docprogram - WYDAWNICTWO REA
download 
Reklamacja Transkrypt
program - WYDAWNICTWO REA
PROGRAM NAUCZANIA DLA ZAWODU TECHNIK OGRODNIK 321[03] Dopuszczony do użytku szkolnego przez Ministra Edukacji i Nauki Numer dopuszczenia: 321[03]/T, TU, SP/MEN/REA/2005.10.10 Technik Ogrodnik tyt.indd 3 2006-05-29, 16:41 Autorzy Przygotowanie i planowanie produkcji ogrodniczej: mgr inż. Jacek Domański mgr inż.. Anna Dacka mgr inż. Barbara Tomasik Warzywnictwo mgr inż. Barbara Tomasik Rośliny ozdobne mgr inż. Zofia Janowska Sadownictwo i szkółkarstwo mgr inż. Alicja Kurlus Przechowalnictwo produktów ogrodniczych mgr inż. Jacek Domański mgr inż. Barbara Tomasik Mechanizacja ogrodnictwa mgr inż. Grzegorz Wawer inż. Włodzimierz Borowiec Ekonomika w produkcji ogrodniczej mgr Renata Kacperska mgr Anna Mironiuk Praktyka zawodowa mgr Barbara Tomasik Recenzenci mgr Tomasz Kałuski mgr inż. Tadeusz Popowicz Projekt okładki: 69 – Studio Reklamy, Olsztyn Redakcja: Małgorzata Janus Redaktor prowadzący: Dorota Mazur–Dulęba Właścicielem praw wydawniczych niniejszego programu jest Wydawnictwo REA s.j., 05-510 Konstancin-Jeziorna, ul. Kościuszki 21 © Wydawnictwo REA s.j. ISBN 83-7141-509-5 Wydawnictwo REA s.j. 01-217 Warszawa, ul. Kolejowa 9/11 tel./fax (0-22) 631-94-23, 632-21-15 http://www.rea-sj.pl e-mail: [email protected] Skład: HAPPY Studio DTP Spis treści: I. Wstęp ..................................................................................................... 7 I. 1. Procedury osiągania założonych celów ............................................. 7 I. 2. Najważniejsze osiągnięcia ucznia ..................................................... 9 I. 3. Propozycje metod sprawdzania i oceniania osiągnięć edukacyjnych ucznia ........................................................................10 II. Plany nauczania przedmiotów zawodowych .......................................... 11 III. Propozycja planu nauczania w technikum czteroletnim ........................ 14 IV. Programy nauczania przedmiotów zawodowych ................................... 17 IV. 1. Przygotowanie i planowanie produkcji ogrodniczej ......................... 11 IV. 2. Warzywnictwo .............................................................................. 29 IV. 3. Rośliny ozdobne ........................................................................... 38 IV. 4. Sadownictwo i szkółkarstwo .......................................................... 48 IV. 5. Przechowalnictwo produktów ogrodniczych ................................... 69 IV. 6. Mechanizacja ogrodnictwa ........................................................... 75 IV. 7. Przepisy ruchu drogowego ............................................................ 86 IV. 8. Zajęcia praktyczne ..................................................................... 102 IV. 9. Ekonomika w produkcji ogrodniczej ............................................ 113 IV. 10. Zajęcia specjalizacyjne ............................................................. 145 IV. 11. Praktyka zawodowa .................................................................. 147 I. Wstęp Znajomość praw rządzących środowiskiem naturalnym, nowych technologii, gatunków i odmian roślin ogrodniczych, nowych możliwości ochrony, integrowanej produkcji, zasad nawożenia, planowania i organizacji produkcji ogrodniczej, zasad marketingu, a także znajomość wymagań stawianych przez UE ułatwi młodemu człowiekowi odnalezienie się na rynku produkcji i usług ogrodniczych. Nowoczesna edukacja ogrodnicza powinna także pomóc w świadomym włączaniu się w funkcjonowanie rynków lokalnych i krajowych poprzez tworzenie grup producenckich, ułatwiających wybór kierunków produkcji i obrót produktami ogrodniczymi. W trakcie realizacji tego programu powinny następować pozytywne zmiany w zakresie postaw uczniów oraz w poziomie opanowania przez nich wiadomości, umiejętności i nawyków. W obecnej sytuacji gospodarczej, w tym na rynku produktów ogrodniczych, najważniejsze wartości, które powinno się kształtować u uczniów to: • dbałość o to, aby działalność produkcyjna była przyjazna środowisku, • odpowiedzialność za produkt, jego jakość, • przestrzeganie zasad uczciwej konkurencji, • poszanowanie godności partnera na rynku, • kreowanie aktywnej postawy świadomego producenta I. 1. Procedury osiągania założonych celów Program przystosowany jest do realizacji w ramach jednostek lekcyjnych oraz w ramach praktycznej nauki zawodu. Rolą nauczyciela jest dostosowanie rozwiązań dydaktycznych do warunków szkoły, realizowanych treści, grupy uczniów. Od lat tendencją w nauczaniu przedmiotów zawodowych jest stosowanie aktywizujących metod nauczania, w których można zaproponować uczniom pracę w zespołach. Na jednej jednostce lekcyjnej wskazane jest stosowanie multimetody, szczególnie na lekcjach utrwalających. Jest to konieczne ze względu na różne systemy percepcyjne uczniów w klasie. Zmienność i różnorodność metod przyczynia się do większej efektywności organizowanego przez nauczyciela procesu nauczania, kształci u uczniów samodzielne, twórcze myślenie, umiejętność obserwacji, korzystania z wielu źródeł informacji. 7 Obowiązujący w szkołach w dobie reformy aktywny model nauczania i konieczność kształtowania u uczniów umiejętności kluczowych powinny inspirować nauczyciela do stosowania na przedmiotach zawodowych, w tym i ogrodniczych, również technik kreatywnego myślenia. Tradycyjne referaty przygotowywane przez uczniów można zastąpić na przykład takimi sposobami prezentowania przez nich wybranych treści, które angażują nie tylko osobę przygotowującą referat, ale i klasę, zmuszają do samodzielnego myślenia, a nie tylko biernego korzystania ze źródeł, właściwej prezentacji, kształtują umiejętność przechodzenia od ogółu do szczegółu. Doskonale do tego celu nadają się: analiza problemu metodą gwiazdy pytań, ZWI, analiza metodą SWOT. Konieczne jest również kształtowanie u uczniów umiejętności sporządzania twórczych notatek metodą mapy mózgu. • Metody nauczania i techniki kreatywnego myślenia proponowane do lekcji bieżących – wykład z wizualizacją, – pogadanka, – dyskusja techniką burzy mózgów, – ranking diamentowy, – ranking trójkątny, – metoda tekstu przewodniego, – ZWI, – gwiazda pytań, – metoda 635. • Metody i techniki kreatywnego myślenia proponowane na lekcjach utrwalających – mapa mózgu, – mapa mentalna, – metoda 635, – metoda sytuacyjna, – metoda przypadku, – gwiazda pytań, – metaplan, – metoda projektu, – dyskusja panelowa. • Metody i techniki kreatywnego myślenia proponowane do lekcji utrwalających, dotyczących przygotowania i planowania produkcji ogrodniczej – metoda projektu, – sesja plakatowa, 8 – – – – – dyskusja piramidalna, metaplan, róża diagnostyczna, ścieżka decyzyjna, drzewko decyzyjne. Często stosowane opracowywanie przez uczniów artykułów z prasy fachowej, powinno mieć jedynie charakter wspomagający proces uczenia się. Pracę ucznia z tekstem należy wykorzystać do kształtowania umiejętności selekcjonowania informacji, czytania tekstu ze zrozumieniem, wyszukiwania informacji, a więc do ograniczania zjawiska analfabetyzmu funkcjonalnego. W tym celu nauczyciel powinien opracować 3-4 pytania do artykułu dotyczące najistotniejszych zagadnień – rolą uczniów będzie wyszukanie informacji ze źródła. Proponowane formy pracy z uczniami – indywidualna jednorodna i zróżnicowana oraz zespołowa (grupowa) jednorodna i