Weterynaria w Praktyce 6/2010

WARTO WIEDZIEĆ
WETERYNARIA W PRAKTYCE
Craig E. Greene, Leland E. Carmichael
Zakażenia
herpeswirusowe
u psów
ETIOLOGIA
Herpeswirus psów (CHV – canine herpesvirus) występuje na całym świecie i ma cechy biologiczne i patogenetyczne podobne do -herpeswirusów
atakujących inne gatunki zwierząt.
-herpeswirusy niszczą komórki, powodując martwicę tkanek z następowym, miejscowym procesem zapalnym
błon śluzowych bądź uogólnionym zakażeniem u zwierząt młodych lub w stanie immunosupresji. Po wyzdrowieniu
zwierzęcia wirus pozostaje w zwojach
nerwowych w stanie latencji do końca życia. W porównaniu do innych
-herpeswirusów CHV ma stosunkowo wąskie widmo zakaźne. Zakażeniu
ulegają tylko psy lub komórki pochodzące od psów. Za to zjawisko odpowiadają swoiste receptory występujące
na powierzchni komórek (14). Wprawdzie nie potwierdzono pokrewieństwa
antygenowego z wirusem opryszczki
ludzi herpes simplex, ale CHV wykazuje 51% homologii z herpeswirusem kotów typu 1 (FHV-1) (25). Podobieństwo
antygenowe pomiędzy herpeswirusami
psów i kotów potwierdzono metodą western blott z użyciem przeciwciał poliwalentnych lub monoklonalnych (MAB)
(8,32). Jedną z cech różnicujących te wirusy jest glikoproteina D, ich hemaglutynina, która odpowiada za wybiórczą
adherencję do komórek właściwego gatunku i może częściowo tłumaczyć swoistość gatunkową tych wirusów (11). Słabiej udokumentowane są podobieństwa
antygenowe pomiędzy CHV i herpeswirusami izolowanymi od fok pospolitych
(Phoca vitulina) (7). Analiza restrykcyjna DNA pochodzącego z izolatów CHV
ujawniła różnice w wirusach izolowanych od niespokrewnionych osobników,
natomiast obraz DNA izolatów uzyskanych od zwierząt z tego samego miotu
był nie do odróżnienia (33).
Jako wirus osłonkowy CHV łatwo
ulega inaktywacji pod wpływem więk-
szości środków dezynfekcyjnych, rozpuszczalników organicznych (np.: eter,
chloroform) i w temperaturze powyżej 40°C (56°C przez 5 do 10 min,
37°C przez 22 godz. i dłużej w temp.
34-35°C). Tak jak inne herperswirusy CHV ulega inaktywacji w temp.
-20°C, o ile nie ma dodatku roztworu
stabilizującego, w którym może być stabilny nawet w temp. -70°C. Wykazuje
stabilność w przedziale pH pomiędzy
6,5 a 7,6, ale szybko ulega zniszczeniu
przy pH poniżej 5,0 i powyżej 8,0.
CHV ma ograniczony zakres gospodarzy, obejmujący tylko domowe i dzikie psowate oraz hodowle psich komórek, szczególnie linii pierwotnych
lub wtórnych komórek nerki i jąder.
Wirus ten powoduje szybko rozprzestrzeniający się, wysoce destrukcyjny
efekt cytopatyczny w postaci pojawiania się łysinek z powstawaniem wewnątrzjądrowych ciałek wtrętowych
typu A. Niektóre szczepy powodują pojawienie się syncytiów komórkowych.
Chociaż nie opisano występowania
CHV u kotów, nie jest jasne, czy izolat
FHV-1 od szczenięcia z zespołem nosówkopodobnym i zanikiem trzustki
nie powoduje zakażeń u psów. Podanie szczeniętom dużych dawek (> 106)
FHV-1 różnymi drogami nie doprowadziło do wywołania objawów klinicznych ani zmian histopatologicznych (8).
Zakażenia herpeswirusami można doświadczalnie wywołać u różnych gatunków zwierząt. Domózgowe podanie
psom ludzkiego wirusa herpes simplex
typu 1 spowodowało jedynie zakażenie
latentne bez towarzyszących zmian patologicznych (28).
Replikacja wirusa CHV przebiega podobnie jak innych -herpeswirusów.
Synteza wirusowego DNA i nukleokapsydów zachodzi w jądrach komórek gospodarza, a osłonka pochodzi z błony
jądrowej. Wirus transportowany jest
przez siateczkę śródplazmatyczną oraz
aparat Golgiego i uwalniany na zewnątrz, ale większość wirusów pozostaje wewnątrz komórki.
Koński herpeswirus typu 9 (EHV-9)
ma właściwości neurotropowe. Psy, którym podano donosowo EHV-9, zapadały na nadostre nieropne zapalenie mózgu (36). Przede wszystkim zajęte było
przodomózgowie, a wirus wykazano
w neuronach. U psów obserwowano
także obustronne zapalenie płuc, utratę
masy ciała, gorączkę, utratę apetytu i objawy neurologiczne. Znaczenie kliniczne naturalnych zakażeń EHV-9 u psów
nie jest znane.
EPIDEMIOLOGIA
Wirus CHV nie jest stabilny w środowisku, ale krąży w przyrodzie u psowatych.
