Argentyƒski kryzys walutowy. Próby przezwyci´˝enia

Argentyƒski kryzys walutowy. Próby przezwyci´˝enia

Makroekonomia
BANK I KREDYT m a j 2 0 0 3
Argentyƒski kryzys walutowy.
Próby przezwyci´˝enia*
Urszula ˚u∏awska
Kontrolowanie i przezwyci´˝anie kryzysu walutowego,
który wybuch∏ w grudniu 2001 r. i by∏ ukoronowaniem
narastajàcych od kilku lat trudnoÊci gospodarczych i recesji, przebiega na kilku p∏aszczyznach. Kwestià pierwszoplanowà, jak wskazuje sam fakt wybuchu kryzysu walutowego, by∏o przywrócenie równowagi w zewn´trznej
sferze gospodarki. Og∏oszenie moratorium w grudniu
2001 r. by∏o jedynie publicznym uznaniem stanu faktycznego. Ratunkiem mog∏a byç dopiero dewaluacja peso
i odejÊcie od zarzàdu walutà. Konieczne by∏o te˝ uzyskanie akceptacji MFW dla programu naprawczego. Dewaluacja zagra˝a∏a jednak stabilnoÊci sektora bankowego, i to
ze wzgl´du zarówno na struktur´ walutowà, czasowà, jak
i podmiotowà transakcji finansowych. PrzejÊciowo system bankowy by∏ chroniony przez zamro˝enie kont;
wczeÊniej czy póêniej musiano si´ jednak z tego wycofaç.
Zamro˝enie kont, ratujàc doraênie banki, wyklucza∏o
równoczeÊnie prowadzenie przez te instytucje normalnej
dzia∏alnoÊci. Nale˝a∏o te˝ zadecydowaç, jak mia∏y byç
roz∏o˝one koszty przywrócenia normalnego funkcjonowania rynku finansowego mi´dzy uczestników ˝ycia gospodarczego. Przez ca∏y 2002 r. i w pierwszych miesiàcach 2003 r. trwa∏y zmagania mi´dzy ekonomistami, próbujàcymi znaleêç najkorzystniejsze wyjÊcie z sytuacji
kryzysowej, kierujàc si´ wiedzà ekonomicznà, a prawnikami, skutecznie torpedujàcymi na drodze sàdowej
wprowadzane rozwiàzania, g∏ównie w imi´ ochrony w∏asnoÊci prywatnej. Wobec pog∏´biajàcego si´ kryzysu
w sektorze realnym gospodarki nale˝a∏o obawiaç si´ lawiny bankructw, które musia∏yby si´ negatywnie odbiç
tak˝e na sektorze finansowym. Niepokoi∏ w tych warun-
kach stan finansów publicznych. Za∏amanie gospodarki
argentyƒskiej zagra˝a∏o tak˝e stabilnoÊci innych gospodarek regionu, oddzia∏ywa∏o negatywnie nawet na rynki finansowe krajów eksportujàcych kapita∏.
* Jest to kontynuacja opracowania z nr. 4/2003 „Banku i Kredytu”. W poprzednim artykule przedstawiono mechanizmy, które doprowadzi∏y do wybuchu
kryzysu walutowego w grudniu 2001 r.
1
Gospodarka argentyƒska w 2002 r.1
Pod koniec 2001 r. trudnoÊci w zbilansowaniu finansów
publicznych, brak Êrodków dewizowych na obs∏ug´ zad∏u˝enia zagranicznego i przed∏u˝ajàca si´ recesja zmusi∏y rzàd do podj´cia drastycznych kroków, zasadniczo
zmieniajàcych sposób funkcjonowania systemu gospodarczego. Ratujàc system bankowy, zamro˝ono Êrodki
zdeponowane na kontach bankowych (wprowadzajàc
tzw. corralito), ustanawiajàc daleko posuni´te restrykcje
w podejmowaniu gotówki w walucie narodowej, jak te˝
ograniczenia w sprzeda˝y dewiz. Odstàpiono od wprowadzonego w 1991 r. systemu zarzàdu walutà i sztywnego powiàzania argentyƒskiego peso z dolarem (a od po∏owy 2001 r. z dolarem i euro). Po ponad miesiàcu zamieszek spo∏ecznych, masowych protestów i szybkich
zmian na najwy˝szych stanowiskach w administracji
paƒstwowej – a tak˝e po og∏oszeniu formalnego moratorium zad∏u˝enia zagranicznego – prezydentem Argentyny zosta∏ Eduardo Duhalde, któremu wraz ze zmieniajàcymi si´ szefami resortów gospodarczych i banku centralnego przysz∏o poszukiwaç dróg wyjÊcia z kryzysu gospodarczego. 10 stycznia 2002 r. og∏oszono dewaluacj´
peso oraz przyj´to zasady przymusowej zamiany na peso aktywów i pasywów dolarowych po ró˝nych kursach.
O ile nie zaznaczono inaczej dane statystyczne i informacje pochodzà z Ministerstwa Gospodarki Argentyny oraz z Komisji Ekonomicznej ONZ ds. Ameryki ¸aciƒskiej i Karaibów (CEPAL).
17
18 Makroekonomia
BANK I KREDYT m a j 2 0 0 3
Wykres 1 Kurs nominalny
4,50
4,00
3,50
peso za dolara
3,00
PKB realny
Konsumpcja
Inwestycje
Eksport
Import
Deflator PKB
Kurs nominalny
(koniec okresu,
peso za USD)
Kurs realny
(koniec okresu,
peso za USD)
I kw.
-16,3
-20,1
-45,4
5,6
-57,4
7,6
II kw.
-13,6
-15,6
-43,0
-0,8
-56,7
34,1
III kw.
-10,4
-12,8
-32,3
-2,7
-51,3
39,4
IV kw. Rok 2002
-3,1
-11,0
-4,3
-13,4
-25,0
-36,9
9,6
2,6
-31,4
-50,7
45,1
20,2
2,00
1,50
1,00
0,50
2003-03-21
2003-03-07
2003-02-21
2003-02-07
2003-01-24
2003-01-10
2002-12-27
2002-12-13
2002-11-29
2002-11-15
2002-11-01
2002-10-18
2002-10-04
2002-09-20
2002-09-06
2002-08-23
2002-08-09
2002-07-26
2002-07-12
2002-06-28
2002-06-14
2002-05-31
2002-05-17
2002-05-03
2002-04-19
2002-04-05
2002-03-22
2002-03-08
2002-02-22
2002-02-08
2002-01-25
2002-01-11
2001-12-28
2001-12-14
0,00
èród∏o: Ministerio de Economía RA, Indicadores económicos.
40% importu, mo˝na okreÊliç jako substytuujàcà import2.
Przeprowadzona dewaluacja zasadniczo zmieni∏a
struktur´ argentyƒskiego bilansu p∏atniczego. Kszta∏towanie si´ uwolnionego w styczniu 2002 r. kursu waluty ilustruje wykres 1.
Uwolnienie kursu peso w pierwszym pó∏roczu
2002 r. zaowocowa∏o szybkà utratà wartoÊci przez walut´ argentyƒskà, a tak˝e znacznymi wahaniami kursowymi. Drugie pó∏rocze cechowa∏a najpierw stabilizacja
kursu, a nast´pnie wzrost wartoÊci peso w stosunku
do dolara. Tendencja ta pog∏´bi∏a si´ w I kwartale
2003 r.
