Dzieci mamy Europy

Wstępniak
Tekst: Ingo Arzt
Tłumaczenie: Diana Kaniewska
Drogi Czytelniku,
Europa nie jest miejscem, lecz odczuciem. Jest
ono zaraźliwe i plasuje się gdzieś pomiędzy pragnieniem bycia daleko, a tęsknotą za domem. Symptomy
to: pragnienie poczucia atmosfery obcych miast, czasami poczucie obcości we własnym kraju, podróżowanie
na przyjęcie urodzinowe przez połowę kontynentu,
znajdowanie określeń na jakąś rzecz istniejących tylko
w obcym języku.
Kto zaczyna odkrywać Europę, zaczyna również łączyć wyrażenie „dom” z całym kontynentem. To przyświeca twórcom indigo. Magazyn ukazuje się na początek w języku angielskim, niemieckim, francuskim,
włoskim, holenderskim, polskim i hiszpańskim. Języki
są różne, treść jednakowa. Historia magazynu i artykuły w nim zawarte opowiadają o wspaniałej różnorodności i niesamowitej plątaninie języków w jego nowym
domu.
Wielkie dzięki za podjęty trud.
Niestety, w dzisiejszej upolitycznionej Europie
zaginął gdzieś duch, w jakim ten kontynent był
zdobywany. Tę myśl zawarliśmy na pierwszej stronie. Kolaż przedstawia zdjęcie zrobione w dawnym magazynie w Berlinie połączone z obrazem
Delacroix „Wolność wiodąca lud na barykady”.
Obraz ten zainspirował niemieckiego poetę Heinricha Heinego, który pięknie opisał, co stanowi
Europę poza agresywną polityką: „Wielka myśl
bije z tego obrazu, myśl, której wspaniały powiew
możemy poczuć”.
ikonki indigo
dotyczy spraw
sercowych
nie dotyczy
spraw UE
zawiera przemoc
zawiera treści
obsceniczne
zawiera humor
Przekroczone zostają granice pojęcia „Europa” z jej
unią, traktatami, próbami utworzenia eurokonstytucji,
z jej mężami stanu. Ponad stu dziennikarzy, fotografów,
tłumaczy i grafików od Hiszpanii po Białoruś współpracowało przy tworzeniu tego magazynu w ramach
wolontariatu. Ich cel to stworzenie indigo, magazynu
będącego czymś więcej niż zwykłą gazetą polityczną.
50 lat temu, 25. marca 1957 roku, przedstawiciele
sześciu państw podpisali Traktat Rzymski, co było
przełomowym wydarzeniem w historii UE. Postanowiliśmy od nowa napisać jej historię. Jest to historia
prawdziwego dramatu rodzinnego.
www.indigomag.eu
3
Spis treści
zrobione
22
Galeria niesławy
Oni już nie wrócą –
upadli europejscy despoci ostatnich 50 lat
18
Dzieci mamy Europy
polityczna Europa przekracza pięćdziesiątkę –
gotowy scenariusz opery mydlanej
16
Przed i po
Rzut okiem na odmieniony kontynent
4
do zrobienia
34
abdykuj! Ojciec zaginiony
Valeria Kraskowska walczy z ostatnim
dyktatorem Europy
26 akceptuj! Homo Exodus
homoseksualistom jest za gorąco w Europie
Wschodniej – emigrują więc na Zachód
61
anuluj!
DJ Paul van Dyk mówi
o beatach i ubostwie
Przyszedł list
Historie znaczków i listów
miłosnych: europejska sieć
romantyków
różnice
1
2
4
5
6
7
3
14
15
16
17
18
19
20
21
22
Post-Modern
8 Z zewnątrz
Find each postbox‘s country – no prizes to
be won, but maybe you‘ll recognise one
when you‘re on holiday!
14 Latvia
Zapytaj sąsiadów o to, kim jesteś
28 Sweden
27
13 Cyprus
26 Czech Republic
12 Italy
United Kingdom
25 Spain
11 Hungary
24 Slovakia
10 Denmark
23 Slovenia
9 Greece
22 Romania
8 France
7
Finland
21
Portugal
20 Poland
6 Estonia
5 Germany
Netherlands
19
Monaco
18
4 Croatia
17
3 Bulgaria
16
2 Belgium
1
Austria
15
Malta
Luxembourg
Lithuania
8
9
10
23
24
25
11
12
13
26
27
28
Cold Style
War
Prejudices abound in this battle
between an Easten sexbomb and
a Western powerbabe. Stiletto vs.
Sneaker, take to the ring.
Cold Style War
Author: Julia Fuhr
Marzena Lesinska
Photo: Ralph Pache
Translation: Adam Chrambach
I’ve worn that much colour, I was five and flouting Indian’s war paint! But the feathers in my
hair wouldn’t compete with the extent of your
high-carat decorations. I’d feel sorry for a Christmas tree, carrying all that around. Take a look
at the sky? No sun, right? Then what the devil
are you doing with those sunglasses – especially with lenses that could pass for dinner plates.
Your makeup makes such a thunderous impression that a hurricane would run and hide. Don’t
you think that the last of your weekly visits to
the hairdresser ended a shade too blonde?
Your hair is so light I have to close my
eyes perfect moment for a thought:
Why the masquerade? Do you really
think you can calculate the value of
a woman in the height of her heels
The amount you save around the middle and
bottom you pile around the top! Leopards, tigers, snakes, and other fauna, you could go as
a walking lesson on advanced zoology! All that
creeping and crawling, it’s the biodiversity of the
textile industry copulating with pink satin and
black lace.
If there were a prize for tasteless exaggeration,
you’d take every category. The section on clothing is yours, hands (and cleavages) down. And I
haven’t even started on that multicoloured paint
pot you dive into every morning. The last time
Miejskie tematy
Studenckie zamieszki w Atenach, seksualne
nieporozumienia Brytyjczyków… i inne historie
True beauty glows from the inside – you
wish! It might be that inner values are
highly regarded. But what’s a pretty product without a selling point?
You know the joke about there not
being an ugly woman, just a lack
of wine? If I look at you Western
Europeans, I have to admit that
no amount of vodka is going to
remedy this situation. Wherever
I look, inconspicuous wallflowers
from here to the horizon.
want to know when your hair has seen a drying
hood from the bottom. What’s the problem in
making the best out of technology? Sunbeds and
home-trainers are there to be used. Your stupid
ascetic antics are not an excuse. Your cheeks are
screaming for rouge. And if eyelashes could write
wishlists, yours would have Mascara in the first
line, in bold. And what about that formless cloth
bag that you pretend is a jacket. Twelve year olds
don’t make the style-bloopers you do, and you’re
a grown woman. What were you thinking? Have
you forgotten the meaning of style sense?
The problems start with the footwear: shoes without heels might be
comfy, but I might consider taking
them to my aerobics class. My little brother wears foxier jeans than you
You’re spastically running after your own authenticity; now I understand the meaning of the ugly
running shoes. Lady, wake up to the fact that your
personality won’t suffer from being presented in
a full package—and looks are a part of that. With
you, I have to say in all respect, those looks come
across as unspectacular and unfeminine. I’m
pretty sure that style wont survive your steady attacks. You say one scores in being natural. Could
you imagine a woman might want to show what
she’s got? You’re always so big on emancipation.
Then don’t let your femininity be stolen like this.
Use your weapons! A little more cleavage, a little
less cover-ups, ok? Sexy, not unisex. Deal with it,
dear, a book is, in the end, judged by its cover.
At least I‘m always given due warning. The
unmelodious clicking of your stilettos is a warning of what is to come, and my eyes won’t take it.
Please stop. I know one should steer well clear of
prejudices and stereotypes. Political correctness
is good for some, but allow me a tiny flirt with
the stylish antagonisms between Eastern- and
Western Europe. There’s an ominous clicking on
Europe’s streets. You, my dear Eastern European
women, have been happily prancing across Western European asphalt too long now.
What’s the thing with the pointy, skybound footwear? A javelin thrower worries me less. Your
thin, naked legs in those caricatures of shoes prove that well roasted chicken doesn’t just come on
a plate. Who cares about the skin, what on earth
do you think you’re doing to the energy crisis? If
you’re not willing to be scanty here, then at least
be consequent. Minimalism might be cool when
it comes to art, but that shred wrapped around
your ass can’t really pass as a skirt. And what’s the
point of a ‘handbag’ which fits nothing but its
own lining. Oh, I forgot that there’s Prada pasted
on the front. You like generous labelling, don’t
you, it makes you feel good about yourself in
your pointless world.
24
74
Post-modernizm
Wrzuć tu swój list
Top 5
European Countries in Clothing and
Footwear Expenditure, in % of total
2004 household Expenditure
times cup size? As you blame us Western European gals for the world’s antistyle, Lady, try
stepping into our blunt but stylish shoes and
take a good look in the mirror—although you do
that already. Style requires not superlatives but
the perfect dose. I have nothing against fashion
accessories of any kind, as long as I feel good
beneath them. Away with the scratchy leopardskin, I want my own skin, not his – and not
every square inch of it presented for public
inspection. I’m sexy without a miniskirt.
We women haven’t fought long and
hard for emancipation for it all to go
in a puff of powder smoke. And as
clichéed as it sounds: true beauty glows from the inside.
and my Yorkie more jewellery.
Your favourite colour must be
washed-out (if not washout!) and
your tops are odious to look at.
Face it, babe, there are collections
that go beyond cotton T-shirts in
three colour possibilities and way
beyond the standard, five-pocket
jeans. Obviously your poor choice
of labels is only made worse by your
general aversion to shopping.
Do you live by the maxim: spoilt for choice and
choices spoilt? I don’t understand the point of
walking behind a gargantuan handbag that could
easily pass for a shopping bag. From a style point
of view, just don’t go there! Your head is topped
by a “I don’t need a trim” haircut. And I don’t
Greece
10.1
Italy
8.2
Portugal
7.6
Latvia
6.9
Estonia &
Austria
6.7
Wschód kontra Zachód: ostre starcie stylów
www.eurostat.eu
Going
Multilingo
The genius and the failure. Why learning languages is torture to some and
a walkover for others. Is your brain
up to the challenge?
For ten minutes you’re explaining to the receptionist that your shower curtain needs replacing. You
still mix up clumsy gestures with ready-made phrasebook formulas when your girlfriend comes to the
rescue. In three irritating, perfect sentences, she sorts it
out... again. The same frustrating story repeats throughout the holidays. Whilst you labour to put together
replies of more than two words, she has befriended
the entire holiday resort and her language skills have
risen to a whole new level. This is so unfair, you cry. It
undoubtedly must be due to that string of dreadful teachers you endured throughout your school years. Or
is it because your parents could never afford to send
you on those language exchanges?
„At the end of the day, maybe I am a failure at languages?”
Is there such a thing as innately talented or untalented
people? Katrien Mondt, a linguist at the Vrije Universiteit in Brussels, believes that any motivated student
can learn a language if the circumstances are right—in
particular if the environment is favourable and allows
the language to be employed frequently. Take, for instance, adopted or immigrant children: most if not all
acquire near-native skills. But why do some adults,
despite being immersed in the same environment,
struggle to acquire a second language, while your
girlfriend finds it dead easy? Michael W. L. Chee, at
the Cognitive Neuroscience Lab of Singapore Health
Services, believes that ‘phonological working memory’ (PWM) could be a determining answer. PWM describes a short-term capacity system that allows us to
store and repeat new, unfamiliar sounds. In contrast,
permanent, familiar sound patterns are stored in our
long-term memory. PWM is located in several areas of
the brain—for instance, the area responsible for rehearsing sounds without pronouncing them can be found
in the ‘Broca’s area’ and the phonological storage area
in the left inferior parietal cortex. According to Chee,
the larger your PWM capacity is, the easier you’ll find
the development of a vocabulary base, and in turn,
your foreign language acquisition. Yet, it is hard to
tell whether a large PWM is consequence or cause of
easy bilingualism and this theory is criticised by other
researchers in the field. It can only be part of the explanation, as a number of intricate factors are at play:
whatever your ‘talent’, motivation and usage, among
other things, are also key.
58 Zimna wojna
Going Multilingo
Author: Tania Rabesandratana
Illustration: Verena Brandt
EG
Być poliglotą
Odpowiedź na pytanie, dlaczego po
pijanemu stajesz się językowym
geniuszem... oraz inne prawdy
wypowiedzi
30 Tęsknota za Europą
Pozytywne uczucia wobec kontynentu
9 Nareszcie! Nienawidzą nas!
Proszę, czy ktoś mógłby spalić flagę UE?
31
Daj głos – myśli z plakatów
Plakaty Loesje: sztuka wyjaśniania świata
w jednym zdaniu
Dymki
6 Gdzie spotykają się Europejczycy
5
bodźce
64 Perwersyjny przewodnik po kinie
66
40
Film słoweńskiego psychologa Slavoja Žižka
i reżyser Sophie Fiennes
Matecznik Lordi
Saksofony i samookaleczenie –
wypad na fińską scenę muzyczną
Wirtualny Obłęd
Second Life jest postrzegany jako
kolejny krok w ewolucji ludzkości
z jednego powodu: dobrego PR-u
72
Hip-hopowa bitwa
Niemcy i Francja walczą
o najgorszą muzykę
zrób to sam
42
52
zarywaj! Hey Baby!
Poderwałeś kiedyś Szwajcarkę?
To łatwiejsze niż by się zdawało
zrozum!
Nieprzetłumaczalne
Niektóre słowa wymykają się
najgorliwszym przekładom
51
zobacz! Czarnobyl
„Trash tourism“ na Ukrainie
10
zagraj! Europa w kartach
44
zestarzej się! Oliwa z oliwek i owce
– krajowe atuty
– sekret wiekowych Sardyńczyków
73
zasmakuj! Jądra i móżczki –
Smakowite danie z Hiszpanii
Sekretna wskazówka
Wielka Brytania to joker,
jeśli chodzi o Eurowizję; jest
znacznie mniej pożądana,
gdy mowa o odsetku ludzi
z nadwagą.
Finlandia
J: Jak często rozmawiasz ze swoją
dziewczyną? Używasz Skype’a czy
czegoś innego?
K: Skype’a. Jest bardziej użyteczny, bo dzięki wideokonferencji
możemy widzieć się nawzajem.
A ty?
J: Codziennie. Oboje mamy dużo
roboty, więc moglibyśmy nie
gadać całymi dniami, a to źle.
Włochy • Francja
V: Nicea to włoski prezent dla
Francji. Była nasza i daliśmy go
wam po drugiej wojnie wyzwoleńczej Włoch!
A-M: Każdy Włoch, którego
spotykam, mi to powtarza...
6
Dymki
Tekst: Carolina Pirola
Zdjęcie: Carolina Pirola
Tłumaczenie: Marlena Bartos
Włochy • Hiszpania
S: Dlaczego uczysz się włoskiego?
C: Studiuję turystykę, „musze” się
uczyć języków.
S: Ale czemu włoskiego?
C: Hmmmm... Nie wiem! Bo jest
dla nas łatwy!
Grecja • Francja • Niemcy
M: Święto Las Fallas w Walencji
to najdziwniejsza rzecz, jaką
w życiu widziałam!
C: No właśnie! Tak długo trwają
przygotowania, by później puścić
wszystko z dymem w zaledwie
2 minuty. Nie mogę tego pojąć!
M: Szalone, ale piękne. Widziałam to w zeszłym roku i byłam
zachwycona. Wszyscy imprezowali na ulicy, pili, tańczyli... Niezapomniane przeżycie!
Francja • Hiszpania
E: Pasztet z przepiórki jest
przepyszny! Carlos zabrał mnie
gdzieś, żebym tego spróbowała,
ale na początku nawet nie chciałam o tym słyszeć. Potem jednak
tak mi zasmakował, że teraz
szukam go wszędzie!
C: Spróbuj, dziewczyno!
V: Fuj, na mnie nie licz, jestem
wegetarianką.
C: Co? Nie masz pojęcia, ile
tracisz...
Kiedy Europa się spotyka, powstaje jedna wielka kakofonia. W Madrycie w każdą niedzielę dziesiątki ludzi z całego kontyentu, zwłaszcza
studenci Erazmusa, zbierają się w Parku Retiro by grać na bongosach
i innych instumentach perkusyjnych – aż do zachodu słońca.
Hiszpania
J: Szykuje się nowa wojna. Bush
teraz cośtam mówi o Iranie.
E: Wiem, słyszałam w wiadomościach.
A: To się robi nieco przerażające.
Nawet najmniejszy pretekst wystarcza, żeby wywołać wojnę.
Francja
A: Tak, tak, myślę, że musimy
spróbować wszystkiego.
B: Myślę, że to zależy. Jedna osoba
nie może zrobić wszystkiego.
A: Doświadczenie to jedyna rzecz,
którą mamy w życiu.
7
Hiszpania:
23, Madrid): Tenemos
ra a la vuelta de la esquina.
sh y dice que si Irán no sé qué,
¿sabes?
la): Ya, lo he oído en las noticias.
): A mí esto ya me da miedo. Es que
nima excusa es suficiente como
montarse una guerra.
Mali • Belgia
A: Świetny rytm. W moim
kraju gramy na nich na różnych
uroczystościach. Na przykład, na
ślubie mojego brata zatrudniliśmy muzyków i grali całą noc.
K: Uwielbiam je. Latem chodzimy
na plażę i gramy w nocy, żeby
nikomu nie przeszkadzać.
Hiszpania
E: …i nagle ona mówi: „Jak to się
dzieje, że zawsze masz wszystko
i nie wkładasz w to żadnego
wysiłku?”. A ja na to: „Tak? A kto
zapłacił za twój samochód?”
J: Człowieku, olej ją. Wy się ciągle
kłócicie.
Niemcy
M: To takie odprężające...
P: Tak, wiem. Południowa i północna Europa znacznie się od
siebie różnią. Pewnie ma to coś
wspólnego z klimatem.
Nareszcie!
Nienawidzą
nas!
Nasz felietonista ma problem z europejską tożsamością. Czy mógłby go
ktoś znienawidzić?
8
Europejczyk
Tekst: Ingo Arzt
Zdjęcia: Carina C. Kircher
Tłumaczenie: Marzena
Lesińska
– Musimy się wycofać! – wrzeszczy oficer do
ucha żołnierza. Gdzieś na pustyni jeden z oddziałów
znajduje się pod silnym ostrzałem. Żołnierze czołgają
się w okopach, karabiny maszynowe terkoczą, raz po
raz dochodzi do eksplozji, która wyrzuca w powietrze
tabuny piasku i ciska nim w twarze walczących.
Co za durny film. Rozsiadam się w najlepsze w moim
siedzeniu w kinie i podczas gdy na ekranie wybuchają
granaty, udaję się na mentalne poszukiwanie mojej europejskiej tożsamości. Boże, jakie to życie, mogłoby być
proste. – Nie możemy zostawić flagi – odkrzykuje żołnierz. Na małym pagórku z piasku, tak mniej więcej po
środku zajmowanej pozycji, powiewa poszarpana flaga.
Oficer kiwa głową. I w tym samym momencie żołnierz
rzuca się do biegu. Dociera do szczytu, porywa flagę
i biegnie z powrotem, ale zanim udaje mu się ukryć,
upada trafiony na ziemię. Krwawiąc opada w ramiona swojego oficera, uśmiecha się i umiera. Pod jego
wiotczejącym ramieniem tkwi ONA, niebieska flaga
z 12 żółtymi gwiazdkami: Europa. Niewiarygodne. Ktoś
umiera za flagę Europy.
Oczywiście chodzi tu o „Stars and Stripes”. Film ten
wyprodukowano w Hollywood, czyli w miejscu, gdzie
w co drugim filmie wojennym z cyklu „Pro-Anty-IrakWietnam-Czy coś tam“ poświęca się batalion młodziutkich żołnierzy, żeby tylko uratować flagę. Prawdziwi bohaterowie, ofiary dla dobra ogółu, tak pełni
Z zewnątrz
Jeśli chcesz wiedzieć kim jesteś,
zapytaj swoich sąsiadów.
Gérard Sina (43 lata),
mieszka ze swoją rodziną – żoną i pięciorgiem dzieci – w Kigali,
stolicy Rwandy.
Zanotował: Ingo Arzt
Tłumaczenie: Zofia Bluszcz
Aroganccy Europejczycy
Czasem mam wrażenie, że musimy być bardzo
służalczy, aby utrzymać europejskich klientów. Doświadczałem tego wciąż, odkąd pięć lat temu razem
z moją firmą Urwibutso zacząłem dostarczać owoce
passiflory do Brukseli. Początkowo mogliśmy szybko
poszerzać krąg naszych stałych odbiorców. Banany,
truskawki i mango wysyłaliśmy do Włoch, Niemiec,
patosu. Spróbujmy wypróbować to na naszym gruncie:
W następnej scenie trumna żołnierza, przykryta europejską flagą, jest niesiona w kierunku grobu. José Manuel Barroso zwija flagę przy dźwięku trąb żałobnych
i składa ją na ręce młodej wdowy po poległym. Łza,
spływająca jej po twarzy, upada na żółtą niczym świeżo
rozkwitły kwiat słonecznika gwiazdkę. Rozbrzmiewa
dziewiąta symfonia Beethovena.
W europejskiej rzeczywistości nikogo nie obchodzi
nasza flaga. Te, które pochodzą z Danii, Wielkiej Brytanii czy USA są już pewnie dostępne w samozapalających się wariantach. Czy ktoś mógłby podpalić flagę
Europy? Jak można być kochanym, nie będąc raz a dobrze nienawidzonym? To takie deprymujące. „Obyś był
zimny albo gorący!“, poucza Pismo Święte. I przyjmując ten punkt widzenia, można chyba mieć nadzieję.
Niedawno w Genewie żołnierz 8 Batalionu Wartowniczego zakradł się na dach strzeżonej przez niego
ambasady. I jakby nigdy nic, przez nikogo nieproszony,
umieścił flagę eropejską w połowie wysokości masztu.
Dobre i to. Gdy weźmie się pod uwagę jowialne szwajcarskie usposobienie, wydarzenie tego rodzaju urasta
do rangi płonącej flagi. A co dopiero Bułgarzy, którzy
zeszpecili flagę na okładce jednego z magazynów. Zamiast 12 gwiazdek, można było się doliczyć tylko dziesięciu. Jedenasta została zastąpiona przez liść konopii.
Dwunasta ustąpiła miejsca swastyce.
W kinie tymczasem parę helikopterów wojskowych zdołało zrobić ze swoich przeciwników miazgę.
Zastanawiam się, jak by to było, gdyby cała fabuła
została nakręcona w Europie. Żołnierze docierają do
frontu i budują swoją bazę. Warstwami układają worki
z piasku, ogradzają wszystko kolczastym drutem. Bez
uprzedzenia, w oddali, na wzgórzu ukazują się odziały
przeciwników. – Komendancie, najeźdźcy zajęli pozycję i wznieśli niebieską flagę z żółtymi gwiazdami. Czy
mamy skierować na nich ogień? Dowódca spogląda
w lornetkę. – Nie. Pewnie wykopują tam studnię, albo
instalują urządzenie do ponownego wykorzystania
wody, napędzane energią słoneczną.
Tak rozpoczyna się 2-godzinny film z przesłaniem
etnologicznym, wyrażający pełne zrozumienie dla dobrych pasterzy regionu. Oto ona – nasza dobra, poczciwa europejska sceneria.
Francji i Holandii. Ale Europejczycy są naprawdę niewiarygodnie wymagający, a standardy jakości bardzo
wysokie. Jeśli my Afrykańczycy handlujemy z Europejczykami, jesteśmy zawsze na słabszej pozycji. Raz zadzwonił do nas belgijski importer. Cały kontener miał
przybyć do Brukseli zepsuty. 1,5 tony bananów! Niestety
nie mieliśmy żadnego przedstawiciela w Europie, który mógłby rzecz sprawdzić, a wysłać kogoś z Rwandy
byłoby zdecydowanie za drogo. Musieliśmy więc mu
uwierzyć. To zajście kosztowało nas 20 000 euro.
Dziś nie dostarczam więcej żadnych świeżych owoców do Europy. Ceny ogromnie spadły, poza tym ryzyko jest zbyt duże. Eksportujemy za to soki i wino z bananów do Belgii, Francji i Niemiec. Właśnie wracam
z Włoch. Kupiłem tam za 900 000 euro nowe maszyny do produkcji koncentratu z soków owocowych. Potrzebujemy maszyn europejskich, by móc odpowiadać
standardom europejskim.
Ucz się pilnie, bo inaczej…
Jeśli istnieje na świecie jedno miejsce, gdzie należałoby żyć, niewątpliwie jest nim Wielka Brytania.
