Władza lokalna na rzecz lokalnej gospodarki
Transkrypt
Władza lokalna na rzecz lokalnej gospodarki
Władza lokalna na rzecz lokalnej gospodarki Dobre zarządzanie gminą, jako sposób na wspieranie lokalnej przedsiębiorczości. Transfer polskich dobrych praktyk na Białoruś Projekt jest współfinansowany w ramach programu polskiej pomocy zagranicznej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP w 2010 r. The Project is/was co-financed by the Polish aid programme 2010 of the Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Poland. Совместное финансирование этого проекта осуществляется/осуществлялось в рамках программы польской помощи для заграницы Министерства иностранных дел Республики Польша в 2010 г. Publikacja wyraża wyłącznie poglądy autora i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP. The publication expresses exclusively the views of the author and cannot be identified with the official stance of the Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Poland. Данная публикация представляет исключительно мнение автора, что может не совпадать с официальной позицией Министерства иностранных дел Республики Польша. Władza lokalna na rzecz lokalnej gospodarki Dobre zarządzanie gminą, jako sposób na wspieranie lokalnej przedsiębiorczości. Transfer polskich dobrych praktyk na Białoruś Spis treści: Paweł Pogorzelski, Wójt Gminy Zawady Wspieranie lokalnej gospodarki przez samorząd – doświadczenia Gminy Zawady.............11 Leonid Leonidowicz Biruk, Przewodniczący Miejskiego Komitetu Wykonawczego w Wysokim Początek dobrej współpracy...........................................................................................................17 Grigorij Grigoriewicz Krawczuk, uczestnik projektu Zostawić swój ślad na Ziemi..........................................................................................................19 Wojciech Szpociński, Wyższa Szkoła Handlu i Prawa im. Ryszarda Łazarskiego Sylwia Szparkowska, Fundacja Polityki Rozwojowej Co może zrobić samorząd na rzecz lokalnej gospodarki? Polskie doświadczenia wsparcia lokalnego biznesu i inwestorów przez samorządy......................................................................23 Wojciech Szpociński, Wyższa Szkoła Handlu i Prawa im. Ryszarda Łazarskiego Analiza otoczenia społeczno-ekonomicznego przedsiębiorczości oraz prawnoinstytucjonalnych uwarunkowań jej rozwoju w Wysokim (Rajon Kamieniec, Białoruś).... 39 Aneks: Źródła prawa modernizacyjnego w Republice Białorusi. Wojciech Szpociński, Wyższa Szkoła Handlu i Prawa im. Ryszarda Łazarskiego Finansowanie zewnętrzne dla białoruskich instytucji. Czyli jak starać się o granty i być partnerem w projektach.................................................................................................................59 Aneks: Gdzie szukać informacji o projektach kierowanych bezpośrednio do podmiotów białoruskich lub realizowanych w partnerstwie z Białorusią z białoruskimi organizacjami i instytucjami (wymóg partnerstwa)...................................................................................... 67 Iwona Wądołowska, dyrektor Biblioteki Publicznej Gminy Zawady Projekty aktywizujące lokalną społeczność oraz organizacje pozarządowe – przykład gminy Zawady..................................................................................................................................71 Mariusz Kruszewski, twórca i administrator Niekomercyjnej Sieci Komputerowej Zawady Sklep i biznes w internecie.............................................................................................................77 Wiesław Pusz, starosta białostocki Nadzór i współpraca z przedsiębiorstwami poprzez służby i inspekcje podległe administracji szczebla powiatowego............................................................................................81 Jarosław Wądołowski, Kierownik Referatu Rolnictwa, Inwestycji i Obsługi Technicznej Gminy Zawady Pozyskiwanie środków i realizacja inwestycji jako element rozwoju infrastruktury niezbędnej dla rozwoju przedsiębiorczości - na przykładzie doświadczeń Gminy Zawady..............................................................................................................................................85 Paweł Pogorzelski, Wójt Gminy Zawady Współpraca samorządu z organizacjami pozarządowymi w celu podniesienia atrakcyjności inwestycyjnej i promocyjnej gminy......................................................................93 Wspieranie lokalnej gospodarki przez samorząd – doświadczenia Gminy Zawady Paweł Pogorzelski Wójt Gminy Zawady 11 Gmina Zawady stoi dzisiaj, tak jak inne wiejskie gminy Polski Wschodniej, przed poważnym wyzwaniem: obszar o tradycyjnym, rozdrobnionym rolnictwie musi szukać swojego miejsca w globalnej, niezwykle wymagającej i konkurencyjnej gospodarce, która na dodatek rozwija się niesymetrycznie. Transformacja gospodarcza przez lata była bardziej łaskawa dla dużych miast, szybki wzrost gospodarczy miasteczek i obszarów wiejskich to zasługa ostatnich pięciu, sześciu lat, które „nadrabiają” opóźnienia rozwojowe. W dużej mierze za sprawą programów finansowanych przez Unię Europejską, które skoncentrowały się na wyrównywaniu różnic powstałych w początkowym okresie transformacji, w latach 90. XX wieku. Co w praktyce to oznacza dla samorządu? Na pewno konieczność dokładnej analizy własnej sytuacji. Wśród atutów rozwojowych gminy Zawady, które można przekuć na przewagę konkurencyjną, należy wymienić z całą pewnością: • dobre położenie i dostępność – gmina leży na trasie Warszawa-Białystok, będącej częścią międzynarodowego szlaku Zachód-Wschód, z Zachodniej Europy do Krajów Bałtyckich, północnej Rosji i dalej krajów Skandynawskich. Droga szybkiego ruchu biegnie w południowej części gminy, nie przecina jej na pół, co przesądza o względnej spójność tego obszaru; • atrakcyjność turystyczna – niedalekie położenie od dwóch metropolii: Warszawy i dynamiczniej rozwijającego się ośrodka uniwersyteckiego – Białegostoku oraz czyste środowisko – gmina leży na obszarze przyległym do dwóch parków narodowych Biebrzańskiego oraz Narwiańskiego, znajdują się na naszym terenie obszary Natura 2000 cenne przyrodniczo, na których bytują rzadkie gatunki ptaków wodnych (bekasy, bataliony, wodniczki, czy czaple). To stwarza szansę na rozwój turystyki weekendowej oraz np. kwalifikowanej turystyki ornitologicznej; • duże zasoby niezdegradowanych, łatwych do zagospodarowania terenów rolniczych, które nie są jednak tak wysokiej klasy rolnej, by problemem było ich przekwalifikowanie z ziemi rolnej na przeznaczoną pod inwestycje; • spójność społeczną – osiadła ludność, brak koncentracji przestępczości i napięć społecznych, w miarę równomierny rozwój społeczny gminy – brak dużych różnic dochodowych, bezrobocie na poziomie średniej dla regionu (ok. 15 %); • dochodowe rolnictwo, nastawione na produkcję mleka; na terenie gminy przeważają małe, rodzinne gospodarstwa rolne; brak jest zakładów przemysłowych, a działalność gospodarczą zdominowały usługi, zwłaszcza okołorolnicze. Strategia rozwoju musi też uwzględniać bariery rozwojowe: • ujemny przyrost naturalny; • ujemne saldo migracji – duża część mieszkańców wyjeżdża czasowo za granicę i do większych ośrodków w poszukiwaniu pracy; • odpływ młodych, wykształconych ludzi do miast; • rozproszona zabudowa wynikająca z ukształtowania przestrzeni (30 wsi przy 3000 mieszkańców); • ograniczona ze względu na położenie możliwość lokowania działalności uciążliwej dla środowiska naturalnego. Wnioski są jednoznaczne: przy takich uwarunkowaniach rozwojowych lokalne władze poszukują inwestorów, jednak nie za wszelką cenę. Nie jest wskazanym rozwijanie energochłonnego, obciążającego dla środowiska przemysłu. Należy wykorzystać swoje położenie, nie tracąc przy tym unikalnego, wiejskiego charakteru. Rolnictwo pozostanie kluczowym elementem lokalnej gospodarki, ale trzeba również rozwijać przyjazną dla lokalnej społeczności turystykę, tworzącą in13 frastrukturę (miejsca noclegowe, kawiarnie, wypożyczalnie sprzętu turystycznego, usługi przewodnickie), sprzyjać osadnictwu młodych, przedsiębiorczych ludzi, a równocześnie kreować miejsca pracy i – wzmacniając lokalną tożsamość – podnosić kapitał społeczny na wsi. Słowem należy stawiać na zrównoważony rozwój. Te założenia przekładają się wprost na działania podejmowane przez władze gminy Zawady. Inwestujemy w kanalizację, zaopatrzenie w wodę, remontujemy sieć dróg na terenie działania naszego samorządu, uzbrajamy grunty, które są gotowe na przyjęcie potencjalnego inwestora. Stworzyliśmy własną, radiową, szerokopasmową sieć internetową, którą dostęp do internetu jest rozprowadzany bezpłatnie do rozproszonych gospodarstw. Opracowujemy plany strategicznego rozwoju gminy: zagospodarowanie przestrzenne, strategie i plany odnowy miejscowości, co inwestorom pozwala uzyskać szybką i przejrzystą informację o warunkach zabudowy na danym terenie, a mieszkańcom daje gwarancję, że inwestycje nie zniszczą unikalnego krajobrazu. Inwestujemy również w energię odnawialną – zainstalowaliśmy już pierwsze kolektory słoneczne. Wynika to z charakteru gminy i priorytetów rozwojowych, równocześnie wzmacniając świadomość ekologiczną. Stanowi to również element promocji Gminy Zawady – jako gminy przyjaznej środowisku i nowoczesnej zarazem. Budujemy infrastrukturę turystyczną licząc, że dzięki temu powstaną miejsca pracy – posiadamy kajaki, rowery, budujemy pomosty i punkty widokowe. Postawiliśmy na edukację ekologiczną – gmina wspiera lokalne organizacje pozarządowe i gospodarstwa agroturystyczne, ale też współtworzy Ośro- dek Edukacji Ekologicznej w Strękowej Górze (dzięki temu, że dysponuje on kilkudziesięcioma miejscami noclegowymi, może przyjmować większe grupy gości, po niewysokich cenach, co jest unikalną ofertą na tym terenie; Ośrodek był już wykorzystywany w międzynarodowych projektach m.in. z Litwą, Estonią, Białorusią, Niemcami oraz Norwegią). Staramy się tworzyć, razem z mieszkańcami, spójny lokalny produkt turystyczny. Nowoczesna gospodarka tworzy nieoczekiwane nisze. Paradoksem jest, że przywrócenie zawodu zduna jest dziś uznawane za innowację, bo ludzi wykonujących ten zawód brakuje, a istnieje realne zapotrzebowanie rynku na ich usługi – chętnych do budowy tradycyjnych pieców czy kominków w domach przybywa. Podobnie jest z dorożkarzem, tkaczem, rymarzem. Przywracamy też tradycyjne uprawy roślin, które tworzyły krajobraz polskiej wsi, a dziś prawie z niego znikły – lnu i konopii. Miał to być pomysł na zwiększenie atrakcyjności turystycznej i ochronę krajobrazu. Okazało się, że znalazł się inwestor, który był zainteresowany stworzeniem mikro-przetwórni dziś modnego oleju lnianego (sprzedają go specjalne sklepy ekologiczne). Stworzyliśmy też sklep internetowy, który sprzedaje tradycyjne zabawki, pisanki, poduszki tworzone przez ludowych artystów – sklep jest spółdzielnią socjalną, jego celem nie jest osiąganie dochodów, dlatego ta działalność się opłaca. Pokazujemy też turystom, jak tradycyjnie barwiło się tkaniny – barwiarstwo tego rodzaju można określić krótko: świetna zabawa i piękny ogródek. Z drugiej strony – chcemy zagospodarować teren leżący blisko drogi – bardziej atrakcyjny dla inwestorów, a mniej cenny przyrodniczo. Obecnie szukamy środków, by stworzyć cen15 trum usług kolokacyjnych i hostingowych, czyli wielkiej serwerowni, wyposażonej w pełną infrastrukturę, która zapewni bezawaryjne działanie urządzeń IT (zapewnia to ochronę danych na serwerach). Tego typu działalność nie ingeruje w środowisko, natomiast wymaga czystego powietrza. W parku będzie się też rozwijać przemysł biotechnologiczny, powstaną laboratoria, ale także biura i mieszkania dla pracowników. To daje szansę na przyciągnięcie młodych, wykształconych ludzi i zatrzymanie migracji z gminy na zewnątrz. Te działania wpłyną na rozwój infrastruktury i znów podwyższą kapitał społeczny. Pokazujemy nasze osiągnięcia i uczymy się od innych. Jeszcze niedawno tego, jak wspierać przedsiębiorczość, uczyli nas Niemcy i Francuzi. Dziś dzielimy się naszymi doświadczeniami z partnerami z białoruskich władz lokalnych i organizacji pozarządowych. Mam nadzieję, że ta współpraca będzie kontynuowana, bo realizacja projektu w ramach programu Polskiej Pomocy przyniosła nam ogromną radość i satysfakcję. Początek dobrej współpracy Leonid Leonidowicz Biruk Przewodniczący Miejskiego Komitetu Wykonawczego w Wysokim 17 Zawsze cieszymy się z nowych przyjaciół i zawsze gotowi jesteśmy uczyć się, dlatego z zadowoleniem przyjęliśmy propozycję uczestnictwa w projekcie „Dobre zarządzanie gminą sposobem na rozwój lokalnej przedsiębiorczości. Transfer polskich dobrych praktyk na Białoruś” realizowanego pod patronatem Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczpospolitej Polskiej w ramach programu „Polska Pomoc 2010”. Udział w tym projekcie dał nam szansę by wymienić się technikami zarządzania, poglądami, praktykami i osiągnięciami. Podczas seminariów, które miały miejsce zarówno na Białorusi, jak i w Polsce, wiedza uczestników projektu została znacznie poszerzona i pogłębiona. Nawiązaliśmy długoterminową współpracę pomiędzy Miejskim Komitetem Wykonawczym w Wysokim na Białorusi a gminami Mielnik i Zawady w Polsce w dziedzinie kultury, kształcenia, krajoznawstwa, turystyki i sportu. Zostawić swój ślad na Ziemi Grigirij Grigoriewicz Krawczuk Kamienieckie Rejonowe Społeczne Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe „Spatczina” 19 Każdy chce zostawić swój ślad na Ziemi i być przydatnym też tej ziemi, na której się urodził. Chciałoby się, by nasze dzieci i wnuki żyły lepiej, dłużej i zawsze pod spokojnym niebem. By tak mogło się stać, już teraz trzeba tworzyć osnowę dla przyszłości. Natomiast aby być przydatnym, trzeba posiadać wiedzę. Dlatego z zadowoleniem uczestniczyliśmy w projekcie „Dobre zarządzanie gminą sposobem na rozwój lokalnej przedsiębiorczości. Transfer polskich dobrych praktyk na Białoruś” pod patronatem Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczpospolitej Polskiej „Polska Pomoc 2010”. Pierwsza wizyta białoruskich uczestników projektu w Polsce, odbyła się w gminie Mielnik. Spotkanie z wójtem Eugeniuszem Wichowskim i miejscowymi przedsiębiorcami nastroiło wszystkich do atmosfery pracy. Zainteresowały