ey broszura 24_v15.indd

AUDYT
MSR 36
Test na utratę wartości:
zagadnienia praktyczne
SECTION
OR
CHAPTER TITLE
Ernst & Young to globalny lider usług audytowo-doradczych. 114 000 osób w 140 krajach przestrzega zasad uczciwości
i profesjonalizmu w pracy dla klientów. Świadczymy najwyższej jakości kompleksowe usługi w ramach naszych
najważniejszych kompetencji – audytu, rachunkowości, doradztwa podatkowego, biznesowego i transakcyjnego.
2
MSR 36 TEST
N A U T R AT Ę WA RT O Ś C I : Z A G A D N I E N I A P R A K T Y C Z N E
Wstęp
Informacje ogólne
MSR 36 Utrata wartości aktywów to zbiór zasad i procedur,
jakie jednostki muszą zastosować, aby zapewnić, że ich
aktywa są ujmowane w wartościach, które nie przekraczają
oczekiwanych korzyści, uzyskanych w wyniku użytkowania
lub sprzedaży tych aktywów.
Stosowanie MSR 36 nie jest proste. Łączą się z nim liczne
wyzwania, które wymagają dokonywania osądu i szacunków
– przy ocenie istnienia przesłanek wskazujących na utratę
wartości, określaniu ośrodków wypracowujących środki
pieniężne, czy też ustalaniu wartości odzyskiwalnej
składników aktywów.
Niniejsza publikacja porusza wybrane, najbardziej
skomplikowane zagadnienia związane ze stosowaniem MSR 36.
Dostarcza wskazówek w obszarach zidentyfikowanych jako
wspólne dla wielu podmiotów gospodarczych z różnych branż.
Do takich zagadnień należą:
n Identyfikowanie ośrodków wypracowujących środki pieniężne
(ang. cash generating units – CGU) w przypadku aktywów
innych niż wartość firmy. Jeżeli nie jest możliwe oszacowanie
wartości odzyskiwalnej pojedynczego składnika aktywów,
wówczas poddaje się go testowi na utratę wartości jako część
CGU, do którego przynależy. Identyfikacja CGU w znacznej
mierze wymaga indywidualnego osądu, zwłaszcza
jeśli chodzi o poziom, na którym należy grupować aktywa.
n Przypisywanie wartości firmy do CGU. Czasami błędnie
jest pojmowana kwestia rozróżnienia pomiędzy poziomem,
na jakim należy poddawać testowi na utratę wartości
możliwe do zidentyfikowania składniki aktywów
a poziomem, na jakim należy przeprowadzać testy na utratę
wartości wartości firmy. Częstokroć błędnie poddaje
się wartość firmy testowi podobnemu do wymaganego
dla „majątku wspólnego” (czyli na najniższym poziomie,
na jakim możliwe jest przypisanie składnika aktywów
w sposób uzasadniony i konsekwentny).
n Problemy z wyceną. MSR 36 wymaga, aby wartość
odzyskiwalną składnika aktywów lub CGU ustalać
jako wyższą z „wartości godziwej pomniejszonej o koszty
sprzedaży (ang. fair value less costs to sell – FVLCS)
składnika aktywów/ CGU” lub w „wartości użytkowej”
(ang. value in use – VIU). Zarówno w przypadku FVLCS,
jak i VIU wymagany jest szereg założeń oraz oszacowań.
Wyjątkowe trudności pojawiają się przy próbie odpowiedzi
na następujące pytania:
– jak często należy wyceniać wartość odzyskiwalną?
– czy zawsze określanie wartości odzyskiwalnej wymaga
obliczenia zarówno wartości godziwej pomniejszonej
o koszty sprzedaży, jak i wartości użytkowej?
– czy do oceny FVLCS można wykorzystywać metodę
zdyskontowanych przepływów pieniężnych?
– jakie rodzaje przyszłych przepływów pieniężnych należy
uwzględniać w wycenie wartości użytkowej?
– jaka w danym przypadku jest właściwa stopa dyskontowa?
– jak spełnić zawarty w MSR 36 wymóg wyceny wartości
użytkowej przy użyciu przepływów pieniężnych i stóp
dyskontowych przed opodatkowaniem?
– jaka jest rola „wartości końcowych” przy obliczaniu
wartości użytkowej?
– jak zapewnić, że porównywane ze sobą wartości –
odzyskiwalna i bilansowa – dotyczą tego samego składnika
aktywów lub ośrodka wypracowującego środki pieniężne?
– jaki jest możliwy wpływ rezerwy z tytułu odroczonego
podatku dochodowego na wielkość wartości firmy
ujmowanej przy połączeniu jednostek gospodarczych
oraz jej późniejszy wpływ na przeprowadzane testy
na utratę wartości takiej wartości firmy?
n Zależności pomiędzy MSR 36 a MSSF 5 Aktywa trwałe
przeznaczone do sprzedaży oraz działalność zaniechana.
Kolejność zastosowania tych dwóch standardów jest istotna
z punktu widzenia prezentacji wyników grupy do zbycia.
Może mieć również wpływ na moment ujęcia oraz wycenę
odpisu z tytułu utraty wartości zgodnie z MSR 36.
3
Identyfikowanie ośrodków wypracowujących
środki pieniężne w przypadku aktywów
innych niż wartość firmy
Jeżeli występują jakiekolwiek przesłanki
wskazujące na utratę wartości pojedynczego
składnika aktywów, MSR 36 wymaga
oszacowania jego wartości odzyskiwalnej,
o ile jest to możliwe. Jeżeli pojedynczy
składnik aktywów nie generuje wpływów
pieniężnych, które byłyby w znacznym
stopniu niezależne od wpływów pieniężnych
generowanych przez inne aktywa lub grupy
aktywów, wówczas nie będzie możliwe
oszacowanie jego wartości odzyskiwalnej.
W takiej sytuacji standard wymaga
zidentyfikowania ośrodka wypracowującego
środki pieniężne, do którego dany składnik
aktywów należy oraz poddania go testowi
na utratę wartości w ramach tego ośrodka.
Ośrodek wypracowujący środki pieniężne
danego składnika aktywów jest najmniejszym
możliwym do zidentyfikowania zespołem
aktywów, który wypracowuje wpływy pieniężne
w znacznym stopniu niezależne od wpływów
pieniężnych pochodzących z innych aktywów
lub innych zespołów aktywów.
W jakich okolicznościach należy poddawać testowi na utratę
wartości nie ośrodki wypracowujące środki pieniężne,
a pojedyncze składniki aktywów?
Pierwszym krokiem po przyjęciu przez jednostkę polityki
rachunkowości, zgodnej z MSR 36, w odniesieniu do sposobów
przeprowadzania testów na utratę wartości jest określenie
poziomów, na których jej identyfikowalne składniki aktywów
będą analizowane i poddawane testowi na utratę wartości. Należy
podjąć decyzję czy w kolejnych okresach sprawozdawczych
będzie się to odbywało na poziomie pojedynczego składnika
aktywów czy też ośrodka wypracowującego środki pieniężne
(CGU). Kolejnym krokiem jest stosowanie wymogów MSR 36
w odniesieniu do tak określonych poziomów przy ocenie
istnienia przesłanek wskazujących na potencjalną utratę
wartości, a jeśli takie wystąpią, przy oszacowywaniu wartości
4
MSR 36 TEST
odzyskiwalnej. Ośrodki wypracowujące środki pieniężne
pozostają w kolejnych okresach niezmienne, chyba że zmiana
jest uzasadniona (może tak być np. w przypadku, gdy jednostka
zmienia charakter produkcji lub kanały dystrybucyjne).
Co prawda standard jako punkt wyjścia przyjmuje, że pojedyncze
składniki aktywów powinny być poddawane testowi na utratę
wartości indywidualnie, często jednak oszacowanie ich
wartości odzyskiwalnej okazuje się niemożliwe. Wartość
odzyskiwalna jest wyższą spośród wartości użytkowej
i wartości godziwej pomniejszonej o koszty sprzedaży,
przy czym pierwsza jest uzyskiwana metodą zdyskontowanych
przepływów pieniężnych. Konieczność ustalenia, która
z tych kwot jest wyższa, może oznaczać, że jednostka będzie
musiała oszacować obie kwoty. Ponieważ jednak aktywa
wykorzystywane w działalności zazwyczaj generują wpływy
środków pieniężnych poprzez funkcjonowanie jako grupa
aktywów, często ustalenie wartości użytkowej pojedynczego
składnika aktywów jest niemożliwe. Oznacza to, że kiedy
wartość godziwa składnika aktywów pomniejszona o koszty
sprzedaży nie jest większa od jego wartości bilansowej, wówczas
taki składnik aktywów trzeba, ogólnie rzecz biorąc, poddać
testowi na utratę wartości w ramach CGU, do którego przynależy.
Jakie czynniki należy uwzględniać przy ustalaniu ośrodków
wypracowujących środki pieniężne?
Generalnie ośrodki wypracowujące środki pieniężne są
najmniejszymi, możliwymi do określenia zespołami aktywów
generującymi wpływy pieniężne, w znacznym stopniu
niezależne od wpływów pieniężnych pochodzących z innych
aktywów lub grup aktywów. Jednak określenie, co należy
rozumieć jako „w znacznym stopniu niezależne”, wymaga
dokonywania indywidualnego osądu. Jedynym wyznacznikiem,
czy grupa aktywów to CGU jest stwierdzenie czy stanowi
ona najmniejszy, dający się zidentyfikować zespół aktywów,
generujący w dużej mierze niezależne wpływy pieniężne.
