Wybrane aspekty transformacji społeczno politycznej w

WYBRANE ASPEKTY TRANSFORMACJI SPOŁECZNO POLITYCZNEJ W POLSCE I
W NIEMCZECH
Autor: Kanzlerin
Wstęp
Tworzenie prawdziwie zjednoczonej Europy, było niemożliwe, aż do upadku Żelaznej
Kurtyny. Efekt „Jesieni Narodów” roku 89 pozostawił uniwersalne doświadczenie dojrzałej
świadomości,
wspólnego dążenia narodów do wolności i demokracji. Doświadczenie to
owocuje wspólną drogą w procesach transformacji. Szczególnym przypadkiem do analizy
staje się droga Niemiec i Polski. Niemcy stają się bowiem dla Po lski pewnym europejskim
wzorem dostatku i gospodarczego sukcesu. Praca ta ma na celu wykazać, że pewne bariery
społeczeństwa postkomunistycznego obecne sa w obu krajach, bez względu na etap rozwoju
gospodarczego, czy pozycję w Unii. Śmiało można postawić tezę, że transformacja, jako
„zmiana systemu”, jest procesem pokoleniowym, wymagającym czasu i przemyślanych
działań politycznych.
Proces transformacji – porównanie
Transformacje można zdefiniować jako przejście od systemu niedemokratycznego, do
charakteryzujące
demokratycznego,
demokratyzacją
i
się
instytucjonalizacją
trzema
systemu
fazami:
erozją
starego
systemu,
pluralistyczno-demokratycznego,
oraz
1
konsolidacją nowej demokracji . To co wyjątkowe dla transformacji krajów Europy
Środkowej, to swoisty dualizm systemowy, a więc równoczesność w przemianach politycznogospodarczych i społeczno-kulturowych. Doprowadza to w konsekwencji do pojawienia się
obok bezdyskusyjnych zalet transformacji, jej negatywnych skutków: niedorozwoju
społeczeństwa
obywatelskiego,
zaostrzeniu
zjawiska
„społeczeństwa
nieufności”
i
pogłębienia różnic między regionami, które spowalniają proces konsolidacji demokracji.
Podnosząc
samodzielną
próbę
wskazania
jednej
charakterystycznej
cechy
transformacji dla Polski i Niemiec, wydaje się niemożliwym zrównanie obu krajów. W
przypadku bowiem naszego kraju, oczywistym skojarzeniem transformacji staje się
pozbawione dramatycznego aspektu, wielomiesięczne przemiany, zwieńczone Obradami
Okrągłego Stołu, zaś Niemiecki obraz to dosłowny symbol połączenia narodu, w postaci
1
Merkel, Wolfgang Systemtransfo rmation. Ein e Einfueh rung in die Theo rie und Empirie der
Transformationsfo rschung, Opladen 1999
1
obalenia muru berlińskiego. Wyjątkowość transformacji w Niemczech polega na sklejeniu
obu narodów. Dzięki temu cały proces społeczno- polityczny opierał się na transferze: elit,
funduszy i rozwiązań instytucjonalnych. Nie oznac za to zaniku różnic między landami
zachodnimi a wschodnimi. Wręcz przeciwnie, widać je do tej pory. W swoim słynnym
wystąpieniu w dniu jedności niemieckiej z 3.11.2011 roku Angela Merkel jako przykłady
różnicujące obie części wskazała min. różnice w zarobkach, skromniejsze oszczędności w
landach wschodnich i wyższe saldo migracji wśród ludzi młodych. 2 W Polsce, powołując się
na zdanie historyka Antoniego Dudka zjawisko przemian było chwilowe, porównywalne do
krótkiej chwili jednorazowego zrywu, wystarczająco silnego by skutecznie zburzyć mury
peerelowskiej twierdzy, ale nie na tyle systematycznie zaplanowanego, by utrzymać okres
euforii na długie lata, mozolnej pracy nad powstaniem wolnego narodu. 3 Polska staje więc po
wyborach w 1989 roku przed czteroma wyzwaniami wzajemnie powiązanymi i
uzależnionymi w swojej realizacji od siebie. Zalicza się do nich: transformację ustrojową,
modernizację, globalizację i integrację europejską. Koszty społeczne towarzyszące tym
zachodzącym zjawiskom były na tyle duże, że w następstwie ich wystąpienia, pojawiło się
zjawisko traumy, dotykającej całe społeczeństwo i pojedynczego obywatela, zjawisko, o tyle
niebezpieczne, co hamujące rozwój wspólnoty społecznej. Ten sam efekt w Niemczech swoje
korzenie upatruje w błędnej polityce jedności wobec złączonego kraju: na brak spójności
społecznej ma oczywiście bezpośredni wpływ różnice gospodarczą wynikająca z kolei z
trzech podstawowych błędów reform transformacyjnych.