zróżnicowana. Organizując dyskusję na forum klasy należy przestrzegać zasad dyskusji. Organizując pracę w grupach w sytuacji, gdy wszystkie grupy mają to samo zagadnienie do opracowania, dobrze jest przedstawić pomysły grup w formie sesji plakatowej. Jeżeli zespoły prezentują zagadnienie w sposób tradycyjny, należy bezwzględnie przestrzegać zasad właściwej rekapitulacji: • chętny lub wybrany zespół prezentuje wyczerpująco swój punkt widzenia, • pozostałe zespoły przedstawiają tylko różnice, • wszystkie zespoły odpowiadają na przygotowane przez nauczyciela pytania. Jeżeli grupy pracują nad różnymi zagadnieniami to: • liderzy grup prezentują wypracowane przez grupy pomysły, • chętny lub wybrany uczeń podsumowuje najważniejsze, jego zdaniem, problemy, • chętny lub wskazany uczeń odpowiada na pytania nauczyciela. I. 2. Najważniejsze osiągnięcia ucznia W wyniku uczestniczenia w zajęciach edukacyjnych zgodnych z programem uczeń będzie umiał: – zaprezentować swoje stanowisko, – przygotowywać i planować produkcję ogrodniczą, – modyfikować warunki produkcji, – stosować nowe technologie uprawy i ochrony, – analizować i interpretować dane, 9 – – – – – – oceniać szanse i opłacalność produkcji, racjonalnie planować wykorzystanie pomieszczeń do produkcji, określać podstawowe kierunki rozwoju produkcji ogrodniczej, oceniać jakość wyprodukowanego produktu ogrodniczego, przygotować i planować uprawę integrowaną, stosować zasady certyfikacji. I. 3. Propozycje metod sprawdzania i oceniania osiągnięć edukacyjnych ucznia Metody sprawdzania i oceniania osiągnięć edukacyjnych ucznia powinny być różnorodne, zależnie od założonych celów, a jednocześnie kształtujące umiejętności kluczowe u uczniów. Zatem oprócz tradycyjnych pisemnych prac (prace klasowe, sprawdziany, kartkówki, testy) jako metodę sprawdzania umiejętności i wiedzy uczniów należy stosować: projekty, opracowywanie harmonogramu prac, kalendarzy prac, wdrażać uczniów do planowania i organizacji prac przy produkcji ogrodniczej, opracowywania notatek twórczych metodą mapy mózgu, gwiazdy pytań. Przedmiotowy system oceniania na przedmiotach zawodowych musi również uwzględniać różnorodne formy aktywności ucznia, dobrane nie tylko do materiału nauczania, ale i do zakładanych celów, motywujące ucznia w procesie dydaktyczno-wychowawczym. Programy zawierają wymienione wymagania edukacyjne dla ucznia do odpowiednich działów. Podział wymagań programowych według modelu trójwarstwowego na: podstawowe, rozszerzające i dopełniające zamieszczony będzie w poradnikach dla nauczyciela. 10 II. Plany nauczania przedmiotów zawodowych PLAN NAUCZANIA Czteroletnie technikum na podbudowie programowej gimnazjum Zawód: Technik ogrodnik 321[03] Dla młodzieży Lp. Przedmioty nauczania Liczba godzin tygodniowo w czteroletnim okresie nauczania Dla dorosłych Liczba godzin tygodniowo w czteroletnim okresie nauczania Liczba godzin w czteroletnim okresie nauczania Semestry I-VIII Klasy I-IV Forma stacjonarna Forma zaoczna 1. Przygotowanie i planowanie produkcji ogrodniczej 5 3 54 2. Warzywnictwo 4 3 60 3. Rośliny ozdobne 5 3 50 4. Sadownictwo i szkółkarstwo 5 3 70 5. Przechowalnictwo produktów ogrodniczych 1 1 20 6. Mechanizacja ogrodnictwa 4 3 50 7. Przepisy ruchu drogowego 1 1 30 8. Zajęcia praktyczne 15 10 160 9. Ekonomika w produkcji ogrodniczej 8 6 104 10. Zajęcia specjalizacyjne 2 2 32 50 35 630 Razem Praktyka zawodowa: łącznie 8 tygodni 11 ! Uwaga Nauka jazdy ciągnikiem rolniczym: 20 godzin na 1 ucznia Eksploatacja pojazdów i maszyn ogrodniczych (zajęcia indywidualne): 6 godzin na 1 ucznia Program zajęć specjalizacyjnych opracowuje szkoła w porozumieniu z pracodawcą, biorąc pod uwagę potrzeby rynku lokalnego. PLAN NAUCZANIA Trzyletnie technikum uzupełniające na podbudowie programowej zasadniczej szkoły zawodowej Zawód: Technik ogrodnik 321[03] Dla młodzieży Lp. Przedmioty nauczania Liczba godzin tygodniowo w trzyletnim okresie nauczania Dla dorosłych Liczba godzin tygodniowo w trzyletnim okresie nauczania Liczba godzin w trzyletnim okresie nauczania Semestry I-VI Klasy I-III Forma zaoczna 1. Przygotowanie i planowanie produkcji ogrodniczej 3 3 40 2. Warzywnictwo 4 3 48 3. Rośliny ozdobne 4 3 48 4. Sadownictwo i szkółkarstwo 4 3 53 5. Przechowalnictwo produktów ogrodniczych 1 1 20 6. Mechanizacja ogrodnictwa 4 2 40 7. Zajęcia praktyczne 5 5 80 8. Ekonomika w produkcji ogrodniczej 3,5 2,5 50 9. Zajęcia specjalizacyjne 2,5 2,5 20 31 25 399 Razem Praktyka zawodowa: łącznie 6 tygodni 12 Forma stacjonarna PLAN NAUCZANIA Szkoła policealna na podbudowie szkoły dającej wykształcenie średnie Zawód: Technik ogrodnik 321[03] Dla młodzieży Lp. Przedmioty nauczania Dla dorosłych Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Liczba godzin w dwuletnim okresie nauczania Semestry I-IV Forma stacjonarna Forma zaoczna 1. Przygotowanie i planowanie produkcji ogrodniczej 6 3 55 2. Warzywnictwo 4 4 68 3. Rośliny ozdobne 4 4 70 4. Sadownictwo i szkółkarstwo 5 4 80 5. Przechowalnictwo produktów ogrodniczych 1 2 20 6. Mechanizacja ogrodnictwa 4 3 55 7. Przepisy ruchu drogowego 1 1 30 8. Zajęcia specjalizacyjne 2,5 2 30 9. Ekonomika w produkcji ogrodniczej 7,5 6 100 15 10 174 50 39 682 10. Zajęcia praktyczne Razem Praktyki zawodowe łącznie 6 tygodni ! Uwaga Nauka jazdy ciągnikiem rolniczym: 20 godzin na 1 ucznia Eksploatacja pojazdów i maszyn ogrodniczych (zajęcia indywidualne): 6 godzin na 1 ucznia Program zajęć specjalizacyjnych opracowuje szkoła w porozumieniu z pracodawcą biorąc pod uwagę potrzeby rynku lokalnego 13 III. Propozycja planu nauczania w technikum czteroletnim 14 Lp. Przedmiot Klasa I Klasa II Klasa III Klasa IV 1. Przygotowanie i planowanie produkcji ogrodniczej 2 2 1 1 2. Warzywnictwo – 1 2 1 3. Rośliny ozdobne – 1 2 2 4. Sadownictwo i szkółkarstwo – 1 2 2 5. Przechowalnictwo produktów ogrodniczych – – 1 – 6. Mechanizacja ogrodnictwa 2 2 – – 7. Praktyczna nauka zawodu 4 tyg. 4 tyg. 8. Ekonomika w produkcji ogrodniczej – 3 2 3 9. Zajęcia specjalizacyjne – – 1 1 Programy nauczania przedmiotów zawodowych IV. 1. Przygotowanie i planowanie produkcji ogrodniczej Proponowany podział materiału nauczania dla czteroletniego technikum Lp. Materiał nauczania Czas realizacji /h 1. Wiadomości wstępne 2. Czynniki siedliska w uprawie roślin ogrodniczych 42 3. Rozmnażanie roślin ogrodniczych 35 4. Przygotowanie produkcji ogrodniczej 50 5. Ochrona roślin ogrodniczych 40 6. Planowanie produkcji ogrodniczej 35 Razem Klasa Klasa Klasa Klasa 6 208 I – 2 godziny w tygodniu – 76 godzin II – 2 godziny w tygodniu – 68 godzin III – 1 godzina w tygodniu – 34 godziny IV – 1 godzina w tygodniu – 30 godzin 17 Szczegółowe cele kształcenia - w wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć: Treści kształcenia, hasła programowe Wymagania programowe – osiągnięcia edukacyjne dla ucznia 1. WIADOMOŚCI WSTĘPNE Określić cele i zadania produkcji ogrodniczej Ocenić wielkość produkcji ogrodniczej w Polsce w porównaniu z produkcją w Europie i na świecie Wskazać nowe kierunki rozwoju Wielkość produkcji warzywniczej, sadowniczej i roślin ozdobnych Znaczenie produkcji ogrodniczej Nowe kierunki rozwoju Rynek owoców, warzyw, roślin ozdobnych • omawia znaczenie produkcji ogrodniczej • wskazuje nowe kierunki rozwoju 2. CZYNNIKI SIEDLISKA W UPRAWIE ROŚLIN OGRODNICZYCH Określić wpływ podstawowych czynników siedliska na wzrost i rozwój roślin Przytoczyć i omówić znaczenie pojęć z zakresu