Z praktycznego punktu widzenia identyfikacja ośrodków
wypracowujących środki pieniężne odbywa się w dwóch
etapach. Pierwszy polega na znalezieniu i zidentyfikowaniu
najmniejszego zespołu aktywów, dla którego możliwe jest
określenie strumienia wpływów pieniężnych. Zespoły te będą
stanowiły CGU, chyba że inne aktywa wpływają na generowane
N A U T R AT Ę WA RT O Ś C I : Z A G A D N I E N I A P R A K T Y C Z N E
przez nie wpływy pieniężne lub wręcz przeciwnie – wpływają
one na wpływy generowane przez inne aktywa. W drugim
etapie, jeżeli przepływy pieniężne wygenerowane przez grupę
aktywów nie są w znacznej mierze niezależne od wpływów
pieniężnych generowanych przez inne aktywa, do grupy
dodaje się te inne aktywa, tworząc w ten sposób najmniejszy
zbiór aktywów generujący w znacznej mierze niezależne
wpływy pieniężne. Podejście takie można określić jako
„od szczegółu do ogółu” (ang. „bottom-up”) w ustalaniu
ośrodków wypracowujących środki pieniężne.
Przykład
Firma wydaje 10 lokalnych gazet podmiejskich, każda
z nich pod innym tytułem, w czterech gminach dużej
metropolii. Cena, jaką zapłacono za zakupiony tytuł,
ujmowana jest jako składnik wartości niematerialnych.
Gazety dystrybuowane są wśród mieszkańców bezpłatnie.
Wszystkie przychody generowane przez każdą z gazet
pochodzą ze sprzedaży reklam. Analiza sprzedaży reklam
na rzecz reklamodawców wskazuje, że dla każdego tytułu:
– około 90% przychodów pochodzi ze sprzedaży „pakietów”
reklamowych obejmujących wszystkie gazety w danej gminie,
– około 6% przychodów pochodzi ze sprzedaży „pakietów”
reklamowych obejmujących wszystkie 10 gazet
wydawanych w całej metropolii,
– około 4% przychodów pochodzi ze sprzedaży reklam
pojawiających się tylko w jednej gazecie.
Jaki będzie ośrodek wypracowujący środki pieniężne
dla pojedynczego tytułu?
Analiza
Etap 1: Identyfikacja najmniejszej grupy aktywów, dla której
możliwe jest określenie strumienia wpływów pieniężnych.
Fakt, że możliwa jest proporcjonalna alokacja wpływów
pieniężnych przypisywanych do każdej gazety oznacza,
że każdy tytuł może stanowić najmniejszą grupę aktywów,
dla której określenie strumienia wpływów pieniężnych
jest możliwe.
Etap 2: Czy wpływy pieniężne generowane przez dany tytuł
są uzależnione od wpływów pieniężnych generowanych
przez inne tytuły lub wręcz odwrotnie, czy generowane przez
ten tytuł wpływy pieniężne determinują wpływy pieniężne
generowane przez inne tytuły?
Zważywszy, że około 96% wpływów pieniężnych pochodzi
z „pakietowej” sprzedaży reklam, obejmującej szereg
tytułów, wpływy pieniężne generowane przez pojedyncze
tytuły nie są w znaczącej mierze niezależne.
Stąd też poszczególne tytuły najprawdopodobniej należy
5
pogrupować tak, aby tworzyły one najmniejszy zbiór
aktywów generujący w znacznej mierze niezależne wpływy
pieniężne. Opierając się na tym, że około 90% wpływów
pieniężnych każdego tytułu pochodzi z „pakietowej”
sprzedaży reklam we wszystkich gazetach danej gminy,
można uznać za prawdopodobne, że tytuły dystrybuowane
w gminie stanowią CGU.
Czy sposób, w jaki jednostka jest zarządzana, a jej działalność
monitorowana wpływa na ustalenie CGU?
Przy identyfikacji CGU przydatne mogą okazać się informacje
dotyczące sposobu zarządzania i monitorowania działalności
jednostki (np. w rozbiciu na produkty lub poszczególne
lokalizacje). Jednak to, czy wpływy pieniężne wypracowywane
przez składnik aktywów lub grupę składników aktywów są
w znaczącym stopniu niezależne, zazwyczaj nie jest
uzależnione od tego, w jaki sposób jednostka jest zarządzana,
a jej działalność monitorowana. CGU stanowi najmniejszą
grupę aktywów generującą w znacznej mierze niezależne
wpływy pieniężne. Zależą one od tego, w jaki sposób
6
MSR 36 TEST
rzeczywiście działają te aktywa, nie zaś od tego, w jaki sposób
kierownictwo zamierza nimi zarządzać.
Przykład
Pewna spółka posiada sieć sklepów detalicznych
zlokalizowanych w jednym kraju. Model biznesowy jest
silnie zintegrowany, a większość decyzji prowadzących
do generowania przychodów (takich jak decyzje dotyczące
inwestycji i monitorowania wyników działalności) jest
podejmowana centralnie przez komitet wykonawczy
jednostki. Tylko niektóre decyzje (np. asortymentowe
i marketingowe) delegowane są na poziom regionów lub
sklepów. Większość działań, np. w zakresie zaopatrzenia,
jest scentralizowana. Kierownictwo zarządza działalnością
przedsiębiorstwa według podziału regionalnego.
Sklepy zwykle kupowano i sprzedawano w pakietach
posiadających wspólne cechy ekonomiczne – podobną
powierzchnię lub lokalizację (np. centra handlowe,
jedno miasto czy jeden region). Wyjątkowo sprzedawano
lub zamykano pojedynczy sklep.
N A U T R AT Ę WA RT O Ś C I : Z A G A D N I E N I A P R A K T Y C Z N E
Analiza
Kluczowym czynnikiem w procesie identyfikacji CGU
jest poziom, na którym generowane są w znacznej mierze
niezależnie wpływy pieniężne, a nie sposób organizacji czy
też monitorowania działalności jednostki. Fakt centralnego
zarządzania działalnością i kosztami nie wpływa na źródło
i niezależność wpływów pieniężnych. Wzajemne zależności
wydatków pieniężnych raczej nie będą miały znaczenia
z punktu widzenia określania CGU.
Podstawowym zagadnieniem przy ustalaniu, czy CGU
powinny być określane na poziomie poszczególnego
sklepu (nie zaś grupy sklepów) jest to, czy w przypadku
zamknięcia określonego sklepu, jego klienci przeniosą
się do innego sklepu jednostki. Czyli zamknięcie sklepu
nie spowoduje utraty klientów. Jeżeli natomiast klienci
nie przeszliby do innego sklepu firmy, oznaczałoby to,
że poszczególne sklepy stanowią oddzielne CGU.
Przy określaniu CGU zawsze konieczne jest uwzględnianie
konkretnej sytuacji danej firmy.
Czy istnienie aktywnego rynku na produkty wytwarzane
przy pomocy grupy aktywów prowadzi do określenia danej
grupy aktywów jako CGU?
Fakt istnienia aktywnego rynku na produkty wytwarzane
przy pomocy danego składnika aktywów lub grupy aktywów
ma istotne znaczenie w procesie identyfikacji CGU. Standard
wymaga, aby w sytuacji istnienia aktywnego rynku traktować
te aktywa jako CGU, nawet w przypadku, gdy część lub
całość produkcji jest zużywana na wewnętrzne potrzeby
jednostki. Argumentem za przyjęciem takiego rozwiązania
jest to, że istnienie aktywnego rynku oznacza możliwość
generowania przez składnik aktywów lub CGU przepływów
pieniężnych w znacznym stopniu niezależnych od pozostałej
działalności, poprzez realizację ich sprzedaży na tym rynku.
Przykład
Pionowo zintegrowane przedsiębiorstwo z siedzibą w Australii
wytwarza półprodukt, który całkowicie zużywa na swoje
wewnętrzne potrzeby – do produkcji produktu końcowego.
Jednocześnie w Australii nie istnieje aktywny rynek na ten
półprodukt. Ponadto przedsiębiorstwo posiada w Australii
tylko jednego konkurenta, również zintegrowanego pionowo
i wykorzystującego taki półprodukt na swoje wewnętrzne
potrzeby. Obie spółki są i zawsze były wysokodochodowe,
jeśli spojrzeć na całość ich pionowo zintegrowanych procesów
produkcyjnych, aż do produktu w fazie końcowej.
Na wytwarzany przez nie półprodukt istnieje jednak aktywny
rynek w Chinach. Jednak cena, po jakiej mógłby być on
tam sprzedany jest tak niska, że spółka w Australii, której
działalność polegałaby wyłącznie na sprzedaży tego
półproduktu do Chin, nigdy nie osiągnęłaby zysku. Innymi
słowy, ceny możliwe do uzyskania w Chinach za taki
półprodukt nigdy nie doprowadziłyby do podjęcia przez firmę
decyzji o rozpoczęciu działalności produkcyjnej
w Australii, tylko po to, by sprzedawać ów półprodukt
w Chinach. Co nie przeszkadza australijskim spółkom
od czasu do czasu sprzedawać niewielkie nadwyżki
swoich półproduktów w Chinach, zamiast udostępniać
je swojemu konkurentowi w Australii.
