Untitled

Transkrypt

Untitled

Spis treści
U ŹRÓDEŁ
Początek świata
Wanda Markowska Pochodzenie bogów (Mity Greków i Rzymian – fragment) . . .
8
Słowiańskie bogi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12
Świat stworzony przez Boga (Księga Rodzaju – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15
Architekt wszechświata (reprodukcja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
18
Zaczęło się od Wielkiego Wybuchu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19
Czesław Miłosz Przypowieść o maku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21
Prawa natury
Wanda Markowska Demeter i Kora (Mity Greków i Rzymian – fragment) . . . . . . . . .
22
Jan Kochanowski [Czego chcesz od nas, Panie. . .] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26
Pory roku w sztuce (reprodukcje) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
29
Rafał Kosik Ferie zimowe (Felix, Net i Nika oraz Gang Niewidzialnych Ludzi
– fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
31
Władysław Stanisław Reymont Chłopi (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
35
Rodowód człowieka
Anna Kamieńska Pierwsi ludzie w raju (Książka nad książkami – fragment) . . . . .
37
Roman Brandstaetter Stworzenie człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
41
Sofokles Antygona (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
43
Jerzy Andrzejewski Prometeusz (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
44
Symeon Potocki Człowiek jest bąbel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
46
Dorota Terakowska W Krainie Kota (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
47
Konteksty, nawiązania, deformacje
Konstanty Ildefons Gałczyński Osiem dni stworzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
50
Maurits Cornelis Escher Wodospad (reprodukcja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
51
Stanisław Lem Jak ocalał świat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
52
Bolesław Leśmian Dusiołek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
57
SZKOŁA PISANIA – opis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
59
POWTÓRZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
62
SPRAWDŹ SIEBIE – Dorota Terakowska Samotność bogów (fragment) . . . . . . . . .
65
NASZ PROJEKT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
69
NAUKA O JĘZYKU – fonetyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
70
ŚLADAMI CYWILIZACJI
W kręgu cywilizacji i kultury
Czym jest kultura? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
80
Norman Davies Legenda o Europie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
81
Owidiusz Porwanie Europy (Przemiany – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
85
Te, które nie przetrwały. . .
Zbigniew Herbert O Etruskach (Labirynt nad morzem – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . .
86
Anna Frajlich Pompea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
88
Henryk Sienkiewicz Sachem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
90
Piękne i użyteczne
Piekarz z żoną (reprodukcja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
96
Ignacy Krasicki Malarze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
97
Jan van Eyck Portret małżonków Arnolfinich (reprodukcja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
98
Zbigniew Herbert Achilles. Pentesilea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
Znaki cywilizacji
Fryderyk Zawielski Czas i kalendarz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
Jostein Gaarder Przepowiednia Dżokera (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
Khaled Hosseini Chłopiec z latawcem (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
Bolesław Prus Faraon (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
Katedra – świat uporządkowany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
Miasto – wytwór cywilizacji
Owidiusz Kadmos (Przemiany – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
Dosięgnąć nieba (Księga Rodzaju – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
Bolesław Prus Lalka (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
Miron Białoszewski Mrowienia się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
Julian Przyboś Kult przyrody jest zabytkiem barbarzyństwa. Muzeum natury
(Człowiek nad przyrodą. Linia i gwar – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
Sławomir Mrożek Wesele w Atomicach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
Eoin Colfer Artemis Fowl (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
Jerzy Duda-Gracz Babel 2 (reprodukcja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Auguste Rodin Katedra, Antonio Gaudi Sagrada Familia (reprodukcje) . . . . . . . . . 140
Anna Onichimowska Aki. Za ścianą (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
Kuba Sowiński Stres w pracy – niepewność, zagrożenie, presja (reprodukcja) . . . . . 145
SZKOŁA PISANIA – opowiadanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
POWTÓRZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
SPRAWDŹ SIEBIE – Antoine de Saint-Exupéry Spotkanie z Kupcem
(Mały Książę – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
NASZ PROJEKT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
NAUKA O JĘZYKU – słowotwórstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
CZŁOWIEK I PRAWO
Najstarsze prawa
Kodeks Hammurabiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
Dekalog (Księga Wyjścia – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
Hans Memling Sąd Ostateczny (reprodukcja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
Kodeks rycerza
Bronisław Geremek Rycerstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
Roger Lancelyn Green Pierwsza Przygoda Okrągłego Stołu (O Królu Arturze
i Rycerzach Okrągłego Stołu – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
Okrągły Stół . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
Pieśń o Rolandzie (fragmenty) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
Henryk Sienkiewicz Krzyżacy (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
Prawo w państwie
Jan Kochanowski Pieśń XIV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
Preambuła Konstytucji 3 maja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
Powszechna deklaracja praw człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
Niepisane prawa
Adam Mickiewicz Świtezianka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
Adam Mickiewicz Lilije . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
Adam Mickiewicz Dziady. Część II (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
Miguel de Cervantes Saavedra Przemyślny szlachcic Don Kichote z Manchy
(fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
Rysunek J.-J. Sempégo (reprodukcja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
Edmund Niziurski Nieziemskie przypadki Bubla i spółki (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
Janusz Christa Detektyw Trop wskazuje winnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
Paulo Coehlo Prawo Jante . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
Terry Pratchett Spór o podatki (Kosiarz – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
SZKOŁA PISANIA – opis sytuacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
POWTÓRZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
SPRAWDŹ SIEBIE – Anna Kamieńska Kain i Abel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
NASZ PROJEKT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
NAUKA O JĘZYKU – fleksja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
CZŁOWIEK I SZTUKA
Codzienność tematem sztuki
Jarosław Iwaszkiewicz [Chciałbym napisać. . .] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
Ku człowiekowi i jego otoczeniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
Pieter Bruegel Zabawy dziecięce (reprodukcja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
Miron Białoszewski Szare eminencje zachwytu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
Marek Hłasko Okno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
Sacrum w sztuce
Franciszek Karpiński Pieśń o Narodzeniu Pańskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
Bogurodzica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
Jan Twardowski Podziękowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
Anna Klubówna Niezwykły fresk (Krajobraz z tęczą – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
Ojczyzna w sztuce
Juliusz Słowacki Hymn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
Cyprian Kamil Norwid Moja piosnka (II) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
Adam Mickiewicz Reduta Ordona. Opowiadanie adiutanta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
Sztuka wyraża uczucia
Wanda Markowska Orfeusz i Eurydyka (Mity Greków i Rzymian – fragment) . . . 271
Owidiusz Pyram i Tyzbe (Przemiany – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
William Szekspir Romeo i Julia (fragmenty) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
Adam Mickiewicz Niepewność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
Adam Asnyk Między nami nic nie było . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288
Konstanty Ildefons Gałczyński Rozmowa liryczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288
Hymn o miłości (Pierwszy List do Koryntian) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
René Goscinny, Albert Uderzo Asterix i Normanowie (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
Aleksander Fredro Zemsta (fragmenty) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
SZKOŁA PISANIA – charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
POWTÓRZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
SPRAWDŹ SIEBIE – Edward Stachura Introit (Pieśń na wejście) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
NASZ PROJEKT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303
NAUKA O JĘZYKU – składnia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304
Wybrane zagadnienia dotyczące Biblii, antyku, średniowiecza, renesansu
i romantyzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310
Indeks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320
– odnośnik do innych tekstów w podręczniku
@ – odnośnik do strony www.gwo.pl (strefa ucznia, klasa 1 gimnazjum)
– zadanie do wykonania w grupach
informacja ważna
– zadanie trudniejsze
informacja dodatkowa
222
CZŁOWIEK I PRAWO
Był sobie rycerz. . .
zadania
1. Przyjrzyj się ilustracji i odpowiedz na pytania.
Kim – według ciebie – są osoby ukazane na obrazach w salonie, a kim – człowiek
w basenie?
Czy mężczyznę w basenie można uznać za potomka postaci z obrazów? Uzasadnij
swoją odpowiedź.
2. Wyjaśnij, na czym polega podobieństwo, a na czym kontrast między postaciami
z obrazów a człowiekiem w basenie. Powiedz:
w jaki sposób zostały narysowane postaci; jaką funkcję – twoim zdaniem – pełni
inny sposób ich graficznego przedstawienia,
w jaki sposób rysownik ukazał upływ czasu,
czy człowiek w basenie jest kontynuatorem tradycji swoich przodków. Uzasadnij
swoją odpowiedź.
3. Jaką refleksję na temat rzeczywistości przedstawia rysunek? Zapisz swoje przemyślenia w kilkuzdaniowej wypowiedzi.
Rysunek J.-J. Sempégo,
XX w.
Edmund Niziurski
Legalne
Nieziemskie przypadki Bubla i spółki (fragment)
wagary?
Nikt od zarania długich dziejów szkoły Kromera nie popisał się taką
liczbą przewagarowanych dni jak paczka Małorolnych owej pamiętnej, urokliwej i kolorowej jesieni, siódmej, którą spędzali w tej szacownej budzie [. . .].
Wystarczyło, że kiedyś niejaki Widerszpil przyniósł do klasy podwędzoną matce-lekarce większą ilość blankietów z wezwaniem do stawienia się w sanepidzie, a udało się dzięki nim zwalniać „legalnie” na wagary po kilku
ludzi z paczki (i to parę razy w tygodniu!) z powodu „badań okresowych”, „podejrzenia
o nosicielstwo”, „zagrożenia epidemią” czy wreszcie „szczepień ochronnych”.
Rzecz wydawała się od początku do końca nader zajmująca. Już sam świat zagadkowych bakterii kusił sam przez się tajemnicą i przygodą. Małorolni z prawdziwą
ciekawością przewertowali artykuły w encyklopedii na ten temat i obejrzeli ilustracje,
a także przeczytali specjalną książkę o bakteriach, którą dostarczył im Widerszpil. Po
kilku dniach niektórzy prominenci paczki nabrali takiej biegłości w tej dziedzinie, że na
lekcji biologii zakasowali samego Pieśniewicza, prymusa i groźnego kujona. [. . .]
Beata była nosicielką gronkowca złocistego (sama go sobie wybrała z powodu złocistej nazwy). Pałeczka coli przypadła grubemu Łysiakowi, salmonella miała dużo reflektantów z powodu ładnej nazwy, więc zarządzono losowanie i złośliwy los przydzielił
ją Tymoteuszowi Cyglewiczowi, czyli Tyndziowi Cynglowi, czyli Matołowi Klasowemu,
raczej nisko notowanemu na giełdzie szkolnej. Nippo Poniński z racji żółtawej karnacji
wyglądał od początku na nosiciela żółtaczki zakaźnej, więc dostał odpowiedniego wirusa.
Paulina Wdolak wybrała sobie paciorkowce, widocznie skojarzyły się jej ze sznurami pereł. Giga Szpańska – streptokoki, Widerszpil – proteusa. Leszek Kit, zwany Bublem,
i Bobek Macuła nie mogli dojść do porozumienia i obaj dostali dwa takie same zarazki
o sympatycznych imionach: pseudomonas fluorescens oraz staphylococcus aureus, ten
ostatni do spółki z Beatą. Bryk, Filomon i Kukulski wybrali dla siebie różne maczugowce,
laseczniki tudzież krętki. . .