Realna deprecjacja peso w I pó∏roczu 2002 r. by∏a
niemal tak szybka, jak zmiany nominalne. Od po∏owy
roku obserwuje si´ natomiast realnà aprecjacj´ peso:
najszybszà wzgl´dem waluty g∏ównego regionalnego
partnera gospodarczego, nieco wolniejszà wzgl´dem
dolara USA i najwolniejszà wzgl´dem euro.
Radykalne zahamowanie importu spowodowane
dewaluacjà, ale tak˝e zmniejszeniem popytu globalnego pozwoli∏o na osiàgni´cie wysokiego dodatniego salda obrotów handlowych. Osiàgni´to je mimo pewnego
opóênienia w uzyskiwaniu dochodów z eksportu, b´dàcego skutkiem wprowadzenia obowiàzku odsprzeda˝y dewiz, co wobec niepewnoÊci rynku wewn´trznego
2
Tabela 1 Gospodarka Argentyny w 2002 r.
(zmiany w stosunku do analogicznego okresu
2001 r.)
2,50
2001-11-30
Utrzymujàca si´ w Argentynie od czterech lat dekoniunktura sprowadzi∏a poziom aktywnoÊci gospodarczej do poziomu z 1993 r., przy czym stopa bezrobocia osiàgn´∏a swe historyczne maksimum. DziÊ mo˝na
ju˝ chyba powiedzieç, ˝e dno kryzysu przypad∏o
na pierwszy semestr 2002 r., podczas gdy w drugim semestrze mo˝na by∏o zaobserwowaç oznaki zarówno
pewnego o˝ywienia, jak i stabilizowania sytuacji gospodarczej. Sposób ewolucji poszczególnych sk∏adników zagregowanego popytu w ciàgu kryzysowego 2002
r. prezentuje tabela 1.
Z przedstawionych danych wynika, ˝e „dno” kryzysu w sferze realnej osiàgni´to w I kwartale 2002 r.,
natomiast pog∏´bienie niekorzystnych zjawisk w sferze
finansowej mo˝na zaobserwowaç równie˝ w II kwartale. Maksimum bezrobocia – 21,5% – przypad∏o na maj
2002 r. Najwi´ksze za∏amanie wystàpi∏o w dzia∏ach
zwiàzanych z procesami inwestycyjnymi: produkcja
budownictwa zmala∏a w ciàgu roku o ponad 36%.
Po ponad dwóch latach zmniejszania si´ produkcji
przemys∏owej, od II kwarta∏u 2002 r. obserwuje si´ wyraêny wzrost aktywnoÊci w niektórych dzia∏ach przemys∏u przetwórczego, przede wszystkim tych, które
w poprzednich latach odnotowa∏y najg∏´bsze za∏amanie. Przemys∏ tekstylny, którego produkcja osiàgn´∏a
minimum w marcu 2002 r. (na poziomie 35,9% produkcji z 1997 r.), odnotowuje od tego momentu sta∏y
wzrost, co pozwoli∏o na osiàgni´cie w styczniu 2003 r.
poziomu produkcji z 1997 r. Tak˝e przemys∏ mechaniczny i metalowy, którego produkcja w lutym 2002 r.
kszta∏towa∏a si´ na poziomie zaledwie 31,4% poziomu
z 1997 r., odnotowuje znaczny przyrost produkcji,
o 78% do stycznia 2003 r. Pozwoli∏o to w tym miesiàcu na osiàgni´cie 57% produkcji z 1997 r. Przemiany
w sferze produkcji doÊç wyraênie, zdaniem ekspertów
z argentyƒskiego Ministerstwa Gospodarki, wskazujà
na uaktywnianie si´ elementów strategii substytucji
importu w czasie obecnego za∏amania gospodarczego.
Szacujà oni, ˝e w pierwszym pó∏roczu 2002 r. produkcj´ przemys∏owà o wartoÊci 7 mld peso, tj. odpowiada
„El Clarin”, 16.02.2003 r.
Wykres 2 Kurs realny peso wzgl´dem
dolara USA, reala (Brazylia) i Euro
3 ,0 0 0
2 ,5 0 0
2 ,0 0 0
1 ,5 0 0
1 ,0 0 0
2,9
3,8
3,68
3,5
3,5
0 ,5 0 0
0 ,0 0 0
2,64
2,91
2,63
2,48
2,48
X
XI
XII
I
II
III
2001
èród∏o: Banco Central de la Republica Argentina, „Programa Monetraio. Ano
2003” Buenos Aires 2002.
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
2002
do US D
d o r e a la b r a z y lijs k ie g o
XII
I
II
2003
d o e u ro
èród∏o: Ministerio de Economía RA, Indicadores económicos.
Makroekonomia
BANK I KREDYT m a j 2 0 0 3
sk∏oni∏o wielu eksporterów do d∏u˝szego ni˝ zazwyczaj
przechowywania produktów rolnych po ˝niwach. Rachunek obrotów bie˝àcych, mimo znacznych p∏atnoÊci
z tytu∏u zysku i procentu (rz´du 1,7 mld USD kwartalnie netto), zamyka∏ si´ saldem dodatnim (od 1,5 mld
USD w I kwartale 2002 r. do 2,5 mld USD w III kwartale 2002 r.)3. Pozwoli∏o to na cz´Êciowe pokrycie ujemnego salda w obrotach kapita∏owych. To ostatnie
od IV kwarta∏u 2001 r. by∏o ujemne; waha∏o si´ od 6
mld USD na koniec 2001 r. do 2 mld USD w III kwartale 2002 r. Tak˝e w III kwartale po raz pierwszy od wybuchu kryzysu odnotowano dodatnie saldo bilansu
p∏atniczego. Narasta∏y natomiast p∏atnoÊci przeterminowane, g∏ównie za sprawà nieobs∏ugiwanego zad∏u˝enia publicznego. ¸àczna wielkoÊç opóênieƒ p∏atniczych skumulowanych w ciàgu trzech miesi´cy 2002 r.
wynios∏a 7,7 mld USD.
Mimo ˝e tak wiele zobowiàzaƒ nie by∏o realizowanych w przewidzianym terminie, a inne kontrakty renegocjowano, wobec ustania dop∏ywu kapita∏u zagranicznego odnotowano powa˝ne zmniejszenie poziomu
rezerw walutowych, których minimum przypad∏o na lipiec 2002 r. Odp∏yw rezerw mi´dzynarodowych by∏
spowodowany ucieczkà kapita∏ów prywatnych (hamowanà w zasadzie jedynie brakiem p∏ynnoÊci po wprowadzeniu corralito) oraz p∏atnoÊciami z tytu∏u obs∏ugi
zagranicznego d∏ugu publicznego. Od wrzeÊnia
do grudnia 2002 r. Argentynie uda∏o si´ cz´Êciowo odbudowaç rezerwy walutowe.