Transfer elit i zje dnoczenie polityczne
Charakterystyczną wspomnianą już cechą zjednoczenia Niemiec jest trzypoziomowy
transfer z Zachodu na Wschód: finansowy, know-how i elit politycznych. W rozważaniu
aspektu udziału społeczeństwa w życiu społecznym, najważniejszym staje się ten ostatni. Po
1990 roku udział zachodnich polityków w administracji i rządzie był dominujący, z reguły tej
nie był zwolniony również urząd premiera. Dopiero w wyborach roku 2009 na czele nowych
krajów związkowych (prócz Meklemburgii) stanęli politycy z Wschodu. Nawet, jeżeli
początek zmian systemowych oznaczał dominację polityków zachodnich to zjawisko to nie
2
Merkel sieht Ost-West schwinden w: http://www.spiegel.de/politik/deutschland/tag-der-deutschen-einheitmerkel-sieht-ost-west-kluft-schwinden-a-789682.html 3.10.2011 (dostęp08.11.2013)
3
Dudek Antoni, Reglamentowana rewolucja. Rozkład dyktatury komunistycznej w Polsce 1988 -1990, Kraków
2004,
2
powinno nikogo dziwić. Co więcej, system federalny, przyczynił się nijako do wyłonienia
wschodnioniemieckich elit politycznych. Proces zdobywania doświadczenia w poruszaniu się
po nowym systemie politycznym, w landtagach i organizacjach partyjnych został pogłębiony i
przyspieszony poprzez obcowanie z zachodnimi kolegami.
Co politycznie jednoczy federalny kraj jakim są Niemcy? Niewątpliwie jest to postać
Kanclerza. Niemieckim ojcem zjednoczenia nazwano Helmuta Kohla, mimo, że okres
sprawowania przez niego urzędu, przypada na czas podziału kraju. Pokaz sił odnaleźć można
w okresie urzędowania Gerharda Schrödera i SPD, a co z tym idzie w parze sprawnych
reform monteranych i rozliczenia starego systemu, odsuwających polityków komunistycznych
od decyzji w państwie. Obecny Kanclerz, to najsilniejsza postać w Europie, co ciekawe
wywodzący się z wschodnioniemieckiej polityki. Pochodzenie Kanzlerin okazuje się ważne
tylko dla 5% mieszkańców landów zachodnich i aż dla 15% wschodnich. Sumarycznie rzecz
ujmując zdecydowana większość, bo aż 89% respondentów, spostrzega ją jako polityka
ogólnoniemieckiego, tylko 8% jako wschodniego. Jest to niewątpliwy sukces jedności
politycznej.
