Aleksandra Juda – Alternatywna konsumpcja

Aleksandra Juda
Uniwersytet Jagielloński, socjologia
„Dlaczego konsumpcjonizm już nie wystarczakolaboratywna konsumpcja w Polsce na
przykładzie Couchsurfingu”
Kraków, 2013
1
Spis treści:
1. Wstęp ................................................................................. 3
2.Część teoretyczna ............................................................... 4
1.1 Diagnoza....................................................................................................................... 4
1.2 Przemiany ..................................................................................................................... 6
1.3 Alternatywy wobec konsumpcjonizmu ........................................................................ 9
1.4 Przykład kolaboratywnej konsumpcji w Polsce ......................................................... 10
1.5 Najważniejsze pojęcia ................................................................................................ 11
2. Pytania i hipotezy badawcze ...........................................12
2.1 Obszar badań .............................................................................................................. 12
2.2 Cele badawcze ............................................................................................................ 13
2.3 Pytania badawcze ....................................................................................................... 13
2.2 Hipotezy badawcze .................................................................................................... 14
2.3 Wskaźniki do weryfikacji hipotez badawczych ......................................................... 14
3. Metodologia ......................................................................17
3.1 Metody i techniki badawcze ....................................................................................... 17
3.2 Dobór próby ............................................................................................................... 18
4. Harmonogram badań ......................................................18
5. Wnioski .............................................................................18
5.1 Opis badanej próby..................................................................................................... 18
5.2 Źródła informacji o CouchSurfingu ........................................................................... 20
5.3 Motywacje do korzystania z CouchSurfingu ............................................................. 21
5.4 Zmiana motywacji wraz z korzystaniem z CouchSurfingu........................................ 22
5.5 Korzyści z bycia CouchSurferem według użytkowników ......................................... 23
5.6 Stosunek CouchSurferów do konsumpcjonizmu ....................................................... 24
5.7 Postawy użytkowników CouchSurfingu w stosunku do współczesnych problemów 26
5.8 Stosunek użytkowników CouchSurfingu do alternatyw wobec konsumpcjonizmu .. 28
5.9 Identyfikacja grupowa ................................................................................................ 31
5.10 Podsumowanie ......................................................................................................... 32
6. Bibliografia .......................................................................33
7. Aneks .................................... Error! Bookmark not defined.
2
1. Wstęp
Punktem wyjścia dla poniższej pracy było pytanie, dlaczego w konsumpcyjnym pędzie
nastąpił pewien odwrót i ponowne poszukiwanie nowego kierunku. Pozostając przy tej
metaforze, zainteresowanie badaczki
wzbudziły grupy, które na
autostradzie do
konsumpcjonizmu nie biegły, ale wspólnie budowały równoległe drogi. Przykłady alternatyw
wobec konsumpcjonizmu zebrano pod pojęciem kolaboratywnej konsumpcji, które to pojęcie
zostanie dokładnie opisane w dalszej części pracy. W pierwszej części zarysu teoretycznego
przedstawiono konsumpcjonizm, jako kategorię opisu współczesnych społeczeństw. Następnie
owa perspektywa zostanie wzbogacona o przemiany, które wpłynęły na kształt konsumpcji.
Ukazane zostanie, jak z opisanych przemian wyłoniła się kolaboratywna konsumpcjaalternatywa wobec klasycznego konsumpcjonizmu. Ostatecznie treść pracy skupi się wokół idei
Couchsurfingu, przykładu zjawiska współkonsumpcji w Polsce. Zaprezentowane zostaną
wyniki badań ilościowych zrealizowanych wśród użytkowników portalu. Zebrane dane
pozwolą odpowiedzieć na pytania o przyczyny pojawienia się tej formy kolaboratywnej
konsumpcji w Polsce, jej istotę oraz specyfikę grupy użytkowników.
3
2.Część teoretyczna
1.1 Diagnoza
Próby opisu współczesnych społeczeństw zwykle zawierają wspólny mianownik,
którym jest zjawisko konsumpcji. Nie sposób nie zwrócić uwagi na diagnozy, jakie stawia
Zygmunt Bauman, dla którego pojęcie to jest kluczowe. Autor stwierdza, że konsumpcja jest
niezwykle silnie zakorzeniona w społeczeństwie, ponieważ odnosi się do podstawowych
aspektów życia, jest „nieodzownym składnikiem biologicznego trwania” niezależnym od czasu
czy historii1. Przez wieki konsumpcja była więc naturalnym zjawiskiem związanym z życiem
jednostek. Bauman zauważa, iż doszło do rewolucji w wyniku której nastąpiło przejście od
konsumpcji do konsumpcjonizmu. Konsumpcjonizm, w przeciwieństwie do naturalnego
procesu konsumowania, dotyczącego każdej jednostki, jest atrybutem społeczeństwa,
zewnętrzną siłą napędową, która nadaje kształt życiu społecznemu. Według autora rewolucja
konsumpcyjna była przejściem od społeczeństwa producentów, gdzie konsumowano by
zapewnić sobie możliwie trwałe bezpieczeństwo, do społeczeństwa konsumentów. W
społeczeństwie konsumentów kluczowym celem nie jest już zaspokojenie potrzeb a ciągłe
wzbudzanie i nasilanie nowych pragnień. Potrzeby konsumenckie bardzo szybko ulegają
zmianie powodując stałe wytwarzanie nowych produktów i bezrefleksyjne pozbywanie się
starych. Wszystko to odbywa się w atmosferze nerwowego pośpiechu, wpisującego się w
ponowoczesne rozumienie czasu, jako niezwykle ulotnego, złożonego z oderwanych od siebie
chwili, które należy wykorzystać jak najpełniej.2
Inną cechę charakteryzującą konsumpcyjne społeczeństwa zauważa Georg Ritzer.
Następuje ogromny przyrost środków konsumpcji, czyli miejsc, które umożliwiają nam
konsumowanie na dużą skalę. Owe środki w różnych społeczeństwach są budowane na tych
samych wzorach, co powoduje unifikację tego, co i jak konsumujemy.3 Przykładem mogą być
centra handlowe czy hipermarkety. W Polsce do 2011 roku otworzono 387 centrów
handlowych, podczas gdy w całej Europie jest ich około 5,682.4
Bauman, Z., Konsumowanie Życia, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2009.
Bauman, Z., Konsumowanie Życia, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2009.
3
Ritzer, G., Magiczny świat konsumpcji, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA, Warszawa 2001.
4
Cushman & Wakefield, Raport- Rynek powierzchni handlowych w Polsce 2012, online:
http://cdn11.muratorplus.smcloud.net/t/myfile/Rynek-powierzchni-handlowych-w-Polsce_raport-Cushman.pdf,
data dostępu: 15.02.13.
1
2
4
Fenomen galerii handlowych to nie tylko ich rosnąca liczba, ale także specyficzne
znaczenie, jakie nadają im jednostki. Ritzer stwierdza, że środki konsumpcji stają się
„świątyniami konsumpcji”, pojęcie wskazuje na „quasi-religijny, magiczny charakter nowych
miejsc” 5, które stały się „(…) celem pielgrzymek, które podejmujemy abyśmy mogli
praktykować naszą konsumencką religię.”.6 Odnosząc się do wyników badań GUSU oraz
Silesia City Center możemy stwierdzić, że Polacy również wpisują się w tę cechę społeczeństw
konsumpcyjnych. Średni czas spędzany w centrach handlowych to ok. 3 godziny, podczas gdy
26% badanych przyznaje, że spędza tam ponad 4 godziny. Nie tylko spędzamy dużo czasu w
galeriach handlowych, ale też odczuwamy potrzebę częstego ich odwiedzania, średnio klienci
odwiedzają centrum handlowe około 3-4 razy w tygodniu.7 Ritzer wskazuje też na
konsekwencje dla relacji międzyludzkich, które wynikają z konsumpcjonizmu. Autor zaznacza,
że w „świątyniach konsumpcji” bardziej prawdopodobna jest interakcja z towarami i usługami
niż z innymi osobami.8 Mimo że robimy zakupy w tłumie innych osób, to jesteśmy sami,
kupujemy nie zwracając uwagi na otaczających nas ludzi.
Zygmunt Bauman porusza także temat społecznego zaangażowania w społeczeństwie
konsumpcyjny. Stwierdza, że wraz ze wzrostem konsumpcjonizmu zmniejsza się udział w
życiu społecznym, ponieważ „żeby w pełni stać się konsumentem trzeba zachować czujność tak
wielką i dokonać tak wielkiego wysiłku, że nie ma się już czasu na czynności, których żąda
status obywatela”.9 Wzmacnia to poczucie wyizolowania, konsument to jednostka działająca
sama i dla siebie.
Według Baumana w gospodarce konsumpcyjnej najpierw pojawiają się produkty a
dopiero później potrzeby, które mają one zaspokoić. Jednak nawet po znalezieniu rynku zbytu
bardzo szybko pojawiają się nowe dobra wytwarzające nowe pragnienia. Dlatego
społeczeństwo konsumpcyjne oparte jest przede wszystkim na nadmiarze i marnotrawieniu.10
Ilustracje dla tych stwierdzeń możemy znaleźć w otaczającym nas świecie. Ogrom
wynikającego z konsumpcjonizmu marnotrawstwa na gruncie europejskim ukazują dane
Eurostatu, dotyczące wytwarzania odpadów w dwudziestu siedmiu państwach Unii
Ritzer, G., Magiczny świat konsumpcji, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA, Warszawa 2001, s.
8.
6
Ibidem, s.8.
7
Portal centrów handlowych, SMG/KRC MillwardBrown, Polacy w galeriach handlowych, online:
http://retailnet.pl/2012/02/21/smgkrc-millwardbrown-polacy-w-galeriach-handlowych, data dostępu: 20.02.13.
8
Ritzer, G., Magiczny świat konsumpcji, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA, Warszawa 2001.
9
Bauman, Z., Konsumowanie Życia, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2009, s. 157.
10
Ibidem.
5
5
Europejskiej. Średnio jeden mieszkaniec wytwarza około 524 kg śmieci rocznie. Nadmierna
ilość odpadów staje się prawdziwym problemem i zagrożeniem dla środowiska. 11
Degradacja środowiska i przemiany w stosunkach międzyludzkich to jedne z sygnałów
ostrzegawczych, dowodów na to, że konsumpcjonizm nie jest najlepszą i najbezpieczniejszą
drogą do zaspokajania rosnących potrzeb społeczeństwa. W kolejnym rozdziale opisane
zostaną teorie dotyczące przemian, które prowadzą do wyłonienia się alternatyw stojących w
opozycji do konsumpcjonizmu.
