pobierz - CKP Siedlce

Zasady i znaczenie racjonalnego żywienia
Racjonalne żywienie to dostarczenie organizmowi we właściwym czasie
odpowiednich dla jego potrzeb składników odżywczych w odpowiedniej ilości
Wiąże się to nie tylko z zakupem bardzo dobrych jakościowo surowców
spożywczych, ale z koniecznością właściwej ich obróbki dla zachowania wysokiej
wartości odżywczej.
Zalecenia żywieniowe proponują zmiany spożycia produktów żywnościowych i
zawartych w nich składników odżywczych w celu lepszej ochrony zdrowia, poprawy
stanu odżywiania lub ze względów profilaktycznych.
Zalecenia żywieniowe kierowane są do tych grup ludzi, które najbardziej narażone są
na niekorzystne skutki złego żywienia. np. kobiety w ciąży kobiety karmiące, osoby
starsze, osoby z chorobami układu krążenia, nadciśnieniem itp.
Żywienie kobiet w ciąży i karmiących
Żywienie kobiet w ciąży i karmiących związane jest z dwoma przesłankami
 zachowanie zdrowia matki w czasie ciąży i karmienia
 dostarczenie wszystkich niezbędnych składników dla młodego, rozwijającego
się organizmu.
Składniki te są bardzo ważne od momentu poczęcia dziecka, gdyż jego wzrost jest
bardzo gwałtowny, a płód kształtuje się już w pierwszych 10 tygodniach ciąży. W
drugiej połowie ciąży następuje wzrost zapotrzebowania na wszystkie składniki
odżywcze. Dotyczy to szczególnie białka i związków mineralnych potrzebnych
do budowy młodego organizmu.
Źródłem tych składników jest
 mleko i jego przetwory – pokrywa zapotrzebowanie na wapń i fosfor, które są
niezbędne do budowy tkanki kostnej i nerwowej.
 chude mięso,
 jaja
 ryby,
 warzywa.
Ograniczone powinny być
 cukier,
 słodycze,
 kawa,
 herbata,
 ostre przyprawy,
 usunięty z żywienia alkohol.
Posiłki powinny być częste, ale mniejsze objętościowo.
Podobny sposób odżywiania zalecany jest dla kobiet karmiących.
Ze względu na wzrost zapotrzebowania na białko, składniki mineralne ( Ca i Fe wapń
i żelazo ) i witaminy w diecie należy uwzględnić produkty z dużą zawartością
 białka – chude mięsa, wędliny,
 sery,
 mleko,
 jaja,
 warzywa i owoce bogate w karoteny i wit.C.
U kobiet karmiących utrzymuje się zwiększone zapotrzebowanie energetyczne, które
można pokryć produktami skrobiowymi.
Posiłki powinny być częste, mniejsze objętościowo. Nie są zalecane
 ostre przyprawy,
 mocna herbata,
 mocna kawa,
 napoje gazowane
 ograniczone suche nasiona warzyw strączkowych,
 ograniczone warzywa kapustne,
Niektóre składniki produktów spożywczych, przechodząc z mlekiem matki, mogą stać
się przyczyną alergii u dzieci i stąd konieczna jest czujność przy żywieniu kobiet
karmiących.
Żywienie ludzi starszych
U osób starszych następuje upośledzenie zdolności trawienia, gorzej
wykorzystywane są składniki odżywcze, zmniejsza się zapotrzebowanie na energię ,
zmniejsza się tkanka mięśniowa. W związku z tym osobom starszym zaleca się :
 spożywanie nawet do 6 posiłków o małej objętości
 ograniczenie ilości spożywanych tłuszczów
 ograniczenie spożycia cukru,
 spożywanie cukrowców w postaci produktów zbożowych
 zwiększenie ilości białka w diecie, przy zachowaniu 50% udziału białka
pełnowartościowego
 spożywanie mleka i serów,
 uwzględnianie warzyw i owoców
 potrawy powinny być rozdrobnione, smaczne, drobne kalorystycznie,
estetycznie podane,
 przede wszystkim gotowane,
 ograniczone a następnie wykluczone smażenie i duszenie,
 wskazane stosowanie przypraw naturalnych.
Żywienie niemowląt i dzieci do 3 roku życia
Pierwszy rok życia jest okresem najgwałtowniejszego wzrostu. W związku z tym
wymaga dostarczenia wszystkich, niezbędnych do tego składników, czyli głównie
białka, wapnia, żelaza. Składników tych dostarcza najlepszy pokarm na świecie,
jakim jest mleko matki. I wszystkie zalecenia żywieniowe wskazują ten produkt jako
niezastąpiony. Dostarcza bowiem nie tylko składników odżywczych, ale także ciał
odpornościowych chroniących młody organizm.
W przypadkach gdy matka nie może karmić dziecka piersią, pozostają propozycje
opracowane przez odpowiednie instytucje, w tym przypadku Instytut matki i Dziecka,
lub wskazania lekarza.
