Pdf version

ARTYKUŁ ORYGINALNY
Higiena rąk na oddziale intensywnej terapii –
prospektywne obserwacje praktyki klinicznej
Ismael A. Qushmaq1, Diane Heels­‑Ansdell 2 ,
Deborah J. Cook 2,3 , Mark B. Loeb2 , Maureen O. Meade 2,3
1 Department of Medicine, Section of Critical Care Medicine, King Faisal Specialist Hospital & Research Center, Jeddah, Arabia Saudyjska
2 Department of Clinical Epidemiology and Biostatistics, McMaster University, Hamilton, Kanada
3 Department of Medicine, McMaster University, Hamilton, Kanada
Słowa kluczowe
Streszczenie
higiena rąk, mycie
rąk, opieka nad
pacjentami w stanie
krytycznym
Wprowadzenie Przestrzeganie zaleceń dotyczących higieny rąk na oddziale intensywnej terapii
(OIT) jest zróżnicowane i w najlepszym razie umiarkowane.
Cele Ocena przestrzegania zaleceń dotyczących higieny rąk przez klinicystów pracujących na OIT
w prospektywnym badaniu obserwacyjnym przeprowadzonym na 6 wielodyscyplinarnych OIT na terenie 4 szpitali.
Pacjenci i metody Obserwowano 115 klinicystów (64 pielęgniarki, 21 terapeutów oddechowych,
18 rezydentów i 12 lekarzy) w przeliczeniu na 1 kontakt z pacjentem. Klinicyści nie wiedzieli, że byli
obserwowani. Udokumentowano stosowanie rękawiczek ochronnych, mydła oraz roztworów alkoholowych przed kontaktem z pacjentami w celu przeprowadzenia badania fizykalnego lub czynności
pielęgnacyjnych i po takim kontakcie.
Wyniki Wskaźnik przestrzegania obowiązujących zaleceń dotyczących higieny rąk wyniósł 20%
(95% CI: 13,7–28,2). 23 klinicystów przestrzegających zaleceń zakładało rękawiczki ochronne, a po ich
zdjęciu myło ręce mydłem lub roztworem alkoholu. 57,4% (95% CI: 48,3–66,0) klinicystów stosowało
niektóre metody higieny rąk, częściowo przestrzegając zaleceń, 42,6% natomiast w ogóle nie przestrzegało zaleceń dotyczących higieny rąk przez cały okres obserwacji. W analizie jednoczynnikowej,
z pielęgniarkami jako grupą referencyjną, najmniejsze wskaźniki przestrzegania zaleceń odnotowano
w grupie rezydentów (iloraz szans [odds ratio – OR]: 0,32; 95% CI: 0,11–0,96) oraz lekarzy pracujących
na OIT (OR: 0,46; 95% CI: 0,13–1,60), a największe u terapeutów oddechowych (OR: 2,05; 95% CI:
0,67–6,30). Zaobserwowano także efekt ośrodka (p = 0,04). Analiza wieloczynnikowa nie wykazała
jednak związku stopnia higieny rąk ani z grupą klinicystów (p = 0,06), ani z OIT (p = 0,05).
Wnioski W celu poprawy higieny rąk prawdopodobnie konieczne jest wprowadzenie wielodyscyplinarnego podejścia opartego na różnych metodach zmierzającego do poprawy przyzwyczajeń dotyczących
higieny rąk.
Adres do korespondencji:
Maureen O. Meade, MD, MSc,
FRCPC, Department of Medicine
and Clinical Epidemiology and
Biostatistics, McMaster University,
Room 2C10, 1200 Main Street
West, Hamilton, Ontario, L8N 3Z5,
Canada, tel.: 001-905-525-9140,
fax: 001-905-524-3841, e-mail:
[email protected]
Praca wpłynęła: 18.05.2008.
Przyjęta do druku: 26.05.2008.
