zwyczaj ten jest związany prawdopodobnie z powrotem żołnierzy z odsieczy wiedeńskiej Jana III Sobieskiego. *LATO Matki Boskiej Zielnej - W święto Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny przynosi się do kościoła zioła, kwiaty i zboża ujęte w wieńce lub bukiety, co miało zapewnić domownikom opiekę przed siłami natury i zapewnić dorodne zbiory. Noc świętojańska - Zwyczaj sięgający korzeniami do czasów pogańskich. Tej nocy panny wiły wianki i puszczały na wodę wróżąc sobie rychłe zamążpójście lub staropanieństwo Święto Bamberskie na poznańskim Starym Rynku- W pierwszą sobotę sierpnia na poznańskim Starym Rynku na pamiątkę przybycia pierwszych osadników z Bamberga odbywa się święto bamberskie. *JESIEN Katarzynki i Andrzejki- Wieczór wróżb i przepowiedni dla panien i kawalerów na wydaniu. Rogale świętomarcińskie - Dzień 11 listopada w Poznaniu jest dniem szczególnym, łączy bowiem tradycje patriotyczne wynikające ze Święta Niepodległości oraz typowo poznańskie, związane z postacią św. Marcina. *ZIMA Boże Narodzenie - W tradycji wielkopolskiej dzień poprzedzający Boże Narodzenie nazywa się Wigilią lub Gwiazdką, prezenty zaś pod choinką zostawia Gwiazdor. Mikołajki - Wielkopolskie dzieci czekają tego dnia na prezenty, które święty Mikołaj zostawia w dziecięcych butach. Ostatki - Czas przed Wielkim Postem - od święta Trzech Króli do wtorku przed środą popielcową nazywany jest w Wielkopolsce ostatkami, zapustami a ostatnie trzy dni przed Środą Popielcową zapustem lub mięsopustem. Tłusty czwartek - Ostatni czwartek przed Wielkim Postem. Tego dnia je się tłusto i syto. Zwyczajowo w Wielkopolsce tego dnia je się duże ilości pączków. Jedzenie regionalne; Bigos wielkopolski - Występuje w wariantach bardziej zasobnych, wówczas bogate i zróżnicowane są dodatki mięsne Parzybroda - To szybkie i sycące danie jednogarnkowe podobnie jak „ślepe ryby”. Parzybrodę podajemy z chlebem. Często w piątki podawano w ją wariancie postnym bez mięsa. Plynzde - znane w kraju placki ziemniaczane to w Wielkopolsce plyndze. Podaje się je na gorąco, najczęściej posypane cukrem z kwaśną, gęstą śmietaną. Polewka - To zupa gotowana przez wielkopolskie gospodynie w czasie Wielkiego Postu oraz często w piątki jako danie postne. Pyry z gzikiem - To na pewno najbardziej znana z poznańskich potraw. Prosta i smaczna, podawana głównie na piątkowe bezmięsne obiady. Pierwotnie przeznaczona dla biedniejszej części wielkopolskiego społeczeństwa. Dzisiaj rarytas kulinarny i sposób na zachowanie rodzimej tradycji. Szagówki - To wielkopolska wersja kopytek. Nazwa wiąże się ze sposobem krojenia klusek ukośnie czyli szagą. Podajemy je z mięsami duszonymi i zagęszczonym sosem. Szare kluchy - Szare kluchy to ulubione danie rdzennych Poznaniaków i Wielkopolan. Jak na poznańskie pyry przystało są to kluski z ziemniaków . Podajemy je ze skwarkami z boczku lub wędzonki z ugotowaną kiszoną kapustą. Ślepe ryby - Ślepe Ryby to prosta zupa ziemniaczana, która z założenia miała „gościć” na stołach mniej zamożnej części poznańskiego społeczeństwa. Stąd różne jej wariacje w składnikach mięsa, a w ostateczności jego braku. Sztuka ludowa; Rzeźba - Charakterystyczną dla krajobrazu Wielkopolski rzeźbę ludową dostrzeżemy zwłaszcza w południowej Wielkopolsce. Wykonywane na zamówienie poszczególnych chłopskich rodzin przydrożne krzyże i kapliczki pozostały niemymi świadkami dawnej kultury ludowej.