1.2 Przemiany
Spoglądając na taki obraz współczesnych społeczeństw konsumpcyjnych należy zadać
sobie pytanie, czy pojawiły się jakieś alternatywne modele wobec głównego nurtu. Joanna
Rachocka stwierdza, iż w sferze konsumpcji nastąpiły przemiany, które możemy opisać
pojęciem dekonsumpcji. Jest to tendencja, która według autorki polega na ograniczeniu
dotychczasowej konsumpcji. Rachcoka stwierdza, że należy ten proces rozważać w czterech
wymiarach:

„ograniczenie konsumpcji ze względu na wzrost niepewności sytuacji
współczesnych gospodarstw domowych (konsumpcja asekuracyjna),

ograniczenie ilościowe konsumpcji na rzecz zwiększenia aspiracji jakościowych,

ograniczenie konsumpcji w sferze materialnej na rzecz sfery niematerialnej

ograniczenie konsumpcji w celu jej racjonalizacji”12
Owe cztery wymiary powodują, że zmienia się rozmiar i kształt konsumpcji. Jednostki
zmieniają swoje przyzwyczajenia i zaczynają konsumować coraz bardziej świadomie.
Kolejnych informacji, obalających jednowymiarowe spojrzenie na konsumpcjonizm
dostarcza Georg Ritzer. Autor stwierdza, że istnieje grupa osób „rozczarowanych”
konsumpcjonizmem, którzy nie biorą w nim udziału, mimo że mogą sobie na to pozwolić. Inna
grupą są ci, którzy zostali wykluczeni z konsumpcjonizmu.13 To zagadnienie rozwija
Baudrillard pisząc o konsumpcji, jako o walce, w której mamy zwycięzców i przegranych.
11
EUROSTAT, Environmental statistics and accounts in Europe. Collection: Statistical books, Luxembourg
2010, s. 106.
12
Rachocka, J., Dekonsumpcja, domocentryzm, ekologizacja życia - nowe tendencje konsumenckie w
rozwiniętych gospodarkach rynkowych, [w:] Biernat, T., Problemy globalizacji gospodarki, wyd. Polskie
Towarzystwo Ekonomiczne, Szczecin 2003, s. 185.
13
Ritzer, G., Magiczny świat konsumpcji, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA, Warszawa 2001
6
Autor podkreśla, że konsumpcjonizm jest oparty na nierównościach i stale je pogłębia. 14 Bez
wątpienia czynnikiem osłabiającym tendencje do konsumpcjonizmu jest też kryzys
ekonomiczny, który uderzył w Europę. Możliwości konsumpcyjne jednostek zostały znacznie
ograniczone a grupa zmuszonych do pozostania na marginesie konsumpcji znacznie się
powiększyła.
Dodatkowo gruntem dla alternatywy wobec konsumpcjonizmu są wszystkie wnikające
z niego negatywne skutki opisane w pierwszej części. Fakt degradacji środowiska, zmiany
relacji między ludźmi, osłabienie zaangażowania obywatelskiego czy zmiany w sposobach
spędzania czasu zaczynają budzić sprzeciw. Redefiniowane są wartości konsumpcyjne i
pojawiają się nowe takie jak ekologia czy współpraca. Nurty ekologiczne postulują
ograniczenie konsumpcji, recykling towarów i odpadów oraz odpowiedzialne i świadome
konsumowanie. Pojawia się idea fair trade zakładająca sprawiedliwy handel i poszanowanie
praw pracowników i producentów. Ruchy ekologiczne i fair trade dążą jednak przede
wszystkim do zmian świadomości jednostek. Jak twierdziła Maria Grodecka, autorka
filozoficznych prac propagujących ruchy ekologiczne w Polsce, celem takich ruchów jest
„odejście od dotychczas uznawanych stereotypów, zmiana sposobów myślenia, oceniania i
wyznaczania celów, dążeń i hierarchii wartości życiowych”.15 Rachocka kilka lat później
potwierdza
prognozy
Grodeckiej
stwierdzając:
„Konsumenci
w
społeczeństwach
wysokorozwiniętych coraz częściej ujawniają swoją świadomość ekologiczną, stąd wzrastające
zainteresowanie ekokonsumpcją i ekoprzemysłem. Stają się bardziej wrażliwi na szkody
wyrządzane środowisku w procesie użytkowania produktów. Zdają sobie sprawę, że ich
działania mogą wywoływać uboczne efekty zewnętrzne w wymiarze nie tylko lokalnym, ale i
globalnym”.16
Możemy także zastanowić się, czy nie następuje pewien zwrot w kierunku wspólnoty i
współpracy, poszukiwania wartości zagubionych w konsumpcjonizmie. Klasyczna teoria
Ferdinanda Tönniesa przedstawia odejście od tradycyjnej wspólnoty do nowoczesnego
stowarzyszenia, jako zjawisko negatywne. Autor twierdził, że oparty na woli organicznej
Gemeinschaft odnosi się przede wszystkim do sfery emocji, oparty jest na silnych więzach
łączących jednostki w całość, natomiast Gesellschaft odnosi się do stosunków opartych na
Baudrillard, J., Społeczeństwo konsumpcyjne. Jego mity i struktury, Sic!, Warszawa, 2006.
Grodecka, M., Wegetarianizm- Zmierzch świadomości łowcy, wyd. Tower Press, Gdańsk 2000, s. 36.
16
Rachocka, J., Dekonsumpcja, domocentryzm, ekologizacja życia - nowe tendencje konsumenckie w
rozwiniętych gospodarkach rynkowych, [w:] Biernat, T., Problemy globalizacji gospodarki, wyd. Polskie
Towarzystwo Ekonomiczne, Szczecin 2003, s. 189.
14
15
7
umowie i racjonalności.17 Siła wspólnoty tkwi w fakcie, że jednostka uczestniczy w niej
dobrowolnie i całą osobowością, realizując się w niej. Barbara Mikołajewska dokonuje analizy
pojęcia wspólnoty przedstawiając przykłady współczesnych badań nad tym zagadnieniem.18
Autorka stwierdza, że całkowity powrót do wspólnoty jest obecnie niemożliwy, ponieważ
„wzrost złożoności życia zmienił społeczne wzory, zmieniły się także społeczne formy,
przybierając nowe kształty. To, co charakteryzowało całe społeczeństwo i jego sposób życia,
stało się obecnie charakterystyczne dla jego części lub specyficznych grup.”
19
Jednocześnie
możliwy jest „powrót do wspólnoty szczególnego rodzaju lub do pewnego stopnia wspólnoty”.
20
Mikołajewska przywołuje między innymi badania nad wspólnotami religijnymi na
przykładzie ruchów oazowych. Jednym z wniosków jest stwierdzenie, że chęć bycia częścią
wspólnoty to z jednej strony wyraz poszukiwania wartości a z drugiej „rodzaj obrony przed
światem chaosu”. Wspólnota dawała ludziom poczucie moralnego bezpieczeństwa „w
społeczeństwie tradycyjnym jednostka miała mniej problemów z własną tożsamością oraz
przewodnikami dla własnego zachowania.”
21
Autorka stwierdza, że współcześnie wspólnota
jest wciąż pożądana i poszukiwana, mimo że niemożliwy jest powrót do jej tradycyjnej formy.
Możemy więc prognozować, że wytwarzane będą pewne substytuty wspólnoty, jej ograniczone
i zmodyfikowane wersje.
Oprócz opisanych przemian dotyczących konsumpcjonizmu redefiniowane jest również
tradycyjne pojęcie własności. Podążając tokiem myślenia Zygmunta Baumana
22
możemy
stwierdzić, że w płynnej nowoczesności własność stanowi rodzaj obciążenia, utrudnia
mobilność, której wymaga zmienna rzeczywistość. Jest to także związane z wspomnianymi
zasadami konsumpcjonizmu, gdzie najważniejsza jest pogoń za nowymi potrzebami a nie za
posiadaniem. Po zaspokojeniu potrzeby przedmiot staje się właściwie bezużyteczny.
Przykładem obciążenia przedmiotami jest sytuacja, o której pisze Rachel Botsman. Badaczka
opisuje amerykańskie firmy zarabiających na przechowywaniu rzeczy, których ludzie w danym
momencie nie używają, nie mają na nie miejsca, ale też nie chcą się ich pozbyć. Pracownicy
owych firm przyznali, że cena, jaką ponoszą właściciele za wynajem przestrzeni dla swoich
Tönnies, F., Wspólnota i stowarzyszenie, PWN, Warszawa 1988, s.60-75
Mikołajewska, B., Zjawisko wspólnoty, The Lintons’ Video Press, New Haven, 1999.
19
Ibidem, s. 220.
20
Ibidem, s. 220.
21
Ibidem, s. 282.
22
Bauman, Z., Konsumowanie Życia, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2009.
17
18
8
dóbr w wielu przypadkach znacznie przekracza ich pierwotną wartość. To skrajny przypadek,
w którym własność staje się problemem, przestaje być opłacalna. 23
Zmianie rozumienia własności sprzyja także urbanizacja. Gęste zaludnienie zmusza do
współdzielenia wielu zasobów, korzystania z nich bez konieczności posiadania. Nowe idee
dotyczące wspólnoty, ekologii czy współpracy mogą dodatkowo szybko rozprzestrzeniać się
dzięki nowym mediom i globalizacji.
1.3 Alternatywy wobec konsumpcjonizmu
Na gruncie opisanych zjawisk i przemian powstała forma alternatywy wobec
współczesnego konsumpcjonizmu nazwana przez Rachel Botsman kolabortywną konsumpcją
(ang. collaborative consumption) · Jest to kluczowe pojęcie dla poniższej pracy. W języku
polskim zamiennie stosowany jest termin współkonsumpcja. Badaczka definiuje to zjawisko,
jako model ekonomiczny, stojący w opozycji do własności, oparty na wymianie, dzieleniu się,
umowach
barterowych,
płatnym
dostępie
do
dóbr
lub
udostępnianiu
zasobów.
Współkonsumpcja zakłada współpracę w celu zaspokojenia potrzeb, nie tylko materialnych.
Większość form współkonsumpcji rozwinęło się na dużą skalę dzięki Internetowi, co
tłumaczą Tapscott i Williams: „Kiedy nowa sieć i nowe pokolenie użytkowników ścierają się z
siłami globalizacji, wkraczamy na obszar tak zwanego doskonałego sztormu, gdzie krzyżujące
się fale przemian i innowacji prowadzą do obalenia powszechnych sądów na temat gospodarki
(…) naturalna skłonność człowieka do wyrażania własnej osobowości, komunikowania się i
bycia przedsiębiorczym łączy się z coraz powszechniejszym dostępem do Internetu i rosnącą
popularnością nowych, przyjaznych narzędzi umożliwiających podejmowanie wspólnych
działań”. 24
W ideę współkonsumpcji wpisują się trzy główne typy:

systemy usług produktowych (ang. product service systems),

rynki redystrybucyjne (ang. redistribution markets)

współdziałanie w ramach stylu życia (ang. collaborative lifestyles).25
23
Botsman, R., Rogers, R., What's Mine Is Yours: The Rise of Collaborative Consumption, Harper Collins, New
York, 2012.
24
Tapscott, D., Williams, A. Wikinomia, O globalnej współpracy, która zmienia wszystko, Wydawnictwo
Akademickie i Profesjonalne, Warszawa, 2008, s. 61.
25
Botsman, R., Rogers, R., What's Mine Is Yours: The Rise of Collaborative Consumption, Harper Collins,
New York, 2012.
