1.ZASADA NADRZĘDNOŚCI KONST W SYST ŹRÓDEŁ PRAWA 2
Transkrypt
1.ZASADA NADRZĘDNOŚCI KONST W SYST ŹRÓDEŁ PRAWA 2
1.ZASADA NADRZĘDNOŚCI KONST W SYST ŹRÓDEŁ PRAWA oznacza zakaz stanowienia aktów prawnych z nią sprzecznych; nakłada obowiązek realizowania jej postanowień. Najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa oznacza, że żadna norma prawna pochodząca z aktu niższego rangą od K, nie może być z nią sprzeczna. Nadrzędność konstytucji oznacza że; akty niższego rzędu nie mogą być sprzeczne z konstytucją akty prawne powinny rozwijać przepisy konstytucyjne. powinien być stworzony system proceduralnej gwarancji ochrony konstytucji w szczególności zgodności aktów prawnych z konstytucją 2. ZASADA HIERARCHICZNEJ BUDOWY SYSTEMU ŹRÓDEŁ PRAWA. Konstytucja przyjęła hierarchiczna budowę zamkniętego i zupełnego systemu źródeł prawa. Na podstawie przepisów K. obecny system hierarchii źródeł prawa przedstawia się następująco: K. RP, Umowy międzynarodowe ratyfikowane za zgodą ustawową i prawo Wspólnoty Europejskiej, Ustawy, Ratyfikowane umowy międzynarodowe, Rozporządzenia, Akry prawa miejscowego. 3.ZASADA ZAMKNIĘTEGO SYSTEMU ŹRÓDEŁ PRAWA. Konstytucja zawiera zamknięty katalog tych źródeł. Zamknięcie katalogu źródeł prawa powszechnie obowiązującego oznacza, że nie może być innych źródeł prawa stanowionego, jak tylko te wymienione w K. Zamknięcie katalogu źródeł prawa ma charakter przedmiotowy i podmiotowy. Zamknięcie katalogu źródeł prawa pod względem przedmiotowym oznacza, że w K. zostały wyczerpująco wymienione wszystkie rodzaje aktów stanowienia prawa, którymi są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia, a także rozporządzenia z mocą ustawy wydawane przez Prezydenta w czasie stanu wojennego (art. 234 Konstytucji). Zamknięcie źródeł prawa pod względem podmiotowym oznacza, że Konstytucja wyczerpująco wymienia organy władzy publicznej, które są upoważnione do stanowienia prawa, a zatem do przyjmowania tych wymienionych aktów. Organami tymi są m.in. Sejm, Senat, Prezydent, Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, Ministrowie, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. 4.ZASADA SUWERENNOŚCI NARODU. Zgodnie z K, władza zwierzchnia RP należy do Narodu. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli, bądź bezpośrednio. Twórcą nowożytnej koncepcji narodu był Jan Jakub Rousseau. Twierdził on, że wola powszechna (władza suwerenna) jest: l)niepodzielna,2)niepozbywalna,3)nieprzenaszalna. W późniejszym okresie dopuszczał możliwość sprawowania władzy zwierzchniej przez przedstawicieli, z zastrzeżeniem jednak tzw. mandatu imperatywnego i przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Aktualnie zasada suwerenności narodu zyskuje nowe znaczenie w kontekście integracji europejskiej. Ustrojodawca Konstytucyjny przewidział w art.90 ust. możliwość przekazania Organizacji Międzynarodowej Kompetencji organów władzy państwowej w niektórych sprawach. Przekazanie zostało obwarowane rygorystycznymi warunkami: 1)następuje na podstawie umowy międzynarodowej, 2)musi być wyrażona zgoda na ratyfikację takiej umowy poprzez: a)referendum ogólnokrajowe, b)ustawę uchwaloną przez Sejm większością2/3 głosów w obecności co najmniej polowy ustawowej liczby posłów, oraz przez senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej polowy liczby senatorów. (Sposób wyrażenia zgody na ratyfikację określa Sejm bezwzględną większością głosów w formie uchwały). 5.INSTYTUCJE DEMOKRACJI BEZPOŚREDNIEJ W K RP Demokracja bezpośrednia- to sposób sprawowania władzy, w którym decyzje podejmowane są bezpośrednio przez ogól wyborców bez pośrednictwa jakichkolwiek organów państwowych. •Inicjatywa ludowa(ustawodawcza)- przysługuje grupie co najmniej 100 tys obywateli, mających prawo wybierania do Sejmu (czynne prawo wyborcze), którzy ukończyli 181at.