docWykorzystanie metafor w nauczaniu przedsiÚbiorczoĂci
download 
Reklamacja Transkrypt
Wykorzystanie metafor w nauczaniu przedsiÚbiorczoĂci
Problemy ZarzÈdzania, vol. 10, nr 1 (36), t. 2: 99 – 115 ISSN 1644-9584, © Wydziaï ZarzÈdzania UW DOI 10.7172.1644-9584.36.6 Wykorzystanie metafor w nauczaniu przedsiÚbiorczoĂci Magdalena Kubów Artykuï jest poĂwiÚcony tematyce kreowania postaw przedsiÚbiorczych przez uczelniÚ wyĝszÈ, ze szczególnym uwzglÚdnieniem roli, jakÈ peïniÈ metafory wb procesie nauczania przedsiÚbiorczoĂci. W poszukiwaniu poĝÈdanej Ăcieĝki ksztaïcenia w zakresie przedsiÚbiorczoĂci autorka przedstawia jednÈ z metod moĝliwych do zastosowania w procesie nauczania. PrzyjmujÈc, ĝe waĝnym wyzwaniem stojÈcym przed edukacjÈ przedsiÚbiorczÈ jest ksztaïtowanie postaw kreatywnych, autorka proponuje wykorzystanie metafor. W pierwszej czÚĂci niniejszego opracowania na podstawie analizy literatury dokonano próby scharakteryzowania roli metafor i myĂlenia metaforycznego w naukach o zarzÈdzaniu, ze szczególnym uwzglÚdnieniem przedsiÚbiorczoĂci. Druga czÚĂÊ artykuïu zostaïa poĂwiÚcona przedstawieniu moĝliwoĂci i ograniczeñ zastosowania metafor w procesie ksztaïtowania postaw przedsiÚbiorczych studentów. 1. WstÚp Jak zauwaĝa D. Kuratko, edukacja przedsiÚbiorcza stoi przed wielkim wyzwaniem, wobec rosnÈcej roli przedsiÚbiorczoĂci dla ogólnego rozwoju spoïeczno-gospodarczego poszczególnych krajów (Kuratko 2005: 577). Uczelnie wyĝsze stajÈ siÚ obecnie siïÈ napÚdowÈ dla rozwoju gospodarki, w tym przede wszystkim gospodarki opartej na wiedzy (Mawson 2007: 265–272). Na wstÚpie rozwaĝañ naleĝy przedstawiÊ podstawowe zaïoĝenie autorki, dotyczÈce moĝliwoĂci nauczania przedsiÚbiorczoĂci i ksztaïtowania postaw przedsiÚbiorczych przez uczelnie wyĝsze. Na ïamach wiodÈcych czasopism naukowych z zakresu przedsiÚbiorczoĂci wielu autorów próbuje szukaÊ odpowiedzi na pytanie: „Czy przedsiÚbiorczoĂci moĝna uczyÊ?”. Moĝna wrÚcz – za jednym z autorów – stwierdziÊ, ĝe w Ărodowisku naukowym trwa otwarta debata na temat tego, czy przedsiÚbiorczoĂÊ moĝe byÊ przedmiotem nauczania (Neck i Greene 2011: 55). D. Kuratko stwierdza otwarcie, ĝe nie tylko moĝna, ale naleĝy uczyÊ przedsiÚbiorczoĂci, walczÈc tym samym ze swoistym mitem, ĝe przedsiÚbiorcÈ trzeba siÚ urodziÊ (Kuratko 2005: 577). Podobne stanowisko prezentuje wytrawny znawca tematyki zarzÈdzania – P. Drucker. Autor ten zauwaĝa, ĝe przedsiÚbiorczoĂÊ nie ma nic wspólnego z genami, ale vol. 10, nr 1 (36), t. 2, 2012 99 Magdalena Kubów jest dyscyplinÈ naukowÈ i, jak kaĝdej dyscypliny, tak równieĝ przedsiÚbiorczoĂci moĝna uczyÊ. W podobnym tonie wypowiadajÈ siÚ autorzy G.bGorman, D. Hanlon i W. King, zauwaĝajÈc, ĝe przedsiÚbiorczoĂÊ powinna staÊ siÚ tematem poruszanym na uczelniach wyĝszych, a sama idea przedsiÚbiorczoĂci powinna byÊ w tych instytucjach silnie promowana (Gorman, Hanlon i King 1997: 56–77). Spójny punkt widzenia z ujÚciami przedstawionymi powyĝej prezentuje takĝe inny autor, A. Shapero, który uwaĝa, ĝe przedsiÚbiorcÈ nikt siÚ nie rodzi, tylko siÚ nim staje (Bïawat 2003: 14). W Ăwietle zaprezentowanych wypowiedzi w artykule autorka przyjmuje, ĝe przedsiÚbiorczoĂÊ moĝe – i powinna byÊ – przedmiotem nauczania na uczelni wyĝszej. JeĂli kwestia moĝliwoĂci ksztaïcenia w zakresie przedsiÚbiorczoĂci zostaïa rozstrzygniÚta, naleĝy zastanowiÊ siÚ takĝe nad tym jak uczyÊ przedsiÚbiorczoĂci Refleksja na ten temat moĝe byÊ ěródïem wielowymiarowych badañ, w kierunku poszukiwañ poĝÈdanej, idealnej Ăcieĝki ksztaïcenia w zakresie przedsiÚbiorczoĂci. Ogromnym wyzwaniem w zakresie edukacji przedsiÚbiorczej moĝe staÊ siÚ wiÚc odpowiednie wykorzystanie dostÚpnych metod i technik nauczania. I w tym miejscu naleĝy stwierdziÊ, ĝe od wielu lat wb Ărodowisku naukowym trwa dyskusja na temat tego, jak naleĝy ksztaïtowaÊ postawy przedsiÚbiorcze i jakÈ perspektywÚ przyjÈÊ w rozwaĝaniach nad modelem ksztaïcenia w zakresie przedsiÚbiorczoĂci. Róĝni autorzy zwracajÈ uwagÚ na odmienne paradygmaty, róĝnie przedstawiajÈc moĝliwoĂci nauczania w tym zakresie. Badacze przedmiotu sÈ w wiÚkszoĂci zgodni co do tego, ĝe Ăcieĝka nauczania przedsiÚbiorczoĂci powinna przebiegaÊ wbsposób nieco odmienny od kierunków nauczania obecnych na tradycyjnych kursach ekonomii i zarzÈdzania (Vesper i McMullen 1988: 7). W literaturze przedmiotu podkreĂla siÚ, ĝe stosowane metody powinny byÊ nakierowane na rozbudzanie w mïodych ludziach twórczych, aktywnych i prowokujÈcych do dziaïania postaw. Formy nauczania wykorzystywane wbprocesie edukacji przedsiÚbiorczej powinny umoĝliwiaÊ praktyczne dochodzenie do wïasnych poglÈdów oraz rozwijanie przedsiÚbiorczej wyobraěni (Kurek 2001: 14). PodsumowujÈc powyĝsze rozwaĝania, jeĂli – zgodnie z zaleceniami autorów – w procesie nauczania przedsiÚbiorczoĂci naleĝy zwróciÊ uwagÚ na ksztaïtowanie postaw kreatywnych i twórczych, to sïuĝyÊ temu moĝe m.in. wykorzystanie metafor. 2. Metafory i myĂlenie metaforyczne Metafory sÈ chÚtnie stosowane przez przedstawicieli róĝnych nauk, wbtym m.in. filozofii, socjologii, psychologii czy teĝ teorii organizacji. Na wstÚpie rozwaĝañ teoretycznych naleĝy podjÈÊ próbÚ odpowiedzi na pytania, czym sÈ metafory, czemu sïuĝÈ i w jakim celu siÚ je stosuje. Metafora, nazywana takĝe przenoĂniÈ, jest to figura stylistyczna oparta na skojarzeniu dwóch zjawisk. W ujÚciu J.P. Cornelissena jest to porówna100 Problemy ZarzÈdzania Wykorzystanie metafor w nauczaniu przedsiÚbiorczoĂci nie jednego zjawiska lub przedmiotu do innego (Cornelissen 2006a: 685). Zdaniem M. Kostery, dziÚki metaforom moĝliwe jest wyraĝanie rzeczy ibzjawisk, które inaczej byïyby niemoĝliwe do wyraĝenia (Kostera 1996: 39). Autorka wysuwa nawet wniosek, ĝe metafory niejako zmieniajÈ otaczajÈcy nas Ăwiat, nazywajÈc otaczajÈce nas rzeczy i zjawiska w sposób odmienny, pozwalajÈ zrozumieÊ ich istotÚ (Kostera 1996: 39). IstotÈ metaforyzacji jest jednoczesne uĝywanie róĝnych zastÚpczych obiektów poznania w procesie analizowania procesu, który