Okres Bo ego Narodzenia - Obrzędy, tradycje i zwyczaje

Okres Bożego Narodzenia - Obrzędy, tradycje i zwyczaje
Czas Bożego Narodzenia otoczony jest wieńcem niezwykłych wręcz i bogatych
przeżyć. Przeżywane we wspólnocie Kościoła tajemnice wiary wyszły poza mury
świątyni, wchodząc na stałe do domów rodzin chrześcijańskich. Szczególnie
uroczyście przeżywany od pokoleń dzień Wigilii i cały okres świąt Bożego
Narodzenia uświęcony jest rodzimą tradycją rodzinnych zwyczajów, obrzędów
domowych, kolęd, pastorałek, utworów muzycznych i literackich.
Święta Bożego Narodzenia poprzedza okres przygotowań, a wysyłanie kart
świątecznych bliskim i znajomym stało się już powszechną zasadą. Pierwszą kartę
z życzeniami z okazji świąt Bożego Narodzenia wysłano w Anglii w 1843 roku.
Pomysł ten bardzo się spodobał i od roku 1962 stało się to niemal obowiązkiem
świątecznym.
Uroczystego charakteru świętowania w domu rodzinnym nadają piękne zwyczaje i
obrzędy, które zrodziły się w większości w rodzinach chrześcijańskich i do
dzisiaj są pielęgnowane. Niektóre tak zrosły się z rytuałem świętowania
bożonarodzeniowego, że stanowią konstytutywną jego część, jak: choinka, kolędy,
życzenia, prezenty. Stanowią one bardzo osobliwą liturgię domową i są chętnie
pielęgnowane zarówno przez dzieci jak i dorosłych.
Zwyczaje wigilijne
Gwiazda wigilijna
Wieczerzę wigilijną rozpoczynano wówczas, gdy na niebie ukazywała się
pierwsza gwiazda. Pierwszą gwiazdkę wypatrywały przede wszystkim dzieci, które z
niecierpliwością oczekiwały na wigilię. Czyniono tak na pamiątkę gwiazdy
betlejemskiej, którą według Ewangelii św. Mateusza ujrzeli Mędrcy ze Wschodu,
nazywani Trzej Królami.
Świeca bożonarodzeniowa
Świeca jest najbardziej wymownym symbolem przychodzącego do nas Jezusa, a
zarazem znakiem świadectwa naszej wiary chrześcijańskiej wobec dzieci, rodziców,
krewnych, przyjaciół i wszystkich odwiedzających dom. Zapala się ją w wieczór
wigilijny przed czytaniem Ewangelii, w czasie wspólnych modlitw, posiłków i
spotkań rodzinnych, w ciągu całego Okresu Narodzenia Pańskiego.
Obrzęd łamania się opłatkiem
Po ukazaniu się pierwszej gwiazdki, wszyscy domownicy zbierają się przy
wigilijnym, nakrytym białym obrusem stole. Kolację wigilijna rozpoczyna się
czytaniem Pisma świętego. Żaden inny opis biblijny nie jest nam tak bliski od
dzieciństwa jak ta właśnie, Łukaszowa dobra nowina o nocnych narodzinach i
pastuszkach przestraszonych oraz aniołach śpiewających "Gloria".
Po zakończonej modlitwie najważniejszym momentem wigilijnej wieczerzy w
http://www.abobola.aplus.pl - Parafia św. Andrzeja Boboli M. w Białymstoku
Powered by Mambo
Generated: 2 March, 2017, 20:51
Polsce jest łamanie się opłatkiem. Opłatki wypiekane są z przaśnego ciasta (mąki
pszennej i wody) można nabyć w kościele parafialnym, co jest znakiem zachowania
wspólnoty parafialnej. Łamiąc się opłatkiem wszyscy składają sobie życzenia
zdrowia i pomyślności oraz przepraszają za przykrości i urazy. Dzieci dziękują
rodzicom za dar życia i wychowanie.
Wolne miejsce przy stole
W wielu polskich domach znany jest zwyczaj pozostawiania wolnego miejsca przy
stole wigilijnym. Miejsce to przeznaczone jest dla przygodnego, niespodziewanego
gościa. Stawiając wolne nakrycie na stole wyrażamy pamięć o naszych bliskich,
którzy są poza domem i nie mogą z nami spędzić świąt. Wolne miejsce może również
przypominać zmarłego członka rodziny.
