o jeżach - Polskie Stowarzyszenie Ochrony Jeży NASZE JEŻE

o jeżach - Polskie Stowarzyszenie Ochrony Jeży NASZE JEŻE

Jeż
u weterynarza
1. Podstawy prawne ochrony jeży
Cele, zasady i formy ochrony przyrody żywej określa ustawa o ochronie
przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 z 2004 r.). Mocą Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych
ochroną (Dz.U. Nr 220, poz. 2237 z 2004 r.) - jeże występujące w Polsce, objęte są ochroną ścisłą wymagającą ochrony czynnej.
Ochrona ścisła - całkowity zakaz ingerencji w środowisko jeży, tj. zakaz
handlu, chwytania, przemieszczania, przetrzymywania, płoszenia i zabijania.
Ochrona czynna - zabiegi ochronne zachowania istniejących naturalnych
siedlisk, przywracania lub odtwarzania siedlisk, niezbędnego leczenia i rehabilitacji jeży - celem przywrócenia ich do środowiska naturalnego.
2. Przyczyna ochrony ścisłej jeży
Jeże są bardzo pożyteczne, gdyż żywią się najróżniejszymi owadami, płazami i gryzoniami - przyczyniają się do zmniejszenia ilości szkodników w otoczeniu człowieka. Jeże oczyszczają też środowisko zjadając nieżywe małe zwierzęta i ptaki oraz zaciekle niszczą potomstwo myszy i szczurów.
strona 2/24
Niestety, w ostatnich latach, na skutek często nieprzemyślanej działalności człowieka, ginie tak dużo jeży, że są realnie zagrożone wyginięciem. Tylko
niewielki odsetek urodzonych jeży przeżywa dłużej niż rok, dlatego te pożyteczne zwierzątka zostały objęte ochroną ścisłą. Oznacza to, że jeży nie wolno
płoszyć, ranić ani zabijać. Nie wolno też brać jeża bez potrzeby na ręce chyba, że jest ranny lub chory - wtedy wszyscy mają obowiązek mu pomóc!
3. Gatunki jeży w Polsce
Na świecie żyje 15 gatunków jeży w: Europie, Azji, Afryce i Nowej Zelandii (za wyjątkiem obu Ameryk i Australii) - z czego w Polsce występują dwa gatunki: zachodni (Erinaceus europaeus europaeus) - żyjący w województwach
zachodnich oraz wschodni (Erinaceus europaeus roumanicus) - żyjący w środkowej i wschodniej strefie kraju. Jeż zachodni ma brązowe kolce i brązowe futerko na brzuszku i głowie. Jeż
wschodni ma ciemnoszare kolce
i jasnoszare futerko na brzuszku
i głowie oraz wyraźną plamę
białego futerka na piersi.
Jeże zamieszkują tereny
zakrzewione, porośnięte gęstymi
chaszczami, obrzeża lasów, a
także parki i ogrody w miastach
i miasteczkach, cmentarze i tereny podmiejskie oraz wiejskie.
Jeże nie żyją w górach, na
łąkach i polach ornych, terenach
podmokłych, przemysłowych, w
lasach ani w puszczach.
Jeż zachodnioeuropejski.
Jeże
unikają
terenów,
gdzie jest duży hałas, silne
zapachy oraz wibracje. Jeże są
samotnikami. Zarówno samce,
jak i samice nie żyją w stadach.
Każdy jeż - nawet jeszcze nie
dorosły - wędruje sam. Po
urodzeniu małych jeżątek, ich
wychowaniem
i
karmieniem
przez 6-7 tygodni zajmuje się
wyłącznie matka.
Jeże nie mają tendencji
znaczenia swojego terytorium
życia i polowań.
Jeż wschodnioeuropejski.
strona 3/24
4. Roczny cykl życia jeży
Poznanie rocznego i dobowego cyklu życia jeży, jest podstawą do przyjęcia poprawnej postawy i zachowań wobec nich. Cykl życia jeży jest powtarzalny
i taki sam we wszystkich rejonach Polski - różnice występują jedynie w terminach porodów oraz w początku i końcu snu zimowego. Jeże są zwierzętami nocnymi, tzn. zdrowe osobniki latem żerują od zmierzchu przez noc do świtu, zaś
przez cały dzień śpią ukryte w legowiskach - niezależnie od pogody. Chore lub
osłabione osobniki zwykle wychodzą w dzień szukać pomocy.
Æ wrzesień
Matki karmią potomstwo urodzone w sierpniu i potrzebują dużo pożywienia, wychodząc na żerowanie nie tylko od zmierzchu do rana, ale też w dzień. W
dzień można spotkać nie tylko osobniki chore, ale właśnie także samice karmiące potomstwo. Z tego powodu,
ważna jest poprawna ocena: czy
spotkany jeż w dzień jest
zdrową samicą karmiącą potomstwo i jest nietykalna, czy jest
to
jeż
chory,
ranny
lub
osłabiony, któremu należy pomóc?
We
wrześniu
coraz
częściej matki wyprowadzają
potomstwo poza legowisko i
uczą je zdobywania pożywienia
oraz właściwego zachowania w
środowisku naturalnym. Najpierw czynią to w dzień i w
nocy, ale w miarę dorastania
jeżyków - tylko w nocy.
Jeże są zwierzętami nocnymi.
Æ październik
Wszystkie jeże intensywnie żerują, by zwiększyć tkankę tłuszczową przed
zbliżającą się zimą. Samice kończą karmienie potomstwa a w połowie miesiąca
pozostawiają je, by dalej radziły już samodzielnie. Same ruszają na aktywne
łowy, gdyż mają już niewiele czasu na zgromadzenie rezerw energetycznych
przed zimą. Młode jeże desperacko szukają pożywienia - także w dzień, by osiągnąć odpowiednią wagę gwarantującą im przeżycie zimy. Spotkane o tej porze wymagają dokarmiania i pomocy człowieka.
Æ listopad
Jeże jeszcze żerują - w miarę możliwości i już pracowicie znoszą suche
trawy oraz liście budując kryjówki i legowiska na czas mrozów. Młode jeże intensywnie szukają ostatniego pożywienia, by zgromadzić jak największy zapas
tłuszczu na zimę. Jeże, które nie osiągnęły wagi przynajmniej 700 G (w zachodniej i środkowej części Polski) oraz 800 G (we wschodniej części Polski), nie mają większych szans na samodzielne przeżycie zimy bez pomocy człowieka. Noce
strona 4/24
są już coraz chłodniejsze i brak jest pokarmu naturalnego. Rozpoczynają się
pierwsze hibernacje jeży.
Æ grudzień
Trwa na dobre zimowa hibernacja. Jeż w legowiskach śpi silnie zwinięty w
kłębek. Nie reaguje na bodźce z otoczenia. Temperatura ciała obniża się do zaledwie 5 oC (z 37 oC), serce uderza 8-20 razy na minutę (zamiast 180) a oddycha zaledwie 1 do 4 razy na minutę (zamiast 50 razy). Zdarza się, że w tym
czasie psy znajdują i wyciągają jeże z legowisk. Takie jeże zginą, jeśli im człowiek nie pomoże - zabierając do pomieszczenia gospodarczego lub mieszkania.
Æ styczeń
Trwa zimowa hibernacja. Jeże, które zgromadziły jesienią zbyt mały zapas tłuszczu, wybudzają się i wychodzą na śnieg i mróz - rozpaczliwie szukając
pożywienia. Zginą, jeśli człowiek natychmiast im nie pomoże zabierając do
mieszkania.
Æ l u ty
Trwa zimowa hibernacja, ale jeże o zbyt małej wadze (zbyt małym zapasie tłuszczu) się wybudzają i wychodzą rozpaczliwie poszukując pożywienia. Takie jeże wymagają niezwłocznej pomocy człowieka - w przeciwnym razie zginą z
głodu i wyziębienia albo ran zadanych przez psy.