No i zaczęło się! Blankiety sanepidu poszły w ruch. Bakterie i wirusy zaczęły „zbierać
żniwo”, a szczęśliwi „zarażeni”, ku zazdrości kolegów, co dzień legalnie, na oczach
wszystkich opuszczali bardziej niebezpieczne lekcje.
Wprawdzie Matoł Klasowy zalecał wstrzemięźliwość w stosowaniu sposobu i proponował parodniową przerwę „dla higieny psychicznej”, ostrzegając przed przedwczesną
euforią, ale kto by słuchał Matoła, gdy akcja rozwijała się tak głośno i pomyślnie. To były
wielkie dni! W Małorolnych wstąpił nowy, ożywczy duch. Co dzień przeżywali świeże
emocje, wprowadzając do „gry” coraz to inne bakterie i wirusy, wypełniając kolejne blankiety i podsuwając je nauczycielom z bijącym mocno sercem: czy uda się jeszcze raz?
Udawało się! Gogowie nie zwracali uwagi na mnożące się zwolnienia; formalnie wydawało się, że wszystko jest w porządku – były podkładki, pisemka i pieczątki, zresztą jak
zwykle na początku roku „ciało” było okropnie zajęte i „bez czasu”. Tupałka zaś, jedyny
223
siódma – chodzi o dawną
ośmioklasową szkołę
podstawową
sanepid – stacja
sanitarno-epidemiologiczna
Edmund Niziurski (ur. 1925),
prozaik, dramaturg, scenarzysta.
Debiutował w 1944 r. jako
poeta na łamach prasy
podziemnej. Autor popularnych
utworów dla młodzieży, m.in.
Księga urwisów; Niewiarygodne
przygody Marka Piegusa;
Sposób na Alcybiadesa; Klub
włóczykijów, czyli trzynaście
przygód stryja Dionizego i jego
ekipy; Adelo, zrozum mnie.
224
CZŁOWIEK I PRAWO
nauczyciel „z czasem”, nie dziwił się żadnym zakażeniom ani epidemiom, gdyż uważał
je za naturalne przy, jak się wyrażał, „horrendalnym stanie higieny w tej nieszczęsnej
szkole”. Każde nowe „zakażenie” kwitował wzruszeniem ramion i zgryźliwą uwagą nie
bez smutnej satysfakcji: „Co takiego?! Więc i ty, Widerszpil? No, proszę! Proteus! A nie
mówiłem? To się musiało tak skończyć”.
zadania
1. Przedstaw stosunek narratora do ukazanych wydarzeń.
a) Wskaż fragmenty, w których narrator mówi o tym, jak uczniowie realizują swój
plan. Omów etapy ich działań.
b) Wypisz sformułowania ujawniające stosunek narratora do przedstawionych
w tekście wydarzeń.
c) Odpowiedz na pytania.
Jakie funkcje pełni cudzysłów?
Dlaczego zastosowano słownictwo z gwary szkolnej i języka potocznego?
Jakie zabarwienie emocjonalne nadał swojej wypowiedzi narrator?
2. Porozmawiajcie o tym, jaką funkcję pełni język narratora w ukazaniu postępowania uczniów naruszających obowiązujące normy.
Dyskusja – ustna lub pisemna wymiana zdań na jakiś temat, wspólne omawianie, rozpatrywanie jakiegoś zagadnienia.
Podczas dyskusji należy pamiętać o tym, by:
zabierać głos tylko wtedy, kiedy ma się coś do powiedzenia,
nie odbiegać od tematu,
uzasadniać swoje stanowisko konkretnymi argumentami,
mówić krótko i jasno formułować wnioski,
zachować kulturę: uważnie słuchać innych dyskutantów, nie przerywać im,
czekać na udzielenie głosu, nie obrażać osób, które mają inne poglądy.
3. Przeprowadźcie dyskusję na jeden z wybranych tematów, a następnie
w kilku punktach zapiszcie wypływające z niej wnioski.
Jakie są konsekwencje wagarowania?
Dlaczego uczniowie uciekają z lekcji?
Jak zaradzić temu, by uczniowie nie chodzili na wagary?
4. Wyobraź sobie, że intryga Małorolnych została wykryta. Napisz ciąg dalszy wydarzeń wraz z konsekwencjami, które ponieśli uczniowie.
5. Na podstawie różnych źródeł przygotuj informacje na temat konsekwencji, które
ponoszą osoby niepełnoletnie i pełnoletnie za fałszowanie dokumentów, podpisów
itp. Następnie sporządź notatkę na ten temat.
Ta zagadka była nadzwyczaj łatwa, prawda? Wystarczyło stwierdzić, że
ten, który kradł drzewo, był mańkutem, a następnie odszukać go wśród
podejrzanych.
Zagadka wcale nie jest taka trudna, jak mogłoby się to na pierwszy rzut oka wydawać.
Wystarczy spojrzeć na szybę. Wybita została od wewnątrz. A zatem sprawcą kradzieży
był sam pracownik sklepu jubilerskiego.
Historyjki obrazkowe
Janusza Christy, XX w.
dedukcji
Sztuka
225
CZŁOWIEK I PRAWO
Historyjka obrazkowa
Janusza Christy, XX w.
Tu detektyw Trop miał chyba najłatwiejsze zadanie. Jeśli dzieci lepiły bałwana, to nie mogły widzieć, że pies zjadł tort. A zatem łakomczuchami była właśnie ta
miła parka.
