Procesy migracyjne w krajach Unii Europejskiej – problemy

Euro–limes – numer 1(5) – styczeń 2005
www.euro-limes.ae.krakow.pl
Katedra Studiów Europejskich Akademii Ekonomicznej
w Krakowie
Procesy migracyjne w krajach Unii Europejskiej – problemy
teoretyczne i praktyczne
Jan Brzozowski
Procesy migracyjne były od wieków związane z
kontynentem
wcześniejszych
starożytnych (kolonizacja grecka, migracje związane z
Thistlethwaite’a
ekspansją Imperium Rzymskiego, wędrówki Wizygotów i
prowadzenie kompleksowych badań, uwzględniających
Wandalów), poprzez średniowiecze (wyprawy krzyżowe),
cały przebieg procesu migracji (od wyjazdu – motywów,
aż po okres wielkich odkryć geograficznych, które
którymi kierował się emigrant, poprzez drogę, jaką
rozpoczęły erę ekspansji gospodarczej, kulturowej, ale i
emigrował – analizę szlaków komunikacyjnych, aż po
demograficznej Europy na inne kontynenty. Z kolei koniec
osiedlenie się w kraju przyjmującym i problem asymilacji)
wieku XX to okres regresu demograficznego naszego
po obu stronach Oceanuiv .
–
z
począwszy
miejsca
staliśmy się obszarem
od
samym procesem osiedlenia, nie zajmując się badaniem
czasów
kontynentu
europejskim:
Od
eksportującego migrantów,
imigracyjnymi. Jednak przez
dokonań
było
tego
imigranta.
zerwanie
momentu
Postulatem
owej
„kurtyny”
dyscyplina
i
naukowa,
zajmująca się badaniem procesów migracyjnych, bardzo
dłuższy okres czasu, zarówno w nauce, jak i w literaturze
się
czy w mediach, migracjom poświęcano bardzo mało
osiągnięcia,
rozwinęła.
uwagi.
a
Zakwestionowano
także
powstały
dotychczasowe
nowe
teorie,
lepiej
w kategoriach
tłumaczące zjawisko migracji. Nie jest moim celem
negatywnych, jako problemu i anomalii, którą trzeba
przybliżenie wszystkich teorii – wymagałoby to odrębnego
powstrzymać. Tak właśnie było na ziemiach polskich w
opracowania, z resztą rzetelne artykuły naukowe na ten
XIX wieku, gdzie emigrację z powodów ekonomicznych
temat są już w Polsce dostępnev . Chcę tylko zwrócić
postrzegano jako zagrożenie dla przetrwania narodu
uwagę na kilka najistotniejszych problemów.
Jeśli
już
je zauważano,
to
polskiego pod zaborami. Część środowiska inteligenckiego
i księży bardzo zaangażowało się w akcję, mającą na celu
1.
ii
zniechęcić chłopów polskich do emigracji .
Dobrowolność a przymus w procesie migracji
Klasyczny podział migracji na dobrowolne i
przymusowe był mylący. W tym ujęciu
I. Problemy teoretyczne
typowymi
migracjami przymusowymi były: wygnania, wypędzenia,
ewakuacje, deportacje, ucieczki etc. Z kolei migracje
Sytuacja zmieniła się po II wojnie światowej,
dobrowolne to przede wszystkim migracje o charakterze
najpierw w środowisku naukowym. W 1960 r. brytyjski
zarobkowym. Czy jednak migracja zarobkowa zawsze była
historyk
dobrowolna?
Frank
Thistlethwaite
przedstawił
dość
Jan
i
Leo
Lucassen
twierdzą,
że
rewolucyjną, jak na tamte czasy koncepcję procesów
niekoniecznie. Na przykład sezonowa migracja z terenów
migracyjnych. Uznał mianowicie migrację za zjawisko
górskich do pracy na roli w regionach nizinnych na
naturalne, charakterystyczne szczególnie dla XIX i XX
Półwyspie Apenińskim w XIX wieku, miała według nich
wielu i związane z procesami modernizacjiiii. Ponadto
wymuszony
zwrócił on uwagę na podstawowy mankament w naukach
przednówku, co rok zaciągali długi, by zakupić żywność.
społecznych:
według
Praca przy zbiorach na terenach nizinnych pozwalała na
oddzielająca
spłacenie tych należnościvi. Innym przykładem z pozoru
Thistlethwaite’a
w
badaniu
„kurtyna
migracji
słonej
istniała
wody”,
charakter.
