Zosia Pastewka Ic

Transkrypt

Zosia Pastewka Ic

ZAGROŻONE GATUNKI
ROŚLIN I ZWIERZĄT
W
POLSCE i NA ŚWIECIE
Zofia Pastewka Ic
ZAGROŻONE
GATUNKI ROŚLIN
W POLSCE
ZAGROŻONE GATUNKI ROŚLIN W POLSCE
SCILLA BIFOLIA
CZYLI
CEBULICA DWULISTNA
Gatunek byliny z rodziny szparagowatych. Obszar występowania obejmuje
rejon Kaukazu, Azji Mniejszej sięgając do Syrii na południu, Europy południowej i
środkowej. Północna granica zasięgu przebiega przez Polskę, Niemcy, Belgię, Francji.
W Polsce występuje w Karpatach, rzadziej w południowej części niżu, ale jest rośliną
rzadką. Liczne jej stanowiska znajdują się pośród lasu bukowego na glebach
wapiennych
Łodyga obła. Z cebulki wyrasta pojedyncza łodyga kwiatowa. Osiąga 10-25 cm wysokości. Pod
ziemią roślina posiada jajowatą, lub kulistą cebulę.
Liście przeważnie dwa. Są żywozielone, lancetowate, wyrastają razem z kwiatami, obejmujące
łodygę.
Kwiaty zebrane w 2- 10-kwiatowe grono. Pojedyncze kwiaty osadzone na wzniesionych
szypułkach, niebieskie, o fioletowych pylnikach. Działki okwiatu podłużnie eliptyczne. 6 pręcików o
takiej samej długości, jak działki okwiatu.
Kwitnie od marca do kwietnia. Jest samopylna lub zapylana przez owady. Nasiona są rozsiewane
przez mrówki (myrmekochoria). Liczba chromosomów 2n=18.
Biotop cebulicy dwulistnej to lasy bukowe, liściaste mieszane, zarośla, wilgotne łąki. Preferuje
gleby wapienne. Geofit.
Cebulica dwulistna objęta jest w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Zagrożona jest
bezpośrednim niszczeniem przez wykopywanie i przesadzanie do ogródków, a także
wskutek zmniejszania się powierzchni lasów łęgowych i buczyn, w których występuje
oraz niewłaściwą gospodarkę leśną: zastępowanie lasów mieszanych monokulturami
drzew szpilkowych.
MUSCARI COMO SUM
CZYLI
SZAFIREK MIĘKKOLISTNY
Gatunek byliny z rodziny szparagowatych. Gatunek pochodzi z basenu Morza
Śródziemnego, występuje w południowej Europie, północnej Afryce i na Bliskim
Wschodzie. Zasięg obejmuje także obszary wokół Morza Czarnego. Roślina przed
wiekami została sprowadzona do Europy Środkowej i tu spotykana jest jako archeofit.
Przez Niemcy i Polskę biegnie północna granica zasięgu. Spotykana jest
na Śląsku i Wyżynie Małopolskiej oraz na Roztoczu.
Łodyga to obły, dośd gruby głąbik, dorasta do 30–60 cm. Liście równowąskie,
karbowane, o szerokości 0,5–1,5 centymetrów, długości 30–50 cm. Kwiaty zebrane w
cylindryczne grono. Górne liliowe kwiaty są płone, wyrastają na szypułkach 4-6 razy
dłuższych od kwiatów płodnych i są gęsto skupione. Dolne kwiaty są płodne, w środku
głąbika lekko przewisające, brudnopurpurowe, dolne poziomo odstające, zielonkawe.
Kwitnie od maja do czerwca. Owoce to torebki, pękające nie wzdłuż przegród, a
pomiędzy szwami. Posiada organ podziemny, czyli cebula o średnicy do 3 cm.
Występuje głównie na Murowach oraz suchych i ubogich winnicach. Ma zastosowanie
jako roślina ozdobna.
W Polsce objęta jest ścisłą ochrona oraz wpisana jest do Czerwonej listy roślin i
grzybów oraz Polskiej Czerwonej Księgi Roślin.
VIOLA EPIPSILA
CZYLI
FIOŁEK TORFOWY
Gatunek rośliny należący do
rodziny fiołkowatych. Występuje w Azji
(na Syberii i w Chinach), w północnej,
środkowej wschodniej i południowowschodniej Europie, oraz w północnej
części Ameryki Północnej, aż po Alaskę.
Roślina w Polsce bardzo rzadka.
Relikt epoki lodowcowej (tzw. gatunek
reliktowy).
Roślina wieloletnia o wysokości 8–15 cm, wiotka. Tworzy rozłogi nad- i podziemne.
Liście po dwa, z wierzchu nagie, spodem z rzadka owłosione, blaszka dłuższa niż
szersza, nieco zaokrąglona. Górne liście na nieco oskrzydlonych ogonkach. Kwiaty
niebieskawe, o długości 1,5–2 cm i słabym zapachu. Dolny płatek posiada ostrogę 2–3
razy dłuższą od przedłużeo działek. Kwitnie od maja do czerwca. Rośnie
na torfowiskach.