nas bardzo gminne inwestycje, finansowane ze środków Unii Europejskiej. Przejazd z Gminy Mielnik do Gminy Zawady przez Bielsk Podlaski, zwiedzanie szpitala powiatowego dało nam możliwość naocznego przekonania się, jakie rezultaty daje umiejętne wykorzystywanie unijnych dotacji. Spotkanie z panią Bożeną Gronowicz, dyrektor szpitala powiatowego w Bielsku Podlaskim, utwierdziło nas w przekonaniu, że tylko wykształcony, energiczny i zarządzający w demokratyczny sposób lider jest w stanie podnieść zarządzaną przez siebie instytucję na odpowiedni poziom. Potem pracowaliśmy w Strękowej Górze w gminie Zawady. Bardzo ciekawe i pouczające były prezentacje Mariusza Kruszewskiego i Iwony Wądołowskiej. Dzielili się swoimi doświadczeniami dotyczącymi realizacji projektów aktywizujących lokalną społeczność i organizacje pozarządowe. Praktyczne warsztaty Moniki Szafarskiej-Łuc pogłębiły naszą wiedzę o sposobach komunikacji w biznesie. Doktor Izabela Dominko dała nam podstawy wiedzy o analizie ruchu ciała podczas negocjacji biznesowych i wystąpień publicznych oraz sposobach komunikacji pomiędzy partnerami. Spotkanie z Wojciechem Szpocińskim uświadomiło nam, że musimy uczyć się, uczyć się i jeszcze raz uczyć. U wszystkich pojawiła się chęć nauczenia się pisania projektów, aplikowania w konkursach i pozyskiwania grantów. Każde zajęcia podczas seminariów wzmagały nasze zainteresowanie, wywoływały emocje i pytania ze strony naszej grupy. Dziękujemy organizatorom seminariów, że dali nam podstawową wiedzę z dziedziny pisania projektów. Bardzo sensownie wykorzystywano każdy dzień zajęć. Zręcznie wyważono czas pracy i odpoczynku – za co dziękujemy Elżbiecie Południk, koordynator projektu. Interesujące i pouczające były wyjazdy do Tykocina, Europejskiej Wioski Bocianiej w Pentowie i do Kiermus. Zwiedzanie gospodarstw agroturystycznych i wysokotowarowych ferm mleczarskich jeszcze raz potwierdziło znaną prawdę – wszystko można osiągnąć, trzeba tylko chcieć. Mamy nadzieję na wieloletnią współpracę z gminami Zawady i Mielnik i wznowienie kontaktów z Wysokim Mazowieckim. Chcę zakończyć moje wspomnienie słowami innego uczestnika projektu, dyrektora OOO „TechStrojKam” Władimira Kondratiuka: Jesteśmy bardzo wdzięczni wszystkim organizatorom projektu, zwłaszcza wójtowi Gminy Zawady Pawłowi Pogorzelskiemu za wspaniałą organizację przedsięwzięć, w których uczestniczyliśmy. Życzymy powodzenia w realizacji nowych projektów, pomysłów i planów dla dobra i rozwoju naszej Białorusi i Polski. 21 Co może zrobić samorząd na rzecz lokalnej gospodarki? Polskie doświadczenia wsparcia lokalnego biznesu i inwestorów przez samorządy Wojciech Szpociński Wyższa Szkoła Handlu i Prawa im. Ryszarda Łazarskiego Sylwia Szparkowska Fundacja Polityki Rozwojowej 23 Władze samorządowe mają do dyspozycji kilka instrumentów, poprzez które mogą oddziaływać na lokalne życie gospodarcze. Stosowane kompleksowo, planowo i z rozwagą, mogą przyczynić się w znacznym stopniu do stworzenia dobrych warunków dla rozwoju lokalnej gospodarki. Na początku tej analizy, warto poczynić kilka zastrzeżeń: Po pierwsze, samorządy kształtując politykę wsparcia lokalnej gospodarki – to jest określając formułę i tworząc lokalne instytucje wsparcia przedsiębiorczości - winny unikać rozdrobnienia i rozproszenia narzędzi wsparcia. W praktyce oznacza to unikanie duplifikowania ofert i powielania ich zakresu świadczonych równolegle i w sposób nieskoordynowany usług przez często nie do końca kompetentne instytucje. Takie praktyki są dość powszechne i pośrednio wynikają z polityki zewnętrznych instytucji finansujących i zasad pozyskiwania takiego wsparcia. Dość powiedzieć, że blisko połowa z funkcjonujących w Polsce inkubatorów przedsiębiorczości działa wyłącznie, jako specyficznie, bo nie do końca rynkowe, choć nie zawsze preferencyjne, biura zarządu nieruchomościami biurowymi pozostającymi w ich dyspozycji. Konsolidacja instytucji wsparcia lokalnej przedsiębiorczości – skoncentrowanie i kanalizowanie działań i ofert dla lokalnego biznesu oraz potencjalnych inwestorów w jednej lokalnej, możliwe najmniej zbiurokratyzowanej - działającej elastycznie instytucji przynosi wymierne efekty w postaci zwiększenia zatrudnienia i podwyższenia jego jakości (konkurencyjności). Dobrym przykładem jest tu Nowosądecki Inkubator Przedsiębiorczości (http://www.inkubator.nowysacz.pl/). Po drugie, przełożenie samorządowych (lub quasi samorządowych) programów aktywizacji i wsparcia lokalnej gospodarki na rzeczywiste korzyści dla przedsiębiorców (zarówno aktu- alnych jak i potencjalnych, w tym bezrobotnych) i inwestorów zależy w ogromnej mierze od jakości administracji. Administracja przychylna biznesowi to administracji kompetentna (w tym językowo, biznesowo) i co równie istotne elastyczna w reagowaniu na potrzeby przedsiębiorcy/inwestora i otwarta na prośby, osiągalna i łatwa w kontakcie. Najgorszą rzeczą jaką można zrobić w trakcie wstępnej rozmowy z potencjalnym inwestorem, to w odpowiedzi na pytania o możliwości i kalendarz pozyskania konkretnych informacji, zezwoleń lub rozwiązań jest powoływać się na terminy ustawowe, ograniczenia kompetencyjne i pracowników na urlopach. To najbardziej wymowny dowód zupełnego nie zrozumienia potrzeb przedsiębiorcy/inwestora. Po trzecie, samorządy zbyt często koncentrują się na poszukiwaniu nowych inwestorów, czyniąc z niego swój cel strategiczny. Tymczasem sytuacja na lokalnym rynku pracy zależy nie tylko od tego, czy i w jakiej skali powstają na nim nowe przedsiębiorstwa, ale także od możliwości rozwoju tych już istniejących. Mimo wysiłku samorządów lokalnych i wielu działających instrumentów wsparcia znamienne jest, że aż co trzeci przedsiębiorca pytany przez fundację im. F. Eberta ocenia, że władze lokalne nie robią nic, by wspierać lokalny biznes. Po czwarte – niezwykle ważna jest trafna analiza nie tylko potrzeb, ale i możliwości. Badania prowadzone wśród przedsiębiorców dowodzą że największe znacznie przy lokalizacji inwestycji mają takie czynniki jak położenie (przede wszystkim odległość od głównych szlaków transportowych; zasoby (dostępność surowców, oraz kwalifikacje, dostępność i koszt siły roboczej); oraz oferowana nieruchomość (rodzaj dostępnych nieruchomości zabudowanych i nie zabudowanych, ich jakość i ceny, czy są to działki i budynki należące do jednego właściciela lub takie, które łatwo połączyć czy ewentualna rozbudowa inwestycji będzie trudna). Paradoksalnie takie czynniki jak 25 wyposażenie terenu w infrastrukturę, dostępność urządzeń telekomunikacyjnych, możliwości skorzystania na miejscu z usług specjalistycznych itp. znalazły się na dalszych miejscach hierarchii ważności określanej przez przedsiębiorców. Wreszcie, niezwykle ważne jest uwzględnienie zmian społeczno-demograficznych zachodzących na danym terenie – są one szczególnie gwałtowne na obszarach wiejskich i około-metropolitalnych. W najprostszym, schematycznym ujęciu działania pozostające w dyspozycji samorządów można podzielić na cztery kategorie: • Instrumenty przychodowe – mówimy o nich wtedy, gdy samorząd rezygnuje z części swoich przychodów by stworzyć lepsze warunki inwestowania/prowadzenia działalności gospodarczej. Zaliczamy do nich takie działania jak obniżenie/zwolnienie z podatku od nieruchomości; obniżenie/zwolnieniu z podatku od środków transportowych; umorzenie, odroczenie terminu płatności bądź rozłożenie na raty wierzytelności jednostki samorządu terytorialnego, podatku rolnego, opłat za wieczyste użytkowanie i dzierżawę, a także o tworzeniu specjalnych stref ekonomicznych; • Instrumenty wydatkowe – związane z obciążeniem budżetu lokalnego lub z pozyskaniem finansowania zewnętrznego (często przy współudziale środków lokalnych). To wszystkie działania inwestycyjne, takie jak uzbrojenie i przygotowanie terenów pod inwestycje, rozbudowa infrastruktury (w tym wodno-kanalizacyjnej i drogowej), udzielanie preferencyjnych pożyczek, kredytów i poręczeń dla małych i średnich firm; a także tworzenie inkubatorów przedsiębiorczości i parków technologicznych. • Instrumenty planistyczno-strategiczne – obejmują zagadnienia związane z planowaniem przestrzennym (przedsiębiorcom zależy na jednoznacznym określeniu lokalizacji inwestycji biznesowych ) i tworzeniem planów rozwoju gospodarczego, prowadzenie aktywnej polityki na rynku nieruchomości (w tym scalanie gruntów), umiejętne dostosowanie podaży pracy do potrzeb rynku pracy (szkolenia dla bezrobotnych w porozumieniu z lokalnymi przedsiębiorcami); wreszcie, przygotowaniu budżetu gminy przewidującego wydatkowanie środków na działania zmierzające do wspierania przedsiębiorczości. • Instrumenty administracyjne i doradcze - polegają m.in. na tworzeniu aktywnych punktów informacyjnych dla przedsiębiorców & centrów obsługi inwestorów, kandydatów na właścicieli firm, tworzenie i przestrzeganie przejrzystych procedur i administracyjnych, udostępnianie dokumentów, informacji gospodarczych. Do tej kategorii zaliczyć trzeba działania mające na celu promocję gminy/ powiatu/województwa i przedsiębiorców działających na danym terenie, finansowanie udziału w targach, konkursach i rankingach, a także współpracę międzygminną, w tym tworzenie agencji rozwoju regionalnego i lokalnego (niektóre z nich prowadzą fundusze poręczeniowo-kredytowe). Instrumenty Przychodowe: Aż połowa władz lokalnych w Polsce korzysta z możliwości udzielania zwolnień czy ulg podatkowych, przy czym część z nich traktuje to jako instrument kształtowania pożądanej przez siebie struktury przedsiębiorczości, wspierając np. rzadkie i ginące zawody lub działalność innowacyjną. Stosowane są także standardowe rozwiązania w zakresie lokali gminnych - zwolnienia dla najemców jako rekompensata za wydatki na podniesieniu standardu lokalu. 27 Z punktu widzenia przedsiębiorców najistotniejsza jest nie wysokość stawek, czy ulg, co stałość i przejrzystość stosowanych rozwiązań fiskalnych. Istotne jest, by potencjalni inwestorzy, już na etapie wstępnych rozmów na temat lokalizacji, mogli zapoznać się z systemem ulg i preferencji, z których można korzystać przy spełnieniu określonych warunków. Firmy potrzebują ponadto stabilizacji prawnej, chociażby w celu planowania działalności na przyszłość. Nieopatrzne wprowadzanie wyłączeń od obowiązującego prawa może przynieść nieoczekiwane konsekwencje. Uchwały dotyczące zwolnień od podatków przyjmował m.in. powiat Jasło (Podkarpacie). Wprowadzenie dodatkowych kryteriów zwolnień (wyłączenie z przywileju przedsiębiorstw zajmujących się handlem) spowodowało, że przepisy okazał się martwe – nie było na tym terenie podmiotów, które spełniałyby wymagane uchwałą warunki. Środowiska biznesowe wskazują też, że samorząd powinien różnicować proponowane przez władze samorządowe programy w zależności od prowadzonej działalności gospodarczej na danym terenie. W przypadku firm usługowych i produkcyjnych powinny być realizowane programy szkoleń dla bezrobotnych w dziedzinach dostosowanych do popytu na rynku pracy. W przypadku ulg podatkowych – powinny być one tak skonstruowane, by były atrakcyjne także dla małych firm. W Krzeszowicach samorząd zaproponował ulgi w podatkach lokalnych dla przedsiębiorców, którzy utworzą co najmniej 5 nowych miejsc pracy. Biznesmeni odpowiedzieli, że to propozycja głównie dla dużych firm. Proponowali, by zwolnienia z podatków były naliczane procentowo, i były tym wyższe, im więcej miejsc pracy powstanie. Samo obniżanie podatków lokalnych jest dyskusyjne. Stano- wić one mogą reklamę danego samorządu jako przyjaznego przedsiębiorcom, warto jednak pamiętać, że nie przyniosą one oczekiwanych rezultatów, jeśli nie będą one wpisane w strategię i nie będzie im towarzyszyć sprawna, przyjazna przedsiębiorcy administracja. Zazwyczaj dochody z tytułu zwolnienia z podatku od nieruchomości, jakie uzyska inwestor, nie przekraczają promila jego obrotów, mogą natomiast powodować duże uszczuplenie w budżecie lokalnym. Dylemat, czy zwalniać z podatków czy nie samorządy muszą rozstrzygać szczególnie wtedy, gdy mają do czynienia z dużym inwestorem zagranicznym. Instytucje wsparcia przedsiębiorcy i inwestora mogą działać efektywnie także w strukturach administracyjnych. W Gminie-Mieście Niepołomice w ramach struktury urzędu z powodzeniem działa Centrum Obsługi Przedsiębiorcy i Inwestora, przy czym warunkiem powodzenia tego typu przedsięwzięć jest zawsze bardzo elastyczne podejście do potrzeb klienta (odejście od filozofii petenta) i będący pochodną ogólnej jakości zarządzania (zwłaszcza przywództwa) właściwy system motywacyjny dla pracowników tych komórek. Miasto nie obniża podatków lokalnych, a mimo to przyciągnęło do swojej strefy przemysłowej takich inwestorów zagranicznych jak Coca-Cola czy MAN. Instrumenty Wydatkowe: Wydatki na infrastrukturę: Zakwalifikować do nich należy wydatki na rozwój infrastruktury technicznej, w tym uzbrojenie terenów pod inwestycje, stworzenie infrastruktury kanalizacyjno-wodociągowej i drogowej (połączenia z głównymi drogami krajowymi i wojewódzkimi). 