Ludzie
ci,
by
przeżyć
na
Pierwsi
dobrowolnej migracji były wyjazdy kobiet ze wsi do miast w
zajmowali się samym wychodźstwem – przyczynami,
poszukiwaniu pracy. Jednak w przypadku niezamężnych
przebiegiem i konsekwencjami dla obszarów, skąd ludzie
kobiet, które zaszły w ciążę, była to w istocie migracja
emigrowali. Nie interesowali się jednak dalszymi losami
wymuszona, bo dokonana w obawie przed sankcjami ze
emigrantów. Z kolei naukowcy amerykańscy zajmowali się
strony
badaczy
europejskich
od
amerykańskich.
tradycyjnej
społeczności
wiejskiej.
W
Euro–limes – numer 1(5) – styczeń 2005
www.euro-limes.ae.krakow.pl
Katedra Studiów Europejskich Akademii Ekonomicznej
w Krakowie
rzeczywistości, analizując konkretne zjawiska migracyjne
ekonomicznych
migracji,
uproszczeniem. Co prawda teza Ernsta Ravensteina,
bardzo
trudno
znaleźć
„czysty”
przykład
dobrowolnej czy też przymusowej migracjivii.
się
okazało
się
jednak
zbyt
dużym
sformułowana pod koniec XIX wieku – o tym, że motyw
Podobny problem występował, gdy dokonywało
ekonomiczny jest głównym źródłem migracji – nadal
podziału procesów migracyjnych na polityczne i
wydaje się aktualna, to przecież nie jest to czynnik
ekonomiczne. Również i w tym przypadku rozgraniczenie
jedynyix.
to ma obecnie wyłącznie charakter teoretyczny. Często
Tak więc „ścisłość” nauki o migracjach nie
spotykanym zjawiskiem jest przekształcanie się diaspory
została jak na razie w pełni potwierdzona. Powstało wiele
politycznej w diasporę pracy. Początkowy motyw emigracji
koncepcji ekonomicznych, które są wartościowe: teoria
politycznej (najczęściej ucisk, prześladowania) zostaje
segmentacji rynku pracy, koncepcja światowego systemu
zastąpiony ekonomicznym (najczęściej chęcią poprawy
migracji czy nowa ekonomia migracjix. Niemniej większość
warunków bytowania). Przykładem takiej migracji mogą
uznanych teorii dotyczących ruchów ludności została
być polska migracja z lat osiemdziesiątych (tzw. migracja
stworzona przez socjologów.
viii
solidarnościowa) do Stanów Zjednoczonych i Australii
oraz
diaspora
kubańska
i
ormiańska
w
Stanach
3.
Rola kontaktów międzyludzkich w procesie
Zjednoczonych.
migracji
Socjologowie zwracają uwagę, że to przyczyny
2.
„ścisłość” nauki o migracjach
społeczne są głównym źródłem procesów migracyjnych,
W nauce o migracji próbowano i próbuje się
one także są odpowiedzialne za wzrost liczby migrantów.
nadal budować teorie migracyjne, korzystając z dorobku
Najpopularniejszą teorią w tej kategorii jest koncepcja sieci
ekonomii.
już
migracyjnych, która łączy się z koncepcją stworzoną przez
zdezaktualizować. Trudność polega bowiem na tym, że
Część
historyków, traktującą migracje jako proces łańcuchowy. W
bardzo ciężko z poziomu „mikro”, czyli
teorii sieci migracyjnych zwraca się uwagę na powiązanie
pojedynczego
tych
migranta
koncepcji
przejść
zdążyła
na
się
z pozycji
poziom
makro,
międzyludzkie,
które
pomagają
podjąć
decyzję
o
dokonując prawidłowych uogólnień. Tak jak trudno jest
wyjeździe. Są to zarówno powiązania o charakterze
znaleźć w rzeczywistości „racjonalnego konsumenta”, tak i
nieformalnym (bezpośrednim) – rodzinne, sąsiedzkie, jak i
trudno w nauce o migracjach o „racjonalnego migranta”.