Tamtejsi ludzie to gentlemani w każdym calu, profesjonaliści, na których można polegać. Są po prostu niesamowici. Dzień w dzień wydzwaniam do nich z mojego
Call-Center w New Delhi i próbuję sprzedać telefony
komórkowe w technologii UMTS oraz umowy „3G
– The third generation mobil network campaign”. Czasami jestem bardzo irytujący. Załóżmy, że akurat jedzą
śniadanie, a tu nagle dzwonię i przedstawiam się jako
Charles (mojego prawdziwego imienia Vishnu nikt nie
rozumie). Potem z moim indyjskim akcentem zaczynam opowiadać, jak wiele pieniędzy mogą zaoszczędzić
dzięki podpisaniu nowej umowy. „Dziękuję bardzo, ale
nie jestem zainteresowany” – mlaskając, rzucają do
słuchawki. Kiedy jednak dzwonię do Stanów Zjedno-
czonych, to mój Boże! Amerykanie natychmiast
zaczynają przeklinać, wyzywają moją matkę albo
siostrę, chociaż mam tylko brata. Mimo to odnosimy sukcesy, w Call-Center i w ogóle w Indiach.
To napełnia mnie dumą. Każdego dnia ściągamy do nas mnóstwo miejsc pracy z Europy i zarabiamy dzięki wam miliardy. Europa mogłaby
być o wiele bardziej potężna, gdybyście się tylko
bardziej starali. Włochy, Francja, Anglia, Niemcy – wszyscy reprezentujecie przecież taką samą
kulturę. Tak chyba jednak jest dobrze. Brytyjczycy panowali nad nami 300 lat – wystarczy, teraz karta się
odwróciła. To do nas należy przyszłość. Ja mogę wam
tylko powiedzieć: postarajcie się. Skoncentrujcie się
na pracy, na studiach. W przeciwnym razie nadciągną
z Indii i Chin mali żółci ludzie, zaczną robić interesy,
a wy pożegnacie się z bogactwem.
Vishnu Sharma (20 lat),
pracuje jako „Charles”
w Neveneo Call-Center
w New Delhi i studiuje
ekonomię, handel i język angielski.
Zanotował: Ingo Arzt
Tłumaczenie: Paulina Sadurska
10
10–99
2–4
Tekst: Adam Chrambach
Ilustracje: Jan Steinbach
Tłumaczenie: Zuzanna
Szybisty
20–45
Europa
w kartach
Wytnij te karty, znajdź kilku przyjaciół do
gry, a potem zniszcz ich swoim Wskaźnikiem
BigMac‘a!
11
Zasady Rozdaj karty po równo wśród graczy. Ustalcie,
czy wygrywają najwyższe, czy najniższe wartości statystyk. Następnie po kolei wyczytujcie głośno jedną ze
statystyk z karty z wierzchu. Zwycięzca zabiera wszystkie karty, które były w użyciu w tej rudzie i rozpoczyna
następną.
Legenda Konsumpcja czystego alkoholu w ciągu roku
w litrach na osobę: Kropla za kroplą. Czysty etanol
konsumowany w dowolnej formie przez osobę. Łyknij
ze dwa piwa więcej w ciągu roku, a Twój kraj wskoczy
na wyższą pozycję.
Indeks Big Mac’a: Dobry sposób na zmierzenie bogactwa danego kraju. Odkąd Big Maki dostępne są
niemal wszędzie, a ceny dopasowane są do kieszeni
mieszkańców, można zobaczyć różnice w zasobności
portfeli.
Miejsce w rankingu Happy Planet Index: Międzynarodowy wskaźnik badający nasze osobiste poczucie
szczęścia i bogactwa. Uśmiechnij się!
Miejsca na podium w Konkursie Piosenki Eurowizji:
Reprezentanci krajowi, którzy zdobyli złoty, srebrny
lub brązowy medal na Eurowizji.
Procentowy udział kobiet w parlamencie: Kwestią otwartą pozostaje, czy wygrywa tu niska czy wysoka liczba.
Miejsce w rankingu WHO na temat krajów z problemami nadwagi: Czy Luksemburczycy są większymi obżartuchami niż Litwini? Światowa Organizacja Zdrowia to zmierzyła.
Członkowie Hospitality Club: Hospitality Club to sieć
łącząca ludzi, którzy dzielą się z innymi swoim mieszkaniem. Ktoś może Cię zaprosić, ale Ty też musisz kogoś do siebie zaprosić. Tani sposób na podróżowanie.
12
13
14
15
16
Przed i po
Zdjęcia: Irene Sacchi
© EC/Marcelle Jamar
Tłumaczenie: Maciej
Matejewski
Rondo Schumana w 1962 r.
50 lat zmian. Rondo Schumana, Bruksela.
Rondo zostało nazwane cześć jednego z ojców założycieli UE, Roberta Schumana.
W 1950 roku Schuman zaprosił Niemcy do stworzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla
i Stali, kładąc w ten sposób podwaliny Unii Europejskiej. Dziś przy placu – w sercu
brukselskiej Dzielnicy Europejskiej – stoi siedziba Komisji Europejskiej.
17
Rondo Schumana w 2007 r.
18
Dzieci mamy…
Tekst: Jochen Markett
Illustracje: Maria Messing
Tłumaczenie: Zofia Bluszcz
1957 − Niemcy • Belgia • Francja • Włochy
Luksemburg • Holandia
1973 − Wielka Brytania • Dania • Irlandia
1981 − Grecja
1986 − Portugalia • Hiszpania
Dzieci mamy Europy
Od swych skromnych początków, europejska przyszywana rodzina rośnie i rośnie. Wszystko zaczęło się pewnego deszczowego wieczoru, dawno, dawno temu…
Rodzina europejska została spłodzona wieczorem 25. marca 1957 roku podczas uroczystej orgii. Na
Kapitol w Rzymie spadał długotrwały deszcz. Jednak
w pełnej przepychu, udekorowanej sali Pałacu Konserwatorów nikomu nie przeszkadzała kiepska pogoda.
Jedenastu mężczyzn zebrało się tam w imieniu swoich
sześciu krajów ojczystych. A oficjalne rozporządzenie
brzmiało, że mieli podpisać umowy dotyczące wspólnoty gospodarczej i atomowej.
Tego, co naprawdę rozegrało się w auli przy zamkniętych drzwiach, historycy nigdy nie ważyli się
donieść. Także Indigo nie przekroczy pewnych granic
tabu. Lecz tyle można na razie zdradzić: Szefowie rządu i państwa pozwolili swoim żonom wejść tylnymi
drzwiami. I były one tak urzeczone historycznym wymiarem tego wieczoru, że postanowiły jeszcze na miejscu wynagrodzić swoich mężów... Po niecałej godzinie
„ceremoniał” się zakończył i belgijski minister spraw
zewnętrznych, Henri Spaak wyskoczył na środek sali
i wykrzyknął: „Ten akt przejdzie do historii Europy!”
Dokładnie dziewięć miesięcy i sześć dni później –
1. stycznia 1958 – w okrągłej sali rzymskiej kliniki uniwersyteckiej przyszło na świat sześcioro małych dzieci, trzech chłopców i trzy dziewczynki: Francuz Jean,
Włoch Francesco, Niemiec Michel, Belgijka Emma,
Holenderka Sanne i Luksemburżanka Octavie. Rodzice wyczuwali znaczenie godziny narodzin i postanowili udzielić dzieciom specjalnej formy wychowania.
Przekazali dzieci cenionej, gościnnej matce Europie.
Córka z greckiego szlacheckiego domu wzięła dzieci
do siebie, obiecując, że wychowa je we wspólnych, podstawowych wartościach.
Prasa cieszyła się z tego faktu. Dziesiątki lat wcześniej taki krok byłby nie do pomyślenia. Rodziny walczyły wtedy ze sobą tak, że aż krew się lała. A teraz
sześcioro dzieci różnych narodowości miało się zgodnie razem wychowywać.
Matce Europie nie było jednak czego zazdrościć. Na
przykład mały Jean był od początku trudnym chłopcem. Gdy w 1963 brytyjscy rodzice zapowiedzieli Europie, że przyjdzie na świat dziecko, ktore chcą oddać do
rodziny zastępczej, Jean okazał się przeszkodą. „Non”,
mówił uparcie. I sprawiał jeszcze więcej problemów.
Podczas gdy pozostała piątka, całkiem po dziecięcemu,
chętnie szalała w piwnicy z węglem, Jean często zostawał sam w swoim pokoju i gromadził coraz większą liczbę zabawek „atomowych”. Gdy miał osiem lat,
wzbraniał się nawet przed wzięciem udziału we wspólnych posiłkach. Jego krzesło było zawsze puste.
Matka w pewnym momencie przestała odwodzić
go od tych kaprysów, bo wiedziała, że inaczej wrażliwa sześciosoobowa wspólnota zostałaby naruszona.
Była mądra, więc zależało jej na pojednaniu. Na urlopie w Luksemburgu rodzina postanowiła, że zamiast
wspólnych celów każdy dostanie możliwość, aby samemu się realizować.
Gdy dzieci miały dziewięć lat, mama Europa przeprowadziła się z nimi do Brukseli.
I tam zgromadziła radę rodziny, która odtąd miała
rozstrzygać wszystkie kwestie sporne. Krok ten okazał się bardzo skuteczny. Właściwie nawet tak trudny
okres dojrzewania nie rozsadzał tej szóstki, przeciwnie:
Po burzy hormonalnej osobowość chłopców i dziewcząt tak się umocniła, że prosili matkę, aby adoptowała
jeszcze czworo dzieci. Europa była bardzo szczęśliwa
z tego powodu, bo faktycznie w poprzednich latach
cztery pary rodzicielskie – z Danii, Irlandii, Wielkiej
Brytanii i Norwegii wyraziły życzenie, by spłodzić
dziecko dla międzynarodowej wspólnoty. Niestety matka z Norwegii poroniła, także w styczniu 1973 roku nie
czworo, lecz troje dzieci wniosło nowe życie do tego
kramu: Matylda, Patryk i Emilia. Patryk przysparzał
zmartwień, gdyż miał kłopoty zdrowotne, przy urodzeniu ważył tylko 2,8 kilo. Lecz dzięki dobremu odżywianiu i matczynej opiece mały Irlandczyk został szybko
odkarmiony i rozwinął się na silnego młodzieńca.
Harmonia w mieszanej rodzinie stale rosła. W 1979
roku Europa wprowadziła nowe, jednolite kieszonkowe
i nazwała je ECU. Tylko indywidualistycznie myśląca
wnuczka Windsorów, Emilia, uważała to za głupie i nie
zgadzała się na to. Mogła dalej płacić swoimi własnymi
pieniędzmi.
19
20
Na wspólnotę spadły nowe wyzwania. Trzy kolejne
pary rodzicielskie odwiedziły Europę i chciały umieścić swoje dzieci w rodzinie. Członkowie rodziny gorąco dyskutowali zwłaszcza przyjęcie małego Georgia.
Jego greccy rodzice zaledwie parę lat wcześniej zostali
osławieni jako „Junta”, z powodu ich autorytarnego
sposobu wychowywania, kiedy nie cofali się nawet
przed biciem kijem. W końcu jednak rodzina zgodziła
się co do tego, że rodzice zmienili się w sposób widoczny. Dlatego nie chciano odrzucić ich życzenia i w 1981
roku do domu zawitało dziesiąte dziecko.
Pięć lat później był już cały tuzin. Przyjęcie Rui
i Alejandra matka Europa określała jako kamień milowy. Wiedziała jednak także, że teraz różnice między
jej dziećmi będą się zaostrzać. Sześcioro starszych, już
zresztą trzydziestoletnich, znalazły już lukratywną pracę w przemyśle i sektorze usług, ale z powodu przywiązania do rodziny wciąż mieszkało w domu (co dla
Włocha Francesco tradycyjnie nie było niczym niezwykłym). Młodsi dla odmiany w dzieciństwie bawili
się dużo w ogrodzie i na okolicznych polach i dlatego
nie mieli wiele wspólnego ze swoim starszym rodzeństwem.
Europa odznaczała się w tych latach wciąż dużą mądrością i postanowiła więcej nie rozmawiać ze swoimi
już podrośniętymi dziećmi o pieniądzach i pracy, lecz
uczyć wspólnotę większej odpowiedzialności społecznej. Na zimowym urlopie w 1991 w Maastricht rodzina
wyraziła nową jakość swojej więzi i nadała sobie nową
nazwę: „Unia”. Dzieci postanowiły, żeby na zewnątrz
mówić już tylko jednym głosem. Do tego powzięły
postanowienie, by regularnie grać razem w policjantów i złodziei. I miały jeszcze jeden wspaniały pomysł:
dotychczas misie małych dzieci spały zawsze w tym
samym łóżku. Od teraz każdy miś miał możliwość, by
zmieniać pokój na dłuższy czas – tam, gdzie ma ochotę.
Ta zmiana miała dobry wpływ na wszystkie dzieci.
Michel, który kilka lat wcześniej przezwyciężył swój
kryzys osobowości, więcej nie wzbudzał w innych strachu, nawet jeśli miał z synów największy dystans. Adopcja Elisabeth z Wiednia, małej Szwedki Anny i Finki
Iidy nie mogła zakłócić równowagi w rodzinie.
Zafascynowana wielkością swojej rodziny, matka
Europa ogłosiła jeszcze w tym samym roku, że jeszcze
długo nie będzie miała dosyć. Planowała rozbudowę
mienia rodziny, aby miejsca było wystarczająco dużo
dla dziesięciorga kolejnych dzieci. Na tym gruncie
żadne z dzieci nie ważyło się na otwartą konfrontację.
Nowy kierunek marszu został utrzymany.
Na urlopie w Amsterdamie w 1997 roku matka dorzuciła jeszcze, że decyzje w rodzinie będą zapadać
demokratycznie. A trzy lata później wszyscy razem
pojechali na Cote d’Azur, aby ponad dachami Nicei
porozmawiać o tym, jak rodzina mogłaby dokonać adopcji wielu kolejnych dzieci. Po urlopie cel był jasny:
„Potrzebujemy nowego regulaminu domowego”. To
w zasadzie nie powinno być takie trudne do sformułowania, pomyślała Europa.
Matka ustanowiła inne priorytety: nowe adopcje
wypełniały jej serce. W maju 2004 roku mały busik
zatrzymał się przed powiększającym się domem rodziny-Unii.
Wysiadło z niego dziesięć szczęśliwych par rodzicielskich trzymających nowo narodzonych w ramionach: słomianowłosego Estończyka Erika, piękną Łotyszkę Ligę, Litwinkę Onę z zielonymi oczami, Polaka
Jakuba, bardzo wyrośniętego dzidziusia, bliźniaków
dwujajowych: Tomasa z Czech i Pavela ze Słowacji,
malutką Słowenkę Mariję, szlacheckiego syna Karola z Węgier; Josepha – Maltańczyka o gorącym sercu
i Cypryjczyka Dimitra, który wskutek komplikacji przy
porodzie był w połowie sparaliżowany, miał jednak
szanse na wyleczenie.
25 dzieci miała teraz Europa, widok, który napawał ją dumą. Ponieważ poświęcała wiele czasu na
wychowanie maluchów, poprosiła przyjaciela rodziny
– Valéry’ego Giscarda, wuja przybranego syna Jeana,
aby sporządził nowy regulamin domowy. Jesienią 2004
był on już gotowy i wujek Valéry położył regulamin na
stoliku nocnym, by wszyscy mogli go sobie przeczytać.
Niektórzy, jak Belgijka Emma i Austriaczka Elisabeth,
przeczytały szybko regulamin i powiedziały matce, że
zgadzają się ze wszystkim. Cały czas przychodziły kolejne dzieci, aby zasygnalizować swoje poparcie – aż
tu nagle w maju 2005 roku Jeanne i Sanne stanęły
w pokoju mieszkalnym czerwone z wściekłości! Cóż to
za bzdury wypisał wujek Valéry! Przecież on nie miał
pojęcia o potrzebach rodziny. A tak poza tym: w minionych latach nikt ich nigdy nie zapytał o zdanie, gdy
chodziło o ważne decyzje. A teraz miały tak po prostu
zgodzić się na nowy regulamin. Nie, tak nie może być!
Podarły regulamin na tysiące kawałeczków i zniknęły
do swoich pokojów.
Reszta rodziny usiadła bez słowa wokół stołu.
Wprawdzie taki wybuch gniewu kochająca pokój matka Europa już raz przeżyła, ale tym razem nie mogła
tak po prostu przejść nad tym do porządku dziennego. Aby wprowadzić nowy regulamin potrzebowała
przecież zgody każdego członka rodziny. Była w szoku,
zrazu nie powiedziała słowa. „Potrzebuję teraz czasu”,
powiedziała, gdy krótko potem ze zwieszoną głową
opuszczała pomieszczenie.
W kolejnych miesiącach w całym domu panował
smutek. Także wtedy, gdy w styczniu 2007 roku po
długo przygotowywanej adopcji Gabrieli z Bukaresztu
i Stefki z Sofii rodzina powiększyła się o dwóch członków, nastrój nie poprawił się.
Lecz wtedy nadszedł 25. marca 2007 roku. Michel
jako jeden z najwcześniej urodzonych powziął decyzję, by zaprosić rodzeństwo do Berlina, aby świętować
wspólne rodzinne święto. Wiedział on, że potrzebne
jest szczególne przeżycie, aby na nowo zacieśnić rodzinne więzy. Aż tu nagle nadszedł odpowiedni moment:
Kiedy włoska piosenkarka Gianna Nannini stanęła na
scenie przy Bramie Brandenburskiej i zaintonowała
piosenkę „Grazie”, bracia i siostry rzucili się sobie na
szyje. Wśród publiczności stała młoda Turczynka Fatma Doymaz, która z uśmiechem na ustach obserwowała tę scenę i delikatnie głaskała się po swoim brzuchu,
po którym widać było zaawansowaną ciążę.
1995 − Szwecja • Finlandia • Austria
2004 − Estonia • Łotwa • Litwa • Polska • Czechy
Słowenia • Słowacja • Węgry • Malta • Cypr
2007 − Rumunia • Bułgaria
21
www.sjsu.edu
www.dictateurs.com
www.calvin.edu
www.worldexplorer.be
www.ceausescu.org
www.marxists.org
www.vitral.org
www.ahistoryofgreece.com
Galeria
niesławy
Historia sama ich oceni: tych ośmiu
dawnych wielkich przywódców europejskich gorzko przegrało.
Unia Europejska od czasów Drugiej Wojny Światowej stara się być strażnikiem podstawowych wolności
człowieka. Wiele się zmieniało przez te ponad pół wieku. To była bez wątpienia wyboista droga. Niektóre narody musiały przejść przez pewne formy despotyzmu.
Ci potężni mężczyźni na fotografiach mieli kiedyś niebezpieczną władzę by panować nad Europą. Ich władza
upadła, a oni sami osobiście przegrali.
Niewielu wie, że Nikolae Ceausescu zaczynał swoją karierę jako szewc. Ile pozostało z upadłych przywódców,
których twarze wyblakły już z ekranów telewizorów?
Niektórzy pozostawili zdestabilizowany kraj albo całkowicie zwariowaną politykę: kiedy Francisco Franco
zmarł, kobiety nie mogły pracować, otworzyć własnego
konta bankowego czy podróżować bez zgody męża. Inni
zmieniali styl, by być u władzy: Antonio Salazar musiał usunąć zdjęcia swojego idola, Benita Mussoliniego,
z własnego gabinetu, po tym jak wojna się skończyła.
Jeszcze inni dostrzegali gdzie jest prawdziwa siła: Georgios Papadopoulos przez 15 lat był na tajnej liście płac
CIA aż do momentu, gdy doszedł do władzy. Z perspektywy czasu większość dyktatorów pamiętana jest
nie za ich szczytową polityczną pozycję, ale za łamanie
praw człowieka w kraju. Ich upadki zostały gorąco dokumentowane. Kiedy Wojciech Jaruzelski podpisywał
swoją książkę w 1994 roku, cztery lata po odejściu od
władzy, pewien niezadowolony rolnik rzucił w niego
kamieniem i złamał mu szczękę.
Zapewne wszyscy oni pozostaną w ludzkiej pamięci,
ale historia nigdy nie była przychylna dla przegranych.
Zdjęcia: Luis Carlos Torres • Viorika Prikhodko
Realizacja: Joeri Oudshoorn • Maria Messing • Maik Wiechmann
Tekst: Adam Chrambach
Tłumaczenie: Zuzanna Szybisty
242
Tekst: Carolina Pirola
Tłumaczenie: Zofia Bluszcz
Miejskie tematy
Stare zamki i tradycyjne sery, kontrowersyjne pomniki i nowe prawa: o tym szepczą
na ulicach. Przeczytaj i dowiedz się, co jest
teraz na rzeczy.
Barcelona (Hiszpania) Imigrantom, którzy „wyraźnie
respektują społeczeństwo, miasto i państwo, w którym
żyją”, trzeba wystawić świadectwo „za dobre zachowanie i życie w zgodzie z innymi”, powiedział 9. lutego
2007 Alberto Fernandez, który jako kandydat grupy
wyborców konserwatywnej partii ludowej startował
w wyborach do władz samorządowych.
Reakcje różnych wspólnot i grup politycznych, do
których należą imigranci w Katalonii, nie były zbyt
pozytywne. Burmistrz Barcelony, Jordi Hereu, ostrzegał
przed niebezpieczeństwem tego rodzaju przedsięwzięć,
ponieważ jego zdaniem są one dyskryminujące, „co
dotyczy pochodzenia, koloru skóry i tła etnicznego”.
Hereu przypomniał, że „prawa i obowiązki” są uniwersalne, dopóki wszyscy ich przestrzegamy.
Αθήνα (Grecja) Dla mieszkańców Aten jest przesądzone: stanowcze „nie” dla prywatnych uniwersytetów. W znowelizowanej ustawie, którą planuje rząd
w Atenach, wykreślony byłby artykuł przewidujący, że
wszystkie ośrodki akademickie „pozostają pod ochroną państwa”, co jest szansą dla uniwersytetów prywatnych.
Gdy tylko studenci o lewicowych poglądach dowiedzieli się o tej poprawce, wspierani przez swoich profesorów wyszli na ulice, aby dać wyraz swojej niechęci.
Demonstracje trwają już tygodnie i wcale nie tracą na
sile; stają się one coraz gwałtowniejsze. Jedna z demonstracji, która jak dotąd miała najwięcej zwolenników,
odbyła się 23. lutego, kiedy to w stolicy Grecji zebrało
się więcej niż 25. 000 studentów ze wszystkich krańców Grecji. Służby bezpieczeństwa aresztowały niektórych demonstrantów, było wielu rannych.
Αθήνα
Санкт-Петербург
Braşov
London (Wielka Brytania) „Jedynka z wiedzy o seksie”
– oto wynik sprawozdania, które przeprowadziła brytyjska organizacja planowania rodziny. Na podstawie
wyników, które otrzymano po przeprowadzeniu ankiety wśród 496 dorosłych ludzi z całej Wielkiej Brytanii,
można stwierdzić, że Brytyjczycy są całkowicie zagubieni i mają mnóstwo wątpliwości, jeśli chodzi o seks.
Dane są alarmujące: 89% zapytanych nie wiedziało, że
nasienie może w ciele kobiety przeżyć nawet do siedmiu dni, 50% odpowiedziało niewystarczająco na pytanie, w jakim momencie cyklu kobieta jest najbardziej
denerwująca, a 29% odpowiedziało, że metoda przerywana skutecznie zabezpiecza przed ciążą.
Braşov (Rumunia) Krew znów się leje w słynnym zamku hrabiego Drakuli w Transylwanii, w Rumunii.
Tym razem dzieje się tak z powodu planów sprzedania
twierdzy z czternastego wieku, która znów należy do
rodziny Habsburgów – w zeszłym roku po pięćdziesięciu latach zawłaszczenia przez komunistów została im
zwrócona. Jej właściciel, żyjący w Nowym Jorku potomek rodziny królewskiej, żąda od władz rumuńskich
60 milionów euro za zamek, sumy astronomicznej,
której w żaden sposób nie da się uzbierać. Rząd jednak
obawia się, że zamek zostanie nabyty przez jedną z sieci hoteli albo zamieni się w Park Drakuli.
Санкт-Петербург (Rosja) W czasie, kiedy Rosja chce
odgrywać ważniejszą rolę na arenie międzynarodowej,
na wojsko padają poważne oskarżenia, przez co cały
świat kieruje wzrok w stronę tego kraju. Rosyjskie ministerstwo spraw wewnętrznych zaprzecza oskarżeniom
wysuwanym pod adresem wojska przez Organizację
Praw Człowieka i matki młodych żołnierzy, którzy służą w armii rosyjskiej. W doniesieniu pisano, że młodzi
żołnierze byli zmuszani do prostytucji przez starszych
stopniem. W jednym z przypadków, który wzbudził
Ateny
Sankt Petersburg
Braszów
325
największą sensację, osiemnastoletni żołnierz został
tak brutalnie pobity, że musiano mu amputować obie
nogi i jądra.
Rzecznik organizacji praw człowieka potwierdziła,
że w Sankt Petersburgu istnieje sieć klientów, którzy
są gotowi płacić za kontakty seksualne z żołnierzami.