(Szczegółowe zasady wykonywania inicjatywy ludowej, w szczególności procedurę zbierania podpisów pod projektem ustawy reguluje ustawa o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli. Prawo ustawodawczej inicjatywy ludowej nie może dot. spraw, które zostały zastrzeżone do wyłącznej inicjatywy innych organów, a zatem spraw budżetowych oraz zmiany Konstytucji).Projekt ustawy wniesiony w trybie obywatelskim musi odpowiadać formie wymaganej dla aktu ustawodawczego przygotowanego zgodnego z •Referendum- K. przewiduje 4 rodzaje referendum: 1 )Referendum ogólnokrajowe- w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa. Prawo zarządzania ref ogólnokrajowego mają: a) Sejm (na podst. uchwały podjętej bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej1/2 ustawowej liczby posłów), b) Prezydent RP (za zgodą Senatu, wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej 1/2 ustawowej liczby posłów). O zarządzeniu przeprowadzenia referendum Sejm decyduje z własnej inicjatywy, lub na wniosek 5tys wyborców senatu, lub Rady Ministrów. Natomiast inicjatywa Prezydenta w tym zakresie nie ma charakteru autonomicznego, ponieważ musi uzyskać zgodę Senatu. Do niego należy jednak sformułowanie pytań, dobór sprawy znaczeniu dla państwa i wskazanie terminu. Wynik referendum jest wiążący, jeżeli w głosowaniu wzięło udział więcej niż 1/2 uprawnionych do glosowania. Jeżeli frekwencja byłaby niższa, wówczas wynik referendum miałby charakter wyłącznie konsultacyjny. Prawo udziału w referendum mają obywatele polscy, którzy najpóźniej w dniu glosowania ukończyli 18 lat i są uwzględnieni w spisie osób uprawnionych do udziału w referendum. Glosowanie wyznacza się na dzień wolny od pracy, a ważność referendum stwierdza Sąd Najwyższy, który rozpatruje również protesty przeciwko ważności referendum. 2)Referendum w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej, przewidującej przekazanie przez Polskę organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencji organów władzy państwowej w niektórych sprawach. 3)Referendum w sprawie zatwierdzenia zmiany Konstytucji RP dotyczących postanowień zawartych w rozdziale I,II, XII.-> Ref w tym zakresie może być przeprowadzone na wniosek 1/5 ustawowej liczby posłów, Senatu lub Prezydenta RP. Wniosek kierowany jest do Marszalka Sejmu. 4)Referendum lokalne- które dotyczy spraw danej wspólnoty samorządowej odwołania organu samorządu terytorialnego pochodzącego z wyborów bezpośrednich 6.ZASADA GODNOŚCI CZŁOWIEKA art. 30 K: przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych. zgodnie z orzecznictwem TK żadne z praw i wolności określonych w K, poza godnością nie ma charakteru absolutnego, tzn. może podlegać różnorodnym ograniczeniom. Ustawa zasadnicza określa zasady ingerencji: l)ograniczenia mogą być ustanowione wyłącznie w formie ustawy (zasada wyłączności ustawowej), 2) ograniczenia mogą być wprowadzone gdy są konieczne w demokratycznym państwie ze wgl na: bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny, ochrona środowiska., zdrowie publiczne, moralność publiczna, wolności i prawa innych osób, 3)ograniczenia praw i wolności muszą czynić zadość w zasadzie proporcjonalności w znaczeniu szerszym, która wymaga zachowania:- zasady przydatności tzn., że podjęte środki czyli ograniczenia są przydatne dla realizacji założonego celu, -zasady konieczności, tzn. że należy wybierać te środki działania, które są najmniej uciążliwe dla podmiotu prawa, -zasady proporcjonalności w Zn węższym wymagającej, by stopień uciążliwości ograniczeń dla jednostki pozostawał w odpowiedniej proporcji do celu, którego realizacji ma służyć, -ustanawiane ograniczenia nie mogą naruszać istoty wolności i praw, każde prawo składa się z pewnego rdzenia istoty oraz tzw. otoczki 7.ZASADA RÓWNOŚCI .oznacza, że wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze państwowe. Nikt leżnie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Zasada ta może być rozpatrywana w 2 aspektach: 1) równość w znaczeniu formalnym oznacza konieczność takiego samego traktowania przez prawo wszystkich adresatów norm, bez wprowadzania jakiegokolwiek zróżnicowania( mankamentem jest brak możliwości uwzględnienia zróżnicowania sytuacji faktycznej podmiotów).Może się bowiem zdarzyć, że takie samo traktowanie różnych podmiotów prowadzić by mogło do naruszenia zasady sprawiedliwości społ. a także do pogarszania sytuacji niektórych podmiotów. 