Æ marzec
W zachodnich regionach kraju pojawiają się pierwsze wybudzenia jeży z
hibernacji - zwłaszcza tam, gdzie już stopiły się śniegi. W regionach chłodniejszych jeszcze trwa hibernacja. W pierwszej kolejności budzą się te osobniki,
które jesienią nie osiągnęły wystarczającej wagi do zimowania. Wskazane jest
dokarmianie jeży, gdyż pokarm naturalny jeszcze nie jest dostępny.
Æ kwiecień
Wszystkie jeże już się wybudzają i aktywnie poszukują pożywienia. Poruszają się głównie w swojej okolicy, ale jeśli pokarmu jest za mało, przemieszczają się też na sąsiednie tereny. W chłodnych rejonach kraju wskazane jest dokarmianie jeży.
Æ maj
Trwa intensywne żerowanie. Samce wędrują w poszukiwaniu partnerek.
Wiele z nich wpada w tym okresie pod koła samochodów na drogach i szosach.
Pod koniec miesiąca ciężarne samice wytrwale budują legowiska porodowe znosząc tam zrywane przez siebie trawy, liście, mech i siano.
Æ czerwiec
W zachodnich rejonach kraju - już na początku czerwca, zaś we wschodnich rejonach - w drugiej połowie czerwca, rozpoczynają się jeżowe porody.
Matki karmią małe i potrzebują dużo pożywienia, wychodzą więc na żer nie tylko
wieczorem i w nocy, ale także w dzień.
Æ lipiec
Matki karmią potomstwo i coraz częściej wyprowadzają je na dzienne oraz
nocne spacery - ucząc zachowania i polowań na pożywienie. Pod koniec miesiąca matki porzucają potomstwo. Młode jeże ruszają w swój świat i starają się być
samodzielne. Samce szukają nowych partnerek i przemierzają ku nim nieraz po
strona 5/24
kilka kilometrów przez noc. Kolejne samice budują legowiska porodowe znosząc
trawy i liście.
Æ sierpień
W zachodnich rejonach kraju - już na początku sierpnia, zaś we wschodnich rejonach - w drugiej połowie miesiąca, trwają jeżowe porody. Matki karmią
małe i potrzebują dużo pożywienia wychodząc na żer nie tylko wieczorem i w
nocy, ale także w dzień.
5. Budowa ciała i zachowania jeży
Jeż ma krępą sylwetkę, wydłużony pyszczek, małe uszy i krótki ogonek.
Długość dorosłego jeża wynosi 20 do 30 cm. Grzbiet i boki są pokryte kolcami.
Zaraz po narodzinach jeżyk ma niewiele kolców - są one jasne i miękkie, ale z
każdym dniem są coraz większe,
twardsze i ciemniejsze. Dorosły
jeż ma od 4000 do 7000 kolców
długości 25-30 mm. W zależności od gatunku jeża, kolce
są ciemnoszare lub brązowe zawsze prążkowane. Kolce służą
jeżowi
do
obrony
przed
wrogiem. Kiedy wróg się zbliża,
jeż zwija się w kulkę tak ciasną,
że nie widać ani głowy, ani łapek
i mocno stroszy igły oraz fuka i
syczy odstraszając wroga. W tej
pozycji jeż trwa tak długo, jak
długo trwa niebezpieczeństwo.
Karmiąca samica podczas polowania w dzień.
Takie zachowanie jeży,
jest przyczyną wielu przypadków
ich śmierci, bowiem jeże nie
uciekają przed niebezpieczeństwem - jak większość zwierząt i
ptaków. Faktycznie, ich ostre
kolce są wystarczającą barierą
ochronną wobec mniej agresywnych napastników. Niestety,
jeże są zupełnie bezbronne
wobec chuliganów je kopiących,
kół pojazdów na drogach i
szosach oraz wobec kosiarek,
podkaszarek i maszyn.
Jeż w pozycji prawie obronnej.
strona 6/24
Niewtajemniczeni sądzą, że podczas rozpoczynania robót budowlanych na
terenie, gdzie żyją jeże, sam fakt wejścia ciężkiego sprzętu budowlanego wypłoszy jeże - przez co się uratują. Nic bardziej błędnego - owszem, wypłoszą się
ptaki inne zwierzęta, ale nie jeże. Pozostają one nieruchomo czekając na wroga,
by się zwinąć w kulkę i nastroszyć kolce. Zginą, jeśli się je nie przemieści w
bezpieczne miejsce, ale nie w okresie porodów, gdyż przeniesienie matki spowoduje śmierć głodową jej potomstwa. Jeśli roboty trwają podczas hibernacji
zimowej, masowo zginą jeże zasypane na żywca w ziemi lub zmiażdżone sprzętem budowlanym.
Jeże słabo widzą i to tylko na odległość do 2-3 m, natomiast mają doskonały węch i słuch. Właśnie dzięki temu lokalizują zdobycz słysząc ruch robaków i
owadów poruszających się pod ziemią. Jeż wyczuwa także owady nawet na odległość 5 m. Jeże są mięsożerne i nie jedzą warzyw, lecz zjadają: wszelkie owady i pająki, chrząszcze i gąsienice, robaki, krocionogi, ślimaki, płazy i gady, padlinę, jaja ptaków mających gniazda na ziemi oraz noworodki myszy i szczurów.
Czasami mogą zjeść wyłącznie przejrzałe: banany, winogrona, rodzynki, wiśnie,
grzyby albo pestki słonecznika.
Jeże zwykle nie wydają dźwięków. Jedynie podczas godów samce i samice
wydobywają z siebie jakby „kwakanie” - podobne do dźwięku kaczki - nawzajem
się nawołując. Przy bezpośrednim i nagłym zaatakowaniu jeża, potrafi on wydać
głośny i przejmujący okrzyk odstraszający. Noworodki jeżowe wydają przenikliwe, ale ledwie słyszalne piski, gdy są głodne i wołają matkę, by je nakarmiła.
Jeże nie chorują na wściekliznę i jej nie roznoszą. Jest to mało znane w
społeczeństwie - zwłaszcza, gdy widzi się jeża z pianką na igłach. Napotkany
żywy jeż nigdy nie jest zarażony wścieklizną, gdyż jeśli zostanie nią zarażony,
zaraz ginie. Spotykana piana na jeżach, jest wynikiem dziwnego i dotąd przez
naukę nie zbadanego zjawiska - „samonamaszczania”. Otóż, kiedy jeż trafi na
nowy dla siebie smak lub zapach, wykonuje dziwne figury i narzuca przy tym
gęstą ślinę na swój grzbiet i boki.
Co ciekawe, to zawsze kolor
pienistej śliny jest taki sam jaki
ma poznany nowy smak: po
spróbowaniu mlecza lub innej
rośliny - kolor śliny jest zielony,
po spróbowaniu kory drzewa kolor śliny jest brązowy, po
spróbowaniu wiśni - kolor śliny
jest
różowy
itd.,
ale
po
poznaniu nowego zapachu kolor śliny jest zawsze biały.
Narzucana przez jeża ślina
utrzymuje się na nim przez
kilkadziesiąt minut, a potem ...
znika.
Samonamaszczanie jeża.
strona 7/24
6. Zagrożenia w życiu jeży
Lista zagrożeń życia jeży jest długa i niemal w całości spowodowana jest
przez działalność człowieka. Świadomość społeczeństwa jest w tym zakresie
niestety jeszcze nikła. Z tego powodu, wiedza o zagrożeniach, daje podstawę do
podjęcia aktywnych działań w ochronie czynnej wobec jeży oraz podstawę do
przeciwdziałania zagrożeniom. Najważniejsze zagrożenia, to:
§ Ruch kołowy na drogach oraz szosach.
§ Podpalanie traw i łąk.
§ Powodzie i podtopienia.
§ Koszenie traw i podkaszanie trawników.
§ Spalanie liści, gałęzi i innych odpadów.