Analiza
Standard wymaga, aby w sytuacji, gdy istnieje aktywny
rynek na produkty wytwarzane przy pomocy składnika
aktywów lub grupy aktywów, traktować jako CGU, nawet
w przypadku, gdy część lub całość tej produkcji zużywana
jest na potrzeby wewnętrzne. Wymóg ten z jednej strony
ma zapewnić realizację zasady, aby CGU identyfikowane
były na możliwie najniższym poziomie, z drugiej zaś
ma uniemożliwić jednostkom unikania odpisów z tytułu
utraty wartości poprzez stosowanie wewnętrznych cen
transferowych na poziomie odbiegającym od rynkowego.
W świetle powyższych reguł istnienie aktywnego rynku
na półprodukt w Chinach mogłoby pozornie sugerować,
że część działalności służąca produkcji tego półproduktu
powinna zostać potraktowana jako oddzielny ośrodek
wypracowujący środki pieniężne.
Z drugiej jednak strony fakt istnienia gdzieś na świecie
aktywnego rynku na określony półprodukt nie oznacza,
że składnik aktywów lub CGU mógłby faktycznie generować
wpływy pieniężne w sposób niezależny od pozostałej
działalności przedsiębiorstwa, poprzez realizację sprzedaży
na tymże rynku. Jeżeli sprzedaż produktu pośredniego na
aktywnym rynku innego kraju stanowi w rzeczywistości
wyłącznie działanie incydentalne (czyli wynika z chęci
uzyskania jakichkolwiek wpływów z nadwyżki półproduktu,
który w innym przypadku zostałby wyrzucony), właściwym
może okazać się nie uznawanie tego rynku za aktywny
rynek dla produktu pośredniego z punktu widzenia MSR 36.
Spółka musi mieć bowiem jakiekolwiek, realistyczne
podstawy uzasadniające możliwość realizacji sprzedaży
na aktywnym rynku bez groźby bankructwa.
Jeżeli dany rynek nie zostanie uznany za rynek aktywny
z punktu widzenia MSR 36, wówczas aktywa/działalność
zaangażowane w wytwarzanie półproduktu nie będą
traktowane jako CGU.
7
Przypisywanie wartości firmy
do ośrodków wypracowujących
środki pieniężne
Ze swej natury wartość firmy nie może
samodzielnie generować wpływów pieniężnych,
ale często przyczynia się do wypracowania
wpływów pieniężnych przez szereg CGU.
Dlatego też przeprowadzając test na utratę
wartości wartości firmy trzeba przypisać
ją do konkretnego CGU lub grup CGU.
Powinny być to te CGU lub grupy CGU,
które zgodnie z oczekiwaniami mają odnieść
korzyści z synergii uzyskanej w wyniku
połączenia jednostek gospodarczych, którego
efektem było powstanie wartości firmy.
Wartość firmy należy przyporządkowywać
i poddawać testom na utratę wartości
na najniższym poziomie, na jakim jest ona
monitorowa w jednostce na wewnętrzne
potrzeby kierownictwa. Poziomem tym mogą
być pojedyncze CGU lub ich grupy, pod
warunkiem że grupa CGU nie jest większa
niż „segment działalności” w rozumieniu
MSR 14 Sprawozdawczość dotycząca
segmentów działalności*.
Czy sposób przyporządkowania wartości firmy do CGU
jest związany z tym jak przeprowadza się testy na utratę
wartości poszczególnych składników aktywów?
Aktywa (oraz „majątek wspólny”) inne niż wartość firmy
poddawane są testom na utratę wartości na poziomie
pojedynczych składników aktywów lub też jako część
najmniejszej grupy aktywów, generującej wpływy pieniężne
w znacznej mierze niezależne od innych składników aktywów
lub grup aktywów (tj. w ramach jednego ośrodka
wypracowującego środki pieniężne).
Z drugiej strony, MSR 36 wymaga, aby dla potrzeb
przeprowadzania testów na utratę wartości wartości firmy,
przyporządkowywać ją do najniższego poziomu w jednostce,
* Od 1 stycznia 2009 r. będzie to odpowiednio odnosić się do MSSF 8
„Segmenty operacyjne”. W Unii Europejskiej będzie on obowiązywał od momentu
jego zatwierdzenia i ogłoszenia w dzienniku urzędowym UE.
8
MSR 36 TEST
na jakim jest ona monitorowana na wewnętrzne potrzeby
zarządcze. W zależności od tego, w jaki sposób kierownictwo
monitoruje swoją inwestycję w wartość firmy, może to być
poziom pojedynczego CGU lub poziom wyżej – grupa CGU.
Jedynym warunkiem jest to, że agregacja taka nie może
obejmować obszaru większego niż segment.
Oznacza to, że jeżeli kierownictwo jednostki monitoruje
swoją inwestycję w wartość firmy przynajmniej na poziomie
segmentu, ponowne rozważanie jej przyporządkowania
byłoby tylko stratą czasu i nie musi to być przeprowadzane.
Przykład
Jednostka posiadająca i prowadząca sieć sklepów
detalicznych w całej Europie nabywa, w wyniku połączenia
jednostek gospodarczych, nową sieć detaliczną, składającą
się z 20 sklepów. W wyniku połączenia zostaje
nabyta wartość firmy o znaczącej wartości. Osiem z tych
sklepów zlokalizowanych jest we Francji, osiem w Wielkiej
Brytanii, zaś cztery w Hiszpanii. Jednostka dochodzi
do wniosku, że każdy sklep jest oddzielnym CGU, zaś
wartość firmy, powstałą w wyniku połączenia, można
przyporządkować w sposób obiektywny do każdego
sklepu. Podstawowym wzorem sprawozdawczości
stosowanym do segmentów jednostki jest segment
geograficzny, przy czym każdy kraj, w którym jednostka
prowadzi działalność, stanowi oddzielny segment.
Analiza
To, że jednostka mogłaby przyporządkowywać wartość
firmy w sposób obiektywny do każdego ze sklepów,
nie ma znaczenia dla określenia poziomu, na którym
wartość firmy powinna być poddawana testom na utratę
wartości. Ważny jest poziom, na którym kierownictwo
faktycznie monitoruje nabytą wartość firmy.
Jeżeli kierownictwo monitoruje inwestycję w nabytą
wartość firmy na poziomie segmentu, wówczas wartość
firmy alokowana do ośmiu sklepów we Francji zostałaby
zsumowana z wszelkimi, innymi kwotami wartości firmy,
ujętymi wcześniej w związku z segmentem francuskim.
W ten sposób zostałaby obliczona łączna wartość wartości
firmy przypisana do segmentu i poddana testowi
N A U T R AT Ę WA RT O Ś C I : Z A G A D N I E N I A P R A K T Y C Z N E
na utratę wartości poprzez odniesienie do wartości
odzyskiwalnej grupy sklepów w tym segmencie. Podobnie
testowi na utratę wartości byłaby poddawana wartość firmy
dotycząca ośmiu sklepów w Wielkiej Brytanii
i czterech w Hiszpanii. Z drugiej strony, jeżeli kierownictwo
zamierza monitorować swoją inwestycję w nabytą wartość
firmy na poziomie nabytego przedsięwzięcia (czyli poprzez
odniesienie jej do wszystkich 20 sklepów łącznie), wymóg
MSR 36, dotyczący przyporządkowywania wartości firmy
przynajmniej na poziomie segmentu, ma w tym przypadku
decydujące znaczenie. W takiej sytuacji konieczne byłoby
odrębne przeprowadzanie testów na utratę wartości sklepów
we Francji, Wielkiej Brytanii i Hiszpanii.
Czy działania kierownictwa jednostki zależnej „ograniczają
swobodę” grupy kapitałowej przy określaniu poziomu, na jakim
grupa poddaje wartość firmy testom na utratę wartości?
Jak zaznaczono wcześniej, MSR 36 wymaga, aby dla potrzeb
przeprowadzania testów na utratę wartości wartości firmy,
przyporządkowywać ją do najniższego poziomu, na jakim jest ona
monitorowana na wewnętrzne potrzeby zarządcze. Gdy jednostka
zależna dokonuje przejęć i ujmuje wartość firmy we własnym
sprawozdaniu finansowym, to poziom, na którym jej kierownictwo
monitoruje wartość firmy może być inny niż poziom, na którym jest
ona monitorowana przez kierownictwo jednostki dominującej lub
grupy kapitałowej. Jeżeli taka różnica występuje, a kierownictwo
jednostki zależnej monitoruje wartość firmy na niższym poziomie,
to kluczową kwestią do ustalenia jest, czy ten niższy poziom
powinien, z punktu widzenia grupy, być postrzegany jako „najniższy
poziom, na którym wartość firmy monitorowana jest na wewnętrzne
potrzeby zarządcze”. Innymi słowy, czy grupa, w wyniku działań
kierownictwa jednostki zależnej, jest „ograniczona” w wyborze
poziomu, na jakim przeprowadzane są testy na utratę wartości wartości
firmy nabytej przez jednostkę zależną do tegoż niższego poziomu?
Przykład
Jednostka dominująca nabyła 100% udziałów w spółce
prowadzącej autonomiczną działalność i sporządzającej
swoje sprawozdanie finansowe zgodne z MSSF.
Jednostka zależna nabyła różne przedsięwzięcia zarówno
9
przed dołączeniem do grupy kapitałowej, jak i po nim.
