Pokrewieństwo kulturowe narodów Europy Środkowej. Omówienie

Pokrewieństwo kulturowe narodów
Europy Środkowej.
Omówienie wybranych przykładów
Maria Wiśniowska, Gdańsk,
Marek Ciesielski, Wrocław, 2013
GRUPA WYSZEHRADZKA
1990 - Trójkąt Wyszehradzki
1993 - Czworokąt Wyszehradzki
11 września 2009
Prezydent Czech Vaclav Klaus, Prezydent Słowacji Ivan Gasparovic,
Prezydent RP Lech Kaczyński, Prezydent Węgier Laszlo Solyom
http://www.visegradgroup.eu/pl
WSPÓLNOTA
 ponad 900 lat - wspólna granica polsko – węgierska,
 Polska, Węgry, Czechy narodziły się około roku 1000, kiedy ich
społeczeństwa utworzyły swoje niepodległe królestwa,
 przyjęcie chrześcijaństwa z Zachodu,
 Polska i Węgry broniły wschodnich i południowych rubieży Europy przed
Turkami i Moskwą,
 współpraca w ramach tzw. czworokąta wyszehradzkiego, a więc między
Polską, Węgrami, Czechami i Słowacją jest silnie zakorzeniona w naszej
historii
WSPÓLNA HISTORIA WĘGRÓW I POLAKÓW
 Córka króla Węgier Beli IV - polska
królowa Kinga (Kunegunda), żona
Bolesława Wstydliwego,
 Psałterz św. Kingi –XIII w.
WSPÓLNA HISTORIA WĘGRÓW I POLAKÓW
István Báthory,
Królowa Jadwiga,
Lajos Kossuth
Józef Bem
Henryk Dębiński
HIMNUSZ
HYMN
tłumaczenie literackie
Isten, áldd meg a magyart
Jó kedvvel, bőséggel,
Nyújts feléje védő kart,
Ha küzd ellenséggel;
Bal sors akit régen tép,
Hozz rá víg esztendőt,
Megbűnhődte már e nép
A múltat s jövendőt!
Boże, zbaw Węgrów
I obdarz ich swymi łaskami!
Wspomóż swą pomocą słuszną
sprawę
Przeciw której walczą Twoi wrogowie.
Los, który tak długo Węgrami
pomiatał,
Przynieś im szczęśliwy;
Ucisz ich smutki, które przygniatają
I odpuść przeszłe i przyszłe grzechy.
https://www.youtube.com/watch?v=0-TYweUtEvY
BOŻE, COŚ POLSKĘ
Boże, coś Polskę przez tak liczne wieki
Otaczał blaskiem potęgi i chwały,
Coś ją osłaniał tarczą swej opieki
Od nieszczęść, które przygnębić ją miały!
Przed Twe ołtarze zanosim błaganie:
Ojczyznę wolną pobłogosław Panie!
Ty, któryś potem tknięty jej upadkiem
Wspierał walczących za najświętszą sprawę,
I chcąc świat cały mieć jej męstwa świadkiem
W nieszczęściach samych pomnażał jej sławę.
Ref.: Przed Twe ołtarze...
http://www.youtube.com/watch?v=Jsoj_8Fp1qA
Węgrzy w polskiej powieści
Pamiątkowa tablica na ścianie
pałacu Staszica
"W stulecie
wystąpienia narodu
węgierskiego w
obronie praw polskich
w dobie powstania
listopadowego
spełniając wolę
pradziadów wyrażają
cześć Węgrom wolni
Polacy".
1931 r. Krakowskie Przedmieście
PAŹDZIERNIK 1956
http://www.rp.pl/artykul/756604.htmlzaładunejJan
Zapożyczenia językowe
wyraz, związek wyrazowy, konstrukcja
składniowa przejęta z innego języka
lub wzorowana na nim;
• z czeskiego – czechizm (bohemizm),
• z węgierskiego – hungaryzm,
• ze słowackiego - slowakizm
HUNGARYZMY
'kadar'
(węg. 'bednarz‘)

wojskowość i strój męski: buława, czako, dobosz,
giermek, hejnał, husar, kontusz, kołpak, orszak,
pałasz, katana, szyszak, szereg

XVI – XVII wiek – wpływy turko – tatarskie,
wołoskie weszły do polszczyzny z ruskiego lub
węgierskiego - delia, szałas.