§ Trutki na ślimaki i gryzonie.
§ Psy biegające luzem bez kagańca.
§ Wąskie prześwity w ogrodzeniach.
§ Strome brzegi sadzawek ogrodowych.
§ Nie zakryte studzienki i obudowy okien piwnicznych.
§ Strome betonowe rowy przydrożne i przytorowe.
§ Budowy developerskie.
§ Ekscesy chuligańskie.
§ Dzikie zwierzęta i ptaki.
§ Bezprawne przetrzymywanie i handel jeżami.
7. Kiedy jeż potrzebuje pomocy?
Postępowanie z jeżem ściśle zależy od pierwszej ogólnej oceny stanu jego
zdrowia. Jest to najtrudniejszy etap postępowania, bowiem od niego bezpośrednio zależy dalszy los jeża. Spotkany jeż (niezależnie od wielkości) w dzień, zwykle świadczy o jego chorobie i konieczności pomocy. Jednakże, w dzień można
też spotkać zupełnie zdrową samicę karmiącą młode, która wyszła właśnie się
pożywić, gdyż jej aktualne potrzeby pokarmowe są dużo większe niż zwykle,
gdy wystarcza żerowanie tylko nocą. Rozróżnienie każdego przypadku jest niezwykle ważne, bo choremu jeżowi trzeba pomóc, ale jeśli przejmie się zdrową
samicę karmiącą, to jej potomstwo zginie z głodu! Jak więc odróżnić te dwa
przypadki?
Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na porę roku. Matki jeżowe karmią potomstwo od połowy czerwca do końca lipca oraz od połowy sierpnia do
końca września. Zatem, spotkany w dzień jeż wielkości dużego grapefruita w
terminie poza tymi okresami, oznacza na pewno jeża chorego lub osłabionego wymagającego natychmiastowej pomocy. Natomiast, spotkany w dzień jeż w
okresie karmienia, wymaga sprawdzenia jego płci. Jeśli to jest samiec - wymaga
na pewno pomocy. Jeśli to samica - wymaga oględzin i jeśli jest bez obrażeń i
wykazuje odruchy obronne (stroszenie igieł, zwijanie się w kulkę po dotyku, fukanie i syczenie) - powinna być pozostawiona w spokoju i ewentualnie przeniesiona kilka metrów dalej na sąsiedni teren bezpieczniejszy, jeśli została spotkana przy jezdni czy na chodniku.
strona 8/24
Jak odróżnić płeć jeża? Z tym
zawsze jest niemały problem.
Chory lub osłabiony jeż nie zwija
się i łatwo określić płeć, ale jeż
zdrowy (niezależnie od wagi)
zwija się w ciasną kulkę i nie
pozwoli zajrzeć na jego brzuch.
Jeśli jeża potrzyma się na
rękach przez kilka minut i nie
będzie wobec niego wykonywać
żadnych ruchów, jest pewna
szansa, że podniesie najpierw
głowę, a potem się rozwinie.
Wówczas
trzeba
lekko
go
głaskać po tylnej części grzbietu
i po bokach. Uspokojonego biebierzemy oburącz lekko za boki i
powoli podnosimy utrzymując
jeża
grzbietem
ku
górze.
Najlepiej jeśli w tym czasie
druga osoba zaglądając od
strony brzucha jeża, sprawdzi
jego środkową strefę. Jeśli jest
gładka, to mamy do czynienia z
samicą, zaś jeśli na środku
brzuszka
jest
ujście cewki
moczowej
przypominające
brodawkę,
to
mamy
do
czynienia z samcem. Trzeba
zauważyć, że dużo łatwiej jest
zajrzeć na brzuch jeża młodego
niż dorosłego.
8. Badania wstępne
Młoda samiczka - środek brzucha gładki.
Młody samiec - środek brzucha z brodawką.
Dużym problemem jest wstępna ocena stanu zdrowia jeża, gdyż dotknięty - w odruchu obronnym - zwija się w ciasną kulkę i fukając staje się niedostępny. Może też ugryźć za palec. Zatem, jeśli jeż po dotknięciu nie zwija się lub
zwija niedbale, na pewno jest chory, ranny lub osłabiony i wymaga natychmiastowego leczenia. To podstawa do pierwszej oceny. W praktyce zdarza się spotkać jeża na siłę udomawianego i taki jeż też nie będzie się zwijać po dotknięciu
- wtedy trzeba posiłkować się wywiadem o okolicznościach schwytania jeża.
Czasami jest tak, że mimo ran i bólu, jeż jednak z przerażenia zwija się w
ciasną kulkę. Wówczas dokładnie oglądamy od zewnątrz stan skóry oraz kolców.
Jeśli jest zasadne, można „nakłonić” jeża do rozwinięcia pozostawiając go na
kilka minut w spokoju na stole. Jednakże, nie można go układać na zimnym me-
strona 9/24
talu, lecz na macie grzewczej w stanie lekkiego podgrzania lub ostatecznie na
grubym ręczniku. Po kilku minutach, gdy jeż podniesie głowę, należy delikatnie
głaskać jego tylną część grzbietu i po bokach - zgodnie z ułożeniem igieł. Wtedy
jeż czasami się rozwinie - pozwalając ocenić jego stan. Niekiedy, konieczne jest
podanie leków uspokajających lub narkozy (wyłącznie przez lekarza), by wykonać pełne badania - także
RTG.
Drugim
podstawowym
etapem
wstępnego
badania
stanu zdrowia jeża, jest ocena
kształtu
jego
sylwetki.
Prawidłowa sylwetka jeża lekko
dotkniętego i oglądana z góry wykazuje kształt owalny o
stosunku długości ciała do
szerokości
ok.
3:2.
Jeż
osłabiony i odwodniony ma ten
stosunek 2:1 i większy.
Stopień odwodnienia łatwo też sprawdzić - chwytając w
dwa palce kilka igieł na środku
grzbietu jeża (swobodnie stojącego na łapkach). Po podniesieniu igieł i skóry na ok. 5
cm, należy raptownie puścić
Sylwetka jeża nie budząca zastrzeżeń.
igły i obserwować efekt. Jeśli
skóra
opadnie
natychmiast
oznacza,
że
jeż
nie
jest
odwodniony, ale jeśli opadnie
wyraźnie
z
opóźnieniem
oznacza odwodnienie - tym
większe, im wolniej opadnie. U
jeża
skrajnie
odwodnionego
można
zauważyć
zwieszone
fałdy skóry po obu bokach.
Za wyjątkiem zimy, w
pozostałych porach roku, należy
dokładnie przyjrzeć się całemu ciału jeża w poszukiwaniu
jaj oraz larw much - szczególnie: na brzuchu i podbrzuszu, okolicach odbytowopłciowych, w uszach, wokół oczu
i okolicach pyszczka. Jeśli są
jaja lub larwy, to mamy
pewność, że jeż jest mocno choSylwetka jeża silnie odwodnionego.
strona 10/24
ry, osłabiony lub ranny. Jaja i larwy należy niezwłocznie usunąć - używając pęsety i ew. pompki ssącej oraz spłukując te miejsca solą fizjologiczną. Jest to
proces żmudny, wymagający dużej cierpliwości i skipienia - nieraz trwający
godzinę i dłużej.
Podczas badań należy tak postępować, by nie wywoływać u jeża stresu,
gdyż w połączeniu ze środkami znieczulającymi, można go łatwo zabić! Zawsze, podczas leczenia czy rehabilitacji jeży powinna być stosowana zasada: im
mniejszy stres, tym łatwiejszy i szybszy powrót jeża do zdrowia. Jeśli konieczny
jest zabieg, zawsze należy wykonać go na ciepłej macie i starać się ingerować
na jak najmniejszej powierzchni ciała. Operując jeża, należy dostarczyć mu tyle
ciepła, aby uchronić przed zbytnim ochłodzeniem ciała, gdyż w czasie zabiegu
może dojść do szoku termicznego lub stanu podobnego do hibernacji - co u
jeży jest typowe i można łatwo doprowadzić do jego śmierci, gdyż w takim stanie leki nie działają poprawnie, a są wręcz trucizną dla jeża.
