Istota zdrowia i choroby Czynniki chorobotwórcze ywienie i

Istota zdrowia i choroby
Czynniki chorobotwórcze
Żywienie i stany niedoborowe
Definicja zdrowia (WHO)
Zdrowie jest to stan fizycznego, psychicznego i społecznego dobrostanu, a nie tylko brak
choroby, czy kalectwa.
Zdrowie jest jednym z najważniejszych czynników warunkujących harmonijny rozwój
człowieka, jego rolę w społeczeństwie i zdolność osiągania zamierzonych celów.
Zdrowie jest zjawiskiem dynamicznym, kształtowanym w sposób ciągły, przez oddziaływanie
na człowieka czynników biologicznych, fizykochemicznych, społecznych i kulturowych.
Choroba ujawnia się wówczas, gdy naruszona zostaje homeostaza organizmu.
HOMEOSTAZA – zdolność do utrzymywania stałości środowiska wewnętrznego ustroju,
mimo zmian zachodzących w środowisku zewnętrznym
Homeostaza może istnieć tylko w pewnych zakresach, granicach zmian środowiska.
Granice te wyznaczone są przez indywidualne, genetycznie zdeterminowane zakresy
normy reakcji organizmu.
Naruszenie tych granic wywołuje chorobę.
Dla ujawnienia się choroby konieczny jest udział czynnika zewnętrznego – chorobotwórczego
– (przyczyna choroby) i wewnętrznego (reakcji obronnych).
Czynniki chorobotwórcze związane ze środowiskiem
fizykochemiczne (warunki termiczne, ciśnienie atmosferyczne, praca pod
wodą, na wysokościach, skład powietrza, środki chemiczne, hałas, wibracja)
biologiczne (patogenna flora i fauna związana ze specyfiką klimatu: wirusy,
bakterie, grzyby, jady roślinne i zwierzęce, robaki, roztocze, muchy, kleszcze,
komary, pchły, wszy, gryzonie i in.)
Czynniki chemiczne
Lista najpoważniejszych trucizn została przygotowana przez Komisję
Toksykologii Środowiskowej Komitetu Ekologii Człowieka PAN (1988).
Uwzględniono: rozmiary emisji, toksyczność, wielkość narażonej populacji,
stężenie w różnych elementach środowiska, trwałość, bioakumulację i wpływ
na środowisko chemiczne lub fizyczne.
Szacunkowa emisja głównych zanieczyszczeń w Polsce (1987 – 1989; mln ton/rok)
dwutlenek siarki
4,0
tlenki azotu
1,4
pyły
3,0
tlenek węgla
3,2
dwutlenek węgla
457
węglowodory aromatyczne 0,4
Dwutlenek siarki
Emitowany jest przy spalaniu węgla zawierającego siarkę dla potrzeb
energetyki przemysłowej i komunalnej.
W atmosferze powoduje powstanie tzw. kwaśnych deszczów, które obniżają
pH wody i gleby i przyczyniają się do obumierania lasów, zmniejszenia
plonów oraz pogorszenia się stanu istniejących chorób układu oddechowego.
Tlenki azotu
Powstają w wysokiej temperaturze łączenia się tlenu z azotem w procesach
przemysłowych i podczas pracy różnych silników spalinowych.
Tlenki azotu i ich pochodne zwiększają możliwość schorzeń układu
oddechowego i infekcji bronchitowej u dzieci.
Pyły
Drobny pył zawieszony może dostać się do płuc drażniąc mechanicznie drogi
oddechowe.
Przyczynia się też do zmętnienia atmosfery i pochłonięcia ze spektrum światła
słonecznego fal krótszych (występowanie krzywicy w regionach
uprzemysłowionych w związku z ograniczenia tworzenia w skórze witaminy
D3 z jej prowitaminy).
Tlenek węgla
Powstaje podczas niecałkowitego spalania węgla lub benzyny w samochodach
bez katalitycznych dopalaczy.