CHV jest wrażliwy na działanie temperatury. Optymalna dla niego temperatura namnażania wynosi 37°C. Przebywa w zwojach nerwowych i tkance
limfatycznej nosa i gardła oraz w błonie śluzowej układu rozrodczego. Typowo, tak jak inne herpeswirusy, wywołuje zakażenia latentne, utrzymujące się
do końca życia zwierzęcia. Podczas reaktywacji zakażenia, wirus namnaża się
w nieco niższej temperaturze, w chłodniejszych błonach śluzowych, i pojawia
się siewstwo. Nawroty siewstwa występują rzadko, zwykle na skutek działania
stresu, takiego jak stłoczenie, transport,
ciąża lub pod wpływem leków immunosupresyjnych. Zakażenie przenosi się przez bezpośredni kontakt wraz
z wydzielinami błon śluzowych układu oddechowego i rozrodczego zakażonych zwierząt. Badania serologiczne
u psów wykazały od 30% do 100% wyników dodatnich w niektórych psiarniach
(5,21). Pomimo tak wysokiej ekspozycji
na CHV, choroba może nie objawiać się
klinicznie. Szczenięta rodzące się w takim środowisku narażone są na zakażenie, ale nie wykazują objawów. Czynniki sprzyjające uogólnionemu zakażeniu
CZERWIEC • 6/2010
www.weterynaria.elamed.pl
71
WARTO WIEDZIEĆ
noworodków to wyziębienie i słabiej
rozwinięty układ immunologiczny.
PATOGENEZA
Nowo narodzone szczenięta mogą ulegać zakażeniu CHV śródmacicznie,
przez kanał rodny, kontakt z innymi
zakażonymi szczeniętami z miotu lub
wydzieliną z nosa i gardła suki, a także przez przedmioty i sprzęt (rzadko).
Przy braku kompetencji immunologicznej oraz w stanie immunosupresji możliwa jest wiremia układowa. Szczenięta
zakażane doświadczalnie w 1. tygodniu
życia są szczególnie wrażliwe, a w następstwie uogólnionego zakażenia zwykle dochodzi do zejścia śmiertelnego.
Szczenięta zakażane w wieku powyżej
2. tygodni są stosunkowo oporne, a objawy kliniczne są u nich łagodne lub nie
występują wcale. U starszych psów replikacja wirusa ogranicza się do nosa
i gardła, układu rozrodczego, migdałków, węzłów chłonnych zagardłowych,
i oskrzelowych, a czasami płuc. Wirus
może przetrwać w migdałkach i śliniankach przyusznych (3). W odporności istotną rolę może odgrywać rasa
zwierzęcia. Po doświadczalnym zakażeniu dożylnym dorosłe europejskie lisy
pospolite (Vulpes vulpes) wykazywały
objawy ogólne i oddechowe, podczas
gdy u dorosłych psów domowych objawy były łagodne (32). Miejscowa odporność błon śluzowych jest prawdopodobnie ważna w zakażeniu naturalnym,
gdyż dorosłe lisy zakażane doustnie nie
wykazywały objawów klinicznych, ale
ulegały serokonwersji (22). Zakażenia
doświadczalne potwierdziły znaczenie
drogi zakażenia w rozprzestrzenianiu
i lokalizacji wirusa w tkankach. U psów
zakażanych donosowo lub donosowo i dożylnie izolowano wirusa z wydzieliny nosa (12). U psów zakażonych
izolowano wirusa z wydzieliny pochwy
i nosa. Po 2-4 miesiącach od zakażenia
wykonano sekcję, lecz nie udało się wyizolować CHV z żadnej tkanki. Jednak
przy zastosowaniu metody łańcuchowej
reakcji polimerazy (PCR) stwierdzono
obecność genomu CHV w zwojach nerwu trójdzielnego i węzłach chłonnych
zagardłowych, bez względu na drogę zakażenia. U psów zdrowiejących
genom CHV stwierdzano w zwojach
krzyżowo-lędźwiowych, migdałkach,
a także jelitowych i okołożołądkowych
węzłach chłonnych (12). Nie wykryto
genomu CHV w leukocytach krwi obwodowej. W okresie utajenia wewnątrz
zwoju trójdzielnego i krzyżowo-lędźwiowego oraz w okolicznych węzłach
chłonnych wirus znajduje się w neuronach lub wewnątrzjądrowo w limfo-
72
CZERWIEC • 6/2010
www.weterynaria.elamed.pl
WETERYNARIA W PRAKTYCE
cytach. Są to miejsca, w których wirus
pozostaje w stanie latencji, a w okresach zaostrzenia następuje replikacja
i siewstwo wirusa przez błony śluzowe
układów oddechowego i rozrodczego.
Zakażenia wewnątrzmaciczne
Choć do zakażenia szczeniąt dochodzi zwykle podczas porodu lub wkrótce po nim, możliwe są także zakażenia
wewnątrzmaciczne. Skutki zakażenia
przez łożysko zależą od okresu ciąży.