jest przedmiotem zainteresowania (Kwiatkowski 2001: 451). Metafory zwracajÈ uwagÚ na istotne i znaczÈce aspekty danych zjawisk, uwypuklajÈc wybrane cechy charakterystyczne (Hill i Levenhagen 1995: 1057). W literaturze przedmiotu zwraca siÚ uwagÚ na szerokie moĝliwoĂci interpretacji metafor. RozumiejÈc nawet tylko jeden element metafory, moĝna zrozumieÊ kolejny lub odczytaÊ to, co z niego wynika (Puchalski 2008: 33). Metafory pozwalajÈ wiÚc na zrozumienie wycinka rzeczywistoĂci w kategoriach jej innego fragmentu (Kostera 1996: 39). M. Jo Hatch zauwaĝa, ĝe metafora jest niezwykle cennym i uĝytecznym Ărodkiem, zapoĝyczonym zbnauk humanistycznych, który sïuĝy do dostrzegania istoty zjawisk (Hatch 2002: 66). W takim ujÚciu moĝna wysunÈÊ twierdzenie, ĝe stosowanie metafor jest niezwykle cenne takĝe z uwagi na zrozumienie istoty funkcjonowania organizacji. Na znaczÈcÈ rolÚ myĂlenia metaforycznego w zrozumieniu istoty dziaïania organizacji zwraca uwagÚ wielu autorów (Cornelissen 2006b: 366, Cornelissen i Kafouros 2008: 365). Jak zauwaĝa S. Kwiatkowski, posïugiwanie siÚ myĂleniem metaforycznym w teorii organizacji wynika z wyjÈtkowej zïoĝonoĂci badanych obiektów i z braku dostatecznie precyzyjnych narzÚdzi, sïuĝÈcych ich poznawaniu (Kwiatkowski 2001: 441). K. Weick ib R.L.b Daft zwracajÈ uwagÚ na fakt, ĝe wiele perspektyw, przez pryzmat których opisujemy istotÚ organizacji, odnosi siÚ w mniejszym lub wiÚkszym stopniu do ujÚÊ metaforycznych (Cornelissen i Kafouros 2008: 365). Wyniki badañ prowadzonych przez J.P. Cornelissena wskazujÈ wrÚcz na to, ĝe stosowanie metafor to w ostatnich latach jeden z podstawowych sposobów rozumienia Ăwiata organizacji (Cornelissen 2008: 365). W literaturze przedmiotu moĝna napotkaÊ wiele odmiennych sposobów patrzenia na organizacjÚ, co wpïynÚïo na powstanie licznych metafor organizacyjnych. Najsïynniejszym twórcÈ metafor organizacyjnych jest G. Morgan. W swojej ksiÈĝce pt. Obrazy organizacji autor prezentuje liczne i niezwykle barwne obrazy, porównujÈc organizacjÚ do rozmaitych rzeczy ibzjawisk. Do najpopularniejszych metafor organizacji autorstwa G. Morgana naleĝÈ (Morgan 1999): – metafora organizacji jako organizmu, – metafora organizacji jako maszyny, – metafora organizacji jako kultury, – metafora organizacji jako systemów politycznych. vol. 10, nr 1 (36), t. 2, 2012 101 Magdalena Kubów Kaĝda z metafor zwraca uwagÚ na odmienny aspekt, kïadÈc nacisk nab róĝne cechy charakterystyczne organizacji. W kolejnej czÚĂci artykuïu uwagÚ poĂwiÚcono szczegóïowemu zaprezentowaniu metafor przedsiÚbiorczoĂci. 3. PrzedsiÚbiorczoĂÊ w Ăwietle wybranych metafor Jak zauwaĝajÈ L. Nicholson i A.R. Anderson, metafory odgrywajÈ niezwykle istotnÈ rolÚ w zrozumieniu istoty fenomenu przedsiÚbiorczoĂci (Nicholson i Anderson 2005: 154). Róĝne sposoby widzenia mogÈ mieÊ odzwierciedlenie w istnieniu róĝnych metafor przedsiÚbiorczoĂci. Wybrane metafory zostaïy zaprezentowane poniĝej. JednÈ z najbardziej popularnych metafor przedsiÚbiorczoĂci jest metafora orkiestry. W obrazie tym uwypuklona zostaje rola dyrygenta, przewodzÈcego grze caïego zespoïu. Jak zauwaĝajÈ B. Glinka i S. Gudkova, najbardziej znanych na caïym Ăwiecie dyrygentów-przedsiÚbiorców charakteryzuje ogromna pasja. Co wiÚcej, pasjÈ tÈ dyrygent-przedsiÚbiorca potrafi zaraziÊ innych, swoich wspólników czy teĝ pracowników (Glinka i Gudkova 2011:b76). Bardzo duĝe znaczenie w metaforze przedsiÚbiorczoĂci jako orkiestry przypisuje siÚ wspóïpracy – zarówno dyrygenta z zespoïem, jak i wspóïdziaïaniu poszczególnych czïonków caïej orkiestry. Zróĝnicowanie to, wynikajÈce z róĝnych ról peïnionych w organizacji, czyli metaforycznie róĝnych instrumentów, wspóïtworzÈcych děwiÚki w orkiestrze symfonicznej, moĝe doprowadziÊ do trudnoĂci we wspóïdziaïaniu i osiÈganiu zamierzonego celu – wydaniu poĝÈdanych děwiÚków, zgodnych z zaleceniami dyrygenta, abzapisanych w nutach. W metaforze orkiestry istotne znaczenie ma takĝe instytucja pierwszego skrzypka, czyli dziaïalnoĂÊ zaufanej osoby w otoczeniu przedsiÚbiorcy, jego „prawej rÚki” (Glinka i Gudkova 2011: 76). InnÈ znanÈ metaforÈ przedsiÚbiorczoĂci, popularnÈ przede wszystkim dziÚki amerykañskim autorom, jest gra w golfa. W porównaniu podejmowania dziaïañ przedsiÚbiorczych do gry w golfa dostrzec moĝna przede wszystkim aspekt doskonale dobranej strategii dziaïania (Glinka i Gudkova 2011: 77). O ile w grze w golfa niezwykle istotne znaczenie ma dokïadnoĂÊ i precyzja ruchów, o tyle podobnie jest w dziaïalnoĂci przedsiÚbiorców, którzy podejmujÈc dziaïania, naraĝeni sÈ na ogromne ryzyko – niejako wpisane w dziaïalnoĂÊ gospodarczÈ. Metafora gry w golfa uwypukla takĝe aspekt otoczenia gracza-przedsiÚbiorcy, które bywa mniej lub bardziej burzliwe, ale zawsze zmienne i do pewnego tylko stopnia przewidywalne. Podobnie jak przy uderzeniu kijem golfowym, gracz musi uwzglÚdniÊ warunki otoczenia, siïÚ i kierunek wiatru, podobnie przedsiÚbiorca musi braÊ pod uwagÚ róĝne czynniki, odpowiednio dobierajÈc narzÚdzia – niczym róĝnego rodzaju specjalistyczne kije golfowe – do odpowiednich ruchów. W porównaniu przedsiÚbiorczoĂci do gry w golfa naleĝy takĝe zwróciÊ szczególnÈ uwagÚ na jeszcze jeden aspekt – myĂlenie perspektywiczne. Podobnie jak gracz 102 Problemy ZarzÈdzania Wykorzystanie metafor w nauczaniu przedsiÚbiorczoĂci musi przewidywaÊ kilka ruchów naprzód, przedsiÚbiorca podejmujÈcy dziaïania takĝe perspektywicznie spoglÈda w przyszïoĂÊ, przewidujÈc nie tylko swoje ruchy, ale takĝe ruchy innych graczy – konkurentów (Glinka i Gudkova 2011: 77). ¿ongler jest jednÈ z najczÚĂciej spotykanych metafor, za pomocÈ której opisuje siÚ przedsiÚbiorczoĂÊ. Autor tej metafory, J. Timmons, to jeden zbbadaczy skupionych wokóï amerykañskiego Babson College – wiodÈcego na Ăwiecie oĂrodka badañ przedsiÚbiorczoĂci i jednoczeĂnie autor popularnego podrÚcznika przedsiÚbiorczoĂci pt. New Venture Creation. J. Timmons przedstawia przedsiÚbiorcÚ jako ĝonglera, który balansujÈc na