text
Transkrypt
text
Veritati et Caritati TOM V Oblicza Miłosierdzia Redakcja naukowa Mariusz Terka Jacek Kapuściński Łukasz Laskowski Częstochowa 2015 Wydawnictwo Naukowe Wyższego Instytutu Teologicznego w Częstochowie ul. św. Barbary 41 42-200 Częstochowa wydawnictwo.wit-czestochowa.pl e-mail: [email protected] Rada naukowa Ks. prof. zw. dr hab. Tadeusz Borutka, bp prof. dr hab. Antoni Długosz, ks. dr hab. Marian Duda, ks. prof. dr hab. Krzysztof Guzowski, ks. dr Andrzej Kwaśniewski, ks. prof. dr hab. Krzysztof Orzeszyna, ks. prof. zw. dr hab. Jerzy Pałucki, ks. dr Krzysztof Sordyl, ks. prof. zw. dr hab. Antoni Tronina, ks. prof. zw. dr hab. Stanisław Urbański, ks. prof. zw. dr hab. Jan Walkusz, ks. dr hab. Zbigniew Wit, ks. prof. zw. dr hab. Jan Związek Redaktorzy tematyczni Ks. dr hab. Arkadiusz Olczyk Ks. dr Roman Ceglarek Ks. dr Grzegorz Szumera Recenzenci tomu Ks. dr hab. Marek Łuczak Ks. dr hab. Sławomir Zabraniak Wersją pierwotną Veritati et Caritati jest wersja drukowana Projekt okładki Prof. dr hab. Jerzy Pacuda © Copyright by Wyższy Instytut Teologiczny w Częstochowie, Częstochowa 2015 ISSN 2354-0311 Częstochowskie Wydawnictwo Archidiecezjalne REGINA POLONIAE 42-200 Częstochowa, ul Ogrodowa 24/44 Tel. 34 368 05 60; e-mail: [email protected] Wstęp „Dlaczego miłość nie jest kochana?” – to pytanie, postawione niegdyś przez św. Franciszka z Asyżu, zawiera w sobie odkrycie i doświadczenie podstawowej dla chrześcijaństwa prawdy o tym, że Bóg jest Miłością oraz opis sytuacji człowieka, który szukając w swym życiu miłości poza Miłością, zapomina o Bogu i w konsekwencji nie potrafi kochać. Jest w tym pytaniu zawarte zarówno zdumienie, które odsłania dramat Boga – Miłości niemiłowanej oraz dramat człowieka, którego miłość ostygła, jak i diagnoza tego zjawiska. Już bowiem Orygenes zauważył, że pierwszy grzech bytów rozumnych polegał właśnie na ostygnięciu żaru miłości z powodu oddalenia się od jej źródła, którym jest Bóg1. Również Dante, opisując czeluści piekielne, ich ostatni, dziewiąty krąg, ukazał właśnie w postaci zamarzniętego jeziora, a nie ognia, zaś odbywających karę wiecznego potępienia na dnie piekła zdrajców swych dobroczyńców (Lucyfera, Judasza, Brutusa i Kasjusza) przedstawił jako całkowicie zatopionych w lodzie, a nie pogrążonych w płomieniach2. By odnaleźć niemiłowaną Miłość – zapomnianego Boga, czyli ożywić w sobie żar miłości, należy więc powrócić do jej źródeł i na nowo dostrzec Boga, który nie zostawia oziębłego i zagubionego człowieka samemu sobie, lecz wyrusza na jego poszukiwanie, aby przekonać go, że istnieje Miłość prawdziwa. Św. Jan Paweł II pisze o tym w następujących słowach: „Jezus nade wszystko swoim postepowaniem, całą swoją działalnością objawiał, że w świecie, w którym żyjemy, obecna jest miłość. Jest to miłość czynna, która zwraca się do człowieka, ogarnia wszystko, co składa się na jego człowieczeństwo. Miłość ta w sposób szczególny daje o sobie znać w zetknięciu z cierpieniem, krzywdą, ubóstwem, w zetknięciu z całą historyczną «ludzką kondycją», która na różne sposoby ujawnia ograniczoność i słabość człowieka, zarówno fizyczną, jak i moralną. Właśnie ten sposób i zakres przejawiania się miłości nazywa się w języku biblijnym «miłosierdziem»”3. 1 Origenes, De principiis II, 8, 3, PG 11, 221-222, Orygenes, O zasadach, ŹMT 1, tłum. S. Kalinkowski, Kraków 1996, 190-192. 