Stwierdza się ronienia i rodzenie martwych płodów lub słabych szczeniąt,
przy braku objawów klinicznych u matki. Niektóre szczenięta mogą przeżyć
zakażenie wewnątrzmaciczne i urodzone przez cięcie cesarskie wyglądają normalnie, a inne wykazują bezobjawową
obecność wirusa w tkankach. U większości szczeniąt w ciągu dziewięciu dni
od urodzenia pojawia się ogólne zakażenie herpeswirusowe.
Ogólne zakażenie u noworodków
Po wniknięciu drogą ustno-nosową,
CHV najpierw jest wykrywany w nabłonku nosa i migdałkach krtaniowych. Pierwotna replikacja wirusa zachodzi w komórkach nabłonka i błonie
śluzowej w ciągu 24 godz. po zakażeniu. Następnie w makrofagach wirus
przechodzi do krwi. Wiremia prowadzi
do rozsiania wirusa w całym organizmie
w ciągu 3-4 dni po zakażeniu. Przejście
zakażonych jednojądrzastych fagocytów
do węzłów chłonnych i śledziony prowadzi do szerzenia się wirusa z komórki do komórki oraz rozrostu i martwicy
tkanki limfatycznej. W wielu narządach
dochodzi do wieloogniskowej martwicy krwotocznej. Najwyższą koncentrację wirusa stwierdza się w nadnerczach,
nerkach, płucach, śledzionie i wątrobie.
Wieloogniskowe krwawienia związane
ze zmianami martwiczymi można łączyć
z zapaleniem drobnych naczyń krwionośnych i znaczną trombocytopenią
towarzyszącą zakażeniu. Trombocytopenia może być następstwem rozsianego krzepnięcia wewnątrznaczyniowego
związanego z uogólnionym uszkodzeniem śródbłonka naczyń krwionośnych
i martwicą tkanek.
Okołozwojowe zapalenie nerwu trójdzielnego to częsta zmiana u szczeniąt
zakażonych drogą ustno-nosową. CHV
może przemieszczać się wzdłuż aksonów do ośrodkowego układu nerwowego, tak jak ma to miejsce w przypadku zakażenia herpes simplex u ludzi.
U szczeniąt zakażonych drogą ustno-nosową zwykle występuje zapalenie mózgu i opon mózgowych, ale
objawy ze strony ośrodkowego ukła-
du nerwowego nie zawsze występują.
W warunkach naturalnych szczenięta giną z powodu uogólnionego procesu chorobowego zanim wystąpią objawy nerwowe.
Wiele czynników, włączając w to termoregulację i status immunologiczny,
ma wpływ na gwałtowny wzrost oporności na zakażenie pomiędzy 1. a 2. tygodniem życia. Optymalna temperatura dla replikacji CHV w hodowlach
komórkowych wynosi 35-36°C. Mierzona w odbytnicy normalna temperatura u dorosłych psów, wynosząca
38,4-39,5°C, jest więc znacznie wyższa.
Mechanizm termoregulacji u noworodków wykształca się dopiero ok. 2.-3. tygodnia życia, a mierzona w odbytnicy
temperatura jest u nich około 1,5°C niższa niż u psów dorosłych. Oprócz ograniczonych możliwości termoregulacji,
szczenięta nie są zdolne do odpowiedniej reakcji gorączkowej. W temperaturze poniżej 39°C komórkowe mechanizmy immunologiczne również
są zaburzone, co usposabia hipotermiczne szczenięta nie tylko do zakażeń CHV, ale również wirusem nosówki i adenowirusami psów. Szczenięta
w wieku 4-8 tygodni zakażają się bezobjawowo, ale gdy sztucznie obniży się
ich temperaturę ciała, dochodzi do rozwinięcia się uogólnionego zakażenia,
i odwrotnie, podniesienie temperatury
otoczenia, a co za tym idzie – również
temperatury ciała zakażonych szczeniąt
w wieku poniżej 1. tygodnia, prowadzi
do zmniejszenia nasilenia objawów choroby, ale nie likwiduje zakażenia.
Odporność nabyta od matki również
wydaje się znacząca w ochronie nowo
narodzonych szczeniąt. Szczenięta karmione przez seronegatywne matki ulegały śmiertelnemu zakażeniu CHV,
natomiast szczenięta karmione przez
suki seropozytywne ulegały zakażeniu,
ale nie wykazywały objawów klinicznych i dochodziło u nich do eliminacji wirusa z nosa i gardła. Przekazywanie wraz z siarą i mlekiem matczynych
przeciwciał i uczulonych limfocytów
może wyjaśniać dlaczego suki naturalnie zakażone CHV, które rodzą chore
szczenięta, po pewnym czasie mogą,
z nielicznymi wyjątkami, rodzić zdrowe mioty. Przeciwciała znajdujące się
we krwi wcześniej zakażonych ciężarnych suk mogą także hamować wystąpienie wiremii i rozprzestrzenianie się
zakażenia na płody.
Zakażenia płciowe
u dorosłych psów
Sporadycznie izoluje się herperswirus
psi ze zmian grudkowo-pęcherzykowych
WARTO WIEDZIEĆ
występujących w układzie rozrodczym.
Takie zmiany mogą mieć charakter nawrotowy u wcześniej zakażonych suk.