Czy w Polsce wystąpił element scalający naród na tyle silnie, żeby mogła być mowa o
kontynuacji siły początków Solidarności? Jednym z popularnych haseł tego ruchu
narodowego był pluralizm polityczny, który wprowadził jednak pewien zamęt do myślenia
niewykształconego poglądowo narodu. Lata 90-te obfitowały w mnogość stronnictw
politycznych i punktów widzenia, społeczeństwo polskie nie wiązało ich z naturalnym
procesem kształtowania sceny politycznej w warunkach nieistnienia monopolu partii
komunistycznej. „Wojna na górze” prowadzona przed pierwszymi wolnymi wyborami
przyczyniły się do wizerunkowej samodegradacji Solidarności i osłabienia autorytetów jej
działaczy, opozycjonistów, którzy nie tak dawno cieszyli się poparciem i podziwem prawie
całego narodu. 4 Polska jesień narodów, ma zdaniem pytanych Polaków, twarz Lecha Wałęsy i
Jacka Kuronia. Aż 80% respondentów dostrzega ich mocny i pozytywny wpływ na
wprowadzone w Polsce zmiany okresu transformacji5 . Nie wpływa to jednak na umocnienia
poczucia jedności narodu.
4
Krzysztof Ruchniewicz Transformacja społeczno-polityczna w Polsce p 1989 r. Wybrane aspkety w
GemeinsameWege? Transformation in Deutschlandund Polen
5
Kuroo i Wałęsa najbardziej zasłużeni; w Gazeta Wyborcza 11.02.2009,
http://wyborcza.pl/jacekkuron/1,112816,6258625,Kuron_i_Walesa_najbardziej_zasluzeni.html dostęp
11.12.2013
3
Ani Polska, ani Niemcy nigdy nie byli krajami szablonowo sowieckimi. Niemiecki
transfer elit doprowadził do wzmocnienia poczucia w tym kraju tożsamości Europejskiej.
Trudno określić tym samym słowem poczucie Polaków. Gdy obywatele nowych krajów
związkowych,
musieli
tylko
przyjąć
wypracowane
wzorce
i
szablony
państwa
demokratycznego płynnie napływające do nich z landów zachodnich, Polacy stanęli przed
wyzwaniem samodzielnego kształtowania kluczowych pojęć: aktywności społecznej, udziału
politycznego, jedności narodu. Po upadku komunizmu obywatele polscy zostali postawieni
przed zjawiskami, które stary system tuszował lub marginalizował, musieli nauczyć się
otwartości społecznej
i tolerancji,
wyznaczników
nowoczesności.
Władza
ludowa
uniemożliwiała wypracowanie odbioru mniejszości, narodowych, seksualnych, religijnych,
których akceptacja i aktywne włączenie w życie publiczne jest charakterystyczna dla narodów
demokratycznych. Dalej niepokoi niska frekwencja wyborcza w wyborach zarówno
parlamentarnych jak i samorządowych, wygląda na to, ze nie ma znaczenia czy Polak ma
zadecydować o bliższej czy dalszej jemu polityce, jedna i druga obarczona jest piętnem
nieufności i krytyki.
Udział obywateli w życiu publicznym
Komunistyczna wizja państwa została przyjęta i zakorzenia w świadomo ści obywateli
zarówno PRL jak i NRD. Z jednej strony spostrzegano go przez pryzmat paternalizmu, z
drugiej pojawiła się nieufność i brak wiary w działania państwa służące wspólnemu dobru.
Idea współdziałania została prawie absolutnie wykluczona z myślenia przeciętnego obywatela
systemu. Odebranie możliwości tworzenia instytucji publicznych i czynnego w nim udziału,
uzależniło go od państwa, mającego, rzekomo monopol na rozwiązania wszelkich problemów
publicznych. Sfera państwowa od publicznej została pozbawiona łącznika, odpowiedzialnego
za wykształcenie więzi społecznych i poczucia odpowiedzialności, jakim obecnie są
stowarzyszenia i organizacje obywatelskie.