Wojsko będzie sprawdzać prawdziwość oskarżeń.
Merchtem (Belgia) Kłótnie na tematy lingwistyczne
nie są w Belgii niczym nowym. Co jednak wzbudza
uwagę, to najnowsze zarządzenie burmistrza małej
miejscowości położonej niedaleko Brukseli, zakazujące używania francuskiego w szkołach w tym regionie.
Według Eddie de Blocka, dzieci powinny zamiast tego
uczyć się flamandzkiego.
Zakaz dotyczy także rodziców dzieci i wszystkich
tych, którzy pracują w szkolnych instytucjach. W rozporządzeniu jest też mowa o tym, że uczniowi, który
w murach szkolnych będzie mówił po francusku, będzie udzielone upomnienie.
Burmistrz zapewnił, że uczniowie, którzy nie mówią po flamandzku, będą mieli do dyspozycji grupę
nauczycieli, także rodzice, gdyby na zebraniu mieli
problemy z komunikacją, mogą liczyć na pomoc grupy
tłumaczy.
Amsterdam (Holandia) Nasr Joeman z muzułmańskiej
grupy kontaktowej w Holandii zwrócił uwagę na krytyczną sytuację, w której znajduje się wspólnota z powodu emigracji wielu imamów do krajów takich jak
Francja i Hiszpania, gdyż od 11. września 2001 roku
czują się dyskryminowani. Problem polega na tym, że
zwolnione stanowiska zajmują duchowni, którzy w porównaniu ze swoimi poprzednikami są gorzej wykształceni, bardziej ekstremistyczni i radykalni. Mówi się nawet, że niektórzy dołączają do bardzo konserwatywnej
i nieznanej wcześniej w Holandii doktryny Wahhabi.
Ta sytuacja rodzi problemy i prowadzi do rosnących
napięć wśród członków wspólnoty muzułmańskiej.
Tallinn (Estonia) Sowiecki monument, tak zwany brązowy żołnierz, jest powodem do kłótni wśród estońskich polityków. Toomas Hendrik Ilves, prezydent
kraju, podpisał ustawę, która pozwala na zburzenie
stojącego w głównym miejscu miasta pomnika. Jednocześnie ustawa zakazuje wznoszenia monumentów,
które gloryfikują reżim sowiecki.
Rosyjscy weterani uważają to za brak szacunku do
przeszłości, dla nich bowiem pomnik upamiętnia rocznicę wyzwolenia Estonii od faszyzmu, dla Estończyków
natomiast był to moment rozpoczęcia okupacji radzieckiej. Rząd postanowił przenieść wojskowe mogiły żołnierzy do innego miejsca pochówku.
Warszawa i Bratislava (Polska i Słowacja) Pomijając stare dyplomatyczne konflikty, Polska i Słowacja kłócą się
teraz o najbardziej trywialną rzecz – ser. Unia Europejska zdecydowała dać polskiemu oscypkowi certyfikat
zastrzeżonego znaku towarowego, lecz krótko przed
upływem terminu wnoszenia skarg zaprotestował słowacki minister rolnictwa. Jego zdaniem ten rodzaj sera,
który w jego kraju nosie nazwę ostiepok, pochodzi ze
Słowacji.
Aby podkreślić różnicę między dwoma rodzajami
sera, Polacy zwracają uwagę, że ich oscypek jest w 60%
produkowany z mleka koziego, podczas gdy ostiepok
nawet do 80% z mleka krowiego, dlatego obydwa rodzaje nie mogą być uznane za identyczne. Mając na
względzie racje obu stron i świadomość, że problem
nie da rozwiązać się inaczej, Unia Europejska zaproponowała, aby oba kraje zawarły przyjacielski układ, by
zakończyć ten spór.
Ankara (Turcja) Podczas gdy Bruksela debatuje o integracji Turcji z Unią Europejską, rząd w Ankarze wciąż
sprzeciwia się uznaniu istnienia mniejszości kurdyjskiej w swych granicach, co utrudnia podjęcie decyzji
o przyjęciu Turcji do UE.
Czasem do wiadomości ogółu dostają się nieudolnie trzymane w tajemnicy przypadki. Tak jak ten
ostatni. Przewodniczący Demokratycznej Partii Turcji,
Ahmet Turk i jego zastępca, Aysel Tegluk, obaj są Kurdami, zostali osądzeni na rok i 6 miesięcy pozbawienia wolności, bo rozdawali ulotki w języku kurdyjskim.
Zdaniem sędziego naruszyli oni zasadę partii, która
zabrania używania innego niż turecki języka podczas
imprez i w publikacjach.
NIE!
26
Homo Exodus
Tekst: Etienne Deshoulières
Zdjęcia: Joab Nist
Tłumaczenie: Maria Zawadzka
Homo
Exodus
Martwa cisza – tłumy gejów i lesbijek
ze Wschodniej Europy uciekają przed
dyskryminacją i prześladowaniami.
Nigdy wcześniej żaden z premierów krajów Unii
Europejskiej publicznie nie potępił parady homoseksualistów. „To niedopuszczalne, aby mniejszości seksualne organizowały taki marsz w samym sercu Rygi”,
powiedział Aigars Kalvitis, łotewski premier w lipcu
2005 roku. Jego komentarze, które dały mu przychylność wielu grup, dotyczyły planowanej Parady Gejów.
Juris Lavrikovs, gejowski aktywista łotewski, opisuje sytuację: „Zanim odbyła się manifestacja, kościoły
katolicki, luterański i ewangelicki, wespół z licznymi
skrajnie prawicowymi, ultranacjonalistycznymi ugrupowaniami rozpętały histeryczną kampanię homofobiczną”. Początkowo marsz został zakazany przez radę
Para na zdjęciu to Jaco van den Dool
(w różowym) i Sjoerd Warmerdam.
Pobrali się 6. marca 2007.
miasta, jednak decyzją sędziego odwołano ich decyzję
i parada odbyła się.
„Kiedy wyruszyliśmy, tysiące osób zaczęły śpiewać
homofobiczne pieśni i unosić transparenty. Można
było na nich przeczytać: Pedały pierdolą naszą ojczyznę, wasze prawa kończą się tam, gdzie zaczyna się
moja dupa, parada wstydu.” Kontrmanifestanci wielokrotnie stawiali opór i przeszkadzali, trzymając się za
ręce albo siadając na ulicy i usiłując zablokować pochód. Mimo policyjnej ochrony, marsz musiał szybko
zostać przerwany. „Rzucali w nas jajkami, pomidorami
a nawet ciskali gazem łzawiącym. Musieliśmy schronić się w pobliskim kościele”, opisuje Juris Lavrikovs.
Ostatecznie, żaden z manifestantów nie odniósł obrażeń.
Inaczej było podczas pierwszej manifestacji rosyjskich homoseksualistów, zorganizowanej w Moskwie
27 maja 2006 roku. Policja i organy prawa wydały
zakaz parady, co zostało uznane za pogwałcenie ratyfikowanych przez Rosję porozumień międzynarodowych. Mimo to organizatorzy zdecydowali, że pochód
się odbędzie. „Moskwa to nie Sodoma!”, „Pedały won
z Rosji!”. Tak jak na Łotwie, publiczne wystąpienie
gejów i lesbijek wywołało falę nienawiści wśród setek
nacjonalistów. „Zabić pedałów”, krzyczał Boris, młody,
wyjątkowo barczysty ochroniarz. Mimo że policja usiłowała odeprzeć hordy skinheadów, małe grupy zdołały
zaatakować manifestantów. Wśród nich był niemiecki
poseł Zielonych Volker Beck, rzecznik gejów i lesbijek
27
ze swojego kraju, oraz Pierre Serne, francuski ekolog
aktywista. Przybyli oni, by wesprzeć rosyjskich homoseksualistów.
Sytuacja na Łotwie czy w Rosji nie jest odosobniona
w Europie wschodniej. Duża część Białorusinów jest
wrogo nastawiona wobec tworzącego się ruchu homoseksualistów.
„47 procent obywateli białoruskich uważa, że homoseksualiści powinni zostać uwięzieni”, twierdzi
Svyatoslav Sementsov, aktywista organizacji Vstrecha.
Badania przeprowadziła Białoruska Liga na Rzecz
Równości Płci.
Religie często nie pomagają w walce z homofobią. Papież Benedykta XVI, jeszcze gdy był kardynałem, publicznie sprzeciwiał się homoseksualizmowi.
“Utworzenie prawnych struktur korzystnych dla legalizacji związków homoseksualnych jest niezgodne
z sumieniem.” Wezwał katolickich parlamentarzystów
by otwarcie sprzeciwiali się takim prawom. Dziś papież
twierdzi, że homoseksualizm jest „anomalią” sprzeczną
z „naturalnym prawem moralnym”..
Zajęcie stanowiska w sprawie praktyk homoseksualnych przez kościelne instytucje odbiło się szerokim
echem w polskiej polityce. Politycy prześcigali się
w wypowiedziach i aktach homofobicznych. W 2006
roku wysoki urzędnik Ministerswa Edukacji Narodowej
został odwołany przez to, że rozpowszechniał Compass
– podręcznik Rady Europy uczulający młodzież na
problemy związane z dyskryminacją. Jego następczyni
Teresa Łęcka powiedziała niedługo po zajęciu stanowiska, „Aktywny homoseksualizm to praktyka niezgodna
z naturą człowieka. Złych wzorców nie wolno wprowadzać do szkoły, bo szkoła ma uczyć rozumienia, na
czym polega różnica między dobrem i złem, pięknem
a brzydotą. Szkoła musi przygotować młodego człowieka do rozmowy o homoseksualizmie, wykazać, do jakiego dramatu, pustki i degeneracji prowadzą człowieka
praktyki homoseksualne.“
Polski poseł Wojciech Wierzejski uznał widocznie,
że agresja w dyskursie homofobicznym nie była wystarczająca i publicznie wezwał do użycia przemocy przeciwko aktywistom organizacji gejów i lesbijek podczas
corocznego marszu ich ruchu, zorganizowanego w zeszłym roku w Warszawie. „Jeżeli dewianci zabierają się
za manifestacje, trzeba ich bić kijami.” Według Amnesty International, podczas manifestacji w Poznaniu
homoseksualiści starli się z Młodzieżą Wszechpolską
– ultrakatolicką, nacjonalistyczną i skrajnie prawicową
organizacją, mocno związaną z jedną z partii koalicyjnych Ligą Polskich Rodzin. Niektórzy jej członkowie wzywali do eksterminacji gejów i lesbijek. Można
było usłyszeć takie obelgi i hasła, jak „pedały do gazu”
i „zrobimy z wami, co Hitler z Żydami”.
Homoseksualiści z krajów Europy wschodniej żyją
we wrogim środowisku. Niezwykle trudno przychodzi
im przyznanie się bliskim do swojej inności, co powoduje, że mają problemy z własną seksualnością. Niedawne badania wskazują na trwałość pewnych
28
zachowań. Elementem programu Unii Europejskiej
przeciwko dyskryminacji było przeprowadzenie przez
International Lesbian and Gay Association (ILGA)
studium społeczności homoseksualnej krajów wschodnich. Statystyki, które powstały w oparciu o zebrane
przez nich dane z 10 nowych państw członkowskich
Unii (Czech, Estonii, Węgier, Łotwy, Litwy, Malty, Polski, Słowacji, Słowenii i Rumunii) wykazują, że około 50 procent gejów i lesbijek z tych krajów decyduje
się na emigrację. Dyskryminacji można doświadczyć
zarówno w rodzinie, jak w szkole czy pracy, wojsku,
szpitalu oraz kościele. Ponad 40 procent osób było już
nękanych, a około 20 procent to ofiary przemocy fizycznej. W Rumunii, Słowenii i Słowacji 25 procent
homoseksualistów deklaruje, że policja wrogo reagowała, kiedy usiłowali złożyć skargę.
W większości krajów Europy wschodniej akty przemocy wobec homoseksualistów nie są jedynie odosobnionymi przypadkami. Homofobia przenika zwykle
głęboko w kulturę i zachowania policjii oraz wojska.
Raport ILGA przytacza zeznania młodego Rumuna:
„W czasie służby wojskowej zostałem zgwałcony przez
trzech oficerów (...) Uznali, że aby wprowadzić mnie
w ‘przyjemności służby wojskowej’ należy udzielić mi
lekcji seksualnej”.
Czasy, kiedy w Europie zachodniej instytucjonalna
homofobia była w obiegu nie są aż tak odległe. W 1960
roku Paul Mirguet, ówczesny poseł partii większościowej w parlamencie francuskim, posługiwał się typowo
homofobicznym dyskursem: „Sądzę, że nie muszę się
długo nad tym rozwodzić, gdyż wszyscy doskonale
zdają sobie sprawę z niebezpieczeństwa tej plagi, jaką
jest homoseksualizm, plagi przed którą musimy chronić nasze dzieci. W chwili, gdy nasza cywilizacja staje
się mniejszością w tym niebezpiecznym, zmieniającym
się świecie, musimy przeciwstawiać się wszystkiemu, co
może umniejszyć jej wartość”. Po tej wypowiedzi posłowie nie tylko nie wnieśli sprzeciwu, ale też przegłosowali proponowane zmiany i wprowadzili do kodeksu
karnego nową kategorię: „publiczną obrazę moralności,
przybierającą kształt wynaturzonego aktu z drugą osobą tej samej płci”.
„Aż do końca lat siedemdziesiątych w ogóle nie mówiło się o tym w mediach”, mówi Jean-Michel Bonnet,
anestezjolog pochodzący z małego miasteczka na francuskiej prowincji. Podobnie jak 46 procent francuskich
homoseksualistów, Jean-Michel postanowił zamieszkać
w Paryżu. „Gdybym nie był gejem, zostałbym prawdopodobnie na prowincji”, przyznaje. „Wtedy był to jeszcze temat tabu. A przecież to było już po 1968 roku.
To jednak nie zmieniło się tak w jednej chwili. Rzeczywiście, trzeba było czekać na powstanie licznych grup
nacisku, takich jak Comité d’Urgence Anti-Répression
Homosexuelle (Komitet Przeciw Represjom Homoseksualistów) z lat 70 i początku lat 80, żeby ruch mniejszości seksualnych stał się naprawdę widoczny. „Kiedy
wyjechałem z prowincji i zamieszkałem w Paryżu, żyliśmy jeszcze trochę jak pierwsi chrześcijanie, mieliśmy
29
sekretne kody i miejsca spotkań. Były wtedy tylko bary
z zamalowanymi szybami.”
„W ciągu ostatnich 20 lat dużo się jednak zmieniło. Od czasu zniesienia karalności homoseksualizmu
w 1982 roku i Cywilnego Paktu Solidarności z 1999
roku, sytuacja paryskich gejów znacznie się poprawiła. Teraz istnieje dzielnica Marais, a na czele merostwa
Paryża stoi homoseksualista. Odczuwam zdecydowaną
poprawę sytuacji. Trzeba jednak zachować czujność.
Mniejszość zawsze pozostanie mniejszością. Wystarczy
spojrzeć, jak to jest w przypadku religii, żeby wiedzieć,
że nic nie jest pewne”, dodaje Jean-Michel.
Nawet jeśli homoseksualizm jest coraz bardziej akceptowany przez rodzinę i znajomych, wciąż miewają
z nim problemy sami geje i lesbijki. Młodzi homoseksualiści między 16 a 39 rokiem życia są 13 razy bardziej
podatni na próby samobójcze niż młodzi heteroseksualiści. To dowód, że walka się nie skończyła, nawet
na Zachodzie. Żądania ruchów mniejszości homoseksualnych we Francji dotyczą równości ich praw. Mażeństwo, podatki, adopcje, sprawy spadkowe i rozwiązania
prawne: dyskryminacje dotykające homoseksualistów
są jeszcze liczne. „Następnym wielkim krokiem będzie
rozszerzenie praw. Fakt, że jestem gejem jest częścią
mojego życia prywatnego, podobnie jak religia czy
sposób odżwiania.”
Jean-Michel przyznaje, że w życiu codziennym nie
czuje się ofiarą dyskryminacji. Chciałby, żeby homoseksualiści z krajów dawnego bloku wschodniego też
mogli tak o sobie powiedzieć. Jest pełen nadziei i wierzy, że ich sytuacja poprawi się w najbliższych latach. –
Kraje wschodniej Europy odkrywają właśnie pluralizm,
zarówno polityczny, religijny, jak seksualny. Kiedy jedzie się dziś do Pragi, od razu czuje się ulgę. Nie widać
dużych różnic w porównaniu z Paryżem. Według paryskiego lekarza walka w obronie praw mniejszości homoseksualnych na wschodzie musi być wspólną pracą:
„Walczcie! Jednoczcie się! Kroczcie razem! Podróżujcie
na Zachód. I przede wszystkim, korzystajcie z doświadczeń Europy!.”
www.mag-paris.org/magazette.
30
Moja...
Tekst: Björn Richter
Zdjęcia: Carl Berger
Tłumaczenie: Karina Wojas
Moja tęsknota
za Europą
Nowe spojrzenie na tęsknotę za domem.
Czy potrafimy tęsknić na skalę kontynentalną?
W Kapsztadzie jest już późno. Na horyzoncie,
nad Górą Stołową, widać gęste chmury. Odrywam wzrok
od tego widoku i kieruję uwagę na mojego gospodarza,
Jana. Sączy swoje wino, rozmawiamy o życiu w Europie
i Afryce. Jan jest świetnie wykształconym obywatelem
RPA, a jego przodkami byli Burowie. Mimo że jego
kraj jest najpiękniejszy na świecie, Jan wychwala zalety
takich metropolii jak Berlin, Paryż i Wiedeń, które odwiedzał w poprzednich latach. „Gdy byłem ostatnim
razem w Berlinie, zauważyłem, jak tętni życiem – można to było naprawdę poczuć“. Jan opowiada o nocnych
autobusach; kawiarniach, których nie zamykają o północy, klubach, perspektywach zatrudnienia, dużej swobodzie w porównaniu z Kapsztadem.
Od tej pory często myślałem o tym, co powiedział
Jan. Czy ja też mógłbym tak wychwalać mój rodzinny Berlin? Jestem zadowolony, a nawet dumny, ale to
uczucie sięga poza granice miasta. Tęsknię za Europą.
Przed przyjazdem do Kapsztadu takie uczucie dopadło mnie we francuskich Pirenejach. Wraz z przyjaciółmi spędzałem kilka dni w małej wiosce pełnej ludzi, którzy znaleźli tu swoje miejsce na Ziemi. Było tu
tak, jak w Kapsztadzie: patrzyłem na góry, rozmyślałem,
aż nagle owładnęła mną dziwna tęsknota za Europą.
Nie da się jej tak szybko pozbyć. W kolejnych tygodniach bardzo dziwiłem się temu, jak wiele osób
od razu mnie rozumiało. Igor z Mołdawii jedzie do
Nowego Jorku i tam odkrywa istnienie tego uczucia.
Kata z Budapesztu odczuwa to podczas studiów praw-
niczych w Konstancji. Vegard z Oslo robi kurs nurkowania w Vancouver i doznaje wobec swojej ojczyzny
uczuć, jakich dotąd nie zaznał. I nawet Vitaut z Grodna
na Białorusi je zna: nie chodzi o normalną tęsknotę
za własnymi czterema ścianami, przyjaciółmi, własnym
łóżkiem. To raczej mieszanka dumy i rozrzewnienia
odczuwanych jednocześnie. Śmieszna to kompozycja
uczuć, nieznana całkowicie moim rodzicom i dziadkom: „Dziecko, przecież to wspaniałe, że możecie tyle
podróżować. Odkrywaj te możliwości i wykorzystaj je“.
Nie, nie zrozumieli mnie. Ja nie chcę po prostu wyjeżdżać, przeżywać i konsumować. Chcę, by to uczucie
trwało cały czas – w każdym miejscu mojego kontynentu chcę czuć się, jak w domu. Igor, Kata, Vegard i ja
rozmawiamy o wspólnych zajęciach na studiach, lubimy tę samą muzykę i mamy te same damsko-męskie
problemy. Tak powstaje zażyłość. I nagle uświadamiam
sobie, co oznacza kibicowanie FC Porto, gdy wygrywa
Champions League, potrząsanie grzywą podczas występu grupy Lordi na konkursie Eurowizji, czy spotkanie
z ludźmi z najróżniejszych krajów podczas Festiwalu
Sziget w Budapeszcie. Albo wielogodzinne konferencje
na skypie, podczas których dyskutujemy o wspólnym,
europejskim magazynie – to wszystko jest jak Europa.
Jednak zdanie „Europa jest dziełem pokoju“ nie ma
dla mnie większego znaczenia. Niewątpliwie pokój jest
ogromnym osiągnięciem. Ale dla mnie jest oczywisty.
Dlatego chcę czegoś więcej – i wiem, że nie jestem
jedyny. Nasze pokolenie nie marudzi, lecz działa. Nie
jesteśmy politykami z Brukseli, którzy zamiast rozwijać wizje przyszłości klecą konieczne dyrektywy. Już od
dawna istnieje młode pokolenie, dla którego Europa
jest ideą wcieloną w życie.
31
Ścienna myśl
Przylep to! Od dawna działająca w Holandii, organizacja Loesje stara się
poprzez rozległe kampanie plakatowe
przywrócić znaczenie publicznej ekspresji. Od kiedy rozszerzyli działalność
na całą Europę, żadna fasada nie jest
już bezpieczna.
Czy na widok hord białych kołnierzyków przypływających i odpływających z i do pracy rano i wieczorem,
odniosłeś kiedyś wrażenie, że przestrzeń publiczna jest
przy tym ignorowana? Nie licząc okazjonalnych i przelotnych spojrzeń na billboardy i znaki drogowe, niewielu wykorzystuje czas podróży na to, co jest kwintesencją wolnych chwil: obserwację i refleksję. Cofamy
się do roku 1983, Arnhem, Holandia, gdzie dziwne
plakaty zaczęły pojawiać się na mieście. Niosły pozytywistyczne hasła, prowokowały by poświęcić chwilę
na przeczytanie i zastanowienie. Niemal 20 lat później,
plakaty i Loesje jako organizacja, znalazły drogę do
większości Europy. Co zaczęło się jako czysto holenderski fenomen, urosło do rangi międzynarodowej, ale
zasada pozostała równie prosta, jak na samym początku. Zebrać kilka młodych, krytycznych umysłów wokół dużego stołu, wyciągnąć papier i kredki. Zazwyczaj
w procesie bierze też udział gigantyczny gar gulaszu.
Wszyscy wpadają w szał kreatywności, zapisując dowolne zdania, zawierające choćby szczyptę sensu. Dwie godziny, wiele argumentów i misek gulaszu później, kilku
plakatom udaje się przetrwać ciężką próbę krytycznej
dyskusji. Następnie przesłania są powielane przez internet z zadaniem rozlepienia w jak największej liczbie.
Samo naklejanie jest delikatnym procesem. Wybierz
ścianę lub inną poręczną publiczną powierzchnię, im
bardziej widoczną, tym lepiej. Modląc się, żeby właściciel nie patrzył, odpraw rytuał papieru i kleju do tapet.
Usuń się cicho i z najwyższą prędkością i znów módl
się by wiele osób dojrzało plakat, zanim jakiś wróg
publicznej ekspresji zdecyduje, by go zdjąć. Dreszczyk
emocji tkwi w inwazji na coraz bardziej sprywatyzowaną przestrzeń publiczną. Intencją jest, by zamieszać
myślą w jej najczystszej formie: zdezorientowane „hę?”
w momencie odkrycia nieznanego obiektu – i przesłania – w otoczeniu, do którego twoja podświadomość
dawno się przyzwyczaiła. Tylko wprawne oko rozpozna doskonały plakat, z jego muśnięciem subtelnego
znaczenia, połączonym ze zmyślną i zabawną frazą.
I w dodatku tylko wtedy plakat jest doskonały, kiedy
przyciąga niewprawny, mijający wzrok.
Wskazówka: jeśli jesteś zbyt zajęty lub zbyt strachliwy,
by przyklejać plakaty własnoręcznie, teraz możesz cieszyć się przejmującym przesłaniem, co jakiś czas nowym. Loesje umożliwia umieszczenie na własnej stronie internetowej mini-plakatu, który jest zmieniany co
miesiąc. Zajrzyj na www.loesje.org
3
1990
1991
1993
1994
Białoruś 27 lipca proklamuje niepodległość.
Związek Radziecki przekształca
się we Wspólnotę Niepodległych
Państw.
Łukaszenko twierdzi, że jest jedynym członkiem Rady Najwyższej
ZSRR, który głosuje przeciwko.
Łukaszenko zostaje wybrany przewodniczącym komitetu antykorupcyjnego w parlamencie.
Łukaszenko wygrywa pierwsze
wybory prezydenckie i 20 lipca
obejmuję urząd prezydencki.
1996
1999
2000
2001
70 ze 199 członków białoruskiego parlamentu podpisuje petycję,
oskarżającą Łukaszenko o łamanie
konstytucji.