formalne
Jak pokazują jednostkowe przypadki, decyzja o emigracji
wyspecjalizowanych
może zostać podjęta często w wyniku splotu różnych
migrantów. Kolejnym istotnym elementem jest przepływ
okoliczności. Część z nich ma charakter irracjonalny,
informacji - tworzą się swoiste sieci informacyjne, dzięki
osobisty. Dlatego zdezaktualizowało się wiele koncepcji
którym potencjalni emigranci dowiadują się o możliwości
nawiązujących
które
wyjazdu, sposobie podróży i warunkach jakie zastaną w
jasnych
miejscach osiedlenia. W tym ujęciu samym migracja nie
sprowadzały
do
motywy
osiągnięć
migracji
nauk
do
ścisłych,
prostych,
(pośrednie)
–
działalność
agencji,
państwa
chcących
oraz
przyciągnąć
prawidłowości. Neoklasyczne teorie migracyjne, powstałe
jest więc zjawiskiem przypadkowym, ani też wynikiem
w latach sześćdziesiątych XX wieku (i korzystające z
racjonalnej kalkulacji zysków i strat. Migracje płyną
osiągnięć ekonomii neoklasycznej), zakładały istnienie
strumieniami,
dwóch
grup
czynników
wpływających
na
a
„migranci
nie
przemieszczają
się
migrację.
chaotycznie, lecz wędrują konkretnymi szlakami w ściśle
Czynniki wypychające (push factors) miały oddziaływać w
określonych kierunkach”. Z koncepcją sieci migracyjnych
miejscu pochodzenia, skłaniając emigranta do wyjazdu.
powiązana jest teoria migracji łańcuchowych, rozumianych
Mogły to być np. niskie zarobki, bezrobocie, złe warunki
jako
pracy. Z kolei czynniki przyciągające (pull factors)
utrzymywaniem przez wychodźców ścisłych związków z
związane były z krajem osiedlenia, na przykład: możliwość
ich bliskimi pozostałymi w kraju pochodzenia”xi. Są to
zdobycia pracy, szansa na awans społeczny, zdobycie
koncepcje pokrewne, co z resztą przyznał historyk Samuel
nowych kwalifikacji. W tym ujęciu migranta próbowano
Baily,
przyrównać właśnie do racjonalnego konsumenta, a
„proces
narastania
proponując
migracji
zastąpienie
spowodowany
terminu
„migracje
xii
łańcuchowe” określeniem „sieci społeczne” .
Rola kontaktów międzyludzkich w procesie
migrację do „wyniku indywidualnej decyzji, która zastaje
podjęta w celu maksymalizacji zysku”. Sprowadzanie
migracji
rośnie
w
wyniku
rozwoju
technologii
jednak decyzji o wyjeździe tylko i wyłącznie do czynników
informacyjnych i procesu globalizacji. Warto jednak
Euro–limes – numer 1(5) – styczeń 2005
www.euro-limes.ae.krakow.pl
Katedra Studiów Europejskich Akademii Ekonomicznej
w Krakowie
zwrócić uwagę, że koncepcja sieci migracyjnych sprawdza
debata dotycząca możliwej liberalizacji polityki imigracyjnej
się również w odniesieniu do wcześniejszych ruchów
Unii Europejskiej i krajów członkowskich. Miała ona
ludności,
związek z rychłym powiększeniem Ugrupowania o kolejne
począwszy
od
późnego
średniowiecza.
Zachowane dokumenty źródłowe, między innymi listy
kraje
emigrantów,
społeczeństw zachodnich. Jednak po 11 września 2001 r.
wskazują
na
to,
że
rola
kontaktów
międzyludzkich, jako czynnika napędzającego strumienie
członkowskie
a
także
ze
„starzeniem
się”
te pomysły zarzucono.
migracyjne, była olbrzymia. Często w listach pojawiały się
Zamachy z 11 września były wstrząsem nie tylko
szczegółowe instrukcje dla potencjalnego emigranta – co
dla Amerykanów, ale również i dla Europejczyków.
powinno się kupić przed wyjazdem, jak dotrzeć na miejsce,
Przecież część zamachowców przed zamachami szkoliła
a nawet jak przekroczyć nielegalnie granicę.
się i mieszkała w Hamburgu. Terroryzm międzynarodowy
stał się głównym zagrożeniem dla współczesnego świata.