2) równość w znaczeniu materialnympolega na tym, że wszystkie podmioty charakteryzujące się daną cechą istotną (relewantną) mają być traktowane tak samo. Tak rozumiana zasada równości dopuszcza możliwość różnego traktowania różnych adresatów, lub podmiotów znajdujących się w odmiennej sytuacji faktycznej. Służy ona zagwarantowaniu równych szans poszczególnym podmiotom. Zasada równości w zn materialnym jest przyjęta w K. z 1997r. Również w orzecznictwie T K akcentuje się, że zasada równości polega tym, że wszystkie podmioty prawa charakteryzujące się daną cechą istotną mają być traktowane równo tzn. bez różnicowań zarówno dyskryminujących, jak i faworyzujących. Oznacza to, także możliwość i dopuszczalność zróżnicowanych syt. Prawnej różnych podmiotów. T K wielokrotnie podkreślał, ze zasada równości nie ma bezwzględnego charakteru, a więc w pewnych okolicznościach pozwala na różnicowanie syt prawnej podmiotów podobnych: Musi to być jednak uzasadnione i usprawiedliwione. W syt, gdy tego uzasadnienia brakuje, to zróżnicowanie nabiera charakteru dyskryminacji i jest sprzeczne z K. W ocenie T K „odstąpienie" od tej zasady jest dopuszczalne, jeśli zostały spełnione 3 warunki: a/wprowadzone przez prawodawcę różnicowania muszą być racjonalnie uzasadniane, oraz muszą mieć związek z celem i treścią przepisów, w której zawarta jest kontrolowana norma, b) wada interesu, któremu ma służyć różnicowanie podmiotów podobnych musi pozostawać w odpowiedniej proporcji do wagi interesów, które zostaną naruszone w wyniku różnego traktowania podmiotów podobnych. C)różnicowanie podmiotów podobnych musi znajdować podst w wartościach, zasadach, lub normach Konstytucyjnych 8.ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO Zgodnie z K. Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Koncepcja ta nawiązuje do zasady państwa prawa, zgodnie z którą organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Zasada demokratycznego państwa prawnego stanowi punkt wyjścia dla wielu zasad bardziej szczególowych.3 kategorie: 1/Zasady dot praw i wolności człowieka i obywatela źródłem wszelkich godności i praw obywatela jest przyrodzona i niezbywalna godność człowieka. Jest ona nienaruszalna, a poszanowanie i ochrona stanowią obowiązek władz publicznych. Godność człowieka nie może być rozumiana jako cecha, czy zespól praw nadawanych przez państwo. Jest ona bowiem w stosunku do państwa pierwotna. W konsekwencji państwo i ustawodawca muszą respektować treści zawarte w pojęciu godności. Ponadto pojęcie „godności" determinuje sposób rozumienia i urzeczywistnienia przez państwo innych wolności praw jednostki. Przesłanką poszanowania godności człowieka jest min. istnienie pewnego minimum materialnego, które zapewnia jednostce możliwość samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie, oraz stworzenie każdemu człowiekowi szans na pełny rozwój osobowości w otaczającym go środowisku kulturowym i cywilizacyjnym. Z tego względu nie do pogodzenia zasadę godności jest np. eksmisja na bruk (bez zapewnienia lokalu zastępczego) .2)Zasady tworzenia prawa. K przyjęła hierarchiczna budowę zamkniętego i zupełnego systemu źródeł prawa. Na podstawie przepisów K. obecny system hierarchii źródeł prawa przedstawia się następująco: K. RP, Umowy międzynarodowe ratyfikowane za zgodą ustawową i prawo Wspólnoty Europejskiej, Ustawy, Ratyfikowane umowy międzynarodowe, Rozporządzenia, Akry prawa miejscowego . 3)Zasady dot zasad funkcjonowania ustroju oraz funkcjonowania władzy publicznej w Polsce- dot. to w głównym stopniu realizacji zasady podziału władz zgodnie, z którą ustrój RP opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej (sądowniczej , wykonawczej). 9.ZASADY PRAWIDŁOWEJ LEGISLACJI Prawo tworzone w demokratycznym państwie powinno podlegać zasadom tzw. „przyzwoitej legislacji" :-LEX RETRO NON AGIT- zakaz regulacji prawa wstecz -Zasada określoności prawatzn. przepisy prawa powinny być jasne i konkretne, oraz zrozumiale dla adresatów. Przepisy nie powinny budzić wątpliwości co do ich charakteru, czy zasad obowiązywania. Państwo bowiem nie może zastawiać na obywatela „pułapek" w postaci niejasnego, czy nieprecyzyjnego prawa.Obowiązek zachowania procedury ustawodawczej-(przestrzeganie proceduralne i materialne procesu legislacyjnego).Wszystkie etapy tego procesu muszą być zrealizowane, w przeciwnym przypadku akt prawny może okazać się niekonstytucyjny(nie tylko gdy naruszono reguły uchwalania ustaw, wtedy gdy nie przeprowadzono konsultacji społecznej). -Zakaz zmian przepisów podatkowych w trakcie roku podatkowego.