linie, operuje trzema kulami. Kule sÈ róĝnej wielkoĂci i symbolizujÈ trzy gïówne elementy procesu przedsiÚbiorczego – szansÚ, zespóï i zasoby. WielkoĂÊ kul odnosi siÚ do znaczenia poszczególnych elementów. I tak, najwiÚksza kula symbolizuje szansÚ identyfikowanÈ lub kreowanÈ przez przedsiÚbiorcÚ na rynku. Szansa wedïug twórcy metafory, odgrywa najwaĝniejszÈ rolÚ. Autor, prezentujÈc model procesu przedsiÚbiorczego, w którym wyróĝnia trzy podstawowe elementy: szansÚ, zespóï i zasoby, zwraca szczególnÈ uwagÚ wïaĂnie na rolÚ i znaczenie szansy, a jej identyfikacjÚ czyni fundamentalnym i kluczowym etapem caïego procesu przedsiÚbiorczego (Glinka i Gudkova 2011: 59). ¿ongler-przedsiÚbiorca, dziaïajÈc w zmiennych warunkach otoczenia, balansuje na linie, a jego zadaniem jest utrzymaÊ równowagÚ, nie tracÈc panowania nad ĝadnÈ z kul. W metaforze tej zwrócono uwagÚ na ryzyko ponoszone przez przedsiÚbiorców, którzy zmuszeni sÈ do dziaïania w warunkach niepewnoĂci. KolejnÈ metaforÈ, wybranÈ spoĂród szeregu prezentowanych w literaturze przedmiotu, jest metafora S. Kwiatkowskiego. Autor porównuje przedsiÚbiorcÚ, poszukiwacza szans na rynku, do dywanojeěděcy – podróĝnika podejmujÈcego wyzwanie (Kwiatkowski 2001: 448). InspiracjÈ dla autora metafory byïa historia mitologicznego Dedala i jego syna, Ikara (Kwiatkowski 2001: 448). W obrazie tym uwypuklono rolÚ, jakÈ peïni wiedza wbprzedsiÚbiorczoĂci. Jest to kluczowy – zdaniem S. Kwiatkowskiego – zasób przedsiÚbiorstwa sïuĝÈcy pokonywaniu ograniczeñ stwarzanych przez otoczenie (Kwiatkowski 2002). Ciekawe ujÚcie metafor przedsiÚbiorczoĂci zaprezentowano na ïamach wiodÈcego Ăwiatowego periodyku naukowego Journal of Business Venturing (Dodd 2002). Autorka przedstawia obszernÈ listÚ metafor przedsiÚbiorczoĂci, niezwykle interesujÈcych z uwagi na to, ĝe stworzonych przez samych przedsiÚbiorców – opisujÈcych swoje doĂwiadczenia i historiÚ dziaïalnoĂci za pomocÈ obrazów. JednÈ z zaprezentowanych w artykule metafor jest metafora przedsiÚbiorczoĂci jako podróĝy. W tym obrazowym ujÚciu przedsiÚbiorczoĂci zwraca siÚ uwagÚ na potrzebÚ podÈĝania we wïaĂciwym, wczeĂniej obranym kierunku. W metaforze tej uwypukla siÚ, ĝe podejmowanie dziaïalnoĂci gospodarczej to ciÈgïy proces, a samo rozpoczÚcie dziaïalnoĂci porównuje siÚ do wejĂcia na drogÚ prowadzÈcÈ w okreĂlonym kierunku. vol. 10, nr 1 (36), t. 2, 2012 103 Magdalena Kubów PrzedsiÚbiorca utoĝsamiany jest z podróĝnikiem – pionierem, eksplorujÈcym nowe obszary, pokonujÈcym przeszkody i podÈĝajÈcym drogÈ prowadzÈcÈ do osiÈgniÚcia sukcesu (Dodd 2002: 526). W innym obrazie zaprezentowanym w omawianym artykule przedsiÚbiorczoĂÊ zostaïa porównana do wyĂcigu. AnalogiÈ dla podejmowania dziaïañ gospodarczych i odnoszenia sukcesów w biznesie jest w takim ujÚciu przemieszczanie siÚ naprzód, niczym pojazd podczas wyĂcigu, który stara siÚ zajÈÊ jak najlepszÈ pozycjÚ i w jak najkrótszym czasie dojechaÊ do mety, zostawiajÈc z tyïu przeciwników (konkurentów). Sukces, czyli osiÈgniÚcie celu, to w obrazie wyĂcigu dotarcie do mety (Dodd 2002: 527). Kolejna metafora przedsiÚbiorczoĂci przedstawia porównanie procesu przedsiÚbiorczego do wznoszenia budowli, w którym to procesie niezbÚdne jest uwzglÚdnienie odpowiednich fundamentów. W tym symbolicznym obrazie, w którym przedsiÚbiorcÚ utoĝsamia siÚ z budowniczym, naleĝy uwypukliÊ, ĝe podejmowanie dziaïalnoĂci gospodarczej – podobnie jak wznoszenie budowli – jest to proces wieloetapowy (Dodd 2002: 528). AnalizujÈc wybrane metafory przedsiÚbiorczoĂci, moĝna zauwaĝyÊ, ĝe pozwalajÈ one spojrzeÊ na to zïoĝone zjawisko z róĝnych perspektyw, co prowadziÊ moĝe do zrozumienia jego istoty. Szczególnie istotnÈ rolÚ obrazy przedsiÚbiorczoĂci mogÈ peïniÊ w edukacji przedsiÚbiorczej. 4. Metafory przedsiÚbiorczoĂci jako pomocne narzÚdzia w procesie edukacji przedsiÚbiorczej ¥cisïe zdefiniowanie terminu „przedsiÚbiorczoĂÊ” jest zadaniem niezwykle trudnym, z uwagi na wieloznacznoĂÊ i zïoĝonoĂÊ tego zjawiska. W zrozumieniu fenomenu przedsiÚbiorczoĂci pomocne moĝe siÚ okazaÊ zastosowanie metafor. W ujÚciu G.L. Clark i M. Dear jÚzyk w znaczeniu ogólnym jest stosowany do konstruowania i rekonstruowania otaczajÈcej nas spoïecznej rzeczywistoĂci (Nicholson i Anderson 2005: 154). W takim ujÚciu moĝna stwierdziÊ, ĝe jÚzyk metafor moĝe sïuĝyÊ do gïÚbszego zrozumienia istoty otaczajÈcych nas zjawisk, w tym takĝe zjawiska przedsiÚbiorczoĂci. W tym miejscu moĝna zadaÊ pytanie, dlaczego zastosowanie metafor moĝe byÊ tak cenne w zrozumieniu istoty przedsiÚbiorczoĂci. I dlaczego metaforyczne opisy fenomenu przedsiÚbiorczoĂci mogÈ okazaÊ siÚ cenne wb procesie edukacji w zakresie przedsiÚbiorczoĂci? L. Nicholson i A.R. Anderson wyraĝajÈ poglÈd, ĝe metafory sÈ niezwykle uĝyteczne z uwagi na swojÈ barwnoĂÊ i jaskrawoĂÊ (Nicholson i Anderson 2005: 154). Metaforyczne ujÚcia przedsiÚbiorczoĂci pozwalajÈ zbliĝyÊ siÚ do logiki dziaïania przedsiÚbiorców, zrozumieÊ poszczególne aspekty podejmowanych przez nich dziaïañ w obszarze dziaïalnoĂci gospodarczej. Metafory pozwalajÈ studentom spojrzeÊ na zjawisko przedsiÚbiorczoĂci z róĝnych perspektyw, co pozwala im na gïÚbsze zrozumienie jej istoty. 104 Problemy ZarzÈdzania Wykorzystanie metafor w nauczaniu przedsiÚbiorczoĂci Metafory peïniÈ w nauczaniu przedsiÚbiorczoĂci niezwykle istotnÈ rolÚ, poniewaĝ stwarzajÈ okazjÚ do twórczego myĂlenia. Stosowanie metafor to Ărodek niezwykle aktywizujÈcy – studenci, tworzÈc wïasne metafory i obrazy przedsiÚbiorczoĂci, ksztaïtujÈ swojÈ wyobraěniÚ ib rozwijajÈ kreatywnoĂÊ. Warto w tym miejscu zwróciÊ uwagÚ na fakt, ĝe – podobnie jak przedsiÚbiorczoĂÊ – kreatywnoĂÊ jest terminem wielowymiarowym, stanowiÈcym przedmiot zainteresowañ wielu nauk (Runco 2004:b657). Zasadniczo jednak kreatywnoĂÊ jest polem do badañ dla psychologii twórczoĂci (NÚcka 2003; Szmidt 2005). W literaturze przedmiotu kreatywnoĂÊ rozumiana jest jako cecha jednostki, która przejawia siÚ w formie obserwowanego zachowania, które moĝe przynosiÊ twórcze i wartoĂciowe wytwory (Stasiakiewicz 1999). W takim ujÚciu moĝna stwierdziÊ, ĝe jednym z przejawów takich twórczych wytworów mogÈ byÊ autorskie metafory przedsiÚbiorczoĂci stworzone przez studentów. 