W po∏owie 2002 r. coraz cz´Êciej mo˝na by∏o s∏yszeç g∏osy, ˝e jedynie pe∏na dolaryzacja gospodarki mo˝e zapewniç przezwyci´˝enie kryzysu. Wysuwano tez´, ˝e wobec silnej dewaluacji peso dolaryzacja
przy kursie 4 peso za dolar zapewni gospodarce konkurencyjnoÊç, co pozwoli powróciç na Êcie˝k´ wzrostu
gospodarczego. Nasuwa∏y si´ jednak tak˝e wàtpliwoÊci. Eksperci zagraniczni4, wyst´pujàc w obronie prawa
w∏asnoÊci, ˝àdali zwrotu depozytów dolarowych bàdê
w formie dewizowej, bàdê po ich konwersji wed∏ug bie˝àcego kursu. W przypadku konwersji jedynie zobowiàzaƒ banków wed∏ug tych zasad banki nie dyspono-
wa∏yby odpowiednimi Êrodkami na pokrycie zobowiàzaƒ. W przypadku takiej samej konwersji aktywów
d∏u˝nicy banków popadliby w trudnoÊci nie do pokonania, które musia∏yby spowodowaç fal´ bankructw.
W konsekwencji poszkodowany by∏by wi´c tak˝e sektor bankowy. Dolaryzacja nie rozwiàza∏aby wi´c zasadniczego problemu gospodarki argentyƒskiej ani sektora
bankowego. Innà wersj´ dolaryzacji zaproponowali
eksperci Banku Âwiatowego5. Uwa˝ajà oni, ˝e pe∏na
dolaryzacja nie rozwiàza∏aby problemów gospodarczych Argentyny, gdy˝ nie gwarantuje pe∏nej dyscypliny bud˝etowej i p∏acowej. Zaproponowali wprowadzenie systemu dwuwalutowego: niewymienialnego peso
dla transakcji wewn´trznych i dolarów jako Êrodka tezauryzacji. Ich zdaniem, pomog∏oby to w utrzymywaniu elastycznych dostosowaƒ w sektorze wewn´trznym
przy jednoczesnym zachowaniu wartoÊci depozytów
terminowych. Rzàd Argentyny wybra∏ jednak – przynajmniej dotychczas – rozwiàzanie zachowujàce niezale˝noÊç waluty krajowej.
Niejakim zaskoczeniem by∏ ma∏y, w stosunku
do oczekiwanego oraz wobec nominalnej dewaluacji
peso, wzrost cen. Najbardziej podro˝a∏y dobra tradable
oraz te ze znacznym wsadem pochodzàcym z importu.
Wzrost cen pozosta∏ych dóbr by∏ natomiast niewielki,
nie by∏o tak˝e dostosowaƒ p∏acowych wraz z ich proinflacyjnymi konsekwencjami.
W kraju o tak zakorzenionych tradycjach inflacji
inercyjnej jak Argentyna wystàpienie znacznie s∏abszej,
ni˝ si´ spodziewano, presji inflacyjnej by∏o wynikiem
konsekwentnej, choç nieraz drastycznej polityki gospodarczej. Oprócz ograniczenia popytu w wyniku zamro˝enia kont na niski poziom inflacji – zdaniem Ministerstwa Gospodarki – wp∏yn´∏a trafna polityka wspierania
sektora finansowego, minimalizujàca wzrost bazy monetarnej. Zastosowano tak˝e administracyjne metody
ograniczania wzrostu cen. Dotyczy∏o to przede wszystkim us∏ug Êwiadczonych przez sprywatyzowane przedsi´biorstwa, których ceny, zgodnie z umowami prywatyzacyjnymi, by∏y indeksowane wed∏ug inflacji w USA.
Rzàd zadecydowa∏ o zamianie na peso w stosunku 1:1
3
4
Obecnie (14.03) dost´pne sà dane statystyczne do III kwarta∏u 2002 r.
Np. Kurt Schuler z Joint Economic Committee of Congress – przytaczam
za “The Economist” 8.08.2002 r.
5 A. de la Torre, E. Levy Yeyati, S. Schmukler: Argentina Financial Crisis: Floating Money, Sinking Banking. June 2002 – za “The Economist” 8.08.2002 r.
Wykres 3 Rezerwy walutowe BCRA
Wykres 4 Zmiany cen konsumpcyjnych
160,00
mln US D
140,00
25000
120,00
20000
100,00
80,00
15000
60,00
40,00
10000
20,00
5000
0,00
0
X
XI
2001
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
2002
èród∏o: Ministerio de Economía RA, Indicadores económicos.
I
II
2003
XI
2001
II
IV
VIII
VI
2002
X
XII
I
XI 2001 = 100
èród∏o: Ministerio de Economía RA, Indicadores económicos.
III
2003
19
20 Makroekonomia
okreÊlonych w dolarach taryf us∏ug komunalnych i nie
zgadza∏ si´ na ich póêniejszy wzrost, co zresztà spowodowa∏o liczne protesty przedsi´biorstw zagranicznych
dzia∏ajàcych w Argentynie i odwo∏ania do waszyngtoƒskiego Mi´dzynarodowego Centrum Porozumieƒ ds. Inwestycji Zagranicznych.
W I kwartale 2002 r. wzrost cen hurtowych wyniós∏ wprawdzie a˝ 35%, jednak ceny konsumpcyjne
w tym okresie wzros∏y jedynie o 10%. W kwietniu, ze
wzgl´du na brak stabilnoÊci na rynku dewizowym
(kurs wymiany wyniós∏ wówczas 4 peso za dolara)
i zwi´kszenie akcji kredytowej wzrost cen konsumpcyjnych mo˝liwy dzi´ki pomocy rzàdowej dla banków (niwelowany jednak sprzeda˝à bonów skarbowych, tzw.
Letras), osiàgnà∏ 10%, by w kolejnych miesiàcach wygasnàç.
Negocjacje z MFW
Negocjacje Argentyny z Mi´dzynarodowym Funduszem Walutowym nale˝a∏y prawdopodobnie do najci´˝szych od czasu kryzysu zad∏u˝eniowego 1982 r.,
a bez porozumienia z MFW powrót Argentyny na mi´dzynarodowy rynek finansowy by∏ niemo˝liwy. MFW
postawi∏ Argentynie twarde warunki, ˝àdajàc zaostrzenia prawodawstwa gospodarczego (zw∏aszcza usuni´cia prawodawstwa doraênego, hamujàcego post´powanie upad∏oÊciowe) i zdyscyplinowania rzàdów prowincji, odpowiedzialnych za niemal po∏ow´ deficytu finansów publicznych. MFW sprzeciwia∏ si´ tak˝e zamro˝eniu kont oraz niesymetrycznej zamianie kontraktów dolarowych na peso.