Jeśli rana znajduje się na części pokrytej igłami, przed zabiegiem należy
przyciąć igły blisko skóry odsłaniając dostęp i oczyścić okolicę (kolce z czasem
odrosną). Jeśli rana jest po stronie brzusznej, należy zgolić włosy - także potem
odrosną.
9. Operacje i opieka pooperacyjna
1)
Przedoperacyjne czynności powinny przede wszystkim obejmować:
· zminimalizowanie stresu podczas podawania środka znieczulającego,
· sprawdzenie zmian w okolicy nosa i oczu, które mogą wskazać na zapalenie płuc,
· osłuchanie płuc (małą pediatryczną głowicą lejkową), gdyż osłabione
lub uszkodzone płuca mogą skutkować niewydolnością oddechową
podczas operacji,
· podanie podskórne płynu fizjologicznego (50 - 100 ml/kg m.c./dobę
podzielonego na 2 - 3 miejsca w środkowej i tylnej części grzbietu).
Najbardziej odpowiednią metodą narkozy jest wziewna anestezja za pomocą Izofluranu. Nawet zwinięty jeż może być uśpiony poprzez użycie maski jeśli się go odwróci, ale lepiej użyć do tego boxu anestetycznego. Gdy już pacjent zwiotczeje zakładamy maskę. Znieczulenie indukujemy stopniowo zwiększając stężenie anestetyku. Dobry poziom uspokojenia może być osiągnięty przy
użyciu Medetomidyny przed podaniem anestezji wziewnej. Ocena głębokości
anestezji może być trudna, ale brak odruchu w kończynach oraz brak reakcji na
uszczypnięcie w ucho, są pomocne jako wskaźnik dostatecznej głębokości narkozy. Zabieg wykonujemy wyłącznie na macie grzewczej. Wybudzanie jeża zależy od jego wagi i stanu zdrowia.
Po operacji, bezwzględnie, jeż musi być umieszczony na ciepłej macie, by
uniknąć raptownego obniżenia temperatury jego ciała. Mogą być także użyte
lampy podczerwieni, ale musi być zapewniona możliwość odsunięcia się jeża
jeśli będzie mu za ciepło, zaś lampa powinna być wyposażona w wyłącznik termiczny. Uwaga: Nadmierne ogrzewanie może prowadzić do odwodnienia jeża!
strona 11/24
Przed iniekcją płynów, należy je zawsze ogrzać do temperatury 34 oC.
Jeśli jest konieczne, należy podłączyć tlen i respirator. Prawidłowa częstość oddechów jeża wynosi 50-100/min. Prawidłowe tętno: 120-170/min. Prawidłowa
temperatura ciała: 34-37 oC.
Podczas rekonwalescencji
należy zapewnić jeżowi stałą
temperaturę 28 - 30 oC oraz
bezwzględny spokój w lokum
bez obcych zapachów, hałasu i
drgań. Jeż musi mieć możliwość
spania w dzień oraz ruchu w
nocy. Karma powinna być stale
świeża
i
podawana
bez
nadmiaru. Obok musi być woda
do picia - zmieniana codziennie.
Odchody sprzątać na bieżąco.
Chronić jeża przed hipotermią.
Jeż w inkubatorze.
10. Diagnostyka ogólna
1)
Wyniki badania moczu jeża (Bayer Mulitistix 10SG):
parametr
komentarz
ciężar
właściwy
6,0 silny odczyn kwaśny - jest oznaką wygłodzenia, odwodnienia lub
cukrzycy
0,30 bierz pod uwagę niewydolność nerek, infekcje układu moczowego lub zastoinową niewydolność serca
1,030 jeśli ustawicznie niski - przyczyną może być wada nerek, jeśli
wysoki - przyczyną może być odwodnienie
leukocyty
jeśli występują, przyczyną jest infekcja pęcherza moczowego
pH
białko
glukoza
jeśli występuje, przyczyną jest wysoki poziom glukozy we krwi,
zmniejszona absorpcja nerek lub stres
ketony
jeśli występują, przyczyną może być wygłodzenie lub cukrzyca
azotyny
negatywne
urobilinogeny
krew
bilirubina
0-3 jeśli występują, przyczyną jest nieprawidłowość w pracy wątroby
lub anemia hemolityczna
jeśli występuje, przyczyną może być uszkodzenie nerek, infekcja dróg
wyprowadzających mocz lub ich uszkodzenie
jeśli występuje, przyczyną może być infekcja wątroby lub zastój żółci
strona 12/24
W diagnozowaniu chorób jeży, często pomocne jest porównanie wyników
badania krwi danego jeża z parametrami krwi jeża zdrowego.
Parametry krwi jeża zdrowego:
1)
parametr
wartość
HTC
36,0 - 38,5 %
hemoglobina
12,0 - 13,2 g/dl
erytrocyty
7,03 - 7,64 103/ml
leukocyty
6,6 - 9,6 103/ml
granulocyty obojętnochłonne
1,6 - 2,8 103/ml
granulocyty kwasochłonne
0,36 - 2,4 103/ml
granulocyty zasadochłonne
0,096 - 0,45 103/ml
monocyty
0 - 0,84 103/ml
limfocyty
3,72 - 6,14 103/ml
trombocyty
230 - 430 ml
retykulocyty
8 - 14 % z RBC
MCH
16,8 - 18,2 pg
MCHC
33,3 - 35,2 g/dl
MCV
49,1 - 53,2 fl
stężenie białka surowicy
51 - 72 g/l
mocznik
13,3 - 15,0 mmol/l
sód
132 - 138 mmol/l
potas
3,6 - 5,1 mmol/l
wapń
2,0 - 2,3 mmol/l
fosfor
2,0 - 3,8 mmol/l
poziom cukru
7,6 mmol/l
11. Diagnostyka inwazji pasożytów wewnętrznych
4)
Inwazje pasożytów wewnętrznych u jeży mogą być wywołane przez różne
grupy organizmów: pierwotniaki, nicienie, tasiemce oraz przywry. W związku z
tak dużą ich różnorodnością, należy dbać o: częstość badania kału, przygotowanie próbek oraz stosowanie odpowiedniego powiększenia w mikroskopie. Stosować też przy tym należy odpowiednio dobrane metody diagnostyki parazytologicznej.
strona 13/24
Częstość badania kału
Profilaktyczne badanie kału przeprowadzać co najmniej raz na sześć miesięcy - co nie oznacza, że nie można badać częściej. Zaleca się badanie kału po
każdej kuracji przeciwko pasożytom, np. po zastosowaniu Fenbendazol’u po 2-3
dniach i po 10 dniach, zaś po 10 dniach po zastosowaniu innych środków przeciwpasożytniczych. Ponadto, konieczne jest wykonanie badania kału przy wystąpieniu takich objawów u jeża jak: biegunka czy krew lub śluz w odchodach.
Przygotowanie próbki do badań
Podstawowym etapem diagnostyki parazytologicznej jest zebranie odpowiedniej próbki kału do badań. Najlepsze jest zebranie trzech próbek kału w odstępach co 24 godziny, a maksymalnie co dwa dni. Próbki kału zbieramy do
szczelnego pojemniczka i do momentu wykonania badań przechowujemy w
chłodnym miejscu (np. w lodówce, ale nie zamrażarce). Ilość kału powinna być
wystarczająca do wykonania przynajmniej dwóch metod badawczych: rozmazu
bezpośredniego i flotacji. Każda próbka powinna być wielkości odpowiadającej
przynajmniej połowie orzecha laskowego. Jeśli istnieje konieczność wykonania
natychmiastowego badania kału, wystarczy w zupełności jedna taka próbka.
