Rodzina jest od lat przedmiotem zainteresowania wielu nauk

Rodzina jest od lat przedmiotem zainteresowania wielu nauk. Stanowi bowiem środowisko,
stwarzające kaŜdemu człowiekowi naturalne, a więc najlepsze warunki Ŝycia. Oddziaływuje na
dziecko najdłuŜej, bo od urodzenia, najsilniej „(...) poniewaŜ oddziaływania rodzicielskie
wynikają najczęściej z miłości macierzyńskiej i ojcowskiej, z więzów krwi, jakie łączą rodziców z
dziećmi i dzieci z rodzicami (...)”1, jest więc instytucją wychowawczą nie do zastąpienia. Są
jednak sytuacje, w których musi być zastępowana, są równieŜ takie, w których powinna być
zastępowana, a nie jest. DuŜa grupa dzieci Ŝyje bowiem w rodzinach wykazujących zbiór cech
niepoŜądanych ze społecznego punktu widzenia, określanych mianem – dysfunkcjonalnych lub
problemowych. Do cech niepoŜądanych zalicza się miedzy innymi: niewydolność materialną
rodziny, stany chorobowe, nieprzystosowanie społeczne przejawiające się w alkoholizmie,
przestępczości, prostytucji, niedojrzałości emocjonalnej rodziców. Występowanie tych cech
powoduje zaburzenia w funkcjonowaniu rodziny, czego konsekwencją jest niewypełnianie
właściwych jej funkcji i zadań.
J. Bradshow twierdzi, Ŝe „rodzina dysfunkcjonalna jest stworzona przez dysfunkcjonalne
małŜeństwo, takie małŜeństwo zaś tworzą dysfunkcjonalne osoby, które odnajdują się
wzajemnie i Ŝenią się ze sobą. Jednym z tragicznych faktów jest to, Ŝe osoby dysfunkcjonalne
prawie zawsze znajdują inną osobę, która działa albo na tym samym, albo na większym
poziomie dysfunkcji.”2 W ostatnich latach, oprócz rodzin, których istnienie było jakby
przewidywalne, pojawiły się nowe, będące wynikiem przemian, jakie zaszły w naszym kraju.
Są to rodziny, które zwykle dobrze lub w miarę dobrze funkcjonowały, a których Ŝycie
zostało zmienione przez róŜne czynniki zewnętrzne, wśród których czołowe miejsce zajmuje
bezrobocie. Powoduje ono obniŜenie samooceny osób bezrobotnych, spycha zarówno ich, jak
i ich rodziny w sferę ubóstwa. W związku z tym, Ŝe praca poza zarabianiem na Ŝycie ma inne
jeszcze walory – narzuca strukturę czasową, inicjuje kontakty oraz moŜliwość dzielenia się
doświadczeniami z osobami spoza rodziny, wymusza aktywność, określa status społeczny i
identyfikację społeczną – jej utrata powoduje liczne konsekwencje psychologiczne, z którymi
muszą się zmagać pojedyncze osoby i całe rodziny. Długotrwałe bezrobocie powoduje nie
tylko negatywne zmiany w zakresie funkcjonowania rodzin, ale równieŜ konieczność
zastosowania wobec nich wsparcia społecznego, tak w kategorii materialnej, jak i
psychologicznej.
Innym zjawiskiem, które coraz częściej zaburza prawidłowe funkcjonowanie rodzin jest ich
rozbicie spowodowane rozwodami, separacjami, porzuceniem przez jednego z rodziców.
Występuje ono coraz częściej, zatacza coraz szersze kręgi. Jak wynika ze statystyk, od kilku lat
systematycznie wzrasta liczba orzeczonych rozwodów. I tak, w roku 2000 było ich 42,8 tys., w
2001 – 45,3 tys., w 2002 – 45,4 tys., w 2003 – 48,6 tys., a w 2004 – aŜ 56,3 tys.3
Rozwód, jako skutek rozbicia małŜeństwa i rodziny, powoduje poczucie klęski Ŝyciowej,
krzywdy, często obniŜenie samooceny. Jego skutki mogą wyraŜać się w postaci róŜnego rodzaju
nerwic, trudności w wykonywaniu ról społecznych, czyli uzewnętrzniać się zarówno w postaci
objawów psychicznych, jak i somatycznych. Likwidując jedne problemy, przyczynia się do
powstania innych. W rodzinie rozwiedzionej zarówno rodzice, jak i dzieci muszą poradzić sobie
z dziesiątkami problemów, rozwiązywanie których w decydujący sposób zaleŜy od postaw
rodziców, ich sposobów zachowań, które albo wciągną dzieci w świat rozdarcia, osamotnienia,
odrzucenia czy poczucia winy, albo je ochronią. W kaŜdej rozpadającej się rodzinie występują
trudne sytuacje, najbardziej odczuwane przez dzieci, ich wspomaganie niekiedy jest
koniecznością.
DuŜe problemy mają dość często rodziny wychowujące chore dzieci. Mają one trudności z
ułoŜeniem normalnego Ŝycia, które wprawdzie podporządkowane jest choremu dziecku, jednak
1
H. Cudak, Szkice badań nad rodziną, Kielce 1995, s. 18.
J. Bradshow, Zrozumieć rodzinę, Warszawa 1998, s. 34.
3
Rocznik Statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej, GUS, Warszawa 2005, s. 40–41.