meteorologii, gleboznawstwa, wymagań wodnych roślin ogrodniczych: termoperiodyzm, fotoperiodyzm, albedo, niż, wyż, klimat, mikroklimat, wzrost roślin, rozwój roślin, wiatr, rośliny dnia krótkiego, długiego i fotoperiodycznie obojętne, hartowanie, przymrozek radiacyjny i adwekcyjny, wilgotność względna, 18 Rodzaje promieniowania słonecznego Pojęcia: termoperiodyzm, fotoperiodyzm, rośliny dnia długiego, krótkiego, fotoperiodycznie obojętne, albedo, niż, wyż, wzrost, rozwój, klimat, mikroklimat, wiatr, hartowanie, przymrozek radiacyjny i adwekcyjny, wilgotność względna, punkt rosy, promieniowanie rozproszone, opad i osad atmosferyczny, klimat lokalny • omawia podstawowe czynniki siedliska • określa ich wpływ na wielkość i jakość plonu produktów ogrodniczych • określa sposoby zapobiegania niekorzystnym wpływom czynników siedliska • analizuje prognozy pogody • przytacza klasyfikację podstawowych gatunków roślin ogrodniczych według wymagań co do czynników siedliska • omawia cechy dobrej gleby do uprawy najważniejszych gatunków roślin ogrodniczych • przytacza klasyfikację bonitacyjną gleb • określa sposoby zwiększania urodzajności gleb • wskazuje sposoby przeciwdziałania erozji • omawia sposoby rekultywacji gleby • omawia procesy glebowe • określa wpływ procesów glebowych na urodzajność i żyzność gleby • charakteryzuje potrzeby wodne ważniejszych gatunków roślin ogrodniczych 1. 2. punkt rosy, promieniowanie rozproszone, opad i osad atmosferyczny, klimat lokalny, gleba, podłoże, ziemia, kultura gleby, żyzność, urodzajność, struktura gleby, humifikacja, próchnica, podłoża inertne, klasyfikacja bonitacyjna gleb, erozja gleb, zapotrzebowanie na wodę, zużycie wody Ocenić wpływ pogody i klimatu na agrotechnikę roślin i plony Przewidzieć pogodę na podstawie obserwacji zjawisk przyrody Zapobiec uszkodzeniom mrozowym Określić wymagania roślin ogrodniczych co do czynników siedliska Skontrolować czynniki siedliska Określić wpływ ukształtowania terenu na wzrost i rozwój roślin Omówić czynniki kształtujące glebę Określić skład i budowę gleby Określić wpływ gleby na wzrost i rozwój roślin Urządzenia do pomiaru i kontrolowania czynników klimatycznych Rodzaje przymrozków Hartowanie Rodzaje opadów Przykłady gatunków roślin ogrodniczych o różnych wymaganiach temperaturowych Sposoby zabezpieczania roślin przed wpływem niekorzystnych warunków Rodzaje osłon Pojęcia: gleba, podglebie, podłoże, ziemia, żyzność, urodzajność, kultura gleby, struktura gleby, humifikacja, próchnica, podłoża inertne, klasyfikacja bonitacyjna gleb, erozja gleb, Składniki gleby Właściwości fizyczne i chemiczne gleb Mineralizacja i powstawanie próchnicy glebowej Bonitacyjna klasyfikacja gleb Erozja gleb i sposoby jej przeciwdziałania Przykłady gatunków roślin ogrodniczych o różnych wymaganiach glebowych 3. 19 1. 2. Określić sposoby regulowania właściwości fizycznych gleb Scharakteryzować bonitacyjną klasyfikację gleb Omówić wymagania glebowe roślin ogrodniczych Określić sposoby przeciwdziałania erozji gleb Określić sposoby zwiększania żyzności i urodzajności gleb Dostrzec zależności między stanem gleby a sposobem jej użytkowania Dobrać metody nawadniania Określić wpływ czynników siedliska na jakość produktów ogrodniczych Zwiększanie urodzajności gleby Kompleksy glebowo-rolnicze Rekultywacja środowiska Zmęczenie gleby Regulacja stosunków wodnych Analiza potrzeb wodnych ważniejszych gatunków roślin ogrodniczych Wpływ czynników siedliska na jakość produktów ogrodniczych 3. 3. ROZMNAŻANIE ROŚLIN OGRODNICZYCH Ocenić materiał siewny Ocenić materiał rozmnożeniowy Przytoczyć i omówić znaczenie pojęć z zakresu rozmnażania roślin ogrodniczych : rozsada, pikowanie, hartowanie, skaryfikacja, stratyfikacja, otoczkowanie, kalibrowanie, podkiełkowanie, moczenie, zaprawianie, 20 Sposoby rozmnażania roślin ogrodniczych (ogólny podział i charakterystyka) Przykłady gatunków roślin ogrodniczych: roślin sadowniczych, warzywniczych i ozdobnych Sposoby przygotowania nasion do siewu Normy wysiewu Pojęcia: hartowanie, rozsada, pikowanie, • omawia sposoby rozmnażania roślin ogrodniczych • wyjaśnia pojęcia dotyczące rozmnażania roślin ogrodniczych • omawia sposoby przygotowania nasion do siewu • rozróżnia i wyjaśnia pojęcia: sposoby rozmnażania a sposoby uprawy • rozpoznaje nasiona ważniejszych gatunków roślin ogrodniczych • rozpoznaje wegetatywny materiał rozmnożeniowy • oblicza ilość materiału rozmnożeniowego na jednostkę powierzchni • dobiera sposób i termin rozmnażania do gatunku 1. 2. okulizacja, szczepienie, sadzonki „frigo”, kultury „in vitro”, rozmnażanie wegetatywne Dobrać sposoby i techniki siewu do gatunku Dobrać sposoby rozmnażania wegetatywnego do gatunku Rozróżnić sposoby rozmnażania roślin ogrodniczych Scharakteryzować sposoby przygotowania nasion do siewu, określać prawidłową głębokość siewu i normę wysiewu Scharakteryzować warunki i sposoby stratyfikacji nasion Obliczyć ilość nasion do wysiewu na jednostkę powierzchni Obliczyć ilość roślin potrzebnych do wysadzenia na jednostkę powierzchni Dobrać narzędzia i maszyny do sposobu rozmnażania i gatunku Określić znaczenie metod in vitro Omówić nowe technologie produkcji rozsady otoczkowanie, skaryfikacja, stratyfikacja, kalibrowanie, zaprawianie, moczenie, podkiełkowywanie, okulizacja, szczepienie, „in vitro”, sadzonki „frigo”, rozmnażanie wegetatywne Rodzaje sadzonek Sposoby rozmnażania a sposoby uprawy / różnica Sposoby produkcji rozsad Nowe technologie produkcji rozsad Szczepienie ogórków i pomidorów na odpornych podkładkach 3. 21 1. 2. 3. 4. PRZYGOTOWANIE PRODUKCJI OGRODNICZEJ Określić cele i zadanie uprawy roli Przeanalizować wpływ zabiegów doprawiających glebę Dobrać zabiegi uprawowe do gatunku i typu gleby Omówić zabiegi uprawowe Scharakteryzować nawozy i ich właściwości Określić czynniki wpływające na skuteczność i efektywność nawożenia Przeliczyć dawkę czystego składnika na masę towarową i odwrotnie Określić zasady kompleksowego i racjonalnego nawożenia Rozpoznać podstawowe objawy braku i nadmiaru składników pokarmowych Określić zasady przechowywania nawozów ogrodniczych Przeanalizować wpływ nawożenia na jakość produktów i stan środowiska Rozróżnić i zdefiniować pojęcia dotyczące nawożenia i zmianowania: 22 Cele i zadanie uprawy roli Rodzaje zabiegów uprawowych Analiza terminów zabiegów uprawowych Terminy i sposoby stosowania nawozów ogrodniczych Podział nawozów i ich charakterystyka Potrzeby pokarmowe i nawozowe roślin ogrodniczych / przykłady gatunków Nawożenie warzyw wczesnych, na zbiór późny, do przetwórstwa, wieloletnich Nawożenie pod osłonami Nawożenie roślin sadowniczych Nawożenie drzew i krzewów ozdobnych Nawożenie roślin ozdobnych pod osłonami Objawy braku i nadmiaru składników pokarmowych Sposoby przygotowania próbek gleby, podłoża, liści Pojęcia: plon główny, poplon, przedplon, zmianowanie, płodozmian, rotacja, • określa cele i zadania uprawy roli • dobiera zabiegi uprawowe i terminy do gatunku i typu gleby • charakteryzuje podstawowe nawozy ogrodnicze • omawia terminy i sposoby stosowania nawozów ogrodniczych • omawia zasady nawożenia roślin ogrodniczych zależnie od gatunku i przeznaczenia uprawy • charakteryzuje objawy niedoboru i nadmiaru podstawowych składników pokarmowych • określa zasady przygotowania próbek do analizy chemicznej • określa zasady zmianowania roślin ogrodniczych • stosuje wyniki analiz chemicznych • analizuje wpływ nawożenia na wielkość i jakość plonu • rozróżnia pojęcia: gleba, podłoże • wskazuje wpływ przygotowania roli na wielkość i jakość plonu roślin ogrodniczych • wskazuje wpływ przygotowania podłoża na jakość rozsad i upraw pod osłonami • przelicza dawkę czystego składnika na masę towarową i odwrotnie • omawia zasady i różnice w przygotowaniu gleby pod uprawy ogrodnicze 1. 