Wykazuje 400 razy większe powinowactwo do hemoglobiny niż tlen – wiąże
się z hemem, uniemożliwiając transport tlenu z płuc do tkanek, szczególnie do
mózgu i serca.
Węglowodory aromatyczne
Mogą przedostawać się do ustroju przez płuca, skórę lub przewód
pokarmowy.
Są zawarte w spalinach samochodowych, w dymie papierosów, są emitowane
z koksowni, są składnikami dymu wędzarnianego.
Należą do związków rakotwórczych i mutagennych; po hydroksylacji tworzą
produkty z cząsteczkami DNA, umożliwiając zamianę nieczynnych
protoonkogenów w onkogeny inicjujące proces nowotworowy.
Czynniki fizyczne
urazy mechaniczne
urazy termiczne
urazy wynikające z wibracji i hałasu
urazy wynikające z energii elektrycznej lub promieniowania
urazy wynikające z pól elektromagnetycznych
Promieniowanie jonizujące stymuluje tworzenie się wolnych rodników, które uszkadzają
układ krwiotwórczy. Wolne rodniki oddziałują również na cząsteczki DNA, wywołując
efekty mutagenne i kancerogenne.
Czynniki biologiczne
organizmy patogeniczne
pasożyty
toksyny roślinne, zwierzęce i grzybowe
Organizmy patogeniczne
wirusy
bakterie
grzyby
Pasożyty
pierwotniaki
robaki płaskie i obłe
roztocze
owady
inne
Toksyny
Toksyczne produkty przemiany materii grzybów
Toksyczne związki obronne roślin i zwierząt
Podział chorób z ekologicznego punktu widzenia
Wywołane przewlekłym stresem
choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy
nadciśnienie tętnicze
nerwice
Wywołane zmniejszeniem aktywności ruchowej, niewłaściwym
odżywianiem
otyłość,
miażdżyca naczyń
cukrzyca
choroba wieńcowa serca
Lekomanie
hipo- i hiperwitaminozy
alergie
zaburzenia hormonalne
zaburzenia rozrodu i patologie ciąży
niektóre choroby nowotworowe
zaburzenia psychiczne (np. narkotyki)
Wynikające z naruszenia reguł ekologicznych
wywołane przez chemizację rolnictwa
skażenie wód, powietrza i gleb metalami ciężkimi, które kumulują się
w organizmie; powodują one m.in. zatrucia, alergie, dychawicę
oskrzelową, nowotwory płuc i oskrzeli, zapalenie spojówek i in.
Przemiany profesjonalne
choroby zawodowe: pylica, alergie, rozedma płuc, choroby narządu
ruchu związane z pozycją stojącą, wysiłkiem statycznym, w tym
płaskostopie i żylaki, choroba wibracyjna, choroba popromienna
wypadki przy pracy
Wynikłe ze stosowania używek
nikotynizm
alkoholizm
narkomania
Tkanki i narządy ssaków akumulujące pierwiastki śladowe
rtęć: nerki, tarczyca, przysadka mózgowa
ołów: kości, aorta, nerki, wątroba, mózg
miedź: wątroba, nerki, serce, mózg, jądra
nikiel: gruczoły limfatyczne, nerki, kości
kadm: kora nerkowa, wątroba, kości
ŻYWIENIE
Złota Karta Prawidłowego Żywienia
(opracowana przez Radę Promocji Zdrowego Żywienia, 1998)
Aby być zdrowym, codziennie należy spożywać:
co najmniej 3 posiłki umiarkowanej wielkości, w tym śniadanie
w każdym posiłku produkty zbożowe (pieczywo ciemne, płatki, kasze,
makarony)
warzywa i owoce (mogą być mrożone) do każdego posiłku i między posiłkami
co najmniej 2 pełne szklanki mleka (lub kefiru, jogurtu) oraz ser
jedną porcję, do wyboru: ryby, drobiu, grochu, fasoli lub mięsa
1 łyżkę stołową oleju lub oliwy
wodę mineralną i naturalną oraz soki warzywne i owocowe (nie mniej niż litr)
starać się unikać: nadmiaru soli, cukru i alkoholu.