Pol Arch Med Wewn. 2008;
118 (10): 536‑547
Tłumaczyła firma Sigillum Sp. z o.o.,
Kraków
Copyright by Medycyna Praktyczna,
Kraków 2008
Wprowadzenie Higiena rąk uważana jest
za podstawową metodę kontroli zakażeń.1 Już
150 lat temu Semmelweis zauważył, że mycie rąk
zredukowało wskaźnik poporodowych infekcji
streptokokowych u położnic z 12,3% do 1,3%.2
Od tego czasu przeprowadzono wiele mikrobiolog‑
icznych i epidemiologicznych badań klinicznych
wskazujących na istotne znaczenie stopnia higieny
rąk w opiece medycznej. Dowód ten przedstawiono
zwięźle w przeglądzie systematycznym.3 Autorzy
tego przeglądu wywnioskowali, że mycie rąk jest
ważnym elementem strategii kontroli zakażeń
w opiece nad pacjentami w stanie ciężkim, mimo
problemów z oceną ilościową jego obserwowanego
wpływu na zakażenia wewnątrzszpitalne. Mimo
że badania obserwacyjne wskazują na związek
stopnia higieny rąk ze wskaźnikiem zakażeń
wewnątrzszpitalnych i powstawaniem szczepów
opornych na stosowane środki przeciwbakteryjne,
nie prowadzono żadnych badań z randomizacją,
które by to potwierdzały.4
ARTYKUŁ ORYGINALNY Higiena rąk na oddziale intensywnej terapii – prospektywne obserwacje...
1
Tabela 1 Obserwowane wskaźniki dotyczące przestrzegania zaleceń dotyczących higieny rąk wśród 115
klinicystów pracujących na oddziale intensywnej terapii
Metody utrzymania higieny rąk
Odsetek (95% CI)
użycie rękawiczek poprzedzające mycie rąk „zgodnie z zaleceniami”
20 (13,7–28,2)
użycie samych rękawiczek
  8,7 (4,8–15,3)
mycie rąk wyłącznie mydłem
wyłącznie przed kontaktem z pacjentem
 0
wyłącznie po kontakcie z pacjentem
40,9 (32,3–50,0)
przed kontaktem z pacjentem i po takim kontakcie
  1,7 (0,5–6,1)
mycie rąk wyłącznie roztworem alkoholowym
wyłącznie przed kontaktem z pacjentem
 0
wyłącznie po kontakcie z pacjentem
  5,2 (2,4–10,9)
przed kontaktem z pacjentem i po takim kontakcie
  0,9 (0,2–4,8)
mycie rąk mydłem lub roztworem alkoholowym, przed kontaktem z pacjentem i po takim kontakcie
  2,6 (0,9–7,4)
jakakolwiek forma higieny rąk, przed kontaktem z pacjentem i po takim kontakcie
57,4 (48,3–66,0)
Higiena rąk ma szczególne znaczenie w opie‑
ce nad pacjentami w stanie krytycznym, przeby‑
wającymi na oddziale intensywnej terapii (OIT).
Zapewnienie intensywnej opieki obejmuje rela‑
tywnie częsty i bliski kontakt między pacjentem
a pracownikami opieki zdrowotnej. W tym cza‑
sie do kolonizacji personelu OIT dochodzi często.
Transmisja mikroorganizmów przez ręce perso‑
nelu jest powszechna, a przewaga organizmów
opornych na wiele środków antybakteryjnych
na OIT jest duża.5-7 Pacjenci w stanie krytycznym
są szczególnie podatni na zakażenia wewnątrzsz‑
pitalne ze względu na obniżoną odporność i stoso‑
wanie dużej liczby cewników donaczyniowych.
W wytycznych dotyczących higieny rąk, za‑
twierdzonych przez Society for Healthcare Epi‑
demiology of America, Association for Profes‑
sionals in Infection Control oraz Infectious Di‑
seases Society of America1, zaleca się, by klinicy‑
ści myli ręce za pomocą mydła i wody lub środ‑
ka dezynfekującego co najmniej przez 15 sekund
przed kontaktem z pacjentem oraz po takim kon‑
takcie, a także po kontakcie z jakimkolwiek źró‑
dłem mikroorganizmów. Alternatywą jest zakła‑
danie w tych sytuacjach rękawiczek ochronnych
i mycie rąk po ich zdjęciu.
Aktualne raporty wykazują, że na wielu OIT
niezbyt sumiennie przestrzegano zaleceń doty‑
czących higieny rąk.8 -11 Kilku badaczy podjęło
próbę oceny przyczyn nieprzestrzegania zaleceń
dotyczących higieny rąk przez personel medycz‑
ny, w tym także na OIT. W badaniu przeprowa‑
dzonym we własnym ośrodku Pittet i wsp. wyka‑
zali, że lokalizacja OIT była niezależnym predyk‑
torem niewystarczającej higieny rąk.10 Klinicyści
wskazywali na ważne przeszkody w odpowiednim
przestrzeganiu higieny rąk – podrażnienie i su‑
chość dłoni, niewygodę oraz ograniczoną świado‑
mość lub ograniczone przywiązanie wagi do opu‑
blikowanych wytycznych.12-14 Tymczasem eksper‑
ci do spraw kontroli zakażeń udowodnili, że higie‑
na rąk jest szczególnie ważna na OIT, i nawołują
do zmiany praktyki klinicznej w tym zakresie.