226
Janusz Christa (1934–2008),
rysownik i scenarzysta, autor
komiksów z cyklu Kajko
i Kokosz oraz Gucek i Roch.
zadania
1. a) Przeczytaj historyjki i spróbuj drogą dedukcji wskazać winnych. Weź pod
uwagę wygląd i zachowanie bohaterów, treść ich wypowiedzi oraz sposób przedstawienia sytuacji.
Dedukcja – sposób rozumowania polegający na wyciąganiu logicznych wniosków i uzasadnieniu czegoś na podstawie zebranych uprzednio danych. Jeśli
dedukcja jest przeprowadzona poprawnie, to wnioski wyciągnięte w wyniku
rozumowania są prawdziwe i nie można ich zakwestionować.
b) Podzielcie się swoimi propozycjami rozwiązań zagadek. Podajcie uzasadnienie i tok waszego rozumowania.
c) Sprawdźcie, czy wasze rozwiązania były poprawne. W tym celu odczytajcie tekst zapisany do góry nogami.
2. W 2–3-osobowych zespołach wymyślcie kolejną przygodę detektywa
Tropa, w której rozwiązanie zagadki wymaga zastosowania dedukcji.
3. Podaj przykłady znanych ci bohaterów literackich lub filmowych, którym
rozumowanie dedukcyjne ułatwiło rozwiązanie jakiejś zagadki lub przyczyniło
się do rozwiązania problemu.
131
zadanie wprowadzające
W 2–3-osobowych zespołach przygotujcie krótkie prezentacje dotyczące
weselnych obrzędów i obyczajów w Polsce. Weźcie pod uwagę: swatanie, przyśpiewki weselne, oczepiny, rolę druhen i drużbów.
Sławomir Mrożek
Cywilizacja
Wesele w Atomicach
Hej, wysoko ci u nas technika stanęła, wysoko. . .
Pan młody miał pod lasem niezły kawał laboratorium i coś ze dwa
reaktory wedle cesarskiego gościńca, zaś w samym obejściu nieduży,
ale schludny zakład chemicznej syntezy. Pannie młodej ojciec dawał
w posagu całą siłownię, w dobrym punkcie, w samym środku wsi,
przy kościele. A do tego miała w malowanym kufrze chyba ze sześć
patentów z dziedziny biochemii. Nic dziwnego, że młodzi byli dobrani i rodzice obojga
wnet się na małżeństwo zgodzili. I ogłoszono w Atomicach wesele.
Akuratżem walcował blachę na zimno, jak brat panny młodej przyszedł na wesele
mnie zapraszać. Był ci to postawny uczony, kolega mój jeszcze z katedry. Boga pochwalił,
bose nogi na słomiance wytarł i na zydlu przysiadł.
Trochę trudno nam było rozmawiać, bo tego roku odrzutowce szczególnie jakoś
licznie się zleciały i pola startowe za stodołą sobie uwiły, coraz też któryś w powietrze
wzlatywał i głośnym świergotem swoim słowa nasze tłumił.
– Ano, wydajemy ją za mąż – westchnął gość. – Ino żeby awantury jakiej na weselu
nie było – dodał strapiony.
– Coby miała być – odpowiedziałem. – Przecie to jest wesele pokoju, no nie?
Posiedzieliśmy jeszcze z kwadrans, popatrzyli, jak dzieci wracają drogą z uniwersytetu, jak stary Józwa zwozi do stodoły paliwo, a potem pożegnał się i poszedł.
Nadszedł dzień wesela. Trochę nieporęcznie wypadło, bo akurat w tym czasie zaczęli
u nas przekształcać przyrodę.
To, co było zalesione, ucywilizowano, ale za to zmelioryzowano, pustynie zaś zalesiono. Rzekę zawrócono, żeby płynęła w drugą stronę. W związku z tym droga do
kościoła wypadła nieco dalej, zaś u mnie na podwórku powstała wielka tama o poważnym znaczeniu gospodarczym, tak że drzwi się całkiem nie odmykały i z trudnością
można było wyjść z domu.
Kiedym na miejsce przyszedł, akurat zaczynały się oczepiny. Druhny śpiewały:
Jak cię będą czepić,
spojrzyj do powały,
żeby twoje dzieci
czarne oczka miały.
wedle – tu: przy
synteza – reakcja
chemiczna, podczas której
z dwu lub więcej prostych
substancji powstaje
produkt bardziej złożony
siłownia – tu:
zakład energetyczny
przetwarzający energię
katedra – tu: jednostka
organizacyjna szkoły
wyższej
oczepiny – ludowy
zwyczaj weselny
polegający na zdjęciu
pannie młodej wianka
i włożeniu czepca
132
Potem zrobiły jej elektrolizę i wyprowadziły do komory ciśnień.
Tymczasem gości przybywało. Wszyscy byli w ludowych termostatach nałożonych na
granatowe garnitury kort-tenis. Niektórym już się kurzyło ze skafandrów. Na podwórku
podchmieleni piloci trzaskali z rur wydechowych. Psy szczekały.
Ale dopiero po kościele zaczęła się prawdziwa zabawa.
Stałem na przyzbie, żeby przedwieczornym powietrzem odetchnąć. Z izby dochodziły różne dźwięki muzyki dodekafonicznej, to znów syntetycznej. Coraz to buchały
przyśpiewki a przytupywania. Kłębiły się, wrzały jurne siły wytwórcze. Na niebie pojawiła się gwiazda. Dzieci rzucały w nią kamieniami.