W wyniku połączeń jednostek gospodarczych rozpoznane
zostały znaczne kwoty wartości firmy.
Kierownictwo jednostki zależnej monitoruje nabytą
wartość firmy na poziomie poszczególnych segmentów
działalności. Ale kierownictwo jednostki dominującej/grupy
kapitałowej monitoruje nabytą wartość firmy na poziomie
segmentów działalności grupy, który jest poziomem
wyższym. Działalność jednostki zależnej stanowi część
składową dwóch spośród sześciu segmentów działalności
grupy kapitałowej.
Analiza
Wartość firmy jednostki zależnej obejmuje wartość powstałą
w wyniku połączeń, które częściowo miały miejsce przed,
a częściowo po tym, jak jednostka zależna stała się częścią
grupy kapitałowej. Z drugiej strony, wartość firmy
ujmowana przez grupę kapitałową obejmuje:
– wartość firmy nabytą przez jednostkę dominującą
w wyniku kupna jednostki zależnej ( nabyta i ujmowana
przez jednostkę zależną wartość firmy oraz wewnętrznie
wytworzona przez jednostkę zależną i w konsekwencji
przez nią nieujmowana wartość firmy),
– wartość firmy nabytą przez jednostkę zależną
po dołączeniu do grupy kapitałowej,
– wartość firmy nabywaną przez jednostkę dominującą
w ramach innych połączeń jednostek gospodarczych
(wartość firmy związaną z innymi jednostkami zależnymi
i przedsięwzięciami tworzącymi grupę kapitałową).
Wartość firmy powstała w wyniku nabycia jednostki zależnej,
ujmowana przez jednostkę dominującą w skonsolidowanym
sprawozdaniu finansowym jest odmienna od wartości
firmy ujmowanej przez jednostkę zależną (która wiąże
się tylko z nabyciami dokonywanymi przez jednostkę
zależną i była wyceniana na dzień dokonania nabycia).
W takiej sytuacji działania kierownictwa jednostki zależnej,
związane z decyzją o tym, na jakim poziomie poddaje
on wartość firmy testowi na utratę wartości, nie powodują,
że grupa kapitałowa zmuszona będzie do testowania
wartości firmy na tym samym poziomie w swoim
skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym.
Zamiast tego grupa powinna poddawać wartość firmy
testowi na utratę wartości na poziomie, na jakim
kierownictwo jednostki dominującej/grupy monitoruje
swoje inwestycje w wartość firmy. W tym konkretnym
przypadku – powinno się to odbywać na poziomie
segmentu działalności grupy kapitałowej.
10
MSR 36 TEST
N A U T R AT Ę WA RT O Ś C I : Z A G A D N I E N I A P R A K T Y C Z N E
Problemy z wyceną w MSR 36
MSR 36 wymaga, aby odzyskiwalną wartość
składnika aktywów lub CGU wyceniać jako
wartość godziwą pomniejszoną o koszty
sprzedaży składnika aktywów/CGU – czyli
jako FVLCS lub jako VIU, w zależności
od tego, która z nich jest wyższa.
Wartość godziwa pomniejszona o koszty
sprzedaży jest kwotą możliwą do uzyskania
ze sprzedaży składnika aktywów/CGU
na warunkach rynkowych pomiędzy
zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi
stronami transakcji.
Obliczenie wartości użytkowej składnika
aktywów lub CGU wymaga oszacowania
przewidywanych wpływów i wydatków
pieniężnych wynikających z dalszego
użytkowania składnika aktywów/CGU,
z wyłączeniem szacunkowych wpływów
i wydatków pieniężnych wynikających
z przyszłych zmian restrukturyzacyjnych
lub ulepszeń funkcjonowania składnika
aktywów. Kwota ta obejmuje także ewentualne
przepływy pieniężne związane z ostatecznym
zbyciem składnika aktywów/CGU. Przepływy
pieniężne dyskontuje się do wartości bieżącej,
przy użyciu stopy dyskontowej przed
opodatkowaniem, uwzględniającej bieżące
oceny rynkowe dotyczące wartości pieniądza
w czasie oraz ryzyko związane z konkretnym
składnikiem aktywów/CGU. Jeśli stopa
dyskontowa właściwa dla danego składnika
aktywów nie jest dostępna na rynku,
jednostka gospodarcza stosuje rozwiązania
zastępcze do jej oszacowania.
Wycena wartości odzyskiwalnej składnika
aktywów lub CGU wiąże się z wieloma
problemami, a standard niestety nie zawiera
zbyt wielu wskazówek.
Kiedy wymagane jest ustalenie
wartości odzyskiwalnej?
Wartość odzyskiwalną składnika aktywów lub CGU ustala
się i porównuje z wartością bilansową tylko wówczas, gdy:
– wystąpiły przesłanki wskazujące, że składnik aktywów
lub CGU mógł utracić wartość. Standard wymaga, aby
jednostki na każdy dzień sprawozdawczy dokonywały
oceny, czy istnieją jakiekolwiek przesłanki wskazujące
na potencjalną utratę wartości;
– składnik aktywów jest wartością niematerialną
o nieokreślonym okresie użytkowania lub CGU zawiera taki
składnik. Dotyczy to również wartości niematerialnych, które
nie są jeszcze oddane do użytkowania. W takiej sytuacji
wartość odzyskiwalna składnika aktywów/CGU musi zostać
określona i porównana z jego wartością bilansową przynajmniej
raz do roku oraz zawsze, gdy wystąpią przesłanki wskazujące
na potencjalną utratę wartości. MSR 36 zezwala, aby coroczny
test na utratę wartości został przeprowadzony w dowolnym
terminie w ciągu roku, pod warunkiem, że każdego roku
jest on robiony w tym samym okresie. Różne składniki
wartości niematerialnych lub ośrodki wypracowujące środki
pieniężne zawierające wartości niematerialne mogą być
poddawane testom na utratę wartości w różnych terminach.
– wartość bilansowa pojedynczego CGU lub grupy CGU
zawiera wartość firmy nabytą w wyniku wcześniejszego
połączenia jednostek gospodarczych. CGU lub ich grupę
należy poddawać testowi przynajmniej raz do roku.
Podobnie jak w przypadku wartości niematerialnych, MSR 36
zezwala, aby coroczny test na utratę wartości został
przeprowadzony w dowolnym terminie roku, pod warunkiem,
że zawsze jest robiony w tym samym okresie. Poszczególne
CGU lub ich grupy, do których została przypisana wartość
firmy, mogą być poddawane testom na utratę wartości
w różnych terminach.
MSR 36 zawiera listę przesłanek pochodzących z zewnętrznych
i wewnętrznych źródeł informacji, które mogą świadczyć
o możliwości utraty wartości aktywów i muszą być rozważone
jako minimum. Wszelkie inne przesłanki potencjalnej utraty
wartości zidentyfikowane przez jednostkę również powinny
być rozważone.
Do przesłanek wskazujących na utratę wartości, zawartych
w MSR 36, należą m.in. znaczące zmiany o charakterze
11
technologicznym, rynkowym lub prawnym, wywierające
niekorzystny wpływ na działalność jednostki, a także wzrost
rynkowych stóp procentowych lub innych rynkowych
stóp zwrotu z inwestycji, które mogą mieć wpływ na stopę
dyskontową stosowaną do wyliczenia wartości odzyskiwalnej
składnika aktywów lub CGU i w konsekwencji mogą
prowadzić do istotnego obniżenia ich wartości odzyskiwalnej.
Jeżeli jest ona niedostępna, wówczas:
n Wartość godziwa pomniejszona o koszty sprzedaży jest
oparta na możliwie najlepszych i najbardziej wiarygodnych
informacjach uwzględniających kwotę, jaką jednostka
mogłaby uzyskać sprzedając składnik aktywów lub CGU
w transakcji zawartej na warunkach rynkowych pomiędzy
zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi stronami.
W jaki sposób wyceniana jest
wartość odzyskiwalna?
Określając tę kwotę, jednostka jest zobowiązana
do uwzględnienia „wyników niedawnych transakcji, których
przedmiotem były podobne składniki aktywów w tym samym
sektorze gospodarki”. Naszym zdaniem, aby takie „niedawne
transakcje” mogły mieć zastosowanie, muszą spełniać
następujące warunki:
– powinny odbywać się w tym samym sektorze gospodarki
(branży), chyba że jest to uniwersalny składnik aktywów,
a na jego wartość godziwą nie miałaby wpływu branża,
w której nabywca prowadzi swą działalność.
– konieczne jest wykazanie, że składnik aktywów
jest zasadniczo tożsamy pod względem rodzaju i stanu.
– otoczenie ekonomiczne jednostki musi być podobne
do otoczenia, w jakim miały miejsce poprzednie
transakcje sprzedaży (czyli od momentu zawarcia
niedawnej transakcji branej jako podstawa nie miały
miejsca żadne okoliczności wpływające na wartość
składnika aktywów).
Według MSR 36, wartość odzyskiwalną składnika aktywów
lub CGU ustala się jako wartość godziwą pomniejszoną
o koszty sprzedaży lub jako wartość użytkową, w zależności
od tego, która z nich jest wyższa.
Czy istnieje wymóg obliczania wartości odzyskiwalnej
przy użyciu zarówno wartości godziwej pomniejszonej
o koszty sprzedaży, jak i wartości użytkowej?