29 Badania przeprowadzone wśród przedsiębiorców w Gdyni pokazały, że zależy im przede wszystkim na dostępie do terenów przemysłowych dostępnych po niewysokich cenach i oczekują, że uzbrojeniem takich terenów zajmie się samorząd. Inwestycje infrastrukturalne przyczyniają się do poprawy warunków życia mieszkańców oraz poprawy warunków prowadzenia działalności gospodarczej (np. obwodnica miasta). Badania prowadzone wśród przedsiębiorców pokazują jednak, że z punktu widzenia potencjalnego inwestora najważniejsze jest nie to, jaki odsetek ludności korzysta z kanalizacji, lecz odpowiedź na pytanie, czy inwestor będzie miał dostęp do oczyszczalni ścieków, czy parametry sieci energetycznej pozwalają uruchomić produkcję zgodnie z oczekiwaniami, czy bez problemu uzyska numery w centrali telefonicznej. Decyzje o wydatkach infrastrukturalnych podejmowane są już na poziomie konstrukcji budżetu lokalnego. Aktywna polityka na rynku nieruchomości: Samorząd lokalny ma bardzo często prawo pierwokupu atrakcyjnych działek, ma też prawo zamiany zaległości podatkowych na działki (dotyczy to np. upadających firm). Z obu tych praw bardzo rzadko korzysta, tymczasem gmina dysponująca działkami o uregulowanej sytuacji prawnej może być bardzo atrakcyjna dla przedsiębiorców. Aktywna polityka na rynku nieruchomości przysparza gminie dodatkowych środków finansowych. Gmina Miasto Niepołomice w latach 90-tych skrupulatnie wykorzystała prawo pierwokupu nieruchomości, konsekwentnie scalają poszczególne działki, doprowadziła do powstania jednej z najlepiej prosperujących strefy przemysło wo- inwestycyjnych w Polsce. Fundusze pożyczkowe: Często współtworzone są przez kilka gmin, działają na poziomie regionalnym lub przy współudziale organizacji pozarządowej. Przy czynnym i aktywnym współudziale i z inicjatywy gmin powstały m.in. fundusze pożyczkowe, działające przy; Fundacji Rozwoju Gminy Żelów (Łódzkie) i Stowarzyszeniu Wspierania Małej Przedsiębiorczości w Dobiegniewie (Lubuskie) oraz Fundusz Pożyczkowy Regionu Wałbrzyskiego. Aktywnie wspiera działalność lokalnych przedsiębiorstw także Fundusz Poręczeń Kredytowych Związku Gmin „Barcja” w Kętrzynie (Warmińsko-mazurskie) oraz Fundusz Poręczeń Kredytowych przy Towarzystwie Rozwoju Gminy Płużnica (Kujawsko-pomorskie) oraz fundusz istniejący przy Działdowskiej Agencji Rozwoju. Samorządy Powiatu Białogardzkiego zapewniły Stowarzyszeniu Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych pomieszczenia po dawnych magazynach zbożowych, w obiektach pochodzących jeszcze z lat 70. Następnym krokiem było uruchomienie Funduszu Poręczeń Kredytowych oraz Funduszu Pożyczkowego.(w oparciu o dotację 2 mln Polskiej Agencji Wspierania Przedsiębiorczośc)i Dziś fundusz ten powiększył się o kolejne 5 mln z funduszy unijnych, dzięki czemu z pomocy finansowej białogardzkiego Stowarzyszenia mogło skorzystać 50 miejscowych przedsiębiorców. Stowarzyszenia Wspierania Małej Przedsiębiorczości z siedzibą w Dobiegniewie podpisało z Województwem Lubuskim umowę o dokapitalizowanie 3 mln zł Funduszu Rozwoju Przedsiębiorczości – z funduszu będą mogły korzystać już istniejące podmioty gospodarcze na zasadzie pożyczek. Rozszerza ona ofertę dostępnych instrumentów finanso31 wych przeznaczonych dla mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Projekt był dofinansowany przez Unię Europejską. Zwalczanie bezrobocia: Zakup przez gminę usług oraz aktywne formy zwalczania bezrobocia również należą do instrumentów wydatkowych. Samorządy podejmują różnorakie działania w ramach tej kategorii: Miejski Urząd Pracy w Lublinie wspiera lokalnych przedsiębiorców, którzy otrzymują np. refundacje kosztów wyposażenia lub doposażenia nowego stanowiska pracy. Na Podkarpaciu działa program aktywnego zwalczania bezrobocia adresowany do osób zakładających własną działalność gospodarczą. Składają się na niego szkolenia m.in. dotyczące tworzenia biznes planu własnej firmy, specjalistyczne usługi informacyjne i doradcze z zakresu prawa, podatków, marketingu, finansów. Przyszli przedsiębiorcy uzyskują też pomoc w przygotowaniu dokumentacji potrzebnej do uzyskania i rozliczenia wsparcia finansowego, a także pomoc finansową jednorazową lub wypłacaną co miesiąc przez rok. Bezrobotny w Łodzi zamierzający podjąć działalność gospodarczą może wnioskować o refundację kosztów pomocy prawnej, konsultacji i doradztwa dotyczących tej działalności, w wysokości do 80% przeciętnego wynagrodzenia. Inkubatory przedsiębiorczości i parki technologiczne: Na terenie funkcjonujących parków tworzone są instytucje mające na celu wspieranie funkcji proinnowacyjnych parku. Najczęściej parki decydują się na otwarcie na swoim terenie: inkubatora technologicznego, inkubatora przedsiębiorczości, punktu konsultacyjnego, centrum transferu technologii. Brakuje natomiast funduszy poręczeniowych i funduszy kapitału podwyższonego ryzyka (venture capital), co znacznie ogranicza innowacyjność tych instytucji. Wiele z nich ogranicza się do wsparcia (płatnego) w aplikacjach o dotacje na innowacyjną działalność. O słabości tych instytucji świadczy struktura ich dochodów: w parkach technologicznych 24 proc. całkowitych przychodów stanowi wynajem powierzchni, 53 proc. to środki z międzynarodowych grantów (w tym UE). Oznacza to, że po zakończeniu zewnętrznego finansowania parki będą musiały poszukiwać nowej formuły finansowania swojej działalności. Projekt HelpInvest jest narzędziem Poznańskiego Akademickiego Inkubatora Przedsiębiorczości wspierania innowacyjnej przedsiębiorczości. W założeniu ma wspierać młodych przedsiębiorców. Specjalna Strefa Ekonomiczna Starachowice S.A. jest podmiotem wspierającym Kielecki Inkubator Technologiczny. Strefa ustanowiona została rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 9 września 1997 r. na okres 20 lat. Od 31 marca 2009r. SSE „Starachowice” zajmuje łącznie powierzchnię 580,4477 ha i jest zagospodarowana w 63 proc. Euro-Centrum Park Naukowo-Technologiczny powstał w 2007 roku w Katowicach. Tematycznie koncentruje się na technologiach energooszczędnych, których rozwój stymuluje i które wdraża przede wszystkim w budynkach. Swoje działania prowadzi we współpracy ze środowiskiem nauki i biznesu. Działania na rzecz przedsiębiorczości pozostają w głównej 33 mierze domeną gmin miejskich, do rzadkości należą inicjatywy na rzecz modernizacji i rozwoju rolnictwa. Na tym tle do nielicznych ciekawych inicjatyw należą podejmowane w województwie lubuskim. W województwie lubuskim utworzono Wiejski Inkubator Przedsiębiorczości, w którym zlokalizowano 33 małe przedsiębiorstwa rodzinne, dzięki realizacji programu osłonowo-aktywizacyjnego dla byłych pracowników PGR. Inicjatywa ta znalazła się wśród wyróżnionych w konkursie konkursu "Pro publico Bono". Zarówno inwestycje, jak i inne działania pobudzające rozwój przedsiębiorczości mogą być prowadzone wspólnie z lokalnymi przedsiębiorcami i z innymi samorządami z danego terenu. Tworzy to korzystny klimat dla przedsiębiorczości. Działania Planistyczno-Strategiczne: Ani instrumenty przychodowe, ani wydatkowe, choć niezwykle istotne i wiążące się ze znacznym obciążeniem finansowym dla lokalnego samorządu, nie przyniosą oczekiwanych efektów, jeśli równocześnie nie będą prowadzone działania planistyczno-strategiczne oraz administracyjno-doradcze. Raporty PWC Business Support Survey wskazują, że dla przedsiębiorców ważniejsze niż ulgi podatkowe są przejrzyste procedury i sprawna odbiurokratyzowana administracja lokalna. Badania dotyczące oczekiwań przedsiębiorców przeprowadzone w Gdyni, wskazują że za najważniejsze działania przedsiębiorcy uznają inicjatywy strategiczne i planistyczne, szczególnie wypracowanie jasnych koncepcji lokalizacji inwestycji mieszkaniowych i biznesowych (41 proc.); Taka sama liczba przedsiębiorców wymieniła udzielenie po- mocy inwestorom prywatnym w uzbrojeniu terenu lub budowie drogi dojazdowej. To działanie, zasadniczo kwalifikowane jako wydatkowe, w istocie pokazuje oczekiwanie dobrej współpracy sektora prywatnego z samorządem. Duża grupa przedsiębiorców oczekuje działań analitycznych: wydawanie katalogu ofert lokalizacyjnych wspólnie z prywatnymi właścicielami gruntów (39 proc.) i oceny nasycenia poszczególnych dzielnic placówkami handlowymi i usługowymi (36 proc.) Wśród pożądanych działań przedsiębiorcy wymieniali też prowadzenie aktywnej polityki na rynku nieruchomości (kupowanie dużych działek od osób prywatnych, dzielenie ich, uzbrajanie, sprzedaż inwestorom – 24 proc.) Instrumenty Administracyjno-Doradcze i Promocyjne: To instrument zawierający najliczniejszą grupę działań, od najprostszych, polegających na umieszczaniu informacji o działalności gospodarczej prowadzonej na terenie gminy na stronie internetowej, po wypracowanie takich rozwiązań organizacyjnych w urzędach, które umożliwiają załatwianie spraw przedsiębiorców w jak najkrótszym terminie i według przejrzystych procedur. (bardzo pomocne jest wprowadzenie w urzędzie systemu zarządzania jakością ISO i kart usług publicznych), po uczestnictwo w konkursach i rankingach. Przy opracowaniu strategii promocyjnej konieczne jest wykorzystanie, często bardzo wysokiego, kapitału lokalnego. Do jego podwyższania można wykorzystać spotkania gospodarcze, sympozja oraz inne przedsięwzięcia służące dialogowi społecznemu. Przykłady aktywnej polityki informacyjnej, ukierunkowanej na przedsiębiorców z danego terenu, prowadzonej niejednokrotnie w oparciu o współpracę z lokalnymi 35 organizacjami rządowymi, to: Zgłoszenie przez starostę powiatu Złotowskiego Banku Spółdzielczego w Lipce do konkursu „Orły agrobiznesu”. Bank wspiera lokalny biznes i rolnictwo: udziela kredytów pozwalających utrzymać płynność finansową mikro-przedsiębiorcom (hurtownie, właściciel przedsiębiorstwa rolnego). Prezentacja banku jest też okazją do przedstawienia gminy jako sprzyjającej przedsiębiorcom. Na Lubelszczyźnie i Podkarpaciu najlepsze firmy są prezentowane na wszystkich ulotkach samorządowych. W Wieruszowie powstało Stowarzyszenie “‚Między Prosną a Wartą” które promuje lokalnych przedsiębiorców. W maju sfinansuje dla nich miejsce wystawowe na targach Polagra w Poznaniu za 63 tys. złotych. Na targi pojadą mali i średni przedsiębiorcy z branży meblarskiej. W Białogardzie od 2001 organizowane są cykliczne Regionalne Targi Gospodarcze, skupiające wystawców z całego niemal województwa oraz z Niemiec. W obu wypadkach wymienionych powyżej działania organizacji pozarządowych są podejmowane przy wsparciu instytucjonalnym lub finansowym lokalnych władz samorządowych. Skutecznymi działaniami poprawiającymi wizerunek gminy i sprzyjającymi dostosowywaniu oferty samorządowej do potrzeb przedsiębiorców jest organizowanie/wspieranie lokalnych izb gospodarczych lub nieformalnych gremiów konsultacyjnych. Oczekiwanym przez biznes rozwiązaniem są też punkty konsultacyjne dla przedsiębiorców działające w urzędach. Ale uwaga – te działania mogą być niezwykle skuteczne, ale i być działaniami pozorowanymi. Wszystko zależy od profesjonalizmu działań i zaagnażowania i rozsądku osób je realizujących. Jako przykład negatywnej praktyki niech posłuży przykład z południowej Polski. W jednej z tutejszych urzędów gmin działa punkt konsultacyjny dla przedsiębiorców gdzie mogą oni uzyskać fachową pomoc i poradę z zakresu pozyskiwania pieniędzy na rozwój. Inicjatywa szlachetna, ale... punkt otwarty jest tylko w każdy pierwszy czwartek miesiąca od godz. 9-14. Przykład pozytywnej praktyki w Powiecie Suskim samorząd i lokalni przedsiębiorcy opracowali „Program Rozwoju Przedsiębiorczości w Powiecie Suskim”. W ramach realizacji programu powołano Konwent Rozwoju Lokalnego, składający się z przedstawicieli władz lokalnych, przedsiębiorców z terenu powiatu i mieszkańców (organizacje pozarządowe i liderzy społeczni). „Program” zidentyfikował m.in. słabe strony lokalnego systemu przedsiębiorczości. Umożliwiło to uruchomienie form pomocy dla małych i średnich przedsiębiorstw z terenu powiatu. Wśród nich powstało Stowarzyszenie Samorządowe Centrum Przedsiębiorczości w Suchej Beskidzkiej udziela niewielkich, niskooprocentowanych pożyczek udzielanych z funduszu pożyczkowego. Ponadto, zarówno Stowarzyszenie jak i Powiatowe Forum Przedsiębiorców prowadzą działania w zakresie szkoleń dla małych i średnich przedsiębiorstw, udzielania informacji i porad prawno-ekonomicznych związanych z integracją Polski z Unią Europejską. 37 Analiza otoczenia społeczno-ekonomicznego przedsiębiorczości oraz prawno-instytucjonalnych uwarunkowań jej rozwoju w Wysokim (Rajon Kamieniec, Białoruś) Wojciech Szpociński Wyższa Szkoła Handlu i Prawa im. Ryszarda Łazarskiego 39 Niniejsza analiza została sporządzona w celu zdefiniowania potrzeb szkoleniowych beneficjentów projektu nr 622/2010 Polska Pomoc 2010, „Dobre zarządzanie gminą, jako sposób na wspieranie lokalnej przedsiębiorczości. Transfer polskich dobrych praktyk na Białoruś”. Analiza została oparta na badaniach terenowych przeprowadzonych w czerwcu i lipcu 2010 w Wysokim (Białoruś). Metoda badawczo-diagnostyczna: Analiza sytuacji społeczno-gospodarczej na obszarze Rajonu Kamienieckiego, ze szczególnym uwzględnieniem specyfiki Gorsawietu w Wysokim w przeważającej mierze bazuje na: danych własnych pozyskanych w trakcie wizyty diagnostyczno-szkoleniowej (spotkania z przedsiębiorcami) lub informacjach/dokumentach lokalnego Komitetu Wykonawczego (gorispołkom).Dane te zostały uzupełnione o dane wtórne pozyskane bądź za pośrednictwem Internetu (materiały właściwych organów administracyjnych, statystycznych, rejestracyjnych, raporty typu Doing Business/podręczniki inwestora, materiały związków i zrzeszeń przedsiębiorców); bądź też z baz/zestawień danych/aktów prawnych. Pozyskany materiał został poddany krytycznej analizie jakościowej. Niezależnie wykorzystano również jakościowe metody określania i szacowania lokalnego potencjału rozwojowego/jakości kapitału ludzkiego/społecznego, w tym również aktywności i spójności wspólnot i instytucji działających na badanym obszarze (community visioning, asset mapping). Konkluzje badawcze: • 1. Na Białorusi dynamicznie wzrasta liczba przedsiębiorstw, w tym małych i średnich firm – (sektor obejmuje ok 95 proc. ogółu przedsiębiorstw prywatnych). W dwóch kwartałach 2010 liczba nowo zarejestrowanych przedsiębiorstw i indywidualnych przedsiębiorców rosła dynamicznie o ok. 12 proc. W roku 2009 w stosunku do 2008 ich liczba wzrosła o ponad 15 proc., co świadczy o powodzeniu sektorowej liberalizacji obrotu gospodarczego i pewnym, choć nieznacznym polepszeniu otoczenia dla biznesu na Białorusi: uproszczenia i obniżenia podatku obrotowego od działalności gospodarczej MŚP do 10 proc. oraz ograniczania barier administracyjnych, w tym zmniejszenia/optymalizacji barier koncesyjno-certyfikacyjnych, usprawnienia gospodarki nieruchomościami, ograniczenia regulacji cen i marż. Tym niemniej, udział sektora MŚP w PKP w 2009 roku wyniósł ok 11 proc., a więc wciąż bardzo mało. W ubiegłym roku zatrudniały one 12,5 proc. ogółu pracowników. Zdecydowana większość MŚP skoncentrowana jest w Mińsku i dużych miastach/centrach regionalnych, co zaburza zrównoważony rozwój kraju. Dysproporcje w aktywności gospodarczej między metropolią a prowincją pogłębiają się . • 2.Reformy gospodarcze zapowiadane od 2007, a wdrażane na większą skalę od 2008 roku, choć w pewnych obszarach przynoszą wymierne rezultaty, bez optymalizacji modelu zarządczo - instytucjonalnego nie dadzą oczekiwanych efektów. Zmiany, które w intencji mają zliberalizować obrót gospodarczy i pobudzać przedsiębiorczość, a nawet decentralizować pewne decyzje i środki, w praktyce