9
Systemy usług produktywnych pozwalają na korzystanie z pewnych dóbr bez
konieczności posiadania ich. Dobra są tu traktowane jak usługi, z których korzystać może wiele
osób. Przykładem systemu usług produktywnych mogą być różnego rodzaju wypożyczalnie.
Rynki redystrybucyjne to typ współkonsumpcji, który opiera się na wymianie bądź
przekazywaniu używanych dóbr. Najpopularniejszą formą działania w ramach rynków
redystrybucyjne to tak zwane swapy, czyli wymiany bezpośrednie, w których bierze udział
wiele osób. Podczas swapów wymiana nie musi odbywać się między dwoma partnerami
transakcji, główną ideą jest tu wprowadzenie nieużywanych produktów do ponownego obiegu
oraz pozbycie się zbędnych przedmiotów. Uczestnicy swapów mogą więc przekazać swoją
rzecz jednej osobie i otrzymać dobro od zupełnie innej osoby. Ostatnim typem
współkonsumpcji jest współdziałanie w ramach stylu życia. W tym wypadku wymieniane lub
współdzielone są wartości niematerialne takie jak czas, czy doświadczenie. Przykłady takiej
wymiany obecne są zarówno na poziomie globalnym, jak i lokalnym. Lokalnie działają na
przykład banki czasu, przeważnie nieformalne instytucje, w ramach których członkowie
wymieniają się drobnymi usługami. Czas poświęcony na pomoc staje się monetą, za którą
można otrzymać inną usługę. Przykładem globalnego współdziałania w ramach stylu życia jest
Couchsurfing, który umożliwia członkom podróżowanie bez konieczności ponoszenia kosztów
zakwaterowania. Couchsurfing zakłada także wymianę kulturową i wymianę doświadczeń
podróżników
z
całego
świata.
Jest
to
obecnie
najbardziej
popularny
przykład
rozprzestrzeniającej się za pomocą nowych mediów idei współkonsumowania. W poniższej
pracy zdecydowano się opisać i wyjaśnić zjawisko kolaboratywnej konsumpcji w Polsce na
przykładzie CouchSurfingu.
1.4 Przykład kolaboratywnej konsumpcji w Polsce
Idea Couchsurfingu narodziła się na przełomie 2002 i 2003 roku. Pomysłodawcą był
Amerykanin Casey Fenton, którego głównym celem było utworzenie strony internetowej,
umożliwiającej znalezienie darmowego zakwaterowania podróżnikom z całego świata.26
Powstał serwis www.couchsurfing.org, na którym spotykali się użytkownicy oferujący
bezpłatny nocleg i osoby poszukujące zakwaterowania. Stopniowo idea zaczęła się rozwijać i
wkrótce przestała być jedynie sposobem na unikniecie wysokich kosztów noclegów w czasie
Couchsurfing,org, About Couchsurfing, dostęp online: https://www.youtube.com/watch?v=eQPiV_cauyI , data
dostępu: 26.02.13.
26
10
podróży. Couchsurferzy, czyli użytkownicy strony zaczęli tworzyć społeczność wymieniającą
nie tylko noclegi, ale też doświadczenia, umiejętności, informacje i czas. Powstała nowa idea
podróżowania, oparta na zdobywaniu nowych doświadczeń, poznawanie nowych miejsc i
kultury z perspektywy mieszkańców. Pojawiły się swoiste zasady korzystania z Couchsurfingu,
oprócz noclegu gospodarz oferuje także oprowadzenie po mieście, wspólnie spędzony czas.
Gość natomiast stara się odwdzięczyć, dotrzymać towarzystwa, pomóc, nauczyć czegoś
nowego, niepisaną zasadą jest też ofiarowanie drobnych prezentów charakterystycznych dla
rodzimego kraju. Gość jest tu wędrowcem, który umożliwia gospodarzowi namiastkę podróży
bez wyjeżdżania z domu.
W Couchsurfingu można brać udział na cztery sposoby: jako podróżnik, jako gospodarz,
jako organizator i jako przewodnik. Organizatorzy współtworzą stronę Couchsurfingu oraz
organizują dla członków społeczności wydarzenia takie jak kursy, koncerty, warsztaty czy
prelekcje. Przewodnik to osoba, która nie może w danym momencie zaoferować u siebie
noclegu, ale chętnie spędzi wolny czas z podróżnikami, oprowadzi po mieście. Różne formy
uczestnictwa zwykle bywają łączone. Liczba zarejestrowanych użytkowników Couchsurfingu
w Polsce wynosi 87,710 osoby w tym 65,283 gospodarzy27. Jest więc to prawdopodobnie
najbardziej powszechny przykład kolaboratywnej konsumpcji w Polsce.
1.5 Najważniejsze pojęcia
W związku z przedstawioną inspiracją teoretyczną i obszarem zainteresowań w
niniejszej pracy przyjęto następujące definicje pojęć:
Konsumpcja- naturalny proces zaspokajanie potrzeb dzięki dobrom i usługom, podstawowy
aspekt życia towarzyszący jednostkom niezależnie od czasu i historii.
Konsumpcjonizm- atrybut społeczeństwa, wykorzystywanie dóbr i usług w ilości
przekraczającej potrzeby jednostek przy jednoczesnym kreowaniu stale nowych potrzeb. Siła
nadająca kształt współczesnym społeczeństwom.
Dekonsumpcja- tendencja polegająca na ograniczeniu i zmienieniu formy dotychczasowej
konsumpcji
Couchsurfing.org, dostęp online: https://www.couchsurfing.org/search/in/country/190/mode/L , data dostępu:
20.02.13.
27
11
Alternatywne formy konsumpcji- formy korzystania z dóbr i usług zgodne z potrzebami
jednostek, oparte na wartościach innych niż proponowane przez konsumpcjonizm np.
współpracy, ekologii, sprawiedliwości.
Kolaboratywna konsumpcja/ współkonsumpcja- przykład alternatywnej formy konsumpcji,
model ekonomiczny, stojący w opozycji do własności, oparty na wymianie, dzieleniu się,
umowach barterowych, płatnym dostępie do dóbr lub udostępnianiu zasobów, zakłada również
współpracę w celu zaspokojenia potrzeb, nie tylko materialnych
System usług produktywnych- typ kolaboratywnej konsumpcji, dobra są tu traktowane jak
usługi, z których korzystać może wiele osób bez konieczności ich posiadania
Rynki redystrybucyjne- typ współkonsumpcji, który opiera się na wymianie bądź
przekazywaniu używanych dóbr, tak by mogło z nich korzystać jak najwięcej osób, gdy
przestaną być przydatne właścicielowi
Współdziałanie w ramach stylów życia- typ kolaboratywnej konsumpcji oparty na
wymienianie lub współdzieleniu wartości niematerialne takich jak czas czy doświadczenie
Couchsurfing- przykład współdziałania w ramach stylów życia, umożliwia znalezienie
darmowego noclegu dla podróżników z całego świata. To także wymiana doświadczeń,
umiejętności, informacji i wymiana kulturowa.
2. Pytania i hipotezy badawcze
2.1 Obszar badań
Przyczyny pojawienie się kolaboratywnej konsumpcji w Polsce można po części
wytłumaczyć opisanymi przemianami. Zmęczenie i rozczarowanie konsumpcją, kryzys
ekonomiczny pojawienie się innych wartości oraz przemiany związane z urbanizacją,
globalizacją i nowymi mediami to hipotetyczne wyjaśnienia stworzone na podstawie teorii
dotyczących współczesnych społeczeństw. Niewykluczone jednak, że działają tu również inne
czynniki, związane ze specyfiką kulturową. Proste wyjaśnienie odnoszące się do pojawienie się
kolaboratywnej konsumpcji w odpowiedzi na spadek możliwości finansowych w świetle
wyników badań nad zachowaniami konsumenckimi okazują się najbardziej nietrafne. Według
ustaleń Kieżel i Smyczek Polacy wobec kryzysu najczęściej porównują ceny produktów (43%),
rezygnują z pewnych dóbr (41%) bądź odwiedzają sklepy dyskontowe (32%). Wśród
wymienionych sposobów na kryzys w ogóle nie pojawiają się żadne zachowania wpisujące się
12
w idee współkonsumpcji np. korzystanie z produktów z drugiej ręki, czy wymienianie rzeczy.
28
Bez zbadania praktyków kolaboratywnej konsumpcji nie sposób stwierdzić, skąd wzięła się
współkonsumpcja w Polsce. Szczególna uwaga zostanie więc zwrócona na przyczyny
decydowania się na formy współkonsumpcji, motywacje do uczestnictwa w kontekście
opisanych przemian oraz źródła, z których respondenci dowiedzieli się o tej idei.
Wart zbadania jest również potencjał kolaboratywnej konsumpcji. Ciekawe jest, czy jest
ona przykładem szerszego zjawiska, istotnej zmiany, które pociągnie za sobą znaczące
konsekwencje. By odpowiedzieć sobie na to pytanie należy zbadać, jaki jest stosunek
użytkowników kolaboratywnej konsumpcji do tradycyjnego konsumpcjonizmu oraz innych
form alternatywnych. Pozwoli to na stwierdzenie, czy ruch ten tworzy spójną opozycję wobec
konsumpcjonizmu, czy jest tylko przykładem pojedynczych działań i zachowań mających na
celu realizację pewnych potrzeb.
Do zbadania zakreślonego powyżej obszaru przyjęto strategię ilościową. Dane zebrane
za pomocą metod ilościowych będą podstawą do weryfikacji hipotez badawczych.
2.2 Cele badawcze
1. Poznanie przyczyn pojawienie się Couchsurfingu w Polsce
2. Opis Couchsurferów na tle społeczeństwa polskiego.
3. Poznanie nastawienia użytkowników Couchsurfingu do wartości konsumpcyjnych i
antykonsumpcyjnych.
2.3 Pytania badawcze
W związku z tak nakreślonym obszarem badań pytania badawcze podzielono na dwa
bloki. Pierwszy odnosi się do przyczyn korzystania z Couchsurfingu natomiast drugi dotyczy
stosunku użytkowników Couchsurfingu do konsumpcji, alternatyw wobec niej i świata
zewnętrznego.
BLOK A
1. Jakie są motywacje do korzystania z Couchsurfingu?
Kieżel, E., Smyczek, S., Zachowania polskich konsumentów w warunkach kryzysu gospodarczego, Placet,
Warszawa 2011.
28
13
2. Jak zmieniały się motywacje respondentów wraz z korzystaniem z Couchsurfingu?
3. Jakie są, w opinii respondentów korzyści z korzystania z Couchsurfingu?
BLOK B
4. Jaki jest stosunek praktyków Couchsurfingu do korzystania z dóbr i usług w sposób
przekraczający potrzeby?
5. Jaki jest stosunek użytkowników Couchsurfingu do innych alternatyw wobec
konsumpcjonizmu (freeganizmu, idei sprawiedliwego handlu, recyklingu)?