W maju 2002 r. wicedyrektor MFW, Anne Kruger,
zaprezentowa∏a nieco bardziej elastycznà postaw´ wobec Argentyny. Podtrzyma∏a jednak wymóg szybkiego
przedstawienia przez rzàd Duhalde przekonujàcego
planu ekonomicznego, natychmiastowego uchwalenia
ustawy o upad∏oÊci, anulowania prawa o szkodliwej
dzia∏alnoÊci gospodarczej, jak te˝ podpisania umów ze
wszystkimi prowincjami w celu ograniczenia deficytów bud˝etowych generowanych przez bud˝ety lokalne. Wicedyrektor MFW przyzna∏a jednoczeÊnie, ˝e
w warunkach tak g∏´bokiego za∏amania gospodarczego
paƒstwo nie mo˝e ca∏kowicie rezygnowaç z funkcji
opiekuƒczej i zwiàzanych z nià wydatków. W czerwcu
2002 r. do Buenos Aires przyby∏a kolejna misja MFW,
majàca podjàç negocjacje z rzàdem argentyƒskim, gdy˝
wi´kszoÊç warunków stawianych przez MFW zosta∏a
spe∏niona. Podpisano umowy z rzàdami lokalnymi,
zmieniono prawodawstwo gospodarcze. Ostatecznego
porozumienia jednak nie osiàgni´to, mimo ˝e rzàd zaproponowa∏ przywrócenie dolarowej wartoÊci d∏ugu
publicznego, zamienionego przymusowo na zobowiàzania w walucie narodowej po kursie 1,4 peso za dolara. Wobec obowiàzujàcego wówczas kursu 3,5 peso
BANK I KREDYT m a j 2 0 0 3
za dolara oznacza∏oby to przywrócenie wartoÊci dolarowej d∏ugu z przed dewaluacji, przy jednoczesnym od∏o˝eniu w czasie jego sp∏aty. Takie rozwiàzanie, niezmiernie kosztowne dla bud˝etu paƒstwa, pozwoli∏oby
na ograniczenie strat banków, towarzystw ubezpieczeniowych i funduszy emerytalnych, które sà g∏ównymi
posiadaczami zobowiàzaƒ skarbu paƒstwa. Poprawi∏oby to klimat wokó∏ polityki gospodarczej, jak te˝ przywróci∏o choçby minimalne zaufanie do instytucji finansowych. Wi´kszym subsydiom rzàdowym dla upadajàcych banków sprzeciwia∏ si´ jednak MFW. Czerwcowa
misja MFW postawi∏a jednak w Buenos Aires nowe warunki, dotyczàce miedzy innymi niezale˝noÊci banku
centralnego, co nie pozwoli∏o na szybki post´p w negocjacjach. Tymczasem tylko w czerwcu i lipcu 2002 r.
Argentyna potrzebowa∏a po oko∏o 1 mld dolarów na obs∏ug´ zad∏u˝enia zagranicznego. Przez ca∏y 2002 r.
trwa∏y negocjacje z Mi´dzynarodowym Funduszem
Walutowym i a˝ do listopada Argentyna stara∏a si´
sprostaç swym zobowiàzaniom wobec instytucji mi´dzynarodowych, nawet za cen´ uszczuplenia rezerw.
Brak porozumienia z MFW (jak te˝ wyjàtkowo
trudna sytuacja p∏atnicza) spowodowa∏ w listopadzie
2002 r. zawieszenie sp∏aty raty kapita∏owej zad∏u˝enia
wzgl´dem Banku Âwiatowego. Minister gospodarki,
Roberto Lavagna, oÊwiadczy∏, ˝e do czasu porozumienia z MFW Argentyna b´dzie p∏aciç jedynie odsetki
od zad∏u˝enia wzgl´dem instytucji mi´dzynarodowych. Mimo nacisków, groêb´ t´ spe∏niono. Mia∏o to
pomóc w zakoƒczeniu ciàgnàcych si´ od roku negocjacji. W styczniu 2003 r. przyby∏a do Buenos Aires kolejna misja MFW, pracujàca tym razem pod wyjàtkowo
silnà presjà, tak˝e ze strony przedstawicieli grupy G-7,
zw∏aszcza Francji, którzy stan´li w obronie Argentyny.
Kluczowe by∏o podpisanie umowy przed 17 stycznia,
gdy przypada∏ termin sp∏aty kolejnej raty kapita∏owej
wzgl´dem MFW.
Porozumienie przejÊciowe na okres do sierpnia
podpisano 16 stycznia 2003 r. Trudno je uznaç za sukces strony argentyƒskiej, pozwala jednak na pewnà stabilizacj´ w czasie wyborów, przewidzianych na kwiecieƒ, i w okresie formowania nowego gabinetu. Argentyna zgodzi∏a si´, pod warunkiem uzyskania zwrotu
w ciàgu tygodnia, sp∏aciç zad∏u˝enie wzgl´dem organizacji mi´dzynarodowych przypadajàce na 17 stycznia
(998 mln USD). Porozumienie obj´∏o jedynie restrukturyzacj´ zad∏u˝enia wobec organizacji mi´dzynarodowych, którego sp∏ata przypada∏a na pierwszych osiem
miesi´cy 2003 r. Na ∏àcznà kwot´ 11.712 mln USD sk∏ada si´ 6,6 mld USD zad∏u˝enia wzgl´dem MFW i 4,4
mld USD wzgl´dem Banku Âwiatowego i Mi´dzyamerykaƒskiego Banku Rozwoju. W sk∏ad tych kwot wesz∏y
tak˝e przeterminowane zobowiàzania wobec Banku
Âwiatowego (805 mln USD) i Mi´dzyamerykaƒskiego
Banku Rozwoju (680 mln USD). W sk∏ad kwoty restrukturyzowanej przez MFW wesz∏o tak˝e 5,1 mld USD kre-
Makroekonomia
BANK I KREDYT m a j 2 0 0 3
dytu refinansowanego przez MFW w 2002 r. Zobowiàzania wzgl´dem MFW restrukturyzowano, uzyskujàc
odroczenie na 3 do 5 lat, a w przypadku pozosta∏ych organizacji co najmniej jednego roku. Porozumienie pozwoli∏o Argentynie na utrzymanie poziomu rezerw walutowych, nie dostarczy∏o natomiast gospodarce nowych kredytów.
Argentyna zobowiàza∏a si´ do prowadzenia uzgodnionej z MFW polityki gospodarczej6:
– utrzymania pierwotnej nadwy˝ki bud˝etowej
w wielkoÊci 2,5% PKB (poprzez ograniczenie wydatków o 1,5% PKB w porównaniu z 2002 r., zniesienie
mo˝liwoÊci odraczania p∏atnoÊci podatków, przywracajàc okresowo obni˝ony podatek typu VAT na poziomie
21%, likwidujàc wiele zwolnieƒ podatkowych); przywracano natomiast poziom p∏ac w sektorze publicznym
oraz renty i emerytury z po∏owy 2001 r., uchylajàc obowiàzujàce przez pó∏tora roku ich uszczuplenie o 13%;
uwzgl´dniano tak˝e koniecznoÊç obs∏ugi skarbowych
papierów wartoÊciowych, emitowanych w zwiàzku
z zamianà depozytów dolarowych oraz niesymetrycznà
zamianà dolarowych aktywów i pasywów w bankach);
– wprowadzenia w ˝ycie porozumieƒ z rzàdami
prowincji, pozwalajàcych na osiàgni´cie nadwy˝ki
owych bud˝etów w wysokoÊci 0,4% PKB (wobec deficytu w 2002 r. w wysokoÊci 0,5% PKB); bank centralny
zakaza∏ te˝ bankom udzielanie kredytu zarzàdom prowincji i municypiów;
– zwi´kszenia zad∏u˝enia publicznego w I pó∏roczu 2003 r. o „zaledwie” 105 mld peso (tj. oko∏o 30 mld
USD);
– utrzymania inflacji na poziomie nieprzekraczajàcym 35% w skali rocznej, g∏ównie poprzez kontrolowanie bazy monetarnej;
– utrzymania p∏ynnego kursu walutowego.