2
W kontekście inicjatywy mającej na celu popra‑
wę jakości podjęto próbę oceny przestrzegania za‑
leceń dotyczących higieny rąk przez klinicystów
OIT w Hamilton (Ontario, Kanada).
Pacjenci i metody Przeprowadziliśmy wielo­
ośrodkowe anonimowe badanie obserwacyjne
poświęcone przestrzeganiu zaleceń dotyczących
higieny rąk (mycie rąk i używanie rękawiczek
ochronnych) przez klinicystów pracujących na 6
wielodyscyplinarnych OIT w 4 szpitalach w Ha‑
milton w Ontario. Aby uniknąć sytuacji, w której
świadomość, że jest się obserwowanym, mogła‑
by wpłynąć na zmianę zachowań dotyczących my‑
cia rąk, nie poinformowano zespołu o celu i cza‑
sie badania. Przed włączeniem zespołu do bada‑
nia pielęgniarki odpowiedzialne za kontrolę za‑
każeń wewnątrzszpitalnych poinformowały kli‑
nicystów OIT, że anonimowi obserwatorzy będą
przez najbliższe miesiące oceniać, jak w praktyce
przestrzega się zaleceń dotyczących higieny rąk.
Badanie zostało zaakceptowane przez Research
Ethics Board of Hamilton Health Sciences, która
odstąpiła od konieczności udzielenia świadomej
zgody dotyczącej celów i projektu badania.
Formularz danych badania, znajdujący się
w kieszonkowym komputerze, umożliwił 1 z 2
anonimowych obserwatorów (pracownikowi
i konsultantowi OIT) zapisywanie danych doty‑
czących metod utrzymywania higieny rąk stoso‑
wanych na OIT lub podczas czynności pielęgna‑
cyjnych u pacjentów stanie krytycznym. Zdefinio‑
waliśmy możliwość przestrzegania zaleceń doty‑
czących higieny rąk jako jakikolwiek bezpośredni
kontakt z pacjentem związany z ryzykiem prze‑
niesienia zakażenia – kontakt w celu zbadania pa‑
cjenta lub przeprowadzenia czynności pielęgna‑
cyjnych (zmiana pozycji pacjenta, założenie ob‑
wodowej linii donaczyniowej, założenie zgłębni‑
ka nosowo-żołądkowego, odessanie dróg odde‑
chowych, wentylacja ręczna, zmiana ustawienia
respiratora, higiena cewnika dopęcherzowego
oraz zmiana pościeli). Nie uwzględniono procedur
POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2008; 118 (10)
Tabela 2 Różnice w przestrzeganiu zaleceń dotyczących higieny rąk wśród
klinicystów pracujących na oddziale intensywnej terapii
Grupy klinicystów (n)
Odsetek stosujący jakąkolwiek
metodę higieny rąk (95% CI)
zarejestrowane pielęgniarki (64)
60,9 (48,7–71,9)
terapeuci oddechowi (21)
76,2 (54,9–89,4)
rezydenci (18)
33,3 (16,3–56,3)
intensywiści (12)
41,7 (19,3–68,0)
Tabela 3 Różnice w przestrzeganiu zaleceń dotyczących higieny rąk na oddziałach
intensywnej terapii w 4 szpitalach
Uczestniczące szpitale
Liczba klinicystów
Wskaźnik stosowania
higieny rąk (95% CI)
ośrodek nr 1
41
39,0 (25,7–54,3)
ośrodek nr 2
30
66,7 (48,8–80,8)
ośrodek nr 3
27
66,7 (47,8–81,4)
ośrodek nr 4
17
70,6 (46,9–86,7)
inwazyjnych, takich jak intubacja czy założenie
dojścia centralnego lub cewników do klatki pier‑
siowej. Obserwatorzy zanotowali nazwiska i ty‑
tuły zawodowe klinicystów (pielęgniarka dyplo‑
mowana, dyplomowany terapeuta oddechowy, re‑
zydent, lekarz intensywnej opieki), rodzaj kon‑
taktu z pacjentem (badanie fizykalne, czynności
pielęgnacyjne), założenie rękawiczek ochronnych,
użycie roztworu antyseptycznego (przed kontak‑
tem z pacjentem i po takim kontakcie) lub mydła
(przed kontaktem z pacjentem i po takim kon‑
takcie) oraz czy higiena rąk poprzedzała kontakt
i nastąpiła po kontakcie z chorym. Nie mierzono
czasu mycia rąk.