II. Problemy praktyczne
Kraje członkowskie UE zaczęły zwracać baczniejszą
uwagę na współpracę wywiadów, służb granicznych i
Opinia
publiczna
przez
dłuższy
czas
nie
wymianę informacji. Równocześnie rozpoczęła się „zła
interesowała się procesami migracyjnymi, lub traktowała
prasa” migracji i migrantów. Zaczęło się od głośnej
ten
politycy
publikacji Oriany Fallacii, która w tekście „Wściekłość i
europejscy. Tymczasem już pod koniec lat pięćdziesiątych,
duma” w sposób daleki od poprawności politycznej
podczas boomu ekonomicznego w Europie Zachodniej,
zwróciła uwagę na poważne, jej zdaniem zagrożenie dla
doszło do poważnych zmian w ruchu ludności. Bilans
Europy i kultury zachodniej – imigrantów z krajów
migracji z negatywnego stał się pozytywny – kraje takie jak
arabskichxiv. Tekst wywołał oczywiście wielką polemikę;
Niemcy, Francja czy Szwajcaria zaczęły sprowadzać
niezależnie od uprzedzeń Fallaci względem mniejszości
pracowników z zagranicy. Polityka imigracyjna nastawiona
muzułmańskiej, nagłośniono przecież problem faktycznie
na przyjmowanie imigrantów trwała stosunkowo krótko –
istniejący – niedoskonałej polityki asymilacyjnej niektórych
przerwał ją kryzys energetyczny (1973-1974). Od tego
państw europejskich: Francji, Włoch, Belgii czy Wielkiej
momentu kraje Europy Zachodniej prowadziły restrykcyjną
Brytanii. Zbiegło się to w czasie z falą antysemityzmu we
politykę imigracyjną. Wyłomem w tej polityce były dwa
Francji, czego efektem jest odpływ kilku tysięcy osób
wydarzenia: upadek ZSRR i zlikwidowanie żelaznej
pochodzenia żydowskiego rocznie, którzy emigrują do
kurtyny oraz wojna w byłej Jugosławii. Kraje Europy
Izraela. Na efekty polityczne tej „fobii migracyjnej” nie
Środkowo-Wschodniej po II wojnie światowej nie brały
trzeba było czekać długo – przy okazji historycznego
aktywnego udziału w procesach migracyjnych wewnątrz
poszerzenia Unii Europejskiej na wschód, „stare” kraje
kontynentu.
politycznych,
członkowskie, pod naciskiem swojej opinii publicznej,
zdecydowana większość ludności pochodzącej z tego
zamknęły swoje rynki pracy dla imigrantów z „nowych”
obszaru nie mogła emigrować, szczególnie na Zachód.
krajów członkowskich. Państwa zaczęły zwracać więcej
Wyjątkiem były jedynie lata kryzysów politycznych: 1958 r
uwagi na swoją politykę imigracyjną i asymilacyjną.
temat
marginalnie.
Głównie
Podobnie
z
rządy
powodów
i
(Węgry), 1968 (Czechosłowacja, ludność pochodzenia
W czerwcu 2002 r. doszło do szczytu Unii
żydowskiego w Polsce), 1980-1981 (Polska), kiedy liczba
Europejskiej w Sewilli, którego obrady w większości
emigrantów
poświęcono problemom migracyjnym. Podpisano układ o
była
wyższa.
Stąd
wraz
z
upadkiem
komunizmu i zniesieniem ograniczeń w podróżowaniu do
zwalczaniu
krajów
harmonogram
Europy
Zachodniej
ruszyła
fala
intensywnej
nielegalnej
migracji,
dochodzenia
do
a
także
ustalono
wspólnej
polityki
imigracji. Trwała jednak krótko, zaledwie kilka lat. Kolejna
imigracyjnej i azylowej wewnątrz UE. Efekty szczytu trudno
fala imigracji związana byłą z konfliktami na Bałkanach –
uważać za wielki sukces, szczególnie postanowienia
Chorwacji, Bośni, a później w Serbii i Kosowiexiii.
układu dotyczące sankcji ekonomicznych w stosunku do
Mimo tych wydarzeń, polityka imigracyjna w
Europie Zachodniej nie ulegała zasadniczej zmianie. Na
krajów,
które
odmawiają
współpracy
w
zwalczaniu
nielegalnej migracji. Sankcje takie mogą być wprowadzone
zewnątrz była restrykcyjna, wewnątrz liberalna (Układ z
jedynie na skutek jednomyślnej decyzji wszystkich krajów
Schengen,
granice
członkowskichxv . Większe sukcesy osiągnięto w ostatnich
wewnętrzne UE i umożliwiał swobodny przepływ osób).
latach w zakresie polityki wizowej, czego przykładem były
podpisany
w
1985
r.,
znosił
Pod koniec lat dziewięćdziesiątych rozpoczęła się jednak
Euro–limes – numer 1(5) – styczeń 2005
www.euro-limes.ae.krakow.pl
Katedra Studiów Europejskich Akademii Ekonomicznej
w Krakowie
pomyślnie zakończone negocjacje z Federacją Rosyjską w
noszenia chust w szkole przez muzułmańskie
2004 r.
dziewczęta w szkołach francuskich wywołały
Obecnie można wymienić trzy główne problemy
efekt przeciwny od planowanego, przynajmniej
związane z migracją w Unii Europejskiej:
•
w krótkim okresie. Zamiast likwidacji symboli
nielegalna migracja (irregular migration)
grupy etnicznej, doprowadziły do integracji tej
– z
którą związane jest zjawisko migrant trafficking
zbiorowości:
(in. trafficking in persons, human trafficking).
