Kant, Hegel - ASP Katowice

dr Mieczysław Juda
Filozofia z estetyką
Zakład Teorii i Historii Sztuki ASP Katowice
[email protected]
[5] Klasyczna filozofia niemiecka: Kant, Hegel;
Marks i neomarksizm
a. transcendentalizm Kanta
b. dialektyczny idealizm Hegla
a. Marks i neomarksizm
Immanuel Kant [1724–1804 Królewiec]
– filozof niemiecki, profesor logiki i metafizyki na
Uniwersytecie Królewieckim
– twórca filozofii krytycznej lub transcendentalnej: podmiot jest poznawczym warunkiem przedmiotu
– całe życie związany z Królewcem
Krytyka czystego rozumu, 1781
Prolegomena, 1783
Uzasadnienie metafizyki moralności, 1785
Krytyka praktycznego rozumu, 1788
Krytyka władzy sądzenia, 1790
cechy filozofii Kanta:
1. agnostycyzm poznawczy względem tak zwanych noumenów (rzeczy samych w sobie, np. Boga, substancji) oraz aprioryzm w stosunku do zjawisk (fenomenów)
2. zniesienie opozycji pomiędzy racjonalizmem (Kartezjusz) a empiryzmem (Bacon, Hume)
3. neokantyzm (kontynuacja), fenomenologia (rewizja) oraz pozytywizm logiczny (opozycja)
stanowisko: idealizm transcendentalny, albo krytyczny – poddanie dotychczasowych
osiągnięć filozofii przeglądowi oraz krytycznej ocenie
– badanie elementarnych warunków, jakie muszą być spełnione, aby możliwe było przeprowadzanie jakichkolwiek innych badań
– stworzenie nowego języka filozoficznego, aby móc wyrazić swą koncepcję (idee trudne w odbiorze)
– poszukiwanie sądów, które byłyby bezwyjątkowo prawdziwe, a zarazem niosły wiedzę o świecie
(teoria sądów)
– fenomena vs. noumena
teoria sądów:
sądy analityczne i sądy syntetyczne
– analityczne: w orzeczeniu wypowiadają to, co zawarte w podmiocie (definicje)
– syntetyczne: w orzeczeniu wykraczają poza podmiot – poszerzają wiedzę
sądy a priori i sądy a posteriori
– sądy a priori: są niezależne od doświadczenia – mają swe źródło w umyśle
– sądy a posteriori: wywiedzione z doświadczenia
właściwy przedmiot metafizyki: idee duszy, Boga i kosmosu – skutek pracy rozumu spekulatywnego
WN: stanowisko agnostycyzmu poznawczego
transcendentalny wykład kategorii, czyli czyste pojęcia rozsądku:
■
■
■
■
ilości
jakości
stosunku
modalności
czas i przestrzeń:
aprioryczne formy poznania: efekt wykroczenia poza formę przedstawień
– czas i przestrzeń nie należą do świata materialnego, lecz są formami poznania
– przestrzeń i czas nie są wyobrażeniami empirycznymi
– nie sposób usunąć ich z myśli i wyobrazić sobie, że ich nie ma
– zmysły odbierają wrażenia, lecz ujęte w czasoprzestrzenną formę
– czas i przestrzeń to aprioryczne formy zmysłowości
WN: przewrót kopernikański w epistemologii
refleksja moralna :
skutek działania rozumu praktycznego
– rozum teoretyczny wytwarza idee, rozum praktyczny opiera się na postulatach
– imperatyw kategoryczny, czyli bezwzględny nakaz: postępuj zawsze tak, abyś mógł chcieć, by zasada twojego postępowania była zasadą całej ludzkości
– formalny charakter imperatywu: nie treść (co i jak), ale sama zasada
– źródła imperatywu: rozumna natura człowieka (konieczność i powszechność)
(„niebo gwiaździste nade mną prawo moralne we mnie”)
– rola wolności i odpowiedzialności
– konieczne postulaty rozumu praktycznego: idea duszy nieśmiertelnej i Boga
znaczenie Kanta:
*wielki wpływ na filozofię zachodnią: Fichte, Schelling, Hegel, Schopenhauer, Habermas, Rawls
*łączenie elementów empiryzmu i racjonalizmu,
*osobność vel oryginalność
*XX w.: neokantyzm marburski i badeński
* klasa (elegancja) myśli
Georg Wilhelm Friedrich Hegel [1770 – 1831]
– niemiecki filozof, twórca nowoczesnego systemu idealistycznego
– najwybitniejszy reprezentant klasycznej filozofii niemieckiej
(Fichte, Schelling, Feuerbach)
– za życia opinia największego filozofa niemieckiego
– Fenomenologia ducha, 1806
– Encyklopedia nauk filozoficznych, 1817
– Zasady filozofii prawa,1821
– Dzieła, 1832–1847
filozofia:
– skrajna postać idealizmu obiektywnego w wersji racjonalistycznej i dialektycznej
założenia ontologiczne
– podstawą wszelkich zjawisk p r z y r o d y i s p o ł e c z e ń s t w a jest Duch Świata [albo Rozum, Idea Absolutna, Bóg ]