Przed rozpoczęciem badania 2 obserwatorów
przebadało i udoskonaliło metody gromadzenia
danych oraz procedury ich zapisu. Podjęto tak‑
że próbę oceny powtarzalności w celu zapisania
zgodności 5 aspektów (tytuł zawodowy klinicysty,
rodzaj kontaktu z pacjentem, stosowanie rękawi‑
czek ochronnych, użycie mydła, użycie roztworu
antyseptycznego) spośród 23 możliwych metod
higieny rąk. Następnie obserwowano stosowa‑
ne metody higieny rąk przez 5 miesięcy, przede
wszystkim podczas zmian na OIT. Każdego kli‑
nicystę obserwowano tylko podczas pojedyncze‑
go kontaktu z pacjentem; nie wiedział, że jest
obserwowany.
Po ilościowej ocenie wyników głównym celem
było ustalenie proporcji możliwości, w których
praktyka przestrzegania higieny rąk przez klini‑
cystów była zgodna z wytycznymi opublikowa‑
nymi przez Healthcare Infection Control Practi‑
ces Advisory Committee 1, według których klini‑
cyści powinni myć ręce mydłem i wodą lub środ‑
kiem dezynfekującym przynajmniej przez 15 se‑
kund przed kontaktem z pacjentem i po takim
kontakcie, a także po kontakcie z jakimkolwiek
źródłem mikroorganizmów oraz po zdjęciu ręka‑
wiczek ochronnych.
Analiza statystyczna Po określeniu wielkości pró‑
by oceniono wskaźnik zgodności wynoszący 50%.
Uzyskanie 95% przedziału ufności ±10% wokół
średniej wymagało 96 obserwacji.
Do wyliczenia powtarzalności obserwacji po‑
czynionych podczas fazy pilotowej zastosowa‑
liśmy metodę nieważonej κ z 95% przedziałem
ufności.
Przewaga różnorodnych metod utrzymywa‑
nia higieny rąk została wyrażona jako procent za‑
chowań obserwowanych u pracowników ochro‑
ny zdrowia. Aby ocenić różnice w przestrzega‑
niu zasad dotyczących higieny rąk (zmienna za‑
leżna) w grupie klinicystów oraz między 4 ośrod‑
kami (2 zmienne niezależne), zastosowaliśmy
analizy regresji logistycznych. Wyniki przedsta‑
wiono w postaci ilorazu szans (odds ratio – OR)
i 95% CI.
Wyniki W badaniu pilotowym próba powta‑
rzalności dla wszystkich danych parametrycz‑
nych była bardzo dobra, ze średnią wartością κ
wynoszącą 0,93 (zakres 0,74–1,0).
Obserwacji poddano 115 klinicystów, w tym
64 pielęgniarki, 21 terapeutów oddechowych,
18 rezydentów i 12 lekarzy pracujących na OIT
(tabela 1 ).
23 obserwowane osoby (20,0%) postępowały
zgodnie z opublikowanymi wytycznymi (95% CI:
13,7–28,2). W każdym z tych przypadków klinicy‑
ści zakładali rękawiczki ochronne i myli ręce my‑
dłem lub alkoholem po ich zdjęciu; 3 osoby myły
ręce także przed założeniem rękawiczek.
Łącznie 57,4% (95% CI: 48,3–66,0) klinicy‑
stów stosowało niektóre z zaleceń dotyczących
przestrzegania higieny rąk po kontakcie z pa‑
cjentem (tabela 1 ). W dodatku wśród 20% tych,
którzy przestrzegali zaleceń, 8,7% zakładało
same rękawiczki ochronne, a 28,7% stosowało
mydło lub roztwór alkoholu tylko po kontakcie
z pacjentem.