2. wymagania pokarmowe, potrzeby nawozowe, racjonalne nawożenie, poplon główny, przedplon, zmianowanie, rotacja, uprawa biodynamiczna, płodozmian, sąsiedztwo roślin, uprawa ekologiczna Opracować przykładowy płodozmian warzywniczy i warzywniczorolniczy Określić czynniki zmianowania Omówić zasady biodynamicznej uprawy gleby Określić zasady przygotowania gleby pod różne gatunki roślin ogrodniczych uprawa biodynamiczna, sąsiedztwo roślin Czynniki zmianowania Rodzaje płodozmianów Zasady przygotowania roli pod uprawę warzyw wczesnych, późnych, wieloletnich Zasady przygotowania gleby pod sad Zasady przygotowania gleby pod jagodniki Zasady przygotowania gleby pod szkółkę drzew i krzewów ozdobnych Zasady przygotowania gleby pod trawnik Zasady przygotowania podłoża pod rośliny doniczkowe Zasady przygotowania podłoża do siewu i produkcji rozsad 3. 5. OCHRONA ROŚLIN OGRODNICZYCH Określić rolę i możliwości ochrony w nowoczesnym ogrodnictwie Przytoczyć i omówić znaczenie pojęć z zakresu ochrony roślin: ochrona konwencjonalna, integrowana, patogeny i ich rodzaje, Czynniki chorobotwórcze Aparat gębowy owadów Klasyfikacja szkodników ze względu na rodzaj aparatu gębowego i rodzaj spożywanego pokarmu • rozpoznaje i przytacza klasyfikację podstawowych chorób i szkodników roślin ogrodniczych na podstawie objawów • omawia zasady i sposoby ochrony roślin ogrodniczych • wskazuje podstawowe metody ochrony roślin ogrodniczych • określa zasady walki z chwastami w uprawach roślin ogrodniczych • omawia zasady profilaktyki w ochronie roślin ogrodniczych 23 24 1. 2. 3. aparat gębowy szkodnika i jego rodzaje, metody walki z chorobami i szkodnikami (agrotechniczna, hodowlana), sygnalizacja, próg ekonomicznego zagrożenia, wskaźnik opłacalności ochrony, infekcja, pestycydy i ich rodzaje, chwasty, polifagi, monofagi, gatunek jednodomny, kwarantanna, profilaktyka, drogi infekcji, czynniki chorobotwórcze, fitotoksyczność, entomologia, fitopatologia, imago, objawy żerowania szkodników, objawy występowania chorób Scharakteryzować czynniki chorobotwórcze Przytoczyć klasyfikację szkodników i określić ich szkodliwość Przytoczyć klasyfikację chwastów i określić ich szkodliwość Scharakteryzować metody zapobiegania i zwalczania chwastów, chorób i szkodników Biologiczne i agrotechniczne metody walki w uprawie warzyw kapustnych, cebulowych Biologiczne metody walki ze szkodnikami roślin ogrodniczych pod osłonami Choroby infekcyjne i nie infekcyjne Ogólna charakterystyka chorób, objawy, sposób przenoszenia Chwasty: definicja, podział, ogólna charakterystyka, zwalczanie, zagrożenie Zabiegi profilaktyczne Drogi infekcji / ogólna charakterystyka Działanie środków ochrony roślin, ogólny podział Ekologia, entomologia, fitopatologia, fitotoksyczność Formy użytkowe pestycydów Higiena roślin Metoda integrowana w uprawie warzyw i w sadownictwie • określa zasady integrowanej produkcji roślin ogrodniczych • określa przydatność metody biologicznej w integrowanej produkcji roślin ogrodniczych • charakteryzuje działanie podstawowych grup pestycydów • wykorzystuje programy ochrony roślin 1. 2. 3. Dobrać metody zwalczania do gatunku i przeznaczenia produkcji Określić rolę zabiegów profilaktycznych Rozpoznać na podstawie objawów najgroźniejsze choroby i szkodniki roślin ogrodniczych Rozpoznać najczęściej występujące chwasty Skorzystać z komunikatów, prognoz i sygnalizacji Przeanalizować program ochrony roślin Określić zasady integrowanej ochrony roślin ogrodniczych 6. PLANOWANIE PRODUKCJI OGRODNICZEJ Zaplanować nawożenie mineralne i organiczne dla przykładowej rośliny w konkretnych warunkach uprawowych Zaplanować dobór środków dla przykładowej uprawy Zaplanować przygotowanie gleby pod daną uprawę Zaplanować technikę i organizację zbioru przykładowego gatunku Kalendarz prac w gospodarstwie warzywniczym, sadowniczym i szkółkarskim Dobór gatunków roślin ogrodniczych do planowanej produkcji Rozplanowanie danej powierzchni (rozstawa, pasy uprawy itp.) przy zakładaniu sadu, plantacji truskawek, porzeczek, uprawy pomidorów i ogórków, winorośli, róż • układa harmonogram prac w gospodarstwie o różnym profilu produkcji ogrodniczej • planuje dobór gatunków do sytuacji produkcyjnej w gospodarstwie • dobiera maszyny i narzędzia do zaplanowanych prac • oblicza zapotrzebowanie na rośliny do założenia danej uprawy • zna zasady organizacji i techniki zbioru roślin ogrodniczych • planuje ochronę na podstawie aktualnego programu ochrony roślin 25 1. 2. Zaplanować organizację prac w gospodarstwie o różnym profilu produkcji Zaplanować ochronę przykładowej uprawy ogrodniczej Zaplanować wykorzystanie różnych pomieszczeń do produkcji ogrodniczej Organizacja i technika zbioru warzyw i owoców Planowanie środków produkcji i siły roboczej Planowanie i zakładanie ogródka przydomowego z uwzględnieniem różnych gatunków roślin ogrodniczych Planowanie ochrony przykładowego gatunku 3. Uwagi o realizacji materiału nauczania Jest to nowy przedmiot w proponowanym programie nauczania. Obejmuje swymi treściami szeroko rozumianą wiedzę ogrodniczą pod kątem standardów wymagań egzaminów zewnętrznych, potwierdzających kwalifikacje zawodowe. Nowa jakość tych egzaminów wymaga od ucznia umiejętności planowania i organizacji produkcji, jej przygotowania. Układ treści pozwala nauczycielowi na holistyczne podejście do materiału nauczania, a uczniowi na opanowywanie treści w kontekście, na przechodzenie od ogółu do szczegółu, na całościowe patrzenie na produkcję ogrodniczą. W ten sposób autorzy chcą uniknąć takiego przekazywania treści, który zmusza ucznia do uczenia się osobno technologii produkcji roślin ogrodniczych, bez całościowego spojrzenia na problem przygotowania i zaplanowania jej. Treści związane z tym przedmiotem realizowane są przez cały cykl nauczania – jednocześnie z innymi przedmiotami ogrodniczymi i praktyczną nauką zawodu. Nowym podejściem do nauczania zawodu jest wyodrębnienie materiału związanego z przygotowaniem i planowaniem produkcji z przedmiotów: warzywnictwo, sadownictwo i szkółkarstwo oraz rośliny ozdobne. Pozostałe treści – związane z rozmnażaniem, ochroną, nawożeniem roślin ogrodniczych – poddano korelacji. Nie powtarzają się one w materiale nauczania wymienionych wyżej przedmiotów. W treściach nauczania dotyczących planowania produkcji należy wziąć pod uwagę rejonizację, aktualne tendencje w produkcji ogrodniczej, możliwości regionu. Podany przez autorów w tym dziale materiał nauczania może zatem ulec modyfikacji. Bez względu na zmiany należy jednak zachować zasadę wdrażania 26 uczniów do planowania prac, stosowania środków produkcji, projektowania, planowania (w tym ochrony) oraz kształtowania u uczniów umiejętności obliczania ilości materiału nasadzeniowego na daną powierzchnię. Wiadomości wstępne • Należy tak dobrać treści, aby pokazać skalę produkcji w poszczególnych działach ogrodnictwa oraz zwrócić uwagę na rynek produktów ogrodniczych i nowe możliwości rozwoju produkcji ogrodniczej. Czynniki siedliska w uprawie roślin ogrodniczych • Przy omawianiu poszczególnych czynników siedliska należy