– Duch Świata jest pierwotny i wieczny, przyroda wtórna
– Idea Absolutna: byt obiektywny, tj. egzystujący n i e z a l e ż n i e od woli i świadomości ludzi
dialektyczny [ewolucyjny, rozwojowy] charakter idealizmu Hegla
– Idea będąca u podstaw wszelkiej rzeczywistości i sama będąc bytem ma zdolność do samorozwoju
– triadyczny rozwój idei:
a. teza: wyjściowy etap istnienia Idei
b. antyteza: zaprzeczenie idei [negacja]
c. synteza: nowy, "wyższy" etap Idei jako skutek zaprzeczenia tezy przez antytezę
prawa dialektyki [jako ruchu pojęć]:
1. przechodzenie ilości w jakość [ nauka o bycie; przejście skoku, przerwa w ciągłości]
2. sprzeczność jako źródło rozwoju [wewnętrznie sprzeczny charakter rozwoju, sprzeczność jako źródło ruchu i rozwoju pojęć]
3. negacja negacji [idealistyczna teoria pojęcia i podsumowanie rozwoju jako negacja negacji]
WN: 1+2+3 schemat rozwoju dialektycznego pojęcia
filozofia człowieka i społeczeństwa
– prawidłowość procesu historycznego
– podstawa h i s t o r i o z o f i i Hegla: świat przyrody, historii i ducha jako proces, tj. w ciągłym ruchu i zmienności przeobrażaniu się i rozwoju
– proces historyczny to nie kłębowisko bezmyślnych aktów przemocy, ale proces rozwoju samej ludzkości
– Idea nie mogąc rozwijać się w przyrodzie wybiera ludzi jako instrumenty swego działania: rozwój społeczny
– historia jako rozwój świadomości wolności, dzieje powszechne –– postęp świadomości wolności
państwo a społeczeństwo:
– właściwa historia to historia p a ń s t w a, nie n a r o d ó w [społeczeństw]
– urzeczywistnienie prawdziwej wolności państwa – państwo pruskie
– problem [rola] państw słowiańskich
duch obiektywny a Duch Świata
– ucieleśnienie w świecie, by zrozumieć siebie
– przejawy ducha a b s o l u t n e g o [sztuka, religia, filozofia]
sztuka: obraz
religia: wyobraźnia
filozofia: pojęcia
znaczenie heglizmu
źródło filozofii markistowskiej [Marks - "z głowy na nogi"]
spostrzeganie zjawisk w aspekcie całości
historia ludzkości: proces konieczny i racjonalny
wielkie uznanie u współczesnych
Karl Heinrich Marks [1818 – 1883]
– niemiecki filozof, ekonomista i działacz rewolucyjny
– Twórca socjalizmu naukowego, współzałożyciel I Międzynarodówki
– na studiach związany z grupą młodoheglistów [m.i. Ludwig Feuerbach, Bruno Bauer]
– Przyczynek do krytyki heglowskiej filozofii prawa, 1843
– Święta rodzina, czyli krytyka krytycznej krytyki, 1844 [F.Engels]
– Rękopisy ekonomiczno–filozoficzne, 1844
– Manifest partii komunistycznej, 1848
–18 brumaire’a Ludwika Bonaparte, 1852
– Krytyka ekonomii politycznej, 1859
– Kapitał, t.1, 1867 [ndk]
stanowisko:
– materializm dialektyczny
źródła
– filozofia Hegla
– koncepcje ekonomiczne A.Smith, D.Ricardo
– socjalizm S.Simona
materialistyczne pojmowanie dziejów [historiozofia marksowska]
– koncepcja formacji społeczno–ekonomicznych [horda pierwotna, niewolnictwo, feudalizm, kapitalizm]
– determinizm społeczny i ekonomiczny
koncepcja klas społecznych [antagonistycznych]
ekonomiczna „baza” i społeczna świadomościowa „nadbudowa”
koncepcja „świadomości fałszywej” i panowania klasowego
koncepcja filozoficzne i „socjologia” Marksa:
– pojęcie alienacji i reifikacji [fetyszyzm towarowy]
– zawłaszczanie wartości dodatkowej
– nieuchronność rewolucji proletariackiej
– koncepcja społeczeństwa bezklasowego
– fundamentalna koncepcja pracy jako społecznej praxis
marksizm i neomarksizm
– rewolucja bolszewicka w Rosji i powstanie ZSRR
– neomarksizm: T.W.Adorno, W.Benjamin, S.Kracauer, H.Marcuse
– powstanie ruchu marksistowskiego: K.Kautski, J.W.Stalin, L.Trocki, N.Bucharin, P.Togliatti, A.Gramsci, G.Lukács
– współczesne kontynuacje: A.Schaff, L.Kołakowski, S.Żižek, Daniel Bensaïd, Michael Löwy, Terry Eagleton,
– lewica „kawiorowa” T.Blair, G.Schröder
– lewica kulturowa J.L.R.Zapatero
znaczenie Marksa
– zbudowanie konsekwentnego stanowiska materialistycznego: materializm historyczny
– upowszechnienie dialektycznego myślenia
– trwały wpływ na myśl XX w.
– całościowa wizja rzeczywistości