-Wymóg tworzenia spójnego prawaniedopuszczalne jest bowiem tworzenie regulacji prawnych, które zawierają rozstrzygnięcia sprzeczne pomiędzy różnymi gałęziami prawa.-Zasada demokratycznego państwa prawnegozakłada także stworzenie gwarancji proceduralnych kontroli przestrzegania prawa. Realizuje prawa do sądu, powinna obejmować także stworzenie odpowiedniej struktury sądu. Zasady demokratycznego państwa prawnego wynikają również zasady dot. ograniczenia wolności praw człowieka i obywatela. Żadne bowiem z praw określonych w K. nie ma charakteru absolutnego, tzn. że mogą podlegać różnorodnym ograniczeniom. 10.ZASADA PODZIAŁU WŁADZY W ŚWIETLE KONST RP. Zasada ta polega na wzajemnym oddziaływaniu niezależnych od siebie ośrodków władzy wykon. ustaw. i sąd. Jest jedną z gwarancji demokratycznego państwa prawnego. Poszczególne segmenty władzy powinny się równoważyć poprzez wzajemne hamowanie swoich kompetencji w ten sposób by żadna z nich nie uzyskała pozycji nadrzędnej. Każdemu z tych segmentów władzy odpowiada wyodrębniony system organów państwowych realizujący określone kompetencje. Zasad trójpodziału władz zakłada nie tylko oddzielenie w znaczeniu podmiotowym i przedmiotowym segmentu władz, ale przede wszystkim wzajemne relacje polegające na aktywnym równoważeniu. Instytucjonalnym przejawem rozgraniczenia władz jest zasada incompatybilitas (zakaz łączenia pewnych stanowisk) władza ustawodawcza wykonywana przez Sejm i Senat ♦władzę wykonawczą sprawują Prezydent i Rada Ministrów. Nie jest to wyliczenie zamknięte, pomija bowiem pozostałe centralne konstytucyjne organy egzekutywy, np. Prezesa RM. *władzę sądowniczą sprawują sądy i trybunały. Trybunały: stanu, konstytucyjny; Sądy: powszechne (rejonowy, okręgowy, apelacyjny) szczególne (administracyjne, wojskowe) Sąd Najwyższy (sprawuje nadzór judykacyjny nad działalnością sądów powszechnych) 11.ZASADA PLURALIZMU POL W K RP Pluralizm Polit-w zn. szerszym obejmuje wolność tworzenia i działania różnorodnych organizacji społecznych(związki zawodowe, partie pol, stowarzyszenia, fundacje, ruchy obywatelskie). W zn węższym odnosi się do wolności tworzenia i działania partii politycznych jako tych organizacji społ. które wywierają największy wpływ na funkcjonowanie władzy państwowej. 12.POJĘCIE I ROLA PARTII POL. Partia Pol.-organizacja społ. zrzeszająca członków na zasadzie dobrowolności i równości, której celem jest zdobycie metodami demokratycznymi władzy w państwie, lub wpływu na polityków państwa. Ustawa zasadnicza zapewnia wolność tworzenia i działania partii pol. Zakazane jest istnienie partii pol. i innych organizacji społ., które odwołują się w swoich programach do faszyzmu, nazizmu, komunizmu, a także tych, których program i działalność zakłada, lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy, lub wpływu na polityków państwa, albo przyjmuje utajanie struktur lub członkostwa. Partia Pol, by uzyskać osobowość prawna musi być zgłoszona do Ewidencji Partii prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Warszawie. Wymagane są podpisy co najmniej 1000 obywateli polskich, którzy ukończyli 181at i mają pełną zdolność do czynności prawnych. *Finansowanie partii Pol jest jawne. Majątek powstaje ze składek członkowskich spadków darowizn oraz dotacji i subwencji Ustawa zakazuje partiom Pol prowadzenia działalności gosp., zbiórek publicznych-Partia może użyczać posiadania przez siebie nieruchomości jedynie na biura poselskie, senatorskie, radnych gminy, powiatu lub województwa Po spełnieniu wymogów partia Pol może otrzymać dofinansowanie ze środków publ w postaci dotacji i subwencji. Warunkiem otrzymania subwencji jest udział w wyborach do sejmu i otrzymanie określonego poparcia społecznego. *Partie Pol. składają sprawozdanie Państwowej Komisji Wyborczej z wydawanych środków publicznych. W przypadku stwierdzenia uchybień dofinansowanie ze środków publ może być wstrzymane. Jeżeli partie p podejmują działalność sprzeczną z K, wówczas TK może orzec o ich delegalizacji Podstawa działalności partii jest Statut. Członkowie partii pol mają bowiem równe prawa i powinni mieć zagwarantowane prawo swobodnego wystąpienia z partii politycznej. 