6. Czy użytkownicy Couchsurfingu identyfikują się jako grupa?
7. Czy wśród użytkowników Couchsurfingu dominują specyficzne wartości i postawy?
8. Jaki jest stosunek CouchSurferów do problemów współczesnych społeczeństw?
2.2 Hipotezy badawcze
1. Rozczarowanie konsumpcjonizmem, przemiany cywilizacyjne oraz potrzeba
wspólnoty doprowadziły do pojawienia się kolaboratywnej konsumpcji w Polsce.
2. Praktykowanie współkonsumpcji sprzyja podzielaniu wartości stojących w opozycji
do wartości związanych z konsumpcjonizmem.
3. Formalizacja form kolaboratywnej konsumpcji prowadzi do zwiększenia poczucia
identyfikacji grupowej wśród użytkowników i tworzenia się niby-wspólnot
podzielających wartości antykonsumpcyjne.
4. Korzystanie z form kolaboratywnej konsumpcji sprzyja występowaniu postaw
antykonsumpcyjnych.
2.3 Wskaźniki do weryfikacji hipotez badawczych
Indicatum
Wskaźnik/i
Rozczarowanie konsumpcjonizmem
1) Negatywne opinie na temat atrybutów
konsumpcjonizmu (wielkich centrów
handlowych, kreowaniu ciągle nowych
potrzeb, pogoni za kolejnymi dobrami,
indywidualizacji)
14
Proszę zaznaczyć na skali, na ile zgadza się
Pan/Pani z poniższym stwierdzeniem: Nie
rozumiem osób, które spędzają wolny czas w
centrach handlowych.
Potrzeba wspólnoty
Motywowanie korzystania z form
współkonsumpcji możliwością działania dla
innych i z innymi, chęcią bycia w grupie
osób o podobnych zainteresowaniach i
poglądach, potrzebą dzielenia się z innymi,
chęcią poznania innych podróżników
Proszę wymienić powody, dla których
korzysta Pan/Pani z Couchsurfingu.
Praktykowanie kolaboratywnej
Korzystanie z co najmniej jednej formy
konsumpcji
zaspokajania potrzeb materialnych i
niematerialnych dzięki wymianie,
wypożyczaniu, współdzieleniu bądź
udostępnianiu zasobów
Podzielanie wartości stojących w opozycji
Uznawanie za ważne wartości takich jak:
do wartości związanych z
ochrona środowiska, umiar w zaspokajaniu
konsumpcjonizmem
potrzeb, bezinteresowność, kolektywizm,
współpraca, równość w dostępie do dóbr,
oszczędność
Proszę wybrać te z poniższych zdań, które
dobrze opisują Pana/Pani przekonania:
Jest dla mnie ważne by dbać o środowisko
naturalne
Poczucie identyfikacji grupowej
1) Określanie siebie, jako członka grupy
Proszę zaznaczyć na skali na ile zgadza się
Pan/Pani z poniższym stwierdzeniem:
Uważam się za członka społeczności
Couchsurferów
15
2) Podejmowanie działań na rzecz członków
grupy
Czy zdarza się Panu/Pani podejmować
działania na rzecz innych Couchsurferów
(oprócz udzielania noclegu)?
Postawy antykonsumpcyjne
1) Postulowanie konieczności ograniczenia
konsumpcji
Proszę zaznaczyć na skali na ile zgadza się
Pan/Pani z poniższym stwierdzeniem:
Jestem zdania, że współczesne
społeczeństwa powinny ograniczyć
konsumpcje
2) Podejmowanie działań mających
ograniczyć nadmierną konsumpcję (np.
recykling, działania na rzecz idei fair trade,
freeganizm)
Czy kiedykolwiek miał(a) Pan/Pani okazję
podejmować podanie poniżej działania?
a) oddawanie materiałów do recyklingu
(nigdy, raz, kilkukrotnie, często)
b) samodzielny recykling (np. przerabianie
starych ubrań, mebli, zabawek)
c) kupowanie produktów z logo
sprawiedliwego handlu
d) freeganizm
e) udział w wymianach (swapach)
f) podróż autostopem
g) korzystanie z wypożyczalni
16
3. Metodologia
3.1 Metody i techniki badawcze
Ze względu na stosunkowo dużą populację użytkowników Couchsurfingu zdecydowano
się przeprowadzić badania o charakterze ilościowym. W celu weryfikacji hipotez badawczych
zrealizowano 110 ankiet internetowych wśród użytkowników Couchsurfingu za pomocą
portalu ebadania.pl. Początkowo zamierzano zebrać część danych za pomocą papierowej
ankiety audytoryjnej podczas spotkań krakowskiej grupy Couchsurferów. W tym celu udano
się na dwa tego typu spotkania. Podczas tychże okazało się, że znaczna część przybyłych to
obcokrajowych, którzy nie brali udziału w badaniu. Znacznie utrudniło to przebieg badania i
spowodowało, że duża część polskich uczestników poprosiła, o wysłanie na adres mailowy
linka do ankiety w Internecie. Wypełnione podczas spotkań kwestionariusze potraktowano jako
pretest i nie włączono ich do ostatecznej analizy. Pozwoliło to na identyfikację niezrozumiałych
pytań. Użytkownicy wyrazili także konieczność pozostawienia miejsca na własne komentarze,
które wprowadzono do ankiety internetowej.
Zaletą kwestionariusza internetowego była możliwość dotarcia do Couchsurferów z
całej Polski, a także tych, którzy w chwili przeprowadzania badania przebywali za granicą.
Minusem badań internetowych jest brak możliwości udzielenia respondentowi dodatkowych
instrukcji i wyjaśnień. By zminimalizować tę wadę linki do ankiety były wysyłane z konta
badaczki na Couchsurfingu. W zaproszeniu do badania zachęcano do zadawania pytań a badani
mieli możliwość zwrócenia się bezpośrednio do autorki badań w celu wyjaśnienia
jakichkolwiek wątpliwości. Ankiety rozsyłano tylko do osób posiadających konto na
couchsurfing.org co minimalizowało ryzyko, że kwestionariusz wypełni osoba nie będąca
członkiem badanej populacji.
Ankiety internetowe przeprowadzono w okresie od osiemnastego maja 2013 do
pierwszego czerwca 2013. Respondenci bardzo chętnie brali udział w badaniu, zwykle
odpowiadali na wiadomość, prosząc o przekazanie wyników po zakończeniu badania. Jedyną
trudnością była ta, związana ze specyfiką badanej grupy. Wielu respondentów podróżowało,
odpowiadali więc z dużym opóźnieniem. Zebrany materiał poddano analizie statystycznej
zgodnie z zaprezentowanymi wskaźnikami.
17
3.2 Dobór próby
Próbę z populacji polskich Couchsurferów dobrano nielosowo. Lista 87,710
użytkowników Couchsurfingu z Polski codziennie ulegała zmianie, niemożliwe więc było
potraktowanie jej jako operatu losowania. By próba była jak najbardziej zróżnicowana,
zastosowano dobór celowy. Zaproszenia do wypełnienia ankiety były wysyłane zarówno do
mieszkańców dużych, jaki i małych i średnich miast oraz wsi. Starano się też, by respondenci
byli w różnym wieku i z różnym doświadczeniem w Couchsurfingu. Zadbano, by próbie były
osoby korzystające z portalu od lat oraz nowi użytkownicy.
4. Harmonogram badań
luty 2013- marzec 2013
Konceptualizacja
marzec 2013- kwiecień 2013
Operacjonalizacja
maj 2013
Tworzenie kwestionariusza, uczestnictwo w
spotkaniach krakowskich Couchsurferów (10
maja i 17 maja )
18 maja 2013- 05 czerwca 2013
Zbieranie danych
5. Wnioski
5.1 Opis badanej próby
A) Wiek
Średnia wieku w badanej próbie wyniosła 24,8 lat. Najwięcej respondentów było w
wieku 22 lata i 24 lata (ponad 15% badanych w obydwu przypadkach). Najstarszy
respondent miał 66 lat a najmłodsi badani byli w wieku 18 lat. Starsza połowa
respondentów miała 24 lata lub więcej.
B) Płeć
Wśród badanych dominującą pod względem płci grupą były kobiety, stanowiły one
66% respondentów. Mężczyźni to 33% badanych Couchsurferów.
18
C) Wykształcenie
Dość zaskakujący jest fakt, że wśród zbadanych Couchsurferów pojawiły się jedynie
osoby z wykształceniem wyższym lub średnim. Respondenci z wyższym
wykształceniem stanowili 55% badanych, użytkownicy z wykształceniem średnim to
45% badanych.
D) Stan cywilny
Prawie 92% badanych to kawalerowie lub panny. Niecałe 4% stanowiły osoby
zamężne/żonate, tyle samo rozwodnicy i rozwódki. 1% respondentów określiło swój
stan cywilny za pomocą kategorii „inne”.
E) Miejsce zamieszkania
Większość respondentów (67%) mieszka w dużych miastach powyżej 100 tysięcy
mieszkańców. Mieszkańcy dużych miast dominują także wśród całej populacji polskich
Couchsurferów. Jest to zgodne z wspomnianą w części teoretycznej tendencją
mieszkańców większych ośrodków do współkonsumowania zasobów. Zdecydowanie
mniej, bo zaledwie 14% respondentów to mieszkańcy wsi. W miastach od 25 do 100
tysięcy osób mieszka 11% badanych. Mieszkańcy miast do 25 tysięcy mieszkańców
stanowili 7%.
F) Status zawodowy
Największa część badanych Couchsurferów to uczniowie lub studenci (63%). Drugą
pod względem wielkości grupą są specjaliści z wyższym wykształceniem, stanowią oni
19%. Pracownicy usług to 8% respondentów. Nieco ponad 4% badanej grupy stanowią
osoby bezrobotne. 2% respondentów to specjaliści ze średnim wykształceniem. Jedna
osoba wśród badanych jest przedstawicielem wyższej kadry kierowniczej. 3%
respondentów określiło swój status zawodowy za pomocą kategorii „nietypowe prace”.
W odpowiedziach respondentów pojawiły się takie zawody jak artysta, pilot wycieczek,
nauczyciel angielskiego, prace dorywcze.
G) Klasa społeczna
Pytanie o klasę społeczną wywołało duże kontrowersje wśród badanych, 11% wybrało
kategorię „inne”, gdzie zaznaczyli, że nie uznają takich podziałów. 60% respondentów
to członkowie klasy średniej. Przedstawiciele wyższej klasy średniej stanowili 19%
badanych CouchSurferów. 8% respondentów należy to klasy wyższej a niecałe 2% do
klasy niższej.
19
H) Korzystanie z CouchSurfingu
45% badanych korzysta z Couchsurfingu krócej niż od roku. Użytkownicy z
doświadczeniem od roku do dwóch lat stanowią 34% respondentów. 18% badanych
korzysta z Couchsurfingu od trzech do pięciu lat. Osoby będące członkami
Couchsurfingu od ponad pięciu lat to 3% badanych. Najpopularniejszą formą
uczestnictwa jest korzystanie z noclegów u innych Couchsurferów (89%
respondentów). Połowa badanych oferuje u siebie miejsce dla innych użytkowników.