Sprawny
rozwój
społeczeństwa
obywatelskiego
zapewniony
jest
przez
funkcjonowanie kapitału społecznego. Zarówno w polskiej jak i w niemieckiej przestrzeni
publicznej dostrzegalny jest jego niedobór. A przecież teoria kapitału społecznego odnosi się
do sytuacji, w której ludzie podtrzymują kontakty z innymi, kiedy w regularny i powtarzalny
sposób działają wspólnie, by realizować wspólne cele 6 , więc według tej definicji budowanie
6
Bary Theodore/ Boeckenfoerde, Ernst Wolfgang/ Chadwick, Owen Europa i społeczeostwo obywatelskie,
Kraków 1994, s 232
4
kapitału społecznego nie wydaje się być tak trudne. Miejsce nasilonej aktywności to
organizacje pozarządowe i grupy samopomocowe. To szkoła aktywnego obywatela,
usprawnienie funkcjonowania lokalnych instytucji, zapełnienie dziury w obszarach życia,
którymi państwo się nie zajmuje. Kształtują takie cechy obywatelskie jak: zaufanie, normy i
zależności, ułatwiające koordynacje wspólnych działań.
W Niemczech zaangażowanie obywatelskie obejmuje ok 1/3 obywateli. Wyniki badań
aktywności społecznej z roku 2009 7 , wykazują, że aktywnych mieszkańców landów
wschodnich jest 31%, a w zachodnich 37%, a obszar podejmowanych działań niewiele się
różni. Do najważniejszych różnic należy spostrzeganie obszarów możliwej aktywności;
obywatele nowych landów związkowych kojarzą je z z praktyką codziennej samopomocy,
rezygnując częściowo z członkostwa w politycznych wspólnotach. Ich uwagę skupiają grupy i
stowarzyszenia
o
charakterze
sportowym,
kulturalnym,
towarzyskim,
edukacji
wczesnoszkolnej i przedszkolnej, który niestety traci na znaczeniu ze względu na negatywne
trendy demograficzne. Ponad to nastąpił wzrost zainteresowania instytucjami kościelnymi;
między rokiem 1990 a 2004 liczba osób w nich działających wzrosła dwukrotnie 8 . Kościół
ewangelickie, podobnie jak katolicki w Polsce był aktywnym centrum opozycyjnym w starym
systemie, jednak ateizacja społeczeństwa niemieckiego w czasach NRD postępowała, tak
gwałtownie, że w latach 1946-1989 stracił on 11 mln wyznawców. Z kolei inicjatywy
obywatelskie w kraju naszych sąsiadów skupiają ok 20% Niemców, bez względu na miejsce
zamieszkania, ten odsetek utrzymuje się mniej więcej na tym samym poziomie. Obywatele w
Niemczech Wschodnich korzystają czynie z form demokracji bezpośredniej, dostępnych w
tych krajach związkowych od 1992 lub 1994 roku. Fakt szybk iego wyłonienia nowych
landów przyczynił się do wzmocnienia poczucia przynależności jej obywateli do państwa:
zagubieni w świecie nowej państwowości mogli rozszerzać swoją aktywność na poziomie
lokalnym, w obszarach znanych im jeszcze z starego systemu, często dotyczących jeszcze
działań opozycyjnych,
po
zjednoczeniu
legalnych
i akceptowalnych
w państwie
demokratycznym (gazety regionalne, wydarzenia kulturalne, koła zainteresowań).
To co kwalifikuje Polskę w czołówce krajów Europejskich to na pewno najniższa
frekwencja wyborcza. W krajach Europy Środkowo-Wschodniej średni udział w wyborach do
Parlamentu Europejskiego wynosi 70%, w Polsce jest on o 20 punktów procentowych
7
Gensicke Thomas/ Olk Thomas/ Reim Daphne/ Schmithlas Jenny/ Dienne Hans -Liudger; Entwicklung der
Zivilgesellschaft in Ostdeutschland Quantitive und qualitative Befunde
8
5
Item.
