Poród w ujęciu interdyscyplinarnym

Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 1, zeszyt 2, 149-151, 2008
Poród w ujęciu interdyscyplinarnym
RYSZARD PORĘBA, URSZULA SIOMA-MARKOWSKA, ANETA PORĘBA
Streszczenie
W pracy zaprezentowano opinie z zakresu psychologii, socjologii, filozofii oraz prawa na temat porodu. Autorzy omawiają poród
w szerokim ujęciu interdyscyplinarnym zwracając uwagę na humanistyczne aspekty porodu.
poród, aspekt interdyscyplinarny
Słowa kluczowe:
„Gdy medycyna traci kontakt z filozofią i etyką,
to dotyka ją los rośliny odciętej od korzeni – usycha”
prof. Julian Aleksandrowicz
Akt narodzin człowieka od niepamiętnych czasów
podlega opisom przedstawicieli medycyny, a głównie położników. Opisy przedstawicieli nauk pozamedycznych są
bardzo rzadkie. W dotychczasowych pracach na temat
złożoności aktu narodzin człowieka, zwłaszcza w literaturze medycznej, zwraca uwagę dominacja spojrzenia
zawężonego do fizjologicznego procesu biologicznego.
Tymczasem poród to złożony proces, na który składają
się elementy sfery psychologicznej, socjologicznej, ekologicznej, kulturowej. Poszukując opisów aktu narodzin
przez innych pozamedycznych przedstawicieli świata
nauki, poznajemy bogate wartości w ocenie tego złożonego procesu. Doniesienia te wzbogacają wiedzę na temat
porodu, często nieznanego położnikom i neonatologom.
Spośród dziedzin pozamedycznych, lecz pokrewnych medycynie najczęściej akt narodzin ocenia i analizuje psychologia. Poglądy filozofów, ekologów czy socjologów
spotyka się sporadycznie.
Warunki społeczne, ekonomiczne, kulturowe systemy
wartości, aspiracje i satysfakcje stabilizują oraz integrują
stałość rodziny. Zrozumienie porodu wymaga więc nie
tylko wiedzy medycznej, ale również wiedzy z dziedzin
pokrewnych: psychologii, socjologii, ekologii, filozofii, etyki, demografii, kulturoznawstwa, prawa, a także aksjologii.
Coraz więcej dowodów wskazuje, że poród ma wymiar
interdyscyplinarny i w tym wymiarze należy go rozpatrywać.
Humanistyczny akt narodzin
W opinii społecznej, w dalszym ciągu poród jawi się,
jako subiektywnie ciężkie, długotrwałe bolesne przeżycie,
w którym kobieta zapomina o osobie rodzącego się dziecka. Wiele kobiet upatruje w porodzie chorobę lub cierpienie. Takie pojmowanie porodu jest konsekwencją funkcjonowania współczesnego człowieka w dwóch przeciwstawnych sobie światach – świecie biologii, z którego pochodzi i którego procesom podlega, oraz świecie kultury
i cywilizacji, który sam tworzy [9]. Dziecko jest częścią
ciała kobiety, matka powinna więc dostosować się do jego
potrzeb. Zachowanie równowagi wewnątrzustrojowej jest
w świetle badań naukowych czynnikiem ochrony rodzącego się dziecka. Poród dla matki jest zadaniem, w wypełnianiu, którego nikt nie może jej zastąpić. Wymaga z jej
strony mobilizacji sił i umiejętności ich odpowiedniego
wykorzystania. Jeśli macierzyństwo oznacza oddanie
siebie, to trzeba być matką przede wszystkim wówczas,
gdy dziecko szczególnie tego potrzebuje, czyli w chwili
porodu [1, 2, 11, 13].
Niezwykle ważne są relacje emocjonalno-uczuciowe
między matką a dzieckiem w całej fazie prenatalnej, podczas porodu i po urodzeniu. Współczesne doniesienia
z psychologii prenatalnej zwróciły uwagę na znaczenie
relacji ojca z dzieckiem. Dziecko dla swojego prawidłowego rozwoju ogólnego i rozwoju struktur emocjonalnouczuciowych wymaga symetrycznej, troskliwej i bezinteresownej miłości zarówno ze strony matki, jak i ze strony
ojca dziecka.
Obecność ojca dziecka lub innej bliskiej osoby w czasie porodu nadaje narodzinom nowy wymiar – wymiar
rodzinny – największego i najpiękniejszego wydarzenia w
rodzinie. Ojciec staje się podmiotem biorącym aktywny
udział w akcie narodzin. W dialogu między małżonkami
pojawiają się nowe pojęcia i nowe określenia wyrażające
radość rodzicielstwa, pojmowanego wspólnie, z właściwym odczuciem i zaangażowaniem.