2 Dante Alighieri, Boska komedia 34, 1-69, tłum. E. Porębowicz, Kraków 2008, 123-124. 3 Ioannes Paulus II, Litterae encyclicae de Divina Misericordia „Dives in misericordia” (DM) II, 3, AAS 72 (1980), 1183-1184: „Suo igitur potissimum vivendi genere 6 Veritati et Caritati Dlatego też Ojciec Święty Franciszek podkreśla, że podstawową misją, jaką Jezus otrzymał od Ojca, jest objawienie miłości Boga, która udziela się za darmo i każdemu, kto jej zapragnie4. W swych słowach i czynach ukazuje On Miłość, która nie chce pozostawić człowieka pod panowaniem zła, lecz przychodzi do niego z darem przebaczenia, uzdrowienia i uświęcenia. Stąd też Franciszek dodaje, że miłosierdzie Boga jest Jego odpowiedzialnością za człowieka, czyli pragnieniem, by był on szczęśliwy, pełen radości i pokoju5. Ta miłosierna Miłość uobecniona w Chrystusie, pochylająca się nad każdym zagubionym, biednym i cierpiącym, a objawiająca się najpełniej w darze przebaczenia, jest więc szczególnego rodzaju miejscem spotkania Boga z człowiekiem, Świętego z grzesznikiem, i jednocześnie szansą, by człowiek uwierzył Miłości i ją pokochał, a poprzez to rozumiał również samego siebie i odnalazł własne szczęście. Dostrzegając zatem konieczność tego spotkania z Bożym miłosierdziem, Franciszek naucza: „Potrzebujemy nieustannie kontemplować tę tajemnicę miłosierdzia. Jest ona dla nas źródłem radości, ukojenia i pokoju. Jest warunkiem naszego zbawienia. Miłosierdzie: to jest słowo, które objawia Przenajświętszą Trójcę. Miłosierdzie: to najwyższy i ostateczny akt, w którym Bóg wychodzi nam na spotkanie. Miłosierdzie jest podstawowym prawem, które mieszka w sercu każdego człowieka, gdy patrzy on szczerymi oczyma na swojego brata, którego spotyka na drodze życia. Miłosierdzie: to droga, która łączy Boga z człowiekiem, ponieważ otwiera serce na nadzieję bycia kochanym na zawsze, pomimo ograniczeń naszego grzechu”6. W powyższych słowach Papieża zawarte zostały podstawowe cele ogłoszonego przez niego Roku Miłosierdzia. Chodzi bowiem w gruncie rzeczy o to, by człowiek najpierw uwierzył w to, że jest kochany suisque actibus revelavit Iesus quo pacto adesset amor isto in mundo ubi vivimus: amor scilicet, qui operatur quique hominem compellat omniaque continet, quae ipsius efficiunt humanitatem. Talis vero amor vehementer percipitur quotiescumque aegritudo iniuria egestas attingitur — quin immo tota historica illa « condicio humana », quae variis rationibus designat angustias hominis ac fragilitatem tum physicam eius tum moralem. Atqui ipse modus ille et ambitus, quo amor ostenditur, lingua biblica « misericordia » nominatur”, Jan Paweł II, Encyklika o miłosierdziu Bożym „Dives in misericordia”, w: Encykliki Ojca Świętego Jana Pawła II, Kraków 2005, 86. 4 Franciszek, Bulla „Misericordiae vultus” o Nadzwyczajnym Jubileuszu Miłosierdzia (MV) 8, tłum. pol. Wrocław 2015, 13. 5 Tamże 9. 