Parzysta liczba osób przy stole wigilijnym
Zgodnie z tradycją do wieczerzy wigilijnej powinna zasiadać parzysta liczba
osób. Dawniej unikano liczby 13. Feralna trzynastka wzięła swój początek od
Ostatniej Wieczerzy, kiedy to jako 13 przybył Judasz Iskariota. Dawniej w
bogatszych lub szlacheckich domach, gdy liczba biesiadników była nieparzysta,
zapraszano do stołu kogoś ze służby. W domach biedniejszych zapraszano
przygodnego żebraka. Do stołu zasiadano według wieku lub hierarchii. Według
wieku dlatego, aby w takiej kolejności schodzić z tego świata, a według
hierarchii, ponieważ osobą, która rozpoczynała wieczerzę była zazwyczaj
gospodarz domu.
Choinka
Każda polska rodzina umieszcza i dekoruje w swoim mieszkaniu choinkę. Zwyczaj
ten pochodzi z Niemiec, a w Polsce przyjął się w XVIII wieku. Choinkę ubiera się
w dniu poświęconym pierwszym rodzicom, Adamowi i Ewie. Przypomina to nam naukę
Kościoła o grzechu pierworodnym i odkupieniu, które wysłużył nam Jezus Chrystus
przez swoje narodzenie w Betlejem, śmierć na krzyżu i zmartwychwstanie w
wielkanocny poranek.
W Polsce nie było zwyczaju błogosławienia choinki w wieczór wigilijny. Jest
to jednak obrzęd godny polecenia każdej rodzinie chrześcijańskiej. Można go
dokonać po wieczerzy wigilijnej.
Szopka lub żłóbek z figurką Dzieciątka Jezus
Na centralnym miejscu obok choinki umieszcza się szopkę z figurkami:
Dzieciątka, Maryi, Józefa, aniołów, pasterzy i zwierząt. W Uroczystość
Objawienia Pańskiego (6 stycznia) dostawia się figurki trzech króli. Zamiast
szopki można postawić żłóbek wymoszczony sianem, na którym składa się figurkę
Dzieciątka Jezus. Cała dekoracyjna oprawa powinna być radosna i pełna światła.
Domową szopkę wykonują przeważnie dzieci przy pomocy rodziców. Coraz częściej
jednak kupowane są gotowe szopki.
Święty Mikołaj i prezenty
http://www.abobola.aplus.pl - Parafia św. Andrzeja Boboli M. w Białymstoku
Powered by Mambo
Generated: 2 March, 2017, 20:51
Postać św. Mikołaja czczona jest w liturgii 6 grudnia, jest ściśle związana z
okresem Bożego Narodzenia. Kojarzy się z choinką i prezentami. Przygotowane w
tajemnicy podarki składa się pod choinką i rozdaje po zakończonej wieczerzy
wigilijnej. Zdarza się, że w rodzinach, gdzie są małe dzieci ktoś z domowników
przebiera się w strój Mikołaja. Dzieci mówią wyuczone modlitwy, wierszyki,
śpiewają kolędy i otrzymują prezenty.
Kolędy
Z uroczystością Narodzenia Pańskiego i okresem Bożego Narodzenia łączy się
śpiew specjalnych pieśni, zwanych kolędami. Najstarsze ze znanych kolęd polskich
powstały w I połowie XV wieku (Zdrow bądź, Królu Anielski z 1424 r., Chrystus
się nam narodził sprzed 1435 r., stałaś się rzecz wielmi dziwna 1440 r.).
Zbieraczem polskich kolęd był. Michał Marcin Mioduszewski. Wynikiem kwerendy
były dwa zbiory: Wielki śpiewnik kościelny (Kraków 1838) zawierający kolędy
religijne oraz Pastorałki i kolędy z nutami czyli piosenki wesołe ludu w czasie
świąt Bożego narodzenia po domach śpiewane (Kraków 1843). Także i inne narody
posiadają swoje zbiory pieśni bożonarodzeniowych o różnorodnym charakterze.
Austriacka kolęda Cicha noc (Stille Nacht) stała się własnością chrześcijan
całej Europy, a może nawet świata.
Specyfiką polskich kolęd jest wyrażona w nich radość z Narodzenia Chrystusa i
swoiste, pełne szacunku spoufalenie się z Bożym Dzieciątkiem, Jego Matką i
Jóżefem.