MSR 36 stwierdza, że jeśli którakolwiek z tych wartości jest
wyższa od wartości bilansowej składnika aktywów lub CGU,
wówczas składnik aktywów nie ulega utracie wartości
i nie występuje konieczność szacowania drugiej z tych kwot.
O ile jednak informacje potrzebne do wyliczenia wartości
użytkowej zawsze powinny być dostępne, to w odniesieniu
do wartości godziwej pomniejszonej o koszty sprzedaży,
zasada ta nie zawsze musi się sprawdzać. Jeżeli chcąc
przeprowadzić testy na utratę wartości nie jest możliwe
ustalenie wartości godziwej pomniejszonej o koszty
sprzedaży w sposób wystarczająco wiarygodny, wówczas
wartość odzyskiwalną składnika aktywów lub CGU
należy oprzeć na wartości użytkowej.
Wartość godziwa pomniejszona
o koszty sprzedaży
MSR 36 wyznacza następującą hierarchię informacji
potwierdzających wartość godziwą pomniejszoną o koszty
sprzedaży:
n Cena uzyskana w wiążącej umowie sprzedaży. Jej dostępność
będzie się prawdopodobnie sprowadzać do sytuacji, w której
składnik aktywów już jest klasyfikowany jako przeznaczony
do sprzedaży. Decyzja o sprzedaży składnika aktywów
stanowi przesłankę utraty wartości.
Jeżeli jest ona niedostępna, wówczas:
n Cena rynkowa określona jest poprzez odniesienie
do aktywnego rynku.
12
MSR 36 TEST
Byłoby rzeczą nietypową, gdyby udało się w sposób
wiarygodny oszacować wartość godziwą pomniejszoną
o koszty sprzedaży na podstawie jednej transakcji rynkowej.
MSR 36 zezwala jednak na oszacowanie wartości godziwej
składnika aktywów, dla którego nie istnieje aktywny rynek,
przy zastosowaniu technik wyceny. Znacznie bardziej
prawdopodobna będzie więc sytuacja, w której niedawna
transakcja będzie stanowić jeden z czynników uwzględnianych
przy obliczaniu wartości godziwej pomniejszonej o koszty
sprzedaży. Oznaczałoby to jej wykorzystanie wspólnie
z wartościami szacowanymi przy zastosowaniu technik
wyceny, o których mowa poniżej.
Czy w świetle opisanych w standardzie metod określania
wartości godziwej pomniejszonej o koszty sprzedaży,
możliwe jest zastosowanie modelu zdyskontowanych
przepływów pieniężnych (ang. Discounted Cash Flow
– DCF) do określania wartości godziwej?
Załóżmy, że nie mamy do czynienia z wiążącą umową
sprzedaży. Nie ma też aktywnego rynku, ani przeprowadzonych
niedawno transakcji, których przedmiotem były podobne
N A U T R AT Ę WA RT O Ś C I : Z A G A D N I E N I A P R A K T Y C Z N E
składniki aktywów lub CGU. Wtedy kluczową kwestią
do rozwiązania jest sprawdzenie czy standard zezwala
na ustalenie wartości godziwej składnika aktywów
lub CGU, pomniejszonej o koszty sprzedaży, przy użyciu
takich technik wyceny jak metody oparte
na zdyskontowanych przepływach pieniężnych.
Metody te można stosować tylko wówczas, gdy dają
wiarygodne oszacowanie kwot możliwych do uzyskania
ze sprzedaży składnika aktywów lub CGU w ramach
transakcji przeprowadzonej na warunkach rynkowych pomiędzy
zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi stronami.
Do wyceny wartości godziwej pomniejszonej o koszty
sprzedaży można je wykorzystać tylko jeśli odzwierciedlają
powszechną praktykę w zakresie wyceny, stosowaną
w sektorze gospodarki, w którym funkcjonuje składnik
aktywów lub CGU. Przepływy pieniężne uwzględniane
przy zastosowaniu tej metody powinny obejmować jedynie
te przepływy, które uczestnicy rynku braliby pod uwagę
przy określaniu wartości godziwej. Dotyczy to zarówno typu
przepływów pieniężnych (np. przyszłe nakłady inwestycyjne),
jak i szacunkowej kwoty tych przepływów.
Na przykład przepływy pieniężne netto wynikające
z przyszłych nakładów inwestycyjnych byłyby uwzględniane
tylko wówczas, gdyby inni uczestnicy rynku brali je pod
uwagę przy ocenie składnika aktywów lub CGU. Błędne
natomiast byłoby uwzględnianie założeń dotyczących
przepływów pieniężnych lub korzyści ze składnika aktywów/
CGU, które nie byłyby osiągalne dla typowego uczestnika
rynku. Podobnie gdyby rozważał je przy obliczaniu kwoty,
za jaką byłby skłonny nabyć składnik aktywów lub CGU.
Jeżeli nie jest możliwe uzyskanie wiarygodnych dowodów
dotyczących założeń i technik, jakie zastosowaliby uczestnicy
rynku, wówczas trudno jest stwierdzić, że można
wystarczająco wiarygodnie oszacować wartość godziwą
pomniejszoną o koszty sprzedaży dla potrzeb testów
na utratę wartości. W takiej sytuacji odzyskiwalna wartość
składnika aktywów lub CGU będzie ustalana na podstawie
jego wartości użytkowej.
Wartość użytkowa
Mimo iż wymogi MSR 36, dotyczące ustalania wartości
użytkowej, są dość szczegółowe, to jednak ich stosowanie
w zakresie wyceny powoduje szereg wątpliwości.
MSR 36 wymaga, aby wartość użytkową ustalać w wartości
netto bieżących przyszłych przepływów pieniężnych, jakie
13
jednostka zamierza uzyskać ze składnika aktywów lub CGU
w jego obecnym stanie, przez pozostały okres jego użytkowania.
Tak więc nie uwzględnia planów kierownictwa dotyczących
poprawy funkcjonowania składnika aktywów lub CGU.
Takie wyceny, oparte na zdyskontowanych przepływach
pieniężnych, przeprowadza się zwykle po uwzględnieniu
przepływów z tytułu podatków. MSR 36 wymaga jednak,
aby oszacowania wartości użytkowej dokonywać przed
opodatkowaniem, czyli z zastosowaniem przepływów
pieniężnych oraz stopy dyskontowej, które nie zawierają
przepływów z tytułu podatków.
Przepływy pieniężne
Jakie rodzaje przepływów pieniężnych należy uwzględniać
w ramach prognozy przepływów pieniężnych?
Dokonując wyceny należy stosować prognozowane
przepływy pieniężne z działalności operacyjnej.
MSR 36 stwierdza wyraźnie, że spośród szacunków przyszłych
przepływów pieniężnych należy wyłączyć następujące pozycje:
14
MSR 36 TEST
n wpływy i wypływy pieniężne pochodzące z działalności
finansowej, takie jak: inwestycje i dezinwestycje
o charakterze kapitałowym, gdyż są one uwzględnione
w zastosowanej stopie dyskontowej,
n kwoty otrzymane i zapłacone z tytułu podatku
dochodowego – wycena jest dokonywana w ujęciu przed
opodatkowaniem,
n wpływy lub wypływy pieniężne, jakich pojawienia
oczekuje się w związku z przyszłą restrukturyzacją,
do której jednostka jeszcze się nie zobowiązała lub
w związku z polepszeniem uzyskiwanych wyników,
czy też zwiększenia wydajności składnika aktywów.
Stopa dyskontowa
Czy średni, ważony koszt kapitału danej jednostki może
być zastosowany jako stopa dyskontowa?
Niekoniecznie. MSR 36 wymaga, aby stopa dyskontowa:
n odzwierciedlała rynkową ocenę ryzyk wiążących się
z danym składnikiem aktywów lub CGU,
N A U T R AT Ę WA RT O Ś C I : Z A G A D N I E N I A P R A K T Y C Z N E
n była niezależna od struktury kapitałowej jednostki lub jej
sposobu finansowania danego składnika aktywów/CGU.
Jeżeli nie można uzyskać z rynku stopy procentowej, która
odnosiłaby się specyficznie do danego składnika aktywów
lub CGU, a zwykle mamy do czynienia właśnie z taką sytuacją,
za punkt wyjścia można przyjąć średni ważony koszt kapitału
(ang. Weighted Average Cost of Capital – WACC) jednostki
lub jej krańcową stopę procentową finansowania.W każdym
przypadku, jednostka musi rozważyć, czy WACC lub krańcowa
stopa procentowa finansowania nie powinny zostać skorygowane,
aby uwzględniały określone ryzyka związane z danym
składnikiem aktywów lub CGU. Oczywiście chodzi o ryzyka
inne niż te, które dotyczą spółki jako całości. Jeżeli rynek oceniłby,
że przepływy pieniężne ze składnika aktywów lub CGU są
obarczone większym lub mniejszym ryzykiem niż ryzyko danej
jednostki jako całości odzwierciedlone w jej WACC, wówczas
chcąc otrzymać WACC dla danego składnika aktywów/CGU,
stopę ustaloną dla jednostki korygujemy odpowiednio
o wszelkie premie lub dyskonta specyficzne dla tego składnika
aktywów/CGU. Ryzyka, które należy wziąć pod uwagę
to m.in. ryzyko kraju, ryzyko walutowe czy ryzyko cenowe.