ZAGROŻONE
GATUNKI ROŚLIN
NA ŚWIECIE
ZAGROŻONE GATUNKI ROŚLIN NA ŚWIECIE
FITZROYA CUPRESSOIDES
CZYLI
FICROJA CYPRYSOWATA
LUB
CYPRYS PATAGOOSKI
Gatunek drzewa należący do rodziny cyprysowatych. Jedyny przedstawiciel
monotypowego rodzaju ficroja. Nazwana na cześd brytyjskiego żeglarza Roberta FitzRoya.
Występuje w chilijskich lasach waldiwijskich i na wyspie Chiloé na przedgórzu Andów
Tworzą one allerce, występujący na glebach wilgotnych, często bagiennych.
W Andach lasy allerce tworzą odrębne piętro roślinne, występujące powyżej lasów tique.
Pokrój jest kolumnowy, szeroki. Gałęzie zwisające. Drzewo bardzo długowieczne (dożywa
3600 lat) i wolno rosnące. Osiąga wysokośd 50-60 m wysokości, 5 m obwodu i 3 m średnicy
pnia. Kora czerwonobrązowa, głęboko spękana, łuszczy się długimi pasmami. Liście
łuskowate, długości 3-6 mm i szerokości 2 mm. Od spodu dwa białe paski. Kwiaty męskie
pojedyncze w kątach liści, z 15-24 pylnikami. Kwiaty żeoskie złożone z 9 łusek ułożonych w
trzech okółkach po 3.Szyszki obłe, średnicy 6-8 mm, złożone z 9 łusek. Nasiona posiadają 23 skrzydełka. Drewno lekkie, o prostych słojach. Siewka posiada 2 liścienie.
GUAIACUM OFFICINALE
CZYLI
GWAJAKOWIEC LEKARSKI
LUB
GWAJAKOWYM DRZEWEM
Gatunek niewielkiego drzewa z rodziny parolistowatych (Zygophyllaceae). Jest
rośliną wolno rosnącą w suchych, równinnych lasach. Występuje w Ameryce
Środkowej. Gatunek od wieków jest eksploatowany, dlatego obecne zasoby są
mocno ograniczone. Gatunek uznawany za zagrożony, chroniony
konwencją CITES. Zasięg naturalny obejmuje obecnie Małe
Antyle, Portoryko i Kolumbię. Gatunek wymarł na wyspach Antigua i Barbuda.
Drzewo o wysokości do 12 m. Liście pierzaste, składające się z 4 jajowatych listków.
Kwiaty wyrastają po 8-10 na szczytach gałązek. Mają głęboko i nierównodzielny 5krotny kielich, 5-płatkową, dośd dużą, błękitną koronę w której 1 płatek jest inny od
pozostałych, oraz i słupek i 10 pręcików. Owoc to skórzasta i nieco mięsista,
czerwonożółta torebka z czarnymi nasionami.
Z racji tego że drewno gwajakowca jest ciężkie, twarde i przyjemnie pachnące. Wytwarza się z niego
części maszyn, używane jest też w budownictwie okrętowym. Zawiera duże ilości żywicy, z której
wytwarza się substancję o właściwościach wykrztuśnych (gwajakol), a także nalewkę gwajakową. Z
drewna tego drzewa otrzymuje się lignum vitae (t.j. "drewno życia") używane tradycyjnie w Ameryce
Południowej do leczenia różnych dolegliwości – od kaszlu do artretyzmu. W medycynie gwajakowiec
znajduje wszechstronne zastosowanie, dlatego też zwany jest już od czasów starożytnych lignum vitae,
czyli drzewem życia. Np. gumę z drewna gwajakowca używano w leczeniu syfilisu. Żywica ma również
działanie przeciwartretyczne i przeciwkaszlowe. W Polsce dostępny jest m.in. syrop o specyficznym
smaku, Guajazyl. Podobny ma wino Campari. Roślina nazywana też bywa in. palo santo czyli święte
drzewo, a jej drewno wykorzystuje się także na drzewce włóczni i trzonki narzędzi. Natomiast tradycyjne
naczynia (mate) do zaparzania yerba mate wykonuje się z drzewa Bursera graveolens, które również
(podobnie jak Bulnesia sarmientoi) jest po hiszpaosku nazywane palo santo.
GINKGO BILOBA
CZYLI
MIŁORZĄB DWUKLAPOWY
Gatunek drzewa należącego do rodziny miłorzębowatych. Jest jedynym dziś żyjącym liściastym
drzewem nagozalążkowym. Pochodzi z Chin. Miłorząb dwuklapowy podobny jest do kopalnego
gatunku Ginkgo adiantoides. Czasami używana nazwa miłorząb japooski jest myląca, gdyż gatunek ten
nie występuje naturalnie w Japonii, a wyłącznie w Chinach.Gatunek endemiczny i reliktowy
występujący na stanowiskach naturalnych wyłącznie w południowo-wschodniej części Chin. Stanowisko
naturalne zajmuje obszar 1018 ha, znajduje się tam 167 drzew o pierśnicy powyżej 123 cm, są to
dwudziestometrowe drzewa o wieku powyżej 1000 lat, kilka drzew w wieku do 3400 lat i wysokości 40
m. Do Europy miłorząb został sprowadzony w pierwszej połowie XVIII wieku z Japonii do Holandii do
ogrodu botanicznego w Utrechcie (najstarszy okaz w Europie). Do Polski pierwszy okaz sprowadzono w
1723-28 do ogrodu przypałacowego w Łaocucie i tam też znajduje się najstarszy miłorząb w Polsce –
klon męski, w 2002 obwód pnia na wysokości 130 cm: 450 cm i 337 cm.