podać przykłady reakcji na nie roślin warzywniczych, sadowniczych i ozdobnych, z jednoczesnym wskazaniem możliwości zabezpieczania przed ich niekorzystnym wpływem. • Podkreślić wpływ czynników siedliska na jakość produkcji ogrodniczej i wskazać możliwości regulowania tych czynników przez producenta. Rozmnażanie roślin ogrodniczych • Zwrócić szczególną uwagę na uporządkowanie pojęć – rozmnażanie / uprawa. • Podać ogólny podział i charakterystykę sposobów rozmnażania roślin ogrodniczych z jednoczesnym przyporządkowaniem gatunków. Przygotowanie produkcji ogrodniczej • Podać ogólne zasady przygotowania gleby i nawożenia zależnie od przeznaczenia produkcji, gatunku. • Szczegółowo omówić objawy braku i nadmiaru składników pokarmowych na roślinach ogrodniczych. • Zwrócić szczególną uwagę na ćwiczenie umiejętności przeliczania dawek nawozowych. • Omawiając przygotowanie gleby pod poszczególne rodzaje upraw, można z podanych treści wybrać te, które związane są z potrzebami regionu, pamiętając jednak o tendencjach rozwoju produkcji ogrodniczej. Ochrona roślin ogrodniczych • Zachować przedstawiony projekt korelacji treści. • Szczególną uwagę zwrócić na zapoznanie uczniów z ogólnym podziałem i charakterystyką / klasyfikacją: szkodników, pestycydów, chwastów. • Omawiając choroby infekcyjne, szczegółowo omówić: mączniaki w ogrodnictwie, szarą pleśń, zgorzel siewek, zgnilizny oraz choroby kwarantannowe. • Szczególną uwagę zwrócić na zapoznanie uczniów z ogólnym podziałem chorób nie infekcyjnych / fizjologicznych oraz z objawami podstawowych składników pokarmowych. 27 Planowanie produkcji ogrodniczej • Szczególną uwagę zwrócić na rodzaj i kolejność prac wykonywanych w ciągu roku przy najważniejszych gatunkach roślin ogrodniczych i na dobór niezbędnych środków produkcji / maszyny, narzędzia oraz na zapotrzebowanie na siłę roboczą. • Omawiając planowanie produkcji ogrodniczej zwrócić szczególną uwagę na: zagęszczenie i rozplanowanie roślin na jednostce powierzchni, dobór niezbędnych środków produkcji, warunki (ogólnie, bo szczegółowo omawia się te treści w poszczególnych przedmiotach), gatunek, zapotrzebowanie na siłę roboczą. • Omawiając planowanie upraw można z podanych treści wybrać te, które związane są z potrzebami regionu. Literatura Książki i literatura fachowa dla nauczycieli • Program ochrony warzyw • Program ochrony roślin ozdobnych • Program ochrony roślin sadowniczych • Prasa ogrodnicza: Owoce Warzywa Kwiaty, Hasło Ogrodnicze • Podstawy ogrodnictwa – praca zbiorowa pod redakcją prof. dr. hab. E. Kołoty, WSiP, Warszawa 2000 Książki i literatura fachowa dla ucznia • Program ochrony warzyw • Program ochrony roślin ozdobnych • Program ochrony roślin sadowniczych • Prasa ogrodnicza: Owoce Warzywa Kwiaty, Hasło Ogrodnicze • Podstawy ogrodnictwa – praca zbiorowa pod redakcją prof. dr. hab. E. Kołoty, WSiP, Warszawa 2000 28 IV. 2. Warzywnictwo Proponowany podział materiału nauczania w czteroletnim technikum Lp. Materiał nauczania Czas realizacji /h 1. Wiadomości wstępne 2. Uprawa roślin warzywnych w gruncie 60 3. Uprawa roślin warzywnych pod osłonami 43 4. Przyspieszanie uprawy warzyw 9 5. Znaczenie uprawy grzybów jadalnych 8 6. Znaczenie hodowli, nasiennictwa i doświadczalnictwa 8 Razem 4 132 Klasa II – 1 godzina / tydzień – 34 godziny Klasa III – 2 godziny / tydzień – 68 godzin Klasa IV – 1 godzina / tydzień – 30 godzin 29 Szczegółowe cele kształcenia - w wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć Treści kształcenia, hasła programowe Wymagania programowe – cele edukacyjne dla ucznia 1. 2. 3. 1. WIADOMOŚCI WSTĘPNE Wskazać nowe kierunki rozwoju produkcji warzywniczej Określić wartość warzyw Wskazać warzywa o największej wartości biologicznej Znaczenie roślin warzywnych w żywieniu Wartość odżywcza, użytkowa, gospodarcza, energetyczna (przykłady gatunków) Perspektywy rozwoju produkcji warzywniczej Nowe gatunki warzyw • omawia gatunki o najwyższej wartości gospodarczej • wskazuje kierunki rozwoju produkcji warzywniczej 2. UPRAWA ROŚLIN WARZYWNYCH W GRUNCIE Przyporządkować warzywa do poszczególnych grup użytkowych Określić pochodzenie ważniejszych gatunków Wskazać możliwości rozwoju produkcji warzywniczej Omówić nowe technologie Porównać wielkość i jakość plonu przy różnych sposobach uprawy Określić czynniki wpływające na jakość plonu Dobrać zabiegi pielęgnacyjne do określonych gatunków, odmian, warunków uprawowych 30 Ośrodki pochodzenia warzyw Klasyfikacja warzyw Nowe technologie uprawy Zabiegi pielęgnacyjne ogólne i specjalne (ze wskazaniem zabiegów specjalnych, które producent może pominąć w związku z wyborem odmiany) Cechy użytkowe dobrej odmiany, zależnie od przeznaczenia produkcji Plony z ha Zasady uprawy warzyw na zbiór wczesny • wiąże ośrodki pochodzenia warzyw z ich wymaganiami klimatycznymi • omawia podstawowe zabiegi pielęgnacyjne • określa warunki różnych technologii uprawy roślin warzywnych • dobiera sposób uprawy do warunków gospodarstwa • planuje prace i środki produkcji do danej uprawy • dobiera sposób i termin uprawy do gatunku i odmiany • rozróżnia cechy użytkowe dobrej odmiany zależnie od przeznaczenia produkcji • rozróżnia podstawowe gatunki • rozróżnia podstawowe choroby i szkodniki roślin warzywnych • określa zasady uprawy • integrowanej • dobiera najskuteczniejszy sposób ochrony • analizuje wpływ różnych czynników na jakość plonu • oblicza opłacalność przykładowej uprawy • stosuje znane treści w sytuacjach typowych i nietypowych 1. 2. Ocenić wysokość i jakość plonu przy różnych sposobach uprawy Rozpoznać podstawowe gatunki warzyw Dobrać gatunki i odmiany do różnych terminów uprawowych Dobrać terminy uprawowe do poszczególnych grup wczesności Rozpoznać podstawowe gatunki warzyw przyprawowych Rozpoznać najgroźniejsze choroby i szkodniki Określić zasady integrowanej uprawy warzyw Dobrać najskuteczniejsze sposoby ochrony roślin warzywnych Określić sposoby przedłużania terminu zbioru Obliczyć koszty założenia przykładowej uprawy Certyfikaty / EUREPAG Zasady uprawy warzyw do przetwórstwa Zasady uprawy warzyw do przechowywania Zasady uprawy warzyw przyprawowych Terminy uprawowe Charakterystyka warzyw kapustnych, korzeniowych, cebulowych, psiankowatych, dyniowatych, liściowych, strączkowych, wieloletnich, mało znanych, przyprawowych Integrowana uprawa warzyw, Sposoby przedłużania terminu zbioru Najgroźniejsze choroby i szkodniki System ochrony Certyfikaty / EUREPAG Obliczanie kosztów założenia przykładowej uprawy Czynniki wpływające na jakość plonu 3. • posługuje się tabelami, wykresami • zna certyfikaty 3. UPRAWA ROŚLIN WARZYWNYCH POD OSŁONAMI Określić przydatność osłon do uprawy warzyw Scharakteryzować rodzaje osłon stosowanych w ogrodnictwie Rodzaje i charakterystyka osłon Przydatność osłon do uprawy poszczególnych gatunków Tradycyjne i nowe technologie uprawy • omawia zasady uprawy podstawowych gatunków pod osłonami • określa warunki różnych technologii uprawy • omawia nowe technologie • odbiera sposób uprawy, gatunek, odmianę i termin do warunków gospodarstwa • analizuje czynniki wpływające na jakość plonu 31 32 1. 2. 