Wymagania żywieniowe dzieci w wieku od roku do trzech lat wynikają z dużej
ruchliwości, dalszego wzrostu, szybkiej przemiany materii. Jadłospis nadal powinien
opierać się na mleku i jego przetworach, ale uwzględniać także miso i jaja. Warzywa i
owoce powinny być podawane co najmniej dwukrotnie w ciągu dnia.
Żywienie niemowląt i dzieci do 3 roku życia
 głównie mleko matki
 ważne : wapń, żelazo, białko,
Żywienie dzieci w wieku przedszkolnym
Organizm dzieci w wieku od 4 – 7 lat podlega zmianom, a same dzieci są bardzo
ruchliwe i w związku z tym należy dostarczać w pożywieniu odpowiedniej ilości
składników odżywczych. Szczególną uwagę należy zwrócić na dostarczanie
składników budulcowych : wapnia, białka, żelaza. Posiłki powinny więc
uwzględniać odpowiednie ilości
 mleka i jego przetworów,
 chudego mięsa
 owoców i warzyw bogatych w witaminę C i karoteny.
Posiłki należy podawać regularnie 4 – 5 razy w ciągu dnia.
Bardzo ważne jest zestawienie kolorystyczne, dobór smaków i estetyka podania. Aby
dzieci nie uczyły się pozostawiać jedzenia na talerzu, nakłada się małe porcje.
Należy unikać potraw bardzo słodkich , słonych i kwaśnych. Niewskazane są
też potrawy duszone, smażone, i tłuste ciasta.
Posiłek można wykorzystać do uczenia dziecka sposobów spożywania potraw,
zachowania się przy stole, jedzenia różnorodnych potraw, troski o estetyczny wygląd
stołu i kulturalnego zachowania.
Duży procent dzieci w wieku 4 – 7 lat korzysta z pobytu i żywienia w przedszkolu,
dlatego należy zwrócić uwagę na jadłospisy przedszkolne i odpowiednio dostosować
potrawy podawane w domu. Żywienie w przedszkolu powinno pokryć ok. 70 %
dziennego zapotrzebowania dziecka na składniki odżywcze i energie ( trzy posiłki ).
Żywienie dzieci i młodzieży w wieku szkolnym
Żywienie dzieci w tym wieku jest podobne do żywienia przedszkolnego. Nadal
główną rolę odgrywają produkty wysokobiałkowe, jak
 mleko,
 sery,
 chude mięso,
 podroby,
 drób,
 warzywa
 owoce
Ogranicza się potrawy smażone, tłuste i przyprawy. Wraz z wiekiem dziecka
wzrasta zapotrzebowanie energetyczne, a co za tym idzie zwiększenie zawartości
w diecie produktów bogatych w cukrowce złożone, jak :
 pieczywo,
 kasze,
 makarony,
 kluski,
 warzywa,
 dobrym źródłem energii jest też tłuszcz.
Dzieci w wieku 13 – 15 lat rosną bardzo szybko i ich zapotrzebowanie na niektóre
składniki jest większe niż u dorosłych. Wobec tego nadal trzeba zapewnić
dostarczanie odpowiednich ilości białka, wapnia, żelaza i witamin, aby umożliwić
właściwy wzrost i rozwój organizmu. W tym okresie mogą pojawić się objawy
anoreksji ( szczególnie u dziewcząt ) i dlatego trzeba zwracać uwagę na
kształtowanie odpowiednich zwyczajów żywieniowych i ewentualne problemy.
Żywienie młodzieży w wieku 16 – 20 lat
W wieku 16 – 20 lat rozpoczyna się zróżnicowanie zapotrzebowania w
zależności od płci. Dziewczęta kończą okres dojrzewania i ich zapotrzebowanie
na składniki odżywcze i energetyczne spada, natomiast chłopcy nadal bardzo
intensywnie rosną i zapotrzebowanie jest w dalszym ciągu wysokie. W związku
z tym w żywieniu chłopców dużą rolę odgrywają produkty węglowodanowe (
makarony, kasze, pieczywo mieszane – jasne i ciemne, warzywa, owoce ). Dzienne
zapotrzebowanie na białko wynosi ok. 100 g i powinno być pokryte przez
produkty zawierające pełnowartościowe białko, jak
 mięso,
 mleko,
 przetwory mleczne,
 ryby,
 jaja.
Asortyment podawanych potraw jest bardzo bogaty, można stosować różne
techniki obróbki technologicznej. Jedyne ograniczenie związane jest ze
stosowaniem używek i przypraw.
Żywienie dorosłych
Żywienie osób dorosłych ściśle związane jest z płcią i rodzajem wykonywanej
pracy. Dokonuje się więc podziału na osoby wykonujące lekką lub umiarkowaną
pracę fizyczną, śrdniociężką i ciężką pracę fizyczną.