częstokroć prowadzą do dalszego przeregulowania stosunków wewnątrz gospodarki i jeszcze bardziej komplikują otoczenie gospodarcze, w którym porusza się przedsiębiorca. • 3. Problemy ze stanowieniem spójnego prawa i jego egzekucją wynikają ze zbyt dużej liczby szczegółowych regulacji. Inicjatywy liberalizacyjne koncentrują się na bardzo wąskich specyficznych klasach przypadków. Próby reform opartych na tworzeniu nawet bardziej korzystnych, ale szczegółowych uregulowań, znacząco ograniczają efekt 41 liberalizacyjny: odwołują się do zbyt dużej ilości innych aktów prawnych, w tym niższego rzędu – instrukcji, zarządzeń i innych wewnętrznych regulacji instytucjonalnych (które często odwracają pierwotny zamysł liberalizacyjny, a zdarza się, że są w ogóle niejawne , co prowadzi do dalszej niespójności i nieprzewidywalności obrotu); względy społeczno-gospodarcze nakazują ograniczenia zakresu liberalizacji, przy czym niejednokrotnie uzasadnione systemowe i lokalne kompromisy społeczne/socjalne znacząco komplikują sytuację przedsiębiorcy; Od generalnej zasady ustanowionej prawem obowiązują zbyt duże ilości wyłączeń/odstępstw. • 4. Liberalizacja poprzez wyłączanie stosowania. Na Białorusi coraz więcej przewidzianych prawem szczegółowych uregulowań krępujących rozwój przedsiębiorczości i ograniczających swobodę prowadzenia działalności gospodarczej w ogóle nie jest egzekwowanych (martwe prawo) lub funkcjonuje wyłącznie na zasadzie formalnego obowiązku przekładania do akceptacji dokumentów (sektorowe przepisy dotyczące regulacji cen, marż, płac, ochrony produkcji, zasad kontraktowania, prowadzenia księgowości), gdzie władza publiczna z reguły nie ingeruje w stosunki rynkowe. Problemem pozostaje nie zawsze sprecyzowany zakres stosowania wyłączeń i procedur pro-forma i dopuszczalnej ingerencji ze strony władzy. O ile na przykład ceny na usługi budowlane zgodnie z prawem kształtowane są z pewnymi wyjątkami na zasadach rynkowych z obowiązkiem informowania władzy o ich poziomie bez uzasadnienia (jak było wcześniej), to w odniesieniu do pewnych grup produktów/usług/procedur prawo nie daje tak jasnej odpowiedzi o zakres i zasady liberalizacji, pozostawiając duży margines interpretacyjny właściwemu organowi regulacyjo – kontrolnemu (często na poziomie rajonu). • 5. Wymierną korzyść przedsiębiorcy odnoszą z wprowadza- nia zupełnie nowych modeli zarządczych – likwidacji, skrócenia/uproszczenia i konsolidacji procedur i powinności (w tym podatków i koncesji). Przykładem działań idących w dobrym kierunku, korygujących podstawową słabość systemu prawnego, jest tworzenie przez Ministerstwo Gospodarki Białorusi, we współpracy z Mińskim Związkiem Przedsiębiorców i Pracodawców, zamkniętego, inkluzyjnego wykazu procedur administracyjnych obowiązujących władze i instytucje publiczne na wszystkich poziomach. W zamyśle projektu zastosowanie procedury spoza wykazu będzie nielegalna: władza publiczna nie może podejmować działań niewskazanych i nieopisanych prawem. Rozszerzenie tej listy wymaga każdorazowego uzasadnienia na poziomie Rady Ministrów Republiki Białoruś. • 6. Korzystne regulacje dotyczące promocji i wsparcia przedsiębiorców na wsi i małych/średnich miastach nie przynoszą oczekiwanych rezultatów. • 7. Rajon Kamieniecki, w tym Wysokie, jako obszar peryferyjny jest objęty regulacjami dotyczącymi wsparcia i promocji przedsiębiorczości i inwestycji w średnich i małych ośrodkach. Przepisy preferencyjne przewidują min. znaczące uproszczenia procedur, gwarancje dotyczące niezmienności stanu prawnego, ulgi podatkowe, korzystne rozwiązania dotyczące użytkowania i kupna nieruchomości znajdujących się w dyspozycji władzy lokalnej/komitetów wykonawczych. Dekret prezydenta nr 1 z 28 stycznia 2008 roku oferuje szereg ulg i przywilejów podmiotom gospodarczym działającym w miejscowościach do 50 tys. mieszkańców. Z ulg z tytułu prowadzenia działalności w małych miejscowościach mogą korzystać podmioty gospodarcze, które powstały po 1 kwietnia 2008 roku, z wyjątkiem podmiotów, które powstały w wyniku reorganizacji. Podmioty te korzystają z pięcioletniego zwolnienia z podatku dochodowego i obowiązkowej sprzedaży walut 43 obcych z transakcji eksportowych, nie podlegają ograniczeniom w określaniu cen na swoje wyroby lub usługi, oraz samodzielnie określają wysokość wynagrodzenia. Firmy są także zwolnione od wpłat na fundusz wsparcia producentów rolnych. Poza tym zwolnione z opłat celnych i podatku VAT jest wyposażenie wwożone w charakterze kapitału założycielskiego firmy. Firmy mogą ponadto ubezpieczać majątek i prawa majątkowe w zagranicznych towarzystwach ubezpieczeniowych. W szczególności, podmioty gospodarcze zarejestrowane po dniu 1 kwietnia 2008 roku w miejscowościach o ludności do 50 tys. mieszkańców w okresie pięciu lat od dnia rejestracji korzystają z następujących ulg: • zwolnienie z podatku od zysku, • zwolnienie z wpłat na republikański fundusz wsparcia producentów rolnych, żywności i nauki agrarnej, w części sprzedaży wyrobów i usług własnych, w przypadku prowadzenia osobnego rejestru sprzedaży wyrobów własnych, • zwolnienie z podatków i opłat niewymienionych wyżej (za wyjątkiem podatku VAT, w tym podatku VAT pobieranego przy wwozie towarów na obszar celny Białorusi, podatku od dochodów z obrotu papierami wartościowymi, akcyzy, opłat herbowych i off-shore, opłaty skarbowej, opłat celnych, podatku gruntowego, podatku za korzystanie ze środowiska naturalnego (podatku ekologicznego), podatków naliczanych przy wykonywaniu obowiązków agenta podatkowego), • zwolnienie z obowiązkowej sprzedaży walut obcych pochodzących z operacji gospodarczych z nierezydentami, w tym z wynajmu, • dwuletni okres formowania kapitału zakładowego - dla firm z udziałem kapitału zagranicznego, W przypadku likwidacji firmy w okresie korzystania z ulg lub w ciągu trzech lat od zakończenia korzystania z ulg, utraty prawa do korzystania z ulg lub zakończenia działalności, firma jest zobowiązana do zapłaty podatków za okres, w którym korzystała z ulg w następujących terminach: • w przypadku utraty statusu firmy z udziałem kapitału zagranicznego nie później niż pięć dni roboczych od momentu rejestracji zmian związanych ze zmniejszeniem sumy inwestycji zagranicznych do wysokości poniżej 20 tys. USD, ale nie później niż w terminie dwóch miesięcy od daty utraty statusu firmy z udziałem kapitału zagranicznego. • w przypadku likwidacji lub zakończenia działalności gospodarczej w wyniku reorganizacji - nie później niż w ciągu pięciu dni roboczych od dnia podjęcia decyzji o likwidacji bądź reorganizacji. W przypadku podmiotów gospodarczych z udziałem kapitału zagranicznego, przy zakupach surowców, komponentów i materiałów do produkcji własnej, oraz w przypadku eksportowania wyrobów własnych nie stosuje się: pozataryfowych środków regulacji w formie wprowadzania ograniczeń ilościowych lub innych, wyłącznego prawa na prowadzenie operacji eksportowo-importowych niektórymi rodzajami wyrobów, wymogu obowiązkowego zawierania transakcji na Białoruskiej Uniwersalnej Giełdzie Towarowej, określania minimalnych przy imporcie oraz maksymalnych przy eksporcie cen na wyroby, specjalnych procedur zakupów, dostaw lub przetargów prowadzonych przez uprawnione organy i komisje państwowe. Znacząca część rejonu kamienieckiego (szacunkowo ok 80 proc. obszaru) objęta jest również przywilejami – pakietem ulg dla przedsiębiorców/podmiotów gospodarczych podej- 45 mujących i prowadzących działalność na terenach wiejskich. Prawo z 2007 roku przewiduje następujące ulgi i przywileje:zwolnienie z podatku dochodowego i podatku od nieruchomości (dla nieruchomości położonych w tych obszarach wiejskich) na lata 2008 – 2012, obniżenie opłat za wydanie licencji: dla przedsiębiorstw o 50 proc., odpowiednio dla indywidualnych przedsiębiorców o 75 proc., zwolnienie z opłat za wniesienie zmian do otrzymanych licencji, zwolnienie od 1.01.2008 r. do 31.12.2010 r. przedsiębiorców wykonujących na obszarach wiejskich prace remontowo-budowlane z opłat (podatków) na fundusze innowacyjne poszczególnych resortów/instrumenty celowe ministerstw, niezależnie zwolnienie z tych opłat przedsiębiorstw nie prowadzących stałej działalności gospodarczej na obszarach wiejskich (zatem nie zarejestrowanych na obszarach wiejskich), ale wykonujących prace remontowo-budowlane i montażowe na zamówienie przedsiębiorstw i indywidualnych przedsiębiorców prowadzących działalność wyłącznie na wsi, przedsiębiorstwa zwolnione są z opłat celnych i podatku VAT naliczanego przy wwozie towarów stanowiących wkład w fundusz założycielski/kapitał początkowy. Warunkiem uzyskania zwolnienia jest potwierdzenie lokalnej, upoważnionej instytucji/komórki we właściwym komitecie wykonawczym (исполкоме), że wwożony towar jest urządzeniem technologicznym i stanowi wkład w kapitał założycielski przedsiębiorstwa zlokalizowanego na obszarze wiejskim, wreszcie banki zobowiązane są do udzielania kredytów bez zabezpieczeń, w ramach posiadanych i wyznaczonych na ten cel środków, przedsiębiorstwom i indywidualnym przedsiębiorcom w wysokości nie przekraczającej równowartości 20.000 Є. Ograniczona efektywność rozwiązań promujących i wspierających rozwój przedsiębiorczości na obszarach wiejskich w małych/średnich miastach wynika z kilku czynników: • ulgi/przywileje przewidziane prawem z 2007/2008 tracą na atrakcyjności wraz z postępem reform liberalizujących/uproszczających obrót gospodarczy w skali kraju, regulujących zasady obrotu/prowadzenia działalności gospodarczej na zasadzie klauzul uniwersalnych, nie odwołując się do ograniczonych reżymów terytorialnych (wieś, małe/średnie miasta), • rozwiązania szczegółowe z obu pakietów ustaw mają nie dość precyzyjny charakter, co może skutkować pewną arbitralnością w ich interpretacji, przewidują szeroki wachlarz, nierzadko podwójnych, wyłączeń (np. przywileje na obszarach wiejskich nie dotyczą działalność turystycznej, za wyjątkiem agroturystki - która na Białorusi podlega odrębnemu licencjonowaniu - dość szeroko zdefiniowanej tzw. działalności handlowo-pośredniczącej), • wreszcie ciężar (w tym fiskalny) ulg/preferencji przenoszony jest w dużym stopniu na władze lokalne i instytucje komercyjne/pozabudżetowe (banki, towarzystwa ubezpieczeniowe), nie niosąc za sobą zadowalającego pakietu zachęt, co zwłaszcza w warunkach kryzysu, negatywnie odbija się na ich realizacji. • 8. Wyniki badań dotyczących społecznej percepcji potencjału dla rozwoju przedsiębiorczości dowodzą, że zaledwie 17 proc. dorosłych mieszkańców Białorusi widzi szansę na podjęcie działalności gospodarcze w swoim miejscu zamieszkania – to, obok Rosji, najniższy wskaźnik w grupie rynków wschodzących (dla porównania: w Bośni 33 proc. Średnia dla nowych krajów Unii to ok. 30 proc.) Taki wskaźnik wskazuje na deficyt informacji dotyczących zasad prowadzenia działalności gospodarczej (tak ogólnych kompetencji biznesowych, jak i szczegółowych uregulowań w kontekście małego miasta białoruskiego), brak dostatecznej wiedzy o strukturze rynku i i jego potrzebach, sygnalizuje wreszcie istnienie ukrytych barier wejścia na 47 rynek (przynajmniej w wymiarze percepcyjnym i oceny ryzyka). • 9. Pakiet reform strukturalnych przyjętych i wdrażanych jako wynik porozumienia z IMF/WB w ramach tzw. Stand-by Arrangement i umów towarzyszących, mających na celu m. in. działania na rzecz uwolnienia rynku i promocji przedsiębiorczości, ograniczył liczbę i wymiar podatków (zmiany obejmują m. in. podatek obrotowy, od sprzedaży detalicznej, ekologiczny, na fundusz wsparcia produkcji rolnej, a także szereg koncesji i licencji). Te działania stanowią impuls dla rozwoju przedsiębiorczości. Równocześnie warto zaznaczyć, że ograniczone zostały głównie podatki/opłaty administracyjne quasi-lokalne, które w pewnej części zasilały bezpośrednio budżety rajonów/dystryktów. Reforma, choć konieczna, z całą pewnością nie realizuje, także uzasadnionej, polityki decentralizacji fiskalnej. • 10. W kompetencjach władz rajonu leży, bardzo ogólnie określona, promocja gospodarki lokalnej, w tym zwłaszcza rozwoju lokalnej przedsiębiorczości. Przy czym instrumenty tej promocji, takie jak tworzenie ofert inwestycyjnych w oparciu o lokalne plany zagospodarowania, nie pozostają wyłączną kompetencją rajonu. Ten szczebel administracji ma tylko funkcję diagnostyczno - doradczą, a polityka planistyczna jest w dużej mierze scentralizowana i dysfunkcyjna. Dodatkowo, na mocy Konstytucji białoruskiej wody, lasy, surowce, a także grunty rolne pozostają w ręku państwa. • 11. Na Białorusi obowiązuje Państwowy Plan Rozwoju Przestrzennego Republiki Białoruś (SSISO). W skali całej Republiki do wykonywania planów upoważnieni są planiści wyłącznie jednej instytucji: Instytutu Planowania i Rozwoju Regionalnego w Mińsku, afiliowanego przy Ministerstwie Infrastruktury. Przy sporządzaniu lokalnego planu zagospodarowania przestrzennego planiści z ramie- nia Instytutu sporządzają plan w oparciu o dostępne materiały, a administracja lokalna przekazuje im wnioski (które nie muszą być wzięte pod uwagę). Każda zmiana wynikająca z inicjatywy władzy lokalnej lub innego podmiotu jest rozpatrywana na poziomie Instytutu, co w znacznym stopniu ogranicza elastyczność całego procesu (np. przygotowanie ofert przy których konieczna jest konsolidacja, podział gruntu lub zmiana jego przeznaczenia/przekwalifikowanie). • 12. Polityka rozwoju lokalnego jest niespójna i rozproszona, na tym samym terenie funkcjonują niezależne od siebie strategie rozwojowe. Projekty rozbudowy infrastruktury są spójne wyłącznie w ramach programu, w którym są realizowane (np. Program Odnowy i Rozwoju Wsi – agrogorodki lub Program Rozwoju Małych i Średnich Miast, Programu tzw. Domów Prezydenckich, Programu Czysta Woda, Strategii Rozbudowy Dróg i Infrastruktury Transportowej). Utrudnia to prowadzenie jednolitej polityki planistycznej i efektywnej gospodarki przestrzennej i komunalnej, również w zakresie zarządu lokalami/ nieruchomościami, w konsekwencji stanowiąc poważne ograniczenie dla rozwoju lokalnej przedsiębiorczości (np. władza lokalna może nie być zarządcą pomieszczeń w agrogorodku). Rozproszenie struktury zarządczej utrudnia racjonalizację usług publicznych i komunalnych. Centralne kontraktowanie - podejmowanie decyzji dotyczących wykonawców w pewnym stopniu ogranicza