6 Tamże 2. Wstęp 7 przez Boga miłością, która nie zna żadnych ograniczeń i nigdy się nie wyczerpuje, a następnie, by sam umiłował Miłość, a dzięki Niej odkrył godność swego człowieczeństwa7 i potrafił pokochać również samego siebie oraz swego bliźniego. Istotą Roku Miłosierdzia jest zatem rozpalenie na nowo ostygłej miłości do Miłości, co możliwe jest wyłącznie w spotkaniu grzesznika z miłosiernym i przebaczającym Zbawicielem. Do tego celu zmierzają więc wszystkie praktyki religijne tego nadzwyczajnego Jubileuszu i w nim znajdują swój najgłębszy sens. Papież Franciszek zauważa jednak, że otwarciu się człowieka na ten podstawowy cel, jakim jest doświadczenie spotkania z przebaczającym Chrystusem, sprzyjają: kontemplacja Bożego miłosierdzia oraz miłosierne spojrzenie, które w napotkanych ludziach potrafi dostrzec swych braci. Stąd też nazywa on obecny Nadzwyczajny Rok Jubileuszowy chwilą, w której należy mocniej niż dotychczas „utkwić wzrok w miłosierdziu”, by móc stać się „skuteczniejszym znakiem działania Ojca”8. Kontemplacja miłosierdzia jest zatem w swej istocie „utkwieniem wzroku w Jezusie i w Jego miłosiernym obliczu” oraz „zagłębieniem się w miłość Trójcy Przenajświętszej”9. To jednak wymaga – jak podkreśla Franciszek – „nastawienia na słuchanie słowa Bożego”10. Dopiero wówczas możliwe staje się głoszenie Bożego miłosierdzia innym ludziom, czyli bycie świadkiem Miłości w świecie, oraz bycie zdolnym do okazywania miłosierdzia wszystkim potrzebującym. Papież zauważa bowiem, że miłosierdzie to nie tylko największy przymiot Boga, ale także kryterium, za pomocą którego rozpoznaje się prawdziwe Jego dzieci11. Dlatego też droga miłosiernej Miłości jest także drogą Kościoła, a wierność jej, czyli nie tylko głoszenie Bożego miłosierdzia, lecz także realizowanie go przez gest wsparcia, pomocy, przebaczenia czy miłości, jest czynnikiem weryfikującym wiarygodność wspólnoty wyznawców Chrystusa, którzy powinni być miłosierni jak Ojciec12. Bycie prawdziwie miłosiernym ufundowane jest zatem na kontemplacji miłosiernego oblicza Boga objawionego w Chrystusie. Oznacza to, że Rok Miłosierdzia wymaga również głębokiego namysłu nad tajemnicą Bożej Miłości pochylającej się nad grzesznikiem, a także przyjDM I, 1, AAS 72 (1980), 1178, Encykliki Ojca Świętego Jana Pawła II, 80. MV 3. 9 Tamże 8. 10 Tamże 13. 11 Tamże 9. 12 Tamże 10; 25. 7 8 8 Veritati et Caritati rzenia się rozmaitym sposobom realizacji podstawowej dla chrześcijanina misji w świecie, jaką jest bycie świadkiem Bożego miłosierdzia wobec ludzi potrzebujących. W tę właśnie refleksję, zadaną całemu Kościołowi przez Papieża Franciszka, pragnie wpisać się również kolejny tom czasopisma naukowego Veritati et Caritati, który podejmuje temat szeroko pojętego miłosierdzia. Myśl przedstawicieli częstochowskiego środowiska teologicznego oraz zaproszonych Gości, ukazująca meandry tajemnicy miłosierdzia w jego rozmaitych odsłonach, biegnie ścieżkami wyznaczonymi przez dotychczasową refleksję Kościoła, ukazanymi w przytaczanej wyżej bulli Franciszka wydanej na rozpoczęcie Roku Miłosierdzia. Namysł nad podjętym zagadnieniem rozpoczyna więc spojrzenie na miłosierną miłość Boga i próba przybliżenia jej tajemnicy poprzez ukazanie na przykładzie wybranych problemów teologicznych jej różnorodnych aspektów, w których w jakimś stopniu odsłania się odpowiedź na pytanie o istotę Bożego miłosierdzia, jego granice oraz o naturę owej Miłości wychodzącej na spotkanie grzesznika. W tym właśnie kierunku zmierzają analizy podejmowane na płaszczyźnie biblijnej, patrystycznej oraz dogmatycznej. Ten opis jest ubogacony przez refleksję opartą na gruncie teologii duchowości i skupioną wokół analizy działania łaski