3. Wskazać najkorzystniejsze terminy i sposoby uprawy pod osłonami Dobrać sposoby i terminy uprawowe do gatunków i odmian Wskazać możliwości ograniczania strat ciepła Określić warunki pod osłonami Scharakteryzować tradycyjne i nowe technologie uprawy Przestrzegać zasad prawidłowej agrotechniki, pielęgnacji Przeanalizować przyczyny niepowodzeń w uprawie pod osłonami Określić cechy dobrej odmiany pomidorów, ogórków i papryki pod osłonami Omówić zasady uzyskiwania certyfikatów EUROPAG na produkty warzywnicze Rozpoznać najgroźniejsze choroby i szkodniki roślin warzywnych Określić zasady biologicznej ochrony roślin pod osłonami Wskazać systemy ochrony roślin Wskazać możliwości integrowanej uprawy Sposoby ograniczania strat ciepła Sposoby modyfikowania czynników mikroklimatu Agrotechnika uprawy pomidorów, papryki, ogórków, sałaty, kapusty głowiastej białej Plony z jednostki powierzchni Zabiegi pielęgnacyjne pod osłonami Integrowana uprawa pod osłonami Introdukcja Biologiczna ochrona pod osłonami Cechy użytkowe dobrej odmiany pomidorów, ogórków, papryki Najgroźniejsze choroby i szkodniki System ochrony Certyfikaty • rozróżnia podstawowe choroby i szkodniki roślin warzywnych • określa cechy dobrej odmiany podstawowych gatunków uprawianych pod osłonami • posługuje się wiedzą w sytuacjach typowych i nietypowych • określa zasady uprawy integrowanej pod osłonami • określa możliwości modyfikowania warunków mikroklimatu • określa zasady ubiegania się o certyfikaty EUROPAG na produkty ogrodnicze • określa zasady posługiwania się przepisami bhp 1. 2. 3. Obliczyć opłacalność przykładowej uprawy Określić możliwość zwiększania plonu w uprawie pod osłonami 4. PRZYSPIESZANIE UPRAWY WARZYW Określić cele przyspieszonej uprawy Określić warunki spoczynku roślin Scharakteryzować warunki i sposoby pędzenia warzyw Dobrać pomieszczenia do produkcji przyspieszonej Określić warunki przyspieszonej produkcji Dobrać gatunki do pomieszczeń i osłon Ocenić wielkość i jakość plonu w uprawie przyspieszonej Przeanalizować możliwość zwiększenia plonu w uprawie przyspieszonej Rozróżnić i zdefiniować pojęcia: spoczynek względny, spoczynek bezwzględny, pędzenie, uprawa przyspieszona Określić zasady pielęgnacji warzyw w uprawie przyspieszonej Scharakteryzować zasady ochrony warzyw w produkcji przyspieszonej Gatunki do uprawy przyspieszonej Spoczynek roślin Warunki pędzenia Sposoby pędzenia hydroponiczne pędzenie cykorii Terminy rozpoczęcia i zakończenia pędzenia Przyspieszona uprawa kapusty głowiastej białej, sałaty, rzodkiewki, kopru, szczypiorku, cebuli Pędzenie szczypiorku, cebuli, cykorii liściowej Zabiegi pielęgnacyjne w uprawie przyspieszonej Zabiegi pielęgnacyjne podczas pędzenia Ochrona warzyw pod płaskimi przykryciami folią Ochrona warzyw podczas pędzenia Pojęcia: spoczynek względny, spoczynek bezwzględny, pędzenie, uprawa przyspieszona Sposób określania wielkości i jakości plonu w uprawie przyspieszonej • dobiera rodzaj osłony do gatunku • dobiera rodzaj pomieszczenia do pędzenia do gatunku • analizuje czynniki wpływające na jakość plonu • określa zasady pędzenia podstawowych gatunków • wymienia gatunki do uprawy przyspieszonej • określa cele przyspieszonej uprawy warzyw • określa wielkość i jakość plonu w uprawie przyspieszonej • określa zasady ochrony warzyw pod osłonami • rozróżnia i definiuje pojęcia: spoczynek względny, spoczynek bezwzględny, pędzenie, uprawa przyspieszona 33 1. 2. 3. 5. ZNACZENIE UPRAWY GRZYBÓW JADALNYCH Określić stan produkcji grzybów w Polsce Określić wartość odżywczą i energetyczną grzybów Wskazać gatunki grzybów jadalnych Scharakteryzować pomieszczenia do uprawy grzybów jadalnych Określić warunki uprawy pieczarki i boczniaka ostrygowatego Omówić zasady uprawy i ochrony pieczarki z wykorzystaniem gotowego podłoża Wartość odżywcza i energetyczna pieczarki Wielkość produkcji grzybów w Polsce Gatunki grzybów jadalnych (pieczarki, boczniak ostrogowaty, shitake, pierścienia) Pomieszczenia do uprawy grzybów Pielęgnacja pieczarek w typowym pomieszczeniu Plon z jednostki powierzchni Podstawowe zasady ochrony pieczarki • określa opłacalność produkcji pieczarki • wymienia gatunki grzybów jadalnych i pomieszczenia do ich uprawy • wskazuje zasady pielęgnacji pieczarek w typowym pomieszczeniu z użyciem gotowego podłoża 6. ZNACZENIE HODOWLI, NASIENNICTWA I DOŚWIADCZALNICTWA Omówić kierunki hodowli podstawowych gatunków warzyw Rozróżnić pojęcia hodowla, uprawa, kwalifikacja polowa, produkcja bezwysadkowa, produkcja wysadkowa, izolacja przestrzenna, biotechnologia, rośliny transgeniczne Określić zasady organizacji produkcji nasiennej Określić znaczenie doświadczalnictwa Określić zasady organizacji hodowli w Polsce 34 Hodowla i uprawa / różnice Cele i zadania hodowli Organizacja hodowli w Polsce Kierunki hodowli warzyw: kapusta głowiasta biała, kalafior, rzodkiewka, ogórek gruntowy, pomidor gruntowy, cebula, marchew, burak ćwikłowy, pomidor, ogórek i papryka szklarniowa Rośliny transgeniczne, korzyści i zagrożenia dla środowiska GMO • rozróżnia pojęcia: uprawa i hodowla • określa kierunki hodowli podstawowych gatunków i wiąże je z cechami dobrej odmiany • wskazuje korzyści i zagrożenia wynikające z zastosowania biotechnologii • ocenia znaczenie doświadczalnictwa • określa zasady organizacji produkcji nasiennej 1. Rozumieć korzyści i zagrożenia wynikające z osiągnięć biotechnologii 2. 3. Izolacja przestrzenna Kwalifikacja polowa Produkcja wysadkowa i bezwysadkowa nasion Uwagi o realizacji materiału nauczania Wiadomości wstępne • W formie ćwiczeń w parach uczniowie wykorzystując planszę „Zawartość niektórych składników w 100 g części jadalnych” wykonują zadania: 1. Które warzywa, po strączkowych, zawierają najwięcej białka? 2. Które warzywa zawierają najwięcej witaminy C (5 gatunków)? 3. Wymień warzywa zawierające najwięcej karotenu (5 gatunków)? 4. Które warzywo z liściowych ma największą wartość odżywczą? 5. Wymień 4 warzywa o dużej wartości kalorycznej. 6. Które z warzyw zawiera najwięcej żelaza? ! UWAGA: znajomość tych zagadnień przez uczniów należy egzekwować podczas sprawdzianów Uprawa roślin warzywnych w gruncie • W formie ćwiczeń w parach uczniowie wykorzystując planszę „Charakterystyka poszczególnych grup użytkowych warzyw” wykonują zadania: 1. Wymień części jadalne warzyw i podaj przykłady gatunków. 2. Co jest owocem u warzyw: kapustnych, korzeniowych, cebulowych, liściowych, strączkowych, kukurydzy cukrowej? 3. Wymień warzywa, u których – z botanicznego punktu widzenia – materiałem siewnym nie są nasiona • W formie ćwiczeń w parach uczniowie wykorzystując planszę „Niektóre dane dotyczące uprawy warzyw” wykonują zadania: 1. Podaj ilość nasion w jednym gramie dla: pomidora i papryki, ogórków, kapusty głowiastej białej, kapusty pekińskiej, kalafiora, rzodkiewki, marchwi, selera korzeniowego, cebuli, sałaty głowiaste. 2. Podaj normę wysiewu na 1ha dla: ogórka, rzodkiewki, marchwi, buraka ćwikłowego, cebuli z siewu, fasoli karłowej, grochu. 35 3. Wymień gatunki: A/ wysiewane do gruntu wczesną wiosną (III – IV), B/ wysiewane w V, C/ wysiewane do VII-VIII, D/ uprawiane z rozsady. 