Wesele trwało w pełni, gdy jakoś przed jedenastą wyskoczył na środek młody Smyga
zza rzeki, tancerz zawołany, pieśniarz i filut. Okręcił się parę razy, stanął przed orkiestrą
i zaśpiewał na poczekaniu:
elektroliza – proces
chemiczny zachodzący
na elektrodach podczas
przepływu stałego prądu
elektrycznego
termostat – urządzenie
do automatycznego
regulowania temperatury
jurny – pełen
temperamentu
Już się przed wsią naszą
jasna przyszłość mości,
przez szczęście społeczeństwa
do szczęścia ludzkości!
Oj, dana, oj, dana!
Bardzo się to wszystkim spodobało. Powstał śmiech i głośne brawa. Ale już młody
Pieg odbił się, wyciął hołubca, czapkę na bok skręcił i zaśpiewał w odpowiedzi:
Najpierw trzeba zacząć
od spraw moralności:
do szczęścia społeczeństw
przez ducha czystości!
Hop, dziś!
Na to znowu śmiech i brawa. Poniektórzy zaczęli krzyczeć na Smygę, żeby Piegowi
się odciął. Ale ten nic nie rzekł, jeno cichaczem Piega zaszedł i niespodziewanie wypalił
go głowicą atomową, co ją miał schowaną za pazuchą. Pieg zatoczył się i zaczął promieniować, ale zdążył jeszcze guzik u surduta nacisnąć i z wyrzutni, co ją miał ukrytą
w prawej nogawce, rakietę średniego zasięgu prosto w czoło tamtemu puścił. Byłby niewątpliwie Smygę wykończył, gdyby nie to, że mu ostatni człon rakiety nie odpalił i przez
to nastąpiła dewiacja z kursu. Cofnął się Smyga, zakołysał i oparł o barierę cieplną, ale ta
pękła i Smyga poleciał w głąb temperatury, przy stale wzrastającym jej współczynniku.
– Ludzie, co robita?! – zawołał ojciec panny młodej, wskazując na staroświecki
ścienny licznik Geigera.
Ale już gwałt się podniósł i rwetes, i na środku izby zaczęły szybko wyrastać ogromne
niebieskie paprocie – zwyczajna rzecz przy wzmożonej radioaktywności w zamkniętym
pomieszczeniu. Już i inne rakiety latać zaczęły, jeden tylko Bańbuła zachował przyzwoitość i konwencjonalnie rżnął nożem. Wtem gwizd ostry się rozległ. To gospodarz,
widząc, że inaczej gości nie uspokoi, skoczył do domowego rezerwuaru, odkręcił kurek
i gazy bojowe na izbę puszczając, rozpoczął zakażanie. Rzucili się wszyscy do kombinezonów, ale mój okazał się nieszczelny, ponadto śpiący już trochę byłem, więc postanowiłem zaniechać zabawy i pomału do domu się zbierać.
hołubiec – w tańcu
uderzenie obcasem
o obcas w czasie
podskoku
surdut – długa, obcisła
marynarka noszona na
przełomie XIX i XX w.
dewiacja – tu: odchylenie
od właściwego kierunku
licznik Geigera
– urządzenie mierzące
poziom napromieniowania
rezerwuar – zbiornik
Sławomir Mrożek (ur. 1930),
polski dramaturg, prozaik
i rysownik. Największą sławę
przyniosły mu dramaty Policja,
Tango, Emigranci, Miłość na
Krymie oraz zbiory opowiadań,
m.in. Półpancerze praktyczne,
Słoń, Wesele w Atomicach.
W swojej twórczości ukazywał
absurdalny i groteskowy
świat będący metaforą
rzeczywistości. Jego utwory
zostały przetłumaczone na
ponad 30 języków.
Noc była jasna, bo od zagrody, gdzie odbywało się wesele – takie promieniowanie
biło, że bez trudu drogę znajdywałem. Szło się rześko, bo deszczyk radioaktywny też
skropił raz i drugi. Trochę mi tylko to przeszkadzało, że czułem ssanie w organizmie,
no, ale po zabawie – to rzecz zwyczajna – no i to, że zaczęły mi wyrastać dodatkowe
nóżki, po trzy pary z każdej strony, zielony róg na czole, a na grzbiecie chitynowy pancerzyk. Jakoś jednak dobrnąłem do chałupy, przelazłem przez szparę w ramie okiennej
i znalazłszy sobie zaciszne miejsce na listwie za szafą, z dala od pająków – zasnąłem
spokojnie, rozpamiętując, jak to było na tym hucznym weselisku.
chityna – substancja
tworząca okrywy ciała
skorupiaków, pajęczaków
i owadów
zadania
1. a) Wykonaj w zeszycie schematyczny rysunek świata przedstawionego utworu.
Uwzględnij między innymi laboratorium, reaktory, siłownię, zakład chemicznej syntezy.
b) Znajdź w tekście sformułowania dotyczące wymienionych obiektów i wpisz je
w odpowiednich miejscach na rysunku.
2. a) Wypisz i krótko scharakteryzuj bohaterów opowiadania. Weź pod uwagę ich
działania i słowa narratora.
Opowiadanie – gatunek literacki w obrębie epiki. Krótki utwór prozatorski o niezbyt rozbudowanych elementach świata przedstawionego, swobodnej kompozycji niepodporządkowanej żadnym rygorom, wyraźnie wyeksponowanej pozycji
narratora.
b) Określ pozycję narratora wobec świata przedstawionego w utworze Sławomira
Mrożka.
3. Porozmawiajcie o tym, jakie różne poziomy rozwoju cywilizacyjnego ukazano w świecie przedstawionym opowiadania Sławomira Mrożka. Zacytujcie
odpowiednie fragmenty.