Bożej w ludzkiej duszy oraz odpowiedzi człowieka na okazaną mu przez Zbawiciela miłość. Podstawowym przedmiotem badań został wybrany przede wszystkim „Dzienniczek” św. Faustyny Kowalskiej, apostołki miłosiernej Miłości, która – jak pisze Franciszek – „została wezwana do wejścia w głębokości Bożego miłosierdzia13. Kolejny kierunek badań nad tajemnicą miłosierdzia wyznacza wspomniana wyżej podstawowa misja Kościoła, jaką jest okazywanie miłosierdzia wszystkim ludziom, czyli konieczność bycia miłosiernym jak Ojciec. Autorzy prezentują więc rozmaite sposoby wypełniania tego podstawowego dla chrześcijan powołania, ukazując je na konkretnych i tak różnorodnych przykładach jak: dyplomacja papieska, opieka nad ludźmi uzależnionymi, opieka hospicyjna, katecheza szkolna i jej praktyczne przełożenie na funkcjonowanie szkolnych kół Caritas, czy też opieka społeczna i szkolnictwo u Kanoników Regularnych. Szczególne miejsce i znaczenie dla podejmowanej w niniejszym tomie problematyki posiadają świadectwa złożone przez osoby duchowne i świeckie, które w sposób praktyczny realizują trudny obowiązek 13 Tamże 24. Wstęp 9 okazywania miłosierdzia ludziom najbardziej potrzebującym. Dlatego też Redakcja składa serdeczne podziękowania Fundacji 21, Fundacji św. Barnaby i wspólnocie Betel, których Przedstawiciele zechcieli podzielić się z Czytelnikami swymi doświadczeniami pracy wśród chorych. Jest bowiem rzeczą od dawna wiadomą, że słowa uczą, lecz to przykłady pociągają. Niniejszy tom Veritati et Caritati posiada również Miscellanea, a w nim interesujące artykuły z dziedziny historii Kościoła, poświęcone zapomnianej w dotychczasowej literaturze podróży pierwszego biskupa częstochowskiego Teodora Kubiny do Ziemi Świętej oraz analizie dorobku homiletycznego bp. Stefana Bareły. Znajdują się tutaj także ciekawe prace dotyczące duchowości życia konsekrowanego, teologiczna refleksja nad poezją oraz zajmujący tekst z dziedziny prawa kanonicznego, dotyczący tajemnicy spowiedzi. Całość została ubogacona recenzjami naukowymi, które dają możliwość zapoznania się z niektórymi nowościami na teologicznym rynku wydawniczym oraz z ich naukową oceną. Świadectwem tego, co dzieje się w środowisku częstochowskich teologów jest także bogaty dział komunikatów i sprawozdań z rozmaitych sympozjów i konferencji naukowych, w których uczestniczyli pracownicy Wyższego Instytutu Teologicznego oraz zaproszeni Goście, związani z częstochowskim środowiskiem. Przedstawione w niniejszym tomie Veritati et Caritati treści nie wyczerpują oczywiście badanego tematu miłosierdzia, lecz są jedynie próbą zrozumienia niektórych tylko jego aspektów. Tym bowiem, co przyświeca tej publikacji, jest pragnienie włączenia się w refleksję całego Kościoła nad tajemnicą miłosiernej Miłości, by dobrze przeżyć czas łaski, w którym wszyscy jesteśmy wezwani do tego, by „utkwić wzrok w miłosierdziu”, kontemplować miłosierne oblicze Chrystusa oraz głosić poznaną Miłość ludziom napotkanym na drodze życia. Oddajemy więc do rąk Czytelników owoc tego właśnie wpatrywania się miłosiernego Boga, licząc na życzliwe jego przyjęcie oraz wyrażając nadzieję, że będzie on również jakimś wkładem w głos Kościoła obwieszczającego współczesnemu światu prawdę o Miłości, która chce być kochana i jest większa od każdego grzechu. Ks. Mariusz Terka