13.0GRANICZENIA ZASADY PLURALIZMU POL W KONST RP zakazane jest istnienie partii, które odwołują się w swoich programach do nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program i działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub .wpływu- na politykę państwa, albo przewiduje utajenie struktur lub członkostwa. 14.MANDAT PRZEDSTWICIELSKI upoważnienie do sprawowania funkcji w organach przedstawicielskich (np. posła, senatora, radnego). Mandat upoważnia do reprezentowania wyborców, przedstawiania opinii i poglądów oraz podejmowania decyzji w drodze glosowania, ma charakter: 1 )generalny (tzn, że poseł jest przedstawicielem całego narodu), 2)niezależny (posłowie nie są związani z instrukcjami swoich wyborców),3) nieodwołalny (wyborcy nie mogą odwołać posła lub senatora). 15.IMMUNITET PARLAMENTARNY Immunitet parlamentarzysty polega na tym, że poseł nie może zostać pociągnięty do odpowiedzialności za działania bezpośrednio związane z zakresem sprawowania mandatu parlamentarnego np. za wystąpienia w parlamencie, sposób glosowania, zgłaszane inicjatywy ustawodawczej. Za taka działalność poseł odpowiada wyłącznie przed sejmem a w przypadku naruszenia praw osób trzecich może być pociągnięty do odp. Sądowej tylko za zgodą Sejmu. Immunitet ma charakter trwały i bezwzględny Trwały tz. że uchyla karalność czynu zarówno w trakcie wykonywania mandatu jak i po jego wygaśnięciu (do dnia poprzedzającego zebranie się Sejmu następnej kadencji) natomiast charakter bezwzględny oznacza że ani Sejm ani inny organ nie może go uchylić 16.ZASADA SPOL GOSP RYNK W ŚWIETLE K RP powiązana z pojęciem dobra wspólnego)-Zgodnie z ustawą zasadniczą społ. gosp. rynkowa stanowi podstawę ustroju gosp. RP. Składa się z 3 filarów: l)wolność działalności gospodarczej, 2) własność prywatna, 3) solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych. 1 Wolność działalności gospodarczej-oznacza podejmowanie działalności gospodarczej, oraz swobodę jej prowadzenia przez wszystkie podmioty, ograniczenie wolności dzial. gosp jest dopuszczalne tyłków drodze ustawy i tylko ze wzgl na ważny interes gosp. To są 2 warunki!2 Własność prywatna-to wszelka własność należąca do podmiotów autonomicznych w stosunku do państwa. Przepisy prawa chronią własność i prawo dziedziczenia, wywłaszczenie jest dopuszczalne wówczas, gdy wykonywane jest na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem. Cele publiczne są określone m.in. w ustawie o gosp nieruchomościami. 3 Solidarność, dialog i współpraca społ- dają wyraz idei negocjacyjnego załatwiania sporów, oraz idei dobra wspólnego w imię którego każdy jest zobowiązany poświęcić interes własny. Zasada społ. gosp rynk nawiązuje do koncepcji tzw. państwa socjalistycznego które zakłada harmonizację celów gospodarczych i celów społ. Zgodnie z tą teorią rachunek ekonomiczny i maksymalizacja zysków jest celem wyłącznej wartości prowadzonej działalności gospodarczej. Istotną rolę odgrywają bowiem cele społeczne wyrażające się m.in.:- pełnym i produktywnym zatrudnieniu (likwidacja bezrobocia), - przeciwdziałanie dyskryminacji, Społ. gosp rynkowa zakłada w pewnym zakresie interwencjonizm państwowy w celu unikania zakłóceń funkcjonowania gospodarki, kontrolowanie bezrobocia, stymulowanie określonych dziedzin gospodarki. Podstawowym instrumentem jest instytucjonalizacja praw socjalnych, tj: emerytury, renty, ochrona zdrowia, ochrona macierzyństwa, rodziny. 17.PRAWO DO SKARGI KONSTYT.. Prawo do wystąpienia ze skargą konstytucyjną przysługuje każdemu, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone. Skarga konstytucyjna jest to środek prawny, który służy każdemu w celu ochrony jego konstytucyjnej wolności i praw. Kierowana jest do T K. Jest to instytucja tz. Konkretnej kontroli konstytucyjnej prawa. Przesłanki materialne: 1Skarga przysługuje jeżeli nastąpiło naruszenie konstytucyjnych praw skarżącego w wyniku orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej która ma charakter ostateczny. 2/ Przedmiotem skargi jest ustawa lub inny akt normatywny na podstawie którego sąd lub organ administracji orzekł ostatecznie o prawach skarżącego. 