Efektem takiej polityki gospodarczej ma byç uzyskanie wzrostu PKB o 2 – 3% w ciàgu 2003 r. JednoczeÊnie zniesiono ograniczenia w transferze zysków i dywidend za granic´ oraz w sprzeda˝y dewiz nierezydentom. Za∏o˝ono, ˝e zostanie utrzymane dodatnie saldo
rachunku bie˝àcego na poziomie oko∏o 6,5 mld USD.
W zakresie polityki Êredniookresowej przewidziano: negocjacje w sprawie restrukturyzacji przeterminowanego zad∏u˝enia wzgl´dem podmiotów prywatnych,
(si´gajàcego 50 mld USD), sanacj´ systemu bankowego
oraz poszanowanie praw wierzycieli zgodnie z regu∏ami wyznaczonymi przez organy sàdownicze, a tak˝e reform´ finansów publicznych w kierunku ich ujednolicenia. Przewidywano renegocjacj´ porozumienia, o ile
Sàd Najwy˝szy naka˝e przywrócenie dolarowych depozytów lub gdy nastàpi dalsza zwy˝ka kursu dolara.
Na prze∏omie marca i kwietnia 2003 r. MFW dokona∏ oceny post´pów gospodarki argentyƒskiej od czasu
podpisania porozumienia. Uznano, ˝e „najgorsze ju˝
min´∏o” i gospodarka argentyƒska powróci∏a na Êcie˝k´
wzrostu7. Przyzwolono wi´c na zwi´kszenie emisji pieniàdza ponad poziom uzgodniony w styczniu, g∏ównie
w celu zahamowania umacniania si´ waluty argentyƒskiej wzgl´dem dolara. Uznano jednak, i˝ Argentyna
nadal powinna zwracaç szczególnà uwag´ na zachowanie monetarnej kotwicy nominalnej, zrównowa˝enie finansów publicznych i wzmocnienie systemu finansowego. Strona argentyƒska podkreÊla natomiast, ˝e instytucje mi´dzynarodowe nie dotrzymujà umowy ze
stycznia, opóêniajàc przekazywanie kwot refinansujàcych sp∏aty kredytu wzgl´dem Banku Âwiatowego
i Mi´dzyamerykaƒskiego Banku Rozwoju8.
Sektor finansów w okresie kryzysu
Kluczowym zagadnieniem dla ca∏ej polityki gospodarczej od grudnia 2001 r. by∏y zamro˝one depozyty bankowe, tzw. corralito, oraz zasady przeliczania zobowiàzaƒ denominowanych w dolarach. Zamro˝enie kont
bankowych by∏o bez wàtpienia najbardziej kontrowersyjnym i najmniej popularnym posuni´ciem w∏adz argentyƒskich. Dotyczy∏o zarówno banków o kapitale argentyƒskim, jak te˝ banków zagranicznych dzia∏ajàcych w tym kraju. Mia∏o te˝ ogromne reperkusje polityczne. Nie zmienia to faktu, ˝e „wypiç piwo” nawarzone przez ekip´ de la Rua/Cavallo musia∏a ekipa Eduardo Duhalde, choç wnoszàc z cz´stotliwoÊci zmian
na kluczowych stanowiskach gospodarczych nawet
w jej ∏onie istnia∏y znaczne rozbie˝noÊci co do sposobów zarzàdzania kryzysem, a brak poparcia ze strony
w∏adzy ustawodawczej i sàdowniczej cz´sto torpedowa∏ ekonomicznie uzasadnione rozwiàzania. Nie bez
kozery wkrótce po obj´ciu urz´du prezydent Duhalde
okreÊli∏ corralito jako „bomb´ z opóênionym zap∏onem”. Na zniesienie corralito nalega∏ tak˝e MFW. Kolejne projekty, pozwalajàce na uchronienie systemu
bankowego przed masowymi bankructwami poprzez
opóênienie zwrotu depozytów i roz∏o˝enie kosztów dewaluacji mi´dzy banki i ich klientów, nie znajdowa∏y
poparcia w∏adz legislacyjnych9. W ró˝nych wersjach
powraca∏a idea bonów – Êredniookresowych skarbowych papierów wartoÊciowych, zast´pujàcych zamro˝one depozyty, które mog∏yby spe∏niaç funkcj´ Êrodka
p∏atniczego w odniesieniu do wybranych rodzajów
transakcji, np. regulowania zobowiàzaƒ podatkowych.
Mia∏o to pozwoliç na unikni´cie presji inflacyjnej, którà spowodowa∏oby odmro˝enie depozytów, oraz ograniczenie ucieczki kapita∏ów. WyjÊcie z corralito po7
„EL Clarin”, 10.04.2003 r. i 12.04.2003 r.
„El Clarin”, 11.04.2003 r.
9 Odrzucenie kolejnego projektu zamiany depozytów na bony sta∏o si´ przyczynà dymisji ministra gospodarki, Jorge Remesa, wiosnà 2002 r. Zastàpi∏ go
Roberto Lavagna.
8
6 Ministerio de Economía, Memorándum de políticas económicas del gobierno argentino para un programa de transición en el 2003.
21
22 Makroekonomia
przez przyjecie bonów wybrano dla oko∏o 1/4 zamro˝onych depozytów. Jednak przez pierwsze 6 miesi´cy
2002 r. g∏ównym sposobem uzyskiwania dost´pu do zamro˝onych Êrodków by∏a skarga konstytucyjna. Poniewa˝ konstytucja Argentyny zapewnia nienaruszalnoÊç
w∏asnoÊci prywatnej, w kolejnych przypadkach sàdy
argentyƒskie orzeka∏y naruszenie tego punktu konstytucji przez dekrety rzàdowe i nakazywa∏y zwrot zamro˝onych Êrodków. Do po∏owy roku w wyniku ponad 36
tysi´cy post´powaƒ sàdowych zwrócono 3,2 mld peso,
z czego najwi´ksza cz´Êç, ponad 700 mln, przypada
na zwroty od 200 tys. do 500 tys. peso10. Na kosztownà procedur´ sàdowà staç by∏o raczej posiadaczy wi´kszych zamro˝onych sum. Od po∏owy roku w wyniku
ugody politycznej znacznie zmniejszy∏ si´ nacisk
na odzyskiwanie depozytów bankowych poprzez skarg´ konstytucyjnà. Pozwoli∏o to na ograniczenie wydatków paƒstwowych z tytu∏u wspomagania banków.
