James Henry
Transkrypt
James Henry
JAMES HENRY Powszechna Encyklopedia Filozofii, t. 5, Lublin 2004. JAMES HENRY – teolog, myśliciel religijny, filozof (ojciec W. Jamesa, filozofa i psychologa, oraz H. Jamesa, powieściopisarza i nowelisty), ur. 3 VI 1811 w Albany (N. Y.), zm. 18 XII 1882 w Cambridge (Mass.). Jako spadkobierca majątku ojca, nie był zmuszony do kształcenia się w kierunku określonego zawodu. Choć od młodzieńczego wieku był inwalidą, prowadził aktywny tryb życia, odbywając liczne podróże po Europie. Przez kilka lat studiował prawo w Albany, następnie (1835–1837) teologię w Princeton. Rozczarowany formalizmem kalwinistycznej „religii profesjonalnej” oraz nieobecnością w niej pierwiastka duchowego, kwestionował dogmat usprawiedliwienia przez wiarę; wdał się w spór z wykładowcami teologii, rozpowszechniając wśród słuchaczy nieortodoksyjne poglądy na zbawienie i naturę wiary. W 1837 wyjechał do Anglii, gdzie kontynuował studia teologiczne i filozoficzne. Tu zetknął się z teologią pietystycznej sekty R. Sandemana, autora Letters on Theron and Aspasio (I–II, E 1757, Lo 17684). W 1839 pracę tę, poprzedzoną własnym wstępem, wydał w USA. Podczas kolejnego pobytu w Anglii (1848) zapoznał się z pismami E. Swedenborga, które wywarły decydujący wpływ na jego poglądy społeczne i religijne. Utrzymywał kontakty z Th. Carlylem oraz ze zwolennikami amer. filozofii transcendentalnej (m.in. z R. W. Emersonem), choć w wielu punktach nie podzielał ich poglądów. Przez wiele lat mieszkał w Nowym Jorku i w Newport (R. I.); w 1866 przeniósł się do Cambridge (Mass.). Po koniec życia opracował 189 JAMES WILLIAM swą filozofię społeczną, nawiązującą do zasad głoszonych przez Ch. Fouriera. Najważniejsze dzieła: What Constitutes the State? (NY 1846); Moralism and Christianity, or Man’s Experience and Destiny (NY 1850); Lectures and Miscellanies (NY 1852); The Church of Christ not an Ecclesiasticism (NY 1854); The Nature of Evil (NY 1855); Christianity, the Logic of Creation (NY 1857); Substance and Shadow, or Morality and Religion in Their Relation to Life (Bs 1863); The Secret of Swedenborg (Bs 1869); Society the Redeemed Form of Man, and the Earnest of God’s Omnipotence in Humań Naturę (Bs 1879); Morality and the Perfect Life (Elkhart 1906). Dzieła te wydano w: Selected Works of Henry J. (I–X, NY 1983); pośmiertnie wydano także: The Literary Remains of Henry J. (Bs 1885, Upper Saddle River 1970). Główną przesłankę teologii oraz filozofii społecznej J. stanowi przejęte od Swedenborga przekonanie o radykalnej grzeszności indywidualnej jaźni ludzkiej. Ponieważ stworzenie duszy ludzkiej pociąga za sobą jej oddalenie od Boga, jednostkowa jaźń jest korzeniem wszelkiego zła, źródłem egoistycznego sposobu życia. Jako ontologicznie oddzielona od podstawy dobra, pozostawiona sama sobie stanowi destruktywny element człowieczeństwa. W swej najgłębszej istocie dusza ludzka jest jednak kolektywnym bytem duchowym, tożsamym z Bogiem. Jej zbawienie, czyli powrót do utraconej więzi z Bogiem, możliwe jest jedynie dzięki świadomości religijnej i moralnej, której stałe pogłębianie zapoczątkowuje proces przemiany osobowości egoistycznej w „uspołecznioną”. Dlatego społeczeństwu przypisywał J. – częściowo pod wpływem filozofii społecznej Fouriera, podkreślającej znaczenie solidaryzmu społecznego jako podstawy demokracji – kluczowe znaczenie w Boskim planie zbawienia ludzkiej duszy. Nazywał je nawet, w tytule jednej ze swych prac, „spełnioną” postacią człowieka. Już w 1840 (w pamflecie Rernarks on the Apostolic Gospel), nie znając jeszcze pism Swedenborga, J. kwestionował trynitaryzm, afirmując jednocześnie boskość Chrystusa. Polemizował również z wyznawcami założonego przez Swedenborga Kościoła Nowej Jerozolimy. Podobnie jak wielu innych ówczesnych filozofów amer. był przekonany, że kultura europejska osiągnęła szczyt swego rozwoju dzięki protestantyzmowi oraz gwarantowanym przez ustrój konstytu- cyjny swobodom wolnościowym. Utrzymywał, że również w Ameryce doktryna protestancka, w połączeniu z demokracją, stanowi czynnik sprzyjający pomyślnym przemianom społecznym, posuniętym jeszcze dalej niż w Europie. Pomimo wielu wad, demokracja jest, wg J., ustrojem zapowiadającym przyszłe zbawienie człowieka oraz środkiem umożliwiającym rozkwit prawdziwego ducha wspólnotowego, bez którego moralne doskonalenie się i powszechna miłość byłyby niemożliwe. A. Warren, The Elder Henry J., NY 1934, 1970; R. B. Perry, The Thought and Character of William James, I–II, Bs 1935, Nas 1996; P. O. Matthiessen, The James Family, NY 1947, 1980; F. H. Young, The Philosophy of Henry J., Sr., NY 1951; A. Habegger, The Father. A Life of Henry J., Sr., NY 1994. Janusz Jusiak 190