niższy. 9 Okazuję się, że tylko 3% obywateli delkaruje przynależność do instytucji
politycznych, co wyraźnie świadczy o naszej narodowej niechęci i braku zaufania do tego
typu podmiotów. Większą nadzieją skuteczności i zaangażowania Polacy obdażają
organizację pozarządowe, 32% badanych włącza się w ich działalność, jednak gdy przychodzi
do wskazania konkretnych działań mniej niż 20% charakteryzuje swoją aktywność jako
społeczną lub charytatywną 10 . Wycofanie się z życia publicznego obywateli po roku 1989
nazwane zostało „traumą wielkiej zmiany”11 , a powiązane jest bezpośrednio z problemem
odnalezienia samego siebie w warunkach cały czas kształtującej się demokracji i pewnej
tradycji narodowej. Śmiało wskazać można pewne piętno, które Polska przyjęła, jako kraj,
który o wolność potrafi walczyć, ale tej wolności nie umie docenić i w pełni ją wykorzystać,
biorąc za swój kraj odpowiedzialność w warunkach braku zagrożenia jego suwerenności.
Lekarstwem na pobudzenie aktywności Polaków może być walka z poczuciem braku
zaufania. Okazuje się bowiem, że w działalność społeczną są oni zaangażowani najczęściej
poprzez przyjaciół i współpracowników, rzadziej z własnej woli. Dużą rolę odgrywa również
edukacja pozaszkolna, jednak jej wpływ w kolejnych latach na kształtowanie postaw
obywatelskich i prospołecznych będzie prawdopodobnie malał, ze względu na braki w
dofinansowaniu tego obszaru polityki publicznej, niedostateczne uwzględnienie ich w
kreowanych programach strategicznych. Najtrwalszym elementem odczucia Polaków jest
wiara katolicka, której rola w trakcie trwania systemu komunistycznego urosła do miana siły
opozycyjnej, po jego upadku wbrew silnym przewidywaniom nie stracił swojej siły, a Polacy
nie ulegli nagłej sekularyzacji. Do przynależności do Kościoła Katolickiego przyznaje się
90% Polaków 12 . Na taki odsetek ma wpływ tradycyjny charakter wychowania Po laków i
historyczna rola Kościoła. Co ciekawe, w obszarze III sektora organizacje katolckie zajmują
wysoką pozycję, stając się przedmiotem debaty w zakresie ekonomii społecznej.
9
Zofia KinowskaKondycja społeczeostwa obywatelskiego w Polsce, Biuro Analiz Sejmowych 06.12.2012;
http://orka.sejm.gov.pl/WydBAS.nsf/0/9789F55A271ABAC6C1257AC9004D8BE0/$file/Infos_136.pdf dostęp
11.12.2013
10
item
11
P. Sztompka, Trauma wielkiej zmiany. Społecznekosztytransformacji, Warszawa 2000.
12
Bliska-Wodecka, Elżbieta Secularization and Sacralization. New polarization of the Polish religious landscape
in the con-text of globalization and Europen integration; w ActaUniversitatias Caroline. Geographica Jg. 44, nr
1-2, 2009 str 3 I nast
6
Młodzież w systemie demokracji postkomunistyczne j
Niewątpliwie przełom
lat 1989/1990
wyznacza
początek
głębokich
zmian
społecznych. Takie zmiany są szczególnie ważne w odbiorze młodego pokolenia (między 15
a 25 rokiem życia). To ono jest często inicjatorem i kreatorem rewolucji społecznych, jest
podatny na fale mody zachowań i wzorców, równocześnie wywodząc się z środowisk
lokalnych tradycji i szablonów wychowania. Powtórna socjalizacja zachodząca w gronie
rówieśników, pedagogów i animatorów wpływa na wykształcenie wzorców postępowania i
poglądów, którymi później kierując się w dorosłym życiu, nie tylko wychowują kolejne
pokolenie obywateli, ale również wskazuje kierunek rozwoju państwa, a w przypadku dwóch
analizowanych krajów, można zaryzykować stwierdzenie, że również Europy. Wróżenie
przyszłości rozwoju narodu, powinno odbywać się więc w oparciu o młodzież.
Na tle swoich europejskich kolegów, młodzi Polacy są bardziej prorodzinni.