4. Przedyskutujcie, do jakich refleksji może skłonić czytelnika utwór.
a) Wybierzcie z ramki wyrazy, którymi można by określić opowiadanie.
realistyczny
niedorzeczny
pesymistyczny
optymistyczny
fantastyczny
nonsensowny
przejaskrawiony
radosny
karykaturalny
b) Powiedzcie, w jakim celu tak ukazano świat przedstawiony.
c) Odpowiedzcie na pytania i uzasadnijcie swoje odpowiedzi.
Czy bohaterowie opowiadania prezentowali wartości duchowe na miarę
cywilizacyjnych osiągnięć?
Czy rozwój cywilizacji zmienia naturę człowieka?
Jaką przestrogę – według was – zawiera opowiadanie?
133
134
5. Wybierz jedną z propozycji i napisz:
absurdalne życzenia dla młodej pary z okazji ślubu,
opis absurdalnego snu,
absurdalne opowiadanie, którego bohaterem jest postać z wybranej grafiki Daniela Mroza.
absurdalny
– niedorzeczny,
nonsensowny
Grafiki Daniela Mroza,
XX w.
Zeszyt ćwiczeń, część 1. Prospekt
Eoin Colfer
Zaszyfrowana
Artemis Fowl (fragment)
Księga
Jakże opisać Artemisa Fowla? Próbowali tego rozmaici psychiatrzy,
lecz bez skutku. Główną przeszkodą jest inteligencja Artemisa. Kpi
z każdego podsuniętego mu testu. Wprawia w osłupienie największe medyczne autorytety, które zmykają do swych szpitali, bełkocząc
bezmyślnie. [. . .]
Opowieść nasza zaczyna się kilka lat temu, u zarania dwudziestego
pierwszego wieku. Wtedy to Artemis Fowl powziął misterny plan przywrócenia swej
rodzinie fortuny – plan, który mógł obalić cywilizację i pogrążyć nasz glob w zamęcie
międzygatunkowej wojny. . .
Miał wówczas dwanaście lat. [. . .]
Nasz bohater rozpoczął poszukiwania przed dwoma laty, gdy po raz pierwszy zyskał
dostęp do Internetu. Jego uwagę szybko przyciągnęły witryny poświęcone wiedzy tajemnej – porwaniom przez kosmitów, obserwacjom UFO oraz siłom nadprzyrodzonym, ale
przede wszystkim istnieniu Małego Ludu.
Przesiewając gigabajty danych z każdego prawie kraju na świecie, Artemis znalazł
wśród nich setki odwołań do wróżek i chochlików. Każda cywilizacja miała własne określenie Ludu, lecz wszystkie bez najmniejszej wątpliwości dotyczyły tego samego, podziemnego klanu. Ponadto, w kilku relacjach Artemis napotkał wzmianki o Księdze, jaką
nosił przy sobie każdy duszek. Pełniła ona funkcję swoistej biblii, zawierając całą historię tajemnej rasy oraz przykazania rządzące długim życiem jej członków. Oczywiście,
napisana była po gnomicku, w języku wróżek, toteż nie mógł z niej skorzystać żaden
człowiek.
Lecz Artemis wierzył, że współczesna technologia umożliwia przetłumaczenie Księgi,
ten zaś, kto posiadłby ów przekład, mógłby eksploatować zupełnie nową grupę istot.
Poznaj swego wroga, brzmiało motto Artemisa, który odtąd zgłębiał wszelką dostępną
wiedzę o Małym Ludzie, aż stworzył na jego temat ogromną bazę danych. Ale to nie
wystarczyło. A zatem Artemis umieścił w Internecie ogłoszenie:
Irlandzki przedsiębiorca zapłaci znaczną sumę dolarów USA za umożliwienie spotkania z wróżką, duszkiem, skrzatem lub chochlikiem.
Wśród licznych odpowiedzi, na ogół oszukańczych, znajdowała się prawdziwa informacja z Ho Szi Min.
Artemis zaliczał się do niewielu ludzi na ziemi, którzy umieli wykorzystać skarb, który
właśnie zdobył. Nadal zachował dziecinną wiarę w czary, tylko nieznacznie zakłóconą
przez całkiem dorosłą chęć użycia magicznych mocy dla zysku. Jeśli więc istniała osoba,
zdolna odebrać wróżkom odrobinę czarodziejskiego złota, to był nią z pewnością Artemis
Fowl Drugi. [. . .]
Księga okazała się znacznie bardziej zagadkowa, niż Artemis początkowo sądził.
Wydawało się, że wręcz stawia opór. Bez względu na zastosowany program, wysiłki
komputera wciąż kończyły się na niczym.
Artemis wydrukował wszystkie stronice Księgi i porozwieszał je na ścianach swego
pokoju – obejrzenie kopii na papierze czasem bywało pomocne. Znaki nie przypominały
niczego, co chłopiec dotąd widział, a jednak wyglądały dziwnie znajomo. Linie pisma,
które wyraźnie składało się z ideogramów i liter, wiły się na kartkach, pozornie bez ładu
i składu.
Program potrzebował jakiegoś układu odniesienia, klucza, wedle którego mógłby
skonstruować przekład. A zatem Artemis zabrał się do pracy. Najpierw wyodrębnił litery
i porównał każdą ze znakami alfabetu łacińskiego, chińskiego, greckiego, arabskiego,
a także z cyrylicą i staroirlandzkim alfabetem ogham. Zły i sfrustrowany przepędził
Julię, która przyniosła mu kanapki, po czym przeszedł do ideogramów. Najczęściej
powtarzał się wśród nich symbol, przypominający maleńką postać męską. To znaczy,
Artemis przypuszczał, że jest to postać mężczyzny, choć zważywszy jego ograniczoną
znajomość anatomii wróżek, znak mógł równie dobrze przedstawiać istotę płci żeńskiej.