2
musi zachować wymiary normalności, jak teŜ z właściwym wychowaniem zdrowego potomstwa.
Zwykle pojawiają się teŜ problemy finansowe, związane z wydatkami na permanentne leczenie.
Trwający latami stres, będący walką o Ŝycie dziecka, często odbija się na zdrowiu
i współŜyciu rodziców. Rodziny takie stają się więc niekiedy problemowe,
wymagają pomocy ze strony instytucji społecznych i specjalistów. RównieŜ bardzo trudna jest
sytuacja rodziny, w której powaŜnie chore jest jedno z rodziców, a drugie musi, poza szczególną
opieką sprawowaną nad chorym współmałŜonkiem, starać się zapewnić w miarę godne i właściwe
warunki do rozwoju dzieci.
Prawidłowe funkcjonowanie rodzin zaburza alkoholizm, którego konsekwencją jest
zwykle przemoc, przestępczość, bieda, zaniedbywanie dzieci. To problem, który dotyka
tysiące polskich rodzin i nad którym pracuje tysiące specjalistów. śycie w rodzinie
alkoholiczej właściwie niszczy w dziecku wszystko: jego cenność, aktywność, poczucie
własnej wartości, dobry stosunek do świata i ludzi. Rujnuje dziecku zdrowie, nakazując mu
Ŝyć w ciągłym strachu i stresie, a jednocześnie przekazuje mu negatywne normy i wzory
postępowania.
Skutki nieprawidłowego funkcjonowania rodzin oczywiście najdotkliwiej odczuwają dzieci.
Konsekwencje te mają wymiar fizyczny, psychologicznyi społeczny. Dewiacje, trudności
wychowawcze, przestępczość to problemy,z którymi musi zmagać się system wsparcia
społecznego, by nie dopuścić dotragedii dziecka lub powołania za jego przyczyną kolejnej
rodziny dysfunkcyjnej.
Przedstawiona ksiąŜka włącza się w trudny, wciąŜ aktualny i potrzebny dyskurs na temat
problemów współczesnej rodziny i sposobów przeciwdziałania im. Do dyskusji zaproszeni zostali
przedstawiciele róŜnych ośrodków naukowych oraz praktycy bezpośrednio zaangaŜowani w prace
terapeutyczne, profilaktyczne, resocjalizacyjne i opiekuńczo- wychowawcze. Mamy nadzieję, Ŝe
połączenie teoretycznych rozwaŜań z praktycznymi doświadczeniami pozwoli na lepsze
zrozumienie rozpatrywanego problemu oraz przyczyni się do stworzenia konstruktywnych
sposobów i programów, celem których będzie właściwe wzmacnianie rodzin.
RozwaŜania autorów zamknięte zostały w cztery rozdziały. Pierwszy z nich dotyczy sytuacji
społeczno-wychowawczej współczesnych rodzin. Przedstawia problemy rodzin dotkniętych
bezrobociem, chorobą, rozwodem, ubóstwem. Naświetla więc najistotniejsze problemy, z jakimi
boryka się współczesna rodzina.
W rozdziale drugim zamieszczone zostały treści dotyczące skutków nieprawidłowego
funkcjonowania rodzin. Autorzy rozpatrują rozmiary i rodzaje zachowań dewiacyjnych dzieci z
rodzin dysfunkcyjnych, przemoc, jaka jest ich udziałem, trudności wychowawcze, które są im
właściwe. Zwracają równieŜ uwagę na sieroctwo społeczne, które jest obecnie najczęstszym
skutkiem złego funkcjonowania rodziny.
Rozdział trzeci zawiera rozwaŜania autorów na temat przeciwdziałania zachowaniom
ryzykownym dzieci i młodzieŜy. Rozpatrywane są tu kwestie dotyczące działalności szkoły,
poradni profilaktyczno-terapeutycznej, oratorium i innych instytucji powołanych do pracy z
dzieckiem dotkniętym róŜnymi problemami. Omówione zostały metody i strategie pomocy
osobom uzaleŜnionym od sekt, jak równieŜ rola katechezy w przeciwdziałaniu patologiom
społecznym.
Rozdział czwarty, pozornie niezwiązany z tytułem ksiąŜki i tematyką poprzednich
rozdziałów, został świadomie w niej zamieszczony. Dotyczy bowiem kwestii, z którymi
rodziny się spotykają i które zmieniają ich funkcjonowanie. Starość, umieranie i śmierć to
zjawiska występujące w kaŜdej rodzinie. Przygo towanie do nich jest sprawą niezmiernie
waŜną, tak ze względu na ich nieuchronność, jak teŜ ze względu na nieumiejętność ich
przeŜywania. Innym problemem omawianym w tym rozdziale jest opieka nad dzieckiem w
chorobie terminalnej – niezmiernie trudna. Jej realizacja zaburzana jest rozpaczą i wizją
zbliŜającej się śmierci. Bez względu jednak na wszystko i rodzice, i szpital ten problem
muszą podjąć. Pozostając w problematyce umierania i śmierci, w rozdziale tym zamieszczony
został artykuł omawiający postawy młodzieŜy wobec opieki paliatywnej.
Mamy nadzieję, ze przedstawiona ksiąŜka pozwoli na poszerzenie wiedzy i aktywne
włączenie się w rozwiązywanie trudnych problemów współczesnej rodziny.