Powiększenia stosowane w diagnostyce mikroskopowej
Przygotowane preparaty kału oglądamy pod mikroskopem przy powiększeniu zależnym od założonego celu badań:
Æ powiększenie 4 x 10 (40X) stosujemy do poszukiwania larw nicieni płucnych
Crenosoma spp.,
Æ powiększenie 10 x 10 (100X) stosujemy do poszukiwania jaj: nicieni Capillaria spp., tasiemców Hymenolepis spp., przywr Brachylaemus spp. oraz larw
nicieni płucnych,
Æ powiększenie 40 x 10 (400X) stosujemy do poszukiwania form rozwojowych pierwotniaków oraz jaj: nicieni, tasiemców i przywr,
Æ powiększenie 100 x 10 (1000X) z olejkiem immersyjnym - stosujemy przy
oglądaniu utrwalonych preparatów barwionych w diagnostyce inwazji pierwotniaków Cryptosporidium spp.
Badanie metodą rozmazu bezpośredniego
Metoda ta jest najczęściej stosowana. Pozwala na wykrywanie inwazji
wywołanych przez: pierwotniaki, tasiemce, nicienie i przywry.
Postępowanie:
v Niewielką grudkę kału rozgnieść w probówce z dodatkiem kilku kropli soli
fizjologicznej.
v Na szkiełko podstawowe nanieść po jednej kropli płynu fizjologicznego w
dwóch rożnych miejscach szkiełka A i B.
v Na miejsca A i B nanieść po jednej kropli rozgniecionego kału.
v Do rozmazu B dodać kroplę płynu Lugol’a - w celu wybarwienia form rozwojowych pasożytów.
v Używając igły lub wykałaczki wymieszać każdy z rozmazów.
strona 14/24
v Nakryć szkiełkiem nakrywkowym.
v Każdy z rozmazów oglądać
pod mikroskopem używając
kolejno powiększeń: 40X,
100X oraz 400X.
Badanie metodą flotacyjną
Jest to metoda zagęszczająca - służąca do wykrywania nawet nielicznych
jaj pasożytów. Używa się w niej rożnych roztworów nasyconych - uzyskanych
przez rozpuszczenie: soli kuchennej, siarczanu cynku, siarczanu magnezu, azotanu sodu lub sacharozy, a także mieszanin tych roztworów. Najpowszechniej
stosowany jest roztwór 350 gram soli kuchennej rozpuszczonej w 1 litrze wody.
Jednakże, roztwór ten nie pozwala wykryć jaj przywr, które nie wypływają na
jego powierzchnię. W celu wykrycia jaj przywr zaleca się stosowanie roztworu
uzyskanego przez gotowanie 350 gram soli kuchennej i 400 gram cukru w 1
litrze wody przez 5 minut.
Postępowanie:
v Grudkę kału rozmieszać w zlewce z
wybranym roztworem nasyconym.
v Mieszaninę przelać przez gazę lub sitko, a
otrzymany roztwór wlać do probówki C i
dopełnić
roztworem
flotacyjnym
do
uzyskania menisku wypukłego.
v Na menisk nałożyć szkiełko nakrywkowe i
pozostawić przez 15-20 minut (D).
v Delikatnie podnieść szkiełko (nie zmieniając jego pozycji poziomej) i nałożyć je
na szkiełko podstawowe.
v Próbkę oglądać pod mikroskopem przy
powiększeniu 100X i 400X.
Badanie metodą larwoskopową Vajdy
Metodę tę stosuje się w diagnozowaniu inwazji nicieni płucnych. Wykorzystuje się w niej tropizm larw nicieni do środowiska o większej wilgotności.
Postępowanie:
v Na szkiełko podstawowe nanieść 1 do 2 kropel wody.
v Umieścić w niej małą grudkę kału na 15-20 minut.
v Grudkę usunąć, a pozostały na szkiełku płyn nakryć szkiełkiem nakrywkowym.
v Próbkę oglądać pod mikroskopem przy powiększeniu 40X i 100X.
W tej metodzie ważne jest, aby kał był badany z jak najkrótszą zwłoką od chwili
pobrania próbki.
strona 15/24
Badanie zmodyfikowaną metodą Ziehl-Neelsena
Metoda stosowana jest do wykrywania oocyst Cryptosporidium spp. Ponieważ znane są przypadki inwazji Cryptosporidium spp. u jeży, konieczne jest
włączenie tej metody w postępowaniu diagnostycznym u jeży z biegunką.
Postępowanie:
v Próbkę kału rozmieszać z kilkoma kroplami płynu fizjologicznego.
v Na szkiełku podstawowym wykonać cienki rozmaz.
v Rozmaz suszyć w temperaturze pokojowej przez 5-6 godzin lub w temperaturze 65 ºC przez 5-10 minut.
v Zalać rozmaz kilkoma kroplami czystego metanolu i odczekać 1 minutę - w
celu utrwalenia.
v Zlać metanol a preparat osuszyć przez 1-2 minut w temperaturze pokojowej.
v Zalać rozmaz fuksyną karbolową i odczekać 30 minut.
v Spłukać barwnik wodą a preparat osuszyć w ciągu 1-2 minut w temperaturze pokojowej.
v Zalać preparat 2-3% zielenią malachitową lub 2% błękitem metylenowym i
odczekać 2 minuty.
v Preparat spłukać wodą i osuszyć w ciągu 1-2 minut w temperaturze pokojowej.
v Gotowy, utrwalony i zabarwiony preparat oglądać pod mikroskopem przy
powiększeniu 1000X z użyciem olejku immersyjnego - poszukując okrągłych
oocyst o średnicy 5-6 µm zabarwionych na kolor czerwony.
12. Choroby jeży
1)
3)
Æ Bakteryjne choroby układu oddechowego
Zapalenie płuc oraz nieżyt nosa u jeży mogą być spowodowane infekcją
bakteryjną wywołaną przez Bordetella bronchiseptica. Często przyczyną infekcji
dróg oddechowych jest również Pasteurella multocida - podejrzewana o wywołanie postaci nadostrej. Jeże cierpią z powodu przewlekłych chorób układu oddechowego - wykazując nieznaczne objawy kliniczne.
Leczenie:
ü podanie tlenu - jeśli to konieczne - przy niewydolności oddechowej,
ü pozajelitowe podawanie płynów,
ü podanie antybiotyków o szerokim spektrum działania:
Enrofloksacyna 2,5-10,0 mg/kg m.c. co 12 h, p.o., s.c., i.m. Uwaga: Nie
wolno jej podawać rosnącym (młodym) osobnikom.
Oksytetracyklina 25 - 50 mg/kg m.c. co 24 h przez 5-7 dni, p.o.
Sulfonamidy z Trimetoprimem 30 mg/kg m.c. co 12 h i.m., p.o.
Rosnącym (młodym) jeżom należy podawać Lincomycynę ze Spektynomycyną (Linco-Spectin) w dawce 1 ml/5 kg m.c., s.c. 2)
Uwaga na gwałtowne reakcje jeża - bolesny zastrzyk!
strona 16/24
Æ Pasożyty wewnętrzne
Dieta jeży w znacznej mierze składa się z bezkręgowców, które często są
żywicielami pośrednimi licznych pasożytów. W przewodzie pokarmowym jeży
pasożyty przekształcają się w różne formy rozwojowe, które mogą migrować do
różnych tkanek organizmu. Do pasożytów występujących u jeży należą:
· pierwotniaki kokcydia z rodzaju Isospora i Eimeria - najczęściej,
· Cryptosporidium sp. oraz wiciowce - sporadycznie,
· przywry z rodzaju Brachylaemus - często,
· nicienie z rodzaju Capillaria i Crenosoma - często,
· tasiemce Hymenolepis erinacei - często.
Jeże są gatunkiem bardzo narażonym na inwazje pasożytnicze. Inwazje
te mogą długo nie powodować żadnych objawów. Pojawienie się śluzu lub krwi
w odchodach, świadczyć może o inwazjach pasożytów wewnętrznych. Dlatego
bardzo ważne jest regularne badanie kału na obecność pasożytów. Szczególnie
ważne jest badanie z użyciem metod bezpośrednich i flotacyjnych przy wystąpieniu biegunek.