Francji
Termin ten obejmuje szereg działań związanych
demonstracje
z
miastach. A muzułmańskie uczennice po wyjściu
nielegalną
migracją–
fałszowanie
środowiska
skonsolidowały
we
muzułmańskie
się
i
we
zorganizowały
wszystkich
większych
także
ze szkoły i tak zakładają chusty. Politycy
wykorzystywanie migrantów. Proceder „handlu
francuscy nie chcą zrozumieć, że asymilacja tej
żywym towarem” stał się niezwykle zyskownym
mniejszości nie jest możliwa bez integracji.
interesem
przez
Większość muzułmanów francuskich żyje w
międzynarodowe grupy przestępcze. Ludzie,
gettach etnicznych, ale nie mieszkają tam z
którzy zdecydowali się na taką formę wyjazdu,
własnej woli. Gdyby dostali szansę awansu
są zdani na łaskę swoich „opiekunów”, co często
społecznego, ich asymilacja była by łatwiejsza.
dokumentów,
przemyt
i
jest
ludzi,
a
kontrolowany
do
Wszystkie te problemy nie mogą być rozwiązane w krótkim
prostytucji, niewolniczą pracą, utratą organów
okresie czasu. Stanowią wyzwanie dla Unii Europejskiej na
(do przeszczepu), a nawet śmiercią. W tym
najbliższe dziesięciolecia. Jedno jest pewne – znaczenie
przypadku
migracji we współczesnym świecie rośnie i nadal będzie
kończy
się
tragicznie
konieczna
–
zmuszaniem
jest
współpraca
i
kordynacja policji, straży granicznej i organów
administracyjnych
członkowskich,
wszystkich
środki
dyscyplinujące
rosnąć.
krajów
kraje
tranzytowe, a także te, z których pochodzą
Literatura:
nielegalni migranci;
•
„drenaż mózgów” (brain drain). Mimo, że Unia
1.
Europejska stała się obszarem o pozytywnym
balansie
migracyjnym,
nadal
duża
move, IOM 2003;
część
wykwalifikowanych pracowników – uczonych,
2.
A. Walaszek, Migracje w historii Europy: kilka
lekarzy, informatyków – emigruje, głównie do
uwag,
Stanów
Polonijny, rok XXIX, z. 3/2003;
Zjednoczonych.
atrakcyjniejsze
warunki
Znajdują
pracy.
tam
Kraje
3.
wcześniejsze
doświadczenia,
próby
4.
5.
Teoretyczne
koncepcje
O.
Fallaci,
Wściekłość
i duma,
Gazeta
IOM’s International Dialogue on Migration, Data
Workshop, 8-9 September 2003, Data on
większych efektów (np. inicjatywa Gerharda
Migration and Development Report;
Shroedera z 2000 r., mająca na celu ściągnięcie
do Niemiec 30 tysięcy informatyków spoza
Przegląd
Wyborcza, 6-7 października 2001;
podjęte
przez pojedyncze kraje na ogół nie przynoszą
Praszałowicz,
nowych,
XXVIII, z. 4/2002;
powinny podjąć zdecydowane działania, które
mogłyby odwrócić ten trend. Jak pokazują
D.
niekoniecznie
procesów migracji, Przegląd Polonijny, rok
członkowskie, wspólnie z Komisją Europejską,
6.
xvi
•
World Migration 2003, Managing Migration.
Challenges and Responses for People on the
L.
Dall’oglio,
Statement
on
UE) ;
Development
and
asymilacja imigrantów – w tym przypadku na
Cooperation.
International
razie nie ma co liczyć na wspólne działania w
Development, Second Committee, Fifty-Eight
ramach Unii Europejskiej. Każde z krajów
Session of the General Assembly of UN, New
być jednostronne działania w ramach asymilacji
kierowanej, czy wręcz przymusowej. Zakazy
Economic
Migration
and
York, 14 October 2003;
członkowskich musi się samodzielnie zmierzyć z
tym problemem. Rozwiązaniem jednak nie mogą
International
Sustainable
7.