Przy zakażeniu CHV może występować
ograniczone zakażenie układu rozrodczego lub oddechowego oraz siewstwo
wirusa przy jednoczesnej obecności
przeciwciał krążących we krwi. Zakażenie układu rozrodczego zwykle przebiega bezobjawowo lub z nieznacznym
przekrwieniem błony śluzowej pochwy i rozrostem grudek chłonnych.
Umiejscowienie wirusa w układzie rozrodczym dorosłych psów może być
przyczyną zakażeń drogą płciową, ale
większe znaczenie ma jako przyczyna zakażenia szczeniąt podczas porodu. Rozprzestrzenianie zakażenia CHV
przez seropozytywne samce podczas
krycia wrażliwych samic nie wydaje
się odgrywać większej roli, ale może
występować. Metodą PCR wykazano
obecność wirusa w zwojach lędźwiowo-krzyżowych z przypuszczalnym ponownym pojawieniem się go, replikacją
w błonie śluzowej i następowym siewstwem (3,12).
Zakażenia układu oddechowego
u dorosłych psów
Obserwacje terenowe sugerują, że CHV
może być przyczyną choroby układu oddechowego, ale badania nie potwierdziły udziału CHV jako pierwotnej
przyczyny chorób tego układu. Chociaż
CHV izolowano z płuc psów z nosówką
i od psów z ostrym zapaleniem spojówek jego udział w tych chorobach jest
niepewny. Noworodki, które przeżyły
zakażenie CHV i psy starsze z zakażeniami subklinicznymi, okresowo mają
epizody zaostrzenia, którym towarzyszy
pojawianie się wirusa w wydzielinach
z jamy ustnej i nosa. Wykazano sześciomiesięczną latencję wirusa u donosowo zakażonych psów, z zaostrzeniem
w ciągu tygodnia po podaniu glikokortykosteroidów lub surowicy przeciwlimfocytarnej. Zaostrzenie zakażenia latentnego wykazano u seropozotywnych
dorosłych psów po kontakcie z seroujemnymi młodymi psami, co sugeruje
udział stresu w transmisji CHV, podobnie jak to jest przy zakażeniach FHV.
Zaobserwowano reaktywację zakażenia
latentnego z bezobjawowym siewstwem
wirusa w wydzielinie z nosa, jamy ustnej, oczu i pochwy u większości suk,
po dwukrotnym podaniu wysokich, immunosupresyjnych dawek glikokortykosteroidów (18). Zaostrzenie zakażenia jest przekonującym wyjaśnieniem
podklinicznego utrzymywania się wirusa oraz rzadkich przypadków ponownych ronień, zakażeń płodów i chorób
74
CZERWIEC • 6/2010
www.weterynaria.elamed.pl
WETERYNARIA W PRAKTYCE
noworodków. Zjawisko to jest również
przyczyną przenoszenia się zakażenia
na wrażliwe suki, utrzymywane w celach rozrodczych w tych samych pomieszczeniach.
żyły zakażenie ogólne, mają skłonność
do skłonność do wykazywania trwałych
objawów neurologicznych. Najczęściej
notuje się niedowłady, ślepotę i przedsionkowe objawy móżdżkowe.
OBJAWY KLINICZNE
Szczenięta starsze i psy dorosłe
U psów starszych niż trzy do pięciu
tygodni życia, w rezultacie zakażenia
CHV, rozwijają się łagodne objawy oddechowe lub brak jest jakichkolwiek
objawów. U starszych szczeniąt rzadko
spotyka się objawy ogólne, aczkolwiek
stwierdzano występowanie wymiotów,
utratę apetytu, posmutnienie, surowiczy wypływ z oczu, powiększenie wątroby i nagłą śmierć u naturalnie zakażonych CHV szczeniąt kojotów w wieku
od ośmiu do dziesięciu tygodni.
Pierwotne zakażenia układu rozrodczego u starszych suk charakteryzują
się limfoidalnymi zmianami grudkowymi, różnym stopniem przekrwienia błony śluzowej pochwy i sporadycznie wybroczynami w błonie podśluzowej. Nie
obserwuje się ani tkliwości ani wypływu z pochwy u zakażonych ciężarnych
suk, nawet u tych, które roniły (u zwierząt przyjęto używać terminu ronienie,
by odróżnić to zjawisko od poronienia
występującego u ludzi) lub rodziły martwe płody. Obserwowano zmiany pęcherzykowe, które pojawiały się w fazie
proestrus i ustępowały w czasie anestrus.
U samców z podobnymi objawami przy
podstawie prącia spotyka się wypływ
z jamy napletka.
Szczenięta w okresie
okołourodzeniowym
U suk, których szczenięta padają w wyniku zakażenia CHV, nie obserwuje się
żadnych klinicznych objawów choroby oraz brak jest innych wskazówek
z przeszłości. Zakażenia transplacentarne mogą występować w drugiej połowie ciąży i prowadzą do ronień i rodzenia zmumifikowanych lub martwych
płodów, rodzenia niedojrzałych albo
martwych szczeniąt, a także rodzenia
szczeniąt słabych lub nierozwiniętych.
Padnięcia szczeniąt w 1. tygodniu życia
są rzadkie i prawdopodobnie wskazują
na zakażenie in utero. Wśród żywo urodzonych szczeniąt w miocie niektóre
mogą być niezakażone, a u szczeniąt zakażonych czas wystąpienia objawów zależy od okresu życia płodowego, w którym doszło do zakażenia.