Zwyczaje po wieczerzy wigilijnej
Po zakończonym posiłku, oprócz śpiewania kolęd, praktykowane są w wielu
częściach Polski różne zwyczaje. Na Warmii i Mazurach siedzący przy stole
wyciągają spod obrusa słomki siana. Jeśli słomka była prosta, osobę, która ją
wyciągnęła czekało spokojne życie, jeśli słomka była pokrzywiona, to osobę
czekało życie pełne niebezpieczeństw.
Na Mazowszu niesiono resztki pokarmów zwierzętom do obory, zwłaszcza bydłu,
ponieważ było ono w szopce betlejemskiej. Wierzono, że w noc wigilijną mogą one
otrzymać dar mówienia ludzkim głosem.
W Małopolsce wieszano pod sufitem gałęzie sośniny ozdobione jabłkami i
orzechami. Ozdoby te wisiały do święta Trzech Króli (6 stycznia), a nawet do
Gromnicznej (2 lutego).
Znane powszechnie było stawianie snopów słomy w rogach izby. Przy ich
wnoszeniu gospodarz mówił; słoma do chałupy, a bieda z chałupy. Ze snopów
wyciągano źdźbła, które rzucano do góry. Słomka uczepiona do sufitu wisiała do
św. Szczepana (26 grudnia). Słoma wigilijna służyła jako ściółka w kurniku, aby
kury dobrze się niosły. Palono je również na polu, aby chwasty nie zagłuszyły
zboża. Wreszcie niesiono je bydłu wraz z okruchami opłatka, by były zdrowe.
Robiono też powrósła i obwiązywano nimi drzewa owocowe, by lepiej rodziły.
Uderzano też powrósłami pień drzewa mówiąc: Zetnę cię krzaku, kiej nie urodził
owocu na wilię. Inni odpowiadali: Nie trza go ścinać, tylko mu trza ze
święconej słomy pasek zrobić.
http://www.abobola.aplus.pl - Parafia św. Andrzeja Boboli M. w Białymstoku
Powered by Mambo
Generated: 2 March, 2017, 20:51
W niektórych rejonach Małopolski, w chłopskich domach, kładziono na stole
wigilijnym kilka główek czosnku, któremu przypisywano właściwości lecznicze. Pod
stołem kładziono Żelazo płużne, by jak mówiono krety nie popsuły roli,
natomiast łańcuchem opasywano nogi stołowe. Zwyczaj ten miał przypominać, że
nasi praojcowie zawsze przedstawiali Stwórcy symbole swego znojnego trudu.
Dzisiaj można zauważyć powrót do tych obyczajów, gdy podczas Mszy św. niesione
są symbole pracy w procesji z darami.
W wielu regionach kraju znany jest do dziś zwyczaj przepowiadania pogody na
najbliższy rok. Okres od pierwszego dnia Bożego Narodzenia do Trzech Króli liczy
dwanaście dni i nazywano go Dwunastnicą. Pogoda i wydarzenia w danym dniu były
zapowiedzią, jaki będzie odpowiadający mu miesiąc w nowym roku. I tak 25 grudnia
zapowiadał pogodę w styczniu, 26 grudnia w lutym, a 27 w marcu itd. Ranek
każdego dnia oznaczał pogodę w pierwszej dekadzie podporządkowanego mu miesiąca,
godziny popołudniowe dotyczyły drugiej dekady, a wieczorne trzeciej.
Szopki
Szopką nazywamy ustawianie figurek Dzieciątka, Maryi, Józefa, pasterzy,
zwierząt i trzech króli. Zwyczaj ustawiania szopek tak zrósł się z naszą rodzimą
tradycją, że uważany jest za wyłącznie polski. Tymczasem szopki dotarły do nas w
XIII wieku z Włoch. Ich twórcą był św. Franciszek z Asyżu. Miały one charakter
statyczny. Stały w nich wyrzeźbione z drewna figurki świętych osób i zwierząt z
betlejemskiej stajenki. W ciągu wieków orszak postaci w szopkach rozrastał się.