Łukaszenko organizuje referendum w sprawie nowej konstytucji.
Stany Zjednoczone i Unia Europejska odmawiają uznania ważności referendum.
Podczas wojny w Kosowie Łukaszenko proponuje ustanowienie
Unii Słowiańskiej, w której skład
miałyby wejść Rosja, Białoruś,
Ukraina i Jugosławia. Plan nie
ulega zrealizowaniu.
7 maja: zaginięcie aktywnego
działacza opozycji, byłego Ministra Spraw Wewnętrznych, Jurija
Zakharenko.
16 września: zaginięcie przywódcy
opozycji Wiktora Gonczara i jego
współpracownika Anatolija Krasowskiego.
7 lipca: zaginięcie dziennikarza
telewizyjnego Dmitra Zavadsky,
pracującego dla rosyjskiej Telewizji publicznej ORT, w latach
1994–1997 prywatnego fotografa
Łukaszenki.
9 września: Łukaszenko zostaje
ponownie wybrany prezydentem.
Zachód krytykuje wybory, Rosja
je uznaje.
2003
2004
Urzędnicy iraccy, nieaprobowani
w USA po pierwszej wojnie amerykańsko-irackiej, otrzymują białoruskie paszporty, uprawniające
ich do podróżowania po świecie.
Łukaszenko przeprowadza referendum, które umożliwia mu nieograniczone reelekcje i wygrywa
kolejne wybory. Zachód krytykuje
takie działania, a Wspólnota Niepodległych Państw oświadcza, że
nie nastąpiło żadne naruszenie
prawa.
2006
2007
19 marca: Łukaszenko wygrywa
wybory. Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie nie
uznaje wyborów, a WNP określa je
jako wolne i przejrzyste. W następnych dniach 10 000 manifestantów maszeruje ulicami protestując
przeciwko wyborom. Młodzi ludzie koczują w namiotach na Placu Październikowym przez całą
noc. Protesty zostają stłumione
przez władze.
25 marca: Dan Voli – dzień wolności. Tysiące ludzi demonstruje
poparcie dla przemawiających
liderów opozycji. Ponad 1000
demonstrantów zostaje aresztowanych.
12 lipca: lider opozycji Aleksander
Kozulin zostaje skazany na pięć
i pół roku więzienia..
16 września: 10 000 ludzi zbiera
się na Placu Październikowym, by
upamiętnić zaginionych. Władze
nie reagują.
Rosja wstrzymuje dostarczanie
Białorusi energii po cenach poniżej wartości rynkowej.
25 marca: Dan Voli – dzień wolności. Zapowiadane są liczne demonstracje.
Ojciec poszukiwany
Białoruski lider ginie bez wieści w tajemniczych okolicznościach. Jego córka daje wyraz swojej żałobie i obchodzi
rocznicę zaginięcia na arenie publicznej. Dżinsowa Rewolucja rzuca wyzwanie ostatniemu dyktatorowi Europy.
36
Ojciec…
Tekst: Valerija Krasowska
Zdjęcia: Charter97.org
Tłumaczenie: Zuzanna
Szybisty
„Drodzy przyjaciele. To mój ojciec, Anatolij Krasowski, a to jego przyjaciel – Wiktor Gonczar. 16 września 1999 roku ich życie prawdopodobnie…” Tymi słowami zaczęłam swoją przemowę w 7 rocznicę zaginięcia
mojego ojca. Za moimi plecami zdjęcia zaginionych,
przede mną 10 000 ludzi. Ludzi, którzy przyszli, aby
podczas Święta Dżinsowej Solidarności, w słoneczny
dzień na placu Bangaloru, uczcić pamięć mojego taty
i 3 innych „zaginionych” Białorusinów. W ich oczach
widziałam współczucie, wsparcie, solidarność. Byłam
poruszona, ale nie tak, jak 6 lat wcześniej, kiedy razem
z moją matką i dwiema innymi osobami znalazłyśmy
się w tej sennej dzielnicy, na ulicy Fabrichnaya, gdzie
widziano mojego ojca po raz ostatni. W tym właśnie
miejscu zorganizowałyśmy spotkanie, upamiętniające
pierwszą rocznicę zaginięcia mojego ojca i Wiktora.
Przez te 7 lat zorganizowano wiele uroczystości ku
pamięci osób, które w brutalny sposób zaginęły na
Białorusi. Za każdym razem, gdy miałam wziąć udział
w takiej akcji, zadawałam sobie pytanie: ile osób przyjdzie? Bałam się, że będę stać na ulicy sama. Dlatego
byłam tak poruszona, gdy przemawiałam do ludzi,
którzy pojawili się na Święcie Dżinsowej Solidarności.
Oni wiedzieli i nie zamierzali zapomnieć o tym, co
przydarzyło się mojemu ojcu... Przybyli, chociaż komunikacja publiczna nie funkcjonowała – jak zwykle, gdy
ma miejsce demonstracja czy protest przeciw autorytarnemu reżimowi Łukaszenki na Białorusi. Przybyli,
nie zważając na to, że dla wszystkich uczniów i studentów zarządzono przymusowe zajęcia dodatkowe,
jak sprzątanie kampusów itd. Użyto wszelkich środków,
aby ludzie nie pojawili się na uroczystości, aby nie mogli uczcić tych, którzy cierpieli dla wolności Białorusi.
W pewnym sensie był to dla mnie szczęśliwy dzień.
Jeśli można mówić o szczęściu, kiedy żyje się w ciągłej
niepewności, nie wiedząc, co stało się z jedną z najważniejszych osób w moim życiu – z moim ojcem.
Tamtą noc pamiętam, jakby to wydarzyło się wczoraj. Tej nocy mój ojciec nie wrócił do domu. Obudziłam
się o czwartej rano i zobaczyłam moją matkę siedzącą
w kuchni. Nawet nie zmrużyła oka. Zapytałam, co się
stało. Czy taty nie ma w domu?
Nie, odpowiedziała. Ma wyłączoną komórkę. Wiktor
też. Ale wracaj do łóżka, wszystko będzie dobrze. Lecz
od tej chwili nic już nie było dobrze. Rano zadzwoniłyśmy na policję. Nie byli zainteresowani udzieleniem
nam jakiejkolwiek pomocy. Musiałam iść na uczelnię.
Tłumaczenie: Zofia Bluszcz
Valerija Krasowska
Dopiero co zostałam przyjęta na studia, a tego dnia
odbywał się wykład gościnny szefa białoruskiego kanału telewizyjnego, Kisela. Moja matka skontaktowała się
z kilkoma przyjaciółmi ojca i Wiktora. Potem wszyscy
razem poszli na miejsce, gdzie zaginieni umówili się
poprzedniego wieczora – do publicznych łaźni na ulicy Fabrichnaya. W okolicy znaleziono potłuczone szkło
z samochodu taty, Jeepa Cherokee, oraz ślady krwi,
która – jak się później okazało – była krwią Wiktora
Gonczara.
Nie potrafię opisać, jak się wtedy czułam. Być może
ujawnił się we mnie instynkt samozachowawczy, bo na
początku nie chciałam brać w tym wszystkim udziału. Dopiero z czasem zaczęłam sobie uświadamiać, co
właściwie się zdarzyło. Wcześniej, nawet przez myśl mi
nie przeszło, że człowiek może tak po prostu zniknąć
bez śladu.. Czekałyśmy z mamą i siostrą, aż tata wróci,
wierząc, że wszystko wkrótce się wyjaśni. Mijały lata,
a mnie zaczęły ogarniać wątpliwości. Czy jeszcze kiedyś zobaczę ojca? Wciąż mam nadzieję.
Szesnastego dnia każdego miesiąca czcimy jego pamięć po tym, jak lider młodzieżowy, Nikita Sasim, zdjął
swoją dżinsową koszulę i zaczął nią wymachiwać podczas rocznicy we wrześniu 2005. Powiewający w powietrzu dżins stał się symbolem rewolucji. Po sześciu latach
upamiętniania wydarzenia, zrozumieliśmy, że rząd nie
Co się stało z Anatolijem Krasovskim i Wiktorem Gonczarem?
Rok 1999 był rokiem bolesnej konfrontacji między
Aleksandrem Łukaszenką i jego przeciwnikami. Trzy
lata wcześniej Łukaszenko przeprowadził ogólnokrajowe referendum, aby dokonać zmian konstytucyjnych.
Chciał zwiększyć swoją władzę nad państwem i przedłużyć swoją kadencję do siedmiu lat. Międzynarodowi
obserwatorzy stwierdzili, że referendum nie spełniało
standardów międzynarodowych a opozycja nie miała
dostępu do wyników.
Anatolij Krasowski, zaginiony
może dłużej wymigiwać się od odpowiedzi. Nikita zdobył w krótkim czasie taką popularność wśród młodych
ludzi, że Łukaszenko nie mógł pozostać obojętny. Pięć
dni przed wyborami, w marcu 2006, Nikitę aresztowano na trzy miesiące, nie wytaczając mu uprzednio żadnego procesu, aby uniemożliwić mu zorganizowanie
młodzieży. Pierwszą rozprawę zaplanowano na 4 maja.
Powodem, dla którego nie pojawiła się milicja, ani
nie zabroniono zgromadzenia musiały być negatywne
reakcje, z jakimi Łukaszenko spotkał się po stłumieniu protestów namiotowych przeciwko sfałszowanym
wyborom. Popularności nie przysporzyły mu też aresztowania 1000 ludzi podczas demonstracji Den Voli,
świętującej niepodległość 25 marca. Nie odważył się
zakazać uroczystości upamiętniających. W mieście
wszędzie wisiały plakaty, w internecie pojawiały się
bannery, na latarniach przyklejano nalepki. Nie było
innej możliwości – z pozwoleniem czy bez – to musiało się wydarzyć. A Łukaszenko obawiał się, że za bardzo
narazi się opinii publicznej. Teraz wszyscy na Białorusi
wiedzą o inicjatywie 16 dnia. Idąc
przez Mińsk, można natknąć się
na graffiti z numerem 16. Także w
innych krajach przeprowadzane są
akcje, tak jak co miesiąc w Polsce
i USA. Regularne zgromadzenia
odbywają się również na Litwie, w
Estonii, Rosji, na Ukrainie, w Czechach, Francji, Szwecji, Belgii, Holandii...
Święto Dżinsowej Solidarności
było wyjątkowe, także z tego powodu, że nie pojawiła się milicja, jak to zazwyczaj bywało
– tak, jak kilka tygodni wcześniej, gdy odwiedziłam
Mińsk. Przyjechałam na comiesięczne obchody dnia
solidarności, które miały tym razem odbyć się przy
ambasadzie rosyjskiej.Na miejscu spotkałam około 10
osób, między innymi moją przyjaciółkę. Przegapiłaś coś
ważnego, powiedziała. Kilka minut temu przyjechała
milicja i 4 busami zabrała większość uczestników. Zanim skończyła opowiadać, przyjechały 4 kolejne busy,
pełne zamaskowanych, wyskakujących z nich jeden po
drugim mężczyzn. Chcieli zaaresztować pozostałych,
którzy zgromadzili się, żeby wyrazić swoją solidarność
w pokojowy sposób. Wszyscy zaczęli uciekać, więc i ja
ruszyłam do biegu. Już po kilku sekundach, zdałam
sobie sprawę, że mi się nie uda. Byli o wiele więksi,
szybsi ode mnie i mieli tyle nienawiści w oczach... Po
prostu się zatrzymałam. Nie spodziewali się tego, więc
pobiegli dalej za resztą uciekających. To mnie uratowało. Przez cały wieczór odbierałam telefony od przyjaciół i znajomych, którzy przeczytali w gazetach, że
aresztowano mnie wspólnie z innymi.
To zainteresowanie przypomniało mi o sporym artykule poświęconym zaginięciu mojego ojca. Ukazał się
jakieś pięć lat temu w bardzo popularnej na Białorusi
bulwarówce „Komsomolskaja prawda”. Nad artykułem
widniało duże zdjęcie, przedstawiające mnie z mamą.
Po publikacji, po raz pierwszy w życiu doświadczyłam
sytuacji, kiedy zupełnie obcy ludzie podchodzili do
mnie na ulicy, żeby wyrazić swoje współczucie i żal. Po
prostu rozpoznawali moją twarz i chcieli zamanifestować w ten sposób, że solidaryzują się z moim cierpieniem. Ale zdarzały się też inne reakcje. Kiedyś weszłam
do supermarketu Centralny (który nota bene mieści
się tuż obok sławnego Placu Październikowego) jedząc
jabłko, które kupiłam w innym miejscu. W jednej chwili zostałam otoczona przez ochronę
sklepu, oskarżającą mnie o kradzież. Ignorując moje wyjaśnienia
i wyraźną różnicę między moim
jabłkiem a tymi, które były w sklepowym asortymencie, zadzwonili
na milicję. Następne 6 godzin byłam przetrzymywana i musiałam
wysłuchiwać kierowanych do mnie
gróźb i sprośnych „dowcipów”, jak
np.: „Zaraz zobaczysz, co stanie się
z twoją przemądrzałą buźką” lub
„Mamy całą noc, aby się z tobą zabawić”. Oni także rozpoznali mnie ze zdjęcia i postanowili dać mi do zrozumienia, kto tu rządzi. Nie czułam strachu. Wiedziałam,
że nie zrobią nic poza gadaniem. Przygnębiała mnie
jedynie świadomość, że nie zostaną ukarani za pozbawienie mnie wolności na tyle długich godzin.
Powróćmy do Święta Dżinsowej Solidarności. Po
mojej wstępnej przemowie, wystąpieniach innych liderów demokratycznych i mowie końcowej lidera
opozycji Aleksandra Milinkiewicza, odbył się wielki
koncert białoruskiej grupy rockowej, która normalnie nie ma możliwości występowania na tutejszych
scenach. Nie zaprasza się ich na inne koncerty, ponieważ nie są wystarczająco lojalni wobec dyktatury. Na
zgromadzeniu spotkałam wielu ludzi, których
Nie odważył się
zakazać uroczystości
upamiętniających.
Według starej konstytucji wybory prezydenckie powinny się odbyć w 1999 roku. Były parlament planował przeprowadzenie wyborów, ignorując dyktat nowej
wersji konstytucji. Nowe wybory prezydenckie - po pięciu, a nie po siedmiu latach – nie tylko zagroziłyby
pozycji Łukaszenki, ale także udowodniłyby, że nowa
konstytucja została uchwalona niezgodnie z prawem.
Wictor Gonczar, zaginiony
Wiktor Gonczar, wicemarszałek Rady Najwyższej
wraz ze swoim przyjacielem, wybitnym publicystą Anatolijem Krasowskim, który po części wspierał finansowo ruch opozycyjny na Białorusi, zostali poddani inwigilacji, założono podsłuch na ich telefony. Inwigilacja,
podsłuchy – wszystko to oficjalnie zakończyć się miało
16. września 1999 roku – na krótko przed zaginięciem
Gonczara i Krasowskiego.
37
38
nie widziałam od lat. Wśród nich był też mój kolega
z liceum, Denis, którego skazano na 15 dni więzienia,
ponieważ był jedną z osób, którzy po „wyborach”, tego
lodowatego marca 2006 roku, pozostali w namiotach
na Placu Październikowym. Znałam go jako człowieka
spokojnego usposobienia, jednego z tych, którzy nie
opowiadają o sobie. Aż tu nagle natknęłam się na jego
imię w gazetach. Był jednym z aresztowanych na placu,
który odmówił przyjmowania jedzenia podczas całego
okresu aresztowania. Wtedy dotarło do mnie, że ten
niepozorny kolega z klasy był jednym z nas! Podczas
uroczystości zdradził mi kilka historii o swoich przeżyciach. Więźniowie, jak wspominał, cały czas opowiadają sobie dowcipy. A pobyt w więzieniu jest odpłatny!
Kilka dni po odzyskaniu wolności przysłano mu rachunek za pobyt w celi. Śmialiśmy się z tego, że miał
zapłacił rządowi za usługi hotelowe, a nie dostał nawet
zniżki za rezygnację z wyżywienia. Później przyznał, że
wywiązał się ze zobowiązania, żeby nie popaść w jeszcze większe tarapaty. W tym samym czasie organizacje broniące praw człowieka zwróciły pieniądze 1000
aresztowanych osób. Denis zapłacił 40 dolarów – to
duża suma na Białorusi. Podczas strajku głodowego
schudł 15 kilo i musiał potem iść do lekarza. Nie mógł
oczywiście powiedzieć, dlaczego tak bardzo stracił na
wadze. Wytłumaczył lekarzowi, że chciał schudnąć. Po
dwóch tygodniach zrozumiał, że podjął niesłuszną decyzja i postanowił zasięgnąć profesjonalnej porady, jak
może wrócić do normalnej diety.
Większość uczestników Święta Dżinsowej Solidarności przyszła w dżinsach. W powietrzu powiewały
dżinsowe koszule, symbolizujące flagi wolności. Na
godzinę przed zakończeniem obchodów wyłączono
prąd. Powiedziano nam, że zdarzyła się „awaria”, ale tak
naprawdę wiemy, że władze specjalnie spowodowały
utrudnienia. Ludzie nadal głośno śpiewali, palili świece, miał nawet miejsce prawdziwy pokaz sztucznych
ogni! Na zakończenie, na scenie pojawili się muzycy,
między innymi Krama, Neiro Dubel i Tovarish Mauzer i zaprezentowali swoje przeboje. Piosenka kończąca
dzień uczczenia pamięci mojego ojca zakończyła się
słowami: „W naszym mieście wielu ludzi zostało zepchniętych do podziemia, ale Białoruś wkrótce będzie
wolna!”. I to właśnie czułam w tamtej chwili.
16 IX 2006, uroczystość upamiętniająca: Lider Opozycji Aleksander Milinkewicz żąda wolnej Białorusi (zdjęcie po lewej).
Agencje egzekwujące prawo rozpoczęły w tej sprawie dochodzenie, jakkolwiek wszystkie znane dowody
zebrali ochotnicy.Wśród dowodów były między innymi
fragmenty przedniej szyby samochodu znalezionego
na ulicy Fabrycznej w Mińsku, należącego do Krasowskiego. Odkryto także ślady krwi, niezależna ekspertyza wykazała, że była to krew Gonczara.
Od 2000 roku Organizacja Narodów Zjednoczonych wydała szereg rezolucji w kwestii Białorusi, w celu
przeprowadzenia dochodzenia w sprawie tajemniczych
zniknięć. Ostatnia z nich ukazała się szóstego stycznia
2006. Jak dotąd nic się jeszcze nie wydarzyło.
„Łukaszenko nigdy
nie dotrzymał słowa”
Jeanine Hennis-Plasschaert jest członkiem grupy Porozumienia Liberałów i Demokratów na rzecz Europy
(ALDE) w Parlamencie Europejskim. Indigo zapytało holenderską europarlamentarzystkę o sytuację na
Białorusi i jaką politykę wobec niej powinna prowadzić Unia.
39
„Rok temu sytuacja na Białorusi była jasna. Dyktator Aleksander Łukaszenko trzymał w żelaznym uścisku cały kraj i miał wystarczającą władzę, aby podporządkować sobie słabą i podzieloną opozycję. W marcu
2006 roku udało mu się stłumić protesty po ewidentnie sfałszowanych wyborach. Zachował silną pozycję
na szczycie i doprowadził do poczucia frustracji u liderów opozycji. Kilka lat temu wydał rozkaz wykonania kilku egzekucji politycznych. Teraz, po wyborach
2006, na pięć i pół roku umieścił w więzieniu jednego
z liderów opozycji, Aleksandra Kazulina.”
„Gospodarka Białorusi była stabilna. Kraj zajmuje
się rafinowaniem ropy pochodzącej z Rosji i sprzedaje ją do Unii Europejskiej po cenach rynkowych. Poza
tym, białoruska produkcja drewna ma duże znaczenie
gospodarcze dla UE. Aleksander Łukaszenko był w dobrych stosunkach z Putinem i odnosił sukcesy w satysfakcjonowaniu Unii w zakresie dostaw energii. Dodatkowo, kraje UE nie chciały obrazić Putina. Dlatego też
do Łukaszenki podchodzono ostrożnie.”
Zły koń
„Ponieważ Putin wykorzystuje swoją władzę nad
dostawami ropy i gazu w Rosji jako broń polityczną,
sytuacja dotycząca Białorusi stała się niejasna. Ustalone role uległy zmianom i wszyscy gracze muszą zająć
nowe pozycje. Putin zaczął jako pierwszy, podwyższając
od 1 stycznia 2007 roku znacznie ceny ropy i gazu dla
Białorusi. Teraz dyktator Łukaszenko uważa, że Putin
okazuje mu za mało szacunku. Jeszcze w zeszłym roku
Łukaszenko starał się o stworzenie unii między Rosją
a swoim krajem. Taka możliwość jest teraz wykluczona.
Dyktator stracił wiarę w to, że otrzymałby dużą władzę
w tym sojuszu. Teraz Łukaszenko ostrożnie spogląda
na zachód. Wobec prasy wypowiedział się następująco:
‘Szybko się uczę. Postawiłem na niewłaściwego konia.’
To obudziło nadzieję wśród wielu europejskich przywódców, że może Łukaszenko się zmienił. Moim zdaniem to jednak bardzo niebezpieczna myśl. Łukaszenko nigdy nie dotrzymał słowa i pewnie w przyszłości
też tego nie zrobi. No i wciąż zdecydowanie nie życzy
sobie, aby ktokolwiek wypowiadał się na temat spraw
wewnętrznych kraju.”
Trzeba naciskać
„Po sfałszowaniu wyborów w 2006 roku, Unia Europejska podjęła pewne działania. Łukaszenko i jego ważni przyjaciele nie mogą już swobodnie podróżować do
krajów Unii Europejskiej. Studenci, którzy są często aktywnymi działaczami opozycyjnymi i stoją wobec problemów politycznych na Białorusi, mogą kontynuować
naukę w Unii Europejskiej. Szczególnie Polska nalegała
na stworzenie takiej możliwości. Oczywiście Unia mogła i powinna zrobić dużo więcej. Komisarz europejski,
Verera Waltner, która zajmuje się kontaktami z krajami
ościennymi, jest bardzo ostrożna w sprawach dotyczących Łukaszenki. Zazwyczaj Unia Europejska wspiera
tylko te organizacje, które są oficjalnie zarejestrowane
w jednym z krajów członkowskich. Jednak na Białorusi funkcjonowanie organizacji walczących o wolność i
demokrację jest niemożliwe. Odmawia im się rejestracji
w tym państwie. Verera Waltner mówi: „Czym się martwicie? Takie są zasady w Unii Europejskiej i nic nie
trzeba w tej kwestii zmieniać”. Zaledwie miesiąc temu,
pod naciskiem Parlamentu Europejskiego, zaakceptowała ostępstwo od obowiązującej normy na korzyść
organizacji białoruskich. PE nie będzie sprawiał trudności. Nie uważamy, że Europa nagle powinna stać się
przyjazna dla Łukaszenki. UE zrobiła użytek z narzędzi
gospodarczych celem wywarcia presji na Łukaszence,
nie zagrażając tym samym ludności kraju. I jesteśmy
zdania, że powinna wywierać większy nacisk na dyktatora, aby ten wypuścił więźniów politycznych na wolność. Rada Europy dała dobry przykład. Przewodniczący Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy, René
van der Linden, odwiedził Białoruś na początku tego
roku. Przedstawił tam plan, rozpoczynający się uwolnieniem więźniów politycznych. Białoruś oświadczyła,
że takich u siebie nie ma. Rada Europy zaproponowała,
aby wysłać grupę delegacyjną, która sprawdzi, czy są
tam przetrzymywani więźniowie polityczni i jeśli tak
– kim są. Sprawozdanie delegacji powinno być wiążące. Białoruś musi teraz ustosunkować się do propozycji. Byłoby dobrze, gdyby Unia Europejska wyrażała
głośniej swe opinie i poparła plan Rady Europy. Teraz
działa bardzo powoli, a kraje członkowskie są aktywne
z pobudek indywidualnych. Szczególnie teraz powinny
pracować zdecydowanie i wspólnie!”
Rozmowa: Joeri Oudshoorn
Tłumaczenie: Zuza Szybisty
Wirtualny
obłęd
Pod koniec grudnia Front Narodowy
– skrajnie prawicowa francuska partia polityczna – pochwaliła się otwarciem nowej siedziby
w Second Life, internetowym wszechświecie,
gdzie każdy może tworzyć awatary, przedmioty i budynki. Ekstremiści nie napotkali tam na
wielu zwolenników. Według amerykańskiego
dziennikarza, Wagnera Jamesa Au: (1) „Po tym,
jak Front National zapuściła korzenie, powstały co najmniej dwie grupy – antiFN i SL Left
Unity, które się jej przeciwstawiały. Mieli afisze
i T-shirty oraz billboardy, które umieszczali
na gruntach sympatyzujących z nimi sąsiadów, wyrażających jasno, że pojawienie się FN
w świecie Second Life jest zdecydowanie niemile widziane.”