Poporodowe zakażenia CHV są związane z ostrym i śmiertelnym przebiegiem choroby, pojawiającej się pomiędzy 1. a 3. tygodniem życia. Jeśli
szczenięta ulegną zakażeniu powyżej
3. tygodnia życia, rozwija się u nich rozsiane zakażenie CHV, które ulega zaostrzeniu pod wpływem innych zakażeń
i immunosupresji. Zakażone szczenięta są otępiałe i osowiałe, przestają ssać,
chudną i wydalają miękkie, zielonożółte
odchody. Poza tym piszczą nieprzerwanie i okazują bolesność podczas omacywania powłok brzusznych. Pomimo
aktywności mięśni związanej z wokalizacją, niepokojem i drżeniami nie występuje wzrost temperatury ciała. Zapalenie błony śluzowej nosa manifestuje
się wypływami o charakterze surowiczym, śluzowo-ropnym, rzadziej krwawym. Na błonach śluzowych występują punkcikowate wybroczyny. Czasami
występuje wysypka z grudkami i pęcherzykami oraz obrzękiem podskórnym
na dolnej powierzchni powłok brzusznych oraz w okolicy pachwinowej. Pęcherzyki spotyka się czasem na wargach sromowych i w pochwie, napletku
i w jamie policzkowej. Szczenięta tracą świadomość, a tuż przed śmiercią
mogą wystąpić opistotonus i drgawki. Przed śmiercią spada temperatura
ciała, co dzieje się zwykle w ciągu 2448 godz. od wystąpienia objawów klinicznych. U niektórych szczeniąt objawy kliniczne są łagodne i następuje
wyzdrowienie. Zwierzęta, które prze-
ROZPOZNANIE
Diagnostyka laboratoryjna
Wykrycie zakażenia CHV u nowo narodzonych szczeniąt zwykle zależy
od informacji uzyskanych z wywiadu,
badania klinicznego oraz charakterystycznych zmian u chorych szczeniąt.
Zmiany hematologiczne i biochemiczne nie są swoiste, można jedynie zaobserwować znaczną trombocytopenię.
U zakażonych noworodków obserwuje
się wzrost aktywności aminotransferazy alaninowej.
Izolacja wirusa
Od szczeniąt padłych wskutek zakażenia ogólnego wirus udaje się izolować z wielu narządów miąższowych.
Najczęściej materiał pobiera się z nadnerczy, nerek, płuc, śledziony, węzłów
chłonnych i wątroby. U zwierząt, które
wyzdrowiały lub zachorowały w starszym wieku, replikacja CHV jest zwykle ograniczona do błon śluzowych
jamy ustnej, górnych dróg oddechowych i zewnętrznych narządów płciowych. Nie udaje się wyizolować wirusa
WETERYNARIA W PRAKTYCE
WARTO WIEDZIEĆ
później niż dwa do trzech tygodni po zakażeniu. Jak wspomniano, ponowne pojawienie się wirusa może być spowodowane przez immunosupresyjne dawki glikokortykosteroidów lub przez sytuacje stresogenne, takie jak wprowadzenie
obcego psa do psiarni.
Wirus CHV namnaża się tylko w hodowlach psich komórek, przede wszystkim w komórkach nerki, w optymalnej
temperaturze 35-37°C. Zakażone komórki przybierają kształt
zaokrąglony i odrywają się od powierzchni, pozostawiając
okrągłe łysinki otoczone przez martwe komórki. Powstawanie łysinek najlepiej jest obserwować na jednowarstwowej
hodowli pod agarem lub metylocelulozą. Kształt łysinek jest
pomocny w określaniu patogenności wirusa. Wirus wytwarza
ciałka Cowdry typu A w postaci wewnątrzjądrowych wtrętów, które trudno jest wykazać, ale jest to łatwiejsze w preparatach utrwalonych w płynie Bouina. Pojawianie się wielu
jąder w zakażonych komórkach nie jest częste, ale obserwowano je w przypadku jednego izolatu z dróg rodnych psa.
W wykrywaniu obecności wirusa w tkankach i hodowlach
komórkowych pomocne są również metody immunofluorescencji, mikroskopii elektronowej i PCR. Chociaż nie należy to do działań rutynowych, badania przesiewowe zwierząt
podczas nawrotów objawów z układu oddechowego i rozrodczego są najlepszą metodą rozpoznawczą. Dzięki PCR wykazano zakażenia latentne u psów, u których nie występowały
objawy kliniczne choroby (3).
Badanie serologiczne
Badanie serologiczne wykrywające przeciwciała przeciwko CHV są oparte na testach neutralizacji wirusa (VN),
które polegają na hamowaniu działania cytopatogennego
lub powstawania łysinek. Opracowano również test immunoenzymatyczny oraz odczyn hamowania hemaglutynacji (15,23,30,33). Miano przeciwciał neutralizujących wzrasta po zakażeniu i pozostaje na wysokim poziomie w ciągu
1-2 miesięcy, a niskie miana mogą utrzymywać się przez
co najmniej 2 lata. Obecność przeciwciał wskazuje jedynie
na kontakt z wirusem, niekoniecznie na aktywne zakażenie,
aczkolwiek dopuszcza się możliwość zakażenia latentnego
lub przetrwałego. Miana neutralizujące surowicy wzrastają
po leczeniu zdrowiejących zwierząt deksametazonem, przypuszczalnie na skutek reaktywacji zakażenia latentnego (12).