45% respondentów oprowadza przyjezdnych po swojej okolicy i spędza z nimi wolny
czas. Niecałe 4% badanych angażuje się w inne działania na rzecz społeczności
Couchsurferów, na przykład pomaga w organizowaniu spotkań czy warsztatów dla
użytkowników. Istnieją użytkownicy, którzy nie korzystają z noclegu u innych, ale sami
go oferują. W grupie gospodarzy prawie 13% nie korzysta w zamian z miejsca u innych
osób. Podobny trend można zaobserwować w przypadku osób, które pełnią rolę
przewodników dla Couchsurferów odwiedzających ich miasta, prawie 16%
respondentów z tej grupy nie korzysta z noclegu u innych użytkowników.
5.2 Źródła informacji o Couchsurfingu
Jednym z elementów pytania o źródła polskiego Couchsurfingu jest kwestia
rozprzestrzeniania się informacji o działalności strony. Respondentów zapytano, skąd
dowiedzieli się o portalu. Większość badanych (67%) zdobyła taką informację od innych
polskich Couchsurferów. Prawie 11% respondentów, jako źródło wskazało zagranicznych
użytkowników portalu a 10% dowiedziało się o stronie od znajomych niezwiązanych z
Couchsurfingiem. Respondenci, dla których źródłem były media stanowili 12%, w przypadku
4% badanych były to media zagraniczne a w pozostałych 8% media polskie. Media, jako źródło
informacji o CouchSurfingu były bardziej popularne w przypadku nowych użytkowników.
Na przykładzie badanych użytkowników stwierdzić możemy, że w Polsce idea
CouchSurfingu rozprzestrzeniała się głównie „pocztą pantoflową” od jednego użytkownika do
drugiego za pomocą bezpośredniego przekazu. Część użytkowników o CouchSurfingu
dowiedziało się z zagranicy. Mimo, że ta forma kolaboratywnej konsumpcji oparta jest na
platformie wirtualnej, to media nie były główną formą przekazu informacji o niej.
20
5.3 Motywacje do korzystania z Couchsurfingu
By dowiedzieć się, dlaczego respondenci zdecydowali się na Couchsurfing poproszono
ich o wybranie z listy powodów tych, które były dla nich istotne oraz tych, które uznali za mało
ważne. Zdecydowana większość respondentów uznała, że ważną lub najważniejszą motywacją
była chęć poznania nowych ludzi. Takiego zdania było 96% badanych Couchsurferów, przy
czym tylko niecałe 4% respondentów uznało, że ten powód nie był dla nich istotny. Drugą
popularną motywacją było poszukiwane bardziej ekscytującej formy podróżowania. 91%
respondentów uznało ten powód za istotny podczas gdy 9% stwierdziło, że nie był on ważny.
Co ciekawe, przyczyna finansowa była dla respondentów mniej istotna. Chęć oszczędzenia była
ważną motywacją dla 87% respondentów, 13% uznało ją za nieistotną. 78% badanych
zdecydowało się na korzystanie z Couchsurfingu, ponieważ chcieli dzielić się z innymi ludźmi.
Ten powód nie był ważny dla 22% badanych. Istotną motywacją dla 68% badanych była chęć
bycia częścią międzynarodowej wspólnoty podróżników. Najmniej popularną motywacją była
niechęć do komercyjnej turystyki- 59% respondentów uznało ją za ważną podczas dla 41%
badanych nie miała ona większego znaczenia. Respondentów poproszono także, by podali
własne motywacje, które nie pojawiły się w kafeterii. Tu ponownie pojawiły się powody
związane z byciem z innymi ludźmi, wymianą myśli i poglądów, czy niechęcią do samotności.
W jeden z wypowiedzi nawiązano do chrześcijańskiej idei pomocy bliźniemu, jako ważnej
motywacji do bycia członkiem Couchsurfingu. Jeden z respondentów stwierdził, że wybrał
Couchsurfing ze względu na „możliwość tworzenia oddolnych małych inicjatyw (gra na
instrumencie, nauka języków itd.)”. 10% respondentów wymieniło powody, które można
sprowadzić do poszukiwania autentyczności, chęci poznania lokalnej kultury z perspektywy
mieszkańców: „poznanie obcych kultur niejako od kuchni”, „możliwość posmakowania
prawdziwego życia w innym kraju”. Ciekawym uzasadnieniem korzystania z portalu była też
chęć „zmieniania negatywnych stereotypów na temat Polski i Polaków wśród cudzoziemców”.
Pięcioro respondentów zadeklarowało, że decydując się na Couchsurfing chcieli poćwiczyć
języki obce. Pojawiły się także motywy związane z sytuacjami losowymi, kiedy respondenci
decydowali się poprosić o pomoc Couchsurferów, bo uznali to za najbezpieczniejsze
rozwiązanie (na przykład przyjazd późną nocą do obcego kraju).
Mimo, że pierwotna idea Couchsurfingu zakładała przede wszystkim oszczędność, nie
dla wszystkich użytkowników właśnie to było główną motywacją. Dużo ważniejszymi
powodami były te, związane z potrzebą wspólnoty. Podróżnicy chcieli poznać nowych ludzi,
dzielić się z nimi i współpracować. Chcieli być częścią grupy ludzi im podobnych. Wyraźna
21
była też potrzeba odkrycia czegoś nowego, ekscytującego, bardziej autentycznego niż to, co
oferują turystyczne wycieczki z przewodnikiem.
5.4 Zmiana motywacji wraz z korzystaniem z
Couchsurfingu
Celem pytania o obecne motywacje do uczestnictwa w Couchsurfingu była
identyfikacja zmian, jakie nastąpiły wraz z korzystaniem z tej inicjatywy. Respondentów
ponownie poproszono o wybranie ważnych i nieważnych powodów z listy i ewentualne
uzupełnieni ich o własne odpowiedzi. Najważniejszymi powodem była ponownie chęć
poznania nowych ludzi. Tym razem odpowiedzi takiej udzieliła 98% badanych. Tylko dwie
osoby uznały ten powód za nieistotny lub mało istotny. Spośród tych, którzy początkowo uznali
możliwość poznania nowych osób za mało istotny 75% zmieniło zdanie wraz z korzystaniem z
portalu. Kolejnym ważnym powodem, na który również zdecydowało się 98% badanych było
przekonanie, że podróżowanie z Couchsurfingiem pozwala na poznanie prawdziwego życia
mieszkańców. Wraz z korzystaniem z portalu, większa ilość osób niż na początku wskazała na
chęć oszczędzenia (90% badanych). Wśród osób, które początkowo nie zgadzały się, że główną
motywacją do korzystania z portalu jest możliwość taniego podróżowania połowa zmieniła
zdanie. Mniej popularnym powodem stało się przekonanie o Couchsurfingu, jako bardziej
ekscytującej formie podróżowania, za najważniejszą uznało ją 86% badanych, podczas gdy
14% zdecydowało, że nie jest to istotny powód do korzystania z portalu. Nie uległa zmianie
liczba osób, dla których ważnym motywem była chęć dzielenia się z innymi. 70%
respondentów zdecydowało, że ważną motywacją do bycia Couchsurferem jest fakt, że lubią
gościć innych ludzi w swoim domu. Ponad połowa badanych wskazała, że istotnym powodem
była niechęć do typowo turystycznych miejsc i hoteli, podczas gdy 58% respondentów
stwierdziło, że ważnym jest dla nich by nie być komercyjnym turystą, który kupuje wycieczki.
Wśród osób, które początkowo nie uważały niechęci do komercji za ważną motywację do
korzystanie z Couchsurfingu ponad 24% zmieniła zdanie wraz z użytkowaniem portalu. Prawie
44% badanych stwierdziło, że kontynuuje swoją przygodę z Couchsurfingiem, ponieważ czują
się członkami tej społeczności. Podając dodatkowe motywacje respondenci zwracali uwagę na
przyjaźnie, jakie zawarli jako Couchsurferzy, pozytywne doświadczenia podczas pierwszych
wyjazdów oraz możliwość przeżycia przygody. Jedna z respondentek stwierdziła, że jest to taki
rodzaj podróżowania, gdy nigdy nie wiadomo, co się zdarzy. Respondenci ponownie zwrócili
22
uwagę na fakt, że możliwość szlifowania języka w praktyce jest istotnym powodem do bycia
Couchsurferem.
Podsumowując, wraz z użytkowaniem Couchsurfingu respondenci zaczęli cenić
możliwość poznania prawdziwego życia lokalnych mieszkańców podczas podróży. Jeszcze
bardziej istotna stała się dla nich okazja do poznania nowych osób. Dla respondentów wciąż
ważne są motywacje związane z poszukiwaniem wspólnot oraz potrzebą utrzymywania tych,
których członkami się stali. Korzystanie z CouchSurfingu spowodowało też u części badanych
wzrost niechęci do komercyjnej turystyki. Z drugiej strony wraz z użytkowaniem portalu
respondenci zaczęli postrzegać możliwość oszczędzenia, jako istotną motywację do bycia
CouchSurferem.
5.5 Korzyści z bycia Couchsurferem według
użytkowników
Jednym z elementów charakterystycznych dla różnych form kolaboratywnej
konsumpcji jest osiąganie wspólnych korzyści dzięki współpracy. W przeprowadzonym
badaniu dokonano próby identyfikacji, jakiego typu korzyści daje współpraca w ramach
Couchsurfingu. Niemalże wszyscy respondenci (99%) stwierdzili, że istotną korzyścią jest
możliwość poznania nowych kultur i miejsc. Drugą ważną możliwością, jaką daje
Couchsurfing jest zdobywanie nowych doświadczeń, zgodnych co do tego jest 98% badanych.
Ważną korzyścią podzielaną przez 96% respondentów jest okazja do poznania nowych ludzi.
92% badanych przyznaje, że istotna jest możliwość taniego podróżowania. Nieco mniej, bo
91% respondentów za ważną korzyść, jaką daje bycie Couchsurferem uznaje rozwijanie
umiejętności językowych. Możliwość spędzenia czasu z ludźmi o podobnym stylu życia to
istotna korzyść dla 80% badanych. Połowa badanych przyznaje, że korzyścią jest dla nich bycie
członkiem międzynarodowej wspólnoty. W miejscu na własne komentarze respondenci
zaznaczali między innymi, że istotną korzyścią jest nabywanie zaradności i umiejętności
radzenia sobie w każdej sytuacji, przełamywanie stereotypów oraz „poznanie świata od strony
mieszkańców i zwykłych ludzi a nie na podstawie komercyjnych przewodników”.
Mimo, że motywacje do korzystania z Couchsurfingu są przede wszystkim związane z
potrzebą bycia z innymi ludźmi, to w przypadku korzyści na pierwszy plan wysuwają się te,
odnoszące się do samorozwoju- nabywania doświadczeń, poznawanie nowych kultur i miejsc,
rozwój umiejętności językowych. Korzyści niematerialne zdecydowanie przeważają nad chęcią
23
oszczędzenia. Mimo, że wiele osób uznaje, że istotną korzyścią jest poznawanie nowych osób
i możliwość spędzenia czasu z ludźmi o podobnym stylu życia, to bycie częścią wspólnoty jest
istotną korzyścią tylko dla części użytkowników.