Zamro˝enie kont, jak te˝ ca∏a sytuacja powa˝nie
ograniczy∏y zaufanie do systemu bankowego. W dodatku w wyniku corralito odnotowano brak p∏ynnoÊci
w gospodarce. Z tego powodu niemal zanik∏y pasywne
operacje bankowe. Najni˝szy poziom depozytów odnotowano w lipcu 2002 r. Dopiero w drugiej po∏owie roku odnotowano nieznaczny wzrost depozytów bankowych. Pozwoli∏o to na ograniczenie stopy procentowej,
która pod koniec roku (od 90-dniowych bonów skarbowych denominowanych w peso) wynosi∏a zaledwie
20% w skali rocznej. Znacznie gorzej przedstawia∏a si´
dzia∏alnoÊç banków po stronie kredytów. WielkoÊç
udzielanych kredytów oraz ich suma systematycznie
malejà: po˝yczki dla sektora prywatnego w lutym
2003 r. kszta∏towa∏y si´ nominalnie na poziomie o po∏ow´ ni˝szym ni˝ w listopadzie 2001 r.
Drugim zasadniczym problemem argentyƒskiego
systemu bankowego by∏ sposób przeliczenia na peso
kontraktów denominowanych w dolarach. Pod rzàdami
planu wymienialnoÊci w zasadzie nie by∏o ró˝nicy,
w jakiej walucie denominowane by∏y kontrakty. Wraz
z narastaniem trudnoÊci gospodarczych coraz wi´ksza
cz´Êç kontraktów by∏a denominowana w dolarach. Dotyczy∏o to zarówno kredytów, jak i depozytów bankowych, ale tak˝e emitowanych prywatnych i paƒstwowych papierów wartoÊciowych, a nawet taryf ustalanych w umowach prywatyzacyjnych. Po dewaluacji
rzàd zobligowa∏ banki do przeliczenia po˝yczek udzielonych w dolarach po kursie 1 : 1, natomiast depozytów dolarowych po kursie 1 dolar = 1,4 peso. Straty
banków wynikajàce z takiego sposobu przeliczania aktywów i pasywów mia∏y byç cz´Êciowo rekompensowane obligacjami skarbowymi, jednak wàtpliwa wyp∏acalnoÊç rzàdu nie u∏atwia∏a przeprowadzenia tego typu
operacji. Upowszechnienie si´ odzyskiwania zamro˝onych Êrodków poprzez nakazy sàdowe – zmuszajàce
BANK I KREDYT m a j 2 0 0 3
do zwrotu depozytów dolarowych przeliczanych
po kursie bie˝àcym – wobec bardzo szybkiej nominalnej deprecjacji peso w I po∏owie 2002 r. prowadzi∏o
do ogromnych strat i zmusi∏o rzàd do udzielania pomocy finansowej bankom, które same nie by∏y w stanie
stawiç czo∏o ogromnym wyp∏atom. W szczytowym
okresie zwracania Êrodków banki szacowa∏y swe straty
nawet na 300 tys. peso tygodniowo11.
W atmosferze narastajàcej niepewnoÊci i przy braku porozumienia z MFW, na którego pomoc wiosnà
2002 r. Argentyna bardzo liczy∏a, przygotowano
w czerwcu 2002 r. program polityki monetarnej. Przewidywano dalsze niekorzystne zmiany w gospodarce,
zarówno w sektorze realnym, jak i finansowym. G∏ównym zadaniem by∏y wi´c: pomoc dla instytucji finansowych, ustabilizowanie rynku walutowego i ograniczanie inflacji poprzez sprzeda˝ obligacji skarbowych. Celem by∏o w zasadzie ograniczenie niekorzystnych
zmian, a nie bezwzgl´dna poprawa sytuacji. Cele te
osiàgni´to, jednak krytycy programu podkreÊlajà, ˝e
poprzez brak zainteresowania przywróceniem akcji
kredytowych w gospodarce taka polityka monetarna
bardzo utrudni∏a przywrócenie aktywnoÊci w sektorze
realnym.
Nadspodziewanie pozytywne – wziàwszy
pod uwag´ okolicznoÊci – rezultaty makroekonomiczne
w III kwartale 2002 r. pozwoli∏y na podj´cie ryzykownej operacji – odstàpienie od zamro˝enia rachunków
oszcz´dnoÊciowych i a vista. 2 grudnia 2002 r. zniesiono corralito w odniesieniu do depozytów o wartoÊci
oko∏o 21 mld peso argentyƒskich (wed∏ug ówczesnego
kursu oko∏o 6 mld dolarów). Zamro˝one pozosta∏y
Êrodki zgromadzone na rachunkach terminowych –
oko∏o 16 mld peso. Mimo zapewnieƒ ministra gospodarki, Roberto Lavagna, spodziewano si´ zarówno
przyÊpieszenia inflacji, jak i deprecjacji peso. ˚adne
z tych zjawisk nie wystàpi∏o. W grudniu 2002 r. przygotowano nowy projekt polityki monetarnej, uwzgl´dniajàcy pozytywne zmiany, które zasz∏y w gospodarce
argentyƒskiej w ostatnim pó∏roczu12. W wyniku uchylenia cz´Êci zamro˝enia w systemie bankowym wspó∏istnia∏y wówczas trzy typy depozytów:
– depozyty, którymi mo˝na swobodnie dysponowaç,
– depozyty terminowe pod rzàdami corralito,
– certyfikaty depozytowe, b´dàce wynikiem zamiany depozytów na zobowiàzania skarbu paƒstwa
(tzw. CEDROS).
Ka˝dy z typów depozytów jest wra˝liwy na inne
zjawiska w gospodarce.
Depozyty, którymi mo˝na swobodnie dysponowaç, to depozyty nowe, utworzone ju˝ po wybuchu
kryzysu. W programie z czerwca 2002 r. przewidywano, ˝e ich wielkoÊç b´dzie znikoma. W rzeczywistoÊci
11
„The Economist”, 28.02.2002 r.
Banco Central de la Republica Argentina: Programa monetraio. Ano 2003.
Buenos Aires 2002.
12
10
„EL Clarin”, czerwiec 2002 r.
Makroekonomia
BANK I KREDYT m a j 2 0 0 3
przyrost tego typu depozytów wynosi∏ w drugim pó∏roczu 2002 r. oko∏o 25% miesi´cznie, ∏àcznie o 5,7 miliarda peso. Spowodowane to by∏o zarówno lekkim
o˝ywieniem w gospodarce, jak i utrzymywaniem si´
wysokiej stopy procentowej, przy jednoczesnym wyraênym ustabilizowaniu kursu. Nale˝y podkreÊliç, ˝e
wÊród tych depozytów zwi´ksza si´ udzia∏ depozytów
terminowych, jak te˝ okres, na jaki sà deponowane.
Ten segment operacji bankowych jest jednak obcià˝ony zobowiàzaniami wynikajàcymi z orzeczeƒ sàdowych. W dniu 15 listopada 2002 r. zobowiàzania
banków wynikajàce z orzeczeƒ sadowych si´ga∏y 8,8
mld peso (sk∏ada∏y si´ na nie kwoty depozytów, wielkoÊç indeksacji zgodnie ze wskaênikiem CER13 oraz –
najwi´ksze – kwoty wynikajàce z ró˝nicy kursowej).
Eksperci banku centralnego podkreÊlajà, ˝e kwoty wyp∏acane w wyniku orzeczeƒ sàdowych w wi´kszoÊci
powracajà jako depozyty do swobodnej dyspozycji
i stanowià ich istotnà cz´Êç.