Wprowadzano figurki świeckie, niekiedy komiczne. Pod koniec XVII wieku bardzo
popularne, szczególnie w Warszawie, stały się szopki przenośne, tzw. Betlejki,
które służyły do urządzania widowisk jasełkowych. Ustawiano w nich figurki
znanych osobistości świeckich. Za czasów króla Jana Sobieskiego weszły na stałe
do szopek motywy narodowe. Znane obecnie szopki krakowskie różnią się od
wszystkich innych tym, że treść ich nawiązuje do zabytkowych budowli Krakowa,
szczególnie do gotyckiej wieży kościoła Mariackiego. W okresie świątecznym
odbywają się na rynku krakowskim konkursy na najpiękniejszą szopkę. Wyróżnione
szopki zakupują muzea, a niektóre sprzedawane są za granicą. Znana jest dzisiaj
szopka watykańska. Na życzenie papieża Jana Pawła II, na placu św. Piotra przed
Bożym Narodzeniem budowana jest każdego roku szopka z postaciami dwumetrowej
wysokości (pochodzącymi z XII wieku), a obok ustawia się olbrzymią choinkę, co
roku przywiezioną z innego kraju.
Współcześnie szopki są ustawiane w każdym kościele, a ich wystrój zależy od
tradycji panującej w danej parafii. Coraz częściej w większych miastach spotyka
zbudowane szopki z udziałem żywych zwierząt.
Kolędnicy
Kolędnicy byli zawsze nieodłączną częścią ludowego folkloru świąt Bożego
narodzenia. Wędrówkę od domu do domu rozpoczynali tuż po wieczerzy wigilijnej.
Grupę kolędników obowiązkowo stanowili: król Herod, śmierć, diabeł i pasterze, a
w niektórych rejonach Polski także bocian, koza i niedzwiedź. Oprócz śpiewania
kolęd, przedstawiano często scenki związane z narodzeniem Pana Jezusa.
Gospodarze częstowali kolędników słodyczami i obdarowywali pieniędzmi.
Jasełka
http://www.abobola.aplus.pl - Parafia św. Andrzeja Boboli M. w Białymstoku
Powered by Mambo
Generated: 2 March, 2017, 20:51
Jasełka są teatralnym przedstawieniem biblijnych wydarzeń związanych z Bożym
Narodzeniem. Nazwa pochodzi od słowa jasła żłób. Wywodzą się ze
średniowiecznych misteriów chrześcijańskich, wzorowanych na starogreckim
teatrze. Chrześcijańska Europa zaakceptowała je w XII wieku, a w Polsce zostały
rozpowszechnione w wieku XVII i szybko zrosły się z polską kulturą
chrześcijańską i ludową. Jasełka wystawiano przy kościołach i klasztorach.
Początkowo autorami tekstów byli duchowni, później również osoby świeckie. Z
czasem w tekstach zaczęły pojawiać się legendy i wątki ludowe. Występowały coraz
to nowe postacie: Herod, diabeł, żołnierze, krakowiacy, górale, przedstawiciele
społeczeństwa, Cygan z niedźwiedziem itp. Dzisiaj jasełka cieszą się ogromną
popularnością. Wystawiają je zarówno zawodowe teatry jak i zespoły amatorskie
przy parafiach i szkołach. Spełniają one ważną rolę ewangelizacyjną,
przybliżając w bardzo prostej formie prawdy biblijne o przyjściu na świat Jezusa
Chrystusa.
Święte wieczory
Począwszy od wieczoru wigilijnego, aż do Uroczystości Objawienia Pańskiego,
pobożny lud Polski przeżywał w rodzinach tzw. święte wieczory. Były one jakby
rozszerzeniem wigilijnej atmosfery bliskości i ciepła rodzinnego. Ich celebracja
w kościele domowym przez oktawę (osiem dni) świąt Bożego Narodzenia wytwarzała
serdeczną atmosferę w trójpokoleniowej rodzinie polskiej: dziadkowie, rodzice,
dzieci.
Odpowiednio przygotowany dom, idealne porządki, płonące świeczki na zielonym
drzewku, to wszystko tworzyło wspaniałą scenerię do wytworzenia właściwego
klimatu i atmosfery do skutecznego przekazywania treści ewangelicznej o
Wcieleniu i Bożym Narodzeniu, a także wiadomości z historii rodziny i narodu.
Dzisiaj taki program może być następujący: modlitwa, lektura Pisma świętego,
śpiewanie kolęd, czytanie czasopism religijnych lub fragmentów polskiej
literatury o Bożym Narodzeniu.