SL zezwala swoim użytkownikom na tworzenie przedmiotów i aktywną interakcję
z wirtualnym światem, co wiąże się również
z niszczeniem innych obiektów. Zgodnie
z oczekiwaniami, demonstracje szybko nabrały
agresywnego charakteru. Zaczęło się od strzałów, które wkrótce zmieniły się w eksplozje oraz
stałą wymianę ognia, po czym: „jeden przedsiębiorczy powstaniec zrobił świńskie granaty,
umocował każdy na latającym spodku i posłał
kilka z nich w kierunku siedziby Front Narodowy, gdzie świńskie szrapnele eksplodowały
z efektem rozpryskowym”. Walki trwały jeszcze
tydzień, aż 15 stycznia cały budynek FN zniknął z powierzchni ziemi.
Na pierwszy rzut oka brzmi to dobrze:
w wirtualnym świecie nikt nie wspiera ekstremistów i ludzie z całego świata łączą się, aby
ich wykopać! Lecz FN nie znalazła się w SL,
aby zdobyć nowych wyborców. Pojawili się, by
zdobyć darmową reklamę i dostali ją. O całej
historii pisało wiele gazet we Francji, ale też
i w wielu innych krajach.
miała ścisły związek z prawdziwym światem.
27 stycznia amerykańscy użytkownicy SL, grupa Netroots, zorganizowała protest przeciwko
wojnie w Iraku. Według koordynatorów, do demonstracji dołączyły awatary z 7 innych krajów
(2). Brzmi wspaniale. Tyle, że na demonstracji
pojawiło się ledwie 120 osób i była ona jedynie
sposobem na okazanie wsparcia przeciwnikom
wojny w świecie rzeczywistym, a nie stanowiła
wydarzenia jako takiego.
Kolejny przykład: w grudniu 2006 roku
hiszpańska organizacja charytatywna, Mensajeros de la Paz („Posłańcy Pokoju”) wykorzystała
SL, aby zebrać fundusze na swoją działalność.
Stworzyła wirtualnego bezdomnego z szyldem, proszącego o pieniądze. Po tygodniu
bezdomny awatar zebrał ok. 30 euro, co jest
dalekie od sukcesu. Jednak, jak powiedział
przedstawiciel organizacji: „Najważniejszym
celem nie są pieniądze, lecz zwrócenie na
siebie uwagi.”
Jedno jest jasne: nieważne, czy wydarzenia inicjowane są przez rezydentów czy
przez rzeczywistych ludzi – to, co dzieje się
w SL to przeważnie PR-owskie działania
pod przykrywką. Problemem tutaj jest fakt, iż
potrzeba było tak silnych bodźców, jak wojna
i faszyzm, aby poszczególne osoby względnie dobrze się zorganizowały, podczas gdy
prawdziwe organizacje, korporacje i nawet
kraje mogą wykreować wydarzenia wielkiej
wagi w odstępach tygodniowych.
Ku zdziwieniu wielu osób, 29 stycznia
Szwecja ogłosiła, że
niedługo
otworzy
pierwszą na świecie wirtualną ambasadę mieszącą
się w internetowym uniwersum
gry Second Life.
Jednak inicjatywa
nie wyszła od Ministerstwa
Spraw
Zagranicznych tego
kraju, lecz od Instytutu
Szwedzkiego,
instytucji promującej
państwo. Jednak wirtualna ambasada nie
wydaje wiz i nie pracuje jak typowa instytucja
tego typu. Jej celem jest
informować rezydentów
SL o Szwecji i przedstawić ją jako nowoczesny
kraj.
Dobra reklama
O to właśnie chodzi w Second Life – o public
relations. Grę stworzono po to, aby działy się
w niej rzeczy warte wzmianki w gazetach i by
Wielki biznes
Szwecja jest pierwszym krajem, który ma swoje
przedstawicielstwo w grze Second Life, natomiast wiele korporacji już zwoływało tam obra-
Second Life daje drugą tożsamość, całkowitą ucieczkę w udawanie, życie w życiu. Ale, tak jak
prawdziwe, to życie jest pełne
żądnej pieniędzy szarańczy.
40
Wirtualny obłęd
Tekst: Martin Lafréchoux
Tłumaczenie: Karina Wojas
Europejscy użytkownicy SL:
Francja 12,73% • Niemcy 10,46%
Wielka Brytania 8,09% • Holandia 6,55%
Hiszpania 3,83% • Belgia 2,63% • Włochy 1,93%
dy bądź znalazło dla siebie kolejny rynek zbytu. Podążając za przykładem tak dużych firm
jak IBM czy Adidas, holenderska grupa bankowa ABN otworzyła swoją filię w SL w grudniu
2006 roku. Póki co nie oferuje usług bankowych, lecz prowadzi „doradztwo finansowe”.
Od października 2006 roku szanowana brytyjska agencja informacyjna Reuters ma swoją stałą siedzibę w SL. Podczas Światowego
Forum Ekonomicznego w Davos (Szwajcaria)
reporterowi Reutersa udało się przeprowadzić
wywiady z prezesami EasyJet’a i Skype’a, jak
też i z licznymi pracownikami zarządzającymi
na wysokim szczeblu.
Niemiecki koncern wydawniczy, Axel Springer, poszedł nawet o krok dalej: od grudnia
2006 roku wydaje tabloid o nazwie AvaStar,
istniejący wyłącznie w SL. A jeśli istnieją dziennikarze, powinni też mieć o czym
pisać? Otóż nie. AvaStar nie sprzedaje się
zbyt dobrze. W przeciwieństwie do prężnie
prowadzonych interesów i działalności PR,
SL posiada zadziwiająco małą ilość użytkowników. W grze zarejestrowało się ponad
3 miliony osób, lecz według informacji podanych przez Guardian (3) tylko 100 000
graczy uczestniczy w grze aktywnie i spędza
dużą ilość czasu w wirtualnym świecie. Mniej
niż 60 000 użytkowników posiada płatne konta.
W lutym producent gry, Linden Lab ogłosił
na swojej stronie internetowej (4),
że po raz pierwszy 30 000 użytkowników połączyło się z grą
w tym samym czasie. Biorąc
jednak pod uwagę, że powierzchnia SL jest większa,
niż Monachium, musiało
być tam nieco pusto. Liczby te pokazują, że obecność korporacji w SL nie
ma na celu wykorzystania
wirtualnego rynku. Firmy
otwierają tam swoje sklepy, ponieważ gra jest prostym sposobem skierowania
uwagi mediów na produkty,
które w innym przypadku by
zignorowano.
Użytkownicy w centrum uwagi
Jest to możliwe, ponieważ
Linden Lab sprawił, że wielu
dziennikarzy pisze o Second
Life. Najważniejszą przyczyną jest waluta, stworzona na
potrzeby gry. SL wykorzystuje
„prawdziwe pieniądze” w tym znaczeniu, że
można wymieniać wirtualną walutę na prawdziwą. W maju 2006 roku rezydentka SL, Anshe Cheung znalazła się na okładce Business
Week, ponieważ stała się „pierwszą milionerką w Second Life”. Mimo że Cheung pocho(1) nwn.blogs.com
(2) rootscamp.pbwiki.com
(3) guardian.co.uk
(4) lindenlab.com
(5) terranova.blogs.com
(6) getafirstlife.com
dzi z Niemiec, siedziba jej firmy znajduje się
w Chinach. Przedsiębiorstwo zajmuje się budową i sprzedażą wirtualnych nieruchomości
w SL i zatrudnia obecnie 23 pracowników.
Jednak szybki rzut oka na oficjalne statystyki
SL pokazuje, że istnieje niewiele, mniej niż tysiąc awatarów, zarabiających ponad 100 i tylko
kilkanaścioro zarabiających ponad 1000 euro
miesięcznie. (5).
Niewątpliwie Linden Lab perfekcyjnie dba
o własny wizerunek. Gdy w sieci pojawiła się
dość złośliwa parodia SL o nazwie Get a First
Life (6), firma nie starała się o zamknięcie
strony, lecz oficjalnie udzieliła autoryzacji.
Ten zaskakujący krok pokazał wszystkim, że
producent ma poczucie humoru, co w rezultacie przyciągnęło większą liczbę użytkowników.
Jednak popularność gry nie potrwa wiecznie. Jak na ironię, korespondent Reutersa w SL
opublikowal niedawno wywiad wieszczący
koniec Second Life. Według firmy konsultingowej Gartner Group, SL zbliża się do tego,
co nazywamy „Szczytem Wyśrubowanych
Oczekiwań”, co oznacza, że niedługo można
spodziewać się końca popularności tej gry.
Zgodnie z powyższą teorią Linden Lab ma
nadzieję, że zanim zachwyt opadnie, producenta kupi większa firma. Obecnie rezydenci SL nie są więc klientami Lindena. Są jego
produktem. Co się zaś tyczy potencjalnych
kontrahentów, analityk z Gartner Group, Steven Prentice sugeruje, że „Google byłby najlepszym nabywcą”. Pomysł nie jest wcale od
rzeczy, ponieważ pionier wyszukiwarek kupił firmę reklamową Adscape, która istnieje
w grze.
Taki zakup musiałby jednak nastąpić
szybko, ponieważ rezydenci coraz częściej
skarżą się na słabą jakość hardware’u (gra
bywa bardzo wolna) i inwazję PR-owców oraz
sprzedawców. Jeśli Linden Lab chce, aby SL
spełniało oczekiwania, powinien bardziej
skoncentrować się na graczach, a mniej na
korporacjach. Pod koniec lutego tzw. Armia
Wyzwolenia Second Life zbombardowała
wirtualne sklepy Reeboka i American Apparel żądając, aby awatary mogły objąć większą
kontrolę nad wirtualnym światem. Niedługo
może on stać się miejscem pełnym sprzedawców próbujących zbyć swoje produkty nieistniejącym klientom.
41
Hey, baby!
Erotyczne sygnały między kawą a papierosami... ile potrafimy dostrzec?
Hiszpania
Nie igraj z Hiszpanami. Nie próbuj nawet zawiesić
wzroku na jednej z jej przyjaciółek. Nie próbuj też
tańczyć z jego kolegą, chyba, że zależy ci na awanturze lub na zakończeniu znajomości. Hiszpanie mają
tak zwaną ‘gorącą krew’. Kochają lub nienawidzą.
Oddadzą duszę i ciało za miłość. Od swej drugiej
połówki wymagają tego samego.
Włochy
42
Hey, baby!
Tekst: Irene Sacchi
Ilustracje: Anne Buch
Tłumaczenie: Paulina
Wereszczyńska
Jeśli nie zauważasz, że jesteś podrywany przez Włocha czy Włoszkę, mówi się wtedy, że „masz oczy
przysłonięte szynką”. Włoska kokieteria jest oczywista i szczera. Włosi nie wahają się użyć zwrotu „ciao
bella” przy każdej możliwej okazji. We Włoszech
wszystko mówi się drukowanymi literami, a cele są
jasno określone. Chłopcy stawiają drinki, dziewczyny
proszą o papierosa. Ale jeśli zobaczysz dwóch chłopaków całujących się w policzek, nie myśl, że masz
do czynienia z flirtem, to tylko zupełnie platoniczne
pożegnanie.
Grecja
Wszyscy wiemy, że Grecy są gościnni, tańczą sirtaki
i jedzą trochę za dużo czosnku. Kultura, antyczne zabytki i romantyczne przechadzki po plaży to dobry
pomysł na podryw. Wszyscy zamieniliby się wtedy
w Platona, Einsteina a nawet Szekspira, tylko po to,
by oczarować kobietę. Nie wspomnę o serenadach,
które znów są w modzie.
Polska
Bułgaria
Dziewczyna na środku parkietu w bułgarskim klubie
zadziała lepiej niż miód na pszczoły. Zostanie zaatakowana przez niezliczoną liczbę amatorów szukających
kobiety na jedną noc. Jeśli nie jesteś stworzony do walki
z trzema tysiącami przeciwników lub gdy zależy ci na
dłuższym związku, zwróć się do kolegi i zorganizujcie
razem imprezę. Dziewczyny będą bardziej pewne siebie, niezbyt głośna muzyka pozwoli wam porozmawiać,
poza tym nie będziesz musiał współzawodniczyć ze
stadem dzikich bestii. Chcecie zaproponować coś do
picia? Nic prostszego – popularna Flirting Vodka.
Jak flirtować w nieśmiałej, zamkniętej w sobie Polsce? Punkt pierwszy: pójdź gdzieś, gdzie można tańczyć. Punkty od drugiego do dziesiątego mają związek z piwem. Jedenasty to muzyka. Musi być głośna
– tak głośna, że pozwoli tylko na wymianę numerów
telefonów i najprostszych informacji – dłuższa pogawędka grozi utratą głosu. Na kolejne spotkanie
można już udać się w nieco cichsze miejsce: do kina,
kawiarni lub na koncert (z zatyczkami do uszu).
Szwajcaria
Holandia
Wynalazcy takich delicji jak fondue czy czekolada
(i czekoladowego fondue, skoro już o tym mowa)
muszą być dobrymi podrywaczami. Mieszkańcy
tego małego kraju mają reputację nieśmiałych, kiedy przychodzi do randek. Ten bezpodstawny mit
(widzieliście kiedyś, jak Szwajcarzy trzymają swoje
drinki?!) może pochodzić od obcokrajowców, którzy
nie potrafią posługiwać się właściwym kodem. Poproś szwajcarską piękność lub przystojniaka o posiłek, a dostaniesz kolację i nic więcej. Jednak jeśli poprosisz o egzotyczną, na przykład indyjską potrawę,
wieczór stanie się pikantny, zanim się obejrzysz.
Holendrzy, znani jako single oraz dobrzy pracownicy, odkryli nowy trend w dziedzinie flirtowania.
Supermarkety dla samotnych stają się coraz bardziej
popularne, nie tylko dlatego, że oferują szybkie gotowe dania, ale też dlatego, że funkcjonują jako miejsca spotkań. Od zakupów do romantycznej kolacji...
droga krótka.
43
Portugalia
Niemcy
Gdzie się podziały stereotypy? W pubie dziewczyna
podchodzi do faceta i stawia mu piwo. Następnego
dnia to samo dzieje się z kawą w kawiarni. To nie rewolucja nimfomanek. Pierwszy kontakt z Niemcem
jest najtrudniejszy. Kawa to tylko pretekst; będziesz
musiała zaangażować cały swój dowcip i inteligencję, by złamać szyfr. Oni skupiają się na rozmowie
– jeśli zaliczysz ten test, może nawet będziesz mogła
postawić mu piwo następnym razem.
Belgia
Zapomnij o samotnym wypadzie do klubu lub baru.
Takie techniki mają sens tylko na południu, ewentualnie na wschodzie Europy. W Belgii skończysz
pijany rozmawiając z barmanem i w zasadzie tylko
prosząc o kolejne piwo (nie są oni zbyt rozmowni).
Co więc takiego robić? Pogódź się z tym, że tubylcy
są trudni i zapisz na kurs językowy. Tutaj integracja
jest na najwyższym poziomie i wylądujesz na randce
zanim zdążysz mrugnąć.
Prawdziwi dżentelmeni. Otwierają drzwi samochodu, pomagają założyć płaszcz, płacą za kolację. Mącą
w głowie, gdyż zachowują się tak w stosunku do
wszystkich. To ich gra. A jeśli na ulicy ktoś zawoła
cię po imieniu, a potem okaże się, że zostałaś pomylona z kimś innym, nie wierz. To tylko pretekst do
rozmowy.
Turcja
Turcja to kraj dla zawodowców. Jeśli zdarzyło ci się
sprawdzić w krajach bardziej odpowiednich dla nowicjuszy, może dasz sobie radę tutaj. Nie żałuj czasu
i zaplanuj wszystko dokładnie. Najpierw musisz zdobyć przychylność rodziców pożądanej osoby, przede
wszystkim ojca. Następnie zrób rekonesans. W Turcji lekcje lub domy przyjaciół są głównym miejscem spotkań. Osoba, którą się interesujesz, może
też np. studiować. W takim przypadku porozmawiaj
z odpowiednim wykładowcą i zobacz, czy na jakichś
zajęciach dasz radę usiąść koło obiektu zainteresowania. Może po czterech-pięciu latach przełamiesz
lody i zyskasz nadzieję na spotkanie tylko we dwoje.
Z drugiej jednak strony sytuacja w Turcji zmienia
się ostatnio bardzo szybko, zwłaszcza w miastach.
Być może warto zatem poczekać.
44
Żyj wolno…
Tekst/Zdjęcia: Silvia Cravotta
Tłumaczenie: Paulina
Wereszczyńska
Żyj wolno,
umieraj staro
Europa odnalazła swoją fontannę młodości:
Silanus jest jedną z czterech wiosek na świecie, gdzie starsi ludzie żyją dłużej niż gdziekolwiek indziej. Ich sekrety? Owce, szczęście
i oliwa z oliwek.
Odpowiedź na pytanie „jak żyć wiecznie?” nigdy
nie była na wyciągnięcie ręki. Przez wieki ludzie poszukiwali jej niepotrzebnie w najbardziej oddalonych
zakątkach świata, podczas gdy teraz wystarczy wsiąść
do samolotu i polecieć na Sardynię.
W sercu tej śródziemnomorskiej wyspy znajduje się
Silanus, miasteczko zamieszkałe przez trochę ponad
2300 dusz tworzących jedną z najdłużej żyjących populacji na świecie. Populację ludzi, którzy swą historię
wypisaną mają na twarzy. Tak jak Michele Mura: jego
zmarszczki przedstawiają życie pełne pracy i zmęczenia.
Jednak podczas rozmowy rozluźniają się ukazując, że
i tak w głębi nie przejmuje się życiem. Tiu Micheli, jak
go nazywają, nosi za duże w stosunku do swojej drobnej
figury spodnie, na nogach ma duże kalosze. Nad jego
głową niebo, pod nogami oślepiająca zieleń, a dookoła
same owce. Każdego dnia swojego osiemdziesięciotrzyletniego życia prowadzi zwierzęta na pastwisko i uprawia winnicę. „Wiejskie powietrze jest moim zdrowiem”,
opowiada. Przyznaje, że czuje się jak na emeryturze,
ponieważ między innymi dzięki pomocy syna pracuje
mniej niż w młodości. Również dla siedemdziesięciosiedmioletniego Tonino Tola, chłopczyka w porównaniu ze swoimi rodakami, młodość oznaczała wiele
pracy. Każdego dnia razem ze swoją oślicą przemierza
kilometry, by być blisko owiec i krów, z którymi czasami spędza nawet noc ze strachu przed częstymi w tej
okolicy kradzieżami. „Potrzeba pasji w tym co się robi”,
tłumaczy doświadczony Tonino, „nawet w pracy. Wielu spośród tych, którzy pracowali mniej ode mnie, jest
dużo bardziej zmęczonych.” Wymienia z nonszalancją
swoją dietę: mięso, ser, wino „nieddu”, czyli czerwone
– takie, które robi sam i warzywa z własnego ogródka.
Wielu Sardyńczyków zaczęło prowadzić ogródki warzywne gdy w ich portfelach pojawiło się euro. Na myśl
o takiej diecie każdy mieszczuch zblednie – same ryby
i chleb pełnoziarnisty – a tutaj w Silanus wydaje się
ona być eliksirem długowieczności. Nawet problemy
z pamięcią pojawiają się tu bardzo późno: Tonino może
godzinami rozmawiać rekonstruując drzewa genealogiczne swoich bliskich lub opowiadając przygody wujka pilota z czasów drugiej wojny światowej. Papierosy?
Mało, głównie z braku pieniędzy. Lekarstwa? Jeszcze
mniej i tylko jeśli jest potrzeba, na przykład w przypadku grypy. Najgorszy medykament, który może się
przydarzyć, to antybiotyk.
A przecież Silanus jest miasteczkiem, jakich wiele
na Sardynii: dużo zieleni, mało ludzi na ulicach i powietrze, którym warto oddychać. Naukowcy z Narodowego Instytutu Starzenia się ze Stanów Zjednoczonych
wymienili Silanus jako jedyne w Europie miejsce posiadające receptę na piękną starość. Wskazali też na
wyspę Okinawa (Japonia), miasto Loma Linda (Kalifornia) oraz Kostarykę. Nie byli w stanie jednak wytłumaczyć wysokiej liczby dziewięćdziesięcio i stulatków
zapełniających Silanus – tą malutką miejscowość ukrytą między wzgórzami Marghine, w prowincji Nuoro.
Według gminnych statystyk Silanus powinno być pięć
razy większe, by móc chwalić się przynajmniej jednym
mieszkańcem mającym ponad sto lat. Mimo to, gdy
w innych zakątkach świata na cztery kobiety przypada
jeden stuletni mężczyzna, tutaj statystki przechylają się
na korzyść mężczyzn. Na dwóch stuletnich mężczyzn
przypada jedna kobieta.
Spokojne życie bez stresu i bez chorób, jedzenie,
pochodzące z własnej ziemi, którą trzeba każdego dnia
uprawiać (to nie to samo co jogging albo siłownia!)
– oto magiczna metoda na to, jak dotrwać do setki
w dobrej formie. Prawdą jest, że wspaniałe zdrowie
oraz aktywne życie tych dziadków jest także kwestią
genów. Geny, kształtowane przez odizolowanie, są najprawdopodobniej podstawą długiego życia Sardyńczy-
45
ków. Właśnie nad tym problemem od 10 lat pracują
naukowcy z Uniwersytetu w Sassari, realizując projekt
naukowy AkeA (od a kent’annos, od stu lat, tradycyjne
życzenie Sardyńczyka) w celu odkrycia klucza do tajemnicy długowieczności.
„Z pewnością czynnik genetyczny ma znaczenie”,
potwierdza członek rady Silanus, Gigliola Congiu,
nad talerzem pysznego owczego sera – ale nie zapominajmy, że są to osoby, które zwłaszcza w okresie wojny
jadły mało. Teraz kontynuują prowadzenie umiarkowanego życia. Przede wszystkim jednak mają wokół siebie
bliskich, co powoduje, że czują się jeszcze potrzebni.
Sprzyjające środowisko społeczne jest jak klosz, chroniący starców z Silanus przed widmem samotności,
która towarzyszy wielu emerytom z miast. W efekcie
nie ma tu domów opieki dla starców. Nie ma nawet
potrzeby, by takie ośrodki tu powstawały.
Zupełnie inaczej spostrzega to Francesco Nieddu,
założyciel organizacji Pro Loco1 i były burmistrz, który
mówi o doborze naturalnym. „Osiemdziesięciolatkowie
i dziewięćdziesięciolatkowie są osobami, które przeżyły
malarię, atakującą te okolice. Są to więc osoby fizycznie
bardziej odporne. Nie jest jednak powiedziane, że ich
dzieci pójdą w ślady przodków.”
Zwłaszcza, że teraz to ojcowie często pomagają dzieciom. Tak jak robi to Stefano Cossu, dziewięćdziesięciotrzylatek o twarzy dziecka. Kiedy kończy pracować
z Andreą w owczarni, udaje się do drugiego syna, Angelo, piosenkarza. Razem występują w „canto a tenore”, typowej dla Sardyńczyków muzycznej uroczystości,
ogłoszonej Dziedzictwem Ludzkości UNESCO. Pracują nawet razem nad płytą. Z pozoru nieufny, uśmiecha
się uprzejmie i bez wstawania od stołu w swojej kuchni, otwiera usta i zaczyna śpiewać stanowczym i głębokim głosem. Długowieczność daje do myślenia. Jest
nawet, a może i przede wszystkim kwestią głowy. Nieuchronny los i ironia wydają się być zapisane w genach
tych staruszków. Andreana Penduzzu, dziewięćdziesięciopięciolatka, siedzi przed kominkiem otulona czarnym szalem. Na początku wydaje się być niezadowolona z konieczności opowiadania o sobie. Wystarczy jej
jednak chwila, by jak każdy szanujący się Sardyńczyk,
1
Pro Loco – typowa dla miejscowości turystycznych organizacja, której celem jest sprzyjanie aktywności kulturowej
i rozwojowi turystyki, a także podtrzymywanie ich.
otworzyć się przed swoim gościem, wygłaszając rozbrajające riposty i ukazując energię, która niejednego
trzydziestolatka wpędziłaby w kompleksy. Wokół niej
wszyscy są rozbawieni. Dzieci i wnuki dzień po dniu
prześcigają się w jej rozpieszczaniu, wydłużając w ten
sposób jej życie.
„Oczywiście, geny są odpowiedzialne za długość życie”, tłumaczy doktor Hennig, prezes niemieckiej Fundacji przeciw Starzeniu się. „Jednak to, czy w wieku
siedemdziesięciu lat trzymasz się ledwo na nogach, czy
jesteś w dobrej formie, wynika z twojego stylu życia.
W rzeczywistości dobre starzenie się jest jak oszczędzanie na emeryturę. Najpierw zaczyna się żyć w zdrowy
sposób. Z biegiem czasu pojawi się mniej problemów.”