Inne: antałek, bazar, bizun, chan, ciżemki,
ciżma, czardasz, czaty, deresz, gazda, gulasz
(gulyás), hajduk, harcerz, hejnał, kajdany,
kaleka, kobierzec, kretes, kułak, kurhan,
leczo, rokosz, sasanka, szarańcza, tapczan,
torba
HUNGARYZMY
 besztać, czaty, delia, deresz,
hajduk, hejnał, kiereszować,
'kadar'
(węg. 'bednarz‘)
 w gwarze podhalańskiej
(wypasanie owiec i czynności z
tym związane): cucha, czekan,
szałas, baca, juhas, gazda (poch.
wołoskie),
 w polszczyźnie ogólnej - moda na
góralszczyznę.
JAN ZAMOJSKI
W DELII
Ciekawe
historie
słów
PUSZTA - pustka, nic.
„Nie masz wina nad węgrzyna”
"Puchar" od węg. pohár.
23 MARCA
Dniem Przyjaźni Polsko-Węgierskiej
Przyjęcie deklaracji :
 12 marca 2007 – parlament węgierski
 16 marca 2007 – parlament polski
https://www.youtube.com/watch?v=HBufj0tCyjI
Zachodniosłowiańska grupa językowa
 Język słowacki, polski, czeski, dolnołużycki,
górnołużycki i połabski.
 Pokrewieństwo:
 podobny zbiór leksykalny,
 zbliżone tendencje fonetyczne,
 tożsame formy fleksyjne.
BRACIA CZESI
 Przyjęcie chrześcijaństwa X – XI wiek
 Ślub Mieszka I z czeską księżniczką Dobrawą,
 Hołdowanie przez Czechów księstw śląskich
(XIII i XIV wiek),
 Wpływ średniowiecznej kultury czeskiej na
polską,
 XVI wiek - czeszczyzna językiem dworskim w
Polsce
JĘZYK CZESKI
 Najstarsze zabytki języka czeskiego - XII w.
Kroniki Kosmasa,
 W XIII i XIV w. – piśmiennictwo religijne
Hymn do św. Wacława - Bogurodzica,
 Polacy mogą się w prostych sprawach
porozumieć z Czechami bez większych
trudności, ale np.: důvod to nie to dowód
WPŁYWY CZESZCZYZNY NA
POLSZCZYZNĘ
 Nazwy dni tygodnia,
 Terminy wojskowe: przyłbica, walka, rucznica/rusznica,
 Słownictwo nazywające stosunki społeczne: pan, praca,
szkoła,
 Pożyczki fonetyczne: h zamiast g, np. czyhać, hardy,
hańba, hojny, hydra,
 -tel, -telny zamiast –ciel, -cielny, np. obywatel.
 Przechodzenie słów niemieckich za pośrednictwem
czeskim,
PRZYKŁADY CZECHIZMÓW:
bez, czcionka, duchowieństwo, ganić, hańba, harcerz,
hardy, istota jedwab, książę, kulawy, lump, masarz,
memoriał, musieć, nabożeństwo, pawlacz, praca,
psikus, robot, serce, spolegliwy, sprawiedliwość,
starosta, straż, szkoła, tasak, twarz, uprzejmy, wesele,
więzienie, władza, własność, własny, właśnie, wstyd,
zakonnik…
LUBIANA POLSKA PIOSENKA…
https://www.youtube.com/watch?v=-1zDlcoIOTw
HYMN SŁOWACJI
MUZYKA ŁĄCZY NAJPIĘKNIEJ!
 Na Słowacji: "Kopala studienku„;
 na Rzeszowszczyźnie – kilka wersjach
tekstowych, także jako wierne tłumaczenie
"Kopałam studzienkę„ i "W Staromieściu”,
 Na Podhalu "Kie Janicka wiedli...",
 "Hej bystra woda" - są wersje czeskie,
słowackie, polskie, nawet węgierskie.
• "Kie Janicka wiedli..."
https://www.youtube.com/watch?v=U0a4U9
YgkHE
• Andrzeja Brandstatter- "Nad Tatrami"
• https://www.youtube.com/watch?v=tHnYziF
Fxh8
• Jan Paweł II - Syćka se wom zycom
https://www.youtube.com/watch?v=HBMKla
OaZXI
Między słowackim
a polskim…
• Występowanie połączeń: -ra-, -la- w
pozycjach w wyrazach, gdzie w języku
polskim występuje: -ro-, -ło-, np.: drahá droga, miła, krava - krowa, hlava – głowa,
• Występowanie spółgłoski dz (podobnie jak
w języku polskim), np.: medzi – między,
• Obecność r w pozycjach, w których w
języku polskim występuje rz, a w języku
czeskim ř,
NA POGRANICZU…
Karpatyzmy
zapożyczenia węgierskie, ukraińskie, rumuńskie,
słowackie, związane z górskim pasterstwem i warunkami
życia
• bryndza,
• baca,
• cap,
• juhas,
• kierdel,
• koszar,
•żętyca…
ZAPOŻYCZENIA W HISTORII
JĘZYKA POLSKIEGO
Język/Wiek
X
XI
XII
XIII
XIV
XV
XVI
CZESKI
x
x
x
x
x
x
x
x
x
WĘGIERSKI
SŁOWACKI
XVII
XVIII
XIX
XX
x
x
Karpatia
http://www.youtube.com/watch?v=mruDQVX38nE
Lud:
https://www.youtube.com/watch?v=gREudfk1pSk
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