4. Podaj rozstawę sadzenia dla gatunków: pomidor, papryka, ogórek, kapusta głowiasta biała, kalafior, seler korzeniowy, sałata głowiasta. ! UWAGA: Znajomość tych zagadnień przez uczniów należy egzekwować podczas sprawdzianów. • Omawiając poszczególne grupy użytkowe należy zorganizować proces dydaktyczny sposób następujący: a) pierwsza jednostka lekcyjna dotyczy ogólnej charakterystyki grupy użytkowej, wymagań warzyw; b) druga jednostka lekcyjna dotyczy pracy z literaturą fachową – nauczyciel wybiera 3 - 4 artykuły dotyczące uprawy danych gatunków (należy przygotować po jednym artykule na parę), uczniowie dokonują selekcji treści, odpowiadając na pytania sformułowane przez nauczyciela; c) kolejne jednostki lekcyjne dotyczą (zależnie od grupy użytkowej) omówienia technologii uprawy z przeznaczeniem do przetwórstwa, przechowywania, na zbiór wczesny, ze szczególnym uwzględnieniem: gatunków, cech użytkowych dobrej odmiany, terminów uprawowych, sposobów uprawy, zabiegów pielęgnacyjnych; d) omawianie grupy użytkowej kończy system ochrony: najgroźniejsze choroby i szkodniki, zabiegi profilaktyczne, metody ochrony. Uprawa roślin warzywnych pod osłonami • Omawiając uprawę gatunków (pomidory, ogórki i papryka) należy wziąć przede wszystkim po uwagę racjonalne wykorzystanie osłon oraz ekonomiczny aspekt uprawy ( terminy uprawowe, typy osłon), a także cechy dobrej odmiany w odniesieniu do gatunku oraz system ochrony danego gatunku pod osłonami Przyspieszona uprawa warzyw • Omówić i porównać zasady uprawy kapusty głowiastej białej w tunelach wysokich, pod włókniną i folią perforowaną, ogórków, sałaty głowiastej, rzodkiewki pod folią perforowaną i włókniną. • Omówić i porównać zasady tradycyjnego pędzenia cykorii, szczypiorku i cebuli oraz hydroponicznego pędzenia cykorii. Znaczenie uprawy grzybów jadalnych • Omówić zasady uprawy pieczarki z wykorzystaniem gotowego podłoża. 36 Znaczenie hodowli, nasiennictwa i doświadczalnictwa • Podać kierunki hodowli dla pomidorów i ogórków gruntowych i szklarniowych, kapusty głowiastej białej, kalafiora, marchwi, cebuli. • Omówić znaczenie biotechnologii. Literatura Książki pomocnicze i literatura fachowa dla nauczycieli: • Chroboczek E., Skąpski H.: Ogólna uprawa warzyw. PWRiL, Warszawa 1982 • Praca zbiorowa: Szczegółowa uprawa warzyw. PWRiL, Warszawa 1988 • Skierkowski J.: Uprawa warzyw pod szkłem i folią. PWRiL, Warszawa 1987 • Bohming F.: 600 rad praktycznych z warzywnictwa. PWRiL, Warszawa 1993 • Metera P.: Zioła w doniczkach. IWZZ, Warszawa 1984 • Kaniszewski S.: Nawadnianie roślin warzywnych. PWRiL ,Warszawa 1987 • Burdajewicz S., Glaser T.: Ochrona warzyw gruntowych. PWRiL, Warszawa 1987 • Program Ochrony Warzyw • Prasa ogrodnicza: Owoce, Warzywa, Kwiaty, Hasło Ogrodnicze Ksiązki pomocnicze dla ucznia: • Prasa ogrodnicza • Burdajewicz S., Glaser T.: Ochrona warzyw gruntowych. PWRiL, Warszawa 1987 • Metera P.: Zioła w doniczkach. IWZZ, Warszawa 1984 37 IV. 3. Rośliny ozdobne Proponowany podział materiału nauczania w czteroletnim technikum Lp. Materiał nauczania 1. Uprawa roślin ozdobnych w gruncie 39 2. Drzewa i krzewy ozdobne 25 3. Uprawa roślin ozdobnych na kwiat cięty pod osłonami 27 4. Uprawa roślin doniczkowych 20 5. Kształtowanie i urządzanie terenów zieleni 26 6. Bukieciarstwo i dekoracje roślinne 25 Razem Klasa II – 1 godzina na tydzień / 34 godziny Klasa III – 2 godziny na tydzień / 68 godzin Klasa IV – 2 godziny na tydzień / 60 godzin 38 Liczba godzin 162 Szczegółowe cele operacyjne – w wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć: Treści kształcenia, hasła programowe Wymagania edukacyjne dla ucznia 1. 2. 3. 1. UPRAWA ROŚLIN OZDOBNYCH W GRUNCIE Rozróżnić podstawowe gatunki i rodzaje roślin ozdobnych jednorocznych, dwuletnich i bylin na podstawie cech morfologicznych Określić walory dekoracyjne roślin ozdobnych jednorocznych, dwuletnich i bylin i sposoby ich zastosowania Dobrać rośliny do określonych stanowisk z uwzględnieniem walorów dekoracyjnych Rozpoznać nasiona podstawowych gatunków roślin ozdobnych Określić rodzaj zabiegów pielęgnacyjnych Dobrać rodzaj zabiegu do gatunku Określić kryteria podziału roślin ozdobnych Określić warunki przechowywania niektórych roślin ozdobnych Dobrać sposoby rozmnażania do gatunku Rośliny jednoroczne wysiewane wprost do gruntu: chaber, dimorfoteka, groszek, klarkia, nagietek, maciejka, smagliczka, suchlin, kosmos, eszolcja, mak, fasola, nasturcja i inne Rośliny jednoroczne uprawiane z rozsady: aksamitka, aster, żeniszek, celozja, kocanki, gazania, goździk, szałwia, lobelia, lwia paszcza, werbena, petunia, powój, wilec, kobea, chmiel japoński, thunbergia, rącznik, rośliny ozdobne z liści i inne Rośliny dwuletnie: stokrotka, niezapominajka, dzwonek, goździk, naparstnica, malwa, miesięcznica, bratek Byliny zimujące w gruncie: krwawnik, smagliczka, zawilec, orlik, gęsiówka, aster, konwalia, rogownica, omieg, gipsówka wiechowata, liliowiec, floks, funkia, ubiorek, irys, pierwiosnek, piwonia, sasanka, rudbekia, czyściec, rojnik, rozchodnik, pełnik, bergenia i inne • • • • • • • • • • • określa znaczenie roślin ozdobnych rozpoznaje podstawowe gatunki dobiera gatunki do stanowiska dobiera gatunki do sposobów zastosowania wskazuje nowe tendencje w uprawie omawia podstawowe zabiegi pielęgnacyjne dobiera zabiegi do gatunku określa kryteria podziału roślin ozdobnych uprawianych w gruncie omawia podstawowe gatunki na rabaty, obwódki, na suche bukiety, pnące określa zasady uprawy analizuje wpływ doboru stanowiska na walory dekoracyjne 39 1. 2. Obliczyć zapotrzebowanie na rośliny do obsadzenia zaplanowanej powierzchni Określić nowe tendencje w uprawie Wskazać nowe gatunki i sposoby ich zastosowania Rozpoznać organy wegetatywne roślin ozdobnych Określić zasady i warunki sterowania kwitnieniem Byliny zimujące w pomieszczeniach: dalia, begonia, mieczyk, paciorecznik Byliny cebulowe: przebiśnieg, hiacynt, narcyz, zimowit, krokus, cebulica, korona cesarska, tulipan i inne Zasady pędzenia roślin cebulowych Sterowanie kwitnieniem 3. 2. DRZEWA I KRZEWY OZDOBNE Określić kryteria podziału roślin krzewiastych Dobrać terminy i sposoby rozmnażania drzew i krzewów ozdobnych Wskazać odpowiednie zabiegi pielęgnacyjne w szkółkarstwie drzew i krzewów ozdobnych Rozróżnić ważniejsze odmiany róż z przeznaczeniem na kwiat cięty i rabaty Rozpoznać na podstawie objawów najważniejsze choroby i szkodniki roślin ozdobnych 40 Podział roślin krzewiastych Typy szkółek Terminy i sposoby rozmnażania roślin krzewiastych (podstawowe gatunki) Róże – charakterystyka i podział użytkowy Zasady prowadzenia szkółki róż Zasady uprawy róż na kwiat cięty Zasady uprawy róż na kwietniki Zabiegi pielęgnacyjne w uprawie róż zależnie od przeznaczenia uprawy Podział krzewów liściastych (o ozdobnych owocach, liściach, kwiatach, pnące na żywopłoty, zimozielone) • przytacza klasyfikację roślin krzewiastych • omawia wymagania podstawowych gatunków roślin krzewiastych co do stanowiska • dobiera terminy i sposoby rozmnażania roślin krzewiastych i drzewiastych • wskazuje walory dekoracyjne roślin krzewiastych • określa zasady prowadzenia szkółek drzew i krzewów ozdobnych • analizuje różnice między typami szkółek • wskazuje podstawowe zabiegi pielęgnacyjne • oblicza ilość gatunków do różnych nasadzeń na danej powierzchni • planuje nasadzenia roślin krzewiastych z uwzględnieniem ich walorów dekoracyjnych 1. 2. Wskazać najważniejsze zabiegi pielęgnacyjne w uprawie roślin krzewiastych Porównać przebieg uprawy róż na kwiat cięty i rabaty Dobrać rośliny krzewiaste do stanowiska, różnych typów nasadzeń zależnie od ich walorów dekoracyjnych i przeznaczenia Określić terminy i sposoby sadzenia roślin krzewiastych Określić sposoby cięcia roślin krzewiastych Rozpoznać podstawowe gatunki drzew i krzewów Przytoczyć klasyfikację drzew i krzewów ozdobnych Sporządzić harmonogram prac pielęgnacyjnych wybranego gatunku Obliczyć ilość drzew i krzewów do obsadzenia danej powierzchni Określić formy pokrojowe drzew i krzewów ozdobnych Dobrać drzewa i krzewy ozdobne do określonych nasadzeń Wskazać walory dekoracyjne drzew i krzewów ozdobnych Krzewy liściaste – podstawowe gatunki (pięciornik, tawuła, bukszpan, śnieguliczka, dereń, mahonia i inne) Drzewa liściaste (klon, dąb, brzoza, głóg, buk, jesion, topola, robinia, wierzba, lipa, magnolia, kasztanowiec i inne) Drzewa i krzewy iglaste (jodła, modrzew, jałowiec, cis, sosna, żywotnik, cyprysik) Zasady sadzenia i pielęgnacji drzew i krzewów ozdobnych Walory dekoracyjne drzew i krzewów ozdobnych Formy pokrojowe drzew i krzewów ozdobnych Wymagania co do stanowiska drzew i krzewów ozdobnych Rozpoznawanie na podstawie objawów najważniejszych chorób i szkodników 3. 