Jest jedynym z nielicznych przedstawicieli roślin nagozalążkowych (pozostałe
to sagowce i gniotowe), które mają spłaszczone, opadające na zimę liście (nie przekształcone w
szpilki). System korzeniowy palowy i głęboki. Dorasta w swojej ojczyźnie do wysokości 30-40
metrów. Korona młodych okazów stożkowata, gałęzie odrastają prostopadle do pnia lub kierują się
ukośnie, z czasem konary wyginają się ku dołowi, wierzchołek zaokrągla się i cała korona staje się
cylindryczna. Okazy męskie od żeoskich można odróżnid po pokroju: drzewa męskie – mają pokrój
zbliżony do nagozalążkowych, wyraźnie widad strzałę – pokrój strzelisty, a drzewa żeoskie – pokrój
zbliżony do okrytozalążkowych. Pień osiąga od 4-5 metrów w pierśnicy. Prosty, "strzałowaty". Kora
bruzdowana, szara, u starszych egzemplarzy głęboko spękana. Gałęzie osadzone na pniu
prostopadle. Gałązki zróżnicowane na żółtawopopielate długopędy i gęsto ustawione na
nich krótkopędy, o charakterystycznych wałeczkach, będących pozostałościami po opadłych
łuskach i liściach (do ok. 4 cm długości). Długopędy roczne często grubsze na koocu niż u nasady.
Okazy żeoskie i męskie można odróżnid po pędach: żeoski pęd ma pąki małe i na wierzchołku
zaostrzone a męski duże i zaokrąglone.
Liście skrętoległe na długopędach, blaszka liściowa klapowana, na krótkopędach ułożone
okółkowo po 5-8, a blaszka liściowa jest wachlarzowata. Kształt szerokowachlarzowaty, blaszka
skórzasta, twarda, zielona, aparaty szparkowe jak u okrytozalążkowych na spodniej stronie liści, o
unerwieniu widlastym, rozgałęziającym się dychotomicznie, jesienią przebarwiają się na kolor
jaskrawożółty (już w drugiej dekadzie września przebarwia się; liście utrzymują się na drzewie aż
do ujemnych temperatur, a potem bardzo długo utrzymują się żółte na powierzchni gleby). Liście
posiadają wcięcie na wierzchołku jeśli wyrastają z długopędów, natomiast te na krótkopędach
wcięcia nie posiadają. Roślina dwupienna, chod wszczepia się gałązki żeoskie w korony drzew
męskich. Kwiaty męskie – na krótkopędach w postaci zwisających bazi 2–3 cm długości, bardzo
mocno pylą; pyłek przenoszony jest na odległośd do 1,5 km. Kwiaty żeoskie – dwa nagie zalążki na
długiej szypułce, umieszczone na krótkopędzie, liczba kwiatów przeważnie parzysta; nie zawsze
oba zalążki rozwijają się. Nasiona są żółte, na długiej szypule, otoczone mięsistą osnówką.
Przypominają śliwkę o średnicy około 2,5–3 cm (Uwaga: nie należy ich mylid z owocami –
nagonasienne nie wytwarzają owoców). Prażone nasiona są jadalne. Osnówki maja nieprzyjemny
zapach zjełczałego masła.
Drewno zróżnicowane na jasnobrązowy biel i czerwonawożółtą twardziel, posiada jedwabisty
połysk oraz zwartą strukturę z wąskimi i dobrze widocznymi słojami rocznymi, przypomina drewno
drzew iglastych - jest lekkie i miękkie, poza tym odporne na gnicie i ogieo, bardzo cenione,
stosowane w rzeźbiarstwie oraz do produkcji mebli i pojemników do przechowywania japooskiej
wódki sake.
Jest rośliną światłolubną, nie znosi stanowisk ocienionych, na których zamiera. Odporny na mróz.
Drzewa o wysokości ponad 20 metrów wysokości i 1 metrze pierśnicy nie należą do rzadkości.
Bardzo dobrze wytrzymuje bardzo małe napowietrzenie gleby. Świetnie znosi zasolenie. Jest
bardzo odporny na suszę glebową. Źle rośnie na glebach piaszczystych i na takich, na których jest
wysokie lustro wody. Odporny na choroby i szkodniki – nie spotyka się żadnych. Bardzo wolno
przyrasta na grubośd pnia i dosyd długo musi byd palikowany. Nadaje się na bonsai. Świetnie znosi
cięcie.
