Współczesny druk na neolitycznym wynalazku

Co wspólnego mają ślimaki rozkolce i minerał lapis lazuli
Współczesny druk na
neolitycznym wynalazku
O Festynie Archeologicznym w Biskupinie Tadeusz Grajpel
mówi, że to idealne miejsce dla prezentowania rekonstrukcji: - „Oczywiście, że nie ma lepszego”. Jest z nim związany ze względu na swoją profesję, pojawił się na festynie już 19 razy. W związku z warsztatami i wykładami
o historii tkaniny drukowanej opowiada o zdobieniu materiałów, utrwalaniu barwników, symbolice kolorów oraz zawiłościach historyczno-politycznych związanych z rekonstruowaną przez niego techniką.
Na stanowisku 21 codziennie odbywają się
warsztaty dla młodzieży, organizowane przez Tadeusza Grajpla i jego Pracownię badań i edukacji
historycznej z Końskich. Uczestnicy mogą samodzielnie odbić wzorce z drewnianych stempli
i posłuchać ciekawostek na temat techniki druku na tkaninach oraz jej historii. Sama metoda
zdobienia materiałów jest to „najdłużej funkcjonująca technologia, której zasady się od neolitu
w sumie nie zmieniają”. Tadeusz Grajpel podkreśla, że nawet maszyny z Muzeum Włókiennictwa
w Łodzi mają w środku wmontowane stemple
ze wzorami. Niezależnie od stopnia mechanizacji produkcji, całość opiera się na odbiciu grafiki w odpowiedniej kompozycji i barwie.
Proces przygotowania warsztatu polega na
rozsmarowaniu farby na gładkiej powierzchni.
Na stanowisku nr 21 używane jest szkło, jednak
równie dobrze sprawdza się wyszlifowana tafla
kamienna, na przykład marmurowa. Następnie
rozprowadza się barwnik na wypukłych elementach stempla, które mają być widoczne na tkaninie. Ze względów praktycznych rekonstruktorzy posługują się przy tej czynności narzędziami współczesnymi: wałkami ze sztywnej gąbki,
a nie „pieskami”, czyli skórzanymi poduchami
do rozprowadzania farby drukarskiej. Odbicie
ornamentu, nawet najbardziej skomplikowanego,
na płótnie trwa około minuty, a efekt pozostaje na lata. Wymaga to o wiele mniej czasu i pracy, niż haftowanie tego samego wzoru, więc pozwala obniżyć koszty produkcji i równie dobrze
zaspokaja pragnienie ludzi do zbudowania wyróżniającego się wizerunku. Możliwość wykorzystania druku do materiałów tak różnorodnych pod
względem struktury jak bawełna, len, a także weł-
Zielarka radzi
ny
r
a
z
c
z
e
b
i
k
Dzi
Rozrośnięty, bardzo ekspansywny krzew
o gronach czarnych owoców jest z pewnością
znany dla wielu z Państwa. Nie jest to może
roślina bardzo urodziwa, ale jak się okaże za
chwilę niezwykle przydatna. To właśnie czarne, dojrzałe owoce czarnego bzu były w przeszłości wykorzystywane do farbowania tkanin
na różne odcienie fioletów i róży.
Oprócz tego krzew ten dostarcza surowców leczniczych. W tym celu można stosować kwiaty, owoce, korzenie i liście tej rośliny.
Kwiaty czarnego bzu zerwane w słoneczną pogodę i odpowiednio ususzone zachowują naturalną barwę. Nieprawidłowo suszone
ciemnieją i tym samym tracą swoje właściwości. Napar z tej części czarnego bzu działa jako środek napotny i lekko moczopędny.
Można go także stosować przy przeziębieniu,
a zwłaszcza bólu gardła użyć do płukania jamy
ustnej. Napar z kwiatów czarnego bzu reguluje też przepuszczalność naczyń włosowatych i sprzyja polepszeniu przemiany materii.
Owoce czarnego bzu dają cenny lek napotny i rozgrzewający, który można używać
przy przeziębieniu, na przykład w formie
soku. Dżem z tego surowca ma lekkie działanie przeczyszczające, ale też wykazuje lekkie działanie przeciwbólowe. Mogą być też
używane w stanach zapalnych żołądka i jelit.
W przeszłości korzeń gotowany w winie
stosowano do okładów w puchlinie, a liście
czarnego bzu, także w postaci okładów używano w rozmaitych stanach zapalnych i przy
oparzeniach.
Wyciąg z kory czarnego bzu wspomaga oraz
przyspiesza przemianę materii i może być używany jako środek wspomagający odchudzanie.
WASZA ZIELARKA
Prezentacja zdobienia tkanin za pomocą farby drukarskiej i drewnianych stempli w wykonaniu Tadeusza Grajpla na stanowisku 21 fot. Dobromiła Księska
na, czyni go metodą bardzo wszechstronną i popularną, wykorzystywaną powszechnie na Morawach, Węgrzech, w Azji Północnej i Afryce do
dzisiaj. Jedyne jej ograniczenie stanowi faktura
tkaniny samej w sobie, jednak zazwyczaj druk
odbywa się na mokrym materiale, przez co właściwa mu sztywność włókien jest eliminowana.
Prezentowane przez Tadeusza Grajpla stemple zostały wykonane współcześnie w jego pracowni, jednak znajdujące się na nich wzory mają
korzenie znacznie starsze, na przykład skomplikowany wizerunek niedźwiedzia, użyty również
jako logo międzynarodowej organizacji naukowej, pochodzi z Azji sprzed około ośmiu tysięcy lat. Uwagę przyciągają klasyczne orły cesarskie z Bizancjum, elementy rodem z ruskiej
sztuki ludowej, zapożyczone przez renesansowych rzemieślników na potrzeby dekoracji ścian
w dworach szlacheckich, egipskie i greckie motywy zdobnicze, nawiązujące do kształtów spiralnych. Wątpliwości co do wiarygodności historycznej wzorów odbijanych ze stempli na stanowisku 21 można mieć jedynie pod względem
kolorystycznym; w wielu przypadkach barwy
na znaleziskach archeologicznych się nie zachowały. Tadeusz Grajpel dobiera je między innymi
na zasadzie oceny wartości rynkowej i symbolicznej, jaką przypisywano poszczególnym barwom w konkretnych okresach historycznych.
Przez wieki do najbardziej pożądanych kolorów należały purpura, o czerwonym odcieniu, pozyskiwana z wydobywanych z dna morza ślimaków rozkolców oraz niebieski, otrzymywany ze
sproszkowanego lapis lazuli. Ze względu na koszty produkcji tych barwników czerwone i niebieskie szaty dostępne były wyłącznie dla przedstawicieli wyższych warstw społecznych, ale istniały
nawet regulacje prawne dotyczące kolorów ubrań
w zależności od przynależności do stanu. Na skalę
zjawiska powinien wskazywać fakt, że tańsze od
intensywnie niebieskiego barwnika było nawet
złoto.
DOBROMIŁA KSIĘSKA