Leczenie:
Kokcydia:
Leczymy tylko w przypadkach: krwi lub śluzu w odchodach lub biegunkach. W
pozostałych przypadkach nie ingerujemy, gdyż zdecydowana większość jeży
normalnie żyje z kokcydiami w stanie równowagi dopóki nie są osłabione.
Sulfadimetoksyna 20 mg/kg m.c. co 24 h i.m., p.o., s.c., przez 2-5 dni, przerwa
5 dni i powtórka przez 5-7dni
Wiciowce:
Metronidazol 25mg/kg m.c. co 12 h przez 3-7 dni p.o.
Przywry i tasiemce:
Prazikwantel 5,5-7,0 mg/kg m.c. - p.o., s.c., co 14 dni jednorazowo lub 3 dawki co drugi dzień.
Nicienie:
Ivermektyna 0,2-0,5 mg/kg m.c. - p.o., s.c., jednorazowo co 10-14 dni wykonać 3 powtórzenia.
Fenbendazol 25-50mg/kg m.c. - p.o., przez 5 dni przy inwazji nicieniami Capillaria i Crenosoma.
Dawki Fenbendazol z górnego zakresu stosujemy u jeży młodszych oraz przy
zwalczaniu pasożytów płucnych. Dawki z dolnego zakresu stosujemy u jeży
starszych (o wadze powyżej 700 G). 2)
Uwaga: Przy kuracji przeciw pasożytom przewodu pokarmowego oraz przy biegunkach na innym tle - wskazane, zaś przy leczeniu antybiotykami - konieczne
jest podawać regeneracyjnie bakterie kałowe. Bardzo dobrze sprawdzają się u
jeży preparaty: 2)
§ Pediatrivet - w dawce ½ saszetki dziennie do karmy - dla jeża o wadze do
500 G oraz po całej saszetce dziennie dla ważącego więcej,
strona 17/24
§
Aptus Aptobalance - w dawce ½ miarki dziennie do karmy - dla jeża o wadze do 500 G oraz po 1 miarce dla ważącego więcej - do 5 dni.
Æ Robaki płucne
Najbardziej powszechnym u jeży pasożytem płuc jest Crenosoma sp. biały nicień grubości 0,3 mm i długości 10-20 mm. Do zarażenia może dochodzić często także przez łożysko matki jeszcze przed narodzinami. Larwy Crenosoma sp. są znajdywane w kale oraz ślinie. Larwy te są wykasływane z płuc, a
następnie połykane przez jeża. Potem, pasożyty są wydalane wraz z kałem i
wnikają do ciała ślimaków, w których przekształcają się w drugą i trzecią formę
larwalną. Do zarażenia dochodzi przez zjedzenie ślimaka zawierającego larwę
nicienia w trzecim stadium rozwojowym.
W oskrzelach jeża larwy przeobrażają się w postać dorosłą po ok. 3 tygodniach od zarażenia. Żywicielami pośrednimi nicieni są liczne gatunki ślimaków i
dżdżownice, dlatego należy unikać tych bezkręgowców w diecie jeża.
Nicienie Capillaria aerophila żyją w tchawicy i płucach jeża - skutkując złą
kondycją i ogólnym osłabieniem. Dorosłe robaki są nitkowate i mają długość 1015 mm. Jeż zarażony tymi pasożytami wykazuje następujące objawy:
· suchy i uporczywy kaszel,
· świszczący i ciężki oddech,
· duszność,
· wyciek z nosa,
· utrata masy ciała,
· słaba kondycja,
· zapalenie oskrzeli,
· zapalenie płuc.
Jeśli odpowiednio wcześnie jeż nie zostanie poddany leczeniu, może dojść
do jego śmierci - zwłaszcza, gdy jest młody lub w zaawansowanym wieku. Zarażenia nicieniami płucnymi są powszechne u jeży i osiągają apogeum jesienią i
zimą - kiedy organizmy jeży są osłabione.
Do badań diagnostycznych należy pobrać odchody lub wymaz ze śliny i
oglądać pod mikroskopem: larwy są żółtawe - mają grubość 0,25 mm i poruszają się gwałtownymi ruchami. Jaja nicieni mogą być zielonkawe i mają średnicę
0,07 mm.
Leczenie:
Skuteczne leczenie uzyskuje się podając Levamisol 20 mg/kg s.c. (ok. 0,5 ml/kg
m.c. 1,25% roztworu) w trzech iniekcjach - co tydzień. Leczenie należy wspomagać kortykosteroidami, by zmniejszyć zapalenie, np.: Metyloprednizolon w
jednej dawce 4 mg/kg m.c. i.m.
Levamisol charakteryzuje się niskim indeksem terapeutycznym. Ponadto,
w zbyt dużej dawce działa silnie immunosupresyjnie, co w połączeniu z Prednizolon’em może wywołać pogorszenie stanu pacjenta - dlatego do schematu leczenia należy włączyć antybiotyki. Nie podawać Levamisol’u jeżom o masie ciała
mniejszej niż 400 gram.
strona 18/24
W przypadku wtórnej infekcji bakteryjnej, skuteczna jest Amoxycylina z
kwasem klawulanowym (Synulox, Synergal) w dawce 12 mg/kg m.c. - s.c.
Najbezpieczniejsze i bardzo skuteczne u jeży w zwalczaniu nicieni z rodzaju Crenosoma i Capillaria jest podawanie Fenbendazol’u w dawce 25-50
mg/kg m.c. - p.o. co 24 godziny przez 5 dni. 2)
Uwaga: Czasami zdarza się, że badając kał metodą flotacji oraz metodą na krople wody, nie znajdujemy pasożytów, a mimo to jeż wykazuje w/w objawy płucne albo wyłącznie wykazuje charakterystyczne zaburzenia pokarmowe (słaby
apetyt lub brak apetytu, spadek lub zatrzymanie się wagi albo codzienne wahania wagi). Są to przypadki, gdy występuje inwazja pasożytów Crenosoma, ale
nie daje się jej zdiagnozować w kale. Często nie daje też typowych objawów
płucnych. Jedynym wskaźnikiem, są wówczas wymienione charakterystyczne
zaburzenia pokarmowe. W takich przypadkach, powinniśmy jeżowi podawać
Fenbendazol przez 5 dni w dawce 50 mg/kg m.c. p.o. Kontrolą powrotu jeża do
zdrowia jest potem brak w/w objawów płucnych oraz brak charakterystycznych
zaburzeń pokarmowych.
Uwaga: Jeśli zajdzie potrzeba podania leku rozrzedzającego wydzielinę (np.
ERES - Bromhexyna), nie wolno go podawać wcześniej niż 4 dni po ostatniej
dawce leku przeciwpasożytniczego - z uwagi na groźbę uniemożliwienia swobodnego odksztuszania martwych już pasożytów i przez to ciężkich powikłań łącznie ze śmiercią jeża. 2)
Podczas rekonwalescencji, jeśli jeż ma uporczywy kaszel, należy mu
stworzyć posłanie z ręcznika oraz zakroplić je kilkoma kroplami Oilbas albo olejku eukaliptusowego - dla złagodzenia objawów duszności.
Ponieważ nicienie z rodzaju Capillaria żyją również w przewodzie pokarmowym, jeże często chudną mimo, iż dopisuje im apetyt. Z czasem, zwierzę
staje się coraz słabsze i niespokojne. Capillarioza przewodu pokarmowego może
objawiać się biegunkami, dlatego ważne jest regularne badanie kału i stosowanie środków przeciwpasożytniczych.
Æ Pchły
Większość jeży jest zainfekowana pchłami Archaeopsylla erinacei, które
są specyficzne dla jeży i nie przenoszą się na ludzi i inne zwierzęta.