wykorzystanie lokalnego potencjału przedsiębiorczości w ich wdrażaniu (pod-zlecanie usług). • 13. Przedsiębiorcy sygnalizują "odwrócenie" pewnych kompetencji: proste, standardowe czynności związane np. z rejestracją/wpisem do ewidencji przedsiębiorców pozostają na poziomie obłasti, a niejednokrotnie skomplikowane procedury kontrolno-regulacyjne np. ochrona sanitarna czy bezpieczeństwo pracy, regulacji rynku (ochrona 49 konkurencji, regulacja płac/cen, ochrona zatrudnienia) są często wykonywane lub nadzorowane na poziomie niższym, w tym zwłaszcza rajonu. Wydaje się, że problem zaczyna być dostrzegany, bowiem np. od 2009 roku rajizpolkomy są uprawnione do wydawania (po zasięgnięciu informacji z oblizpolkomu) wypisów z rejestru osób prawnych i przedsiębiorców. • 14. Bezpośrednio na przedsiębiorców oddziałują następujące zmiany/uproszczenia wprowadzone w ostatnim czasie: wydłużono ważności certyfikatów określających standardy zgodności i certyfikację techniczną (średnio o 100 proc.), uproszczono procedury i istotnie skrócono czas wydawania certyfikatów (do jednego miesiąca/dwudziestu dni); instytucje certyfikujące zobligowane są działać równocześnie, co znacznie skraca cały proces; znacząco okrojono katalog (o 40 proc.) usług wymagających certyfikacji; ale – co najważniejsze – procedury certyfikacji będą mogły być wykonywane wyłącznie przez instytucje określone przez prawo, doprecyzowano także zakresy odpowiedzialności tych instytucji – co samo w sobie jest ogromnym postępem. • 15. Podejmowane są próby wprowadzenia podobnych uproszczeń i standaryzacji procedur związanych z ekspertyzami, dopuszczeniem i bieżącą kontrolą w takich dziedzinach jak inspekcja budowlana, kontrola przeciwpożarowa, sanitarna czy BHP. Np. w zakresie inspekcji budowlanej władze rajonowe, w tym kamienieckie, opracowały dostępne w urzędzie i internecie uproszczone karty usług wraz z formularzami np. dotyczącymi przebudowy, oddania do użytkowania. Karty w zasadzie odpowiadają ogólnie przyjętym, światowym standardom w tej dziedzinie np. wymogom Programu Przejrzysta Polska, Banku Światowego; Odrębną kwestią pozostaje świadomość i egzekucja obligacji i praw wynikających z określonych procedur. • 16. Niezwykle istotnym obszarem interakcji lokalnych przedsiębiorców/potencjalnych inwestorów z komitetem wykonawczym/lokalną egzekutywą pozostaje gospodarka i zarząd nieruchomościami w dyspozycji egzekutywy (rejestr nieruchomości) w Wysokim Litewskim i rajizpolkomu w Kamieńcu. Do 2008/2009 stawki czynszu były w dużej mierze narzucone centralnie. W ostatnich dwóch latach następuje urynkowienie stawek, w większym stopniu uwzględniających warunki na danym rynku lokalowym (biorących pod uwagę popyt, skalę i specyfikę działalności). Władza lokalna uzyskała większą swobodę w kształtowaniu cen minimalnych sprzedaży, najmu i użytkowania, w coraz większym stopniu może również samodzielnie decydować o formule i zasadach udostępniania/ dysponowania mienia (w tym zwłaszcza nieruchomości) pozostających w jej zasobach. Sprzyja to racjonalizacji zarządzania mieniem tym bardziej, że od 2007 dochody ze sprzedaży, dzierżawy i najmu nieruchomości znajdującej się na terenie podlegającej właściwemu komitetowi wykonawczemu trafiają bezpośrednio do budżetu jednostki. Od stycznia 2010 wartość katastralna nieruchomości/gruntu jest uwzględniana przy określaniu wymiaru czynszu, nie ma ona wciąż decydującego wpływu na kształtowanie cen sprzedaży nieruchomości. • 17. Problemem pozostaje przedłużający się proces rejestracji nieruchomości i gruntów. W celu usprawnienia procedur rejestracyjnych od 2010 służba geodezyjno-kartograficzna przeszła w kompetencje lokalnej egzekutywy, przy czym rejestr gruntów pozostaje w gestii właściwego ze względu na obłaść, centralnie nadzorowanego GosKomImuszeiestwa. Ze względu na niezwykle krótki czas obowiązywania nowych przepisów trudno o ich pełna ocenę. Przedsiębiorcy sygnalizują, że efektywność przyjętych rozwiązań ogranicza: słabość instytucjonalna i brak kompetencji na poziomie lokalnym (potencjalny obszar 51 wsparcia donorów) oraz niedostateczna komunikacja między odpowiedzialnymi za geodezje komórkami w gorizpolkomach a GosKomImuszeiestwem (przy czym nowo przyjęte przepisy formalnie regulują procedury i porządek procesu wpisu do rejestru). • 18. Umowy najmu miejsc na targowiskach publicznych muszą uwzględniać dwa kryteria: dochodowości/zysków z prowadzonej działalności; 2. Zapewniać równy dostęp do użytkowania tych miejsc. Umożliwia to rozwój rynku, bo dopuszcza większą liczbę podmiotów na tym rynku. • 19. Od 2009 roku prawo dopuszcza przekształcanie lokali mieszkalnych na użytkowe z możliwością tak rejestracji działalności gospodarczej jak jej prowadzenia, o ile nie jest ona szczególnie dokuczliwa dla otoczenia. Przepis m.in.: umożliwia świadczenie usług kateringowych/przygotowania posiłków na zlecenie np. na zamówienie restauracji/ hoteli, co perspektywicznie może istotnie wzmocnić konkurencyjność sektora turystycznego w małych miastach i na wsi. • 20. Od ubiegłego roku umowa najmu i użytkowania nieruchomości i gruntów zarówno tych w pozostających w rękach władz publicznych, jak i nieruchomości prywatnych może być zawarta na okres nie krótszy niż 3 lata. Krótszy okres związania umową możliwy jest tylko za zgoda najemcy lub użytkownika. Nowelizacja z jednej strony ogranicza możliwości nieuzasadnionego nacisku na najemcę/ użytkowania, w pewnym stopniu zmniejszając ryzyko/ niepewność co przyszłych warunków i koszty związane z przedłużaniem i renegocjowaniem umów (formalnie istnieje opłata od sporządzenia i rejestracji tego typu kontraktów, przy czym od tego wymogu przewiduje się coraz szerszy zakres wyłączeń, w szczególności jeśli chodzi o mienie publiczne), z drugiej strony sztywna formuła regulacji może wpływać niekorzystnie na elastyczność podaży nieruchomości na rynkach lokalnych. • 21. Ukaz nr 518 Prezydenta Białorusi z października 2009 umożliwia przekazanie w bezpłatne użytkowanie nieruchomości/gruntów w zasobie władz publicznych,w tym również raj/siej/gor izpolkomów oraz instytucji i organizacji z wyłącznym lub większościowym udziałem skarbu państwa – np. chozobsziest/państwowych farm w zamian za umowne zobowiązanie do stworzenia miejsc pracy z wykorzystaniem lokalnej siły roboczej. Kompetencje do podpisywani i uchylania (w przypadku nie wypełniania zobowiązań dotyczących miejsc pracy) leżą w bezpośredniej gestii instytucji dysponującej daną nieruchomością, dotyczy to również władz lokalnych. Formuła może być potencjalnie wykorzystywana przez licznych w rajonie plantatorów warzyw szklarniowych (wysoka pracochłonność). Problematyczna jest sztywność tych umów (nienegocjowalne zobowiązanie do utworzenia wskazanej liczby miejsc pracy) nie uwzględniająca możliwych zmian koniunkturalnych, otoczenia instytucjonalno-prawnego oraz uwarunkowań rynkowych (np. ograniczeń taryfowych i pozataryfowych w handlu zagranicznym). Dodatkowo dysfunkcyjność planowania przestrzennego i rozdrobnienie zarządcze w zakresie nieruchomości może ograniczać i komplikować stosowanie prawa. • 22. Szalenie istotną barierą rozwoju mikro i małych przedsiębiorstw na obszarach peryferyjnych/wiejskich (w tym indywidualnych) pozostaje ograniczony dostęp do preferencyjnego kredytowania, w tym zwłaszcza mikrokredytów. O ile władze np. Mińska, o najwyższym współczynniku mikroprzedsiębiorstw, podejmują starania stworzenia przy wsparciu EBRD stosownego funduszu mikro-kredytowego (model micro-credit union; kredytowanie wzajemne/ lokalne kasy kredytowe) to władze oblastne i rajonowe poza stolicą, często ze względu na inne priorytety rozwojowe, rozproszone zdania własne i niedostateczne kompetencje nie inicjują takich działań. W mocy pozosta53 je również restrykcyjne regulacje dotyczące zasad udzielenia kredytów, a w związku z trwałą nierównowagą w bilansie płatniczym wciąż obowiązuje ogólny zakaz udzielania kredytów w walutach obcych. • 23. Informacja i Promocja. Rajizpolkom w Kamiencu, ani gor/sjelsawietnie (w tym Gorizpolkom w Wysokim) nie dysponują samodzielną stroną internetową/portalem/witryną korzystając z podstrony oblastnego komitetu wykonawczego w Brześciu. Władza informuje o ofertach najmu, użytkowania i sprzedaży mienia (obowiązek ustawowy). Podstrona ma formę rozbudowanej zakładki, administrowanej i aktualizowanej w dużej mierze przez komórki rajizpolkomu. Posiada również okrojoną wersję angielskojęzyczną. Biorąc pod uwagę standardy przyjęte w tym zakresie w krajach regionu (Ukraina, Mołdowa, Turcja, Serbia, Gruzja) informacje znajdujące się na pod-stronie są niekompletne i nie dość szczegółowe, co pośrednio wynika również z dysfunkcyjnego modelu zarządczego (scentralizowana specjalizacja z szeregiem wyłączeń), rozproszonej polityki i praktyki rozwoju lokalnego, niejednolitych i zachodzących struktur i kompetencji. • 24. Mimo deklaracji na szczeblu centralnym, na najniższym poziomie administracji (sielsawietu i gorispolkom) dostęp do internetu jest bardzo ograniczony, (strony są administrowane centralnie przez rajon), co wyklucza digitalizację i automatyzację obrotu dokumentami. Ogranicza też dostęp do informacji, która jest niezwykle istotna w tak skomplikowanym otoczeniu prawnym. • 25. Na stronach administracji lokalnej brak min. danych dotyczących: wykorzystania (w tym efektywności kosztowej i korzyści społecznych) mienia komunalnego (problemem rozdrobnienie i niejednolita struktura zarządcza), dokumentów planistycznych i strategicznych (wynika to m.in. ze scentralizowanej praktyki planistycznej); informacji o zamówieniach publicznych (co jest istotne zwłasz- • • • • cza w kontekście nowych uregulowań otwierających rynek zamówień publicznych dla małego i średniego biznesu (kwotowo minimum 10 proc.); informacji o posiadanym mieniu komunalnym; działających organizacjach pozarządowych i funkcjonujących na tym terenie instytucjach publicznych; katalogi usługodawców są niefunkcjonalne. Brakuje także uchwał lokalnej Rady (rajsowiet) i innych podległych rad, ani informacji o otrzymanych grantach i realizowanych programach. W efekcie bardzo trudno dowiedzieć się jakie przepisy obowiązują w konkretnej miejscowości – które przepisy dotyczą obszaru rajonu. 26.Dla turysty treść strony jest zbyt szczupła, mało ustrukturyzowana (materiały „ukryte” na stronie, brakuje mapy np. ścieżek rowerowych) i nie wykorzystuje dostępnych materiałów. Jeszcze bardziej szczupła jest wersja angielska strony. 27.Funkcjonuje „jedno okienko”, ale jego przydatność ogranicza skomplikowanie prawa, rozproszenie struktur zarządczych i ograniczone kompetencje rajonu. 28.Karty usług publicznych: choć część procedur została opisana w kartach usług, to jednak brakuje kluczowej karty: przyjmowania i rozpatrywania skarg i wniosków. Brakuje też karty dotyczącej sprzedaży, najmu i użytkowania nieruchomości i gruntów pozostających w zasobie władzy lokalnej. 29.Od 2009 rajony emitują obligacje municypalne. Emisje uchodzą za skuteczną i tanią metodę równoważenia lokalnych budżetów w warunkach kryzysu - znacznego ograniczenie dochodów z podatków i opłat lokalnych; Rejon Kamieniecki był, obok dwóch innych dystryktów białoruskich, prekursorem tego typu finansowania (emisja 2009, na sumę 1,6 mld BLR z terminem wykupu 12 miesięcy). Model emisyjny nie odpowiada standardom dla analogicznych operacji/pozyskiwania finansowania w UE/Polsce. Obligacje nie są przedmiotem obrotu na rynku, papie55 ry są automatycznie nabywane przez Belarusbank, nie podlegają zatem wycenie rynkowej, brak również realnego dyskonta ryzyka. Niespójność przepisów księgowych i niedoskonałość regulacji ramowych dotyczących polityki budżetowej organów władzy lokalnej uniemożliwia wycenę zdolności kredytowej gminy, nie może być zatem mowy o pozyskiwaniu środków na zasadach rynkowych. Brak też regulacji dotyczących maksymalnych pułapów zadłużenia rajonów i izpolkomów na poziomie wspólnot i małych miast. • 30. Względnie niski poziom małej/średniej i indywidualnej przedsiębiorczości i efekty kryzysu poważnie uszczuplają lokalną bazę podatkowa, zwłaszcza na obszarach peryferyjnych jak rajon kamieniecki, w tym Wysokie. Na fali liberalizacji przyjęto szereg ulg/przywilejów (por. również wyżej) mających na celu uwolnienie potencjału lokalnej przedsiębiorczości a pośrednio rozszerzenie lokalnej bazy podatkowej, np. znacznie uproszczono i ograniczono regulację cen/marż w restauracjach tzw. wyższych kategorii, rzecz w tym, że w rajonach peryferyjnych/na obszarach wiejskich brak tego typu lokali, a zdecydowana większość pozostaje w rękach struktur quasi-państwowych (instytucji/przedsiębiorstw komunalnych rożnego szczebla, farm/ spółek państwowych). Podatek od restauracji/gastronomi/kateringu jest danina lokalną, a przepis w zamierzeniu miał zwiększyć dochody lokalnych budżetów. • 31. Rajonowe Komitety Wykonawcze przymierzają się wprowadzenia zasad budżetowania celowego na poziomie lokalnym i specyfikacji pozycji wydatkowo – fiskalnych, co może stać się punktem wyjścia do opisu i standaryzacji usług publicznych, a w konsekwencji prowadzić do outsourcingu/pod/zlecania wykonawstwa usług publicznych podmiotom prywatnym, optymalizacji kosztowej przy jednoczesnym podwyższenia ich jakości; Z ekonomicznego punktu widzenia stanowić może również istotny im- puls popytowy na lokalnym rynku usług publicznych, nie wykluczona jest też komercjalizacja podmiotów/przedsiębiorstw komunalnych. Opór biurokratyczno - instytucjonalny przy braku istotnych przeszkód prawnych w tym zakresie ogranicza te zmiany. Aneks, zawierający źródła prawa można znaleźć w wersji elektronicznej publikacji, na stronach partnerów oraz na stronie www.fpr.org.pl 57 Finansowanie zewnętrzne dla białoruskich instytucji. Czyli jak starać się o granty i być partnerem w projektach Wojciech Szpociński Wyższa Szkoła Handlu i Prawa im. Ryszarda Łazarskiego 59 Gdy Polska sześć lat temu przestepowała do UE "GRANT" w powszechnej świadomości był synonimem łatwych pieniędzy z Zachodu i tajemnej wiedzy dostępnej tylko wybranym. Nikt dokładnie nie wiedział gdzie GRANTÓW szukać, jak je uzyskać, jak starać się o pieniądze, na co i jak można je wydać, czy obowiązują jakieś mniej lub bardziej sformalizowane procedury, czy trzeba pisać wniosek, czy z GRANTU trzeba się rozliczyć, wreszcie czy "dają" tylko