Z powodu niewystandaryzowania testów serologicznych należy spodziewać się różnic w wynikach badań z różnych laboratoriów.
Wykrywanie obecności wirusa
Wirus można izolować z tkanek padłych szczeniąt w hodowlach pierwotnych komórek nerki i płuc pochodzących
od psów. Opracowano metody wykrywania kwasu nukleinowego w przypadkach naturalnych zakażeń CHV i jest to najlepsza metoda wykrywania zakażeń latentnych u starszych
zwierząt. PCR (nested PCR) i metoda hybrydyzacji in situ były
używane do wykrywania wirusa w utrwalonych formaliną,
parafinowanych tkankach naturalnie zakażonych szczeniąt
(26). Kwas nukleinowy wirusa znaleziono w jądrach komórek ze zmian krwotocznych oraz w bezpośrednio do nich
przylegających tkankach. Wiele komórek nabłonkowych
oraz neurony, fibrocyty, komórki mięśnia sercowego i hepatocyty zawierają wirus.
ZMIANY PATOLOGICZNE
Zmiany makroskopowe w przypadkach śmiertelnych zakażeń CHV u noworodków obejmują rozsiane wieloogniskowe wybroczyny i szare przebarwienia w wielu narządach
CZERWIEC • 6/2010
www.weterynaria.elamed.pl
75
WARTO WIEDZIEĆ
miąższowych, szczególnie nerkach,
wątrobie i płucach. Na przekroju nerek widać klinowate wybroczyny promieniście odchodzące od miedniczki nerkowej. Zmiany te spowodowane
są przez wywołaną zakażeniem CHV
martwicę tętniczek międzypłacikowych zawierających włóknik. W jamie otrzewnej i opłucnej zwykle pojawia się surowiczy lub krwisty płyn.
Płuca są tęgie i obrzękłe z wyraźnym
przekrwieniem i ogniskowymi wybroczynami. Oskrzelowe węzły chłonne
ulegają znacznemu powiększeniu. Zawsze występuje powiększenie śledziony i uogólnione powiększenie węzłów
chłonnych. Punkcikowate wybroczyny
często są rozmieszczone na powierzchniach surowiczych przewodu pokarmowego. Rzadko występuje żółtaczka.
Zmiany histologiczne w przebiegu
uogólnionego zakażenia noworodków
charakteryzują się ogniskami martwicy
okołonaczyniowej i niewielkim nacieczeniem komórkowym w płucach, wątrobie, nerkach, śledzionie, jelicie cienkim i mózgu. Mniej nasilone zmiany
widoczne są w żołądku, trzustce, nadnerczach, sieci, siatkówce i mięśniu
sercowym. Węzły chłonne i śledziona
wykazują rozrost wynikający ze zwiększonej liczby jednojądrzastych komórek fagocytujących. Wieloogniskowe
zmiany nekrotyczne opisano w łożysku u ciężarnych suk i u szczeniąt zakażonych wewnątrzmacicznie. Na skórze i błonach śluzowych u starszych
psów pojawiają się wykwity, w postaci
różnej wielkości pęcherzyków powstałych na skutek uszkodzenia połączeń
pomiędzy komórkami warstwy kolczystej naskórka, prowadzących do akantolizy. W zależności od stadium zakażenia komórek i zastosowanej metody
utrwalania, widoczne są kwasochłonne lub zasadochłonne ciałka wtrętowe,
ale nie występują one tak często, jak
w zakażeniach innymi herpeswirusami. Ciałka wtrętowe są lepiej widoczne
w komórkach nabłonka nosa i w nerkach, niż w narządach, w których dochodzi do rozsianej martwicy, jak płuca
czy wątroba. U zwierząt, które przeżyły zakażenie, może dochodzić do dysplazji nerek.
U szczeniąt, które przeżyły zakażenie, w ośrodkowym układzie nerwowym dochodzi do nieropnego zapalenia zwojów i nerwów zwojowych oraz
zapalenia mózgu i opon mózgowych.
Zmiany miąższowe są wieloogniskowe
o charakterze ziarniniakowym. Charakteryzują się proliferacją komórek położonych wokół naczyń włosowatych.
Pierwotnie pojawiają się one w pniu
76
CZERWIEC • 6/2010
www.weterynaria.elamed.pl
WETERYNARIA W PRAKTYCE
mózgu i móżdżku. Często obserwuje się
dysplazję siatkówki i móżdżku.