3/ Skarga może być wniesiona gdy skarżący wykorzystał wszystkie przysługujące w toku instancji sądowej lub administracyjnej środki zaskarżania/ skarga ma zatem charakter subsydiarny/ 4/ Sprawa będąca przedmiotem skargi musi się pojawić w związku z zaistniałym sporem prawnym. Przesłanki formalne 1/ Zdolność skargową ma każdy czyja konstytucyjna wolność lub prawa zostały naruszone. Mogą to być zarówno osoby fizyczne, osoby prawne jak również podmioty nie posiadające osobowości prawnej. 2/ Skarga musi być napisana wyłącznie przez adwokata lub radcę prawnego 3 Skarga musi być złożona do T K w ciągu 3 miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku lub ostatecznej decyzji. Skarga jest wolna od opłat sądowych 18 PRAWO DO SĄDU art.45 K każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy niezależny bezstronny i niezawisły sąd. 1,Prawo dostępu do sądu tz. odpowiednie ukształtowanie procedury sądowej w ten sposób by umożliwiła rzeczywiste dochodzenie praw jednostki. 2 Prawo do odpow. ukształtowania procedury sądowej zgodnej z wymogami jawności i sprawiedliwości. Procedura winna być oparta na zasadach kontradyktoryjności i bezpośredniości -3 / Ustanowienie zasady dwuinstancyjności postępowania prawnego- możliwość złożenia odwołania. - 4/ Prawo do wyroku – p do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia sprawy przez sąd. Wyrok ogłaszany jest zawsze publicznie.5/ Dostęp do sądu co oznacza takie ukształtowanie właściwości sądu by żadna ze spraw jednostki nie była wyłączona z kognicji sądów. 6/Zakaz zamykania drogi do sądu poprzez ustalenie wysokich opłat sądowych. Skarb państwami możliwość ponoszenia kosztów w zastępstwie poszkodowanego. 7/ Możliwość uzyskania i sprawnej egzekucji wyroku sądowego. 19.KONSTYTUCYJNE PRAWA I WOLNOŚCI CZŁI OBYW. a)wolności osobiste: -prawo do życia, ; prawo do prywatności, nietykalność osobista, prawo do rzetelnej procedury sądowej, prawo do sądu, -wolność sumienia i religii, -wolność wypowiedzi, -wolność przemieszczania się.-tajemnica korespondencji. B)prawa Pol:-prawa zw z udziałem w życiu publicznym, wolność zrzeszania się c) prawa socjalne i ekonom: -prawo własności, -prawo do nauki, -prawo do ochrony zdrowia Podst. wolności I Prawo do życia od poczęcia do naturalnej śmierci. Prawo do nietykalności osobistej i bezpieczeństwa osobistego Prawo do domniemania niewinności dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu. Prawo do ochrony życia prywatnego, rodzinnego i czci dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym. Prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nie uzasadnionej zwłoki przez właściwy niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Wolności sumienia i religii. Wolność religii obejmuje wolność wyznania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz do uzewnętrznienia swojej religii. Wolność wyznania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. Prawo dostępu człowieka do dotyczących go urzędów dokumentów i zbiorów danych . Wolność poruszania się po terytorium RP oraz wyboru miejsca zamieszkania lub pobytu. Prawa i wolności polityczne, które są związane przede wszystkim związane ze swobodą wyrażania poglądów i tworzenia zrzeszeń. 1/ Wolność zrzeszania się w związkach zawodowych , organizacjach społeczno zawodowych, organizacjach społeczno zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców, stowarzyszeniach, partiach politycznych oraz różnorodnych organizacjach społecznych. Zakazane organizacje społeczne których cel lub działalność są sprzeczne z K lub ustawą. 2/ Wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich. 3/ Prawo do głosowania w wyborach i referendach(przysługuje obywatelom polskim, którzy najpóźniej w dniu głosowania kończą 18 lat) 4/Prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach. 5/Prawo do informacji o działalności władzy i instytucji publicznych oraz osób pełniących funkcje publiczne. 6/ Prawo składania petycji, wniosków i skarg w interesie publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą. 7/ Inicjatywa ustawodawcza która przysługuje grupie co najmniej 100 tys. Obywateli mającej prawo wybierania do sejmu. Wolności i prawa ekonomiczne socjalne i kulturalne. 1/Prawo do własności innych praw majątkowych oraz prawo działania, 2/ Wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy 3/ Prawo do ochrony zdrowia, 4/ Prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. 