wybranym, czy też rzeczywiście każdy solidny pomysł może być sfinansowany. Choć Białoruś do UE nie przystępuje, to sytuacja jest pod wieloma względami bardzo podobna. Możliwości starania się o pieniądze są coraz szersze, a wiedza bardzo ograniczona (na co, jak, gdzie?) - trudno dostępna, a jeśli nawet jest podawana, to w niezwykle skomplikowanej formie (nikt z tego nic nie rozumie!). Brak kompetencji, niedobór podstawowych informacji, zawiłości procedur, a często również absurdalne wymogi biurokratyczne sprawiają, że pieniądze – GRANTY DLA WSPÓLNOT LOKALNYCH zamiast do małych miast (takich jak Wysokie) i wsi (takich jak sjoła z Rajonu Kamienieckiego), gdzie naprawdę przyczyniłyby się do rozwiązania lokalnych problemów, trafiają do wyspecjalizowanych organizacji i instytucji przede wszystkim z Mińska. Organizacji, które do perfekcji opanowały proces ubiegania się o GRANTY (aplikowania), niejednokrotnie nie mając rzetelnej, aktualnej wiedzy o lokalnych problemach, a często również rzeczywistej determinacji do ich rozwiązywania. Darczyńcy/donorzy – m.in. EU, UN, niemieckie GTZ, USAID, polskie MSZ - Polska Pomoc, szwedzka SIDA dostrzegają problem dominacji wśród beneficjentów (czyli tych którzy GRANT otrzymali lub z niego korzystają) wąskiej zamkniętej grupy wyspecjalizowanych organizacji i chcą zmian – w konkursach o pieniądze, o GRANTY, zaczynają promować organizacje i instytucje (w tym władze lokalne) z małych miast i wsi. Warto dać im szansę, żeby pomóc sobie i swojej wspólnocie! Co warto wiedzieć o GRANTACH: Granty są udzielane na realizację konkretnych PROJEKTÓW. PROJEKT to: sekwencja powiązanych ze sobą działań (activities), które przebiegają w pewnym określonym czasie i ukierunkowane są na osiągnięcie precyzyjnie zdefiniowanego CELU (objective: overall/główny i operational/specific - szczegółowe/bezpośrednie), który odpowiada na konkretne potrzeby (needs) – na zidentyfikowany PROBLEM (problem =needs and constraints) . PROJEKT: • • • • • • jest zorientowany na rozwiązanie PROBLEMU; ma określoną ramę czasową, budżet i zasoby; jest niepowtarzalny - każdy jest inny od poprzedniego niesie pewien element niepewności i ryzyka; prowadzi do trwałych zmian w otoczeniu; projekty wdrażają ludzie dla ludzi; PROBLEM: Projekt powinien być zaplanowany tak, aby odpowiadał na precyzyjnie zidentyfikowane przez organizację problem/my przyszłych odbiorców projektu (target groups). Dobrze zaplanowany projekt powinien być oparty na rzetelnej analizie sytuacji (needs assesment/constraints/problems), czyli analizie problemów, na które natykają się odbiorcy działań projektu. W tej fazie niezbędne jest: 61 • przeprowadzenie konsultacji z beneficjentami • określenie celów projektu. • zgłaszanie pomysłów i metod dotyczących rozwiązania problemów, • analiza różnych możliwości działania, a następnie ich ocena. O czym należy pamiętać opisując problem: • Musi bezpośrednio odnosić się do priorytetów konkretnego konkursu • Powinien odpowiadać przepisom/dokumentom/strategiom/wytycznym krajowym i międzynarodowym (zwłaszcza donora)! • Powinien być określony możliwie wąsko - LOKALNIE. • Powinien być realistyczny - możliwy do rozwiązania w lokalnej skali. • Powinien być zidentyfikowany precyzyjnie i szczegółowo (odnosić się do danych i prawa lokalnego) • Zawsze warto posiłkować się KONKRETNYM PRZYKŁADEM! • Musi być RZECZYWISTY I AKTUALNY. • Musi określić grupę docelową (target group) i opisać sytuację bezpośrednich beneficjentów (direct beneficiaries) i benficjentów końcowych/pośrednich (final/indirect beneficiaries). • Nie może być PROBLEMEM już rozwiązywanym przez inny projekt/działanie! (Dublowanie/Overlaps) • Należy unikać defetyzmu i skrajnego pesymizmu. • NALEZY OPRZEĆ SIĘ NA WŁASNEJ ANALIZIE PROBLEMU W NASZYM LOKALNYM OTOCZENIU. • Nie powtarzać bezrefleksyjnie danych/spostrzeżeń z raportów/opracowań dostępnych z internecie. Oceniający znają je na pamięć, a chcieliby dowiedzieć się czegoś nowego! • Unikać ogółów i rozważań akademickich (za i przeciw) • Używać prostych sformułowań. Stronić od nomenklatury biurokratycznej i technicznej • PROBLEM LOKALNY TRZEBA "ODKRYĆ" I USYSTEMATYZOWAĆ. • Opis powinien mieć formę "przewodnika po lokalnym problemie". Cele projektu: Cele projektu dzielą się na: • Cele ogólne(overall objectives) - szerokie (optymalnie jeden) do osiągnięcia których PROJEKT się przyczynia, ale bezpośrednio ich nie osiąga! (Na przykład: Wzmocnienie kompetencji samorządu w Gruzji i zwiększenie zaufania obywateli do władzy publicznej) • Cele szczegółowe/bezpośrednie (operational/specific/objectives) – do osiągnięcia w trakcie lub po zakończeniu PROJEKTU. Cele szczegółowe powinny odpowiadać formule SMART - Simple, Measurable, Achievable, Relevant, Timely defined -Proste - Mierzalne - Osiągalne - Istotne Określone w czasie. (Na przykład: Stworzenie systemu wniosków/odwołań i skarg dostępnych dla obywateli w Sakrebulo w Tschaltubo do 01/11/2008) Działania (activities) czyli wszystko co będziemy w robić by osiągnąć CELE (przynajmniej te bezpośrednie) i rozwiązać PROBLEM (przynajmniej w skali lokalnej). O czym należy pamiętać opisując działania: • Powinny być szczegółowo zaplanowane i logicznie po sobie następujące - krok po kroku. • Powinny wskazywać i uzasadniać obraną metodę/y dzia63 • • • • • łań np.know-how, dzielenie się najlepszymi praktykami, partnerstwo instytucjonalne, akcje informacyjne itp. Metody i narzędzia zastosowane w projekcie powinny odpowiadać specyfice otoczenia. W miarę możliwości metody powinny być innowacyjne, a nie odtwórcze (unikać powielania schematów) Powinny uwględniać rekrutacje/ścieżkę uczestnictwa w projekcie Powinny dopełniać/uzupełniać działania w ramach innych PROJEKTÓW(komplementarność/complementarily) należy wskazać w jakim zakresie i wobec jakich innych PROJEKTÓW Powinny być realistyczne: możliwe do przeprowadzenie biorąc pod uwagę zasoby Powinny wreszcie minimalizować ryzyko: walutowe, zarządcze, partnerskie. Rezultaty: Szeroki termin używany do określenia efektów projektu. Rezultaty dzieli się na „produkty” (outputs), „rezultaty”(outcomes) i „wpływ” (impact). Produkty: Dobra i usługi, które powstają w trakcie trwania projektu, konieczne do osiągnięcia jego celów. Określone liczbowo: np. liczba szkoleń, film promujący projekt, podręcznik dobrych praktyk. Rezultaty: Powstają jako efekt projektu (po jego zakończeniu). Muszą odnosić się bezpośrednio do celów bezpośrednich (np. opracowanie kart usług w samorządzie, obniżenie kosztów administracji) i celu ogólnego (w jakim stopniu projekt przyczyni się do realizacji celu ogólnego). Trzeba podać metodę weryfikacji ilościowej osiągniętych rezultatów (np. po szkoleniu dotyczącym projektów zakładaną liczbę złożonych wniosków) i jakościowej (skuteczność aplikacji). Zawsze trzeba wskazać, skąd będziemy czerpać wiedzę o osiągnięciu rezultatów (strony internetowe/ilość wejść na stronę, ankiety ewaluacyjne, monitoring itd.). Wpływ, to, jak dany projekt przyczynia się, w szerokim zakresie, do zmiany sytuacji grupy docelowej (np. ograniczenie biedy, zwiększenie zaufania do instytucji, promocja turystyki, itp.) Partnerstwo/projekty partnerskie: Narodowe instytucje i agencje rozwojowe np. POLSKA POMOC, SLOVAK AID, FPB/GTZ w ramach swoich programów pomocowych promują projekty realizowane w partnerstwie organizacji/instytucji rodzimych z partnerami ze Wschodu. Stwarza to szansę dla organizacji/instytucji krajów/ beneficjentów pomocy (m.in. z Białorusi) na uczestnictwo w międzynarodowych projektach. Warunkiem wejścia w projekt jest precyzyjne określenie lokalnego problemu (jak najbardziej udokumentowane) i pomoc w zdobywaniu (na czas) wyczerpujących danych niezbędnych na etapie pisania projektu. Poszukiwaniu partnerów służą fora i specjalnie tworzone wyszukiwarki partnerów i projektów (w Polsce: www.ngo.pl i fora samych programów – zakładka: „szukam partnera”). Ważne, by zaproszenie do partnerstwa odnosiło się do problemu, który chce organizacja/instytucja rozwiązać. Trzeba dbać o aktualizację danych kontaktowych (nawet po zakończeniu naboru). Optymalnie instytucja, która chce uczestniczyć w projektach powinna wyznaczyć koordynatora do spraw kontaktów z potencjalnymi partnerami/darczyńcami. Optymalnie, by mówił po angielsku. 65 Aneks Gdzie szukać informacji o projektach kierowanych bezpośrednio do podmiotów białoruskich lub realizowanych w partnerstwie z Białorusią z białoruskimi organizacjami i instytucjami (wymóg partnerstwa) 67 POLSKA POMOC/PL http://www.polskapomoc.gov.pl/ ПРОГРАММА ПОДДЕРЖКИ БЕЛАРУСИ/GTZ/DE: http://www.fpb-belarus.org/projects/index.html INTERNATIONALEN BILDUNGS UND BEGEGNUNGSSTÄTTE „Johannes Rau“ Minsk/DE: http://ibb.by/de EUROPE-AID/EU https://webgate.ec.europa.eu/europeaid/online-services/ index.cfm?ADSSChck=1224846858672&do=publi.welcome&userlanguage=en DELEGACJA UE NA BIAŁORUSI/EU: http://ec.europa.eu/delegations/belarus/funding_opportunities/grants/index_en.htm Węgierska Agencja Pomocowa/HU: http://www.hunida.hu/ Czeska Pomoc Rozwojowa/CZ: http://www.mzv.cz/jnp/cz/zahranicni_vztahy/rozvojova_spoluprace/dvoustranna_zrs_cr/projekty/informace_o_zahranicni_rozvojove.html SLOVAKAID/SK: http://www.slovakaid.mfa.sk/en/ ПРООН в Беларуси/UN: http://un.by/undp/projects/sites/undp-sites.html Fundusz Wyszechradzki/VISEGRAD+/PL/SK/HU/CZ: http://www.visegradfund.org/ Litweska Pomoc Rozwojowa/LT: http://www.orangeprojects.lt/site/?lang=en Łotewska Pomoc Rozwojowa/LV: http://www.mfa.gov.lv/en/DevelopmentCo-operation/ SIDA/SZWECKIE ORGANIZACJE POŚREDNICZĄCE/S: http://www.sida.se/English/Partners/Civil-Society-/Funding-support-to-civil-society-organisations--/Framework-organizations-/ DIFID/UK: http://www.dfid.gov.uk/Working-with-DFID/Funding-opportunities/Not-for-profit-organisations/CSCF/ WORLDLEARNING/USAID: http://www.worldlearning.org/fcastregcc.cfm Новая Евразия/USAID: http://www.eurasia.by/ RITA/PL: http://www.rita.edudemo.org.pl/ Fundacja Batorego/PL: http://www.batory.org.pl/wschod/partnerstwa.htm EEA GRANTS/ NORWAY GRANTS/PROGRAMY WSPÓŁPRACY TRANSGRANICZNEJ W RAMACH KOMPONENTÓW NARODOWYCH w POLSCE/LITWIE/ŁOTWIE: http://www.eeagrants.org/id/91 69 PROGRAMY WSPÓLPRACY TRANSGRANICZNEJ/ENPI CBC: ENPI CBC LV-LT-BY: http://www.enpi-cbc.eu/ Białorsuś: obl. Grodno, Vitebsk -core areas, obl. Minsk, Miasto Mińsk oraz Mogilew - adjacent areas ENPI CBC PL-BY-UA: http://www.pl-by-ua.eu/ru Belarus: Hrodna Oblast, Brest Oblast, western part of Minsk Oblast (Miadel, Vileika, Molodechno, Volozhin, Stolbtsy, Niesvizh and Kletsk districts) - core areas oraz Eastern part of Minsk Oblast (15 districts and Minsk City), Gomel Oblast, jako adjacent areas. Mikrogranty w dyspocji euroregionów: • «Озерный край» - ENPI CBC LV-LT-BY • «Буг» - ENPI CBC PL-BY-UA • «Беловежская пуща» - ENPI CBC PL-BY-UA RCBI Country Specific Expert for Belarus, Mr Georgui Baranets, e-mail: [email protected] , tel.: +375 29 6321026 Projekty aktywizujące lokalną społeczność oraz organizacje pozarządowe – przykład gminy Zawady Iwona Wądołowska Dyrektor Biblioteki Publicznej Gminy Zawady 71 W jednym z artykułów prasowych sukcesy Gminy Zawady opisano w kilku słowach: „W tej gminie samorząd nie działa sam. O rozwój dbają też ludzie”. Jak do tego doszliśmy? Nie było to możliwe z dnia na dzień. Potrzebnych było wiele starań ze strony samorządu. Jeśli aktywnie działa samorząd – przekłada się to również na mieszkańców. Mieszkańcy Gminy Zawady od niedawna mają możliwość korzystania z projektów realizowanych w ramach funduszy pozabudżetowych. Inicjatorem i organizatorem tych działań jest w przeważającej mierze Urząd Gminy w Zawadach, a koordynatorami - pracownicy Biblioteki Publicznej Gminy Zawady. W realizację ciekawych inicjatyw oraz w rozwój przedsiębiorczości duży wkład wnoszą również organizacje pozarządowe działające na terenie gminy Zawady. Pierwsze działania w zakresie rozwoju przedsiębiorczości podjęte zostały w 2005 roku, kiedy to utworzono Gminne Centrum Informacji w Zawadach (dofinansowanie z MGiP przyznanych w ramach Programu Aktywizacji Zawodowej Absolwentów „Pierwsza Praca”). Centrum zostało wyposażone w 5 zestawów sprzętu komputerowego z dostępem do Internetu, urządzenia biurowe oraz aplikację „Kiosk z pracą”, a pracownicy wzięli udział w wielu szkoleniach dotyczących przede wszystkim poradnictwa zawodowego. W Centrum mieszkańcy mogą bezpłatnie korzystać ze sprzętu komputerowego z dostępem do Internetu. Pracownicy udzielają porad w zakresie poszukiwania ofert pracy, pisania CV, listów motywacyjnych, itp. Pomagają również przy obsłudze komputerów i przeglądarek Internetowych. Dzięki tej inicjatywie mieszkańcy mają dostęp do aktualnych ofert pracy, nie tylko z regionu, ale również z całej Polski i innych krajów. W roku 2006 Gmina przystąpiła do partnerstwa w ramach Programu e-VITA II. Dzięki tej inicjatywie powstała bezprzewodowa Niekomercyjna Sieć Internetowa obejmująca swym zasięgiem obszar gminy oraz miejscowości sąsiednich gmin. Mieszkańcy mogą w dowolnym czasie korzystać z zasobów wirtualnego świata. Dodatkowym plusem z przystąpienia do programu był fakt, że lokalna społeczność mogła skorzystać z oferty szkoleń komputerowych, obejmujących, m.in. • • • • • • obsługę komputera (poziom podstawowy i rozszerzony); grafika komputerowa; budowanie i marketing stron www; obsługa pakietu Microsoft Office; użyteczny Internet; Handel w Internecie. Szkolenia przyczyniły się do zdobycia i podniesienia umiejętności obsługi komputera oraz poznania zasobów sieci Internetowej. W 2008 roku gmina otrzymała dofinansowanie na realizację projektu „Tradycja szansą mobilizacji zawodowej mieszkańców Gminy Zawady” w ramach Działania 6.3 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (finansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego). Głównym celem projektu było podniesienie mobilizacji zawodowej mieszkańców Gminy Zawady, głównie przez osoby bezrobotne oraz prowadzące gospodarstwa rolne o niskiej rentowności. W ramach tej inicjatywy przeprowadzono 7 rodzajów bloków warsztatowych: • Koronkarstwo i haft krzyżykowy; • Warsztaty kulinarne; 73 • • • • • Warsztaty krawieckie; Rzeźbiarstwo; Stolarstwo; Kamieniarstwo; Ślusarstwo. Tradycyjne rękodzieło cieszy się coraz większym zainteresowaniem, więc produkty takie szybko znajdą klientów (możliwość sprzedaży turystom, na targach, sklepie