ZAGROŻONE
GATUNKI ZWIERZĄT
W POLSCE
ZAGROŻONE GATUNKI ZWIERZĄT W POLSCE
FALCO PEREGRINUS
CZYLI
SOKÓŁ WĘDROWNY
Gatunek średniego ptaka drapieżnego z
rodziny sokołowatych (Falconidae),
zamieszkujący cały świat z
wyjątkiem Antarktyki. Osiągając w locie
znaczną prędkośd jest w stanie strącid ptaki
znacznie przerastające go rozmiarem. Nie
potrafi natomiast polowad na zwierzynę
ukrywającą się wśród drzew i krzewów. W
locie pikowym sokół wędrowny potrafi
rozwinąd prędkośd przekraczającą 320 km/h,
co czyni go najszybciej poruszającym się
organizmem na Ziemi. W Europie (w tym w
Polsce) dawniej był to rozpowszechniony ptak
lęgowy, jednak w latach 50. i 60. XX wieku
nastąpił drastyczny spadek jego liczebności,
głównie z powodu skażenia
środowiska biocydami. Rozległe obszary
wszystkich kontynentów, najczęściej doliny
rzeczne i obszary górskie, w Europie także
lasy w pobliżu wód ze starodrzewem i
wysokimi drzewami. Od połowy XX wieku
często zasiedla także tereny zurbanizowane.
Głównie ptaki wielkości gołębia lub
większe, łapane w locie. Na ofiarę spada
lotem nurkowym z bardzo dużą
prędkością (ocenianą nawet na 300-350
km/h), uderzając w jedno skrzydło ofiary,
tak by samemu uniknąd urazu.
Na większości światowego areału sokoły gnieżdżą się na
skałach. W tundrze na północy Europy i Ameryki często
gniazdują na ziemi lub na bagnach. W pasie nizin
europejskich – od Holandii po Ural, w tym w Polsce – sokoły
gnieździły się na drzewach. Był to jedyny taki ekotyp na
świecie. Ekotyp ten wymarł w latach 60. XX wieku, obecnie
odbudowywany jest poprzez reintrodukcje. Sokoły
wybierały gniazda przeważnie w wierzchołkach najwyższych
drzew, bardzo często w koloniach czapli. Nie budują
własnych gniazd, lecz wykorzystują i zajmują gniazda innych
ptaków: czapli siwej, kruka lub też innych ptaków
drapieżnych. Na terenach zurbanizowanych gniazdo
zakładają w szczelinach lub wypustach wysokich budynków
(wież kościelnych, dzwonnic, kominów). Chętnie
wykorzystują sztuczne gniazda. Pod koniec marca lub na
początku kwietnia samica składa 2-4 (rzadziej do 6, ale
przeważnie 2) jaja, mało wydłużone, prawie kuliste, mocno
nakrapiane, tak, że prawie nie widad białego tła, o
wymiarach średnich 52 × 40 mm. Jeden lęg w roku.
Przeważnie ok. 30 dni przez obydwoje rodziców. Młode
przebywają w gnieździe przez okres od 35-40 dni, a potem
jeszcze przez okres ok. 60 dni pozostają pod opieką
rodziców.
W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą. Wymaga ochrony czynnej. Wokół gniazd
sokołów wędrownych obowiązuje strefa ochronna: przez cały rok w promieniu do 200
m, a okresowo (od 1.01 do 31.07) – w promieniu do 500 m od gniazda.
W wielu krajach prowadzone są programy restytucji gatunku. W niektórych krajach (np.
w USA, części Niemiec, Szwecji, Francji) programy reintrodukcji zostały zakooczone,
gdyż dzikie populacje zostały odbudowane. W Polsce sokolnicy nadal prowadzą
reintrodukcję na terenach leśnych w celu odtworzenia ekotypu nadrzewnego.
Stowarzyszenie na Rzecz Dzikich Zwierząt "Sokół" zainstalowało w całej Polsce
kilkadziesiąt sztucznych gniazd dla sokołów i obrączkuje wszystkie dostępne dzikie
sokoły i ptaki reintrodukowane. Używa do tego kolorowych obrączek ornitologicznych i
obserwacyjnych, zgodnie z międzynarodowym systemem pozwalającym na ich
późniejszą identyfikację
ELIOMYS QUERCINUS
CZYLI
ŻOŁĘDNICA
Gryzoo o długośd do 14 cm, ogon do 12 cm. Ciało od góry ubarwione na kolor żółtoszary
lub popielaty, spód ciała kremowobiały. Ogon u nasady biały, z tyłu czarny i zakooczony
białymi włosami. Występuję w europie zachodniej, środkowej i południowej oraz
północnej Afryce. W Polsce, w ostatnich 200 latach, stwierdzono jej występowanie na 7
stanowiskach. Współcześnie obserwowana była w Babiogórskim Parku Narodowym, w
latach sześddziesiątych XX wieku także w Pienioskim Parku Narodowym. Spotkad ją
można w lasach, zarówno liściastych, jak i iglastych. Większośd czasu spędza na ziemi, co
jest wyjątkowe wśród europejskich gatunków z tej grupy. Osiedla się w dziuplach, norach
lisich, gniazdach ptasich, w szczelinach skalnych, skrzynkach dla ptaków, a także w
zabudowaniach znajdujących się w lesie. Gniazdo wyściela liśdmi i mchami.
Prowadzi nocny tryb życia. Odżywia się żołędziami, nasionami buka, orzechami i
owocami. Uzupełnia pokarm także owadami i ich larwami. Na zimę zapada w sen
zimowy, trwający od września-października do kooca kwietnia. Na zimę gromadzi
zapasy, które zjada, kiedy budzi się z zimowego snu.