5/Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. 6/ Prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa 7/ Obowiązek udzielania przez władze publiczne pomocy osobom niepełnosprawnym. 8/ Obowiązek uwzględnienia przez państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej dobra rodziny. Pomoc materialna. Szczególna pomoc przysługuje matce przed i po urodzeniu dziecka. Urlop macierzyński, wychowawczy. 10.ZASADY DOT OGRANICZEŃ PRAW I WOLNOŚCI W KONST RP. 1) Ingerencja prawa i wolności określona w Konstytucji może nastąpić jedynie w formie ustawowej (zasada wyłączności ustawowej), 2)Ograniczenia te mogą być wprowadzone jedynie wówczas, gdy są niezbędne koniecznie w demokratycznym państwie prawnym. Przesłanka konieczności...jest udzieleniem odp na 3 pytania :a) czy zamierzony cel może być osiągnięty w inny sposób niż wprowadzenie ograniczeń?(cel ustanawiania ingerencji), b)czy wprowadzone ograniczenia okażą się skuteczne dla realizacji zamierzonego celu?, c)czy jest zrealizowana zasada proporcjonalności w znaczeniu ścisłym, tzn. czy zamierzony cel przedstawia wyższą wartość, niż te dobre, które mają być ograniczone?,3)Ingerencja może być dokonywana jedynie ze wzgl na kryteria enumeratywnie wskazane w K. Te kryteria to: a)bezpieczeństwo państwa, b)porządek publiczny, c)zdrowie publiczne, d)moralność publiczna, e)ochrona środowiska, f)prawa i wolność innych osób. 4) Wprowadzane ograniczenia nie mogą naruszać prawa wolności. T K wyraźnie akcentuje, że w zakresie każdego prawa, lub wolności można wyróżnić tzw. rdzeń (jądro) tj. przesądzający o istocie danej wolności, czy prawa nie może podlegać ingerencji, oraz tzw. otoczkę- która może być naruszana bez ryzyka zniesienia prawa. 7.ZASADY PRZEWODNIE STATUSU JEDNOSTKI W KONST RP. Status jednostki w państwie-ustawa zasadnicza jest nie tylko zbiorem norm i zasad prawa, lecz również zbiorem wartości. W szczególny sposób jest tu uwidoczniony w przepisach r. II Konst. dot. praw i wolności człowieka i obywatela. Wartości te przysługują jednostkom niezależnie od woli prawodawcy, mają one charakter pierwotny. 3 podstawowe zasady: l)godności człowieka, 2)wolności,3)równości wobec prawa. l)Godności człowieka-zgodnie z ustawą zasadniczą, źródło wolności praw człowieka i obywatela jest przyrodzona i niezbywalna godność człowieka. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona stanowi obowiązek władz publ. Zasada ma podstawowe znaczenie na proces wykładni i stosowania prawa (także rozumienia zasad naczelnych K). Wyznacza również zakres poszczególnych praw i wolności. Godność człowieka nie może podlegać jakimkolwiek ograniczeniom. Nie może być uzależniona od jakiegokolwiek kryterium, np. wiek statut majątkowy, umysłowy. Nie zależy ona także od obywatelstwa. Ochrona godności jest obowiązkiem wszelkich instytucji publicznych. Jednostka, która uważa, że naruszono tą zasadę, może skorzystać z przewidzianych w K środków ochrony praw i wolności człowieka i obywatela. Wszystkie konkretne prawa i wolności muszą być interpretowane na tle godności człowieka, podobnie, jak zasady i wartości. Godność człowieka jest ogólną wartością konstytucyjną stanowiącą źródło i fundament całego porządku prawnego. Nie można jej zatem traktować jako jednego z wielu praw określonych w K. Przyjęcie określonej koncepcji godności człowieka otwiera Konstytucję na kierunek praw naturalnych (porządek). Zasada godności jest pierwotna w stos do porządku prawnego, który nie powinien być z nią sprzeczny. System prawa jedynie zabezpiecza jej realizację (a nie ją konstytuuje). 2)Wolność- podlega ochronie prawnej. Każdy ma obowiązek szanować wolność i prawa innych osób. Nikogo nie można zmuszać do czynienia tego, czego mu prawo nie nakazuje. Organy władzy publ. muszą mieć wyraźne kompetencje zawarte w ustawie, by mogły ingerować w sferę praw jednostki. Ograniczenia praw i wolności człowieka i obywatela mogą nastąpić jedynie na podstawie zasad zawartych w Konst i ustaw. Szczególną rolę w zakresie ochrony praw jednostki przewiduje Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podst Wolności (Rzym. 04.11.1930 r). Jest to podstawowy akt prawny w zakresie ochrony praw jednostki w systemie Rady Europy 15.FORMY REALIZACJI ZWIERZCHNICTWA NARODU. Demokracja bezpośrednia - to sposób sprawowania władzy, w którym decyzje podejmowane są bezpośrednio przez ogól wyborców bez pośrednictwa jakichkolwiek organów państwowych (patrz pkt 6). 