internetowym). Zawody takie jak ślusarz, stolarz, krawcowa czy kamieniarz (chociaż mało popularne), jednak zapotrzebowanie na nie jest znaczne – zwłaszcza na terenach wiejskich. Rozwój turystyki oraz organizacja cyklicznych imprez kulturalnych wiążą się z zapotrzebowaniem na usługi cateringowe (dlatego też i ten blok tematyczny został przeprowadzony). Tematyka bloków szkoleniowych była skrupulatnie dobrana do potrzeb środowiska lokalnego – dlatego też projekt „realizował się sam”. Poprzez udział w projekcie beneficjenci zdobyli nowe umiejętności, a przez to zwiększył ich szanse na znalezienie dodatkowych lub nowych źródeł dochodu. Kolejny rok i kolejny projekt (również z działania 6.3 POKL) „Inwestycja w kwalifikacje mieszkańców, najlepszą formą podniesienia poziomu aktywności zawodowej”. Tym razem postawiliśmy na szkolenia i kursy o tematyce: • prawo jazdy kat. C, C+E i D; • zakładanie działalności gospodarczej. Uprawnienia prowadzenia pojazdów w 3 kategoriach uzyskało 12 osób, natomiast w zakresie zakładania własnej działalności gospodarczej przeszkolonych zostało 20 osób. Uczestnicy z pierwszej grupy szkoleniowej uzyskali „narzędzie” do zdobycia nowej pracy lub dodatkowego źródła dochodu. Pozostali pozyskali wiedzę potrzebną do założenia własnej firmy (w tym procedurę i wymagane dokumenty). Wiadomo nam, że jedna z przeszkolonych osób (w przeciągu 3 miesięcy od zakończenia szkolenia) założyła własną działalność gospodarczą. Samorząd pozytywnie nastawiony na szeroko pojmowany rozwój przyczynia się do powstawania nowych organizacji pozarządowych, które bezpośrednio lub pośrednio wpływają na rozwój przedsiębiorczości i aktywizację społeczności lokalnej. Spośród 7 organizacji pozarządowych, najprężniej działającą jest Lokalna Organizacja Turystyczna „Brama na Bagna”. W tym miejscu nie będę omawiała historii jej powstania i wachlarza działań jakie prowadzi, a raczej wspomnę o dwóch konkretnych programach, które realizuje od kilku lat. Pierwszym działaniem jest Program „Dyplom z marzeń” – tj. stypendia pomostowe dla studentów I roku studiów dziennych, o dobrych wynikach w nauce, z terenów wiejskich i z rodzin o niskich dochodach. Przez 3 lata prowadzenia projektu wsparciem objęto 76 studentów (w tym 3 zrezygnowało po I semestrze), na łączną kwotę 313.100,00 zł. Jest to wielki sukces, zważywszy na fakt, ze program realizowany jest na terenach wiejskich, gdzie trudno pozyskać sponsorów. Poprzez ten program inwestujemy w potencjał młodych ludzi. Liczymy, że w przyszłości ten potencjał do nas „wróci”, w postaci wykształconych osób gotowych do podjęcia działań na rzecz rozwoju tych obszarów. Drugie działanie to lokalny Program „Działaj Lokalnie”, w ramach którego „Brama na Bagna” jako Lokalna Organizacja Grantowa przyznaje dotacje dla małych stowarzyszeń działających na obszarze działania BnB. Nie wliczając obecnej edycji programu, przyznaliśmy 21 dotacji na łączną pulę środków 111.000,00 zł. Na bieżący rok podpisaliśmy właśnie 10 kolejnych dofinansowań na kwotę 55.000,00 zł. 75 Dzięki Programowi organizacje i grupy nieformalne otrzymują pomoc finansową na realizację projektów. Oddziałują one pozytywnie na całą społeczność lokalną i pozwalają zrealizować przedsięwzięcia na które nie zawsze można uzyskać środki z budżetu a które pomagają podnieść jakość życia w naszych „małych ojczyznach”. Możemy tu wymienić najciekawsze pomysły inicjatywy zrealizowanych dotychczas: • projekty służące podniesieniu kompetencji szkól tzn. organizacja dodatkowych zajęć pozalekcyjnych, zakup sprzętu nagłośnieniowego i sportowego, pomocy dydaktycznych; • wzbogacenie i podniesienie jakości usług świadczonych przez instytucje kultury, m.in. prowadzenie spotkań z młodzieżą, aktywne spędzanie wolnego czasu podczas zajęć warsztatowych, gromadzenie dokumentacji historycznej; • prowadzenie warsztatów fotograficznych, hafciarskich, kulinarnych; ekologicznych, sportowych itp; • doposażenie i prace remontowe w świetlicach wiejskich; • integracja międzypokoleniowa. Powyższy referat to tylko krótka historia najciekawszych realizowanych działań – dodam, że wybranych działań. Gdyż omówienie wszystkich zrealizowanych projektów zajęło by znacznie dłuższe. Sklep i biznes w Internecie Mariusz Kruszewski twórca i administrator Niekomercyjnej Sieci Komputerowej Zawady 77 W ramach programu E-Vita którego operatorem jest Fundacja Wspomagania Wsi, powstał sklep internetowy pod nazwą Bocianiuk. Ideą stworzenia sklepu było zrzeszenie ludowych twórców mieszkających na terenie Gminy Zawady i poza nią, oraz umożliwienie im sprzedawania swoich rękodzieł takich jak koszyki, łyżki, makaty, serwetki koronkowe i inne produkty, które nie pochodzą z seryjnej taśmy. Drobni wytwórcy nie mają szans konkurować zarówno pod względem ilości jak i ceny z wielkimi fabrykami i najczęściej zanika sam proces tworzenia. Sklep internetowy bocianiuk.pl otworzył możliwość, wśród rzeszy potencjalnych kupujących, tworzenia dla wytwórców i zarabiania pieniędzy (połączenie przyjemnego z pożytecznym) jak i zakupu unikalnych produktów wśród kupujących. Sam proces skupiania wytwórców był trudny, lecz sprzedaż kilku produktów przez tych twórców zwiększyła zainteresowanie e-sklepem. W wyniku tych działań sklep internetowy promując twórców, promuje gminę i jej działania na rzecz społeczności lokalnej, a na forum międzynarodowym, pojawiła się nowa marka „bocianiuk” kojarzona z wytwórcami. Sam sklep (aplikacja) stała się przedsiębiorstwem prywatnym, które przynosi przychody. Małe internetowe działanie spowodowało zadowolenie mieszkańców i przedsiębiorców. Po wybudowaniu sieci internetowej pojawiła się potrzeba udostępniania mieszkańcom treści lokalnych. Odpowiedzią na to zapotrzebowanie stała się domena zawady.pl. Lokalna społeczność za pomocą strony internetowej uzyskuje informacje o działaniach Urzędu Gminy i innych podmiotów działających na terenie Gminy Zawady. Może uzyskać najbardziej potrzebne informacje jak i samemu informować. Treści internetowe, będąc dostępne na całym świecie, pozwalają promować Gminę, jej działania oraz skupiać i zbliżać osoby które kilka, kilkanaście lub kilkadziesiąt lat temu wyjechały za granicę. Wydarzenia, działania, imprezy zaczynają gromadzić coraz większą liczbę osób zainteresowanych lokalną kulturą, przyrodą, ludźmi tu mieszkającymi. Pojawia się olbrzymi popyt na usługi świadczone przez mieszkańców. Powstają gospodarstwa agroturystyczne, które generują popyt na usługi remontowo-budowlane, popyt na pracowników, popyt na dostawę żywności. Popyt na usługi oparte na medium jakim jest internet też wzrasta. Wzrasta też zainteresowanie samym dostępem do Internetu. Łatwość uzyskiwania informacji, nawet tych wysoko wyspecjalizowanych, błyskawiczny sposób komunikacji międzyludzkich, łatwość robienia zakupów i otrzymywania ich pod drzwi, dokonywanie operacji bankowych, udzielania usług przez internet jak i otrzymywania usług przez internet, skłania coraz większą liczbę mieszkańców do poszerzania swoich umiejętności o umiejętność obsługi komputera i internetu oraz zachęca do kształcenia przez całe życie. Powstają coraz to nowe pomysły na biznes, powstają nowe mikro-przedsiębiorstwa, stowarzyszenia, które zatrudniają coraz więcej osób zarówno wykształconych jak i nie wykształconych. Sama strona internetowa stała się źródłem wiedzy o lokalnych działaniach, a tym samym możliwościach zarobkowania zarówno, dla małych przedsiębiorców jak i potencjalnych pracowników. Gmina promując się, ukazuje zarówno swoje mankamenty jak i zalety. Ale nigdy nie pozostaje anonimowa. Mieszkańcy zatłoczonych miast przeglądając stronę wiedzą o wydarzeniach, 79 przyjeżdżają a nawet zostają na stałe angażując niekiedy własne środki i umiejętność na rzecz rozwoju społeczności lokalnej. Wzrastająca w bardzo dużym tempie liczba sprzętu zarówno komputerowego, AGD, rolniczego, transportowego generuje popyt na serwis, a tym samym na wiedzę. Otwierają się nowe możliwości zarobkowania, a ze strony Gminy, Państwa Polskiego, Unii Europejskiej powstają nowe programy pozwalające rozwinąć skrzydła przez udzielanie wsparcia finansowego. Takie działanie jak strona www, przyciąga także inwestorów z zewnątrz, którzy pozostawiając swoje pieniądze w postaci inwestycji, dają też miejsca pracy dla mieszkańców jak i oferują zbyt na usługi i produkty nowo powstałych przedsiębiorstw. Wszelkie działania promocyjne w medium Internet, dają rzeszę potencjalnych klientów, ułatwiają kontakty międzyludzkie i budzą drzemiące potencjały ludzkie w celu osiągnięcia wspólnych korzyści, po każdej stronie – człowiek, przedsiębiorca, podatnik, państwo, wspólnota europejska. Nadzór i współpraca z przedsiębiorstwami poprzez służby i inspekcje podległe administracji szczebla powiatowego Wiesław Pusz Starosta białostocki 81 Wraz z przemianami ustroju społecznego w Polsce powstały samorządy terytorialne. Od 1990 roku funkcjonują samorządy gminne , a od końca 1998 roku pracują samorządy powiatowe i samorządy województw. Istotą samorządów jest m.in. to , że w ramach swoich kompetencji administracje samorządowe poszczególnych szczebli pracują pod nadzorem rad w skład których wchodzą radni wybierani przez lokalne społeczeństwa (gminy, powiatu, województwa). Przepis art.65 ust.5 Konstytucji mówi „władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego, produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac interwencyjnych”. Podstawowymi aktami prawnymi mającymi wpływ na zasady współpracy z przedsiębiorstwami są m.in. • ustawy regulujące ustój i zadania jednostek samorządu terytorialnego; • ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, • ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa; • ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym; • ustawy określające dochody jednostek samorządu terytorialnego oraz zasady prowadzenia przez nie gospodarki środkami publicznymi; • ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej. Zgodnie z art.61 do zadań organów jednostek samorządu terytorialnego należy wspieranie działalności gospodarczej, w szczególności poprzez : 1) promowanie przedsiębiorczości na terenie gminy, powiatu, województwa; 2) prowadzenie działalności informacyjnej i oświatowej , w tym organizowanie szkoleń w zakresie rozwoju przedsiębiorczości; 3) współdziałanie z samorządem gospodarczym, organizacjami pracodawców oraz innymi organizacjami przedsiębiorców. • ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. Swoboda działalności gospodarczej, w art. 8.1 mówi „organy administracji publicznej wspierają rozwój przedsiębiorczości, tworząc korzystne warunki do podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej, w szczególności wspierają mikroprzedsiębiorców oraz małych i średnich przedsiębiorców.”; • ustawa z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu określa zadania samorządowych władz powiatów i województw w zakresie polityki rynku pracy; • ustawy regulujące zasady i formy udzielania pomocy publicznej przedsiębiorcom. Realizacją aktywnej polityki na powiatowym rynku pracy zajmuje się Starosta poprzez jednostkę – Powiatowy Urząd Pracy, który we współpracy z Powiatową Radą Zatrudnienia określa zadania i przydziela środki finansowe. Podstawowe działania Powiatowego Urzędu Pracy w tym zakresie to: • wsparcie zatrudnienia poprzez organizację prac interwencyjnych; • organizacja staży jako pomoc w zdobyciu doświadczenia zawodowego; • pomoc w przygotowaniu zawodowym dorosłych, • udzielanie osobom bezrobotnym pomocy finansowej na podjęcie działalności gospodarczej; • przyznawanie środków finansowych pracodawcom na tworzenie nowych miejsc pracy; • dofinansowanie studiów podyplomowych; • dofinansowanie szkoleń; 83 • promowanie pracodawców poprzez organizowanie konferencji, targów oraz giełd pracy; • pozyskiwanie funduszy z Unii Europejskiej na realizację programów na rynku pracy. Ważną kwestią jest wspieranie przedsiębiorczości poprzez inwestycje jednostek samorządu terytorialnego w infrastrukturę techniczną. Dobry stan infrastruktury jest jednym z ważniejszym czynników mogącym zachęcić potencjalnych inwestorów do prowadzenia działalności gospodarczej. Rozmiary działalności inwestycyjnej zależą od aktywności władz samorządowych i od stopnia gospodarności samorządów. Pozyskiwanie środków i realizacja inwestycji, jako element rozwoju infrastruktury niezbędnej dla rozwoju przedsiębiorczości - na przykładzie doświadczeń Gminy Zawady Jarosław Wądołowski Kierownik Referatu Rolnictwa, Inwestycji i Obsługi Technicznej 85 W otwartej, wolnej gospodarce stworzenie warunków do swobodnego rozwoju przedsiębiorczości lokalnej, tzw. MSP, należy do najważniejszych zadań władz regionu, władz lokalnych, a w szczególności włodarzy gmin. Bez tego istnieją nikłe szanse na zmniejszenie bezrobocia, pomyślny rozwój małych ojczyzn i co najmniej zatrzymanie odpływu mieszkańców. Władze Gminy Zawady już dawno dostrzegły potrzebę stwarzania coraz lepszych warunków życia mieszkańców oraz warunków rozwoju lokalnych i potencjalnych, napływowych przedsiębiorców. Oceny stanu istniejącego dokonano w ramach przyjętej Uchwałą Rady Gminy w Zawadach - Strategii Zrównoważonego Rozwoju Gminy Zawady na lata 2000 – 2010. W dokumencie tym zdiagnozowano sytuację lokalnych MSP i bariery rozwoju przedsiębiorczości wskazując miedzy innymi niedostateczny rozwój infrastruktury; w szczególności sieci drogowej i wodociągowej oraz brak dostępu do informacji wynikający z prawie całkowitego braku dostępu do Internetu. Mimo to w dokumencie tym optymistycznie zapisano: „Zakłada się, że gmina Zawady w okresie do 2010 roku będzie obszarem harmonijnego rozwoju rolnictwa, turystyki (agroturystyki) i drobnej wytwórczości, rosnącej jakości i poziomu życia oraz wzmożonej aktywności (oddolnej inicjatywy) społeczności lokalnej w jego kreowaniu.” Wśród celów i zadań szczegółowych zapisano między innymi : „Niezbędnym jest rozwój infrastruktury technicznej dostosowanej do wymogów ochrony środowiska, potrzeb mieszkańców i rozwoju gospodarki” w tym w szczególności: • Rozwój infrastruktury turystycznej z uwzględnieniem wymogów ochrony środowiska. • Stworzenie systemu informacji i promocji turystycznej gminy. • Rozbudowa istniejącej sieci wodociągowej. • Utwardzenie większości dróg gminnych. • Rozbudowa istniejącej sieci wodociągowej. • Wykonanie szerokopasmowego dostępu do Internetu dla mieszkańców gminy . Posiadając określone cele władze gminy przystąpiły do ich realizacji. Podstawową barierą był brak własnych środków finansowych. Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej i okres poprzedzający akces stwarzały szansę na pozyskiwanie środków zewnętrznej pomocy finansowej. Demokratyzacja życia społecznego, rozwój samorządności, w tym powołanie do życia powiatów stało się dodatkowym elementem wspomagającym rozwój infrastruktury na terenie gminy. W okresie obowiązywania SZRGZ na terenie Gminy Zawady wykonano niżej wymienione zadania inwestycyjne : • Bez dofinansowania środkami zewnętrznymi – jednakże logicznie wynikające i będące kontynuacją wcześniejszych inwestycji wykonanych „z dofinansowaniem” (dotyczy to w szczególności zadań wodociągowania): • 2006 r. Budowa odcinków wodociągu Zawady: w miejscowościach Zawady Kolonia, Targonie Wity, Targonie Wielkie- 6,8 km, (468 tys. w tym 109 tys. wpłat mieszkańców) • 2006 r. Budowa odcinków dróg gminnych (mimo wielokrotnych prób nie otrzymaliśmy dofinansowania zewnętrznego na budowę tych odcinków): Maliszewo Perkusy (1400 mb), Cibory Witki (1876 mb). • 2007 r. Budowa odcinków wodociągu Cibory Gałeckie w miejscowościach Nowe Grabowo–Nowe Chlebiotki, Stare Chlebiotki, 5,8 km (287 tys. w tym 79 tys. wpłat mieszkańców) 87 • 2008 r. Budowa odcinków dróg gminnych wykonywana w oszczędnej technologii trzykrotnego powierzchniowego utrwalania: -Zawady Kolonia 1140 m; -Cibory Kołaczki – droga powiatowa Nr 1974 B – 2400m. • 2009 r. Budowa odcinków wodociągu: -Targonie Wity, Targonie Krytuły – Konopki Klimki Konopki Pokrzywnica; -Nowe Krzewo – Stare Krzewo łącznie 6,9 km (487 tys. w tym 96 tys. wpłat mieszkańców). Z udziałem środków zewnętrznych: • 2001 r. asfaltowanie 2100 m dróg z 25 % udziałem dofinansowania z budżetu powiatu Białostockiego; • 2002 r. asfaltowanie 1800 m dróg z 60 % udziałem dofinansowania ze środków Banku Światowego (środki przedakcesyjne); • 2003 r. Budowa ulic z chodnikami w Zawadach (Akacjowa, Młynowa, Plac Wolności), z 25 % udziałem dofinansowania z budżetu powiatu Białostockiego; • 2004 Modernizacja Stacji Uzdatniania Wody w Zawadach z 70 % udziałem dofinansowania ze środków SAPARD, tj. 715 tys. zł; • 2005 r. Budowa sali sportowej przy Zespole Szkół w Zawadach 45 % środków z MENiS tj. 600 tys.; • 2006 r. Budowa odcinków dróg: -Cibory Marki – Cibory Gałeckie - 2800. mb, -Cibory Gałeckie – Nowe Grabowo- 450 mb, • z 25 % udziałem dofinansowania z budżetu powiatu Białostockiego; • 006 -2007 Budowa radiowej, gminnej bezprzewodowej i bezpłatnej dla mieszkańców oraz przedsiębiorców z terenu gminy sieci internetowej w ramach programu e-vita z 85 % dofinansowaniem ze środków fundacji Wspomaga- ania Wsi. • 2009 r. Budowa drogi powiatowej z odwodnieniem w miejscowości Targonie Wity 580 mb - – na podstawie porozumienia realizował powiat, - z 50 % udziałem dofinansowania z budżetu gminy Zawady; • Przebudowa z odwodnieniem skrzyżowania w miejscowości Konopki Pokrzywnica - z 50 % udziałem dofinansowania z budżetu powiatu Białostockiego; • Wykonanie warstwy ścieralnej na drodze do Nowego Krzewa 1100 mb - z 50 % udziałem dofinansowania z budżetu powiatu Białostockiego; • Realizowane obecnie i będące na różnym etapie realizacji inwestycje z udziałem środków zewnętrznych: -2010 r. Budowa drogi i odwodnienia w miejscowości Nowe Chlebiotki 1,7 km za 1 mln 200 tys. – na podstawie porozumienia realizuje powiat, - z 50 % udziałem dofinansowania z budżetu gminy Zawady; -2010 r. Budowa drogi Cibory Gałeckie – Jaworki w ramach Narodowego Programu Budowy Dróg lokalnych – 736 tys. zł w tym; 368 tys. NPBDRL 198 tys. Gm. Rutki, 2,5 tys. powiat Białostocki, 15 tys. partnerzy prywatni; Uzupełnieniem wcześniej pozyskanych środków i zrealizowanych inwestycji, logicznym następstwem umożliwiającym dalszą rozbudowę infrastruktury służącej przedsiębiorczości lub wręcz umożliwiającą rozwój nowych obszarów działalności gospodarczej jest podpisanie umów bądź końcowy etap uzgodnień w sprawie podpisania umów z instytucjami wdrażającymi na realizację zadań: • 2010 r. realizowane obecnie zadanie: Remont i rozbudowa Ośrodka Edukacji Ekonomicznej „Brama na Bagna” w Strękowej Górze – koszt 2 mln 94 tys. – z 78,20 % dofinansowaniem w ramach Regionalnego Programu Operacyj89 nego Województwa Podlaskiego – zadanie jest na liście zadań zakwalifikowanych do dofinansowania i oczekujących na podpisanie umów oraz z 21,80 % dofinansowaniem ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej –zadanie oczekuje na podpisanie umowy o dofinansowanie. • 2010 r. zadanie w trakcie realizacji – trwają obecnie przetargi na wyłonienie uczestników realizacji i wykonawców zadania: Dostęp do Internetu – szansa na dynamiczny rozwój Gminy Zawady“ realizowanego ramach działania 8.3. Przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu - eInclusion osi priorytetowej 8 Społeczeństwo informacyjne - zwiększenie innowacyjności gospodarki Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 2007-2013 – umowa o dofinansowaniu podpisana szacunkowy koszt. 5 mln 6000 tys. dofinansowanie 85 %. • Budowa infrastruktury turystycznej służącej ochronie środowiska- szacunkowy koszt 780 tys. zł – dofinansowanie 85% ze środków Funduszu Ochrony Środowiska, realizowane wspólnie z innymi gminami w ramach Stowarzyszenia Gmin Górnej Narwi - zadnie oczekuje na podpisanie umowy o dofinansowanie. • Budowa małej infrastruktury turystycznej - szacunkowy koszt 220 tys. zł – dofinansowanie 85% ze środków Funduszu Ochrony Środowiska, realizowane wspólnie z lokalną organizacją turystyczną „Brama na Bagna” – zadanie oczekuje na podpisanie umowy o dofinansowanie. Wydaje się, że Gmina Zawady wykorzystuje szansę pozyskiwania środków zewnętrznych przeznaczonych na rozbudowę i modernizację infrastruktury podnoszącej jakość życia mieszkańców i jednocześnie niezbędnej do funkcjonowania przedsiębiorstw. Doświadczenie zdobywane z upływem czasu przekłada się na coraz większy % udział środków zewnętrznych w kosztach realizowanych inwestycji, a inwestycji tych jest coraz więcej. Środki pozyskiwane są z różnych źródeł, a budowana infrastruktura jest różnorodna i co najważniejsze jest nowoczesna, a mobilny Internet stwarza ogromne możliwości pozyskiwania informacji i kontakt z całym światem. Efekty tych działań lokalizowane są tak by wspomagały istniejących przedsiębiorców lub w miejscach potencjalnego rozwoju nowych, związanych z obsługa ruchu turystycznego, dziedzin przedsiębiorczości. Dziedzin związanych przede wszystkim z walorami tych terenów: własną atrakcyjnością turystyczną i położeniem na obrzeżach dwóch Narwiańskiego i Biebrzańskiego Parku Narodowego. Niekiedy mieszkańcy i przedsiębiorcy aktywnie wspomagają te działania wnosząc swój udział finansowy w realizowane przedsięwzięcie. Rozwój przedsiębiorczości ma fundamentalne znaczenie dla zasobności mieszkańców. Władze gminy są lub powinny czuć się zobowiązane do wspomagania mieszkańców i stwarzania warunków rozwoju przedsiębiorczości wykorzystując środki zewnętrzne. Doświadczenie władz Gminy Zawady w tej materii może zaowocować w tracie współpracy zagranicznej. Przedsiębiorczość należy do podstawowych potrzeb człowieka. Wspomagana działaniami władz lokalnych będzie rozkwitać przynosząc zadowolenie mieszkańcom i satysfakcję wszystkim instytucjom wspierającym jej rozwój. 91 Współpraca samorządu z organizacjami pozarządowymi w celu podniesienia atrakcyjności inwestycyjnej i promocyjnej gminy Paweł Pogorzelski Wójt Gminy Zawady 93 Organizacje pozarządowe, tzw. trzeci sektor to ogół prywatnych organizacji, działających społecznie i nie dla zysku. Są to organizacje non-profit, stowarzyszenia, fundacje i ich związki. Organizacje takie mają ogromne znaczenie dla rozwoju społecznego. Ze względu na różnorodność obszarów problemowych, jakimi zajmują się te organizacje oraz działanie wewnątrz środowisk społecznych udowadniają, że organizacje pozarządowe w sposób bardziej skuteczny i racjonalny niż instytucje sektora publicznego radzą sobie z problemami poszczególnych środowisk. Do zadań władz samorządowych należy zaspokojenie potrzeb zbiorowych i zapewnienie odpowiedniej jakości warunków życia mieszkańcom gminy: zabezpieczenie potrzeb bytowych mieszkańców, rozbudowa infrastruktury, zapewnienie dostępu do kształcenia czy dóbr kultury, jak również możliwości aktywnego spędzania wolnego czasu oraz poprawy bezpieczeństwa publicznego. Zgodnie z polską Konstytucją sprawy powinny być rozwiązywane jak najbliżej obywatela. Gmina jest najniższym szczeblem administracji, ale jeszcze bliżej spraw mieszkańców są organizacje pozarządowe, które mogą brać udział w realizacji zadań gminy. Jej rolą jest uaktywnianie organizacji pozarządowych oraz konsolidowanie ich działań poprzez integrowanie i inicjowanie współpracy na przykład: • w zakresie ochrony przeciwpożarowej współpraca z Ochotniczą Strażą Pożarną; • zlecanie organizacji szkoleń w zakresie rozwoju przedsiębiorczości i współdziałanie z samorządem gospodarczym i organizacjami pracodawców; • współpraca przy corocznym uchwalaniu Programu współpracy gminy Zawady z organizacjami pozarządowymi; • zlecanie realizacji zadań własnych: stypendia, opieka nad osobami niepełnosprawnymi, prowadzenie szkolnictwa i opieki nad dziećmi, działalność grantodawcza. Współpraca z organizacjami pozarządowymi, wyjaśnianie i uzgadnianie znaczenia i potrzeb realizowanych inwestycji, mechanizmów decyzyjnych, którymi kierują się władze, zakresu odpowiedzialności władz i mieszkańców za podejmowane decyzje to przykłady wspólnych działań samorządu i mieszkańców. Samorząd jako jednostka stymulująca rozwój społeczny powinna tworzyć przyjazne warunki dla funkcjonowania lokalnych stowarzyszeń, grup czy inicjatyw o charakterze społecznym. Odpowiednia polityka informacyjna, także w zakresie aktywności społecznej na terenie danej jednostki samorządowej z pewnością pozytywnie wpływa na wzrost społecznej mobilizacji. Wspólne dążenie do współpracy owocuje podnoszeniem atrakcyjności inwestycyjnej i promocyjnej obszaru gminy i zamieszkujących ją mieszkańców. Rozwój infrastruktury to warunek niezbędny do zapewnienia łatwego i sprawnego dostępu do terytorium gminy, również dla inwestorów, ale przede wszystkim dla mieszkańców. Poprawa sieci połączeń komunikacyjnych: dróg, szlaków wodnych i pieszych ścieżek przyczynia się do rozwoju działalności gospodarczej, udostępnia tereny wypoczynkowe i turystyczne, co wpływa na wzrost zatrudnienia w gminie. Położenie obszaru gminy niedaleko granicy pozwala na współpracę transgraniczną. Przykładem wspólnych działań samorządu i organizacji pozarządowych jest Ośrodek Edukacji Ekologicznej „Brama na bagna” w Strękowej Górze. Jest to budynek po byłej szkole podstawowej, stanowi własność gminy Zawady, samorząd pozyskał środki na remont budynku i ponosi koszty funkcjonowania obiektu. Lokalna Organizacja Turystyczna „Brama na bagna”, jako ngo pozyskała środki na budowę infrastruktury wokół budynku: wiaty edukacyjne, ścieżki edukacyjno-turystyczne, sprzęt 95 sportowy, tablice edukacyjne oraz prowadzi działalność edukacji ekologicznej w Ośrodku. Pozyskano też środki na infrastrukturę nad rzeką, w zasadzie dla ruchu turystycznego, ale korzystają z tego również mieszkańcy – budowa dróg dojazdowych dla turystów zaspokaja również potrzeby dojazdu do pól i łąk dla rolników. Wśród innych działań inwestycyjno-promocyjnych można wymienić realizację projektów, dzięki którym wybiliśmy monetę i zorganizowaliśmy Dzień Śledzia, co wpływa skutecznie na promocję obszaru gminy i działań prowadzonych na jej terytorium. W ramach projektu e-vita2 powstała również niekomercyjna sieć komputerowa, strona internetowa „Bramy na bagna”, pracownia komputerowa oraz e-sklep Bocianiuk.pl. W ramach wspólnych akcji przekazywane są granty oraz stypendia, organizowane są szkolenia komputerowe oraz szkolenia turystyczne, na ścieżkach tematycznych prowadzona jest działalność edukacyjna, organizowane są wyjazdy studyjne do innych organizacji. Wspólnym projektem było też zamontowanie kolektorów słonecznych i ogniw fotowoltaicznych w budynku Ośrodka. „Brama na bagna”, wspólnie z organizacjami pozarządowymi z Estonii i Białorusi realizuje też projekt „Współpraca transgraniczna na rzecz bioróżnorodności i zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo”, dzięki któremu chcemy stworzyć możliwość prowadzenia działalności gospodarczej związanej z gospodarstwem rybackim na Jeziorze Maliszewskim. Projekt uprawy lnu i konopi, organizacja spływów kajakowych i rajdów rowerowych pozwala na wspólną promocję organizacji i gmin, na terenie których działa. W każdym projekcie dbamy również o wydawanie materiałów promo- cyjnych, takich jak foldery, ulotki i gadżety promocyjne oraz informacje prasowe i internetowe. Rolą samorządów jest więc inspirowanie i wspomaganie finansowe działań, co przekłada się na zaspokajanie potrzeb oraz podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej i promocyjnej, zarówno poprzez zdobywanie dodatkowych środków finansowych na inwestycje, jak i działania promocyjne. Gmina Zawady została zauważona przez Urząd Komunikacji Elektronicznej i uhonorowana wyróżnieniem „Złota @” za „likwidację białych plam na internetowej mapie Polski” oraz ostatnio zajęła 6. miejsce wśród polskich gmin wiejskich pod względem zdobywania środków unijnych w przeliczeniu na 1 mieszkańca w rankingu realizowanym dla dziennika „Rzeczpospolita”. Lokalna Organizacja Turystyczna „Brama na bagna” zdobyła na Targach Turystycznych LATO 2010 w Warszawie III miejsce za „Szlak lnu i konopi”. Taka promocja spowodowała znaczny wzrost zainteresowania inwestorów obszarem gminy: powstaje Zakład Przetwórstwa Roślin Oleistych firmy PPH „Szkarłat” oraz Centrum Kolokacyjne (internetowe) w budynkach po byłych szkołach podstawowych oraz trwają prace nad powstaniem Parku Technologicznego, w którym prowadzone będą badania naukowe w zakresie technologii cyfrowych, energii odnawialnych oraz szeroko rozumianej opieki zdrowotnej. Czyste środowisko, dostępność komunikacyjna i tereny inwestycyjne to nie wszystko – współpraca władz samorządowych i mieszkańców, działających w organizacjach pozarządowych powoduje wzrost atrakcyjności inwestycyjnej i promocyjnej całego obszaru. 97