Porównując przestrzeganie zaleceń dotyczą‑
cych higieny rąk wśród grup klinicystów, zauwa‑
żyliśmy, że jakąkolwiek formę higieny rąk stoso‑
wało 60,9% pielęgniarek, 76% terapeutów od‑
dechowych, 41,7% lekarzy pracujących na OIT
i 33,3% rezydentów (tabela 2). Wpływ rodzaju kli‑
nicystów na przestrzeganie zaleceń dotyczących
higieny rąk był znaczący w analizie jednoczyn‑
nikowej (p = 0,041). Przyjmując, że pielęgniarki
(grupa najliczniejsza) stanowiły referencyjną gru‑
pę porównawczą, istotność statystyczną osiągnę‑
ła tylko różnica między rezydentami a pielęgniar‑
kami (OR: 3,12; 95% CI: 1,04–9,38).
Porównując przestrzeganie zaleceń dotyczących
higieny rąk w 4 ośrodkach (tabela 3 ), zauważono,
że wskaźniki lub przestrzeganie zaleceń dotyczą‑
cych higieny rąk wahały się od 39,0% do 70,6%.
Analiza jednoczynnikowa sugeruje efekt ośrodka
(p = 0,036) oraz to, że jeden ośrodek wypadł wy‑
raźnie gorzej niż pozostałe trzy.
Analiza wieloczynnikowa nie wykazała, by jaka­
kolwiek grupa klinicystów lub ośrodek były nie‑
zależnym czynnikiem predykcyjnym dotyczącym
ARTYKUŁ ORYGINALNY Higiena rąk na oddziale intensywnej terapii – prospektywne obserwacje...
3
przestrzegania zaleceń odnoszących się do higie‑
ny rąk w modelu ostatecznym (grupa kliniczna
p = 0,059; ośrodek p = 0,053).
Omówienie To prospektywne wieloośrodkowe
badanie obserwacyjne przeprowadzone na tere‑
nie OIT pokazuje, że personel przestrzega więk‑
szości zaleceń zatwierdzonych przez Healthcare
Infection Control Practices Advisory Commit‑
tee.1 Postępowanie personelu było zgodne z wy‑
tycznymi zaledwie w 20%. Stosowanie jakiejkol‑
wiek formy higieny rąk po kontakcie z pacjentem
OIT było znacznie większe – na poziomie 57,4%.
Ten stopień uwagi poświęcanej higienie rąk jest
jednak niewystarczający.
Zauważono także różnice między grupami kli‑
nicystów – największą między pielęgniarkami
i rezydentami – oraz między ośrodkami. Wyda‑
je się, że niskie wskaźniki przestrzegania zale‑
ceń dotyczących higieny rąk przez intensywistów,
a zwłaszcza rezydentów, wskazują na niewystar‑
czające szkolenie personelu przez konsultantów
OIT. Nie udało się uzyskać wystarczającej licz‑
by obserwacji z każdego ośrodka, by można było
potwierdzić tę hipotezę. Różne wartości wskaź‑
ników uzyskanych w poszczególnych ośrodkach
sugerują, że kultura organizacyjna oraz brak po‑
parcia dla kontroli zakażeń jako priorytetu in‑
stytucjonalnego mogą mieć wpływ na przestrze‑
ganie zaleceń dotyczących higieny rąk. Niemniej
jednak w analizie wieloczynnikowej rodzaj ośrod‑
ka i tytuł zawodowy klinicysty były niezależnymi
determinantami przestrzegania zaleceń dotyczą‑
cych higieny rąk na OIT.
Audyt ten miał liczne mocne strony pod wzglę‑
dem metodycznym, niestosowane na tym typie
badania, takie jak oszacowanie wielkości próby,
formalne badanie powtarzalności wszystkich klu‑
czowych obserwacji przed rozpoczęciem badania
oraz unikanie obserwacji innych niż niezależne,
każdy klinicysta obserwowany był bowiem tyl‑
ko raz. Zebrano dane o przedmiotach trzyma‑
nych w rękach przypadkowo, a używanych czę‑
sto podczas pracy na oddziale. Obserwacje kli‑
nicystów miały charakter anonimowy, chciano
bowiem uniknąć efektu Hawthorne’a, mogące‑
go spowodować systematyczny błąd w interpre‑
tacji wyników. Badanie ma istotne ograniczenia.
Mogliśmy na przykład nie doszacować mycia rąk
poprzedzającego badanie pacjenta w sytuacjach,
w których czynność ta była wykonywana przy
innym stanowisku na chwilę przed badaniem.