Dla wielu kobiet poród jest sytuacją trudną, a nawet
kryzysową, dlatego oczekują w czasie porodu wsparcia
ich umiejętności urodzenia dziecka w sposób naturalny.
Jeśli obecny przy porodzie personel medyczny lub obecna bliska osoba, wykaże takie samo podejście do porodu,
jak do sytuacji kryzysowej, a nie naturalnej, wówczas
rodząca przegrywa w swym staraniu o humanistyczny akt
narodzin.
Obecny system organizacyjny służby zdrowia i oddziałów położniczych w odróżnieniu od wcześniejszego
uwzględniającego wyłącznie zasady epidemiologiczne
i sprawność techniczną, pozwala na respektowanie przeżyć i potrzeb zarówno matki, jak i dziecka. Stworzone
Klinika i Oddział Kliniczny Ginekologii i Położnictwa w Tychach, Śląski Uniwersytet Medyczny
150
R. Poręba, U. Sioma-Markowska, A. Poręba
współcześnie warunki sal porodowych pozwalają na naturalny, humanistyczny akt narodzin. Naturalny poród wycisza uraz poporodowy, zaspokaja pierwotną potrzebę
więzi i bezpieczeństwa dziecka, stymuluje postawy opiekuńcze matki i ojca, wzmacnia laktację, chroni dziecko
przed infekcjami. Obecność bliskiej osoby w czasie porodu daje większe poczucie bezpieczeństwa kobiety rodzącej, a obecność męża wzmacnia więzi małżeńskie.
Słowa profesora Włodzimierza Fijałkowskiego – perinatologa, humanisty, etyka, o pogłębionej wiedzy filozoficznej, psychologicznej i ekologicznej, wypowiedziane
trzydzieści lat temu (1974), pozostaną zawsze aktualne:
„Oddać pierwszeństwo sztuce rodzenia przed sztuką
położniczą” [2].
Poród w ujęciu psychologii
Człowiek doświadcza realności świata i własnej tożsamości głównie za pośrednictwem ciała. Początki kształtowania ludzkiego ciała ukryte są głęboko we wnętrzu
ciała matki. Kształtujące się ciało, istniejąca od poczęcia
indywidualność biologiczna, stanowi podstawę do rozwoju osobowości. Wraz z wewnątrzmacicznym życiem
biologicznym rozwija się jego życie psychiczne. Pierwszy
świat dziecka to jego matka. Jej ciało, otaczające je ze
wszystkich stron, pośredniczy między nim a światem zewnętrznym [9]. Zgodnie z danymi współczesnej embriologii
dziecko od poczęcia wykazuje swoją autonomię, podmiotowość i fizjologiczną dominację.
Zagadnieniami prenatalnego rozwoju dziecka zajmuje
się psychologia prenatalna. Liczne badania i obserwacje
wykazały, że dziecko w fazie prenatalnej przejawia, co
najmniej cztery czynności psychiczne: spostrzeganie,
zalążkową świadomość, zapamiętywanie bodźców płynących ze środowiska zewnętrznego oraz indywidualne
uczenie się [5].
W porodzie, dziecko ze świata matki wchodzi w nowy
świat. Nie stanowi to początku życia, lecz jest zakończeniem prenatalnej fazy życia i według psychologów dramatyczną zmianą środowiska, stanowi – zgodnie z nowymi
poglądami – szczególnie znaczący fragment w życiu i rozwoju psychiki dziecka [10]. Należy jednak pamiętać, że
bioplazmatyczna struktura człowieka jest wrażliwa na
każdą najmniejszą zmianę środowiska, dlatego akt porodu
dla dziecka jest ciężkim, urazowym, krytycznym przeżyciem. Umożliwienie dziecku spokojnego urodzenia się,
bezpiecznego nie tylko fizycznie, ale i psychologicznie,
zaufanie mądrości natury, sprawia, że poród nie wywołuje
szoku.
Psycholog dr D. Kornas-Biela w swojej książce „Wokół
początku życia ludzkiego” opisuje poród, jako doświadczenie i święto całej wspólnoty, niezależnie od kręgu kulturowego. „Jest to przeżycie mistyczne i religijne, w którym odbywa się walka dobra i zła. Jest to element łączący
przeszłość z przyszłością” [8].
Poród w ujęciu filozofii
Według filozofów życie, czyli po prostu istnienie człowieka, jest jego wartością najwyższą. Medycyna zawsze
korzystała z filozofii, wnosząc w nią swój własny wkład.