Wymóg dotyczący zastosowania
stopy dyskontowej przed
opodatkowaniem
W jaki sposób oblicza się stopę dyskontową przed
opodatkowaniem? Czy stopę dyskontową po opodatkowaniu
można ubruttowić, stosując standardową stopę podatkową
jednostki?
Uzasadnienie Wniosków do MSR 36 zawiera wyjaśnienia
dotyczące wymogu stosowania przepływów pieniężnych
przed opodatkowaniem oraz stopy dyskontowej przed
opodatkowaniem. Dyskontując przepływy środków pieniężnych
po opodatkowaniu stopą dyskontową po opodatkowaniu
teoretycznie uzyskujemy ten sam wynik, co dyskontując
przepływy środków pieniężnych przed opodatkowaniem stopą
dyskontową przed opodatkowaniem. Będzie to prawdziwe
stwierdzenie, jeżeli stopa dyskontowa przed opodatkowaniem
została uzyskana poprzez skorygowanie stopy dyskontowej po
opodatkowaniu, uwzględniając terminy i wielkość konkretnych,
przyszłych przepływów środków pieniężnych z tytułu podatku.
Oznacza to, że zazwyczaj określenie stopy dyskontowej przed
opodatkowaniem nie sprowadza się wyłącznie do ubruttowienia
stopy dyskontowej po opodatkowaniu standardową stawką
podatkową, nawet jeżeli efektywna stopa podatkowa wynikająca
z rachunku zysków i strat równa jest ustawowej stopie
podatkowej. Może to być związane ze zmiennością efektywnej
stopy płaconego podatku w prognozowanym okresie,
np. ze względu na wykorzystanie przyszłych strat podatkowych
lub podlegających opodatkowaniu różnic przejściowych
związanych z danym składnikiem aktywów lub CGU.
Ponieważ przepływy pieniężne przed opodatkowaniem nie są
zwykle tożsame z przepływami pieniężnymi po opodatkowaniu
ubruttowionymi poprzez zastosowanie standardowej stopy
podatkowej, a przeważnie bezpośrednie zidentyfikowanie
i ustalenie stopy dyskontowej przed opodatkowaniem nie jest
możliwe, stopę tę można obliczyć stosując wyliczenie iteracyjne.
Najpierw dyskontuje się przepływy pieniężne po opodatkowaniu
przy pomocy stopy dyskontowej po opodatkowaniu.
Tak wyliczoną wartość użytkową wykorzystuje się, aby ustalić
jaka musiałaby być stopa dyskontowa przed opodatkowaniem,
aby wartość użytkowa ustalona z wykorzystaniem przepływów
pieniężnych i stopy dyskontowej przed opodatkowaniem była
równa wartości użytkowej ustalonej w działaniu pierwszym.
Przykład1
Jednostka nabywa składnik aktywów w dniu 1 stycznia 2007 r.
za kwotę 1 757. W tym dniu jego wartość podatkowa jest
równa cenie nabycia, zaś pozostały okres jego użytkowania
wynosi 5 lat. Cena nabycia składnika aktywów stanowi
w całości koszt uzyskania przychodów na koniec 2007 r.
Stawka podatkowa wynosi 20%. Stopa dyskontowa składnika
aktywów może zostać ustalona tylko po opodatkowaniu
i szacuje się, że wynosi ona 10%. Prognozy dotyczące
przepływów środków pieniężnych przed opodatkowaniem
dla składnika aktywów są następujące:
Przepływy środków
pieniężnych przed
opodatkowaniem
1
2007
2008
2009
2010
2011
800
600
500
200
100
Przykład pochodzący z Uzasadnienia Wniosków do MSR 36
Analiza
Wartość użytkowa ustalona z zastosowaniem przepływów
pieniężnych po opodatkowaniu i stopy dyskontowej
po opodatkowaniu kształtować się będzie następująco:
2007
2008
2009
2010
2011
Przepływy pieniężne przed opodatkowaniem
800
600
500
200
100
Odliczenie ceny nabycia składnika aktywów
(1 757)
-
-
-
15
Podatek (20%)
(191)
120
100
40
20
160
80
109
50
Przepływy pieniężne po opodatkowaniu
991
480
400
Zdyskontowane stopą 10%
901
396
301
Wartość użytkowa
1 757
Dla porównania, wartość użytkowa ustalona z zastosowaniem
przepływów środków pieniężnych przed opodatkowaniem
oraz stopy dyskontowej przed opodatkowaniem, obliczonej
poprzez ubruttowienie stopy dyskontowej po opodatkowaniu,
przedstawia się następująco: Stopa dyskontowa przed
opodatkowaniem ubruttowiona = 10%/(1-20%) = 12,5%.
2007
2008
2009
2010
2011
Przepływy pieniężne przed opodatkowaniem
800
600
500
200
100
125
55
Zdyskontowane stopą 12,5%
711
475
351
Wartość użytkowa
1 717
Wartość użytkowa ustalona przy użyciu stopy dyskontowej
obliczonej poprzez ubruttowienie standardową stawką podatkową
stopy po opodatkowaniu zaniża rzeczywistą wartość użytkową
składnika aktywów o 40. Dzieje się tak dlatego, że samo
ubruttowienie stopy dyskontowej po opodatkowaniu
nie uwzględnia zmienności efektywnej stopy podatkowej,
wynikającej z wykorzystania przez jednostkę ulgi inwestycyjnej
i możliwości uznania za koszt uzyskania przychodu w roku
2007 r. całej ceny nabycia składnika aktywów.
„Właściwą” stopę dyskontową przed opodatkowaniem
najlepiej ustalić dokonując wyliczenia iteracyjnego,
czyli ustalając taką efektywną stopę dyskontową, która
po zastosowaniu do niezdyskontowanych przepływów
pieniężnych przed opodatkowaniem dałaby wartość użytkową
podobną do uzyskanej w wyniku wyliczeń posługujących się
wielkościami uwzględniającymi płatności z tytułu podatku:
2007
2008
2009
2010
2011
Przepływy pieniężne przed opodatkowaniem
800
600
500
200
100
131
59
Dyskontowane stopą 11,2%
718
485
Wartość użytkowa
16
364
1 757
MSR 36 TEST
Powyższy przykład potwierdza, że 11,2% to „właściwa”
stopa dyskontowa przed opodatkowaniem, gdyż wartość
użytkowa obliczona dyskontując nią przepływy pieniężne
przed opodatkowaniem jest taka sama jak wartość użytkowa
obliczona na podstawie przepływów pieniężnych i stopy
dyskontowej po opodatkowaniu.
Wartość końcowa (ang. terminal value)
Czy w procesie ustalania wartości użytkowej należy
uwzględniać wartość końcową?
Gdy mamy do czynienia z aktywami trwałymi o długim okresie
użytkowania lub CGU zawierającym takie aktywa, często ich
wartość końcowa ma największy wpływ na ich wartość.
„Wartość końcowa” to bieżąca wartość netto wszystkich
prognozowanych przepływów pieniężnych, jakich wygenerowania
oczekuje się od składnika aktywów lub CGU po wyraźnie
zdefiniowanym w MSR 36 okresie prognozy, przyjmowanym
przy ustalaniu ich wartości użytkowej. MSR 36 ogranicza do 5 lat
okres, dla którego wykorzystywane mogą być projekcje oparte
na prognozach. Wydłużenie tego okresu jest możliwe tylko
w uzasadnionych przypadkach.Powodem takiej decyzji był fakt,
iż szczegółowe, precyzyjne i wiarygodne budżety/prognozy
finansowe dotyczące przyszłych przepływów pieniężnych
za okresy dłuższe niż pięć lat są zazwyczaj niedostępne.
MSR 36 wymaga, aby wartość końcową określać poprzez
ekstrapolację projekcji przepływów pieniężnych poza okres
prognozy, przy zastosowaniu stałej lub malejącej stopy
wzrostu, chyba że przyjęcie rosnącej stopy wzrostu jest
uzasadnione obiektywnymi informacjami o typowych
cyklach życia produktu lub sektora gospodarki. Ponadto, stopa
wzrostu stosowana do obliczenia wartości końcowej nie może
być wyższa od długoterminowej, średniej stopy wzrostu
dla produktów, sektorów gospodarki lub kraju czy też krajów,
w których dana jednostka prowadzi działalność lub też
dla rynku, na którym składnik aktywów jest użytkowany,
chyba że przyjęcie wyższej stopy jest uzasadnione.
Ustalanie wartości końcowej zależy od charakterystyki
przewidywanego okresu użytkowania składnika aktywów
lub CGU. Jeżeli składnik aktywów/CGU ma określony okres
użytkowania, wszelkie przepływy pieniężne netto, jakich
oczekuje się w związku ze zbyciem składnika aktywów lub CGU
na koniec okresu ich użytkowania, powinny zostać uwzględnione
przy obliczaniu wartości użytkowej. Jeżeli jednak składnik
aktywów lub CGU mają nieokreślony okres użytkowania,
wartość końcową oblicza się na podstawie prognozy możliwych
N A U T R AT Ę WA RT O Ś C I : Z A G A D N I E N I A P R A K T Y C Z N E
do utrzymania przepływów pieniężnych, których wygenerowania
oczekuje się od składnika aktywów lub CGU w ostatnim roku
prognozy („rok końcowy”).
Przepływy pieniężne z roku końcowego muszą uwzględniać
wyłącznie możliwe do utrzymania przepływy pieniężne.