2)Demokracja pośrednia- to sposób sprawowania władzy, w którym decyzje podejmowane są za pośrednictwem organów przedstawicielskich. Mandat przedstawicielski ma charakter:l)ge»era//7v(tzn, że pósel jest przedstawicielem całego narodu), 2)/7/e,za/eż/7>-'(poslowie nie są związani z instnikcjami wyborców),3^ senatora).-Immunitet formalny- oznacza, że wobec posła nie może być wszczęte postęp karne,a postęp wszczęte przed dniem'wyborów ulega zawieszeniu, do czasu wygaśnięcia mandatu. W takim przypadku ulega również zawieszeniu bieg przedawnienia w postęp karnym. Immunitet formalny oznacza, że od dnia ogłoszenia ■wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu poseł nie może być pociągnięty bez zgody Sejmu do odpowiedzialności karnej(chyba,że.wyrazi na to zgodę). -Immunitet materialny-oznacza, ze poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego, ą ni w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność poseł odpowiada tylko przed Sejmem,a w przypadku naruszenia praw osób trzecich, może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą Sejmu. -Przywilej nietykalności osobistcj-polega na tym,że poseł nie może być zatrzymany, aresztowany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne dla zapewnienia prawidłowego toku postęp. O zatrzymaniu powiadamia się Marszalka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. 23.ŚRODKI OCHRONY PRAW I WOLNOŚCI JEDNOSTKI W ŚWIETLE KONST RP. Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma pravvo, na zasadach . określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd łub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wypowiedzi. 21.ZASADA SPOL GOSP RYNK W ŚWIETLE KONST RP. (powiązana z pojęciem dobra wspólnego)-Zgodnie z ustawą zasadniczą spol gosp rynkowa stanowi podstawę ustroju gosp RP. Składa się z 3 filarów: l)wolność działalności gospodarczej, 2) własność prywatna, 3) solidarność,^ dialog i współpraca partnerów społecznych. 1 Wolność działalności gospódarczcj-oznacza podejmowanie działalności gospodarczej, oraz swobodę jej prowadzenia przez wszystkie podmioty, ograniczenie wolności dzialaln gosp jest dopuszczalne tyłków drodze ustawy i tylko ze wzgl na ważny interes gosp. To są 2 warunki!2 Własność prywatna-to wszelka własność należąca do podmiotów autonomicznych w stosunku do państwa. Przepisy prawa chronią własność i prawo dziedziczenia, wywłaszczenie jest dopuszczalne wówczas, gdy wykonywane jest na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem. Cele publiczne są określone m.in. w ustawie o gosp nieruchomościami. 3 Solidarność, dialog i współpraca spol- dają wyraz idei negocjacyjnego załatwiania sporów, oraz idei dobra wspólnego w imię którego każdy jest zobowiązany poświęcić interes wlasny.Zasada spol gosp rynk nawiązuje do koncepcji tzw państwa socjalistycznego które zakłada harmonizację celów gospodarczych i celów spol. Zgodnie z tą teorią rachunek ekonomiczny i maksymalizacja zysków jest celem wyłącznej wartości prowadzonej działalności gospodarczej. Istotną rolę odgrywają bowiem cele społeczne wyrażające się m.in.:- pełnym i produktywnym zatrudnieniu (likwidacja bezrobocia), - przeciwdziałanie dyskryminacji, Spol gosp rynkowa zakłada w pewnym zakresie interwencjonizm państwowy w celu unikania zakłóceń funkcjonowania gospodarki, kontrolowanie bezrobocia, stymulowanie określonych dziedzin gospodarki. Podstawowym instrumentem jest instytucjonalizacja praw socjalnych,tj: emerytury, renty, ochrona zdrowia, ochrona macierzyństwa, rodziny. 22. DOPUSCZ OGRANICZENIA PRAW I WOLNOŚCI JEDNOST W ŚWIETLE KONST RP. Org władzy ptibl muszą mieć wyraźne kompetencje zawarte w ustawie, by mogły ingerować w sferę praw jednostki. Ograniczenia praw i wolności człowieka i obyw mogą nastąpić jedynie na podstawie zasad zawartych w Konst i ustaw. Szczególną rolę w zakresie oclirony praw jednostki przewiduje Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podst Wolności (Rzym. 04,ll,I950r). Jest to podstawowy akt prawny w zakresie oclirony praw jednostki w systemie Rady Europy Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.