Z drugiej strony mogliśmy przecenić faktyczną
częstość przestrzegania zaleceń dotyczących hi‑
gieny rąk, informując personel OIT o zbliżają‑
cym się audycie. Nie wydaje się jednak, by miało
to istotny wpływ na wyniki. Inną wadą badania
jest to, że jego zaślepienie uniemożliwiło bardziej
kompleksową analizę predyktorów niedostatecz‑
nej higieny rąk, obejmujących czynniki demogra‑
ficzne pracowników OIT, w tym doświadczenie
i wiedzę w tym zakresie lub czas pracy na OIT
w dniu obserwacji.
4
Nasze badanie wskazuje, jak ważne jest prze‑
strzeganie zaleceń dotyczących higieny rąk
na OIT. Badanie przeprowadzone przez Bischof‑
fa i wsp., dotyczące oceny higieny rąk przed kon‑
taktem z pacjentem i po takim kontakcie, poka‑
zało, że przestrzeganie zaleceń dotyczących hi‑
gieny rąk wynosiło 6–10% przed kontaktem z pa‑
cjentem oraz 13–22% po takim kontakcie. Dzię‑
ki edukacji i sprzężeniu zwrotnemu wskaźnik
ten wzrósł do 23% przed kontaktem z pacjentem
i 48% po kontakcie.9 Pittet i wsp. odkryli, że śred‑
nia dotycząca mycia rąk przez klinicystów OIT wy‑
nosiła 48%. Zgodne z naszymi obserwacjami pie‑
lęgniarki przestrzegały wytycznych częściej niż
lekarze.10 Zaleceń dotyczących higieny rąk chęt‑
niej przestrzegały również kobiety niż mężczyź‑
ni. Zgodność wielu z tych obserwacji z naszymi
wynikami świadczy o wadze problemu.
Istnieje wiele możliwych rozwiązań problemu
niewystarczającego przestrzegania zaleceń do‑
tyczących higieny rąk. Na niewystarczający po‑
ziom higieny rąk wpływa prawdopodobnie kil‑
ka czynników, m.in. niedostateczna znajomość
problemu, osobiste obawy, np. przed podrażnie‑
niem i suchością skóry wskutek częstego mycia,
utrudniony dostęp do płynów do mycia rąk lub
ograniczenia czasowe.15 Jednym z elementów
kontroli zakażeń przedstawionej w literaturze
jest edukacja w postaci wykładów tematycznych
oraz warsztatów interaktywnych, które dopro‑
wadziły do przejściowej poprawy przestrzegania
zaleceń dotyczących higieny rąk. Regularny au‑
dyt oraz w konsekwencji zmiana postępowania
mogą także znacząco wpływać na poprawę prze‑
strzegania zaleceń dotyczących mycia rąk. Wy‑
kazano to w badaniu, w którym obserwowano
przez pewien czas 3 klasy prowadzone przez pie‑
lęgniarkę do spraw kontroli zakażeń (po szkole‑
niu częstość mycia rąk zwiększyła się, a następnie
zmniejszała). Potem nastąpiło na zasadzie sprzę‑
żenia zwrotnego przekazanie informacji persone‑
lowi na temat błędów popełnianych przy myciu
rąk poprzedniego dnia (po którym częstość my‑
cia rąk ponownie się zwiększyła i utrzymywała
się na stałym poziomie).16 Uzupełniającym po‑
stepowaniem może być drukowany biuletyn in‑
formacyjny o częstości występowania zakażeń
wewnątrzszpitalnych w obrębie macierzystej in‑
stytucji skierowanych do pracowników OIT. Szyb‑
ki i łatwy dostęp do umywalek, płynów do my‑
cia rąk oraz balsamów do pielęgnacji skóry może
poprawić przestrzeganie higieny rąk. Konieczne
są dalsze badania, aby ustalić jaka metoda higie‑
ny rąk jest najlepsza. Na przykład na 3 OIT Gi‑
rou i wsp.17 przydzielili 12 pracowników oddziału
do szczotkowania rąk roztworem zawierającym al‑
kohol oraz 11 pracowników do mycia rąk mydłem
antyseptycznym przed kontaktem z pacjentem
i po takim kontakcie. Średnia odsetkowa reduk‑
cja zanieczyszczeń bakteryjnych dłoni i opuszek
palców ręki dominującej była wyraźnie większa
w przypadku szczotkowania niż mycia (83% vs
58%, p = 0,01). Dodatkowe badania z randomiza‑
POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2008; 118 (10)
cją oceniające klinicznie istotne punkty końcowe
mogłyby być pomocne w praktyce.