W przeciwnym bowiem razie wszelkie istotne, jednorazowe lub
nietypowe przepływy pieniężne prognozowane w roku końcowym
mogą, w sposób nieuzasadniony, zwiększać lub pomniejszać wycenę.
Możliwe do utrzymania przepływy pieniężne, jakich
wygenerowania oczekuje się od składnika aktywów lub CGU,
są następnie kapitalizowane w oparciu o model/współczynnik
renty wieczystej przy pomocy:
n stopy dyskontowej, jeżeli prognozuje się, że przepływy
pieniężne pozostaną względnie stałe lub też
n stopy dyskontowej, pomniejszonej o długoterminową stopę
wzrostu, jeżeli prognozuje się, że przepływy pieniężne
będą wzrastać.
Przy ustalaniu stopy wzrostu konieczna jest dbałość o zachowanie
spójności pomiędzy zastosowaną stopą wzrostu i założeniami
przyjmowanymi przez jednostkę w jej planowaniu biznesowym.
Wartość odzyskiwalna a wartość
bilansowa
Jakie kroki należy podjąć, aby zapewnić, że porównywana
wartość odzyskiwalna i wartość bilansowa dotyczą tego
samego składnika aktywów lub CGU?
MSR 36 podkreśla, że „wartość bilansową CGU określa
się w spójnie ze sposobem określania wartości odzyskiwalnej
tegoż CGU”.
Chcąc przeprowadzić test na utratę wartości CGU ustala się jego
wartość bilansową jako sumę wartości bilansowych jego aktywów
operacyjnych netto. Wartość bilansowa CGU obejmuje wartość
bilansową tylko tych aktywów, które można bezpośrednio
przypisać bądź w sposób rozsądny i spójny przyporządkować
do danego ośrodka. Muszą to być aktywa, które będą generowały
przyszłe wpływy pieniężne wykorzystywane do określania
wartości użytkowej CGU i jednocześnie muszą zostać objęte
w sposób kompletny. W przeciwnym razie mogłoby dojść do
sytuacji, w której CGU nie wykazał utraty wartości, chociaż ją
w rzeczywistości utracił. Zobowiązania nie pomniejszają
wartości bilansowej CGU, chyba że nie jest możliwe określenie
wartości odzyskiwalnej CGU bez ich uwzględnienia. Dzieje
się tak tylko w przypadku zobowiązań, które byłyby również
uwzględniane przez jakiegokolwiek potencjalnego nabywcę.
Jednak w praktyce, w niektórych przypadkach, określenie wartości
17
odzyskiwalnej jest możliwe jedynie po uwzględnieniu aktywów
i zobowiązań, takich jak: należności, inne aktywa finansowe czy
zobowiązania z tytułu dostaw i usług, rezerwy z tytułu świadczeń
emerytalnych oraz inne rezerwy. Taka konieczność pojawia
się, gdy łatwiej jest ustalić przepływy pieniężne danego CGU
uwzględniając przepływy pieniężne dotyczące tych pozycji. Jeżeli
więc jednostka uwzględnia w przepływach pieniężnych wpływy
z należności z tytułu dostaw i usług, wówczas należności te trzeba
uwzględnić w wartości bilansowej CGU dla celów porównywania
jego wartości odzyskiwalnej z wartością bilansową.
Wartość firmy i natychmiastowa
utrata jej wartości wynikająca
z ujęcia podatku odroczonego
Czy wartość firmy, wynikającą z ujęcia odroczonego podatku
w wyniku połączenia jednostek gospodarczych, prowadzi
do powstania odpisu z tytułu utraty wartości w momencie
początkowego ujęcia (ang. „day-one” impairment loss)?
MSR 12 Podatek dochodowy wymaga ujmowania odroczonego
podatku dochodowego od wszelkich różnic przejściowych
wynikających z aktywów i zobowiązań nabytych w wyniku
połączenia jednostek gospodarczych, z wyjątkiem różnic
przejściowych dotyczących wartości firmy. Może to prowadzić
do powstania dodatkowej wartości firmy i rodzić pytania
odnośnie sposobu przeprowadzania testów na utratę wartości
wartości firmy. Ilustruje to następujący przykład:
Przykład
Jednostka A, opodatkowana stopą 40%, nabywa jednostkę B
za kwotę 100 mln w ramach transakcji będącej połączeniem
jednostek gospodarczych. Wartości godziwe i podatkowe
możliwych do zidentyfikowania aktywów netto jednostki B
kształtują się następująco:
Znak towarowy
Wartość godziwa
Wartość podatkowa
(mln)
(mln)
60
0
20
15
Inne identyfikowalne
aktywa netto
Koszt połączenia jest alokowany w sposób następujący:
Wartość firmy (saldo łączne) 46
Znak towarowy
60
Inne identyfikowalne
aktywa netto
20
Rezerwa z tyt. odroczonego
podatku dochodowego
(26)
Naszym zdaniem nie taki był zamiar MSR 36.
Przy przeprowadzaniu testu na utratę wartości wartości firmy
należy raczej kompensować rezerwę z tytułu odroczonego
podatku dochodowego z wartością firmy. W efekcie nie ma
potrzeby rozpoznawania natychmiastowej utraty wartości.
Po początkowym ujęciu rodzą się jednak kolejne wątpliwości.
W powyższym przykładzie założono, że jednostka A nie może
uzyskać odliczenia od podstawy opodatkowania wartości firmy
i znaku towarowego, co często ma miejsce w przypadku aktywów,
które rozpoznawane są dopiero w momencie konsolidacji.
Jeżeli jednak założymy, że znak towarowy posiada określony
okres użytkowania i w tym okresie jest amortyzowany,
różnica przejściowa (wynikająca z różnicy pomiędzy wartością
bilansową składnika aktywów a jego wartością podatkową)
będzie się zmniejszać, zaś podatek odroczony powstały
w związku z tym składnikiem aktywów (w tym przykładzie
24 mln) będzie w tym czasie uwalniany. W efekcie kwota
netto 36 mln (60 mln – 24 mln), jaka znajdzie się w rachunku
zysków i strat, będzie taka sama, gdyby odpis amortyzacyjny
stanowił koszt uzyskania przychodu. Chociaż rezerwa z tytułu
podatku odroczonego zmniejsza się wraz z amortyzacją znaku
towarowego, łączna kwota wartości firmy nie podlega
amortyzacji. Nie musi to koniecznie oznaczać, że wartość
firmy wynikająca z niezgodności kwot, powstała w wyniku
początkowego ujęcia rezerwy z tytułu podatku odroczonego
w kwocie 24 mln, będzie ulegać utracie wartości wraz
z rozwiązywaniem tej rezerwy. Zależy to bowiem
od indywidualnych okoliczności jednostki i sposobu
przyporządkowania nabytej wartości firmy do CGU lub grup
CGU (np. do grupy CGU o znacznej nadwyżce wartości
odzyskiwalnej w stosunku do wartości bilansowej), a także
od sposobu ich wykorzystania i wyników po nabyciu.
Jeżeli uznamy, że znak towarowy ma nieokreślony okres
użytkowania, nie będzie on podlegać amortyzacji. W takiej
sytuacji możliwe jest dalsze stosowanie metody uproszczonej,
100
18
Wartość godziwa skonsolidowanych aktywów jednostki
zależnej, z wyłączeniem podatku odroczonego, wynosi
obecnie 126 mln, jednak cena nabycia jednostki zależnej
to tylko 100 mln. Jest jasne, że wartość firmy w kwocie
26 mln wynika z ujęcia podatku odroczonego. MSR 36
jednak wyraźnie wymaga, aby podatek wyłączać
z oszacowania przyszłych przepływów pieniężnych
służących do obliczenia jakichkolwiek kwot utraty wartości.
Pojawia się pytanie, czy powinien nastąpić natychmiastowy
odpis z tytułu utraty wartości aktywów netto do kwoty 100 mln?
MSR 36 TEST
N A U T R AT Ę WA RT O Ś C I : Z A G A D N I E N I A P R A K T Y C Z N E
polegającej na pomniejszaniu wartości bilansowej CGU
lub grupy CGU, do których należy wartość firmy i znak
towarowy, o wartość rezerwy z tytułu odroczonego podatku
dochodowego, o ile składnik aktywów niematerialnych
nie ulegnie utracie wartości lub nie zostanie sprzedany.
Jednostka musi jednak w dalszym ciągu monitorować i śledzić
zmiany odpowiedniej rezerwy z tytułu podatku odroczonego,
zaś wartość firmy nadal musi być corocznie poddawana
testowi na utratę wartości. W tym wypadku wartość firmy
powstała z początkowego ujęcia rezerwy z tytułu odroczonego
podatku dochodowego w kwocie 24 mln nie powinna mieć
wpływu na aktywa netto CGU lub grupy CGU, do których
została przyporządkowana.
Zagadnienia dotyczące połączeń
jednostek gospodarczych
Przygotowując się do nabycia jednostki gospodarczej
w jakim stopniu należy uwzględnić testy na utratę
wartości aktywów?
Inwestorzy i analitycy reagują alergicznie na wszelkie
informacje o utracie wartości, a jakiekolwiek odpisy z tytułu
utraty wartości mogą wpływać na ceny akcji. Planowanie
przejęć oraz przewidywanie potencjalnych, problematycznych
obszarów może być pomocne w ograniczaniu tego typu
ryzyka. MSSF wymagają, aby jednostka przejmująca
ujmowała możliwe do zidentyfikowania, spełniające
określone kryteria aktywa, zobowiązania i zobowiązania
warunkowe, w ich wartości godziwej na dzień przejęcia.