Ciąża żołędnicy trwa 23 dni. Samica rodzi (zwykle w czerwcu) od 2 do 6 młodych.
Żywią się one mlekiem matki przez 4 tygodnie. W ciągu roku samica wydaje tylko
jeden miot. Żołędnica dożywa 6 lat.
FELIS SILVESTRIS
CZYLI
ŻBIK
Nieduży kot o gęstym długim futrze od żółtawoszerego do ciemnoszarego. Na tym tle wzór: 4-4 prążków
wzdłuż głowy i karku, ciemna, niezbyt wyraźna pręga od grzbietu do nasady ogona. Na ogonie poprzeczne
prążki (do 6, ale tylko 3 wyraźne). Uwaga! Prążki na ogonie nie łączą się z pręgą grzbietową - cecha
odróżniająca żbika od kota domowego. Na bokach tułowia do 12 pręg poprzecznych. Uszy spiczaste,
czarne opuszki stóp i żółte tęczówki. Nos cielistoczerwony.
Poznany dobrze. Występuje na obszarze Europy, głównie na terenach lesistych. W Szkocji zamieszkuje
obszary bezleśne, górzyste, a na obszarze śródziemnomorskim zarośla makii. Obdarzony dużymi
zdolnościami adaptacyjnymi. Żbiki zostały zdziesiątkowane w okresie od XVII do XX wieku (jako szkodniki i
na futro), obecnia zaczynają powracad na swe pierwotne tereny. Swobodnie krzyżują się z kotami
domowymi.Zwierzęta chronione w wielu krajach. W Polsce podlegają ochronie całkowitej.
Rozwcieczony żbik kładzie uszy płasko po głowie, otwiera szeroko czerwoną paszczę, przeraźliwie parska,
jeży sierśd i wygina grzbiet w łuk co sprawia, że olbrzymieje.
Żbik zamieszkuje lesiste tereny, bogato porośnięte krzewami. Wyszukuje pagórkowate
i skaliste obszary. Poluje najczęściej w regionach na wysokości 300 – 450 m n.p.m.
W ciągu dnia odpoczywa w dziupli drzewa lub w szczelinach skalnych. Niekiedy kryje
się pod korzeniami drzew.
W Polsce żbiki żyją głównie w Karpatach, na Podkarpaciu i w Bieszczadach.
Żbik dośd łatwo przystosowuje się do różnych biotopów. W Europie Południowej
występuje na terenach krzewiastych, w Środkowej zamieszkuje głównie lasy iglaste, a
na Kaukazie żuje w lasach liściastych
Samica żbika gotowa jest do parzenia się pod koniec lutego lub na początku marca. Zaloty kocie znane są jako bardzo głośne wydarzenie. Godowy „śpiew” kocurów niesie się pis
Kocur opuszcza kotkę zaraz po parzeniu i nie uczestniczy w wychowywaniu potomstwa.
Około 6,5 tygodnia po parzeniu samica rodzi kocięta w norze, przygotowanej
z reguły
w szczelinie
skalnej
lub większej dziupli starego drzewa, ewentualnie lisiej norze. W pierw
ZAGROŻONE
GATUNKI
ZWIERZĄT
W POLSCE
W wieku 3 miesięcy młode towarzyszą matce na polowaniu i kilka miesięcy później rodzina się rozstaje.
Samica żbika gotowa jest do parzenia się pod koniec lutego lub na początku marca. Zaloty kocie znane są
jako bardzo głośne wydarzenie. Godowy „śpiew” kocurów niesie się piskliwie i jęcząco, czasem
przypomina nawet płacz dziecka. Często o jedną kotkę stara się kilka kocurów, które krążą i wyśpiewują
wokół niej całą noc. Kiedy zwycięski kocur odgoni swoich rywali, zaczyna okazywad partnerce swoje
zainteresowanie, ocierając się o niej i tuląc. Gdy dojdzie do parzenia, samiec gryzie samicę w kark,
podobnie jak i u innych drapieżnych kotów.
Około 6,5 tygodnia po parzeniu samica rodzi kocięta w norze, przygotowanej z reguły w szczelinie
skalnej lub większej dziupli starego drzewa, ewentualnie lisiej norze. W pierwszych tygodniach opiekuje
się nimi troskliwie. Po ok. 10 dniach kocięta otwierają oczy. Chod są małe i rozkoszne, potrafią już byd
niebezpieczne. Dziko drapią i gryzą każdego intruza. Mleko matki ssą przez ok. miesiąc i po 4 – 5
tygodniach zaczynają wychodzid z legowiska. Bawią się w jego pobliżu i uczą poznawad okolicę.
W wieku 3 miesięcy młode towarzyszą matce na polowaniu i kilka miesięcy później rodzina się
rozstaje.
z reguły
w szczelinie
skalnej
ZAGROŻONE
GATUNKI
ZWIERZĄT
W POLSCE
Główna częśd pożywienia żbika stanowią norniki i inne małe gryzonie, ale nie gardzi też np.
wiewiórkami.