Leczenie:
Najlepsze efekty uzyskuje się stosując Fipronil w sprayu, ale tylko dla jeży o
masie powyżej 300 gram. Wiele jeży wykazuje silne reakcje alergiczne na alkoholowy nośnik zawarty w preparatach zawierających Fipronil, dlatego należy
rozważyć zastosowanie tego preparatu w wersji spot-on. Można stosować też
puder zawierający Permetrynę. Wysoką skuteczność przeciwko pchłom wykazuje Selamektyna stosowana w dawce 6 mg/kg m.c. naskórnie.
Przy zwalczaniu pcheł należy zwrócić szczególna uwagę na miejsce przebywania jeża, jego legowisko i częste czyszczenie kojca.
strona 19/24
Æ Roztocza
Inwazja roztoczy u jeży objawia się zwykle słabą kondycją skóry, która
charakteryzuje się łuszczącym białym naskórkiem, wypadającymi igłami i uporczywym drapaniem się jeża. Roztoczami powodującymi uciążliwy świąd są najczęściej: Caparinia tripilis, Sarcoptes i Notoedres spp. Niektóre z nich można
ujrzeć pod mikroskopem pobierając zeskrobiny z głębszych warstw skóry. Roztocza uszu są również częste u jeży i wyglądają jak rudawy osad i pył wokół
uszu.
Leczenie:
Roztocza mogą być zwalczane przy użyciu Ivermectin 200-500 μg/kg m.c. lub
roztoczobójczych kąpieli.
Bezpieczniejsze od Ivermektyny jest stosowanie Selamektyny w dawce 6
mg/kg m.c. naskórnie. Roztocza uszu mogą być również zwalczane Ivermectin,
ale skuteczniejsze jest miejscowe leczenie preparatami złożonymi stosowanymi
przy otodectozie kotów (np. Oridermyl). 2)
Kąpiel roztoczobójcza powinna być stosowana raz w tygodniu - niezależnie od wagi jeża - także poprzez polewanie jeża ciepłą wodą z dodatkiem
preparatu roztoczobójczego, aż do czasu, gdy jeż przestanie się drapać. Po
kąpieli jeż musi być starannie wysuszony w ręcznikach i przebywać w ciepłym
pomieszczeniu oraz czystą wymienioną ściółką z kuchennego ręcznika papierowego. W czasie leczenia inwazji roztoczy nie stosować ściółki z siana, słomy czy
liści.
Æ Grzybica skóry
Zmiany na powierzchni
skóry są podobne jak przy
inwazji roztoczami. Chorobę
wywołują Trichophyton erinacei
i Microsporum spp. Z tym, że
Trichophyton spp. może nie
wykazywać fluorescencji tak jak
pozostałe
gatunki.
Typowe
objawy to:
· złuszczająca się skóra,
· drapanie się jeża,
· pogrubienie igieł,
· osady i naloty u podstawy
igieł.
Jeż zaatakowany grzybicą skóry.
Leczenie:
Stosować Gryzeofulwinę jako dodatek do karmy w dawce 25-50 mg/kg m.c.,
p.o. lub ampułki do zjedzenia. Dodatkowo, należy stosować co drugi dzień przeciwgrzybiczny Imaverol w rozcieńczeniu wodą 1:50.
strona 20/24
Leczenie wyłącznie preparatami wewnętrznymi jest mało
skuteczne.
Leczenie grzybicy kontynuujemy jeszcze przez 2 tygodnie po ustąpieniu objawów.
Uwaga:
Jeża
każdorazowo
należy
brać
w
rękawicach
ochronnych - z uwagi na
możliwość zarażenia człowieka.
W
czasie
leczenia
inwazji
grzybicy nie stosować ściółki z
siana, słomy czy liści.
Ten sam jeż po 2-miesięcznej kuracji.
Æ Muszyca
Ranne lub osłabione jeże (w każdym wieku) - od wiosny do jesieni - są
atakowane przez muchy, które masowo składają jaja na ich ciele.
Jaja
składane
są
najczęściej w okolicach uszu,
oczu, pyszczka, ran i narządów
płciowych, ale też i na igłach. Z
jaj błyskawicznie wylęgają się
larwy, które żywią się tkankami
ran lub zdrowymi tkankami
samego zwierzęcia. Nie leczony
lub leczony zbyt późno jeż najczęściej umiera.
Leczenie:
Najpierw należy starannie usunąć jaja i larwy przez wyczesanie szczoteczką do zębów lub
Z tej rany wyłowiono 23 larwy much.
wypłukać płynem fizjologicznym
z pyszczka, uszu i ran. Następnie, należy zastosować leczenie Ivermektyną w
celu zabicia pozostałych w ciele larw. Martwe larwy będą odpadały z ciała. Konieczna jest potem terapia antybiotykowa środkami o szerokim spektrum działania np. Amoksycyliną lub Enrofloksacyną.
Æ Kamień nazębny
Jeże często mają problemy z zębami i osadzającym się kamieniem nazębnym, zapaleniem dziąseł i próchnicą, co w rezultacie prowadzi do utrudnienia w
poszukiwaniu pokarmu i znacznego wychudzenia.
strona 21/24
Leczenie:
Zakażony ząb czasami może wymagać usunięcia, by w przyszłości jeż nie miał
problemów. Stany zapalne leczyć antybiotykami.
Æ Rany pourazowe
Często leczenie jeża kończy się częściową lub całkowitą amputacją kończyny po spotkaniu z kosiarką czy podkaszarką albo pogryzieniem przez psa.
Zdarza się, że jeże przeżywają długi okres czasu po urazie, gdy rana jest szarpana i mało krwawi, ale przeważnie jest wtedy mocno zainfekowana. Po amputacji tylnej kończyny, jeż może bez problemu żyć dalej na wolności, ale jeśli zostanie amputowana kończyna przednia, jeż może żyć tylko pod stałą opieką
Opiekuna Jeży lub w Ośrodku Rehabilitacji Zwierząt - w warunkach zbliżonych
do naturalnych, co trzeba zalegalizować.
Leczenie:
Przed operacją należy przeprowadzić wstępną diagnostykę i leczenie, by umożliwić oszacowanie stanu kandydata do operacji i powrotu do zdrowia po zabiegu.
We wszystkich przypadkach należy zapewnić płyny, ciepło i antybiotyki, by zapobiec śmierci pacjenta podczas anestezji. Aby uniknąć kolejnej narkozy w celu
usunięcia szwów, stosować trzeba nici wchłaniane monofilamentowe.
Æ Skaleczenia i obrażenia skóry
Często u jeży występują obrażenia spowodowane atakiem drapieżnika
takiego jak: pies, lis, borsuk, kuna, sowa czy sroka. Igły wówczas są często
uszkodzone lub połamane i widzimy wyraźny stan zapalny otwartej rany.
Leczenie:
Należy usunąć wszystkie szczątki z rany i wyczyścić ranę na ile jest to możliwe.
Jeśli brakuje skóry, wówczas wymagany jest długi okres hospitalizacji. Ponieważ
są
to
często
rany
kłute
wymagane jest ich przepłukanie
i pozostawienie ran otwartymi,
by umożliwić swobodne z nich
ujście ropy. Gojenie ran bardzo
dobrze wspomaga żel Chenidyne
nakładany grubą warstwą na
ranę.
Uwaga: Zawsze należy sprawdzić istnienie ran też po przeciwnej stronie ciała jeża, gdyż
po ugryzieniu przez psa, lisa lub
borsuka, ślady zwykle zostają z
obu stron ciała jeża.
Rana grzbietu jeża po kosiarce - z naniesionym żelem.
strona 22/24
Æ Złamania
Złamania kończyn są częstymi obrażeniami u jeży i są wynikiem kopnięcia
lub potrącenia autem, maszyną, motocyklem czy rowerem. Często mamy możliwość wyleczenia kończyny z urazem, ale często też dochodzi do większego zakażenia i poważnego urazu, iż zachodzi konieczność amputacji kończyny.