Rodzina jest najważniejsza dla 63% badanej młodzieży, zdecydowana większość też wyraża
pogląd, że „przyszła idealna rodzina powinna posiadać wiele dzieci” 13 . Mimo takich
deklaracji współczynnik dzietności w Polsce jest zbyt niski. Wynika to z obecnej sytuacji
ekonomicznej par, która zmusza je do ograniczenia planów rozrodczych. W 2011 roku
współczynnik dzietności wynosił 1,3 14 , gdzie jeszcze dwadzieścia lat wcześniej, kobieta
średnio rodziła dwoje dzieci.
Kolejną ważna cechą charakteryzującą młodzież w
kontekście rozwoju państwowości, jest jej identyfikacja narodowa. 60% młodych badanych
uważa się za Polkę/Polaka, równocześnie, zdecydowana większość z nich uważa siebie za
ofiarę przemian po 1989 roku lub jako osobę bez przyszłości. C zęste jest też spostrzeganie
siebie jako Europejczyka, ekologa i patrioty. Głównym czynnikiem rozwoju państwowości
jest i będzie nie tylko rozwój narodowy, w znaczeniu solidaryzmu obywatelskiego, ale
również europejski: głębokie wejście w struktury unijne. To co w następnej kolejności
charakteryzuje Młodych Polaków to bardziej socjalne i egalitarne nastawienie, niż u
Europejczyków Zachodnich. Opowiadają się oni też, o wiele częściej za modelem państwa
opiekuńczego. Wygląda na to, że pokolenie „potransformacyjne” przyjazne jest gospodarce
wolnorynkowej, odnajdując się w jej realiach. Odnalezienie się w społeczeństwie
13
Fatyga Barbara/ Gó rniak Katarzyna/Zieliński Przemysław „Dwie Europy. Młod zi Niemcy i młod zi Polacy wzajemne postrzeganie pod koniec wieku”, Warszawa, 2000, str 49
14
GŁÓWNY URZĄ D STATYSTYCZNYDepartament Badań Demograficzny ch „Podstawowe informacjeo
sytuacji
demograficznej
Po lski
w
2011”
rokuhttp://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/l_podst_inf__o__syt_demograficznej_2011.pdf, wydruk 26.11.2013
7
obywatelskim jest jednak dalej dla nich problemem: tylko 37% 15 badanych zgłosiło swoją
przynależność do organizacji społecznych. Rzeczywista partycypacja społeczna została
zgłoszona przez kilkanaście procent młodzieży. Deklaracja udziału w kształtowaniu
społeczeństwa obywatelskiego odnosi się w ich mniemaniu do udziału w wyborach. Jest to
więc grupa, która nie będzie rozwijała demokracji, ale również nie będzie jej niszczyła.
Spojrzenie takie nie wpasowuje się do nurtów odbudowy ładu ekonomicznego i politycznego
w Europie, który to opierać ma się na idei unitaryzmu i pluralizmu. Bowiem, te „(…)
rozważania o nowych modelach tożsamości społeczeństwach postkomunistycznych jako o
paradygmacie identyfikacyjnym dotyczą nie tylko kwestii, tego, czy czy przeważa orientacja
na zbiorowość, czy na osobę, ale też samej treści tej identyfikacyjnej, tj. czy jest ona natury
totalitarnej/autorytarnej, czy też demokratycznej.”16
Tożsamość młodych Niemców kształtuję się w perspektywie budowy narody mniej
optymistycznie niż w Polsce. Tylko 37% 17 młodych respondentów podaje rodzinę jako
najwyższą wartość. Nie dziwi więc niski współczynnik dzietności i demograficzne wyzwania
naszych sąsiadów, w tym starzenie się społeczeństwa. Za Niemca/Niemkę uważa siebie
zaledwie jedna czwarta badanych, szerszym entuzjazmem cieszy się przynależność
europejska 18 . Wynikać to może z mocnej pozycji tego kraju w strukturach Unijnych. W
odróżnieniu do Polaków, Niemcy podkreślają swoją sekularyzację, identyfikując siebie jako
osoby niewierzące i do tego krytycznie nastawione do instytucji Kościoła. Ciekawi również
fakt budowania samoświadomości poprzez przynależność do grup zawodowych, szczególnie
pozycji zawodowych i związanym z nimi poziomem wykształcenia. Istnieje głęboka
świadomość powiązania pracy na swój własny rachunek z możliwością osiągnięcia sukcesu
życiowego, identyfikowanego poprzez pozycje społeczną i materialną. Landy zachodnie
zdecydowanie bardziej opowiadały się za gospodarką wolnorynkową. Landy wschodnie
15
Europejczycy na dwa lata przed wyborami europejskimi w 2014 r. Eurobarometr dla Parlamentu
Europejskiego (EB/PE 77.4) SYNTEZA ANA LITYCZNA Bruksela, 20 sierpnia 2012 r Dyrekcja generalna ds.