Osoby wykonujące lżejsze prace, prowadzący siedzący tryb życia powinny
odżywiać się potrawami lżej strawnymi, o niższej wartości energetycznej. Zalecane
są chude mięsa, wędliny, jaja, sery, mleko. Unikać należy potraw tłustych, które są
trudniej trawione, a przy tym wysokoenergetyczne. Podobnie ograniczenia wymagają
nasiona roślin strączkowych, które są także ciężko strawne i wywołują wzdęcia.
Ważną rolę odgrywają warzywa i owoce, których błonnik korzystnie wpływa na
przebieg trawienia, właściwą perystaltykę jelit i wydzielanie soków trawiennych.
Produkty skrobiowe powinny być spożywane w umiarkowanych ilościach. Wybierając
spośród nich, należy skłaniać się ku tym, które zawierają więcej błonnika i składników
mineralnych oraz witamin, czyli ciemnego pieczywa, grubych kasz.
U osób wykonujących cięższą lub ciężką pracę fizyczną bardzo dobrze widać
zależność między jej rodzajem a potrzebami organizmu. Niedobór energii i
składników odżywczych negatywnie wpływa na efektywność pracy. Wysokie
zapotrzebowanie energetyczne pokrywane jest przez produkty skrobiowe, tłuste
mięsa, ryby. W związku ze zwiększonym spożyciem węglowodanów wzrasta
zapotrzebowanie na witaminy z grupy B. Konieczne jest dostarczenie odpowiednich
ilości mleka i jego przetworów, warzyw i owoców. Liczba posiłków powinna wynosić
co najmniej 4, a jeden z nich o wartości energetycznej do 1000 kcal podawać należy
w trakcie pracy.
Żywienie dorosłych
 różnie w zależności od pracy i płci
 praca lekka – dieta lekko strawna
 praca umiarkowana – dieta o wyższej wartości energetycznej
 praca ciężka – dieta wysokoenergetyczna, potrawy sycące, mogą być trudniej
strawne.
Zaburzenia odżywiania się.
Zaburzenia odżywiania się wynikają nie tylko z nieprawidłowego żywienia, co z
problemów emocjonalnych. Są groźne gdyż mogą doprowadzić do wycieńczenia
organizmu a nawet śmierci.
Zaburzenia odżywiania to :
 anoreksja – choroba związana z czynnikami emocjonalnymi np. zawodem
miłosnym, niepowodzeniami w szkole, problemami w rodzinie, urazami
psychicznymi, dotyczy szczególnie dziewcząt i młodych kobiet od 13 – 24 lat,
choć spotykana jest także u chłopców jednak u nich przebieg choroby jest
łagodniejszy.
 bulimia – ( wilczy głód ) charakteryzuje się napadami obżarstwa w skutek
odczuwanego niepohamowanego głodu i konsumowania ogromnych ilości
pożywiania. Masa ciała może już wciągu miesiąca wzrosnąć o 5 – 10 kg.
Choroba jest reakcją na stresy, poczucie zagrożenia, klęski, wewnętrzną
pokusę. Po napadach obżarstwa chorzy starają się odchudzić przez głodówki,
prowokowanie wymiotów, zażywanie leków przeczyszczających i
moczopędnych.
Objawy anoreksji
- znaczny ubytek masy ciała
- ustawiczny lęk przed wzrostem masy ciała ( spaczony wyobrażeniem
idealnej sylwetki ciała )
- wychudzenie ( poniżej 40 kg, nawet do 31 kg – 35 kg )
- skóra sucha
- ustaje działanie jajników
- obniżenie temperatury ciała
Dla chorych proponuje się kompleksowe leczenie pod opieką psychologów,
psychiatrów i endokrynologów, gdyż bardzo trudno jest przekonać pacjentki o
konieczności leczenia i powrotu do należytej masy ciała. Posiłki w okresie leczenia
powinny być wysokoenergetyczne, podawane w małych porcjach 5 razy dziennie.
Stosuje się również karmienie przez kroplówkę lub sondę żołądkową.
Objawy bulimii
- napady obżarstwa
- głodówki
- prowokowanie wymiotów
- przyjmowanie leków przeczyszczających
Dla chorych proponuje się kompleksowe leczenie pod opieką psychologów,
psychiatrów i dietetyka. Powinno wykluczyć się z diety węglowodany proste.
Konieczna jest także ścisła kontrola ilości i objętości posiłków.
Artykuł zawiera krótką charakterystykę zasad i znaczenia racjonalnego
odżywiania się różnych grup wiekowych oraz kobiet i mężczyzn, porusza też
zagadnienia dotyczące konsekwencji złego odżywiania i chorób z nim związanych .
W
artykule wykorzystano treści z książki „ ZASADY ŻYWIENIA „
E.Superczyńska i M. Żylińska – Kaczmarek - wydawnictwo REA