Żbik wyszukuje biotopy, gdzie nie brak zajęcy, królików i ptaków gniazdujących na ziemi. Większa
zdobycz z reguły mu umyka. Tylko wyjątkowo udaje mu się upolowad mniejsze młode jelenia czy sarny i
to wyłącznie wówczas, kiedy zwierzęta SA osłabione i nie kogą ratowad się ucieczką.
W latach, kiedy brak zdobyczy, żbiki polują najczęściej samotnie i prowadzą samotnicze życie. Swoje
terytorium o wielkości ok. 100 hektarów znakują moczem i wydzieliną gruczołów umiejscowionych na
łapkach.
Chod normalnie zaciekle wyganiają wszelkich intruzów za swego terytorium, w porze godowej
opuszczają je i wyruszają na poszukiwanie partnerki. Jeśli pożywienia nie brak, porzucają swe
samotnicze życie i łączą się z innymi żbikami w większe stada, których później wspólnie bronią
z reguły
w szczelinie
skalnej
ZAGROŻONE
GATUNKI
ZWIERZĄT
W POLSCE
Kiedyś żbik zamieszkiwał licznie całą Europę. Dopiero wyrąb dużych połaci lasów
spowodował jego ucieczkę w stronę spokojniejszych regionów. Mimo to stał się ulubionym
obiektem myśliwych, którzy przypuszczali, że chronią w ten sposób mniejszą zwierzynę
łowną i ptaki gniazdujące na ziemi, np. bażanty czy kuropatwy. W XIX i na początku XX
wieku myśliwi zastrzelili tysiące żbików, które przez to znikły z wielu terenów.
Na szczęście dla żbika dwie wojny światowe zwróciły uwagę ludzi na inne problemy i
skooczyły ich wybijanie. Dziś opinia publiczna zmieniła się na tyle, że ludzie są skłonni
skooczyd całkowicie z wybijaniem dużych drapieżców. Żbik jest cennym i interesującym
elementem przyrody. W Polsce objęty jest ochroną gatunkową. Jedynym z jego nielicznych
naturalnych wrogów jest ryś.
FALCO PEREGRINUS
CZYLI
SOKÓŁ WĘDROWNY
ZAGROŻONE
GATUNKI ZWIERZĄT
NA ŚWIECIE
ZAGROŻONE GATUNKI ZWIERZĄT NA ŚWIECIE
AILUROPODA MELANOLEUCA
CZYLI
NIEDŹWIEDŹ BAMBUSOWY
ZWANY
PANDĄ WIELKĄ
Kształtem ciała i wielkością przypomina niedźwiedzia. Osiąga długośd ciała do 150 cm,
ogona do 16 cm, wysokośd w kłębie 60-70 cm, ciężar ciała do 150 kg. Głowa okrągła,
pysk krótki, podeszwy stóp gęsto owłosione. Sierśd gęsta, krótka. Ubarwienie sierści
charakterystyczne: uszy, otoczenie oczu i kooczyny - czarnobrunatne, ponadto ciemne
ubarwienie kooczyn przednich sięga aż po linię grzbietu. Pozostała częśd ciała
ubarwiona biało. Zdarzają się również niezwykle rzadko osobniki o ubarwieniu w
odcieniu brązowym. Kooczyny przednie zaopatrzone są w szósty palec, jest on ruchomy
i pełni rolę kciuka, dzięki czemu panda wielka z łatwością może chwytad.
Ulubionym pożywieniem pandy jest bambus. W zależności od pory roku zjada
zarówno liście, młode i starsze łodygo bambusowe. Panda zjada codziennie
ogromne ilości tej rośliny. Lecz bambus nie jest jedynym pożywieniem pandy.
Zjada ona także inne rośliny trawiaste, a czasami
nawet ryby, gryzonie, jajka, miód lub pika (szczekuszki) – rodzaj azjatyckiego
królika. Panda wielka jest bowiem zwierzęciem mięsożernym, jednak "przestawiła
się" na całkowicie roślinną dietę. Jej układ pokarmowy nie jest jednak tak dobrze
przystosowany do wegetariaoskiej diety, panda trawi bowiem jedynie 17%
zjadanego bambusa (zwierzęta roślinożerne trawią 80% zjadanego jedzenia).
Dlatego też panda poświęca 16 godzin dziennie na zdobywanie pożywienia.
Samce i samice spotykają się wiosną,
między marcem, a majem. Przebywają ze sobą
od jednego do dwóch dni, w trakcie których
dochodzi do częstych kryd. Kiedy wokół jednej
samicy zgromadzi się kilka samców, dochodzi
do walk, których zwycięzca będzie miał prawo
do samicy. Ciąża pandy trwa 97-163 dni.
W sierpniu przychodzą na świat 1-3 młode, w
bardzo słabo zaawansowanym stadium
rozwoju. Ważą 75-150 g. Przypuszcza się, że
podobnie jak u niektórych ssaków innych
gatunków, u pand występuje zjawisko
opóźnionej implantacji zarodka.
Na czas porodu samica szuka schronienia w skalnej jamie lub w spróchniałym drzewie. Pandzie rzadko
udaje się odchowad więcej niż jedno młode, z uwagi na jego całkowitą zależnośd od matki. Przez
pierwsze kilka miesięcy jedynym pożywieniem młodej pandy jest mleko matki, które na początku ssie
6-14 razy dziennie, za każdym razem do pół godziny. Młode pozostaje w schronieniu przez 4-7 tygodni.