Leczenie:
Do prostych złamań można zastosować znieczulenie i usztywnienie odpowiednią
aluminiową zewnętrzną szyną lub gipsem syntetycznym, by unieruchomić kończynę. Do złożonych lub skomplikowanych złamań wymagana jest interwencja
chirurgiczna (np. kość udowa, kość promieniowa i łokciowa) przed unieruchomieniem.
Często jeż ma zainfekowane i zanieczyszczone rany, gdyż wiele dni przebywał z uszkodzoną kończyną zanim trafił na leczenie. Powinna być wówczas
stosowana kuracja antybiotykowa oraz żele przyspieszające gojenie - użyte na
okolice rany. Jeśli zwierzę usiłuje zdjąć opatrunek lub rozerwać, wówczas należy
zastosować kołnierz ochronny.
Æ Oparzenia
Rana powinna być opatrzona zimnym okładem, by zmniejszyć gorąco, a
następnie oczyszczona i zaaplikowana maść gojąca. Możliwe, że będzie potrzebne usunięcie igieł, by mieć odpowiednie dojście do miejsca oparzenia.
Æ Zatrucia
Najczęściej mamy do czynienia z zatruciem miedzią organiczną (metaldehydy) po spożyciu przez jeża ślimaka zatrutego trutką na ślimaki. Jeż jest wtedy
nadwrażliwy na dźwięk i dotyk. Również obserwuje się przebarwienia różowe lub
niebieskie w odchodach - spowodowane barwnikiem zawartym w trutce.
Leczenie:
Leczenie do zastosowania może być tylko objawowe, gdyż nie ma antidotum na
metaldehydy. Należy nawadniać pacjenta i również podawać dojelitowo węgiel
aktywny lub Smektyt (Smecta), który zneutralizuje część trucizny.
Wiele trucizn pochodzi z chemikaliów trzymanych w garażu lub jest używanych w ogrodzie - wówczas należy dostosować leczenie do danego środka
chemicznego. Jeśli jeż oblał się olejem lub smołą, wówczas należy zmyć ciecz w
ciepłej kąpieli z użyciem łagodnych detergentów do usunięcia zabrudzeń. Na
wypadek przypadkowego połknięcia należy podać też substancje adsorbujące.
strona 23/24
13. Leki i ich dawkowanie
1) 3)
Iniekcje podskórne s.c. dla jeży mogą być stosowane wyłącznie w plecy
lub boki, zaś per i.m. tylko w tylną nogę. Uwaga: Nie stosować iniekcji w kark,
gdyż tam przebiegają nerwy wzrokowe u jeży. Dostęp do brzucha raczej należy
wykluczyć z uwagi na zwijanie się pacjenta.
przyczyna
substancja czynna
lub lek
Amoxycillin LA
Amoxycillin
dawkowanie
20–40 mg/kg s.c.
12 mg/kg s.c.
5–10 mg/kg p.o.; 0,25 ml/kg
Clamoxyl - krople
infekcja
2 x dziennie przez 5 dni
bakteryjna
Clamoxyl - tabletki
40 mg; 0,25 tabletki 2 x dziennie przez 7 dni
Chloramphenicol
50 mg/kg 2 x dziennie s.c., i.m., p.o.
Enrofloxacin 5%
5–10 mg/kg 2 x dziennie s.c., i.m., p.o.
Oxytatracyclin
50 mg/kg 2 x dziennie p.o.
Griseofulvin
25 mg/kg SID p.o.
infekcja
1 ml/50 ml wody, 3 kąpiele (1 x dziennie co
grzybiczna
Enilkonazol (Imaverol)
drugi dzień) potem 1 raz na tydzień - do
ustąpienia objawów
Suphadimidine
1,5 ml/kg przez 5 dni p.o.
Neo-sulphatrin
1,2 ml/kg przez 5 dni
pasożyty
zawiesina
wewnętrzne
Fenbendazole
25–50 mg/kg przez 5 dni p.o.
Ivermectin
0,2-0,4 mg/kg s.c.
Levamisole
20 mg/kg s.c. 3 iniekcje w ciągu 1 tygodnia
Buprenorphine
0,04–0,1 ml/kg i.m. co 6 – 8 godzin
znieczulenie/
Carprofen
0,5 – 1,0 mg/kg s.c.
przeciwbólowe
Flunixin
0,05–0,1 ml/kg s.c.
Medetomidyna
0,2 mg/kg i.m.
Ketamin
20 mg/kg i.m.
premedykacja/
Fentanyl
0,5-1,0
mg/kg i.m.
narkoza
Penthobarbital
25 mg/kg i.p.
Isofluran
1–5% + tlen
aerozol Alamycin
spryskać całą zainfekowaną ranę
puder Aureomycin 2%
posypać całą zainfekowaną ranę
leczenie
Dermisol
nanieść na zainfekowaną ranę
miejscowe
Sudocrem
nanieść na zainfekowaną ranę
Betsolan
nanieść na zainfekowaną ranę
Chloromycetin
infekcja oczu
5–6 x dziennie
Orbenin
Smektyt dwuoktanościenny
biegunka
Węgiel aktywny
zniszczenie
Pediatrivet
½ saszetki dziennie do karmy
mikroflory
Aptus Aptobalance
½ miarki dziennie do karmy
legenda: kg = masa ciała jeża; s.c. = podskórnie; p.o. = doustnie; i.m. = domięśniowo;
i.p. = śródotrzewnie
strona 24/24
Zagadnienia medyczne konsultował zespół:
lek. wet. Robert Ratajski - choroby i leczenie 5)
lek. wet. Dawid Jańczak - parazytologia 6)
z wykorzystaniem piśmiennictwa:
[1] Gabrisch K., Zwart P.: Praktyka kliniczna: Zwierzęta egzotyczne. Galaktyka. Łódź
2012, str. 309-336
[2] Mitchell M.A., Tully T.N.: Zwierzęta egzotyczne. Elsevier. Wrocław 2009, str 461482
[3] Plunkett S.J.: Stany nagłe małych zwierząt. Elsevier. Wrocław 2008, str 458-460
[4] Carpenter J.W.: Exotic Animal Formulary - Hedgehogs. 3th Edition. Department
of Clinical Sciences, College of Veterinary Medicine, Kansas State University,
Manhattan
________________________________
1)
Na podstawie: Sara Cowen “Exotics and Wildlife: a manual of veterinary
nursing care” Chapter 10: Hedgehogs. Edited by Caroline Gosden 2004.
2)
Zalecenie lek. wet. Roberta Ratajskiego - na podstawie wieloletniej praktyki.
3)
Usunięto leki niedostępne w Polsce i nazwy własne leków. Zmieniono jednostkę dawkowania z „ml” na „mg” w lekach mających różne stężenia środka czynnego.
4)
Autorzy: lek. wet. Dawid Jańczak i lek. wet. Robert Ratajski
5)
Przychodnia Weterynaryjna ARKA, Nysa, tel. (77) 448-68-88
6)
Gabinet Weterynaryjny KAJMAN, Warszawa, tel. (22) 877-75-76, 608-447-704
Zakład Parazytologii Lekarskiej NIZP-PZH, Warszawa
Opracowanie i fotografie:
Polskie Stowarzyszenie Ochrony Jeży „Nasze Jeże”
grudzień 2014 r.
aktualizowano: luty 2015 r.
________________________________________________________________
W przypadkach potrzeby przekazania jeży do opieki i rehabilitacji - kontaktować
się z naszym ogólnopolskim Pogotowiem Jeżowym nr tel. 505-140-960 lub
zgłaszać bezpośrednio do Opiekunów Jeży Polskiego Stowarzyszenia
Ochrony Jeży „Nasze Jeże” albo do Ośrodków Rehabilitacji Zwierząt (wykaz znajduje się na stronie www.naszejeze.org).
________________________________________________________________