5.6 Stosunek Couchsurferów do konsumpcjonizmu
Jednym z celów badań było odkrycie, na ile użytkownicy Couchsurfingu są specyficzną
grupą pod względem stosunku do tradycyjnego konsumpcjonizmu. W celu zbudowania
możliwie trafnej i rzetelnej skali do mierzenia postaw odnośnie konsumpcjonizmu zastosowano
szereg stwierdzeń na skali Likerta. Poproszono respondentów by ustosunkowali się do każdego
ze stwierdzeń. Następnie za pomocą testu Alfa Cronbacha wybrano te stwierdzenia, które
najlepiej określają stosunek do konsumpcjonizmu i odrzucono te, które nie były wystarczająco
spójne z pozostałymi. Ostatecznie pozostawiono jedenaście zmiennych, które utworzyły spójną
skalę (Alfa Cronbacha=,730).
Tabela 1 Postawy wobec konsumpcjonizmu.
Zdecydowanie się
nie zgadzam/
Nie zgadzam się
Zdecydowanie
się zgadzam/
Zgadzam się
Ani się zgadzam ani się
nie zgadzam/
Nie mam zdania
Zawsze staram się kupować tylko te
rzeczy, które naprawdę są mi
potrzebne
Jestem zdania, że współczesne
społeczeństwa powinny ograniczyć
konsumpcje
16,4
70,9
12,7
10
64,5
25,5
Czerpie dużo radości i satysfakcji ze
współpracy z innymi
Cenię sobie bezinteresowność
3,6
89,1
7,3
1,8
1,8
94,5
92,7
3,6
5,5
6,4
82,7
10,9
3,6
81,8
14,5
25,5
45,5
29,1
10
70
20
36,4
37,3
26,4
8,2
70
21,8
Uważam, że rzeczy najważniejszych w
życiu nie da się kupić
Istotne jest, by korzystać z dóbr
materialnych z umiarem
Jest dla mnie ważne, by dbać
o środowisko naturalne
Nie przywiązuję dużej wagi do
przedmiotów materialnych
Nie rozumiem osób, które spędzają
wolny
czas w galeriach handlowych
Nie lubię oszczędzać i odmawiać
sobie przyjemności
Wole kupować mniej rzeczy, ale za to
dobrej jakości
24
Pierwszą zmienną, mierzącą stosunek do konsumpcjonizmu jest robienie zakupów
zgodnie z potrzebami. Respondentów zapytano, czy zawsze starają się kupować rzeczy, które
są im naprawdę potrzebne. 70% badanych odpowiedziała twierdząco, 16% była przeciwnego
zdania. Pozostałe osoby nie miały zdania lub wybrały odpowiedź „ani się zgadzam ani się nie
zgadzam”. Kolejną poruszoną kwestią było ograniczenie konsumpcji. Ponad 64% badanych
było zdania, że współczesne społeczeństwa powinny zmniejszyć skalę konsumpcji. 10% nie
zgodziło się z tym stwierdzeniem. Stosunkowo wielu, bo ponad 25% respondentów nie zajęło
stanowiska w tej kwestii. Jednym z atrybutów konsumpcjonizmu jest indywidualizm,
respondentów zapytano więc, czy współpraca z innymi ludźmi jest dla nich źródłem radości i
satysfakcji. Zdecydowana większość, bo aż 89% stwierdziła, że tak. Niecałe 4% było
odmiennego zdania. Pozostałe 7% ani się nie zgodziło, ani nie zaprzeczyło bądź nie miało
zdania. Niezwykle popularną wśród badanych Couchsurferów wartością okazała się być
bezinteresowność- aż 94% badanych przyznało, że ceni tę cechę. Jedynie niecałe 2% miało
odmienne zdanie, podczas gdy 4% nie określiło jasno swojego stanowiska. Związane z tym
było kolejne pytanie, w którym poproszono respondentów, by ustosunkowali się do
stwierdzenia, że najważniejszych rzeczy w życiu nie da się kupić. Zgodziło się z nim prawie
93% respondentów. Niecałe 2% nie zgodziło się z tym stwierdzeniem a 5% badanych nie miało
wyraźnego zdania na ten temat. Badanych Couchsurferów zapytano także, czy według nich
ważne jest, by zachować umiar w korzystaniu z dóbr materialnych. 83% respondentów
stwierdziło, że jest to istotne a 6% była odmiennego zdania. Prawie 11% badanych nie
zdecydowało w tej kwestii. Kolejno poruszono kwestię dbania o środowisko naturalne. 82%
respondentów przyznało, że jest to dla nich istotna kwestia. Nie zgodziło się z tym niecałe 4%
badanych a 14% nie miało wyraźnej opinii. Pod względem stosunku do przedmiotów
materialnych badana grupa była mniej jednolita. 45% przyznała, że nie przywiązuje do nich
wagi, podczas gdy nieco ponad 25% była przeciwnego zdania. Było to pytanie, na które
najwięcej, bo aż 29% nie udzieliło jednoznacznej odpowiedzi. Szczególnym atrybutem
konsumpcjonizmu opisanym w części teoretycznej jest otaczanie swoistym kultem sklepów i
galerii handlowych. By sprawdzić, jak tę kwestię postrzegają badani, zapytano ich, czy są
wstanie zrozumieć osoby spędzające swój wolny czas w takich miejscach. 70% badanych
stwierdziło, że nie rozumieją takiego zachowania, opinia 10% respondentów była przeciwna a
20% nie miała zdecydowanego poglądu. Respondentów zapytano także o oszczędzanie i
odmawianie sobie przyjemności. 37% badanych uznało, że nie lubi tego robić, podczas gdy
25
prawie tyle samo respondentów nie miało z tym problemu. Ostatnie pytanie dotyczyło wyboru
ilością a jakością rzeczy. 70% badanych stwierdziło, że wolą kupować mniej rzeczy, ale za to
dobrej jakości. Przeciwnego zdania było 8% respondentów. Pozostałe osoby nie miały zdania
lub nie określiły wyraźnie swojego stanowiska.
Oprócz przedstawionych zmiennych, znamiennym do określenia stosunku do
konsumpcjonizmu okazało się pytanie o klasę. W społeczeństwie konsumpcyjnym
popularnością cieszy się klasa średnia, w badanej grupie wybrało ją 60% respondentów. Aż
11% badanych nie chciało określić swojej przynależności za pomocą przedstawionej kafeterii.
W komentarzach pojawiły się takie stwierdzenia jak: „Nie uznaję takiego podziału”, „Zaliczam
się do nietypowej klasy świetnych ludzi”, „Nie wiem!”, „Głupie pytanie”, „Żadnej. Ciężko to
określić”, „Podstawowej”. Wyniki i przykładowe wypowiedzi pokazują niechęć respondentów
do podziału ze względu na cechy społeczno-ekonomiczne.
Opisane statystyki można podsumować stwierdzeniem, iż w przypadku większości
zmiennych przeważająca część badanych Couchsurferów prezentuje negatywny stosunek do
konsumpcjonizmu. Nie zgadzają się na kupowanie niepotrzebnych rzeczy, nadmierną
konsumpcję, spędzanie wolnego czasu w galeriach handlowych. Jednocześnie wyznają
wartości stojące w opozycji do wartości społeczeństw konsumpcyjnych. Cenią dbałość o
środowisko naturalne, bezinteresowność, współpracę i umiar w konsumpcji. Zamiast ilości
wybierają jakość produktu i są zdania, że rzeczy najważniejszych w życiu nie da się kupić. Nie
zauważono natomiast zależności między negatywnym stosunkiem do konsumpcjonizmu a tym,
jak długo badani byli użytkownikami Couchsurfingu. Patrząc jednak na nieliczną grupę
respondentów, których stosunek do konsumpcjonizmu można określić, jako pozytywny
dostrzec można, że zawsze znajdowali się oni w grupie osób korzystających z Couchsurfingu
przez mniej niż rok, rzadziej od roku do dwóch lat, nigdy natomiast nie były to osoby będące
użytkownikami przez dłuższy okres czasu. Na tej podstawie stwierdzić można, że korzystanie
z Couchsurfingu sprzyja zanikaniu postaw aprobujących konsumpcjonizm.
5.7 Postawy użytkowników Couchsurfingu w
stosunku do współczesnych problemów
W badaniu postawiono sobie pytanie, czy użytkownicy Couchsurfingu są specyficzni
pod względem ich stosunku do problemów, z jakimi zmagają się współczesne społeczeństwa.
Poruszono kwestię kryzysu ekonomicznego, terroryzmu, ogólnej sytuacji w państwie oraz
26
zaufania. Zbadano także, czy respondenci mają poczucie, że mogą w jakiś sposób wpłynąć na
poprawę sytuacji w ich środowisku.
Wśród badanych respondentów 59% zgadza się ze stwierdzeniem, że większości osób
można ufać. Dla porównania wśród próby z ogółu Polaków tylko 23% jest takiego zdania,
podczas gdy trzy czwarte uważa, że w kontaktach z innymi najlepiej zachować ostrożność
29
Wśród badanych Couchsurferów tylko 16% nie zgadza się ze stwierdzeniem, że ogólnie rzecz
biorąc większości osób można ufać. 25% badanych nie ma wyraźnego zdania na ten temat.
Takie wyniki nie są dużym zaskoczeniem w związku z faktem, że korzystanie z Couchsurfingu
wymaga przede wszystkim dużej dozy zaufania do zwykle zupełnie obcych osób. Jeśli chodzi
o spojrzenie w przyszłość, to jedynie 9% badanych widzi ją w czarnych barwach. Prawie 74%
nie zgadza się z tym stwierdzeniem. Wśród badanych z ogółu Polaków tylko 37% stwierdza,
że cieszą ich perspektywy na przyszłość, podczas gdy 20% z pesymizmem spogląda na to, co
nadejdzie.30 Mimo tak optymistycznego spojrzenia, gdy zapytano badanych o prognozy dla
sytuacji w kraju już tylko 15% uważało, że sytuacja zmierza w dobrym kierunku. Prawie 44%
respondentów nie zgodziło się z tym stwierdzeniem, podczas gdy aż 45% nie miało
zdecydowanej opinii. W porównaniu do próby z ogółu Polaków badani Couchsurferzy gorzej
oceniają sytuację w kraju, różnica ta nie jest jednak tak wyraźna. Badani Polacy są wprawdzie
bardziej skłonni, do negatywnej oceny (56%), ale też większy jest procent osób, które mają
przeciwne zdanie (26%). Wśród Couchsurferów większość respondentów nie podejmuje się
oceny sytuacji w kraju. Prawie 14% badanych obawia się terroryzmu, tyle samo nie ma
wyraźnej opinii na ten temat, podczas gdy niecałe 73% jest odmiennego zdania. Obawy te są
większe w przypadku próby z ogółu Polaków, 35% obawia się ataków terrorystycznych a 63%
badanych jest odmiennego zdania31. Niecałe 21% badanych Couchsurferów obawia się kryzysu
ekonomicznego, ponad 46% nie ma takich obaw. Ponownie, stosunkowo wielu respondentów
(33%) nie ma zdecydowanego poglądu na ten temat. W przypadku ogółu badanych Polaków
zdecydowana większość (81%) stwierdza, że kryzys może im zagrozić a tylko 15% nie ma
takich obaw32. Prawie 73% badanych Couchsurferów ma poczucie, że działając wspólnie z
innymi może pomóc potrzebującym i rozwiązać niektóre problemy swojego środowiska.