Poród w opinii filozofów jest zmianą układu tzw. przyczyn
celowych i jest przede wszystkim wydarzeniem na poziomie relacji osobowych, których pełnia nazywana jest
przez nas miłością. To czas wchodzenia w doświadczania
tajemnicy. Bez tego pojęcia nie da się do końca zrozumieć
narodzin człowieka. Nie można też zrozumieć fenomenu
spotkania matki, ojca i dziecka. Narodziny człowieka to
jakby pojawienie się jednego ze światów, to prawdziwa
rewolucja w kosmosie.
Poród jest działaniem podjętym wspólnie z innymi.
W ramach personalizmu filozoficznego w porodzie zostaje
zachowana wartość personalistyczna własnego czynu,
każdej osoby biorącej w nim udział, a jednocześnie działanie wspólne urzeczywistnia to, co wynika z celu wspólnoty działania, czyli dobry – obiektywnie – poród [6].
Potrzeby ludzkie zmieniają się w czasie. Zmiany te dotyczą także porodu. Podnosi się znaczenie dwurodzicielstwa, które jest wielkim osiągnięciem ostatnich czasów.
Potrzeba współuczestniczenia wynika, jak twierdzą filozofowie, z natury człowieka i świata [3, 4, 6]. Urodzenie
dziecka w świadomy i odpowiedzialny sposób stanowi
cenny wkład w nowoczesne pojmowanie rodzicielstwa.
Rola współczesnych perinatologów jako systemu medycznego winna polegać na coraz głębszym rozumieniu psychiki kobiety, jej potrzeb oraz ułatwieniu jej zadania
w sposób jak najmniej łączący się z interwencją.
Uwarunkowania kulturowe porodu
Od kilkunastu lat jesteśmy świadkami przemiany kulturowej w postrzeganiu narodzin. Poród staje się wydarzeniem rodzinnym, w którym to małżonkowie decydują
o miejscu, warunkach i atmosferze odbywania porodu,
a także osobach obecnych przy porodzie. Często też
w różnych krajach pary decydują się na poród w warunkach domowych. Jest on spowodowany chęcią aktywnego
udziału rodziców w akcie narodzin ich dziecka i jednoczesnym przebywaniem w środowisku domowym [12].
Wyniesiony z domu model rodziny może odgrywać
zasadniczą rolę w postrzeganiu porodu. Kobiety respektujące model rodziny, w którym istnieją sprawy
dotyczące wyłącznie mężczyzny i wyłącznie kobiety, będą chciały kontynuować tradycję porodu bez udziału
ojca dziecka.
Ludność różnych kultur określała swoje zadania wobec członków rodziny, a zwłaszcza wobec męża – ojca
dziecka. Mężczyzna, stosując się do tych zwyczajów, okazywał swoje zaangażowanie wobec spraw żony, dziecka,
dokumentował swoją z nimi więź, a także gwarantował
pomyślny przebieg porodu, zapewniał żonie poczucie
bezpieczeństwa.
Poród w ujęciu interdyscyplinarnym
W współczesnych szpitalach, od ponad dziesięciu lat
w Polsce i ponad trzydziestu lat w krajach zachodnich,
stwarza się warunki domowe do odbycia porodu, aby
zapewnić warunki środowiska domowego. Jest to dowodem doceniania uwarunkowań środowiskowych i kulturowych.
Poród w ujęciu socjologii
W opinii socjologów ważny jest wybór miejsca porodu. Miejsce porodu daje komfort psychiczny rodzącej.
Należy zadbać, aby kobieta i jej partner wcześniej poznali
miejsce narodzin. Według socjologii miejsce ma ogromny
wymiar psychospołeczny. Kobiety oczekują poczucia
bycia u siebie i poczucia obecności. Z tym wiąże się rola
personelu, aby to miejsce nie tylko estetycznie urządzić
przedmiotami, ale aby je wzbogacić słowami i czynami.
W wymiarze psychospołecznym ważne jest również poczucie sąsiedztwa. Dobrze jest, jeśli w najbliższym otoczeniu nie ma dramatycznych wydarzeń, które wyzwalają
negatywne emocje. Poród dotyczy wszystkich członków
rodziny, a także najbliższej społeczności, którzy przeżywają to wydarzenie: dziadek, babcia, dzieci, krewni, przyjaciele, współpracownicy.
W socjologii ważna jest personalizacja. Człowiek lubi
być odczytany z imienia i nazwiska, nie chce pozostawać
kimś anonimowym. Należy, więc stworzyć sokrateński
moment narodzin, obejmujący element porodowy personalny, osobisty.