Wieczornice kolędowe
Wieczornice kolędowe urządzane w rodzinach, kościołach i różnych wspólnotach
są w Polsce żywą tradycją. W okresie Bożego narodzenia urządza się wiele spotkań
tzw. opłatkowych, na których chrześcijanie łamią się opłatkiem, składają sobie
życzenia, śpiewają kolędy, wymieniają upominki.
Urządzenie wieczornicy kolędowej w rodzinie jest bardzo łatwe. Cała rodzina
gromadzi się przy zapalonej choince. Na widocznym miejscu powinien znajdować.
się żłóbek z figurką Dzieciątka Jezus i na nim winna się skupiać uwaga
zgromadzonych. Z reguły wieczornicę prowadzi ojciec lub najstarszy z rodzeństwa.
Program należy przygotować wcześniej, a składać się może z czytania tekstu
Ewangelii o dziecięctwie Pana Jezusa, przeplatane śpiewem odpowiednio dobranych
kolęd. Można sięgnąć także po odpowiednią literaturę piękną, prasę katolicką lub
osobistych wspomnień.
Na wieczornicę kolędową można zaprosić krewnych, przyjaciół, znajomych i
sąsiadów z dziećmi. Spotkanie takie można połączyć ze skromnym poczęstunkiem
http://www.abobola.aplus.pl - Parafia św. Andrzeja Boboli M. w Białymstoku
Powered by Mambo
Generated: 2 March, 2017, 20:51
składającym się z kawy, herbaty, owoców i słodyczy.
Wieczornicę zawsze staramy się zakończyć spontaniczną modlitwą. Należy starać
się o to, by spotkania te rzeczywiście były przepełnione duchem ewangelicznej
radości.
25 grudnia Uroczystość Narodzenia Pańskiego
Liturgia Kościoła wzywa nas w tym dniu hołdu Zbawicielowi, który odtąd jest
Emmanuelem, czyli Bogiem z nami.
Pierwszy dzień Bożego Narodzenia powinien być nacechowany radosnym
przeżywaniem obecności Chrystusa w rodzinie i przyczyniać się do budowania
rodzinnej wspólnoty.
Po powrocie z kościoła rodzina gromadzi się przy świątecznym stole. Uroczyste
śniadanie lub obiad rozpoczyna czytanie Pisma świętego z Ewangelii według św.
Łukasza.
Na ziemiach polskich tradycyjnie w tym dniu spotyka się tylko najbliższa
rodzina. Na wizyty krewnych, znajomych i sąsiadów przeznaczony jest drugi dzień
świąteczny.
26 grudnia św. Szczepana, diakona i męczennika
Św. Szczepan był jednym z siedmiu diakonów w pierwszej gminie
chrześcijańskiej w Jerozolimie. Posiadał moc czynienia cudów i uzdrawiania
chorych. Cieszył się wielkim autorytetem w całej Judei. Oskarżony przed
żydowskim Sanhedrynem został skazany na śmierć przez ukamienowanie. Świadkiem
egzekucji był młodzieniec imieniem Szaweł, przyszły apostoł - św. Paweł.
Według tradycji w dniu tym kropi się wodą święconą ziarno i obecnych. Dawniej
w uroczystość św. Szczepana obsypywano się ziarnami owsa, jako zapowiedź dobrych
urodzajów.
6 stycznia - Uroczystość Objawienia Pańskiego
To wydarzenie wstrząsnęło całym światem izraelskim. Trzej wybitni poganie
szukają Nowonarodzonego, który będzie nauczał ludzkość, że Bóg jest miłością i
który kocha wszystkich ludzi, i chcą Mu złożyć hołd uwielbienia!
Uroczystość Objawienia Pańskiego była znana w Kościele Wschodnim już w III
wieku, około stu lat później pojawiła się także w liturgii na Zachodzie. W
liturgii uroczystość ta wiązała się nierozerwalnie z Bożym Narodzeniem,
uzyskując w niektórych okresach równie podniosły charakter.