Depozyty znajdujàce si´ pod zarzàdem corralito
z natury powinny maleç, jednak od sierpnia odnotowano nawet ich wzrost. Jest to wynikiem nowych zarzàdzeƒ, zgodnie z którymi czeÊç dochodów z eksportu
jest deponowana na tych kontach. Zmala∏o tak˝e dà˝enie do wycofywania Êrodków z tego typu kont – odzwierciedla to zmniejszenie si´ premii za p∏ynnoÊç
w stosunku do tych Êrodków z 12% na poczàtku roku
do 2% w sierpniu 2002 r.14
Certyfikaty depozytowe ju˝ dwukrotnie by∏y zamieniane na nowe zobowiàzania oraz gotówk´. W lipcu 2002 r. wprowadzono zamian´ certyfikatów CEDROS na nowe 10-letnie obligacje skarbowe BODEN –
operacja obj´∏a 25% depozytów tego typu, co stanowi∏o procent nieco ni˝szy, ni˝ oczekiwano (35%). Drugiej
zamiany dokonano w paêdzierniku.
Kolejne orzeczenie sàdu w sprawie zamro˝onych
depozytów nakazuje – poczàwszy od stycznia 2003 r. –
wykup certyfikatów wprowadzonych w miejsce depozytów dolarowych po aktualnym kursie dolara plus
CER. Przewiduje si´, ˝e wydatki zwiàzane z wykupem
tego typu zobowiàzaƒ b´dà szybko ros∏y w ciàgu
2003 r., by osiàgnàç maksimum (na poziomie 1,3 mld
peso i 0,5 mld dolarów miesi´cznie) w IV kwartale
2003 r. W 2004 r. koszty wykupu certyfikatów ustabilizujà si´ na poziomie oko∏o 1,1 mld peso miesi´cznie
i 400 mln dolarów, by w 2005 r. zmaleç do 750 mln peso i 272 mln dolarów miesi´cznie15. Zdaniem zarzàdzajàcych bankami, nie sà one w stanie sprostaç takim
zobowiàzaniom. Wed∏ug ich szacunków zobowiàzania
z tytu∏u certyfikatów, przy za∏o˝eniu kursu 3,5 peso
za dolara, to 38,5 mld peso. Ca∏oÊç zobowiàzaƒ wobec
systemu bankowego si´ga zaledwie kwoty 26 mld peso,
a wi´c nawet w przypadku natychmiastowej sp∏aty kredytów bankom zabrak∏oby 12,5 mld peso na pokrycie
tych zobowiàzaƒ. Bankowcy proponujà jedno z dwóch
nast´pujàcych rozwiàzaƒ:
– przymusowà zamian´ CEDROS na obligacje d∏ugoterminowe, tak jak ponad 10 lat wczeÊniej zrobi∏ to
prezydent Menem wprowadzajàc Bonex; wówczas rozwiàzanie to zaakceptowa∏ ten sam sàd, który obecnie
nakazuje zwrot depozytów wed∏ug ich bie˝àcej wartoÊci;
– sp∏at´ przez banki zobowiàzaƒ do kwoty wynikajàcej z przemno˝enia wielkoÊci depozytów przez kurs
1,4 i wspó∏czynnik CER oraz wyp∏at´ pozosta∏ej cz´Êci
zobowiàzaƒ – do poziomu bie˝àcego kursu – ze Êrodków paƒstwowych.
Drugie z rozwiàzaƒ przesuwa g∏ówny ci´˝ar operacji na bud˝et paƒstwa, pierwsze nie zadowala klientów
banków. Bankowcy utrzymujà jednak, ˝e obstawanie
przy formule sp∏at narzuconej obecnie przez sàdy doprowadzi do za∏amania systemu bankowego.
5 marca 2003 r. w precedensowej sprawie sàd
uzna∏ przymusowà zamian´ depozytów dolarowych
na peso za nielegalnà. Oznacza∏o to – jak to okreÊli∏
„The Economist” – „sprawiedliwoÊç dla oszcz´dzajàcych, ale nie dla p∏atników podatków”16.
28 marca 2003 r. minister gospodarki Roberto Lavagna og∏osi∏ zniesienie corralito. Depozyty do 42 tys.
peso zosta∏y zwrócone natychmiast, natomiast powy˝ej
tej kwoty zosta∏y zamienione na depozyty terminowe,
90- i 120-dniowe. Wszystkie depozyty by∏y indeksowane wed∏ug wskaênika CER oraz uzupe∏nione obligacjami skarbowymi Boden 2013, pokrywajàcymi ró˝nice
mi´dzy kursem przymusowej zamiany depozytów dolarowych na peso (1 : 1,4) a bie˝àcym kursem dolara17.
W praktyce oznacza to odsuni´cie w czasie zasadniczych kosztów bud˝etowych, podobnie jak na prze∏omie lat 80. i 90., co w konsekwencji sta∏o si´ katalizatorem kryzysu 2001 r.
Sytuacja banków argentyƒskich nie prezentuje si´
optymistycznie. Z bilansów za I kwarta∏ 2002 r. (opublikowanych na prze∏omie paêdziernika i listopada)
banków notowanych na gie∏dzie wynika, ˝e ponios∏y
one w tym czasie ogromne straty: Banco Galicia w wysokoÊci 1,2 mld peso, Banco Hipotecario 790 mln peso,
Banco Rio 40 mln i Banco Frances 25 mln peso. Utrzymywanie si´ na rynku tych jednostek by∏o mo˝liwe tylko dzi´ki pomocy paƒstwa. JednoczeÊnie dwa banki
odnotowa∏y znaczne zyski: bank Marco na kwot´ 247
13
CER – Coeficiente de Estabilización de Referncia – wspó∏czynnik okreÊlany
administracyjnie, zast´pujàcy stop´ procentowà w stosunku do wi´kszoÊci
transakcji. Transakcje uprzywilejowane rozlicza si´ przy u˝yciu Coeficiente
de Variación Salarial, zale˝nego od poziomu p∏ac, który dla 2003 r. ustalono
na poziomie nieca∏ych 5%.
14 BCRA: Programa monetario …, s. 9.
15 „El Clarin”, 22.12.2002 r.
16
„The Economist”, 6.03.2003 r.
Zgodnie z tymi regu∏ami depozyt w wysokoÊci 30 tys. USD w listopadzie
2001 r., zamieniony najpierw po kursie obligatoryjnym 1,4 peso za dolara,
czyli w wysokoÊci 42 tys. peso, zwi´kszony o wskaênik CER oraz o wartoÊç
Boden 2013 wynosi∏ w marcu 2003 r. 86,7 tys. peso, z czego 61,5 tys. w gotówce i 8,7 tys. w bonach – „El Clarin”, 28.03.2003 r.
17
23
24 Makroekonomia
mln, bank Bansud na kwot´ 231 mln peso18. Z Argentyny wycofujà si´ banki zagraniczne – od po∏owy
2001 r. z prowadzenia dzia∏alnoÊci w tym kraju zrezygnowa∏o osiem zagranicznych instytucji finansowych,
przewiduje si´ wycofywanie kolejnych (np. Credit
Agricole dysponujàcego wi´kszoÊciowymi udzia∏ami
w trzech bankach lokalnych). Podstawowà przyczynà
jest brak dochodów z dzia∏alnoÊci kredytowej – banki
utrzymujà si´ jedynie z prowizji, co nie zadowala zagranicznych inwestorów. Przejmowanie banków przez
kapita∏ narodowy dokonuje si´ przy finansowym
wsparciu paƒstwa, starajàcego si´ nie dopuÊciç do fali
bankructw w tym sektorze19.