Naprawdę cenna i łatwa rada do przestrzegania
w małej społeczności, takiej jak Silanus. Prawdziwym
wyzwaniem dla naszego pokolenia będzie życie w metropoliach, wśród smogu i pod presją czasu. Czy uda
nam się ten pojedynek zwyciężyć? Odpowiedź pojawi
się nie wcześniej niż za pół wieku.
Europa siwieje. Stary Kontynent wiedzie
prym w liczbie mieszkańców w podeszłym
wieku. Dla nikogo czas się nie zatrzymuje:
w 2005 roku 15,9 procent europejskiej populacji miała ponad 65 lat, a według prognoz do 2050 ta liczba ma osiągnąć 27,6%.
Wartość, jaką rosnąca liczba starszych ludzi niesie społeczeństwu, idzie w parze ze
zobowiązaniami wobec nich. Koszty opieki
socjalnej i służby zdrowia rosną wraz ze
spadkiem udziału procentowego osób pracujących. Unii Europejskiej naturalnie zależy
na seniorach aktywnych i produktywnych.
Dla lepszego samopoczucia naszych dziadków lansowany jest program ElderGames,
polegający na grach poprawiających umysłowe zdolności starszych ludzi.
Być
poliglotą
Geniusz i beztalencie językowe. Dlaczego
nauka języków dla niektórych jest torturą,
a dla innych łatwizną? Czy Twój umysł jest
gotowy na wyzwanie?
Od dziesięciu minut bezskutecznie próbujesz
wyjaśnić panu w recepcji, że trzeba wymienić zasłonę
do prysznica w twoim pokoju. Podczas gdy próbujesz
to zrobić za pomocą nieporadnych gestów i przygotowanych wcześniej zwrotów, z odsieczą przychodzi
twoja dziewczyna. Po zaledwie trzech irytująco perfekcyjnych zdaniach rozwiązuje problem. Znowu to samo!
Tak wygląda właśnie wspólny urlop. Podczas gdy ty
z trudem próbujesz sformułować odpowiedź za pomocą więcej niż dwóch słów, ona zawarła już przyjaźń
z całym hotelem, a jej znajomość języka poprawiła się
niewiarygodnie szybko. „To nie fair”, skarżysz się. Bez
wątpienia problem leży w tym, ze miałeś okropnych
nauczycieli, których jakoś musiałeś znosić. A może to
dlatego, że twoi rodzice nie mogli sobie pozwolić na
podróże językowe?
„A może jestem po prostu kiepski w językach obcych?”
Czy faktycznie można wynieść z domu talent lub
antytalent do języków? Katrien Mondt, językoznawca
z Uniwersytetu Vrije w Brukseli, jest zdania, że każdy,
kto ma motywację, może się nauczyć języka obcego,
zwłaszcza wtedy, kiedy okoliczności są sprzyjające, kiedy środowisko, w którym żyje, umożliwia mu regularny
kontakt z tym językiem. Jako przykład posłużyć może
fakt, że większość, jeśli nie wszystkie dzieci imigrantów
albo dzieci adoptowane, wyuczają się języka obcego
tak dobrze, jak osoba, dla której jest to język ojczysty.
Ale dlaczego niektórzy dorośli, pomimo sprzyjających
okoliczności, mają trudność z nauczeniem się drugiego
języka, podczas gdy inni potrafią bez problemu wyrazić to, co tobie wydaje się niemożliwe do wypowiedzenia? Michael W. Chee, który pracuje w laboratorium
nauk neurologicznych Ministerstwa Zdrowia w Singapurze, próbuje odpowiedzieć na te pytania i sądzi, że
fonologicznie pracująca pamięć może być w znacznej
mierze odpowiedzią na to pytanie. To pojęcie związane
jest z rodzajem pamięci krótkiej, która umożliwia nam
przechowywanie nieznanych głosek i ćwiczenie już
poznanych, natomiast powtarzające się głoski są przechowywane w naszej pamięci długiej. Pracująca fonologicznie część naszej pamięci znajduje się w różnych
częściach mózgu, na przykład w tak zwanym ośrodku
Broca i w lewym, dolnym płacie ciemieniowym. Chee
uważa, że rozwój naszego słownictwa i umiejętność
uczenia się języków obcych jest wprost proporcjonalna
do zdolności przyswajania naszej fonologicznie pracującej pamięci. Jednak trudno powiedzieć, czy wysoka
zdolność przyswajania jest powodem czy też po prostu
następstwem wyuczenia się obcego języka. Jednocześnie ta teoria może być przez innych naukowców z tej
dziedziny podana w wątpliwość. Można przynajmniej
powiedzieć, że to rozpoznanie jest tylko częścią rzeczywistej odpowiedzi, ponieważ składa się na nią wiele
czynników. To, czy ma się talent, czynniki takie jak motywacja czy regularne używanie języka są także istotne.
Być poliglotą
Tekst: Tania Rabesandratana
Ilustracje: Verena Brandt
Tłumaczenie: Zofia Bluszcz
Aleksandra Mazur
Barbara Marciniak
47
„Nie wiem, jak duża jest zdolność mojej pamięci fonologicznej, lecz wiem, że mój tata mówi, że powinienem być
wdzięczny za jego talent, który postrzega jako dziedziczny”
Oczywiście, także czynniki genetyczne mają w tym
swój udział. Te wszakże są skorelowane z naszym otoczeniem, jak mówią naukowcy, na przykład wszystko to,
co nas otacza w naszym życiu; krąg kulturowy, w którym żyjemy, to, jak często używamy języka i wiele in-
48
nych rzeczy. Nie tylko więc talent naszych rodziców,
lecz także przez nich pośredniczone otwarte lub skrywane nastawienie wobec obcych kultur ma wpływ na
naszą umiejętność uczenia się obcego języka.
„Jak zwykle, z pewnością jest już za późno”
Krótko mówiąc: nie. W zasadzie każdy jest w stanie nauczyć się obcego języka, w każdym wieku. Długo
dyskutowano o możliwej granicy wieku, po przekroczeniu której dzieci nie są już w stanie dobrze nauczyć się
języka obcego, tak zwany czas krytyczny czy też wrażliwy.
Niektórzy naukowcy uważali szósty-siódmy rok życia za wiek decydujący, inni sądzili, że czas dojrzewania
mógłby być tym punktem zwrotnym. Jednak generalnie „w dzisiejszych czasach psycholingwiści uważają
takie sądy za przestarzałe”, mówi Philippe Mousty, naukowiec z Uniwersytetu Libre w Brukseli. „Nie ma takiego momentu decydującego, po którym ta sprawność
się obniża. Obserwujemy tylko powolny, postępujący
z wiekiem zanik”, mówi Mousty. Krótko mówiąc, im
wcześniej się zaczyna, tym lepiej, ale nigdy nie jest na
to za późno.
„No dobrze, może i mógłbym nauczyć się języka, ale na
pewno nie pozbędę się akcentu.”
W zasadzie twój akcent jest silniejszy, im później zaczynasz uczyć się języka. Od dnia naszych urodzin nasz
mózg nieustannie się rozwija. Gdy doznajemy urazu,
nasz mózg regeneruje się, organizując się na nowo. Ta
możliwość dopasowania się pozwala nam na to, by w życiu cały czas się uczyć, choć rozwój naszego mózgu nie
jest homogeniczny w każdej sferze języka. Słownictwo
i gramatyka zwykle są możliwe do wyuczenia i w późniejszym wieku, podczas gdy umiejętności fonologiczne, a więc tworzenie głosek, generalnie z wiekiem są coraz mniejsze. To mogłoby wyjaśnić, dlaczego niektórzy
ludzie znają bardzo dobrze język obcy, lecz ich akcent
jest nadal silny. Ale kogo to interesuje? Akcent jest całkiem sympatyczny, jeśli tylko jesteśmy rozumiani.
Katrien Mondt, naukowiec z Uniwersytetu Vrije w Brukseli pozwoliła Indigo na szczególny, eksperymentalny wgląd
w jej najnowsze badanie nad mózgiem osoby bilingualnej.
Katrien pracuje z trzema grupami osób. Do
pierwszej należą ci, którzy przyswoili sobie drugi język we wczesnym dzieciństwie. Drugą grupę stanowią ludzie, którzy stali się bilingwalni w późniejszym
wieku. Trzecia to monolingwiści. Katrien próbuje
wykazać czy i jak ich zdolności językowe są związane
z matematycznymi. Jednym z jej najbardziej szokujących odkryć był fakt, że dzieci bilingwalne są lepsze
w arytmetyce od monolingwalnych. Pani Mondt
przeprowadza obecnie podobne badania wśród dorosłych i zgodziła się, żebym wzięła w nich udział.
Eksperyment odbył się w szpitalu Erazmus
w Brukseli, gdyż jego przeprowadzenie wymagało
użycia specjalnego skanera z funkcją magnetycznego rezonansu. Przy użyciu tej techniki Katrien zobrazowała aktywność neuronów w różnych obszarach
mojego mózgu, podczas wykonywanie przeze mnie
serii zadań.
Pewien cudowny fachowiec obsługujący skaner
MRI, dał mi pidżamę i zachichotał, kiedy wyszłam
z przymierzalni w moim szarym, nieatrakcyjnym
kompleciku. Nagle przestałam być młodą dziennikarką, a poczułam się jak nieco wystraszony królik
doświadczalny. Tak wielkie znaczenie ma ubranie.
W międzyczasie, Katrien wyjaśniła mi ze szczegółami, na czym będą polegały trzy typy zadań. Na
ekranie miały się pojawić:
1. Język: naciśnij guzik, jeśli wyświetlone słowo
zawiera literę, „R”;
2. Uwaga: naciśnij guzik, jeśli słowo na ekranie
oznacza kolor, w którym jest wyświetlane.
3. Matematyka: naciśnij guzik, jeśli wynik sumy
jest poprawny.
„Bułka z masłem”, pomyślałam.
Następnie mężczyzna zaprowadził mnie do białej
maszyny MRI i kazał założyć ogromne słuchawki „ze
względu na hałas”. Hałas? Jaki hałas? Podczas gdy
moje ciało wsuwało się płynnie w głąb urządzenia,
poczułam się jak bohaterka filmu science-fiction.
Eksperyment się rozpoczął. Hałas także. NIESPODZIEWANY, NIEKOŃCZĄCY SIĘ DŻWIĘK.
Początkowo czułam jakby moja głowa była uwięziona wewnątrz syreny przeciwpożarowej. Potem przypominało to bardziej wnętrze pralki.
Znasz te gry telewizyjne? Zdobywasz wszystkie
punkty dodatkowe odpowiadając na pytania w zaciszu swojego domu. Jednak w obecności kamer staje
się to niezmiernie zniechęcające. Tutaj tak samo. Kiedy już leżysz w tym tunelu, otoczona ze wszystkich
stron hałasem, połączenie niebieskiego z niebieskim
czy sprawdzenie czy 2 i 3 to 5, wymaga ogromnego
wysiłku.
Po drugiej stronie szyby Katrien sprawdzała czy
odpowiadałam poprawnie oraz zapisywała zdjęcia
mojego mózgu, żeby sprawdzić, które z jego obszarów uaktywniały się podczas wykonywania zadań. Później zamierza skompilować wszystkie dane
z trzech badanych grup. Następnie porówna zapisy
aktywności poszczególnych obszarów mózgu. Wreszcie będzie w stanie scharakteryzować nasze strategie
poznawcze i miejmy nadzieję, że pozwoli jej to zrozumieć jak pracuje mózg osoby bilingualnej.
Wszystko trwało około godziny i nieuchronnie
traciłam zdolność do kontrolowania mojego ciała. Zastanawiałam się, czy w momencie kiedy mój
umysł przestawał reagować, Katrien obserwowała to
na ekranie i zbierałam za to punkty ujemne. Jednak
najwidoczniej wszystko przebiegało w najlepszym
porządku i mój mózg pracuje bez zastrzeżeń. Wyszłam stamtąd zmęczona, ale cala i zdrowa, a także
dumna ze swojego małego wkładu do neuropsycholingwistyki.
49
„Czemu nie mogę prawidłowo wymówić hiszpańskiego ‘R’?”
Po urodzeniu dziecko zauważa wszystkie głoski, lecz dopiero po kilku miesiącach zyskuje umiejętność odróżniania głosek
i kontrastów. „Różni ludzie mówią w różny sposób. Kiedy się
starzejemy, przyjmujemy te odmienne od siebie głoski za te
same, eliminując zbędne odchylenia. W związku z tym wychodzimy z wprawy i nie zauważamy na przykład obcych głosek”,
wyjaśnia Mousty. To wyjaśnia, dlaczego na przykład Japończycy
z trudem odróżniają europejskie głoski „L” i „R”. W japońskim
nie ma między nimi różnicy. Są oczywiście wyjątki. I tę umiejętność można do pewnego stopnia wyćwiczyć.
„No pięknie, ale im bardziej się wysilam, jestem cały czas
tylko mężczyzną. Mężczyźni są zawsze gorsi w językach od
kobiet. Widzi pan, jak bez żadnego wysiłku moja dziewczyna rozmawia z tymi ludźmi ze wsi?”
„Zasadniczo kobiety są od mężczyzn lepsze w językach obcych... Ale to nie jest takie proste”, ostrzega
Phillipe Mousty. Jeśli mózg kobiety i mózg mężczyzny
rozwijają się odmiennie, także i wynikające z tego faktu
interpretacje mogą być bardzo różne. Kobiety i mężczyźni wykazują na przykład różną aktywność lewej
i prawej półkuli mózgowej podczas czynności mówienia. To oznacza, że często przyswajają oni różne strategie poznawcze, ale nie mówi nam to nic o tym, jak te
strategie funkcjonują w praktyce. I znowu trudno tu
odróżnić wrodzone cechy szczególne od wpływu otoczenia, przede wszystkim typowe role i pozycja, które
są przypisywane mężczyznom i kobietom w różnych
społeczeństwach. „W latach 70-tych i 80-tych badania
amerykańskich socjolingwistów wykazały, że kobiety
potrafią wyćwiczyć większy, często korzystny wpływ na
zmiany językowe. Z drugiej strony mężczyźni mieliby
gorzej wpływać na rozwój języka”, przypomina Mousty.
„Niektórzy autorzy byli zdania, że kobiety lepiej sobie
radzą z komunikacją i interakcją, a z kolei mężczyźni
– z produkcja języka. Ale proszę się nie martwić. Gdy
pokazano sam wpływ płci na język, wyniki były nie zawsze pozytywne dla kobiet.”
„Bez różnicy. Kobieta, czy mężczyzna, po prostu ludzie,
którzy mają talent do mówienia w wielu językach obcych,
naprawdę mnie deprymują.”
Gdy nauczyłeś się już jakiegoś języka obcego, z pewnością jest już znacznie łatwiej nauczyć się trzeciego
czy czwartego. „Wyuczone umiejętności przenoszone
są na inne języki, podobnie jak przy ćwiczeniu mięśni”, zaznacza Katrien Mondt. Przechodzenie z jednego
języka na inny spowalnia proces starzenia się mózgu.
Ellen Bialystok z Uniwersytetu Jork w Toronto dowodzi nawet, że u osób aktywnie dwujęzycznych choroba
Alzheimera odwleczona jest o cztery lata w stosunku
do osób jednojęzycznych. To pokazuje, że ćwiczenie,
przede wszystkim używanie języka, jest generalnie dobre dla mózgu.
„A co dzieje się wtedy, kiedy ktoś pozna język obcy naprawdę dobrze? Można zapomnieć swój język ojczysty?”
Tak. Christoph Pallier, naukowiec francuski, dowiódł, że koreańskie dzieci adoptowane przez Francuzów we wczesnych latach mówią tak samo jak dzieci
francuskie. Co więcej, te dzieci nie wykazywały żadnej
aktywności mózgu, kiedy zostały skonfrontowane z lingwistycznymi elementami swojego ojczystego języka. Po
prostu ten język zapomniały. Katrien Mondt zajmowała
się innym aspektem następującego u dzieci zanikania
języka, na przykład u dzieci imigrantów, które w szkole
muszą mówić w nieznanym dotąd języku. Po jakimś
„Jeśli będę lepszy w jakimś języku, będę także MYŚLAŁ
w tym języku? Byłoby nieźle.”
50
„Tak, to wielkie pytanie filozoficzne”, mówi Katrien Mondt.
„Czy w ogóle wykorzystujemy język do myślenia? A może myślimy za pomocą czystych idei, dźwięków, obrazów?”. Oczywiście
można myśleć w innym języku, ale to znów zależy od różnorodnych czynników, przede wszystkim od zakresu naszej znajomości
języka. Czy słowa w innych językach odpowiadają tym samym
ideom? Albo czy myślimy tylko poprzez nasz język ojczysty?
czasie dzieci te potrzebują więcej czasu na wykonanie
zadań w języku ojczystym. „Takie okoliczności stwarzają bilingualistów niewyważonych i z pewnością nie jest
to żadna zaleta poznawcza”, mówi Mondt. U dorosłych
nie jest to aż tak prawdopodobne, ponieważ ich język
ojczysty zdążył się już ugruntować.
„Zdarza mi się mówić lepiej w obcych językach… gdy jestem pijany.”
Thierry i Wu przeprowadzili eksperyment na Uniwersytecie Walijskim, aby zbadać, jak działa ten mechanizm w przypadku chińsko-angielskich bilingualistów. Osoby, na których przeprowadzano badanie, musiały podać, czy określone pary słów angielskich
pozostają ze sobą w związku znaczeniowym. Nie byli świadomi,
że pewne pary słów przetłumaczone na chiński wykazują pewną
zależność, choć w angielskim nie mają one między sobą żadnego
związku. Przy odpowiadających sobie parach słów osoby, których
językiem ojczystym był chiński, wykazywały dłuższy czas reakcji
niż osoby, których język ojczysty to angielski. Na podstawie tego
naukowcy wyciągali wniosek, że osoby, dla których chiński był
pierwszym językiem, nieświadomie tłumaczyli na chiński, czytając angielski. Zasadniczo bilingualiści niewyważeni (tzn. bilingualiści o zróżnicowanej znajomości swoich języków) posługują
się językiem, który znają lepiej, na przykład do liczenia.
Podziękowania dla
Katrien Mondt, Philippe’a Mousty
i Brama Vanderborghta
Ta wypowiedz ma sens. Alkohol nie wpływa raczej na
kompetencje językową, ale pomaga nam pozbyć się hamulców, które zwykle spowalniają proces uczenia się języka.
„Możliwe, że ekstrawertycy szybciej uczą się języków, niż ci,
którzy nie mogą się odważyć, by coś powiedzieć, po prostu
dlatego, że ostatecznie ci pierwsi więcej ćwiczą”, przypuszcza Katrien Mondt. Błąd jako element procesu uczenia jest,
jeśli porównujemy koszty, przypuszczalnie tańszy i mniej
szkodliwy niż caipirinha. Proszę więc samemu zapytać
pana w recepcji o nową zasłonę prysznicowa. Nie ma pan
nic do stracenia, tylko poczucie lingwistycznej godności.
A najczęściej zyskuje pan szczery podziw.
Żeby dowiedzieć się czegoś więcej o badaniach
Katrien Mondt, odwiedź jej stronę internetową:
http://homepages.vub.ac.be/~kamondt/
Pozdrowienia z...
...Czarnobyla
Niegdyś miejsce ignorowane przez
przemysł turystyczny. Teraz zaczyna
jaśnieć na mapie dla żądnych nowych
wrażeń podróżników.
Turystyka w miejscu katastrofy 20 lat po jej wystąpieniu: wraz z trójką Amerykanów i czwórką Ukraińców opuszczam Kijów w małej, białej furgonetce. Jedziemy w kierunku 30-kilometrowej strefy otaczającej
dawną elektrownie jądrową w Czarnobylu. Nasz miejscowy przewodnik, poważny, przysadzisty mężczyzna
z wąsem, jest pracownikiem Ministerstwa ds. Sytuacji
Nadzwyczajnych. Ma na sobie mundur polowy i adidasy. Czuć od niego potem i nie lubi by stawiano mu
pytania, zanim skończy mówić. Siedzimy w jego ponurym biurze ze starym telefonem z bakelitu i żółciejącą
tapetą i wysłuchujemy godzinnego monologu na temat
niesławnej awarii reaktora nuklearnego w Czarnobylu
26 kwietnia 1986 roku, największej katastrofy elektrowni jądrowej w dziejach ludzkości.
Po tym wprowadzeniu, nasz przewodnik zabiera nas
do opuszczonego miasta – Prypeci. Zostało ono zbudowane na początku lat siedemdziesiątych, jako wzorcowe miasto sowieckie, gdzie żyło się dobrze. Nadal
stoi tam ogromny diabelski młyn, przed zdezelowaną
budką z biletami leży pluszowy miś. Wchodzimy do
bloku. Ślady grabieży widoczne są wszędzie, z kuchni zostały nawet zabrane kafelki. W późnych latach
osiemdziesiątych, radioaktywne meble z miejsc takich
jak Prypeć sprzedawano na ukraińskim czarnym rynku. Prawdopodobnie do dzisiaj tysiące ludzi gotuje na
niezwykle radioaktywnych kuchenkach lub odpoczywa
na wysoko radioaktywnych kanapach.
W „strefie” zaskakuje mnie ogromna ilość roślinności. Miejsce dawnych ukraińskich pól ziemniaczanych
i kapuścianych zajęły całkowicie łąki i młody las. Panuje głucha cisza, nie słychać nawet śpiewu ptaków.
Wszystkie budynki zostały opuszczone i są w ruinie.
Przy wejściu do opustoszałego bloku, dorosłe drzewo przebiło się przez asfaltowy chodnik. Mój licznik
Informacje ogólne na temat Czarnobyla:
www.pripyat.com/en
www.chernobyl.info
Geigera–Müllera zaczyna pstrykać niepokojąco, kiedy
przytrzymuję go nad mchem pokrywającym duże płaty asfaltu i betonu. Mech zatrzymuje widocznie dużo
Podróże
promieniowania.
Kilka dni po katastrofie, ponad 200 000 ludzi zostało ewakuowanych z obszaru wokół Czarnobyla. Po- Tekst: Florence Tonk
wiedziano im wówczas, że wrócą w przeciągu kilku dni. Zdjęcia: Martijn de Vries
Niektórzy nie wrócili nigdy, inni dopiero po 18 latach. Tłumaczenie: Diana
Kaniewska
Obecnie w skażonych wioskach wewnątrz 30-kilometrowej strefy mieszka około 2000 ludzi. Powrócili z powodu tęsknoty za polami i przestrzennymi gospodarstwami. Na powrót zdecydowali się przede wszystkim
starsi ludzie. Mówią, że nie przeszkadza im promieniowanie i że czas jaki im pozostał na tej ziemi, jakkolwiek
długi, chcą spędzić w domu.
Po naszej wizycie w Prypeci furgonetka
Informacje turystyczne:
zabiera nas do elektrowni jądrowej. Reak– W Kijowie wiele organizacji
tor numer 4, który uległ awarii, wpakowano do betonowego sarkofagu, zbudowaoferuje wycieczki z przewodninego naprędce po katastrofie. Mój licznik
kiem do 30-kilometrowej strefy
pstryka z niespotykaną dotąd siłą w powokół Czarnobyla. Koszty maleją
bliżu tego feralnego miejsca i przewodnik
wraz ze wzrostem liczby uczestogranicza czas naszego pobytu do pięciu
ników. Jedna osoba płaci 300
minut. Na koniec zwiedzania jesteśmy
dolarów, dla szóstki osób koszty
zaproszeni na ciepły posiłek do biura Mimaleją do 100 dolarów na osobę.
nisterstwa ds. Sytuacji Nadzwyczajnych.
– Wycieczkę do Czarnobyla naGburowata kobieta przynosi nam cztery
leży rezerwować z około tygoporcje rosołu, wędliny, puree ziemniaczanego, surówki z kapusty i deseru. Amerydniowym wyprzedzeniem, gdyż
kanie z naszej grupy grzebią zawstydzeni
wymagana jest oficjalna zgoda
w jedzeniu na swoich talerzach. Boją się,
od władz.
że jedzenie jest skażone. Jednak mój ape– Do kontrolowanej, 30 kilometyt wygrywa ze strachem.
trowej strefy jedzie się dwie goByłam w Czarnobylu. W ostatnim
dziny ze stolicy Ukrainy, Kijowa.
punkcie kontrolnym musimy przejść
przez stalowe ustrojstwo, które przypomina mi przyrząd, dzięki któremu powstał Frankenstein.
Ma tu zostać zmierzony stopień radioaktywności jaki
przyswoiliśmy. Zakres wydaje się być normalny. Strażnik
przykłada specjalny licznik Geigera–Müllera do opon
naszego autobusu: nie skażony. Jedziemy z powrotem
do Kijowa i zaledwie kilometr za punktem kontrolnym
widzę babuszkę pochyloną nad polem ziemniaczanym.