5. Metafory przedsiÚbiorczoĂci – propozycje studentów Celem badañ przeprowadzonych w marcu 2011 r., których wyniki zaprezentowano w niniejszym artykule, byïo ustalenie, jakie wyobraĝenia na temat przedsiÚbiorczoĂci majÈ studenci kierunku ZarzÈdzanie. MetodÈ zastosowanÈ podczas badañ byï wywiad standaryzowany. SzczególnÈ odmianÈ wywiadu standaryzowanego, który jest wykorzystywany w badaniach etnograficznych, jest zbieranie definicji na piĂmie (Kostera 2003: 123). Studenci tworzyli wïasne metafory przedsiÚbiorczoĂci. W wyniku przeprowadzonych badañ uzyskano 45 odpowiedzi. Celem autorki byïo uzyskanie informacji na temat tego, z czym kojarzy siÚ studentom przedsiÚbiorczoĂÊ i do czego lub do kogo mogÈ porównaÊ osobÚ przedsiÚbiorcy. Studenci, prezentujÈc wïasne metafory przedsiÚbiorczoĂci, wykazywali siÚ ogromnÈ pomysïowoĂciÈ i nieszablonowym myĂleniem, czerpiÈc inspiracjÚ z przeróĝnych dziedzin. Poniĝej zaprezentowano wybrane obrazy przedsiÚbiorczoĂci zaproponowane przez studentów. WĂród licznych metafor stworzonych przez studentów moĝna dostrzec nawiÈzanie do Ăwiata istot ĝywych – roĂlin i zwierzÈt. I tak, jedna ze studentek, czerpiÈc inspiracjÚ ze Ăwiata przyrody, porównaïa przedsiÚbiorcÚ do mrówki, uwypuklajÈc w ten sposób charakterystycznÈ cechÚ przypisywanÈ tym zwierzÚtom, czyli pracowitoĂÊ: PrzedsiÚbiorczoĂÊ moĝna porównaÊ do mrówki. Praca pojedynczej mrówki jest poczÈtkowo niemal niezauwaĝalna, jednak w dïuĝszej perspektywie czasowej, to co zapoczÈtkowaïa mrówka moĝe byÊ wsparte przez inne mrówki i po pewnym czasie powstajÈ imponujÈce „budowle”. Podobnie jest w przedsiÚbiorczoĂci – poczÈtkowo maïe, startujÈce przedsiÚbiorstwo wb krótkim okresie nie osiÈgnie skali korporacji, jednak nawet pozornie vol. 10, nr 1 (36), t. 2, 2012 105 Magdalena Kubów maïe dziaïania mogÈ zapoczÈtkowaÊ coĂ wielkiego, czego przykïadem jest firma Gate’sa – która urosïa z garaĝowej firmy do olbrzymiej korporacjib(s1). Zaprezentowano takĝe obraz przedsiÚbiorczoĂci, porównujÈc jÈ do drzewa. Metafora ta uwypukla peïnÈ zaleĝnoĂÊ drzewa i przedsiÚbiorstwa od warunków otoczenia, a takĝe odpornoĂÊ na jego negatywne oddziaïywanie (np. silny wiatr): Moĝna zaobserwowaÊ dziaïania optymalizacyjne – przykïadem czego jest usychanie niektórych gaïÚzi, a nie caïego drzewa. PrzyczynÈ tego moĝe byÊ brak dostÚpu do zasobów (np. brak nasïonecznienia w danym miejscu), wb takiej sytuacji usycha tylko jedna czÚĂÊ drzewa (…) w lesie – podobnie jak na rynku – panuje nieustanna konkurencja o zasoby (…) drzewo –bpodobnie jak przedsiÚbiorstwo to struktura wymagajÈca doskonaïej wspóïpracy wszystkich elementów (s2). CzerpiÈc inspiracjÚ ze Ăwiata przyrody, przedsiÚbiorczoĂÊ porównano takĝe do dĝungli i do oĂmiornicy: PrzedsiÚbiorczoĂÊ to dĝungla – którÈ zwierzÚta, aby przetrwaÊ, muszÈ najpierw dobrze poznaÊ (…) przedsiÚbiorca jest jak zwierzÚ, które wchodzÈc do dĝungli, decyduje siÚ na walkÚ o przetrwanie i musi byÊ niezwykle uwaĝny, aby nie zostaï poĝarty przez dzikie zwierzÚta, czyli konkurencjÚ (…) metafora zwraca uwagÚ na otoczenie, które jest dynamiczne i ciÈgle siÚ zmienia (…) naleĝy umieÊ dostrzec szanse i wykorzystaÊ je, ale jednoczeĂnie umieÊ rozpoznawaÊ zagroĝenia i radziÊ sobie z nimi (s3). Jak oĂmiornica – która przystosowuje siÚ do funkcjonowania w najtrudniejszych warunkach do ĝycia – podobnie przedsiÚbiorstwo musi siÚ przystosowaÊ do panujÈcych warunków rynkowych (…) oĂmiornica potrafi przetrwaÊ bez poĝywienia – co moĝna porównaÊ do prowadzenia dziaïalnoĂci w poczÈtkowej fazie lub w trudniejszych okresach bez Ărodków pieniÚĝnych (…), oĂmiornica dziÚki wspóïdziaïaniu macek umie poruszaÊ siÚ – podobnie czïonkowie organizacji muszÈ ze sobÈ wspóïpracowaÊ (s4). Inna grupa metafor zaprezentowanych przez studentów nawiÈzywaïa wbswej istocie do Ăwiata przedmiotów. Jeden ze studentów porównaï przedsiÚbiorczoĂÊ do dziaïania mechanizmu zbliĝonego do komputera: PrzedsiÚbiorczoĂÊ jest jak komputer – w którym istnieje wiele podzespoïów, uzupeïniajÈcych siÚ nawzajem – podobnie w przedsiÚbiorstwie istnieje podziaï na komórki organizacyjne i dziaïy(…), moĝna wyróĝniÊ wiele celów wykorzystania komputera – tak jak moĝe istnieÊ wiele powodów dla istnienia firmy – jak na przykïad maksymalizacja zysku, zadowolenie klienta czy 106 Problemy ZarzÈdzania Wykorzystanie metafor w nauczaniu przedsiÚbiorczoĂci stworzenie marki (…) podobnie jak w komputerze sercem caïego ukïadu jest procesor, tak na czele przedsiÚbiorstwa stoi jedna osoba (…), podobnie jak do pracy komputera potrzebna jest energia – zasilanie, tak i w przedsiÚbiorstwie niezbÚdne sÈ pieniÈdze i pomysï (…), w komputerze moĝna zastosowaÊ oprogramowanie róĝnych firm zewnÚtrznych – w przedsiÚbiorstwie odnosi siÚ to do outsourcingu usïug (s5). Na ogromne znaczenie czynników zewnÚtrznych w dziaïalnoĂci przedsiÚbiorców zwrócono szczególnÈ uwagÚ, prezentujÈc metaforÚ latawca: PrzedsiÚbiorczoĂÊ jako metafora puszczania latawca – w procesie którym siïÈ napÚdowÈ jest wiatr – symbolizujÈcy moĝliwoĂci , które przedsiÚbiorczy czïowiek dostrzega (…) ma on przygotowany projekt do wdroĝenia, ale wie, ĝe musi mieÊ warsztat Ărodków, które bÚdÈ pomocne przy sterowaniu firmÈ – jest to symboliczny sznurek do latawca, który pomaga w odpowiednim momencie obniĝyÊ loty, aby zminimalizowaÊ straty, ale takĝe podwyĝszyÊ lot latawca, w celu maksymalizacji zysku (s6). W innym miejscu przedstawiono porównanie przedsiÚbiorczoĂci do statku: Metafora przedsiÚbiorczoĂci jako statku – na którym znajduje siÚ kapitan, oraz zaïoga (…) statek pïynie w zmiennych warunkach pogodowych – co symbolizuje zmiennoĂÊ otoczenia przedsiÚbiorstwa na rynku (…) zaïoga na statku – podobnie jak pracownicy w firmie – powinni byÊ odpowiednio zmotywowani do uwaĝnej obserwacji, do spoglÈdania