CBOS 2012, Zaufanie społeczne. Komunikat z badań, dostęp online:
http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2012/K_033_12.PDF data dostępu: 15.06.2013.
30
CBOS 2012, Zadowolenie z życia. Komunikat z badań, dostępny online:
http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2012/K_005_12.PDF data dostępu: 15.06.2013.
31
CBOS 2012, Poczucie zagrożenia terroryzmem. Komunikat z badań, dostępny online:
http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2011/K_057_11.PDF data dostępu: 15.06.213.
32
CBOS 2012, Czy Polacy boją się kryzysu? Komunikat z badań, dostępny online:
http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2012/K_002_12.PDF data dostępu: 15.06.13
29
27
Niecałe 8% było innego zdania a 22% nie miało sprecyzowanej opinii na ten temat. Podobnie
przedstawiają się wyniki dla ogółu Polaków, 72% ma poczucie, że wspólne działanie może coś
zmienić, podczas gdy 19% nie wierzy w taką możliwość.33
Badani Couchsurferzy są ogólnie pozytywnie nastawienie do świata zewnętrznego.
Ufają innym ludziom, wierzą w moc sprawczą osób działających razem. Optymistycznie patrzą
w przyszłość i nie obawiają się zagrożenia ze strony innych. Jednak w kwestiach dotyczących
sytuacji w państwie, czy też w kwestii globalnego kryzysu ekonomicznego ich oceny nie są już
tak pozytywne. Wielu badanych woli nie wypowiadać się na te tematy, stawiając się w pewien
sposób z dala od tego typu problemów. Można postawić hipotezę, że badani korzystając z
alternatywnych sposobów zaspokajania potrzeb przywiązują mniejszą wagę do istniejących
instytucji.
5.8 Stosunek użytkowników Couchsurfingu do
alternatyw wobec konsumpcjonizmu
Respondentów zapytano o to, czy korzystają z innych form kolaboratywnej konsumpcji
takich jak wymiany, banki czasu, czy wypożyczalnie. Dodatkowo zbadano, czy respondenci
biorą udział w innych działaniach stojących w opozycji do tradycyjnego konsumpcjonizmu,
związanych z ekologią, ideą sprawiedliwego handlu oraz podróżowaniem autostopem. Poniżej
przedstawiono wyniki dla poszczególnych działań.
A) Oddawanie materiałów do recyklingu
Wśród badanych 89% oddaje materiały do recyklingu regularnie lub sporadycznie. Dla
porównania według badań na zlecenie Ministerstwa Środowiska z 2011 roku „Badanie
świadomości i zachowań ekologicznych mieszkańców Polski” ponad 60% Polaków zajmuje
się recyklingiem, z czego 45% robi to regularnie. 34
B) Samodzielny recykling
Wprowadzanie pozornie zużytych przedmiotów do ponownego obiegu to jedna z idei
stojąca w opozycji do konsumpcjonizmu, który zakłada głównie wyrzucanie nieużywanych
CBOS 2012, Potencjał społecznkowski i zaangażowanie Polaków w wolontariat. Komunikat z badań, dostępny
online: http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2012/K_023_12.PDF data dostępu: 15.06.13
34
Badanie świadomości i zachowań ekologicznych mieszkańców Polski na zlecenie Ministerstwa Środowiska
2011, dostęp online: http://www.mos.gov.pl/g2/big/2012_03/6f4b864a50640230814e14c647ed91de.pdf data
dostępu: 16.06.13.
33
28
rzeczy i zastępowanie ich nowymi. Własny recykling regularnie lub kilkukrotnie stosowało
nieco ponad 56% badanych. 28% respondentów nigdy nie podjęło takiego działania
natomiast 20% dokonało go raz.
C) Kupowanie produktów z logo sprawiedliwego handlu
Idea fairtrade zakłada bycie świadomym konsumentem, który dba o to, jak przebiega proces
produkcji zarówno dla środowiska naturalnego, jak i zatrudnionych osób. Wśród badanych
46% wybiera produkty z logo sprawiedliwego handlu regularnie lub kilkukrotnie. 43%
respondentów nigdy nie kupiło produktów z logo fairtrade a 11% dokonało takiego zakupu
raz. Odnosząc się do badań zleconych przez Consumers Internartional znajomość idei
sprawiedliwego handlu w badanej grupie jest większa niż w przypadku próby z ogółu
Polaków. We wspominanym badaniu 77% respondentów stwierdziło, że nie posiada żadnej
wiedzy o takiego typu produktach, jedynie 10% przyznało, że idea ta jest im znajoma
35
Badani Couchsurferzy pod względem wiedzy o sprawiedliwym handlu bardziej
przypominają próbę z mieszkańców Dani czy Francji, tam odsetek świadomych
konsumentów to kolejno 57% i 44%.
D) Udział w wymianach
Swapy, czyli organizowane wymiany różnego typu przedmiotów to forma kolaboratywnej
konsumpcji, która była znana części respondentów, jednak zdecydowana większość nie
podejmowała takich działań. 26% respondentów korzystała ze swapów regularnie bądź
kilkukrotnie. 14% miało okazję uczestniczyć w wymianach jednokrotnie natomiast 60%
badanych nigdy nie brało w nich udziału.
E) Korzystanie z banków czasu
Banki czasu była najmniej rozpowszechnioną formą kolaboratywnej konsumpcji wśród
respondentów. Więcej niż raz korzystało z nich prawie 11% badanych. Nieco ponad 5%
osób skorzystała z takiej formy raz natomiast prawie 84% nigdy nie podejmowało takich
działań. Zważywszy na fakt, że bank czasu są wciąż dość niszową ideą, stwierdzić można,
że stosunkowo wielu badanych próbowało takiej formy kolaboratywnej konsumpcji.
F) Korzystanie z wypożyczalni
Wypożyczalnie były bardzo powszechną formą współkonsumpcji wśród respondentów.
Prawie 84% badanych regularnie lub kilkukrotnie korzystało z wypożyczalni. Niecałe 4%
wypożyczało rzeczy raz, podczas gdy prawie 13% nigdy tego nie robiło.
Stowarzyszenie konsumentów Polskich 2011, Sprawiedliwy Handel w Polsce, dostęp online:
http://fairtrade.org.pl/materialy/publ_128_raport_stowarzyszenia_konsumentow_polskichpdf.pdf data dostępu:
17.06.13.
35
29
G) Pozyskiwanie wyrzucanej żywności (freeganizm)
Freeganizm to idea wciąż mało popularna w Polsce. Nie ma też dostępnych badań
szacujących skalę tego zjawiska, dlatego nie możliwe jest stwierdzenie, czy badani
Couchsurferzy są wyjątkową grupą pod względem praktykowania freeganizmu. Jedna
osoba zadeklarowała, że praktykuje freeganizm regularnie. Była to kobieta w wieku 34 lat
z klasy średniej, pracująca, jako specjalista z wyższym wykształceniem. Nieco ponad 5%
badanych podejmowało tego typu działania kilkukrotnie natomiast 6% respondentów
próbowało freeganizmu raz. Pozostałe 87% nigdy nie pozyskiwało wyrzucanej żywności.
H) Korzystanie ze sklepów z używaną odzieżą
Robienie zakupów w second-handach było bardzo popularne wśród badanych
CouchSurferów. 84% badanych przyznało, że w sklepach z używaną odzieżą kupowali
regularnie bądź kilkukrotnie. Dla porównania według badań TNS OBOP z 2010 roku 42%
Polaków robi zakupy w tzw. „lumpeksach”. 36 11% badanych Couchsurferów kupiło coś w
sklepie z używaną odzieżą jednokrotnie a nieco ponad 5% nigdy nie robiło zakupów w tego
typu miejscach. Biorąc pod uwagę fakt, że 42% z badanych Polaków nigdy nie zagląda do
second-handów można stwierdzić, iż Couchsurferzy są pod tym względem wyjątkową
grupą.
I) Podróżowanie autostopem
Podróżowanie
autostopem
potraktowano,
jako
przykład
alternatywy
wobec
„konsumpcyjnego” typu podróżowania. Autostop to praktyka w założeniach bliska idei
Couchsurfingu, zakłada oszczędne i bardziej ekscytujące podróżowanie oraz kontakt z
przypadkowymi osobami. Przypuszczać więc można było, iż wielu badanych
Couchsurferów będzie również korzystać z autostopu. Badania potwierdziły to
przypuszczenie, 73% respondentów podróżowało w ten sposób regularnie lub kilkukrotnie,
7% odbyło taką podróż raz natomiast 19% badanych nigdy nie korzystało z autostopu.
Podsumowując badani Couchsurferzy uczestniczyli we wszystkich formach wybranych
alternatyw wobec konsumpcjonizmu, nawet w tych mało popularnych jak freeganizm czy
banki czasu. W porównaniu do wyników dla próby z ogółu Polaków Couchsurferzy byli
dużo bardziej skłonni angażować się w inne formy kolaboratywnej konsumpcji. Można
stwierdzić, że idea ta jest spójną alternatywą wobec konsumpcjonizmu, a nie tylko
przykładem pojedynczych działań służącym zaspokajaniu jednostkowych potrzeb. Nie
Newsweek.pl 28 lipca 2010, dostęp online: http://spoleczenstwo.newsweek.pl/tns-obop--42-proc--polakowjest-klientami-lumpeksow,62535,1,1.html data dostępu: 17.06.13.
36
30
stwierdzono natomiast żadnej zależności między stopniem zaangażowanie użytkowników
w Couchsurfing (biorąc pod uwagę jak długo respondenci są członkami portalu i w jaki
sposób z niego korzystają) a podejmowaniem działań w ramach innych form alternaty
wobec konsumpcjonizmu.
5.9 Identyfikacja grupowa
Badając poczucie identyfikacji grupowej wśród respondentów zapytano badanych o to,
czy czują się członkami społeczności Couchsurferów. Dodatkowo zadano pytania odnoszące
się do zaufania, współpracy, opinii na temat grupy oraz kontaktów między członkami grupy.
Pierwszą taką zmienną jest subiektywne odczucie przynależności do grupy. 58% badanych
czuje się członkami społeczności Couchsurferów, podczas gdy nieco ponad 14% nie ma takiego
poczucia. Stosunkowo duży był procent osób, którym trudno było to określić (22%). 69%
badanych postrzega użytkowników portalu przede wszystkim, jako grupę ludzi, którzy chcą
wspólnie działać. Odmiennego zdanie było zaledwie 8%, podczas gdy 19% nie opowiadało się
ani za jednym ani za drugim stanowiskiem. Pozostałe 4% to osoby, które nie miały zdania w
tej kwestii. Respondentów zapytano też o to, czy chętnie robią coś dla innych Couchsurferów.