W drugiej po∏owie 2002 r. system bankowy odnotowywa∏ jednak nadp∏ynnoÊç. Szybko wzrasta∏y depozyty banków na rachunku w banku centralnym. Po cz´Êci mo˝e to byç wyjaÊnione gromadzeniem Êrodków
na obs∏ug´ zobowiàzaƒ wynikajàcych z rozstrzygni´ç
sàdowych. Z drugiej strony b´dàce w posiadaniu banków rzàdowe papiery d∏u˝ne nie stanowià pewnych
walorów ze wzgl´du na stan finansów paƒstwa,
a przede wszystkim z uwagi na poziom zad∏u˝enia zagranicznego. Wprawdzie poziom zad∏u˝enia zagranicznego na koniec 2002 r. by∏ nominalnie nieomal taki
sam jak na koniec 2001 r. i wynosi∏ 145 mld USD, jednak w relacji do PKB wzrós∏ z 55% do 130%. Jest to
wynikiem zarówno zmniejszenia PKB, jak i drastycznych zmian kursowych. Z drugiej strony na sytuacji
p∏atniczej odciska pi´tno rozleg∏a akcja zmniejszania
niezadowolenia ró˝nych grup spo∏ecznych poprzez
emisje kolejnych rzàdowych papierów wartoÊciowych
denominowanych w dolarach. Termin ich wykupu
przypada na coraz to odleglejsze okresy – a˝ do 2013 r.
– zwi´ksza to jednak wielkoÊç dewizowych zobowiàzaƒ i podwa˝a wiarygodnoÊç emitenta.
W programie polityki monetarnej na 2003 r.20
za cel stawia si´ zachowanie si∏y nabywczej peso i odbudow´ zaufania do systemu finansowego. Cele te majà zostaç osiàgni´te przy zachowaniu p∏ynnego kursu
walutowego, za sprawà iloÊciowych ograniczeƒ podstawowych agregatów monetarnych, majàcych odgrywaç
rol´ nominalnych kotwic systemu. Wobec takiego nakreÊlenia celów i narz´dzi polityki monetarnej sprawà
zasadniczà staje si´ kontrola akcji kredytowych,
zw∏aszcza skierowanych na finansowanie sektora publicznego. Wobec przedstawionej wy˝ej sytuacji tego
sektora brak odpowiednich posuni´ç w tym zakresie
mo˝e doprowadziç do kompleksowej zapaÊci systemu
finansowego. Bank centralny nie mo˝e jednak zaniechaç pomocy dla podmiotów finansowych, gdy˝ samodzielnie nie sà w stanie sprostaç istniejàcej sytuacji.
Nacisk na przywrócenie wiarygodnoÊci systemu finansowego k∏adzie te˝ MFW, który miedzy innymi od sa-
BANK I KREDYT m a j 2 0 0 3
nacji banków uzale˝nia przed∏u˝enie umowy restrukturyzacyjnej zad∏u˝enia poza sierpieƒ 2003 r.
Groêba bankructwa sektora bankowego jest jednym z najistotniejszych aspektów pierwszego kryzysu
gospodarczego XXI wieku, za jaki uwa˝a si´ kryzys argentyƒski. W przypadku kryzysów walutowych oraz
za∏amaƒ w realnej sferze gospodarki sektor bankowy
zazwyczaj ponosi znaczne koszty, a wiele z podmiotów
tego sektora musi zaniechaç dzia∏alnoÊci gospodarczej.
Cz´sto – jak dowodzi tego choçby kryzys meksykaƒski
1994-1995 czy seria kryzysów walutowych w latach
1997-1998 – jedynie pomoc paƒstwa mo˝e zapobiec fali bankructw w sektorze bankowym21. W przypadku
banków argentyƒskich mamy jednak do czynienia z sytuacjà szczególnà, gdy˝ o kondycji tego sektora przez
pó∏tora roku decydowa∏y nie zmienne gospodarcze,
a czynniki instytucjonalne. Sytuacja sektora ewoluowa∏a nie tyle zale˝nie od sytuacji makro- i mikroekonomicznej, obydwu zresztà raczej nie do pozazdroszczenia, ile w zale˝noÊci od podejmowanych decyzji administracyjnych oraz przeciwstawiajàcych si´ im wybuchów spo∏ecznych oraz decyzji sàdowych.
***
Argentyna, jako pierwszy z krajów dotkni´tych
kryzysem walutowym w dobie przyspieszonej globalizacji, przez ponad rok nie korzysta∏a z pomocy mi´dzynarodowej, zdana na w∏asne si∏y. Podpisane w styczniu
porozumienie z MFW nie jest tak˝e specjalnie korzystne. JeÊli wi´c obecny stan pewnego o˝ywienia gospodarczego czy co najmniej zahamowania negatywnych
tendencji w gospodarce ma byç utrzymany, konieczne
jest ostateczne uregulowanie sytuacji banków. Nadal
zale˝y ona g∏ównie od podejmowanych rozwiàzaƒ administracyjnych. Pewnym utrudnieniem w stabilizowaniu gospodarki jest te˝ koniecznoÊç przeprowadzenia w kwietniu 2003 r. wyborów parlamentarnych, a atmosfera przedwyborcza nie sprzyja podejmowaniu cz´sto niepopularnych, lecz koniecznych rozwiàzaƒ w sferze gospodarczej. Podj´te ostatnio decyzje regulujàce
przeliczanie aktywów i pasywów banków oraz znoszàce ostatecznie resztki corralito, umo˝liwiajà przywrócenie wzgl´dnie normalnego funkcjonowania sektora
finansów, a w Êlad za tym, jak podkreÊlajà eksperci, powinny umo˝liwiç o˝ywienie w gospodarce, zw∏aszcza
w sektorze eksportowym. Obawy budzi natomiast stan
finansów publicznych, zw∏aszcza poziom d∏ugookresowego zad∏u˝enia paƒstwa, który oby nie sta∏ si´ kolejnà
„bombà z opóênionym zap∏onem” dla argentyƒskiego
systemu gospodarczego.
18
“EL Pais”.
“El Clarin”, 14.04.2003 r.
20 BCRA, op.cit., s. 17.
19
21
Por. W. Ma∏ecki, R. Piasecki, A. S∏awiƒski, U. ˚u∏awska: Kryzysy walutowe.
Warszawa 2001 PWN.
BANK I KREDYT m a j 2 0 0 3
Makroekonomia
Literatura
1. Banco Central de la Republica Argentina: Programa Monetario. Ano 2003. Buenos Aires 2002.
2. CEPAL: Balance preliminar de las economías de América Latina y el Caribe 2002.
3. Ministerio de Economía de la República Argentina, Indicadores Económicos.
4. W. Ma∏ecki, R. Piasecki, A. S∏awiƒski, U. ˚u∏awska: Kryzysy walutowe. Warszawa 2001 PWN.
Czasopisma:
„El Clarín”
„La Nación”
„The Economist”
„El País”
25