LECZENIE
Leczenie szczeniąt z objawami ogólnego zakażenia zwykle nie jest skuteczne
ze względu na szybki śmiertelny przebieg choroby. W niektórych przypadkach udaje się temu zapobiec przez dootrzewnowe podanie 1-2 ml surowicy
odpornościowej. Surowice odpornościowe można uzyskać, łącząc surowice
od suk, które w ostatnim czasie rodziły
martwe szczenięta bądź których mioty
padły po urodzeniu na skutek zakażenia CHV. Wymagane jest tylko jedno
podanie surowicy ze względu na krótki
okres wrażliwości szczeniąt na zakażenie. Takie postępowanie może zmniejszać straty w miotach, ale powodzenie
zależy od miana przeciwciał w surowicy i od tego, czy zostanie ona podana
zanim rozwiną się objawy ogólne. Jeśli
pojawią się już objawy neurologiczne,
prawdopodobnie będą stale obecne.
Nieskuteczne jest podwyższanie temperatury ciała już zakażonych szczeniąt.
W warunkach doświadczalnych noworodki utrzymywano w temperaturze
pomiędzy 36,6°C a 37,7°C i wilgotności 45% i 55%, co pozwoliło na uzyskanie temperatury rektalnej w przedziale
od 38,4°C do 39,5°C. Po podwyższeniu
temperatury ciała szczeniąt przed zakażeniem wirusem, nastąpiło zmniejszenie ich śmiertelności, nasilenia
objawów klinicznych i zmian patologicznych. W podwyższonej temperaturze zmniejszyła się replikacja wirusa
w porównaniu do tempa namnażania
u szczeniąt utrzymywanych w warunkach konwencjonalnych. Postępowanie
wstępne polegające na utrzymywaniu
podwyższonej temperatury otoczenia
nie jest oczywiście możliwe u szczeniąt naturalnie zakażonych CHV. Można
jednak podjąć takie postępowanie wobec pozostałych niezakażonych szczeniąt w miocie.
Zastosowanie leków przeciwwir usowych, takich jak 5-jodo-2-deoksyurydyna, w leczeniu uogólnionego
zakażenia CHV, okazało się nieskuteczne. Przeprowadzono niewiele badań
nad nowszymi lekami przeciwwirusowymi, które byłyby skuteczne w leczeniu miejscowych zakażeń ośrodkowego układu nerwowego, jak herpes
simplex u ludzi i zwierząt laboratoryjnych. Jedno z takich badań przeprowadzono na miocie, w którym z powodu
zakażenia CHV padły dwa 15-dniowe szczenięta. Zaraz po stwierdzeniu
przyczyny padnięcia pozostałym pięciu szczeniętom podano widarabinę
i wszystkie przeżyły. Dwa miesiące później szczenięta te miały wysokie miano
(> 1:64) przeciwciał neutralizujących,
co wskazywało, że były zakażone (4).
Acyklowir w dawce 10 mg podawano
szczeniętom o masie ciała od jednego
do półtora kilograma co sześć godzin,
aż do ukończenia przez nie trzech i pół
tygodni życia. Terapia przeciwwirusowa może zapobiec śmierci, ale istnieje
prawdopodobieństwo pojawienia się
u szczeniąt uszkodzeń w ośrodkowym
układzie nerwowym i w mięśniu sercowym. Taką sytuację należy przedyskutować z właścicielem przed ewentualnym rozpoczęciem leczenia zakażonego
miotu. Laktoferyna, białko wiążące żelazo, występujące w mleku i innych
wydzielinach ssaków, hamuje replikację CHV w hodowlach komórkowych.
Stosuje się je miejscowo na błony śluzowe w leczeniu innych zakażeń wirusowych. Własne obserwacje wskazują,
że laktoferynę można podawać doustnie
w celu zabezpieczenia klinicznie zdrowych szczeniąt, gdy można się obawiać zakażenia lub gdy jest jego podejrzenie (29).
ZAPOBIEGANIE
Niska częstotliwość występowania klinicznych postaci choroby i słaba immunogenność CHV ograniczają zainteresowanie przemysłu farmaceutycznego
produkcją komercyjnych szczepionek.
Doniesienia z Europy i USA wykazały
występowanie przeciwciał anty-CHV
u 6% psów utrzymywanych pojedynczo,
podczas gdy w niektórych psiarniach
odsetek ten może sięgać 100%.
Szczepienia i immunoterapia
Ze względu na zakażenie wewnątrzmaciczne szczeniąt lub w okresie okołoporodowym, czynne uodpornianie dotyczy tylko suk. Bierne uodpornienie
powoduje zmniejszenie śmiertelności zakażonych szczeniąt, zatem użycie
szczepionek u suk wydaje się logicznie uzasadnione. Żywe szczepionki,
pomimo atenuacji, wirusa, mogą wywołać zakażenia latentne. W Europie
szczepienie komercyjną inaktywowaną szczepionką wywołuje czterokrotny wzrost mian przeciwciał neutralizujących u większości zaszczepionych
psów, jednak nie prowadzi długotrwałej ochrony przed zakażeniem (4). Atenuowany, adaptowany do niskiej temperatury CHV był stosowany jedynie
w badaniach eksperymentalnych. Również doświadczalnie uzyskano przeciwciała neutralizujące CHV u myszy
immunizowanych przeciwciałami antyidiotypowymi (32). Do uodpornia-
WARTO WIEDZIEĆ
WETERYNARIA W PRAKTYCE
nia zastosowano szczepionkę zawierającą liofilizowany inaktywowany szczep
F205 CHV zawierający glikoproteinę.