64% badanych potwierdziło a 10% zaprzeczyło. Pozostałe 26% respondentów nie miało zdania
lub nie opowiedziało się wyraźnie po żadnej ze stron. Aż 82% badanych, uważa, że
Couchsurferzy to wyjątkowa grupa podróżników. Odmiennego zdania jest nieco ponad 5%
respondentów a 8% nie ma zdecydowanego poglądu na ten temat. Spośród osób, które uważają
się za członków społeczności Couchsurferów 91% jest przekonanych o wyjątkowości tej grupy.
Wśród osób, które stwierdziły, że nie należą do społeczności użytkowników opinie na temat
wyjątkowości tej grupy były podzielone- połowa zadecydowała za a połowa przeciw.
Respondentów zapytano także o to, czy po zakończonej podróży utrzymują kontakt z
Couchsurferami, których poznali w jej czasie. 71% badanych odpowiedziała, że tak, podczas
gdy 8% było przeciwnego zdania. 13% respondentów wybrało odpowiedź „ani tak ani nie” a
8% nie miało zdania na ten temat. Ostatnie pytanie, które wybrano, jako związane z poczuciem
przynależności grupowej dotyczy zaufania w stosunku do innych użytkowników
Couchsurfingu. 91% badanych stwierdziło, że innym Couchsurferom można ufać. Tylko 3%
nie zgodziło się z tym stwierdzeniem a 6% nie opowiedziało się zdecydowanie po żadnej ze
stron bądź nie miało zdania.
Duża część badanych ma poczucie przynależności do odrębnej społeczności
Couchsurferów. Większość użytkowników definiuje siebie, jako grupę, która podejmuje
31
wspólne działania, duża część chętnie działa na rzecz innych użytkowników. Respondenci są
niemal jednomyślni w kwestii poczucia odrębności w stosunku do innych podróżników.
Badana grupa odznacza się też bardzo dużym poziomem wzajemnego zaufania.
5.10 Podsumowanie
Badanie na studziesięcioosobowej próbie polskich CouchSurferów pozwoliły określić,
iż polski CouchSurfing jest dla użytkowników przede wszystkim przestrzenią do spotkani z
innymi ludźmi. To właśnie poznanie osób z innych kultur i zdobycie dzięki nim nowych
doświadczeń jest kluczową motywacją do korzystania z portalu. Na tym gruncie powstaje
zalążek niby-wspólnoty osób o podobnych wartościach i stylu życia. W obliczy wyników
badań, stwierdzić można, iż przynależność do CouchSurfingu często wynika z potrzeby
wspólnoty, jednak jej utworzenie nie jest głównym celem użytkowników. Część z nich
identyfikuje się, jako członkowie społeczności i niemal wszyscy mają poczucie, że społeczność
ta jest wyjątkowa. Oprócz potrzeby wspólnoty do pojawienia się CouchSurfingu w Polsce
doprowadziły przemiany cywilizacyjne takie jak rozwój miast, zwiększenie mobilności,
upowszechnienie edukacji wyższej. Większość badanych CouchSurferów to właśnie osoby z
wyższym wykształceniem, mieszkające w dużych ośrodkach miejskich. Część użytkowników
o idei dowiedziała się dzięki zagranicznym kontaktom, popularyzacji tej idei sprzyjały więc też
kontakty międzynarodowe. Swoją rolę w popularyzacji tej formy kolaboratywnej konsumpcji
odegrały też media, można się jednak było spodziewać, że będą one źródłem informacji dla
większej ilości osób niż pokazały badania. Wśród badanych użytkowników wyraźnie rysuje się
niechęć do konsumpcjonizmu, potwierdzić więc można hipotezę o tym, że była to jedna z
przyczyn pojawienia się opisanej formy kolaboratywnej konsumpcji.
Couchsurferzy są formą alternatywy wobec współczesnego konsumpcjonizmu, chcą
odkrywać świat przede wszystkim przez bezinteresowny kontakt z innymi ludźmi a nie poprzez
nabywanie przedmiotów materialnych. Wyznają wartości odmienne od tych, które dominują w
społeczeństwie konsumentów. W świetle wyników można stwierdzić, iż korzystanie z jednej
formy współkonsumpcji sprzyja decydowaniu się na inne. Couchsurferzy korzystają z innych
alternatyw wobec tradycyjnego konsumpcjonizmu, nie tylko związanych z podróżowaniem.
Wyraźnie widać, że jednym z filarów, na którym jest oparta jest kolaboratywna konsumpcja
jest świadomość ekologiczna. Dla Couchsurferów dbałość o środowisko naturalne jest istotna
i nie jest to tylko puste stwierdzenie zważywszy na fakt podejmowania przez badanych różnego
rodzaju działań proekologicznych. Badani są grupą otwartą na świat, wierzą w moc wspólnego
32
działania i są optymistami. Można jednak dostrzec, że tak otwarci na globalne kwestie zdają się
być zdystansowani do sytuacji w Polsce.
Ideą kolaboratywnej konsumpcji jest przede wszystkim zaspokajanie potrzeb przez
współdziałanie. Pierwotnie Couchsurfing miał za zadanie zaspokoić ludzką potrzebę
podróżowania i odkrywania bez konieczności ponoszenia wysokich kosztów z tym związanych.
Wśród badanych użytkowników portalu, wokół owej istoty Couchsurfingu nadbudowany został
szereg innych znaczeń. Couchsurfing stał się przede wszystkim narzędziem kontaktu z osobami
z całego świata, platformą współpracy, sposobem na spędzanie wolnego czasu i nabywanie
doświadczeń, formą niby-wspólnoty. Jeden z respondentów w miejscu na własny komentarz
stwierdza: „Życie może być naprawdę cudowne. Trzeba się tylko mocno postarać, aby sobie
wszystkie elementy odpowiednio ułożyć - jednym z nich jest dla mnie Couchsurfing”.
Na koniec postawić można pytanie o przyszłość Couchsurfingu. Temat ten pojawił się
również podczas spotkań z krakowskimi użytkownikami portalu. Rozmówcy stwierdzili, że nie
interesuje ich, czym stanie się Couchsurfing z formalnej strony, jakie będą zasady użytkowania.
Podkreślali, że istotą tej idei są ludzie, gotowi na bezinteresowne działanie i dopóki to się nie
zmieni Couchsurfing będzie się rozwijał. Patrząc na statystyki strony nowych użytkowników
wciąż przybywa. Popularyzują się też inne formy kolaboratywnej konsumpcji na przykład
niemal nieznane kilka lat temu swapy, czy banki czasu. Możemy więc prognozować, że
tendencja do poszukiwania alternatyw wobec konsumpcjonizmu będzie wzrastać.
6. Bibliografia
Książki:
1
Baudrillard, J., Społeczeństwo konsumpcyjne. Jego mity i struktury, Sic!, Warszawa,
2006.
2
Bauman, Z., Konsumowanie Życia, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego,
Kraków, 2009.
3
Baumnan, Z., Globalizacja. I co z tego dla ludzi wynika, Państwowy Instytut
Wydawniczy, Warszawa, 2000.
4
Botsman, R., Rogers, R., What's Mine Is Yours: The Rise of Collaborative Consumption,
Harper Collins, New York, 2012.
5
Grodecka, M., Wegetarianizm- Zmierzch świadomości łowcy, wyd. Tower Press, Gdańsk
2000.
33
6
Kieżel, E., Smyczek, S., Zachowania polskich konsumentów w warunkach kryzysu
gospodarczego, Placet, Warszawa 2011.
7
Mikołajewska, B., Zjawisko wspólnoty, Video Press, New Haven, 1999.
8
Ostrom, E., Governing the Commons: The Evolution of Institutions for Collective Action,
Cambridge University Press, 2003.
9
Rachocka, J., Dekonsumpcja, domocentryzm, ekologizacja życia - nowe tendencje
konsumenckie w rozwiniętych gospodarkach rynkowych, [w:] Biernat, T., Problemy
globalizacji gospodarki, wyd. Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Szczecin 2003.
10 Ritzer, G., Magiczny świat konsumpcji, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA
SA, Warszawa 2001.
11 Tapscott, D., Williams, A. Wikinomia, O globalnej współpracy, która zmienia wszystko,
Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa, 2008.
12 Tönnies, F., Wspólnota i stowarzyszenie, PWN, Warszawa 1988.
Inne źródła:
1
Badanie świadomości i zachowań ekologicznych mieszkańców Polski na zlecenie
Ministerstwa Środowiska 2011, dostęp online:
http://www.mos.gov.pl/g2/big/2012_03/6f4b864a50640230814e14c647ed91de.pdf data
dostępu: 16.06.13.
2
CBOS 2012, Zaufanie społeczne. Komunikat z badań, dostęp online:
http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2012/K_033_12.PDF data dostępu: 15.06.2013.
3
CBOS 2012, Zadowolenie z życia. Komunikat z badań, dostępny online:
http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2012/K_005_12.PDF data dostępu: 15.06.2013.
4
CBOS 2012, Poczucie zagrożenia terroryzmem. Komunikat z badań, dostępny online:
http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2011/K_057_11.PDF data dostępu: 15.06.213.
5
CBOS 2012, Czy Polacy boją się kryzysu? Komunikat z badań, dostępny online:
http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2012/K_002_12.PDF data dostępu: 15.06.13
6
CBOS 2012, Potencjał społecznkowski i zaangażowanie Polaków w wolontariat.
Komunikat z badań, dostępny online:
http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2012/K_023_12.PDF data dostępu: 15.06.13.
7
Cushman & Wakefield, Raport- Rynek powierzchni handlowych w Polsce 2012, online:
http://cdn11.muratorplus.smcloud.net/t/myfile/Rynek-powierzchni-handlowych-wPolsce_raport-Cushman.pdf, data dostępu: 15.02.13.
34
8
Couchsurfing, org, About Couchsurfing, dostęp online:
https://www.youtube.com/watch?v=eQPiV_cauyI , data dostępu: 26.02.13.
9
EUROSTAT, Environmental statistics and accounts in Europe. Collection: Statistical
books, Luxembourg 2010.
10 Mazar, N,. Do Green Products Make Us Better People?, Psychological Science, 2010
11 Newsweek.pl 28 lipca 2010, dostęp online: http://spoleczenstwo.newsweek.pl/tns-obop-42-proc--polakow-jest-klientami-lumpeksow,62535,1,1.html data dostępu: 17.06.13.
12 Portal centrów handlowych, SMG/KRC MillwardBrown, Polacy w galeriach handlowych,
online: http://retailnet.pl/2012/02/21/smgkrc-millwardbrown-polacy-w-galeriachhandlowych, data dostępu: 20.02.13.
13 Stowarzyszenie konsumentów Polskich 2011, Sprawiedliwy Handel w Polsce, dostęp
online:
http://fairtrade.org.pl/materialy/publ_128_raport_stowarzyszenia_konsumentow_polskich
pdf.pdf data dostępu: 17.06.13.
35