Matka opuszcza kryjówkę tylko po to, aby zaspokoid głód i pragnienie. Opuszczad schronienie z młodym
zaczyna wtedy, gdy porasta on futrem i otwiera oczy (pomiędzy 45-48 dniem). Jednak młode nie
potrafi wtedy jeszcze chodzid, przez co matka musi go nosid. Około 5-6 miesiąca życia młoda panda
zaczyna żywid się bambusem. Definitywne odsadzenie następuje około 8-9 miesiąca. Związek matki z
młodym trwa jednak nadal. Rozstają się po około 18 miesiącach. W ten sposób samica może odchowad
jedno młode co 2-3 lata. Młode pandy, które rozpoczynają samotne życie, często padają
łupem lampartów lub dzikich psów. Dopiero w wieku 30 miesięcy, kiedy panda waży już około 80 kg,
przestaje mied jakichkolwiek naturalnych wrogów.
Panda wielka zamieszkuje łaocuchy
górskie położone w
prowincjach Syczuan, Gansu i
Shaanxi w Chioskiej Republice Ludowej.
Zamieszkuje ona lasy bambusowe na
wysokości 1600-3500 m n.p.m. (zimą
schodzi do 800 m n.p.m.). Klimat, w
którym żyje jest zimny i wilgotny. Na
wysokości 1600-2000 m n.p.m. rośnie las
liściasty, w którym niektóre rośliny nie
tracą liści na zimę. Panda odwiedza
czasami te okolice, zwłaszcza w okresie
wzrostu młodych pędów bambusa.
Na wysokości 2000-2600 m n.p.m. występuje las mieszany, powyżej zaś, do wysokości
3600 m n.p.m., rośnie las iglasty. Kolejne piętra roślinności to roślinnośd alpejska, nagie
skały oraz strefa wiecznych śniegów, lecz Panda nie przekracza granicy lasów iglastych.
Jej ulubione siedliska występują na wysokości 2500-3200 m n.p.m. Schodzi ona
regularnie do wysokości 2000 m n.p.m., a niżej – rzadko. Poszycie wszystkich lasów, w
których występuje Panda, jest utworzone przez bambusy. Zarośla bambusowe, będące
dla pandy jednocześnie i kryjówką, i – przede wszystkim – źródłem pokarmu, są
chronione przez wysokie drzewa. Niestety, coraz więcej lasów
tworzących środowisko pandy jest wycinanych przez ludzi pod pola uprawne.
Jedną z głównych przyczyn wymierania pandy wielkiej jest działalnośd człowieka. Już
w starożytności ludzie uważali jej futro za bardzo cenne. Zwierzę to było zawsze rzadkie, futro więc
posiadały tylko znamienite osoby. Współcześnie ludzie niszczą naturalne środowisko pandy
wycinając lasy pod pola uprawne, co zaburza przemieszczanie się i rozmnażanie zwierząt. Duży problem
we współczesnym świecie stanowi także kłusownictwo. Kolejną przyczyną zanikania pandy wielkiej jest
masowe obumieranie bambusów na rozległych przestrzeniach. Bambusy bowiem mają to do siebie, że
ich kwitnięcie poprzedza obumieranie pędów. Sytuacja taka następuje około 40 lat. Takie regularne
obumieranie pędów bambusa jest problemem dopiero od czasu ograniczenia i rozdrobnienia siedlisk
pand. Dawniej bowiem wystarczyło, aby zwierzęta przeniosły się do innej doliny, aby znaleźd inny gatunek
bambusa, lub ten, który wyginął w poprzednim siedlisku, a w nowym rośnie w młodszym stadium.
Na świecie jest coraz mniej pand także z powodu ich trudności w reprodukcji. Samica pandy bowiem
może urodzid nawet do trzech młodych, lecz zwykle przeżywa tylko jedno. Następne młode rodzą się
natomiast po dwóch latach. Tak długi okres przejściowy powoduje, iż więcej pand umiera niż się rodzi.
LORIS TARDIGRADUS
CZYLI
LORI WYSMUKŁY
ZWANY
LENIWCEM
Lori jest ssakiem o drobnym ciele pokrytym gęstym futrem. Mierzy od 17 do 26 cm i jego
masa ciała nie przekracza 350g. Sierśd na grzbiecie jest ciemnobrązowa, a na brzuchu jasna.
Przez środek pyska przebiega biały pas. Głowa niewielka o okrągławym kształcie z
widocznymi dużymi, brązowymi oczami. Uszy mają zaokrąglony kształt. Kooczyny loriego są
dobrze chwytne. Pysk jest krótki, zakooczony różowym nosem. Brak ogona.
Ssak ten jest samotnikiem żyjącym w obranym przez siebie rewirze. Do oznaczania
niewielkiego terytorium używa moczu. Jeżeli zwierzęta spotkają się, często dochodzi między
nimi do walki. Prowadzi nocny tryb życia. Duże oczy są znakomitym przystosowaniem do
życia w ciemnościach. Lori prawie całe życie spędza w koronach drzew. Czasem schodzi na
ziemię poruszając się na czterech łapach. Dzieo przesypia w dziupli lub wśród gęstych liści.