Ko munikacji Dyrekcja ds. Kontaktów z Obywatela mi Dział Badania Opinii
Publicznejhttp://www.europarl.europa.eu/pdf/eurobarometre/2012/election_2012/eb77_4_ee2014_synthese_anal
ytique_pl.pdf.; dostęp 04.11.2013
16
Go lubvic, Zagorka: Models of Identity in Postcomunist Societies, Youguslav Philosophic Studies, t. 10 ,
Washington D.C; Council of Research in Values and Philisophy, s.28
17
EuropanComission Demography Report 2010 Older, more num erous and diverse Europeans, DirectorateGenral for Employment, Social Affairs and Inclusion, Unit D.4, Eurostat the Statistical Office of the European
Union, Unit F.1, Lux emburg 2011 s 28
18
8
item
poglądowo są zbliżone do nastawienia Polaków: państwo opiekuńcze, rozwiązujące ich
problemy jest priorytetem funkcjonowania ustroju. Wpływ na preferencje polityczne wśród
ludzi młodych w potransformacyjncyhobszarach mają częściej świeże wydarzenia ze sceny
politycznej. To co napawa optymizmem w sytuacji ludzi młodych w Niemczech to ich
zaangażowanie społeczne, prawie dwukrotnie wyższe od tego deklarowanego wśród ich
rówieśników w Polsce 19 . Aktywność tak widoczna jest szczególnie w obszarze sportowym,
stowarzyszeń i, co dziwi w perspektywie deklarowanej antyreligijności, grup kościelnych.
Podsumowanie
Mnogość wyzwań, przed którymi stanęła Polska i Niemcy wraz z upadkiem systemu
komunistycznego jest determinantą sytuacji w której znalazły się oba społeczeństwa. Jak
można zauważyć, o udanym przebiegu transformacji społeczno politycznej nie decydowało
przyjęcie wypracowanych szablonów instytucjonalnych państwa demokratycznego. Zarówno
przed Polską jak i przed Niemcami Wschodnimi długo droga do wybudowania społeczeństwa
obywatelskiego. Faktem jest, że tępo jego rozwoju u naszych sąsiadów jest zdecydowanie
wyższe, ale statystyki nowych landów poprawiane są przez zjawisko przemieszczania się
ludności i wyzwanie dogonienia landów zachodnich. O udanej budowie systemu
demokratycznego w Polsce może świadczyć m. in. Fakt, że dwukrotna próba powrotu na
scenę polityczną partii postkomunistycznej w żaden sposób jemu nie zagroziła. Jej priorytety
polityki zagranicznej i gospodarczej nie różniły się znacząco od tych ustanowionych prze z
stronnictwa solidarnościowe. Skuteczność po lityki gospodarczej kraju, zdaniem autora,
zawsze uwarunkowane będzie poczuciem obywatelskiej przynależności i odpowiedzialności
za rozwój swojego kraju. Transformacja ustrojowa w Europie nadal trwa, a konsolidacja
demokracji jest kwestią czasu obejmującą kolejne pokolenia zarówno Niemców jak i
Polaków.