Brain Drain, Brain Gain, Session Proceedings,
Caledon Institute of Social Policy, May 25, 2000.
Euro–limes – numer 1(5) – styczeń 2005
www.euro-limes.ae.krakow.pl
Katedra Studiów Europejskich Akademii Ekonomicznej
w Krakowie
i
World Migration 2003, Managing Migration. Challenges and
Responses for People on the move, IOM 2003, s. 43.
ii
Na przykład Maria Konopnicka napisała poemat Pan Balcer w
Brazylii, w którym opisała niedolę polskich chłopów, którzy
wyjechali do Ameryki Południowej, znęceni perspektywą
otrzymania ziemi na własność.
iii
F. Thistlethwaite, Migration from Europe Overseas in the
Nineteenth and Twentieth Centuries, Rapport du Xie Congrès
International des Sciences Historiques, vol. 5, Stockholm 1960, za:
A. Walaszek, Migracje w historii Europy: kilka uwag, niekoniecznie
nowych, Przegląd Polonijny, rok XXIX, z. 3/2003, s. 14-15.
iv
F. Thistlethwaite, Migration..., za: D. Praszałowicz, Teoretyczne
koncepcje procesów migracji, Przegląd Polonijny, rok XXVIII, z.
4/2002, s. 22-23.
v
A. Walaszek, op. cit., D. Praszałowicz, op. cit.
vi
J. Lucassen, L. Lucassen (red.), Migration, Migration, History,
History, Amsterdam 1997, s. 11-12, za: D. Praszałowicz, op. cit., s.
14.
vii
D. Praszałowicz, op. cit., s. 14.
viii
Wśród uczestników tej emigracji prawdziwych działaczy
Solidarności, którzy uciekali przed aresztowaniem w Polsce, była
zdecydowana mniejszość (przyp. aut.).
ix
D. Praszałowicz, op. cit., s. 24. Do tej koncepcji powrócono w
latach sześćdziesiątych XX wieku, za sprawą neoklasycznej teorii
migracji (zainspirowanej neoklasyczną ekonomią).
x
Ibidem, s. 24-26; World Migration 2003, op. cit, s. 12-14.
xi
D. Praszałowicz, op. cit., s. 27-28.
xii
S. Baily, Immigrants in the Lands of Promise. Italians in Buenos
Aires and New York City, 1870 to 1914, Ithaca-London: Cornell
University Press, 1999, s. 12-13, za: A. Walaszek, op. cit., s. 27.
xiii
World Migration 2003, op. cit, s. 239-241.
xiv
O. Fallaci, Wściekłość i duma, Gazeta Wyborcza, 6-7
października 2001.
xv
World Migration 2003, op. cit, s. 267-268.
xvi
Warto jednak dodać, że brain drain jest już w świecie
naukowym uznawana na przestarzałą koncepcję. Obecnie zwraca
się uwagę na to, że migracja wykwalifikowanych pracowników nie
musi oznaczać dla kraju wysyłającego jedynie straty. W dłuższym
okresie czasu korzyści z takiej emigracji mogą przewyższyć jej
koszty. Do korzyści zaliczyć można przede wszystkim przepływy
pieniężne – emigranci transferują część swoich dochodów do kraju
pochodzenia, najczęściej aby pomóc swoim rodzinom. Są to sumy
znaczące – oficjalne dane mówią o blisko 80 mld dolarów, które w
2003 r. zostały przesłane przez emigrantów do krajów
rozwijających się. Są też trudniej mierzalne korzyści, niemniej
równie istotne – rola diaspory (pomoc finansowa, lobbing
polityczny, współpraca kulturowa), a także wzmocnienie kontaktów
(ekonomicznych, kulturowych) miedzy krajem wysyłającym a
przyjmującym imigrantów (np. Turcja-Niemcy). Co raz częściej w
odniesieniu do tego zjawiska używa się więc terminu brain gain,
aby podkreślić że obie strony – kraj wysyłający i przyjmujący –
odnoszą korzyść z migracji (IOM’s International Dialogue on
Migration, Data Workshop, 8-9 September 2003, Data on Migration
and Development Report, s. 1-6; L. Dall’oglio, Statement on
Sustainable Development and International Economic Cooperation.
International Migration and Development, Second Committee, FiftyEight Session of the General Assembly of UN, New York, 14
October 2003).