dalej – aby w miarÚ szybko dostrzec zagroĝenie i podjÈÊ dziaïania zapobiegajÈce katastrofie (…) kapitan, który motywuje i kieruje, jest strategiem odpowiedzialnym za zaïogÚ i towar na statku (…) gdy statek dobije do portu, uĝywa siÚ kotwicy – symbolizujÈcej osiÈgniÚcie celu (…) podobnie jak istniejÈ róĝne rodzaje statków, w zaleĝnoĂci od przewoĝonego towaru, tak i organizacje specjalizujÈ siÚ w konkretnych branĝach (s7). W obrazie przedsiÚbiorczoĂci jako rodziny uwypuklono szczególny aspektb dziaïalnoĂci, jakim jest dobór odpowiednich zasobów przez przedsiÚbiorców: PrzedsiÚbiorcy sÈ jak rodzice, zaĂ ich firmy moĝna porównaÊ do dzieci (…) rodzice robiÈ wszystko, aby firma osiÈgnÚïa sukces – rodzice operujÈc swoimi zasobami – pieniÚdzmi – zapewniajÈ dziecku jak najlepszy rozwój. MiarÈ sukcesu jest powodzenie dziecka w ĝyciu, co symbolizuje powodzenie firmy na rynku (…) bardzo istotnÈ rolÚ odgrywa tu otoczenie, w którym jest bardzo wiele zagroĝeñ – rodzice starajÈ siÚ ustrzec swoje dziecko przed tymi zagroĝeniami (s8). vol. 10, nr 1 (36), t. 2, 2012 107 Magdalena Kubów Studenci zaprezentowali takĝe metafory zwiÈzane ze Ăwiatem sportu. PrzedsiÚbiorczoĂÊ zostaïa np. porównana do druĝyny sportowej: PrzedsiÚbiorczoĂÊ to druĝyna, na czele której stoi trener – który ustala taktykÚ, dobiera odpowiednich zawodników do poszczególnych pozycji na boisku (…) trener ma charyzmÚ, wyznacza cele i róĝne drogi do ich osiÈgniÚcia (…) wadÈ tego porównania jest to, ĝe odpowiedzialnoĂÊ za wynik zazwyczaj spada wïaĂnie na trenera (s9). Inne skojarzenie ze sportem miaï jeden ze studentów, który utoĝsamiï przedsiÚbiorcÚ z maratoñczykiem: Porównaïbym przedsiÚbiorczoĂÊ do maratonu – przedsiÚbiorca niczym maratoñczyk biegnie w kierunku wyznaczonego celu, a aby go osiÈgnÈÊ konieczne jest dystrybuowanie zasobami energii tak, ĝeby nie wypaliÊ siÚ juĝ na starcie (…) waĝne jest uprzednie przygotowanie – trening (…) w sytuacji rozpoczynania nowego przedsiÚwziÚcia – podobnie jak przy udziale w maratonie – naleĝy poznaÊ otoczenie, swoich konkurentów, szanse i zagroĝenia (…) aby wziÈÊ udziaï w maratonie trzeba byÊ gïÚboko przekonanym ibgïÚboko wierzyÊ, ĝe uda siÚ go przebiec (…) przygotowanie do maratonu to tworzenie bazy pod przyszïÈ dziaïalnoĂÊ (…) maratoñczyk jest dïugodystansowcem ,czyli nastawiony jest na dalekosiÚĝne rezultaty swoich dziaïañ (s10). Dziaïanie przedsiÚbiorcy przedstawiono takĝe obrazowo jako prowadzenie bolidu podczas wyĂcigów samochodowych: PrzedsiÚbiorczoĂÊ to wyĂcig Formuïy 1, w którym bolidem jest organizacja, natomiast kierowca to menedĝer (…) do odniesienia sukcesu, poza umiejÚtnoĂciami menedĝera niezbÚdne jest zgranie wszystkich czïonków zespoïu (…) inne pojazdy na torze to konkurencja, a nad wïaĂciwym przebiegiem wyĂcigu czuwa komisja sÚdziowska (…) czÚsto o wygranej decydujÈ innowacje i przewaga technologiczna (s11). ZwracajÈc szczególnÈ uwagÚ na precyzjÚ podejmowanych ruchów dziaïalnoĂÊ przedsiÚbiorcy porównano takĝe do przeprowadzania zabiegu chirurgicznego: PrzedsiÚbiorczoĂÊ jako metafora operacji chirurgicznej – podczas której kaĝdy ruch i dziaïanie muszÈ byÊ poparte odpowiedniÈ wiedzÈ i analizÈ konkretnej sytuacji (…) kaĝda operacja jest unikalna, nie ma jednego, sprawdzonego przepisu na powodzenie (…) lekarz prowadzÈcy operacjÚ, tak jak przedsiÚbiorca musi stale kontrolowaÊ sytuacjÚ, trzymaÊ rÚkÚ na pulsie, a kaĝdy jego ruch i decyzja muszÈ byÊ precyzyjne i przemyĂlane (…) PrzedsiÚbiorca jak lekarz musi stale dostosowywaÊ siÚ do danej sytuacji 108 Problemy ZarzÈdzania Wykorzystanie metafor w nauczaniu przedsiÚbiorczoĂci (…) a w nietypowych sytuacjach zachowaÊ zimnÈ krew i wykazaÊ siÚ elastycznoĂciÈ dziaïania (…) Prowadzenie operacji wiÈĝe siÚ tez zazwyczaj z okreĂlonym poziomem ryzyka, a bez jego podjÚcia nie osiÈgnie siÚ poĝÈdanych korzyĂci (s12). Niezwykle interesujÈcÈ metaforÚ przedstawiïa jedna ze studentek, która przedsiÚbiorczoĂÊ porównuje do spektaklu: PrzedsiÚbiorczoĂÊ jako teatr uliczny – w którym przedsiÚbiorcami sÈ aktorzy, którzy biorÈ udziaï w przedstawieniu (…) kaĝdy aktor ma okreĂlonÈ rolÚ, tak jak na rynku istniejÈ róĝne rodzaje dziaïalnoĂci (…) aktor odgrywa swojÈ rolÚ z lepszym lub gorszym skutkiem (…) Aktorzy – przedsiÚbiorcy sÈ oceniani przez publicznoĂÊ – klientów, która moĝe mieÊ wpïyw na ich zachowania (…) waĝnÈ rolÚ peïni w przedstawieniu reĝyser – menedĝer, który planuje, analizuje, organizuje i kontroluje przebieg przedstawienia (s13). W poniĝszych metaforach autorzy siÚgajÈc do wyobraěni, porównali zjawisko przedsiÚbiorczoĂci do eksplorowania i odkrywania nowych, nieznanych terenów: PrzedsiÚbiorczoĂÊ jako metafora podróĝowania – kiedy kaĝda podróĝ to odkrywanie nowych miejsc, nabywanie nowych doĂwiadczeñ, poszerzanie wïasnych horyzontów i moĝliwoĂci (…) z przedsiÚbiorczoĂciÈ jest podobnie – kaĝda nowa inicjatywa jest jak nowa podróĝ, którÈ trzeba zaplanowaÊ ib przygotowaÊ(…) pomimo dobrego przygotowania kaĝda dziaïalnoĂÊ jest niepewna, ryzykowna (…) przedsiÚbiorca jest jak podróĝnik, który caïy czas stawia pzed sobÈ nowe wyzwania, czyli coraz dalsze i bardziej niebezpieczne podróĝe (s14). PrzedsiÚbiorczoĂÊ jest jak odkrywanie nowych planet – kiedy przedsiÚbiorca to kosmonauta, wyruszajÈcy na podbój wszechĂwiata(…) technologia ibwiedza – to niezbÚdne czynniki umoĝliwiajÈce start, a takĝe zapewniajÈce przewagÚ konkurencyjnÈ (…) dziaïalnoĂÊ gospodarcza jako podróĝ w nieznane – czÚsto trzeba kierowaÊ siÚ intuicjÈ (…) zasiedlanie nowej planety jest jak tworzenie nowego rynku (s15). Stosowanie metafor w przedsiÚbiorczoĂci pozwala uwypuklaÊ charakterystyczne cechy i poszczególne aspekty dziaïalnoĂci przedsiÚbiorców, jak na przykïad podejmowanie ryzyka: PrzedsiÚbiorczoĂÊ jest jak skok ze spadochronem, podczas którego moĝna skorzystaÊ z pomocy innych osób – skoczyÊ z kimĂ, co symbolizuje uzyskanie pomocy z róĝnych instytucji, np., w postaci dotacji (…) przedsiÚbiorczoĂÊ podobnie jako skok to przeïamywanie swoich barier – lÚku wysokoĂci (…) vol. 10, nr 1 (36), t. 2, 2012 109 Magdalena Kubów skok ze spadochronem podobnie jak zakïadanie wïasnej firmy to podejmowanie ryzyka (…) aby wykonaÊ skok naleĝy przejĂÊ odpowiednie szkolenie – podobnie przedsiÚbiorcy mogÈ skorzystaÊ z szeregu szkoleñ (…) podczas skoku mamy do dyspozycji spadochron zapasowy – w przedsiÚbiorczoĂci to moĝliwoĂÊ pomocy finansowej w postaci kredytu (…) podczas skoku – tak jak podczas prowadzenia dziaïalnoĂci – naleĝy uwzglÚdniaÊ zmienne warunki otoczenia – wiatr (s16). Studenci, tworzÈc rozmaite obrazy przedsiÚbiorców, chÚtnie siÚgajÈ po inspiracje do róĝnych dziedzin ĝycia. Z wypowiedzi studentów chÚtnie prezentujÈcych na forum grupy swoje obrazy przedsiÚbiorczoĂci wynika, ĝe dziÚki tworzonym metaforom Ăwiat organizacji i poszczególne aspekty dziaïañ podejmowanych przez przedsiÚbiorców stajÈ siÚ dla nich bardziej klarowne, a logika dziaïania przedsiÚbiorców bardziej zrozumiaïa. KorzyĂci ibograniczenia pïynÈce ze stosowania metafor w nauczaniu przedsiÚbiorczoĂci zostaïy zaprezentowane dalej. 6. MoĝliwoĂci stosowania metafor w nauczaniu przedsiÚbiorczoĂci DokonujÈc analizy wyników badañ, warto wskazaÊ, jak konkretne metafory moĝna wykorzystaÊ w procesie edukacji przedsiÚbiorczej. W prezentowanych przez siebie metaforach, studenci kïadÈ nacisk na wybrane aspekty dziaïañ gospodarczych, uwypuklajÈc w ten sposób cechy, które wedïug nich naleĝaïoby uznaÊ za kluczowe. DziÚki temu specyfika dziaïañ przedsiÚbiorczych (a przynajmniej wybrany jej aspekt) staje siÚ dla studentów bardziej zrozumiaïa. Róĝne punkty widzenia przedsiÚbiorczoĂci zostaïy w badaniach odzwierciedlone poprzez odmienne metafory, które warto zanalizowaÊ po kÈtem uĝytecznoĂci ich stosowania w procesie edukacji przedsiÚbiorczej. Zaproponowane przez studentów metafory biologiczne, zwiÈzane z szeroko rozumianym Ăwiatem istot ĝywych – roĂlin i zwierzÈt, implikujÈ, ĝe podobnie do ĝywych organizmów, przedsiÚbiorstwa sÈ zaleĝne od otoczenia. TÚ zaleĝnoĂÊ uwypuklono w metaforze drzewa, w której moĝna dostrzec takĝe kolejny interesujÈcy aspekt. Otoczenie jest w przypadku drzewa ěródïem niezbÚdnych do ĝycia zasobów. W obrazie tym zwrócono uwagÚ na to, ĝe drzewo – podobnie jak przedsiÚbiorstwo – wymaga róĝnych zasobów, niezbÚdnych do przetrwania. Metafora przedsiÚbiorczoĂci jako drzewa, która ma pewne podobieñstwa do metafory organizacji jako organizmu ĝywego, moĝe byÊ wykorzystana w procesie nauczania z uwagi na uwypuklenie takich procesów zwiÈzanych z dziaïalnoĂciÈ przedsiÚbiorstw, które wiÈĝÈ siÚ z jej przetrwaniem na rynku. ZaletÈ stosowania tej metafory moĝe byÊ moĝliwoĂÊ zwrócenia uwagi studentów na ogromnÈ zaleĝnoĂÊ przedsiÚbiorstw i przedsiÚbiorców od otoczenia. Na aspekt zmiennoĂci otoczenia, od którego zaleĝy przetrwanie, zwrócono takĝe uwagÚ w metaforze dĝungli. 110 Problemy ZarzÈdzania Wykorzystanie metafor w nauczaniu przedsiÚbiorczoĂci Podobnie, nawiÈzujÈc do innej zaproponowanej metafory, w której nacisk zostaï poïoĝony na zaleĝnoĂÊ pojedynczej mrówki od innych mrówek wbprocesie realizacji wytyczonych celów, naleĝy stwierdziÊ, ĝe zaletÈ prezentowanych metafor jest zwrócenie uwagi na wspóïzaleĝnoĂÊ przedsiÚbiorcy od innych uczestników ĝycia gospodarczego – w tym miÚdzy innymi wspólników i wspóïpracowników. Stosowanie podobnych metafor, nawiÈzujÈcych do Ăwiata przyrody, moĝe byÊ w tym aspekcie cenne w realizacji tematyki zwiÈzanej z budowaniem sieci osobistych powiÈzañ przez przedsiÚbiorców. ZaletÈ zaprezentowanych metafor jest takĝe to, ĝe dziÚki ich zastosowaniu, studenci budujÈ obraz przedsiÚbiorcy, który nie dziaïa w próĝni, ale jest otoczony przez innych przedsiÚbiorców. Moĝe z nimi zarówno konkurowaÊ, jak ib wspóïdziaïaÊ dla realizacji wyznaczonych celów. Inne metaforyczne ujÚcie przedsiÚbiorczoĂci jako komputera moĝe sïuĝyÊ gïÚbszemu zrozumieniu istoty tego wieloaspektowego zjawiska. Z uwagi na przydatnoĂÊ w procesie edukacyjnym, metafora komputera to niezwykle cenny przykïad, który przedstawia przedsiÚbiorstwo jako zïoĝony mechanizm, w którym naleĝy zwróciÊ uwagÚ na poszczególne elementy. Obraz komputera – jako mechanizmu zïoĝonego z róĝnych podzespoïów – moĝna wykorzystaÊ podczas prezentowania teorii dotyczÈcej struktur organizacyjnych. Co wiÚcej, metafora komputera zwraca uwagÚ na „serce” caïego ukïadu, czyli procesor, który porównany zostaje do osoby przedsiÚbiorcy stojÈcego na czele organizacji. W tym aspekcie metafora komputera moĝe okazaÊ siÚ cenna z uwagi na moĝliwoĂÊ wykorzystania podczas zajÚÊ poĂwiÚconych tematyce przedsiÚbiorcy i jego roli w gospodarce. Na ogromnÈ rolÚ przedsiÚbiorcy w caïym procesie zwrócono takĝe uwagÚ w metaforze statku. Kapitan stojÈcy na czele zaïogi, czyli przedsiÚbiorca stojÈcy na czele organizacji, to obraz, który moĝna wykorzystaÊ, prezentujÈc studentom tematykÚ kompetencji przedsiÚbiorcy. Tematyka kompetencji przedsiÚbiorczych – cech osobowoĂci przedsiÚbiorców, motywów ich dziaïania czy teĝ wiedzy, jakÈ dysponujÈ – to waĝny komponent programu zajÚÊ przedsiÚbiorczoĂci. Doskonale ilustruje to metafora druĝyny, na której czele stoi trener, wytyczajÈcy cele i prowadzÈcy zawodników do ich osiÈgniÚcia. Z kolei przywoïanie innego obrazu przedsiÚbiorczoĂci jako zabiegu chirurgicznego moĝe byÊ cenne z uwagi na uwydatnienie jednej z podstawowych kompetencji przedsiÚbiorcy – wiedzy. Podobnie jak nieoceniona jest wiedza chirurga podczas przeprowadzania skomplikowanej operacji, tak teĝ wiedza przedsiÚbiorcy w procesie przedsiÚbiorczym odgrywa rolÚ kluczowÈ. DziÚki przedstawionej metaforze studenci mogÈ poznaÊ rolÚ wiedzy, która w ujÚciu S. Kwiatkowskiego jest metazasobem w budowaniu przewagi konkurencyjnej wspóïczesnych przedsiÚbiorstw (Kwiatkowski 2000). Jak wczeĂniej zauwaĝono, metafory pozwalajÈ studentom spojrzeÊ na zjawisko przedsiÚbiorczoĂci z róĝnych perspektyw, co pozwala im na gïÚbsze zrozumienie jej istoty. Ciekawy punkt widzenia zaprezentowano w metaforze przedsiÚbiorczoĂci jako spektaklu teatralnego. Spojrzenie na organivol. 