19
9
item s.102
Bibliografia
1. Bary Theodore/ Boeckenfoerde, Ernst Wolfgang/ Chadwick, Owen Europa i
społeczeństwo obywatelskie, Kraków 1994, s 232
2. Bliska-Wodecka, Elżbieta Secularization and Sacralization. New polarization of the
Polish religious landscape in the con-text of globalization and Europen integration; w
ActaUniversitatias Caroline. GeographicaJg. 44, nr 1-2, 2009 str 3 I nast.
3. Bojenko-Izdebska Ewa /Mazurek Kamila/ Priesmeyer-TkoczWeronika,Wspólne
drogi? Transformacja w Polsce i w Niemczech, Fundacja Współpracy PolskoNiemieckiej, Kraków 2012
4. Dudek Antoni, Reglamentowana rewolucja. Rozkład dyktatury komunistycznej w
Polsce 1988-1990, Kraków 2004
5. EuropanComission Demography Report 2010 Older, more numerous and diverse
Europeans, Directorate- Genral for Employment, Social Affairs and Inclusion, Unit
D.4, Eurostat the Statistical Office of the European Union, Unit F.1, Luxemburg 2011
s 28
6. Europejczycy na dwa lata przed wyborami europejskimi w 2014 r. Eurobarometr dla
Parlamentu Europejskiego (EB/PE 77.4) SYNTEZA ANALITYCZNA Bruksela, 20
sierpnia 2012 r Dyrekcja generalna ds. Komunikacji Dyrekcja ds. Kontaktów z
Obywatelami Dział Badania Opinii Publicznej
http://www.europarl.europa.eu/pdf/eurobarometre/2012/election_2012/eb77_4_ee201
4_synthese_analytique_pl.pdf .; dostęp 04.11.2013
7. Golubvic, Zagorka: Models of Identity in Postcomunist Societies, Youguslav
Philosophic Studies, t. 10 , Washington D.C; Council of Research in Values and
Philisophy, s.28
8. Herbst Jan, Oblicza Społeczeństwa obywatelskiego, Warszawa 2005
9. Merkel Wolfgang, Systemtransformation. Eine Einführung in die Theorie und Empirie
der Transformationsforschung, Opladen 1999
10. Michael Dauderstaedt/ Andre Gerrits/ Gyoergy G Markus/ Troubled Transition How
Social democrats after the collapse of communism, face task of constructing
capitalism, Frierich Ebert StiftungWiardiBeckamnStichtung Alfred MzerStichting
Bonn/Amsterdam 1992
10
11. P. Sztompka, Trauma wielkiej zmiany. Społeczne koszty transformacji, Warszawa
2000.
12. Snarski Tomasz, Dylematy moralne polskiej transformacji, w Magazyn Solidarności,
Nr 3/2009
13. Sztompka Piotr, Zaufanie. Fundament Spoleczeństwa, Kraków 2007
14. Zofia KinowskaKondycja społeczeństwa obywatelskiego w Polsce, Biuro Analiz
Sejmowych 06.12.2012;
http://orka.sejm.gov.pl/WydBAS.nsf/0/9789F55A271ABAC6C1257AC9004D8BE0/$
file/Infos_136.pdf dostęp 11.12.2013
Źródłaczasopis m
1. Burger Reiner Waehlerverhalten. Der Osten waehlt anders w Frankfurter Allgemeine
Zeitung, 15.08.2005
2. Merkel sieht Ost-West schwinden w: http://www.spiegel.de/politik/deutschland/tagder-deutschen-einheit-merkel-sieht-ost-west-kluft-schwinden-a-789682.html
3.10.2011 (dostęp 08.11.2013)
3. Kuroń i Wałęsa najbardziej zasłużeni; w Gazeta Wyborcza 11.02.2009,
http://wyborcza.pl/jacekkuron/1,112816,6258625,Kuron_i_Walesa_najbardziej_zasluz
eni.html dostęp 11.12.2013
11