Podsumowując, niedostateczne przestrzega‑
nie zaleceń dotyczących higieny rąk jest ważnym
problemem na naszym OIT. Poprawa tych przy‑
zwyczajeń będzie wymagać wielodyscyplinarnego
podejścia opartego na różnych metodach higie‑
ny rąk z użyciem skutecznych strategii, a prowa‑
dzonego przez pracowników administracyjnych,
ordynatorów OIT oraz klinicystów.
Podziękowania Deborah J. Cook jest dyrekto‑
rem ds. badań w Canadian Institutes for Health
Research, Mark B. Loeb jest laureatem nagrody
dla młodych badaczy Canadian Institute of He‑
alth Research, a Maureen Meade jest stypendy‑
stą Peter Lougheed Scholar of the Canadian In‑
stitutes for Health Research.
PIŚMIENNICTWO
1 Boyce JM, Pittet D, and the Healthcare Infection Control Practices Advisory Committee of the Society for Healthcare Epidemiology of America,
the Association for Professionals in Infection Control, and the Infectious
Diseases Society of America. Guidelines for hand hygiene in health­‑care
settings: recommendations of the Healthcare Infection Control Practices
Advisory Committee and the HICPAC/SHEA/APIC/IDSA Hand Hygiene Task
Force. Infect Control Hosp Epidemiol. 2002; 23 (12 Suppl): S3­‑S40.
2 Semmelweiss I. The aethiology, concept and prophylaxis of childbed fever [exerpts]. In: Buck C, Llopis A, Najera E, Terris M, eds. The challenge
of epidemiology – Issues and selected readings. Washington, DC: PAHO
Scientific Publication. 1988: 46­‑59.
3 Bryan JL, Cohran J, Larson EL. Handwashing: a ritual revisited. Crit
Care Nurs Clin North Am. 1995; 7: 617­‑625.
4 Pitter D, Hugonnet S, Harbarth S, et al. Effectiveness of a hospital­‑wide
program to improve compliance with hand hygiene. Lancet. 2000; 356:
1307­‑1312.
5 Casewell M, Phillips I. Hand as route of transmission for Klebsiella species. BMJ. 1977; 2: 1315­‑1317.
6 Gold H. Vancomycin resistant enterococci: mechanism and clinical observation. Clin Infect Dis. 2001; 33: 210­‑219.
7 Albert RK, Condie F. Hand washing patterns in medical intensive care
units. N Engl J Med. 1981; 24: 1465­‑1466.
8 Pittet D. Improving adherence to hand hygiene practice: a multidisciplinary approach. Emerging Infectious Dis. 2001; 7: 234­‑240.
9 Bischoff W, Reynolds T, Sessler C, et al. Hand washing compliance
by health care workers. Arch Intern Med. 2000; 160: 1017­‑1021.
10 Pittet D, Mourouga P, Perneger TV. Compliance with hand washing
in a teaching hospital. Ann Intern Med. 1999; 130: 126­‑130.
11 Karabey S, Ay P, Derbentli S, et al. Handwashing frequencies in an intensive care unit. J Hosp Infect. 2002; 50: 36­‑41.
12 Pittet D. Compliance with hand disinfection and its impact on hospital­
‑acquired infection. Journal of Hospital Infection. (2001) 48 (Suppl A): S40­
‑S46.
13 Larson E, Kretzer EK. Compliance with handwashing and barrier precautions. J Hosp Infect. 1995; 30: 88-106.
14 Larson E, Killien M. factors influencing handwashing behavior of patients care personnel. Am J Infect Control. 1982; 10: 93­‑99.
15 Zimakoff J, Kjelberg AB, Larson SO, Holstein B. A multicenter questionnaire investigation of attitude towards hand hygiene. Am J Infect Control. 1992; 20: 58­‑64.
16 Dubbert PM, Dolce J, Richter W, et al. Increasing ICU staff handwashing: effects of education and group feedback. Infect Control Hosp Epidemiol. 1990; 11: 191­‑193.
17 Girou E, Loyeau S, Legrand P, et al. Efficacy of handrubbing with alcohol based solution versus standard handwashing with antiseptic soap: randomized clinical trial. BMJ. 2002; 325: 325­‑362.
ARTYKUŁ ORYGINALNY Higiena rąk na oddziale intensywnej terapii – prospektywne obserwacje...
5