W społeczeństwie polskim i na świecie obserwuje się
niekorzystne zjawisko procesów demograficznych. Niski
przyrost naturalny powoduje starzenie się społeczeństw.
Ponadto socjologowie zwracają uwagę na dramatycznie
wzrastającą liczbę urodzeń pozamałżeńskich. Dla socjologów jest to bardzo istotne, ponieważ dziecko z takiego
związku nie zobaczy roli ojca i matki.
Rodzina jest podstawową jednostką w strukturze społecznej. Stan zdrowia w rodzinie wpływa, jako jeden z elementarnych stabilizatorów, na kształtowanie osobowości
i realizowanie planów życiowych przez poszczególnych
jej członków.
Poród w ujęciu prawników
Poród jest wydarzeniem prawnym i wywołuje określone skutki prawne. Kobieta rodząca ma prawo oczekiwać, że jej poród odbędzie się w godziwych warunkach,
które nie doprowadzą do wystąpienia szkody po stronie
rodzącej kobiety i dziecka.
151
Poród w ujęciu ekologii
Faza prenatalna życia człowieka jest pierwszą sytuacją ekologiczną człowieka, zarówno w znaczeniu bezpośredniego środowiska (wewnątrzmacicznego), jak również
całego organizmu matki, jej osobowości i postaw, postaw,
osobowości oraz wpływów ojca dziecka, środowiska rodzinnego oraz bliższego i dalszego otoczenia społecznego
dziecka. Na dziecko oddziaływają również warunki życia
rodziny, czułość ojca. Już w życiu wewnątrzmacicznym
rodzą się uczucia do ojca, do opiekunów, do najbliższych
[3, 4, 7].
Dzięki rozszerzaniu wiedzy z zakresu ekologii i psychologii prenatalnej, możemy zrozumieć środowiskową
genezę ewentualnych późniejszych zaburzeń w psychicznym i społecznym funkcjonowaniu człowieka.
Piśmiennictwo
[1] Agrawal P., Gabryś M. St. (2004) Poród w rodzinie – dramat
czy kształtujące osobowość doświadczenie ludzkie – refleksje przez pryzmat rozsądku i holistycznego punktu widzenia medycyny. Klin. Perin. Gin., supl. 1: 87-89.
[2] Fijałkowski W. (1974) Rodzi się człowiek. PZWL Warszawa.
[3] Fijałkowski W. (1993) Dar rodzenia. Inst. Wydawniczy PAX.
[4] Fijałkowski W. (1999) Rodzicielstwo zgodnie z naturą. Fundacja „Głos dla życia” Poznań.
[5] Hollender M. H. (1975) Psychologia w praktyce lekarskiej.
PZWL Warszawa.
[6] Jarosiewicz H. (1989) Uczestnictwo męża przy porodzie.
Ann. Acad. Med. Siles., supl. Psychosom. Uwarun. Porodu
Natural. 297-307.
[7] Klimek R. (1989) Prenatalna medycyna i psychologia. Ann.
Acad. Med. Siles., supl. Psychosom. Uwarun. Porodu Natural. 179-184.
[8] Kornas-Biela D. (2002) Wokół początku życia ludzkiego. Instytut Wydawniczy PAX.
[9] Kozikowska-Kopel K. (1989) Poród jako sytuacja psychologiczna. Ann. Acad. Med. Siles., supl. Psychosom. Uwarun.
Porodu Natural.: 185-190.
[10] Neugebauer K. (1989) Zagadnienia psychologii prenatalnej.
Ann. Acad. Med. Siles., supl. Psychosom. Uwarun. Porodu
Natural.: 191-196.
[11] Rogula W. (1991) Rodzić humanistycznie. Piel. i Poł. 33(1):
15-17.
[12] Sendecka A. (1997) Opinie kobiet o porodzie w domu. Ginek. Prakt. 5(5): 43-44.
[13] Tymińska A. (1993) Poród – czy można go przeżyć inaczej?
Mag. Med. 4(6/7): 19, 21-22.
J Ryszard Poręba
Klinika i Oddział Kliniczny Ginekologii i Położnictwa
Śląski Akademia Medyczna
43-100 Tychy, ul. Edukacji 102
e-mail: [email protected]
Interdisciplinary aspects of labour
In this study interdisciplinary opinions of psychology, sociology, philosophy and law on familiar labour are presented. Authors
emphasise the point of view of the humane sciences and present wide interdisciplinary aspects of the family labour.
: labour, interdisciplinary
Key words