Wtem uderzyła go pewna myśl. Otworzył plik ze starożytnymi językami w swoim power
translatorze i wybrał staroegipski.
135
Ho Szi Min – miasto
w południowym
Wietnamie, dawniej
Sajgon
ideogram – znak pisemny
(symbol) przedstawiający
całe pojęcie
pismo ogham – pismo
alfabetyczne stosowane
w języku celtyckim,
mające postać kresek
umieszczanych
prostopadle lub skośnie
na jednej osi
136
Nareszcie! Trafiony! Tajemniczy znak zdradzał niezwykłe podobieństwo do wyobrażeń boga Anubisa, znajdujących się wśród hieroglifów odkrytych w wewnętrznym grobowcu Tutenchamona. To zgadzało się z innymi wnioskami Artemisa. Wszak pierwsze
opowieści spisane przez człowieka dotyczyły właśnie wróżek, co wskazywałoby, że ich
cywilizacja jest dawniejsza od ludzkiej. Być może więc Egipcjanie po prostu przystosowali istniejące pismo skrzatów do własnych potrzeb.
Między znakami Księgi a alfabetem egipskim istniały także inne podobieństwa, lecz
były one tak nieznaczne, że prześlizgiwały się przez oczka komputerowej analizy. Musiał
wykonać pracę ręcznie – powiększyć i wydrukować każdy gnomicki znak, po czym
porównać go z hieroglifami.
Artemis czuł, jak wskutek podniecenia sukcesem serce wali mu o żebra. Prawie
wszystkie ideogramy i litery języka wróżek miały odpowiedniki w alfabecie Egipcjan.
Większość z nich oznaczała rzeczy powszednie, takie jak słońce lub ptaki. Jednak niektóre zdawały się dotyczyć spraw nadprzyrodzonych i trzeba było domyślać się ich znaczenia. Na przykład Anubis jako bóg z głową psa nie mógł występować w Księdze
wróżek, Artemis uznał więc, że jego wizerunek musi oznaczać władcę tajemnego Ludu.
Przed północą Artemis wprowadził ostatnie wyniki do komputera. Teraz należało
jedynie nacisnąć przycisk „dekoduj” – ale w rezultacie komputer wyprodukował jedynie
długi, zawiły potok niedorzecznego bełkotu.
Normalne dziecko już dawno porzuciłoby pracę. Przeciętny dorosły zapewne trzasnąłby pięścią w klawiaturę. Ale nie Artemis. Księga poddawała go próbie, której musiał
sprostać.
Znaki zinterpretował prawidłowo, był tego pewien. Po prostu czytał je w niewłaściwej
kolejności. Przecierając zaspane oczy, ponownie wpatrzył się w wydruk. Każdą jego
część otaczała gruba ramka. Części te mogły odpowiadać akapitom lub rozdziałom, ale
nie dawały się czytać w zwykły sposób, od lewej do prawej i z góry do dołu.
A zatem Artemis zaczął eksperymentować. Spróbował czytać sposobem Arabów, od
prawej do lewej, oraz z góry na dół, jak Chińczycy. Nic to nie dało. Wówczas zauważył,
że na wszystkich stronach występuje wspólny element – sekcja środkowa, stanowiąca
oś, wokół której ułożone były inne ideogramy. Być może był to punkt początkowy, ale
w którą stronę należało czytać dalej? Artemis przejrzał wydruk jeszcze raz, szukając
w zakreślonych fragmentach innych cech wspólnych. I po kilku minutach znalazł. Na
każdej stronicy w jednej z sekcji pojawiała się maleńka strzałka. Czyżby wskazywała
kierunek lektury? Tędy droga?
Teoretycznie powinien więc zacząć od środka i podążać w kierunku wskazywanym
przez strzałkę – czytać po spirali. Ba, lecz komputer nie został wymyślony do takich
zadań. Artemis musiał improwizować. Za pomocą scyzoryka i linijki pociął pierwszą
stronicę Księgi i ułożył tekst w zwykłej kolejności stosowanej na Zachodzie – w równoległych linijkach, czytanych od lewej do prawej. Następnie zeskanował tak przygotowaną
stronicę i wprowadził ją do poprawionego programu translatora dla języka egipskiego.
Komputer mruczał i warczał, zamieniając informację na kod binarny. Kilkakrotnie
się zatrzymywał, aby uzyskać potwierdzenie znaku lub symbolu, jednak w miarę jak
uczył się nowego języka, zdarzało się to coraz rzadziej. Wreszcie na ekranie rozbłysły
dwa słowa: KONWERSJA ZAKOŃCZONA.
Anubis – w mitologii
egipskiej bóg zmarłych
Tutenchamon – faraon
egipski
kod binarny – zapis
danych za pomocą zer
i jedynek
Drżącymi ze zmęczenia i podniecenia palcami Artemis wystukał polecenie „drukuj”.
Z laserowej drukarki wysunęła się pojedyncza kartka. Po angielsku! Owszem, tekst zawierał błędy, trzeba było jeszcze nad nim popracować, ale był czytelny, a co ważniejsze,
całkowicie zrozumiały!
W pełni świadom, że jest zapewne pierwszym człowiekiem od kilku tysięcy lat, któremu udało się rozszyfrować magiczne słowa, Artemis zapalił lampę na biurku i zaczął
czytać.