Na poboczu kobiety siedzą na stołeczkach sprzedając
wiaderka ze świeżo zebranymi jagodami i malinami.
Jaka jest różnica w poziomie promieniowania pomiędzy tym miejscem a bezpiecznie zamkniętą i kontrolowaną 30-kilometrową strefą? Nikt nie zna odpowiedzi
na to pytanie.
Biura turystyczne na Ukrainie:
www.tourkiev.com/chernobyl.php
www.newlogic.com.ua/en/services/tours/chernobil
51
Nieprzetłumaczalne
Kiedy Lampadato przejeżdża przez Weißwurstäquator
– bywa tak nieraz, że wytłumaczenie jednego słowa
w obcym języku zabiera całą podróż...
52
Nieprzetłumaczalne
Tekst: Frida Thurm
Ilustracje: Anne Buch
Tłumaczenie: Zofia Bluszcz
Kweesten (niderlandzki): „Kochanie, rozmowa dzisiaj w nocy była zapierająca dech
w piersiach!”. Co brzmi jak obraza, w Holandii nie jest wcale próbą pocieszenia złego kochanka – partner po prostu przyjął
zaproszenie do queesting: Para spędza noc
w tym samym łóżku, ale wymienia tylko słowa, a nie płyny cielesne.
53
Uitwaaien (niderlandzki): Tam nawet
3000 kilometrów wału tego nie zmieni –
wiatr w Holandii wieje nieubłaganie – przewraca tulipany i rowerzystów. Lecz nie tylko
wiatraki na tym zyskują: Holendrzy wybierają się po prostu na miły spacer na wietrze.
Oni uitwaaien.
Lagom (szwedzki): Kiedy róg do picia był
tak duży, że każdy w jednej kolejce dostawał
łyka, Wikingowie nazywali to „Laget om”.
Słowo zmieniło się trochę przez stulecia,
ale nie zamiłowanie Szwedów do zdrowego
umiaru. Lagom: Nie za dużo, nie za mało.
54
Talkoot (fiński): Kiedy w jakiejś fi skiej
gminie o blokuje drog dojazdow
lub trzeba zreperowa dach przedszkola,
mieszka cy spotykaj si dobrowolnie, aby
wspólnie wykona brudn robot – talkoot.
Oczywi cie potem trzeba wspólnie zje co ,
napi si i wyszorowa cia o w saunie.
Ølfrygt (duński): Śnieg pada na czerwone domy z drewna, jest trzaskający mróz. Lecz w środku jest ciepło, stukają kufle: „Skall!”. Nie mogłoby być lepszej imprezy – gdyby gości nie
paraliżował okropny strach. Duńczycy mają ukrytą paranoję:
Olfrygt: strach, że piwo mogłoby się skończyć..
Esprit d‘escalier (francuski): „Cóż,
eh, mhm”. Kiedy zrzędliwa sekretarka znów
uszczypliwie skomentuje twoją krótką
spódniczkę, w odpowiedzi można tylko
wyszczerzyć zęby. Cięta riposta wpada do
głowy dopiero na schodach w drodze na dół
– kiedy jest już za późno.
55
Koszatnik (rosyjski):
Kto jest przejazdem w takim miejscu jak Niżny Nowogród,
powinien raczej wziąć ze sobą własne kanapki. W każdym razie odradza się, przy doskwierającym głodzie, robienia zakupów pod
wpływem impulsu. Szczególnie gdy chodzi
o takiego dostawcę jak „koshatnik”. Może dla
niewprawnych uszu brzmi to jak właściciel
snackbaru, lecz tak nazywa się człowieka, który handluje kradzionymi kotami.
Lampadato (włoski): Są w każdym
kraju. Dresowe spodnie, rozjaśnione włosy,
rzucający się w oczy samochód z platynowymi obręczami – ale najważniejsza cecha:
piękny brąz, nawet w miejscach, w których
sądząc po pogodzie tylko rdza mogła
obdarzyć takim kolorem. Lampadato wie,
jak sobie pomóc – i jest stałym bywalcem
solarium.
56
Yakamoz (turecki): „Ach, spójrz tylko
kochanie, jak księżyc błyszczy srebrzyście
i jak odbija się na powierzchni morza...” I gdy
ukochana albo zasypia z nudów, albo zniesmaczona ucieka, romantyk chciałby pewnie
opisać krócej swoje ulubione zjawisko przyrodnicze. Szkoda, że nie mówi po turecku.
Wtedy można byłoby to zrobić za pomocą
jednego słowa.
Evgi, ask, sevda, tutku, karasevda, hoslanmak, di vane (turecki):
„Wiesz, to nie jest tak, że ja cię nie kocham, ale
czasem po prostu kocham cię i jednocześnie
w tym samym czasie kocham Tinę”. Dziwaczne? Może powinni oni prowadzić dalej
rozmowę w języku tureckim – tam każda
odmiana miłości nazywa się inaczej.
Weißwurstäquator (niemiecki):
Weißwurst,
czyli biała kiełbasa, właśnie obchodziła swoją 150
rocznicę. Ta niewinna kiełbaska stała się powodem
geograficznego fenomenu. Weißwurstäquator dzieli Niemcy na dwie części. Na południu, zwłaszcza
w Bawarii, jedzą ją na śniadanie. Na północy wielu
uważa, że wysysanie gotowanej cielęciny ze świńskiej
kiszki posmarowanej słodką musztardą to zbrodnia
(na północy normalnie nie słodzi się musztardy, ale
to inna historia). Nie ma zgody co do tego, którędy
przebiega granica, ale trudno jest znaleźć kogoś, komu
jest wszystko jedno.
57
Stylowa zimna
wojna
Uprzedzenia mnożą się w tej walce
pomiędzy seksbombą ze Wschodu
a silną babką z Zachodu. Szpilki kontra adidasy.
58
Stylowa zimna…
Tekst: Julia Fuhr
Marzena Lesińska
Zdjęcia: Ralph Pache
Przynajmniej wiem, kiedy mam się Was
spodziewać. Pośpieszny stukot szpilek zapowiada
moim uszom to, co za chwilę ukaże się oczom.
Stop! Wiem, że powinnam trzymać się z dala od
wszelkich stereotypów czy uprzedzeń. Chylę czoło przed polityczną poprawnością, ale na niewinny flirt z antagonistycznymi wyobrażeniami o dobrym stylu, reprezentowanymi przez wschodnią
i zachodnią Europę mogę sobie chyba pozwolić?
Stukocze zatem na europejskich ulicach. Kochane
przedstawicielki wschodniej Europy, już od dłuższego czasu i jakże chętnie przecieracie radosnym
krokiem zachodnioeuropejskie szlaki.
Bardziej spiczastych nosków i wyższych obcasów nie miałam jeszcze okazji oglądać – takiego
uzbrojenia pozazdrościłaby Wam cała armia walczących na dzidy wojowników. Wasze patykowate
nagie nóżki wepchnięte w tego typu karykatury
butów, przypominają kolorytem dobrze wysmażonego kurczaka. Minimalizm sprawdza się wprawdzie w sztuce, ale tego kawałka materiału wokół
Waszych bioder naprawdę nie da się nazwać
spódnicą. I nigdy nie zrozumiem, do czego ma
służyć „torba“, w której nie mieści się nic poza jej
luksusową podszewką.
Wyrzeczenie się nadmiaru materiału na rzecz
miniaturowych kopii poszczególnych części garderoby idzie u Was ręka w rękę z iście rozpustnym hołdowaniem obfitości form. Leopardy, tygrysy, węże – wasze ubrania wręcz zapraszają do
studiowania zoologii. Całe bogactwo przemysłu
tekstylnego wije się i pełza, kopulując raz po raz
z różową satyną i złotą gipiurą. Gdyby przyznawano puchar za najbardziej wyzutą z dobrego
smaku przesadność, już dawno udałoby się Wam
go zdobyć, i to we wszystkich możliwych kategoriach. Zwłaszcza, że nie tylko w odniesieniu do
szat, preparowane przez Was mieszanki kolorów,
nabierają cech iście wybuchowych. Takim makijażem szczyciłam się ostatni raz jako pięciolatka,
przebrana za Indiankę na bal karnawałowy. A mój
pióropusz, prawdę mówiąc, nie mógłby się nijak
równać z rozmiarem waszych wielokaratowych
klejnotów. Ba, nawet choinka wypada na tym
tle co najmniej blado. I po co, na miłość boską,
nosić okulary słoneczne w deszczu – i to jeszcze
do tego ze szkłami większymi od wszystkich używanych przeze mnie spodków? Wyglądacie tak
wystrzałowo, że kontakt z Wami wiąże się z narażeniem życia.
Wasze włosy są tak jasne, że patrząc na nie
trzeba mrużyć oczy i w tym momencie samoistnie nasuwa się pytanie: na co ta cała maskarada? Czy naprawdę Wam się wydaję,
że wartość kobiety wylicza się w oparciu o wysokość jej obcasów i obwód
w klatce piersiowej? Dziewczyny,
jeżeli koniecznie chcecie przycze-
zachód
pić nam, kobietom z zachodniej Europy, mało
szykowną łatkę złego stylu, powinniście wcześniej same spojrzeć jeden raz więcej, niż i tak to
już praktykujecie, w lustro. W dobrym stylu nie
chodzi o to, żeby wszystkiego było naj, a raczej
o to, by dawkować umiejętnie i z umiarem. Nie
mamy nic przeciwko czerpaniu z bogatego dorobku mody – jeżeli tylko nie zagraża on poczuciu naszego komfortu. Dlatego zdecydowane
NIE dla gryzącego futra z leoparda, i trzy
razy TAK dla własnej skóry. I wcale nie
trzeba jej odkrywać co do ostatniego
centymetra kwadratowego. Uważam,
że można być sexy i bez mini. I jeżeli chcecie, zarzućcie mi stereotypowość: Ale prawdziwe
piękno jest nieuchwytne
dla oka.
Prawdziwe piękno jest nieuchwytne dla
oka – akurat! Nie ulega wątpliwości, że
walory duchowe są w cenie. Ale ile wart
byłby najpiękniejszy produkt bez
równie atrakcyjnej reklamy? Słowa
piosenki mówią wprawdzie, że
nie ma brzydkich kobiet, tylko
czasem wina brak. Cóż, patrząc
na Was kochane reprezentantki zachodniej Europy, muszę ze
smutkiem stwierdzić: W tym przypadku nawet wódka na wiele by się
nie zdała. Gdzie nie spojrzę – szare
myszki, od czubka nosa po samą końcówkę ogona.
Już Wasze obuwie mówi samo za
siebie. Bezbarwne, pozbawione obcasów
spełnia funkcję czysto użytkową. Jedy-
torby, które przypominają monstrualnych rozmiarów siatki na zakupy. Na waszych głowach królują nudne fryzury, zdające się skandować hasło
„Jestem ponad wszelkim strzyżeniem” I już wolę
nie wiedzieć kiedy Wasze włosy miały ostatni raz
szczęście oglądać od dołu suszarkę fryzjerską. Co
właściwie stoi na przeszkodzie, żeby docenić pozytywne strony postępu technicznego? Wynalazki
jak prostownice do włosów, solarium czy steper są
po to, żeby móc z nich korzystać. Wasze policzki
domagają się różu, a gdyby rzęsy mogły wypowiadać życzenia, z pewnością upomniałyby się
o mascarę. I skąd właściwie pomysł, żeby wdziać
na siebie ten bezkształtny kawałek materiału,
który zwiecie kurtką. Czy w jakikolwiek sposób
przemyślałyście ten wybór? Prawdopodobnie nie,
bo wyczucie stylu jest Wam pojęciem zupełnie
obcym.
Dziewczyny, Wasza osobowość nie ucierpi
na tym, jeżeli zaprezentujecie ją światu w całej
okazałości. Wartości duchowe to jedno, ale także
powierzchowność jest nieodzowną częścią Waszego ja. I czy koniecznie musi być ona, raczcie mi
wybaczyć, tak nijaka, nieatrakcyjna i niekobieca?
Jestem pewna, że dobry styl nie zniesie na dłuższą metę tylu negacji. Głosicie naturalność ponad
wszystko. Ale czy upiększanie się nie jest naturalną potrzebą kobiety? Przecież tak zagorzale
bronicie emancypacji. W takim razie nie dajcie
pozbawić się wszelkiej kobiecości. Użyjcie własnej
broni! Odrzućcie ten uparty kamuflaż i bądźcie
sexy zamiast unisex. Jakość towaru rozpoznaje się
właśnie po jego opakowaniu!
Top 5
wschód
nym znanym mi miejscem, gdzie
przeszłyby takie płaskie buciska
jest co najwyżej sala gimnastyczna. Wypłowiały wiedzie prym
wśród preferowanych przez Was
kolorów, a wasze bluzki naprawdę
nie mogłyby być już bardziej ponure. I nawet jeżeli za żadne skarby świata nie chcecie przyjąć tego
do Waszej wiadomości: Naprawdę
zdarzają się kolekcje, których propozycje
śmią porywać się na więcej niż bawełniane
t-shirty w trzech wariantach kolorystycznych
i standardowe 5-kieszeniowe dżinsy.
Wierzcie mi, od przybytku głowa na pewno
Was nie rozboli. A skoro z uporem maniaka chcecie uchronić się przed koniecznością wyboru, to
nie rozumiem jaką funkcję mają spełniać Wasze
Wydatki na odzież i obuwie w krajach europejskich – ich procentowy udział w całkowitym domowym budżecie w 2004 roku.
Grecja
10,1
Włochy
8,2
Portugalia
7,6
Łotwa
6,9
Estonia
i Austria
6,7
www.eurostat.eu
59
Redakcja
Redaktor naczelny:
Ingo Arzt
60
Dyrektor artystyczny:
Herman Radeloff
Szefowie działu fotografii:
Ralph Pache, Carina C. Kircher
Koordynacja tłumaczeń:
Susanne Wallenöffer, Irene Sacchi
Organizacja:
Hans Maria Heÿn, Jona Hölderle, Björn Richter
Redaktorzy naczelni wersji językowych:
angielska
Adam Chrambach – [email protected]
hiszpańska
Carolina Pirola – [email protected]
polska
Zuzanna Szybisty – [email protected]
tel.: +48 663 728 472
francuska
Tania Rabesandratana – [email protected]
Etienne Deshouliere
włoska
Irene Sacchi – [email protected]
holenderska
Joeri Oudshoorn – [email protected]
tel.: +31 6 454 72 961
niemiecka
patrz niżej
Biuro Redakcji:
Dolziger Straße 39
D-10247 Berlin
tel.: +49 174 967 55 50 (Ingo Arzt)
fax: +49 30 420 262 75
Teksty i redakcja:
Silvia Cravotta, Jochen Markett, Valeriya Krasovskaya, Frida Thurm,
Martin Lafréchoux, Heike Schröder, Katharina Lötzsch, Miriam
Frömel, Zofia Bluszcz, Björn Richter, Florence Tonk, Chloé Belloc,
Aaron Schuster, Julia Fuhr, Marzena Lesinska, Michael Schnackers
Ilustracje / Obróbka zdjęć / Layout:
Maria Messing, Maik Wiechmann, Christoph Mayer, Benjamin von
Zobeltitz, Nina Weber, Anne Buch, Christoph Mayer, Verena
Brandt, Jan Steinbach, Maciej Matejewski
Zdjęcia:
Mikula Lüllwitz, Wil van den Dool, Martijn de Vries, Annet Voskamp,
charter97, Joab Nist, Marcelle Jamar, Carl Berger, Verena Brandt,
Razzo Campanelli, Irene Sacchi, Joeri Oudshoorn, Silvia Cravotta
Tytuły:
Ralph Pache, Carina C. Kircher, Benjamin von Zobeltitz
Tłumaczenie:
Diana Kaniewska, Piotr Kaczmarek, Karina Wojas, Robert Karsznia,
Zofia Bluszcz, Maria Zawadzka, Marlena Bartos, Katarzyna
Dobielewska, Paulina Wereszczyńska, Barbara Marciniak, Aleksandra
Mazur, Konrad Rybka, Maciej Matejewski, Victor Hugo Scacchi Forieri,
Alessandra D’Angelo, Jorge Teunissen, Elke Zonder, Irina Dinca,
Roberta Penna, Daniela Castrataro, Marco Riciputi, Giorgio Regoli,
Michael Schnackers, Helmer van der Heide, Mark Petimezas, Bart
van Bael, Irene Accardo, Elise van Ditmars, Amber van der Chijs,
Jorge Teunissen, Nele Bulckaert, László Huszar, Marina ter Woort,
Melissa Valso
Współpraca:
Talia Delgado, Ingela West, Alba González Sanz, Vasilis Psichoyios,
Timo Burmeister, Marcela Maidaniuc, Marko Andrejic, Jana Wriedt,
François Angaer, Ali Egilmez, Christoph Suter, Laura Casielles, Stefan Kägebein, Tomasz Szczęśniak, Karina Łażewska,
Anna Maresz, Grzegorz Miecznikowski, François Gaertner, Rumen
Dimitranov, Ulla Kaja Radeloff, Rainer Burggraf, Niels Richter,
Carl Berger, Dana Radloff, Loesje.org
Podziękowania:
Anne Richter, Doeko Pinxt, European Youth Press, Cafébabel.com,
Forum for European Journalism Students, Plotki, Lutz, Karol
Krzyczkowski, 25xEurope.com
INDIGO POTRZEBUJE WSPARCIA! ZAPRASZAMY DO WSPÓŁPRACY REKLAMODAWCÓW, WYDAWNICTWA I DOMY MEDIOWE.
Beatem w biedę
Światowej sławy DJ, Paul van Dyk, odgrywa ważną
rolę nie tylko na scenie muzycznej, ale i daleko poza
jej granicami. Na spotkaniu oko w oko opowiada się
za sprawiedliwością społeczną.
Indigo: Nowy Jork – Sztokholm – Szanghaj –
jako słynny DJ poznajesz różne oblicza świata, jego
jasne strony – nocami w klubach, jak i te ciemniejsze
– za dnia, na ulicy.
Paul van Dyk: Zgadza się, podczas moich podróży widziałem slumsy Rio de Janeiro, San Paulo czy Meksyku. Jednak przełomowy okazał się rok 2002, kiedy to
po raz pierwszy wystąpiłem w Bombaju, w Indiach. Od
tego czasu zajmuję się intensywnie tematem ubóstwa
dzieci. Obok nędzy, jaką tam zobaczyłem, nie można
było przejść obojętnie. Z miejsca nawiązałem kontakt
z konsulatem niemieckim, aby znaleźć właściwą organizację charytatywną. Przekonała mnie Akanksha, która zakłada w slumsach własne szkoły dla dzieci, zapewnia im jedzenie. Akanksha umożliwia dzieciom dostęp
do kształcenia i poprzez to szansę na lepsze życie.
62
Pokonać biedę
Tekst: Miriam Frömel
Zdjęcia: Harry Schnitger
Verena Brandt
Tłumaczenie: Zofia Bluszcz
Indigo: Ale nie tylko daleko stąd, w krajach rozwijających się takich jak Indie, panuje ubóstwo wśród dzieci.
UNICEF opublikował niedawno badania. Przerażający
wynik – w bogatych państwach europejskich, w Niemczech, Wielkiej Brytanii czy we Włoszech, wciąż istnieje problem zabezpieczenia podstawowych potrzeb
materialnych.
Paul van Dyk: Tak, Niemcy są wprawdzie cały czas jednym z najbogatszych krajów świata, ale gdyby tylko
ludzie w potrzebie korzystali z naszego systemu socjalnego, znalazłyby się także pieniądze dla dzieci. Nie
chcę nikogo oskarżać, ale mówię to, bo sam mam doświadczenie w pracy charytatywnej.
Indigo: W mieście, z którego pochodzisz, w Berlinie,
jesteś zaangażowany w swoją własną inicjatywę wsparcia Ruckenwind (Wiatr w plecy). Czy sytuacja dzieci w Niemczech jest porównywalna z sytuacją dzieci
w Indiach?
Brunatny napój gazowany z kofeiną = Coca & Cola, samoprzylepne papierki = PostIt Notes, muzyka elektroniczna = Paul van Dyk. Niektóre marki stały się sławne
na cały glob i stanowią ikony współczesnej masowej kultury. Urodzony w 1971
Paul van Dyk wychował się w zachodnim Berlinie i jest jednym z najbardziej znanych DJ-ów i producentów muzycznych na świecie. Został uhonorowany licznymi
nagrodami i wyróżnieniami takimi jak: tytuł Najlepszego Twórcy Techno i Muzyki
House (przez brytyjskie pismo DJ Magazine), najpopularniejszego DJ-a roku 2005
i 2006 (w rankingu Stu Najlepszych przygotowanym przez pismo DJ Pool i DJ Mag)
i nominacja do nagrody Grammy 2005 w kategorii Najlepszego Albumu z Muzyką
Dance/Elektroniczną. Otrzymał również Order Zasługi (Landesverdienstorden) od miasta Berlina. Kiedy nie jest w trasie, czynnie angażuje się w projekty polityczne
i społeczne. Ufundował między innymi Rückenwind – program pomocowy dla dzieci.
Przy okazji amerykańskiej inicjatywy Rock the Vote wezwał młodzież do korzystania
z ich praw i udziału w życiu publicznym (prawo do głosowania). Ostatni album Van
Dyk’a „The Politics of Dancing 2” ukazał się w 2005 roku. Jego najaktualniejszy
remix klubowy, oparty o najnowszy utwór Justina Timberlake’a, What Goes Around.
Comes Around, jest dostępny w sprzedaży.
Paul van Dyk: To inna forma ubóstwa. Chociaż zawsze
znajdą się ludzie, którzy będą mówili, że tam jest gorzej niż tu. Nie można porównywać ubóstwa. Biedę definiuje się w oparciu o subiektywne warunki życia.
Indigo: Jakie są zatem subiektywne okoliczności odczuwania biedy w bogatej Europie?
Paul van Dyk: W Ruckenwind stwierdziliśmy, że wiele z tych rodzin nie ma w domu ani komputera, ani
dostępu do Internetu. A w szkole często wygląda to
tak, że nauczyciel mówi po prostu: „Sprawdź, co można
znaleźć na ten temat w Internecie i wynotuj to”. Dzieci
oczywiście bardzo niechętnie przyznają się do tego, że
są biedne. Dlatego mówią, że nie zrobiły pracy domowej i dostają jedynkę. My natomiast chcemy przede
wszystkim dać dzieciom poczucie, że coś dla nas znaczą. Jeśli wydaje ci się, że nic nie jesteś wart, nie masz
żadnej motywacji, by się czegoś nauczyć.
Indigo: Akasha w Indiach, Ruckenwind w Niemczech,
Ground Zero Kids w Stanach Zjednoczonych – to tylko kilka organizacji, które wspierasz. Czy jako wzięty
DJ znajdujesz w swoim napiętym harmonogramie czas
na te wszystkie projekty?
Paul van Dyk: Jestem tylko częścią całej grupy. Cóż
wielkiego mógłbym sam zaofiarować dzieciom, poza
skakaniem wokół jak pajac i wariowaniem z nimi. To
wprawdzie też robię, ale tu muszą dodatkowo pomóc
wykształceni pedagodzy. Ja oferuję przede wszystkim
wkład finansowy i pomysły.
Indigo: Jaki był, w takim razie, Twój ostatni konkretny
pomysł?
Paul van Dyk: Chcemy teraz dwoma minibusami pojechać na wieś, aby dzieci zobaczyły prawdziwą krowę,
prawdziwą świnię i prawdziwe drzewa – a nie tylko
brudne rzeczy, które widzą tu w mieście.
Indigo: Jednak to brudne miasto w zeszłym roku dało
Ci wyróżnienie za Twoje zaangażowanie – order za
zasługi dla państwa na czerwono-biało-czerwonej
wstędze. Zostałeś już wyróżniony tyloma nagrodami
muzycznymi jako ulubiony i najlepszy na świecie DJ.
Czy taką nagrodę po prostu odłożysz na półkę obok
innych nagród, czy może ucieszy cię ona w szczególny
sposób?
Paul van Dyk: Oczywiście że pięknie jest dostać wyróżnienie. Ale nagrody nie są dla mnie powodem, dla którego robię to, co robię. Nie zamieniłbym na przykład
czyjejś opinii na nagrodę.
Indigo: Nie spocząłeś na laurach pomimo Twojego muzycznego sukcesu, ale rozwijasz się ciągle, także i na
tym polu. Wraz ze swoim własnym płytowym znakiem
firmowym VANDIT Records wspierasz młodych, ciekawych artystów. Kto jest dla Ciebie interesujący?
Paul van Dyk: W muzyce elektronicznej jest podobnie
jak w punkowej – parę naprawdę świetnych grup i wiele do kitu. O tych złych wolę raczej nie mówić. W tej
chwili jestem oczarowany Santiago Nino, który pochodzi z Gwatemali, a żyje w Kolumbii. Santiago jest
naprawdę daleko z przodu w kwestii muzyki elektronicznej i dlatego towarzyszył mi także podczas mojej
ostatniej podróży do Ameryki Południowej.