Wartości godziwe powinny odzwierciedlać wartość tych
aktywów dla „typowych” uczestników rynku i nie powinny
być zależne od zamiarów nabywcy.
Alokacja kosztu połączenia i następująca w jego wyniku
konieczność amortyzacji wartości niematerialnych
o określonych okresach użytkowania będzie wpływać na zysk
wykazywany przez nabywcę. Wartość przypisana składnikowi
aktywów na podstawie jego wartości ustalonej z punktu
widzenia typowych uczestników rynku może być różna
od wartości, jaką ma dla nabywcy (bo na przykład zamierza
19
realizować korzyści z synergii poprzez wycofanie tego
składnika aktywów z eksploatacji wkrótce po połączeniu).
Taka „rynkowa” wartość godziwa danego składnika aktywów
może wymagać amortyzacji w stosunkowo krótkim okresie,
co w efekcie zmniejszy uzyskiwane przez nabywcę zyski po
transakcji.
Konieczność przeprowadzania testu na utratę wartości
przejętych aktywów (w tym wartości niematerialnych
o nieokreślonym okresie użytkowania oraz wartości firmy)
może również mieć znaczący wpływ na zysk wykazywany
przez nabywcę. Nabywane aktywa muszą zostać
przyporządkowane do CGU, którymi mogą być istniejące
wcześniej, w ramach działalności jednostki przejmującej,
ośrodki lub też ośrodki nowe, powstałe w wyniku połączenia.
Przyporządkowania te uzależnione są od stopnia, w jakim
nowo nabywana działalność jest integrowana z dotychczasową
działalnością jednostki przejmującej.
Alokowanie nowo nabytych aktywów do istniejących CGU może
mieć wpływ na wartość odzyskiwalną aktywów należących
do tych ośrodków. Przykładowo, przyporządkowanie nowych
aktywów do istniejącego ośrodka może zmienić jego profil
ryzyka, a w konsekwencji może doprowadzić do zmiany
stosowanej w testach stopy dyskontowej.
Nowo nabywane aktywa mogą być alokowane do CGU
o wartości odzyskiwalnej znacznie przewyższającej jego wartość
bilansową. W rezultacie nadwyżka będzie stanowiła swego
rodzaju „poduszkę bezpieczeństwa” dla ewentualnej utraty
wartości nowo alokowanych do tego ośrodka aktywów, przejętych
w wyniku połączenia. W innych sytuacjach nowo nabywane
aktywa mogą wymagać przyporządkowania do CGU, którego
wartość odzyskiwalna nie jest w znaczącej mierze wyższa
od wartości bilansowej, co może zwiększać ryzyko konieczności
pojawienia się przyszłych strat z tytułu utraty wartości.
Jeżeli inwestorzy, kredytobiorcy i inni zainteresowani
przywiązują istotną wagę do wpływu faktu nabycia
jednostki na wyniki nabywcy, wówczas nabywca
przygotowujący się do nowego połączenia powinien:
n dokonać wstępnej przymiarki do alokacji kosztu
połączenia, aby zrozumieć ewentualne skutki
księgowe transakcji, gdyby doszła ona do skutku.
n w fazie planowania przemyśleć jak przyporządkować
nabywane aktywa do istniejących uprzednio i/lub
nowo tworzonych CGU oraz jaki będzie to miało wpływ
na przyszłe testy na utratę wartości tych ośrodków.
20
MSR 36 TEST
N A U T R AT Ę WA RT O Ś C I : Z A G A D N I E N I A P R A K T Y C Z N E
Zależności pomiędzy MSR 36
i MSSF 5 – utrata wartości
w grupie do zbycia
MSR 36 wskazuje, że plany zaniechania
lub restrukturyzacji działalności,
do której dany składnik aktywów należy
lub plany zbycia składnika aktywów przed
przewidywanym wcześniej terminem
zakończenia jego użytkowania, to przesłanki
świadczące o możliwości utraty wartości
przez taki składnik.
Tuż przed przekwalifikowaniem
składnika aktywów (lub grupy do zbycia)
do przeznaczonego/-ych do sprzedaży,
wartość bilansowa składnika aktywów
(lub odpowiednio wartości poszczególnych
aktywów i zobowiązań należących do grupy
do zbycia) musi być ustalona zgodnie
z odpowiednimi standardami MSSF.
Czy istnieje wymóg testu na utratę wartości aktywów
„przeznaczonych do sprzedaży” lub aktywów należących
do grupy przeznaczonej do zbycia?
Ze względu na prezentację wyników grupy przeznaczonej
do zbycia istotne znaczenie ma kolejność, w jakiej stosuje
się wymogi MSR 36 i MSSF 5 Aktywa trwałe przeznaczone
do sprzedaży oraz działalność zaniechana. Kolejność
stosowania może mieć również wpływ na moment ujęcia
i wycenę odpisów z tytułu utraty wartości według MSR 36.
Przykład
Jednostka A postanawia sprzedać temu samemu
nabywcy grupę złożoną z aktywów X, Y i Z, w ramach
jednej transakcji. Pierwotnie każdy z tych składników
aktywów należał do innego CGU.
Decyzja o sprzedaży została podjęta 20 grudnia 2006 r.,
zaś bilans jednostki A sporządzany jest na 31 grudnia
2006 r. Aktywa spełniają wymogi MSSF 5 co do klasyfikacji
jako grupa do zbycia na dzień 10 stycznia 2007 r.,
kiedy to zainicjowane zostają działania zmierzające
do znalezienia nabywcy.
Informacje dotyczące wartości bilansowych i kwot
odzyskiwalnych poszczególnych aktywów na dzień
20 grudnia 2006 r. podsumowano w poniższej tabeli.
Tabela zawiera także informacje o wartości godziwej
pomniejszonej o koszty sprzedaży grupy do zbycia
na dzień 10 stycznia 2007 r. W okresie od 20 grudnia
2006 r. do 10 stycznia 2007 r. nie wystąpiły żadne
zmiany wartości godziwych ani wartości bilansowych
aktywów X, Y i Z.
Analiza
Zanim aktywa spełnią wymogi klasyfikacji jako
„przeznaczone do sprzedaży” według MSSF 5, muszą
być wycenione zgodnie z MSR 36. Decyzja o sprzedaży
aktywów stanowi według MSR 36 przesłankę wskazującą
na utratę wartości, należy więc przeprowadzić test
na utratę wartości przed ich przekwalifikowaniem
jako „przeznaczone do sprzedaży” (co jest jednoznaczne
z koniecznością ich wyceny w niższej z dwóch: wartości
bilansowej lub wartości odzyskiwalnej). W powyższym
przykładzie, odpis z tytułu utraty wartości składnika
aktywów X, wynoszący 300, ujmowany jest na dzień
31 grudnia 2006 r., zaś łączna wartość bilansowa trzech
aktywów wynosi na dzień 31 grudnia 2006 r. 12 400.
Test na utratę wartości przeprowadza się przed
zastosowaniem MSSF 5 w dniu 10 stycznia 2007 r.
Składnik
aktywów
Wartość
bilansowa (WB)
Wartości
odzyskiwalne
(WO)
Niższa z WB lub WO odrębnie
dla każdego składnika
aktywów
X
4 600
4 300
4 300
Y
5 700
5 800
5 700
Z
2 400
2 500
2 400
Ogółem
12 700
12 600
12 400
Wartość godziwa pomniejszona
o koszty sprzedaży grupy
12 600
21
(gdyż MSR 36 stosuje się do momentu spełnienia przez
składnik aktywów kryteriów wynikających z MSSF 5).
Ponieważ nie zmienia się wartość odzyskiwalna pomiędzy
końcem roku a momentem bezpośrednio poprzedzającym
klasyfikację według MSSF 5, to w podanym przykładzie
łączna wartość składników aktywów bezpośrednio
przed ujęciem ich według MSSF 5 pozostaje 12 400
(4 300 + 5 700 + 2 400).
Wartość godziwa pomniejszona o koszty sprzedaży
grupy do zbycia na dzień zastosowania MSSF 5
(10 stycznia 2007 r.) wynosi 12 600. W związku z tym,
że MSSF 5 wymaga, aby grupa do zbycia,
zaklasyfikowana jako przeznaczona do sprzedaży,
została wyceniona w wartości bilansowej lub wartości
godziwej pomniejszonej o koszty sprzedaży, w zależności
od tego, która z nich jest niższa, to wartość bilansowa
grupy do zbycia pozostaje na poziomie 12 400.
Gdyby test na utratę wartości był przeprowadzany
w odniesieniu do całej grupy do zbycia, a nie odrębnie
dla poszczególnych składników aktywów, odpis z tytułu
utraty wartości wyniósłby tylko 100, a nie 200.
22
MSR 36 TEST
N A U T R AT Ę WA RT O Ś C I : Z A G A D N I E N I A P R A K T Y C Z N E
23
Anna Sirocka
Partner
[email protected]
tel. +48 (22) 557 71 31
Małgorzata Sobieszek
Menedżer
[email protected]
tel. +48 (22) 557 78 10
ERNST & YOUNG
© 2007 Ernst & Young.
Wszelkie prawa zastrzeżone.
Ernst & Young jest zarejestrowanym
znakiem towarowym.
www.ey.com/pl/mssf