Objawienie, nazywane z grecka epifanią, oznacza zjawienie się, ukazanie się
bóstwa w ludzkiej postaci. Ze świętem tym, które nazywano również Chrystofanią
albo po prostu Światłem, wiązano różne wydarzenia ewangeliczne: chrzest w
http://www.abobola.aplus.pl - Parafia św. Andrzeja Boboli M. w Białymstoku
Powered by Mambo
Generated: 2 March, 2017, 20:51
Jordanie, cud w Kanie Galilejskiej oraz pokłon trzech magów. Nieraz dodawano do
nich jeszcze cudowne rozmnożenie chleba. Z czasem, zwłaszcza na Zachodzie,
Objawienie zaczęto utożsamiać niemal wyłącznie z pokłonem trzech
magów-astrologów, nazywanych też mędrcami, a w późniejszym czasie królami,
którym prawdopodobnie w VI w. nadano imiona Kacper, Melchior i Baltazar.
Chrzest w Jordanie ukazuje bóstwo Jezusa w ten sposób, że gdy wychodzi z
Jordanu, otwierają się nad Nim niebiosa i daje się słyszeć głos Ojca: To jest
mój Syn umiłowany (Mt 3,13n). W Kanie Galilejskiej bóstwo Jezusa ukazuje się za
pośrednictwem dokonanego cudu przemiany wody w wino, przez co jak pisze św.
Jan Apostoł objawił swoją chwałę i uwierzyli w Niego Jego uczniowie (por. J
2, 112).
Pokłon magów-mędrców, których do Jezusa przywiodła nowa gwiazda, wskazuje, że
cały wszechświat (gwiazda, a więc kosmos) został poruszony narodzeniem
Chrystusa, a poganie oddają mu cześć. Dary, które złożyli złoto, kadzidło i
mirra symbolizują godność królewską, kapłańską i prorocką Syna Maryi.
Wizyta duszpasterska kolęda
Kościół święty zawsze troszczył się o swoich wiernych, zwłaszcza o budowanie
wspólnoty (komunii) wiernych. Celowi temu służy tradycyjna w okresie Bożego
narodzenia wizyta duszpasterska, zwana kolędą. Pierwsze wzmianki o tych wizytach
pochodzą z XVII wieku. Wówczas to prowincjalne synody: piotrkowski (1607) i
gnieźnieński (1628) zobowiązywały proboszczów, aby na kolędzie grzeszników
napominali, każdego do pełnienia obowiązków i przyzwoitości nakłaniali,
nieszczęśliwych pocieszali.
Dzień wizyty księdza z parafii powinien być dla każdej rodziny ważnym
przeżyciem. Przyjęcie kapłana duszpasterza ma charakter małej liturgii
sprawowanej w domowym sanktuarium.
Na nakrytym białym obrusem stole ustawia się krzyż, naczynie z wodą święconą
i kropidło. Jeżeli w rodzinie są dzieci w wieku szkolnym, to w rogu stołu
kładzie się zeszyty do nauki religii. O ile mamy nie poświęcone dewocjonalia,
można je również położyć na stole i poprosić kapłana o ich poświęcenie.
Domownicy powinni być odświętnie ubrani i w miarę możliwości w komplecie.
Wizyta duszpasterska stanowi doskonałą okazję do omówienia wielu spraw i
problemów rodzinnych, parafialnych i społecznych.
Przyjęcie dziś kapłana w domu należy uważać za publiczne wyznanie wiary.
Stojąc na progu Trzeciego Tysiąclecia coraz bardziej ogarnia nas niepokój o
przyszłość oraz boleśnie odczuwamy skutki laicyzacji i liberalizmu moralnego.
Dlatego też niezwykle ważną sprawą jest przestrzeganie naszych polskich,
bogatych w treść religijną tradycji, a zwłaszcza wigilijnych i
bożonarodzeniowych. Musimy wszyscy zadbać, by to najpiękniejsze ze świąt Uroczystości Narodzenia Pańskiego nie zredukować do zwykłego folkloru czy
banalnej ozdoby.
Niech więc pielęgnowane z pietyzmem w naszych domach staropolskie tradycje i
http://www.abobola.aplus.pl - Parafia św. Andrzeja Boboli M. w Białymstoku
Powered by Mambo
Generated: 2 March, 2017, 20:51
zwyczaje kształtują w nas dojrzałe postawy religijne i przywrócą ciepło
wyziębionej niekiedy atmosferze rodzinnej.
Opracowała: Krystyna Basa
http://www.abobola.aplus.pl - Parafia św. Andrzeja Boboli M. w Białymstoku
Powered by Mambo
Generated: 2 March, 2017, 20:51