Indigo: A który artysta europejski robi na Tobie wrażenie?
Paul van Dyk: Wśród Brytyjczyków są tacy ludzie jak
Eddie Halliwell czy Adam Sharadon, którzy robią fajne rzeczy. Dzięki Internetowi jest właściwie zupełnie
wszystko jedno, gdzie żyjesz. Nawet gdzieś na wsi możesz robić muzykę, która potem okazuje się międzynarodowym sukcesem. Już nie jest wcale ważne, czy jesteś
w jakimś aktywnym miejscu jak Londyn czy Barcelona.
To tak jak pytanie: „Gdzie jest Twój ulubiony klub?”.
Gallery w Turnmills w Londynie jest na przykład super
imprezownią, naprawdę świetną. Ale jeśli ktoś zapytałby teraz: „Czy to jakiś fajny klub?”, odpowiedziałbym:
„Nie, bo on jest po prostu zbudowany byle jak”. Layout
w ogóle nie jest ważny. Byłem też w Glasgow i tam także było super. Poza tym mieliśmy występ w Kesselhaus
w Berlinie. To co sprawia, że to miejsce jest na swój
sposób wyjątkowe to fakt, że jednego dnia może tam
się odbyć koncert gitarowy, a następnego wieczoru to
my robimy show – nie można więc powiedzieć, czy
tam jest zawsze dobrze, czy zawsze źle. Muzyka elektroniczna jest zjawiskiem globalnym, które, rzecz jasna,
ma swoje korzenie także w Europie. Dlatego wszędzie
możesz spotkać ludzi, którzy zajmują się muzyką i są
nią zafascynowani.
Indigo: Podaj jakiś przykład entuzjastycznej imprezy.
Paul van Dyk: Cały sezon letni na Ibizie jest super. Ibiza leży wprawdzie w Europie, ale nie jest interesująca
z europejskiego punktu widzenia. To, co jest w niej
naprawdę pociągające, to fakt, że przybywają tam ludzie z całego świata. Organizatorzy z Bejrutu świętują,
przykładowo, razem z tymi z Tel Awiwu i nie rzucają
przy tym w siebie rakietami. Nie jest ważne, że ktoś
tam wierzy w innego Boga, ale że ten stojący naprzeciw
jest po prostu miłym człowiekiem. Tak a propos polityki z początku [wywiadu].
Indigo: Twoja ostatnia płyta, kompilacja, powstała przy
współpracy innych artystów, nosi nazwę The Politics
of Dancing 2. Czy tym tytułem próbujesz uchwycić
ten fenomen?
Paul van Dyk: Widzę to po prostu tak, że muzyka elektroniczna jest narzędziem łączącym w sposób niewiarygodny, za pośrednictwem którego ludzie z zupełnie
różnym historycznym, kulturowym czy religijnym tłem
mogą na całym świecie spędzić razem dobrze czas. Powinniśmy się zastanowić, ilu dyplomatów musielibyśmy wysłać, aby osiągnąć tak pozytywny efekt.
63
Perwersyjny
przewodnik
po kinie
64
Perwersyjny…
Tekst: Chloé Belloc
Tłumaczenie: Karina Wojas
W „The Pervert’s Guide to Cinema”,
wyświetlanym na Festiwalu Filmowym
w Berlinie, słoweński filozof i psychoanalityk Slavoj Žižek, który już stał się
fenomenem w Europie Wschodniej
i Stanach Zjednoczonych, prowadzi widza przez arcydzieła sztuki filmowej.
Oryginalność Slavoja Žižka polega na kojarzeniu przez niego konceptów, których nikt dotąd nie miał
odwagi zestawić. W dzisiejszych czasach rozczarowania
Europą, Žižek- perwersyjny przewodnik, nie waha się
porównać naszej niepewności związanej z przyszłością
Europy ze słynną Freudowską ideą kobiecej seksualności. – Freud zadał słynne pytanie: „Czego pragnie kobieta?” Czyż kwestia europejskiej konstytucji nie nosi
znamion takiego samego zagubienia? Jakiej Europy
chcemy?- pytał filozof (The Guardian, czerwiec 2005).
Idąc tropem Freuda, w „Perwersyjnym przewodniku po
kinie” Žižek poddaje kinematografię psychoanalizie- zachęca do zastanowienia się nad tym, co kino mówi nam
o nas samych. Sophie Fiennes, reżyser filmu, pozwoliła
Žižkowi wcielić się w rolę psychoanalityka badającego
światową kinematografię. Filozof słynie z umiejętności analizy teoretycznych koncepcji poprzez odwołania
do popkultury, w szczególności do kina. Jego książka
„Wszystko, co zawsze chciałeś wiedzieć o Lacanie, ale
bałeś się zapytać Hitchcocka (Everything You Always
Wanted to Know about Lacan (But Were Afraid to Ask
Hitchcock))” jest tego najlepszym przykładem.
Žižek prowokacyjnie rozpoczyna opowieść słowami:
„Kino jest sztuką w najwyższym stopniu perwersyjną.
Nie daje nam tego, czego pożądamy, lecz mówi nam,
jak pożądać.”
Otóż nie tylko kino, ale i sam przewodnik jest perwersyjny. Žižek objaśnia nam bowiem obszary naszej
podświadomości, związki fantazji z rzeczywistością czy
różne aspekty seksualności, które w swoich filmach odsłaniają przed nami Hitchcock, Lynch, Chaplin, Tarkovsky, Kubrick i inni. Podstawowe pytanie dotyczące
Zdjęcia: www.thepervertsguide.com
seksualności u Žižka brzmi: dlaczego do seksualnego
podniecenia potrzebujemy fantazji?
Interpretując film „Ptaki”, analizuje rojenia Melanie płynącej łodzią na zatoce Bodega, kiedy już prawie
dotarła do Mitcha. Podsumowuje je wypowiedzianym
w jej imieniu zdaniem: „Chcę się pieprzyć z Mitchem”.
W tej scenie Žižek pokazany jest jakby sam był Melanie z „Ptaków”, w takiej samej pozycji i w tym samym otoczeniu. Niekonwencjonalność „Przewodnika
kinowego” polega również na tym, że Žižek, opowiadając o swoich ulubionych filmach, znajduje się na
planie tych właśnie filmów. Kolejny przykład: wyjaśnia
widzom znaczenie sceny z filmu „Podziemny krąg”
(Fight Club), w której narrator (Edward Norton) kopie
sam siebie. Žižek tłumaczy, że nie jest to przejaw jakiegoś perwersyjnego masochizmu. Aby pokonać swojego
wroga trzeba najpierw wygrać walkę z samym sobą, wyzwolić się z krępujacych więzów itd.
Zakończenie nie nosi znamion perwersji – z wyjątkiem „szczególnego rodzaju nieprzyzwoitej przyjemności, jaką daje nam Žižek” (Aaron Schuster). Nie chodzi
wcale o to, że jego pomysły zawsze są trafne, ale po
obejrzeniu „Perwersyjnego przewodnika po kinie” nie
można już delektować się kinem w dotychczasowy bierny sposób. Dokument ten ukazuje problem pasywnego/aktywnego stosunku do kina. Kino, ze względu na
swoją fikcyjną naturę, jest bezpieczne: oglądamy w nim
odbicie naszych niepokojów i żądz, jednocześnie „zachowując od nich bezpieczną odległość, oswajając je”
– twierdzi Žižek. Jego interpretacja Lyncha jest jednym
z najbardziej wyrazistych momentów całego filmu dlatego, że napięcie w obrazach Lyncha wynika z przekroczenia granicy poczucia bezpieczeństwa. Dokument
kończy się wyraźnym apelem o pojmowanie kina jako
sztuki czerpiącej z naszej rzeczywistości: wielcy filmowcy umożliwiają nam konfrontację z tą rzeczywistością,
na co nie jesteśmy jeszcze gotowi w prawdziwym świecie. Sophie Fiennes udało się przekształcić film dokumentalny w prawdziwy spektakl, dając widzowi szansę
rzeczywistego przeżywania perwersyjnej sztuki.
To ptak, to samolot, to... Slavoj Žižek
Aaron Schuster rozmawia z reżyser Sophią Fiennes na temat
jej filmu dokumentalnego „Perwersyjny przewodnik po kinie”,
który był prezentowany na tegorocznym Międzynarodowym
Festiwalu Filmowym w Berlinie.
AS: Jak ukształtowałaś ideę tego projektu i co zamierzasz dzięki niemu zrealizować? I czy jesteś zainteresowana przede wszystkim Žižkiem, czy też w ogóle
fascynuje cię psychoanaliza i teoria filmu?
SF: Trzeba najpierw lepiej zrozumieć to, czym się fascynujemy. Na początku chciałam zagłębić się dokładniej
w wybrany obszar zainteresowania i skonfrontować
z nim widownię, robić film, który by na to pozwolił. To
jest zawsze pewne ryzyko. Jestem bardzo zainteresowana psychoanalizą. Nie czytałam wielu teorii ponad te,
których autorem jest Slavoj Žižek. Jako twórca filmowy
bardzo pozytywnie odbieram to, co Žižek mówi o sztuce, którą uprawiam i uważam to w całości za bardzo praktyczne, naukowe i filozoficzne. Nie odnajduję
się w tworzeniu filmów portretujących wybranych artystów czy filozofów, muszą mówić o sobie z zachowaniem pełnego obiektywizmu. Natomiast wolę robić filmy przedstawiające ich w taki sposób, aby w rezultacie
mogli wyrazić siebie w całości.
AS: Jeśli dobrze pamiętam, film kończy się pytaniem
Žižka, czy film potrafi pokazać prawdę, czy też ta prawda jest tylko iluzją. Z jednej strony stawia się on blisko
Nietzscheańskiej idei mówiącej, że „mamy sztukę po to,
aby nie umrzeć od prawdy”, ale też przywołuje kwestię
z Ludzi Honoru wypowiedzianą przez Jacka Nicholsona, która brzmi: Pragniesz prawdy? Nie zniesiesz prawdy! Zatem kino jest rozdarte pomiędzy rzeczywistością
i filozoficzną ukrytą prawdą, a problem ten doskwiera
bardziej niż kiedyś. Czy ujawnianie niewygodnej prawdy tak, aby stała się ona bardziej znośna do przyjęcia
jest tym, czego oczekuje się dzisiaj od kina?
SF: Zgadzam się z tym, że w kinie panuje pewne
napięcie. Nie sądzę, aby mogło ono uczynić nieznośne
bardziej przyjaznym. To po prostu już takie jest, czyli
nieznośne. To, co jest nie do przyjęcia, to obawa sama
w sobie: poczucie winy, bezsensowność i poczucie
skończoności.
Ale kino pozwala nam uwierzyć, że potrafimy
poradzić sobie z prawdą. Daje nam „pijacką odwagę”,
czyli pewną ułudę wiary w nasze możliwości, że
możemy sobie dać radę ze wszystkim. To jest przecież
to, co wielu lubi w alkoholu. Być może powinniśmy
być bardziej pokorni i wyjawić, że ta sztuczna odwaga to zasięg cierpienia, które możemy znieść. Ale nie
mamy się czego wstydzić – powinniśmy robić tak, jak
bohaterowie Becketta – śmiać się z naszej niedoli i tą
drogą uwolnić się od nieznośnej trwogi.
Uwielbiam to, co Žižek mówi na temat namiętności
będącej bólem rzeczywistości. Kino zostawia nas w podwójnej ślepocie. Ono bawi się naszymi pragnieniami
i tworzy w ten sposób niepokój. Co jest też powodem,
dla którego reżyserzy przynoszą nam tyle samo radości,
co spustoszenia.
AS:
„Tylko martwa kobieta jest dobrą kobietą.”
SF: Pamiętaj, co zostało powiedziane wcześniej, że jest
to kobiece pragnienie, które przeraża mężczyzn. Scottie (z filmu Hitchcocka Zawrót Głowy) ma zmienić
tożsamość Judy i przemienić ją w fikcyjną kobietę
(która jest martwa, ale która faktycznie nigdy nie
istniała). Judy jest w nim beznadziejnie zakochana, ale
tego w ogóle nie przejawia, więc jedyną drogą, dzięki
której będzie mogła go zdobyć, jest poddanie się jego
fantazji. Symptomatyczne jest jej spojrzenie, gdy wychodzi z łazienki, pełne pragnienia i złości. To spojrzenie jest przerażające, odsłania rozmiar brutalności
pomiędzy płciami. Interesujące, jak bardzo dosłowny
jest obraz martwej kobiety, który widzimy w filmie.
Jeśli teraz myślisz o tej scenie w sklepie, gdzie Judy
siedzi na kanapie ze Scottiem… Ona nie ma stanika,
a jej piersi falują pod subtelnym zielonym kaszmirem.
Nosi broszkę z białych kwiatów, więc jeśli te kwiaty są
symbolem kobiecości, to jej jest aż w nadmiarze dla
Scottiego. Ale Scotti to odrzuca.
Podejrzewam, że ten aspekt rozbija się o brak zrozumienia u męskiej części widowni filmu. Oni jedynie
słyszą kwestię wypowiedzianą przez Žižka i odsuwają
od siebie cały kontekst. Ale muszą wiedzieć, że kobieca
część widowni właśnie ten fragment filmu lubi najbardziej. To wspaniała wskazówka do zrozumienia męskiej
osobliwości i tego, jak my kobiety możemy postawić
się przed wyborem: umierać, czy też nie. Sądzę, że to
bardzo prowokacyjne stanowisko i pewnie tak jest.
AS: Z jaką reakcją publiczności spotkał się „Perwersyjny przewodnik po kinie”?
SF: Wydaje się, że widzom bardzo się podoba. I jest
to dla mnie bardzo miłe – to aż dwadzieścia godzin
solidnej transkrypcji, z którą zmagałam się przez wiele
miesięcy. Naprawdę wspaniale jest widzieć, jak całość
się zmienia, staje się jaśniejsza bądź bardziej groźna. To
jest właśnie tworzenie filmów. To jest tak: jeśli Slavoj
jest Chrystusem, to ja jestem Świętym Pawłem.
65
Tłumaczenie: Robert
Karsznia
Matecznik Lordi
Zabłysnąwszy w świetle reflektorów w 2006 roku, zespół Lordi pokazał światu,
że fińska muzyka nie kończy się na Humppie. Nie kończy się nawet na Lordi.
66
Muzyka
Zdjęcia: Mikula Lüllwitz
Tłumaczenie: Konrad Rybka
367
Enochian Crescent
Prawie jak Lordi. W każdym razie
brzmienie w okolicach black-goth-metal, tyle że bez orkowego stylu. Nadrabia słynnymi aktami samookaleczenia.
„W moim najkrótszym koncercie, jaki kiedykolwiek
zagrałem, użyłem tradycyjnego fińskiego noża, lapinleuku, by się pociąć. Musiałem jechać do szpitala zaledwie po dwóch piosenkach.”
Wrath, wokalista
68
Kimmo Pohjonen
Słynny ze swoich purytańskich piosenek i niemalże spazmatycznych występów tanecznych.
Kimmo Pohjonen to awangardowa mieszanka elektroniki
i akordeonów.
Jestem międzynarodowym masochistycznym niewolnikiem miejskich żądzy.
Tuomas, raper i autor piosenek
Giant Robot gra mieszankę rocka, dub, elektro i dance. „Helsinki Rock City” został hitem w Skandynawii latem
1999 roku. Zapowiedzieli wydanie nowego albumu wiosną
tego roku..
69
W Finlandii możesz żyć sobie dość spokojnie, nie
obawiając się, że ktoś cię zaatakuje albo że twój
kraj skończy na wojennej ścieżce.
Janne, wokalista
Endstand
Intensywny hardcore-punk pełen gitarowych
brzmień i wrzeszczących wokali.
Jimi Tenor
Jimi Tenor zaczął od relaksujących, ironicznych jazzowych kawałków; dziś odkrywa wszelkiego rodzaju dźwięki saksofonu. W 1995 wydał album „Europa”.
„Jesteśmy częścią twojego żałosnego tyłka“
Przesłanie Jimiego Tenora z Finlandii do Europy.
Potrzebujesz więcej dowodów?
Sprawdź Funky Elephant na www.funk.fi
The Micragirls Ostry fiński rock’n’roll w stylu lat
pięćdziesiątych – znane także jako: nowe królowe lo-fi
(niskiej jakości) trashrocka. Ostatnią płytę, „Jungle Run”
można usłyszeć w całym kraju.
70
„Mieszkańcy Finlandii długo mieli kompleksy z powodu Eurowizji, ale to się zmieniło dzięki grupie
Lordi.“
Mari, wokalistka
Bushido Jest największym koszmarem
każdego nauczyciela i rodzica. Wygląda
na to, że przybył z piekielnych otchłani, by
dręczyć trzynastoletnie dzieci tekstami
przepełnionymi przemocą i seksem.
Ale Bushido niedawno przeszedł na
drugą stronę barykady i rapuje teraz
o „szacunku” i zaletach dobrego wykształcenia. Nikomu zdaje się nie przeszkadzać fakt, że rzucił szkołę i ma na koncie
odsiadkę za napad.
72
Muzyka
Tekst: Frida Thurm
Ilustracje: Christoph Mayer
Tłumaczenie: Zuzanna
Szybisty
i fuck ya motha
Rap ma swój własny ekspresyjny język –
głównie skupiający się na społeczno-politycznych kwestiach. W tym numerze Bushido
(Bu), niemiecki raper, walczy z Booba (Bo),
francuskim raperem o nagrodę dla „najgorszego tekstu”. Wszystkie poniższe fragmenty
wybrane zostały z ich własnych piosenek.
Bu: Nawijam z serca, jego sensem mówię
Bo: To mój interes, nie wpierdalaj się
Bu: Drogą idę krętą, w oczach łzy i kurz
Bo: Odleję się znowu, napoję całą Francję
Bu: Cioto, kąpiesz się w sojowych ciasteczkach
i zielonej herbacie
Jeśli nie chcesz krwawić, nie mów nic o rapie
Bo: Tym beatem mówię ci: ruchaj swoją matkę
Bu: Chore świnie to my, jebnę ci tekst zaraz
twój wujaszek kwiczy, ciotka odda mi się sama
Bo: Ziom, zrobię to, unurzam cię w gównie, powalę,
w ryj zasunę, w tym nie mam sobie równych
Bu: Pieprzę twoją starą, to wojna, cioto jebana
Bo: Chcesz na nas srać, zdejmij stringi,
rozdwojone są wielkie kloce twe
Bu: Zapłaci za to dupą twoja stara
Bo: Ja to pierwsza liga, jednym ciosem cię powalam
Bu: Chcesz miłości, ja wyrucham cię mą pięścią
Bo: Złap autobus i ssij pały na pchlim targu
Bu: Pluję krwią, bo zagryzam takie ofiary jak ty
Bo: To twój koniec, Yekini-skład, pierdolę,
pierdolę, pierdolę was!
Bu: Tak! Życie rżnie cię w dupę!
Boopa Jego co bardziej analitycznie myślący fani, określają jego piosenki jako zagadkowe, agresywne i metaforyczne – „impresjonistyczny rap”. Elie Yaffa, czyli
Booba, urodził się na paryskich przedmieściach Boulogne-Billancourt, ale większość młodzieńczych lat
spędził w hiphopowym mieście, Detroit. W międzyczasie, Książe z Boulogne stał się ulubieńcem mainstreamowych programów rozrywkowych. Zyskał sławę
dzięki nagrywaniu kawałków ze swoimi przyjaciółmi,
Akonem, Cassie czy P.Diddy, by wymienić kilku.
Przygotowanie
Móżdżki i jądra dokładnie umyć. Móżdżki i jądra gotować przez pięć minut
w wodzie z solą, ziołami i winem. Cebulę, pokrojoną w plastry marchewkę
oraz chili podpiec w głębokiej patelni. Rozbić jajka. Móżdżki, jądra (obrane i bardzo drobno pokrojone) oraz
jajka wrzucić na patelnię i przygotować
tak jak omlet.
Składniki (dla 6 osób)
100 g baranich lub wołowych móżdżków
100 g baranich lub wołowych jąder
oliwa z oliwek extra virgin
kieliszek białego wina
6 jajek
cebula
marchew
chili
sól
Gotowanie
wyrafinowane
podniebienie
Hiszpańska odpowiedź na viagrę: Tortilla
à la Sacromonte. Przełknij to i wyzwól swe
libido!
Ludność europejska się starzeje, liczba urodzeń spada do około zera, młodzi ludzie coraz dłużej mieszkają
w domu, a liczba rozwodów jest większa niż ślubów.
W tym samym czasie życie w pogodnej części Andaluzji, w Hiszpanii, płynie sobie między słońcem, biesiadami, winem, tapas i flamenco. I podczas gdy Francuzi
pracują nad sobą z żabami, Włosi z ostrygami, Niemcy
z selerem, Polacy z piwem, Węgrzy z świńską krwią,
a cały świat ze znanymi niebieskimi pigułkami, tu ludzie strzegą swojego małego sekretu.
Wszystko zaczęło się w XVIII wieku, w cygańskiej
dzielnicy Sacromonte w Granadzie, miejscu zamieszkania rzemieślników i artystów, poetów i tancerzy.
Jak to w lutym, w dzień świętego Cecylego opat
miasta zamierzał zorganizować wielki bankiet na cześć
możnych Granady. 31. stycznia, w nocy, jak mówi legenda, grupa złodziei wdarła się do opactwa i ukradła
dziczyznę. Dobry człowiek rozpaczał z powodu tej kradzieży i błąkał się po piwnicy w poszukiwaniu rozwiązania problemu i zapasów, gdy natknął się na worek,
w którym rzeźnik schował „klejnoty” ukradzionych
zwierząt.
Opat przypomniał sobie przepis, który przeczytał
kiedyś w De Medicamentis Libri. Marcello Empirico
doradzał w nim, aby przez trzy kolejne dni żywić się
genitaliami byka, sporządzonymi z miodem i oliwą
z oliwek, aby napełnić się duchem i energią.
Przeor zdecydował więc samemu zakasać rękawy
i stanąć przy piecu. Pięć minut gotował móżdżki i jądra zwierzęcia (jakiego – jest kilka różnych wersji, ale
najprawdopodobniej byka). Potem podsmażył pokrojoną w kostkę cebulę, pokrojoną w plasterki marchewkę
i chili. Obrał jądra dokładnie tak, jak kartofle, pokroił
je na kawałeczki, by potem zmieszać je z móżdżkami.
Na koniec dodał do tego tyle jajek, ilu gości miało być
na bankiecie. Gotował wszystkie składniki jak normalny, wspaniały, soczysty omlet i podawał zaproszonym
na kolację.
Co mógł sobie pomyśleć opat, kiedy wykwintnej
społeczności Granady dostarczył godnego uwagi powodu, by mogli oni uwierzyć w cudowne czyny Boga.
I dopóki przyczyniał się w ten sposób do zwiększenia
liczby urodzeń w dzielnicy oraz do szczęścia swoich
gości, pozostawiał ich w nieświadomości. Faktem jest,
że stworzył przepis, który ma cudowną „afrodyzjującą”
moc, przekazywany z pokolenia na pokolenie przepis
na potrawę, która ostatecznie trafia na nasz stół.
Potrawa z dzielnicy Granady, nosząca nazwę „Tortilla
Sacromonte”, jest serwowana tradycyjnie w większości
restauracji andaluzyjskich, przede wszystkim oczywiście w dzień świętego Cecylego. Wielu uważa, że mięso
smakuje jak kurczak (choć to nieprawda), inni, że to
niepowtarzalny specjał. Niezależnie od smaku: faktem
jest, że ten region Andaluzji, według oficjalnych danych „Instituto Nacional de Estadística”, ma najwyższy
wsaźnik urodzeń w całej Hiszpanii.
Tekst: Irene Sacchi
Photos: Claude Dagenais,
Sieto Verver, Matthew Cole
Tłumaczenie: Zofia Bluszcz
73
1
Austria
Monaco
Malta
17
3 Bułgaria
Luksemburg
16
2 Belgia
Litwa
15
13
18
12
4 Chorwacja
11
Holandia
10
19
9
5 Niemcy
8
6 Estonia
7
Finlandia
6
7
5
20 Polska
21
Portugalia
27
13 Cypr
26 Czechy
12 Włochy
25 Hiszpania
11 Węgry
24 Słowacja
10 Dania
23 Słowenia
9 Grecja
22 Rumunia
8 Francja
14 Łotwa
4
Wielka Brytania
28 Szwecja
Odgadnij skrzynkę danego kraju – nagrody
nie są przewidziane, ale może rozpoznasz
którąś, jak będziesz na wakacjach!
Post-modernizm
1
2
3
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
Photos:
Joeri Oudshoorn
This magazine was made possible thanks to the kind support of cafebabel.com.
cafebabel.com is the first multilingual European current affairs magazine, designed for readers across borders.
Writer and Translators are welcome to join the team.