10, nr 1 (36), t. 2, 2012 111 Magdalena Kubów zacjÚ z perspektywy klienta – obrazowo przedstawione jako oglÈdanie przez publicznoĂÊ spektaklu, w którym gïównÈ rolÚ gra przedsiÚbiorca – to cenny obraz, moĝliwy do wykorzystania w procesie nauczania przedsiÚbiorczoĂci, z uwagi na moĝliwoĂÊ analizowania dziaïalnoĂci organizacji z punktu widzenia jednego z kluczowych interesariuszy – klienta. PatrzÈc przez pryzmat szerokich moĝliwoĂci zastosowania w nauczaniu, kolejnym interesujÈcym przykïadem obrazu przedsiÚbiorczoĂci jest metafora latawca. W toku nauczania przedsiÚbiorczoĂci, omawiajÈc proces przedsiÚbiorczy, prezentowane sÈ studentom jego gïówne komponenty – szansa, zespóï i zasoby. Szansa, bÚdÈca fundamentalnym skïadnikiem owego procesu, jest waĝnym zagadnieniem, szczegóïowo omawianym na zajÚciach zb przedsiÚbiorczoĂci. IstotnÈ rolÚ stanowi w tym aspekcie prezentacja róĝnorodnych moĝliwoĂci identyfikowania szans na rynku. W takim ujÚciu, metafora latawca, w której uwypuklono istotÚ i znaczenie szansy, moĝe byÊ przydatna w procesie poznawania zjawiska przedsiÚbiorczoĂci przez studentów, z uwagi na moĝliwoĂÊ zrozumienia logiki dziaïania przedsiÚbiorcy, który dostrzegajÈc lub kreujÈc szansÚ przedsiÚbiorczÈ, podejmuje dziaïania w celu jej realizacji. Metafora ta stanowi barwnÈ wizualizacjÚ idei przedsiÚbiorczoĂci, jakÈ jest wïaĂnie – wedïug H. Stevensona – pogoñ za szansÈ. 7. Ograniczenia stosowania metafor w nauczaniu przedsiÚbiorczoĂci PrezentujÈc szereg zalet pïynÈcych z zastosowania metafor w nauczaniu przedsiÚbiorczoĂci, naleĝy jednoczeĂnie zasygnalizowaÊ pewne negatywne aspekty i zagroĝenia wynikajÈce z ich zastosowania. Istotnym ograniczeniem zaprezentowanych metafor przedsiÚbiorczoĂci jest fakt, iĝ poznanie za pomocÈ takich obrazów jest tylko czÚĂciowe. Wieloaspektowe zjawisko, jakim jest przedsiÚbiorczoĂÊ, nie jest moĝliwe do przedstawienia w peïni za pomocÈ jednej, wybranej metafory. Istotnym ograniczeniem stosowania metafor przedsiÚbiorczoĂci w nauczaniu jest takĝe to, ĝe ujawniajÈ one podobieñstwa miÚdzy róĝnymi przedmiotami, zjawiskami, nic nie mówiÈc o istniejÈcych róĝnicach. Na przykïad wykorzystujÈc metaforÚ latawca, zwracamy uwagÚ na istotÚ kluczowego elementu procesu przedsiÚbiorczego – szansy, ale pomijamy przy tym pozostaïe komponenty owego procesu – zespóï i zasoby. StosujÈc w nauczaniu metaforÚ komputera, skupiamy siÚ na osobie przedsiÚbiorcy, utoĝsamianego z procesorem, ale nie zwracamy uwagi na zaleĝnoĂÊ tegoĝ przedsiÚbiorcy ibjego organizacji od zmiennego otoczenia. W tym aspekcie istotnym ograniczeniem moĝe byÊ takĝe daleko idÈce uproszczenie obrazów. Metafory, uwypuklajÈc pewne aspekty dziaïalnoĂci gospodarczej, pozostaïe czyniÈ mniej waĝnymi. Niektóre metafory – jak na przykïad przedstawione metafory komputera czy latawca – uwypuklajÈ w sposób znaczÈcy wybrane elementy i aspekty przedsiÚbiorczoĂci, nie oddajÈc caïej zïoĝonoĂci zjawiska. 112 Problemy ZarzÈdzania Wykorzystanie metafor w nauczaniu przedsiÚbiorczoĂci Badania na temat nastawieñ studentów wobec przedsiÚbiorczoĂci i ich wyobraĝeñ zwiÈzanych z tym zjawiskiem byïy prowadzone w Polsce przez S. Kwiatkowskiego (Kwiatkowski 2002: 149). W ksiÈĝce pt. PrzedsiÚbiorczoĂÊ intelektualna autor prezentuje interesujÈce wyniki. W tym miejscu naleĝy wspomnieÊ o jeszcze jednym istotnym ograniczeniu pïynÈcym ze stosowania metafor, na które zwróciï on uwagÚ. Badania studentów, nie majÈcych jeszcze doĂwiadczeñ przedsiÚbiorczych, na temat ich wyobraĝeñ o przedsiÚbiorczoĂci i przedsiÚbiorcach majÈ pewne ograniczenie, bo dotyczÈ najczÚĂciej czegoĂ, co nie jest wïasne, osobiĂcie, przeĝyte i w dostatecznym stopniu przez studentów przemyĂlane (Kwiatkowski 2002: 149). Warto takĝe zauwaĝyÊ, za M. Jo Hatch, ĝe naduĝywanie metafor lub ograniczenie siÚ tylko do jednej, wybranej moĝe prowadziÊ do powstania nadmiernie symbolicznego wyobraĝenia, które nie przystaje do rzeczywistoĂci. Autorka podkreĂla, ĝe samodzielnie ĝadna z metafor nie zapewnia zrozumienia wystarczajÈcego do zbudowania na nim wiedzy o przedsiÚbiorstwie i specyfice jego funkcjonowania (Hatch 2002: 70). 8. Podsumowanie Ze wzrostu roli przedsiÚbiorczoĂci we wspóïczesnym Ăwiecie wynika koniecznoĂÊ edukacji w tym zakresie (Sobiecki 2010: 38). Na podstawie analizy dostÚpnej literatury moĝna wysunÈÊ wniosek, ĝe priorytetowym celem edukacji – w tym takĝe edukacji przedsiÚbiorczej – powinno byÊ ksztaïtowanie osobowoĂci, a nie tylko przekazywanie wiedzy i wyuczenie umiejÚtnoĂci narzÚdziowych. OsiÈganiu takiego celu mogÈ sïuĝyÊ zajÚcia przedsiÚbiorczoĂci, których celem jest m.in. ksztaïtowanie postaw przedsiÚbiorczych i kreatywnych. Cennym Ărodkiem moĝe byÊ zaĂ wykorzystanie w procesie nauczania metafor przedsiÚbiorczoĂci. OdnoszÈc wyniki badañ przeprowadzonych przez autorkÚ do przedstawionej w artykule teorii przedmiotu, naleĝy stwierdziÊ, ĝe metafory stosowane w nauczaniu przedsiÚbiorczoĂci sïuĝÈ ksztaïtowaniu wyobraěni przedsiÚbiorczej oraz pomagajÈ wprowadziÊ studentów w tematykÚ przedsiÚbiorczoĂci. Z uwagi na inspirujÈcÈ funkcjÚ metafory sÈ niezwykle pomocne w zrozumieniu istoty przedsiÚbiorczoĂci. PoszerzajÈ horyzonty studentów ib pozwalajÈ dostrzec rozmaite aspekty tego wielowymiarowego zjawiska. JednoczeĂnie przeprowadzone przez autorkÚ badania pozwoliïy wskazaÊ, ĝe zastosowanie porównania przedsiÚbiorczoĂci do róĝnych obiektów i zjawisk pozwala studentom na wnikniÚcie w naturÚ tego zjawiska ibzrozumienie fenomenu jego funkcjonowania. W literaturze przedmiotu niejednokrotnie podkreĂla siÚ, ĝe nie moĝna wskazaÊ jednej, uniwersalnej i najlepszej metody edukowania przyszïych przedsiÚbiorców (Klimek 2010: 47). Jednak w kontekĂcie nabywania umiejÚtnoĂci praktycznych, waĝnych dla studentów, wĂród których sÈ potencjalnie przyszli przedsiÚbiorcy, wykorzystanie metafor w procesie edukacji vol. 10, nr 1 (36), t. 2, 2012 113 Magdalena Kubów przedsiÚbiorczej wydaje siÚ Ărodkiem niezwykle