Szczepionkę podawano 10 dni po kryciu i ponownie po 6 tygodniach, tj. pod
koniec ciąży. Podanie dawki przypominającej (booster effect) przed porodem
miało na celu zwiększenie krótkotrwałej
humoralnej odpowiedzi immunologicznej (20). Przy zastosowaniu PCR wykazano, że szczepienie uchroniło wszystkie szczenięta zakażone donosowo
w trzecim dniu życia zjadliwym szczepem CHV-1 przed rozwojem objawów
klinicznych i w większości przypadków (93,5% z 31 szczeniąt) były również
chronione przed zakażeniem. Natomiast większość szczeniąt kontrolnych
(81% z 31 zwierząt) padło na skutek
uogólnionego zakażenia CHV między
6. a 14. dniem po zakażeniu. Szczepionka zawierająca ten inaktywowany
szczep CHV jest dostępna w niektórych krajach europejskich (EURICAN
Herpes205, Merial, Lyon [Francja]).
Rzadkie występowanie choroby i słabo wyrażone objawy kliniczne u dorosłych zwierząt uzasadniają stosowanie
tej szczepionki w psiarniach, gdzie hoduje się wartościowe zwierzęta przeznaczone do rozrodu.
Rozpatrywano wykorzystanie wirusa CHV jako wektora szczepionek uzyskanych metodami inżynierii genetycznej, przeciwko innym chorobom
psów. Wyprodukowano rekombinowane szczepionki zawierające geny Neospora caninum, wirusa choroby Aujeszky`ego i wirusa wścieklizny (16,17, 31).
Niska zjadliwość oraz wysoka swoistość
gatunkowa CHV czynią go dobrym kandydatem do tworzenia szczepionek re-
kombinowanych przeciwko innym chorobom zakaźnym psów. Jeżeli w psiarni
pojawi się herpeswiroza, można zapobiegać chorobie u szczeniąt poprzez
podanie im w pierwszych dniach życia surowicy odpornościowej lub frakcji globulinowej. Inne metody zapobiegania zakażeniu mają małe znaczenie,
chociaż donoszono o korzystnym wpływie na nieswoiste mechanizmy obrony
przed śmiertelnym zakażeniem noworodków przez podawanie w zagrożonych hodowlach sukom przed kryciem
i przed porodem, a nawet nowo narodzonym szczeniętom induktora intereferoru (ptasi pokswirus) (4). Takie
postępowanie wymaga jednak oceny
na podstawie dalszych badań.
Hodowla
Z praktycznego punktu widzenia pozbycie się CHV z psiarni jest niemożliwe. Niepraktyczne jest również przeprowadzanie badań przeglądowych.
Właściciele powinni zostać poinstruowani, że wystąpienie objawów klinicznych u kolejnych miotów od zakażonej suki jest mało prawdopodobne.
Nie stwierdzono, by sztuczna inseminacja czy porody rozwiązywane przez
cięcie cesarskie ograniczały szerzenie
się zakażenia. Sztuczna inseminacja
może być stosowana w przypadku, gdy
podejrzany lub zakażony samiec jest
kojarzony z suką, dopuszczaną pierwszy raz do rozrodu, jednak nie zbadano, na ile takie postępowanie może być
korzystne.
Działanie zapobiegawcze może polegać na zapewnieniu noworodkom
odpowiedniej temperatury otoczenia
poprzez dogrzewanie kojców porodo-
wych przy pomocy lamp, które jednak
nie powinno doprowadzić do odwodnienia. Siewstwo wirusa trwa zwykle
tydzień i jest skutkiem wprowadzenia
nowych zwierząt do psiarni, równoczesnego występowania innych chorób zakaźnych lub ma miejsce u psów z lekopochodną immunosupresją.
Zakażenia bezobjawowe są częste
u psów, które przechorowały zakażenie
CHV, ze sporadycznie pojawiającymi
się objawami, jak zapalenie błony śluzowej nosa, zapalenie pochwy lub napletka. Takie psy mogą stanowić rezerwuar
wirusa i źródło zakażenia dla nowo narodzonych szczeniąt i należy je izolować
od nowych miotów. Klinicznie chore
szczenięta rozsiewają wirus z wydzielinami przez 2–3 tygodnie po wyzdrowieniu. Wirus utrzymuje się jedynie przez
krótki czas w wydzielinach z nosa i pochwy, zatem jego przenoszenie następuje głównie przez bezpośredni kontakt
z zakażonym zwierzęciem lub zanieczyszczonymi przedmiotami.
ZAGROŻENIE
ZDROWIA PUBLICZNEGO
Herpeswirusy charakteryzują się wysokim powinowactwem gatunkowym.
W warunkach naturalnych psy nie zakażają się herpeswirusami ludzkimi,
a herpeswirusy psów nie wywołują zakażeń u ludzi. Znane jest doniesienie
na temat doświadczalnego domózgowego zakażenia psa wirusem herpes simplex typu 1, które spowodowało zakażenie latentne bez objawów klinicznych
i zmian patologicznych (28).

Materiał został udostępniony przez
Wydawnictwo Galaktyka z Łodzi
CZERWIEC • 6/2010
www.weterynaria.elamed.pl
77