137
Eoin Colfer czyt. Kolfer
(ur. 1965), irlandzki pisarz.
Jest autorem znanej
serii o Artemisie Fowlu,
będącej nowoczesną baśnią
o trzynastoletnim geniuszu.
zadania
1. Odpowiedz na pytania:
Kim jest bohater?
Jaki cel sobie wyznaczył?
2. Przedstaw w punktach etapy pracy Artemisa nad rozszyfrowywaniem Księgi.
3. Przeczytaj poniższy tekst popularnonaukowy dotyczący sposobów odczytywania starożytnych zapisów, a następnie porównaj je z działaniami bohatera. Weź pod
uwagę pomysły translatorskie, metody i możliwości techniczne, czas trwania oraz
wiedzę osób zajmujących się odszyfrowywaniem. Zapisz wnioski.
Odkrywanie tajemnic zapomnianych języków
Kiedy naukowcy zabierają się do odcyfrowania napisu w starożytnym języku, w którym już nikt nie mówi i którego nikt nie rozumie, szukają zwykle dwóch elementów
pomocniczych: albo dwujęzycznego tekstu, gdzie nieznany język napisany byłby
obok tego samego tekstu w znanym języku, albo nazw własnych, np. imion królów lub bogów, znanych niekiedy w innych językach.
Przez setki lat naukowców fascynowały hieroglify – pismo obrazkowe namalowane
czy wyryte na wewnętrznych ścianach egipskich monumentów. Jednak znajomość
pisma używanego przez ponad 3 tys. lat przez Egipcjan zanikła w czasach rzymskich.
Kluczem do rozszyfrowania hieroglifów było odkrycie w 1799 roku kamienia z Rosetty. Wyryto na nim napisy w trzech pismach: hieroglifach, w innym piśmie egipskim, zwanym demotycznym, oraz po grecku. Z greckiego fragmentu, który umiano
odczytać, wynikało, że wszystkie trzy teksty zawierają to samo przesłanie. Był to
dekret sporządzony przez kapłanów ku czci Ptolemeusza V ze 196 roku p.n.e. [. . .]
W 1822 roku francuskiemu naukowcowi Jean-François Champollionowi
udało się wykazać, że hieroglify oddają dźwięki. Znał zarówno grekę,
jak i język koptyjski stanowiący ostatnią fazę starożytnego języka
egipskiego pochodzącą z II wieku i zapisaną w grece za pomocą
kilku znaków demotycznych.
Porównując 1419 hieroglifów na kamieniu z greckim tekstem składającym się z niecałych 500 słów, Champollion zauważył, że występuje tylko 66 różnych hieroglifów i że część z nich często się
powtarza. Doszedł do wniosku, że hieroglify są zapisem fonetycznym głosek oraz sylab i że dla jednego dźwięku jest kilka możliwych zapisów (jak po polsku u i ó). Po 14 latach pracy stworzył
egipską gramatykę i słownik.
Fragment książki Przegląd „Reader’s Digest”. Jak to jest
Jean-François
Champollion czyt. Żan
Fransła Szampoljon
Kamień z Rosetty,
196 r. p.n.e.
138
Tekst popularnonaukowy – tekst naukowy, który jest skierowany do szerszego
grona odbiorców. Jego odbiorcą może być każdy z nas. Ponieważ takie teksty muszą być zrozumiałe dla niespecjalistów, język, którym są pisane, odwołuje się nie tylko do wiedzy potencjalnego odbiorcy, ale do wyobraźni i intuicji,
przypomina ten, którym posługujemy się na co dzień. Treść jest uproszczona
i przekazywana za pomocą mniejszej liczby terminów i pojęć. Tekst ukazuje
fakty, charakteryzuje się jasnością wywodu, logicznym uogólnianiem i wnioskowaniem.
4. Zarówno fragment powieści Artemis Fowl, jak i artykuł Odkrywanie tajemnic zapomnianych języków dotyczą tego samego tematu – odszyfrowywania nieznanych
zapisów. Wyjaśnij, na czym polegają różnice między tymi tekstami.
5. a) Odszukaj w różnych źródłach materiały dotyczące jednego z podanych tematów:
Dysk z Fajstos – nierozszyfrowana zagadka.
Pisma linearne A i B.
Dysk z Fajstos,
ok. 1600 r. p.n.e.
b) Zredaguj krótki artykuł na jeden z powyższych tematów, który mógłby się ukazać w rubryce Sensacje
w czasopiśmie popularnonaukowym.
W starożytnym Egipcie swego rodzaju podpis władcy stanowiły kartusze.
Były to wydłużone owalne znaki z wpisanymi hieroglificznie imionami. Pieczętowano nimi papirusy, reliefy w świątyniach, malowidła w grobowcach.
Uczeni założyli, że badane przez nich kartusze zawierają zapisane hieroglifami królewskie imię Ptolemeusz. Jean-François Champollion porównał je ze
znakami w kartuszu Kleopatry znalezionym na obelisku z File, identyfikując
litery P, O oraz L. Wydedukował, że pozostałe znaki oddają brakujące dźwięki.
6. Wykorzystaj zamieszczone hieroglify, a następnie:
odczytaj napis na kartuszu, wiedząc, że skarabeusz (najniższy znak) nie oznacza litery, lecz
jest symbolem szczęścia,
zapisz literami staroegipskimi jakieś imię.
alfabet staroegipski
kartusz egipski

Untitled

Transkrypt

Podobne dokumenty

Igor Zawitaj 1A

Literatura młodzieżowa

INSTRUKCJA OBSŁUGI

Na wesele

Wesele w Atomicach Stanisław Mrożek

List Polecający