Aby zdobyd pożywienie podkrada się bardzo cicho i błyskawicznie chwyta ofiarę, co
umożliwia mu głównie doskonały słuch.
Lori występuje w wilgotnych lasach deszczowych, w lasach porastających
stoki gór oraz wśród zarośli w głębi lądu na Sir Lance. Żywi się głównie
owadami, żabami, jaszczurkami, jajami ptaków, owocami i zielonymi
częściami roślin. Jego wrogami naturalnymi są pantery mgliste, koty
marmurkowe oraz duże węże. Ruja samic ma miejsce w kwietniu i maju, a
także w październiku i listopadzie. Po odnalezieniu partnerki przez samca,
rozpoczynają się zaloty. Ciąża trwa 166-169 dni, poród odbywa się podczas,
gdy inne osobniki gatunku śpią. Zazwyczaj rodzi się jeden osobnik.
Pierwsze tygodnie życia młode spędza chwytając się brzucha matki. Po
skończeniu 2-3 miesięcy młode usamodzielnia się, odżywiając się mlekiem
matki, które jest jego pokarmem do ok. 7. miesiąca życia, czasem
dokarmiają je inne samice. Jeżeli lori nie padnie ofiarą drapieżników, żyje
12-15 lat.
Z powodu prowadzonego przez ten gatunek trybu życia, w wielu
wioskach uważa się go za złego ducha i bywa z tego powodu tępiony.
Lori wysmukły został objęty ochroną całkowitą,
jednak kłusownicy wyłapują je i sprzedają na targach i bazarach.
Niektóre części ciała uważane są w medycynie wschodniej za
afrodyzjaki. Liczba lori zmniejsza się również z powodu wycinania
lasów.
PANTHERA UNCIA
CZYLI
PANTERĄ ŚNIEŻNĄ
ZWANA
IRBISEM
Do niedawna irbis zaliczany był do monotypowego rodzaju Uncia. Na podstawie analizy
genetycznej przeprowadzonej w 2006 roku gatunek ten został umieszczony w
rodzaju Panthera. Irbis jest ściśle powiązany z tygrysem, obydwa gatunki rozdzieliły się
około 2 milionów lat temu.
Żyje w Himalajach i na Wyżynie Tybetaoskiej oraz środkowej Azji. Zamieszkuje stepy,
lasy i góry do 6 000 m n.p.m. w lecie i ok. 600 m n.p.m. w zimie. Zwykle przebywa nad
granicą lasu.
Ma krępe, dośd krótkie łapy i długi, gruby ogon. Głowa i tułów mierzą 75-140 cm, ogon
70-100 cm. Irbis waży 35-70 kg. Na białokremowej lub szarawej na grzbiecie i białej na
brzuchu sierści widnieją czarne lub ciemnobrunatne rozetki i plamy. Długie i gęste futro
doskonale kamufluje zwierzę.
Aktywny w ciągu dnia oraz o zmierzchu; poza okresem godowym żyje
samotnie; w poszukiwaniu zdobyczy przemierza terytorium łowieckie po
stałych ścieżkach.
Pantera śnieżna należy do samotników. Czasem występuje parami. Jest
bardzo czujna i ostrożna. Odżywia się górskimi kopytnymi takimi jak
koziorożce, markury, dziki, nachury, tary i piżmowce, a także świstaki, ptaki i
inne niewielkie kręgowce; nierzadko zwierzęta domowe, np. drób i bydło.
Po ciąży trwającej 98-103 dni rodzi się dwoje do pięciu młodych. Z matką przebywają do 1
roku, dojrzałośd płciową osiągają w wieku dwóch lat (w niewoli, na wolności zapewne
później). Młode rodzą się w jaskiniach lub szczelinach skalnych, które są wyściełane mchem i
sierścią. Żyje w niewoli 16-18 lat. To jeden z najsłabiej poznanych gatunków. Śpi zwinięty w
kłębek. Potrafi skakad na odległośd do 15 m, przy czym długi ogon służy mu jako ster.
Drewno zróżnicowane na jasnobrązowy biel i czerwonawożółtą twardziel, posiada jedwabisty połysk oraz zwartą strukturę z wąskimi i dobrze widocznymi słojami rocznymi, przypomina drewno drz
Jest rośliną światłolubną, nie znosi stanowisk ocienionych, na których zamiera.
Odporny na mróz.
Drzewa
o wysokości
20 metrów wysokości i 1 metrze pierśnicy nie należą do rzadkości. Bard
ZAGROŻONE
GATUNKI
ZWIERZĄT
NA ponad
ŚWIECIE
Na wolności żyje tylko 4 500-7 000 irbisów, w ogrodach zoologicznych 200. Główne zagrożenia
stanowi rozproszenie populacji (utrudnia to zmiennośd genetyczną), lokalny handel futrami
tych zwierząt oraz wykorzystywanie ich kości w chioskiej medycynie. Gatunek znajduje się na
liście IUCN. Chroni go też CITES.

Zosia Pastewka Ic

Transkrypt

Podobne dokumenty

Prezentacja o zagrożonych gatunkach roślin i zwierząt w Polsce i na