cennym z uwagi na ksztaïtowanie wyobraěni mïodych ludzi, którzy analizujÈc zjawisko przedsiÚbiorczoĂci przez pryzmat obrazów i metafor, lepiej rozumiejÈ jego istotÚ i dziÚki temu mogÈ byÊ bardziej skïonni do rozwaĝenia zaïoĝenia wïasnej firmy wbprzyszïoĂci. Metafora w takim ujÚciu moĝe stanowiÊ ciekawÈ formÚ wprowadzenia do podstawowych zagadnieñ z przedsiÚbiorczoĂci. Co wiÚcej, metafory sÈ przejawem manifestu ludzkiej kreatywnoĂci (Nicholson i Anderson 2005: 156). Moĝna przypuszczaÊ, ĝe tworzenie wïasnych metafor przedsiÚbiorczoĂci przez studentów jest dobrym treningiem kreatywnoĂci, który moĝe oddziaïywaÊ na ich wyobraěniÚ przedsiÚbiorczÈ. Metafory przedsiÚbiorczoĂci mogÈ staÊ siÚ dla mïodego czïowieka inspiracjÈ do rozwaĝenia opcji podjÚcia w przyszïoĂci dziaïañ w obszarze przedsiÚbiorczoĂci. Warte uwagi byïoby podjÚcie bardziej szczegóïowych badañ w tym obszarze. Informacje o autorce Mgr Magdalena Kubów – Wydziaï ZarzÈdzania, Uniwersytet Warszawski. E-mail: [email protected]. Bibliografia Bïawat, F. 2003. PrzedsiÚbiorca w teorii przedsiÚbiorczoĂci i praktyce maïych firm, Gdañsk: Gdañskie Towarzystwo Naukowe. Cornelissen, J.P. 2006a. Metaphor and the dynamics of knowledge in organization theory: A case study of the organizational identity metaphor. Journal of Management Studies, nr 4 (43), s. 683–709. Cornelissen, J.P. 2006b. Making sense of theory construction: Metaphor and disciplined imagination. Organization Studies, nr 26, s. 1579–1597. Cornelissen, J.P. i M. Kafouros 2008. Metaphors and theory building in organization theory: What determines the impact of a metaphor on theory? British Journal of Management, nr 19, s. 365–379. Dodd, S.D. 2002. Metaphors and meaning. A grounded cultural model of us entrepreneurship. Journal of Business Venturing 17 s. 519–535. Etzkowitz, H. 2004. The evolution of the entrepreneurial university. International Journal of Technology and Globalisation, nr 1, s. 64–77. Gorman G., Hanlon D. i W. King1997. Some research perspectives on entrepreneurship education, enterprise education, and education for small business management: Abtenyear literature review. International Small Business Journal, nr 15, s. 56–77. Hatch, M. Jo 2002. Teoria organizacji, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Hill, R.C. i M. Levenhagen 1995. Metaphors and mental models: Sensemaking and sensegiving in innovation and entrepreneurial activities. Journal of Management, nrb 6b (21), s. 1057–1074. Hytti, O. i P. Kuopusjärvi 2004. Evaluating and Measuring Entrepreneurship and Enterprise Education: Methods: Tools and Practices, Turku: Small Business Institute, Business Research and Development Centre, Turku Schools of Economics and Business Administration. Johannisson, B., Landström, H. i J. Rosenberg 1998. University training for entrepreneurship – an action frame of reference. European Journal of Engineering Education, nr 23, s. 477–496. 114 Problemy ZarzÈdzania Wykorzystanie metafor w nauczaniu przedsiÚbiorczoĂci Kerr, C. 1983. The Uses of the University, London: Harvard University Press. Klimek, J. 2010. Dylematy edukacji przedsiÚbiorczoĂci – nauka czy praktyka? Kwartalnik Nauk o PrzedsiÚbiorstwie, nr 3, s. 40–47. Kostera, M. 1996. Postrmodernizm w zarzÈdzaniu, Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne. Kostera, M. 2003. Antropologia organizacji. Metodologia badañ terenowych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Kuratko, D.F. 2005. The Emergence of Entrepreneurship Education: Development, Trends, and Challenges. Entrepreneurship Theory and Practice, September. Kwiatkowski, S. 2001. Organizacja i przedsiÚbiorczoĂÊ w Ăwietle metafory mózgu. Prakseologia, nr 141, s. 441–452. Kwiatkowski, S. 2002. PrzedsiÚbiorczoĂÊ intelektualna, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Mawson, J. 2007. Research councils, universities and local government: Building bridges. Public Money and Management, nr 27, s. 265–272. Neck, H.M. i P.G. Greene 2011. Entrepreneurship Education: Known Worlds and New Frontiers. Journal of Small Business Management, nr 1 (49). Nelles, J. i T. Vorley 2008. Conceptualising the academy: Institutional development of and beyond the Third Mission. Higher Education Management and Policy, nr 20, s.b 109–126. Nelles, J. i T. Vorley 2010. Entrepreneurial architecture: A blueprint for entrepreneurial universities. Canadian Journal of Administrative Sciences, nr 186. NÚcka, E. 2003. Psychologia twórczoĂci, Gdañsk: Gdañskie Wydawnictwo Psychologiczne. Nicholson L i A.R. Anderson 2005. News and nuances of the entrepreneurial myth and metaphor: Linguistic games in entrepreneurial sense-making and sense-giving. Entrepreneurship Theory and Practice, March, s. 153–172. Piech, P. 2009. Wiedza i innowacje w rozwoju gospodarczym: w kierunku pomiaru i wspóïczesnej roli pañstwa, Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Wiedzy i Innowacji. Plaschka, G.R. i H.P. Welsch 1990. Emerging structures in entrepreneurship education: Curricular designs and strategies. Entrepreneurship Theory and Practice, nr 3 (14), s.b 55–71. Puchalski, J. 2008. Podstawy nauki o organizacji, Wrocïaw: Wydawnictwo Wyĝszej Szkoïy Ofierskiej Wojsk LÈdowych im. Tadeusza KoĂciuszki. Runco, M. 2004. Creativity. Annual Review of Psychology, nr 55, s. 657–687. Shane, S. 2004. Encouraging university entrepreneurship? The effect of the Bayh-Dole act on university patenting in the United States. Journal of Business Venturing, nrb19, s. 127–151. Sobiecki, R. 2010. Jak uczyÊ przedsiÚbiorców – na podstawie przedsiÚbiorczoĂci rodzinnej. Kwartalnik Nauk o PrzedsiÚbiorstwie, nr 3. Stasiakiewicz, M. 1999. TwórczoĂÊ i interakcja, Poznañ: Wydawnictwo Uniwersytetu Adama Mickiewicza. Szmidt, J.K. 2005. Psychopedagogika twórczoĂci, Kraków: Impuls. Vesper, K.H. i W.E. McMullen 1988. Entrepreneurship: Today courses, tomorrow degrees? Entrepreneurship Theory and Practice, nr 1 (13), s. 7–13. vol. 10, nr 1 (36), t. 2, 2012 115