41 1. 2. 3. 3. UPRAWA ROŚLIN NA KWIAT CIĘTY POD OSŁONAMI Omówić cele uprawy roślin ozdobnych pod osłonami Porównać warunki uprawy roślin ozdobnych w gruncie i pod osłonami Wskazać nowe technologie uprawy Określić warunki uprawy poszczególnych gatunków Rozróżnić podstawowe gatunki Dobrać termin sadzenia, zbioru kwiatów zależnie od gatunku Określić zasady przechowywania kwiatów ciętych Rozróżnić podstawowe choroby i szkodniki w uprawie roślin na kwiat cięty Zaplanować zabiegi uprawowe zależnie od określonego terminu kwitnienia Przeanalizować opłacalność uprawy ważniejszych gatunków Cel uprawy pod osłonami Rośliny ozdobne uprawiane na kwiat cięty (goździk, gerbera, frezja, róże, strelicja, złocienie, cantedeskia, anturium, storczyk, glorioza, nerine) Zabiegi pielęgnacyjne w uprawie podstawowych gatunków Najważniejsze choroby i szkodniki Zasady przechowywania kwiatów ciętych Zasady zbioru kwiatów ważniejszych gatunków Opłacalność produkcji roślin uprawianych na kwiat cięty • charakteryzuje podstawowe gatunki • wskazuje zabiegi pielęgnacyjne w uprawie ważniejszych gatunków • określa cel uprawy pod osłonami roślin ozdobnych • analizuje różnice w uprawie ważniejszych gatunków • planuje prace pielęgnacyjne w uprawie ważniejszych gatunków • określa zasady zbioru ważniejszych gatunków uprawianych na kwiat cięty 4. UPRAWA ROŚLIN DONICZKOWYCH Rozróżnić gatunki i rodzaje roślin ozdobnych z liści i z kwiatów Dobrać zabiegi pielęgnacyjne do gatunku 42 Rośliny doniczkowe o ozdobnych kwiatach (pelargonia, pantofelnik, cyneraria, hipeastrum, pierwiosnek, sępolia, cyklamen, fuksja i inne) • rozpoznaje podstawowe gatunki • dobiera rośliny zależnie od stanowiska • wskazuje zabiegi pielęgnacyjne zależnie od gatunku • dobiera rośliny do dekoracji wnętrz • określa zasady i warunki sterowania kwitnieniem 1. 2. Ustalać warunki uprawy zależnie od wymagań Dobrać gatunki do dekoracji wnętrz Rozróżnić najgroźniejsze choroby i szkodniki roślin doniczkowych Określić zasady i warunki sterowania kwitnieniem Zabiegi pielęgnacyjne Wymagania co do stanowiska Walory dekoracyjne Rośliny doniczkowe o ozdobnych liściach i pędach (ozdobne z liści, pnące i zwisające, palmy, paprocie, draceny, kaktusy, sukulenty, rośliny epifityczne i inne) Wymagania co do stanowiska Zabiegi pielęgnacyjne Walory dekoracyjne poszczególnych gatunków roślin doniczkowych Najgroźniejsze choroby i szkodniki Sterowanie kwitnieniem 3. 5. KSZTAŁTOWANIE TERENÓW ZIELENI Scharakteryzować elementy składowe terenów zieleni z określeniem ich roli Wykonać podstawowe zabiegi pielęgnacyjne Ustalić właściwe sposoby konserwacji i leczenia drzew Przytoczyć klasyfikację terenów zieleni Dobrać terminy siewu i sadzenia Wykonać, czytać rozumieć i nanosić projekty w terenie Klasyfikacja terenów zieleni Zasady projektowania Zasady zakładania i pielęgnacji trawników Zasady zakładania żywopłotów oraz innych nasadzeń drzew i krzewów Zasady konserwacji terenów zieleni • omawia zasady zakładania i pielęgnacji trawników • zna zasady cięcia żywopłotów • wskazuje zasady konserwacji terenów zieleni 43 1. 2. 3. 6. BUKIECIARSTWO I DEKORACJE ROŚLINNE Rozpoznać style stosowane w bukieciarstwie i dekoracjach roślinnych Dobrać rośliny i naczynia do poszczególnych wyrobów bukieciarskich Wykonać kompozycje z roślin żywych i suchych Obliczyć koszty materiałów do aranżacji wybranego wnętrza Dobrać rośliny i naczynia do poszczególnych typów wnętrz Wskazać nowe tendencje w dekoracji tarasów i balkonów Rozpoznać gatunki roślin Dobrać gatunki do stanowiska Dobrać pojemniki, terminy sadzenia i zabiegi pielęgnacyjne do gatunku Określić zasady uprawy roślin ozdobnych w pojemnikach Przygotować pojemniki do uprawy roślin ozdobnych 44 Style w kompozycjach roślinnych Zasady wykonywania wyrobów bukieciarskich Zasady dekoracji wnętrz kwiatami Zasady ukwiecania balkonów i tarasów Najważniejsze gatunki i nowe tendencje w dekoracji tarasów i balkonów Walory dekoracyjne Zabiegi pielęgnacyjne Uprawa roślin ozdobnych w pojemnikach • określa zasady dekoracji wnętrz kwiatami • dokonuje doboru naczyń, roślin do danego wnętrza • wskazuje nowe tendencje w dekoracji balkonów i tarasów • określa walory dekoracyjne roślin • planuje aranżacje tarasów i balkonów • określa zasady uprawy roślin ozdobnych w pojemnikach Uwagi o realizacji materiału nauczania Uprawa roślin ozdobnych w gruncie • uczniowie pracują ze zdjęciami i tabelami z charakterystyką roślin, wykonują zadania: 1. Wymień rośliny jednoroczne, dwuletnie, byliny niskie ( wys. 15-30 cm), średnio-wysokie (40-50 cm), wysokie (ok. 1m), o niewielkich wymaganiach glebowych. 2. Zestaw rośliny wg barw kwiatów, wg zastosowania. 3. Wymień rośliny pnące, najdłużej kwitnące, wrażliwe na niskie temperatury, odporne na niskie temperatury, na suche bukiety, pachnące. • Uczniowie powinni rozpoznać rośliny ozdobne, znać polskie i łacińskie nazwy gatunku, rodzaju, rodziny. • W formie ćwiczeń w parach uczniowie określają wygląd najważniejszych rodzajów roślin jednorocznych i dwuletnich, odróżniają rośliny jednoroczne uprawiane z siewu do gruntu i z rozsady, podają rozstawę sadzenia dla begonii stale kwitnącej, malwy, szałwii lobelii itp., opracowują projekt realizacji prac pielęgnacyjnych, obliczają zapotrzebowanie na rośliny do obsadzenia podanej powierzchni. • Uczniowie powinni rozpoznać organy wegetatywne bylin cebulowych i nie zimujących w gruncie. ! UWAGA: wymienione wiadomości i umiejętności należy egzekwować od uczniów w formie różnych sprawdzianów wiedzy i umiejętności. Drzewa i krzewy ozdobne • Uczniowie potrafią narysować plan szkółki przeznaczając właściwą część powierzchni na poszczególne działy. • W ramach ćwiczeń w parach opracowują plan (harmonogram, kalendarz) prac w gospodarstwie szkółkarskim. • Pracując ze zdjęciami i opisami potrafią określić rodzaj uszkodzeń powodowanych przez szkodniki, objawy chorób, rozpoznać najgroźniejsze choroby i szkodniki. • Opracowują kalendarz prac przy produkcji róż krzaczastych i piennych oraz wskazują różnice, na podstawie walorów dekoracyjnych dobierają wybrane grupy krzewów na określone stanowiska. • Potrafią rozpoznać drzewa i krzewy na podstawie fotografii oraz okazów naturalnych, układają harmonogram prac pielęgnacyjnych dla: krzewów liściastych, krzewów i drzew iglastych, drzew liściastych. 45 ! UWAGA: wymienione wiadomości i umiejętności należy egzekwować od uczniów w formie różnych sprawdzianów wiedzy i umiejętności. Uprawa roślin na kwiat cięty pod osłonami • Należy zwrócić uwagę na zalety i wady uprawy pod osłonami w porównaniu z uprawą w gruncie, nowe technologie produkcji oraz ekonomiczny aspekt uprawy. • Uczniowie pracując w parach lub samodzielnie analizują treści dotyczące: wymagań specjalnych , zabiegów pielęgnacyjnych (należy zwrócić uwagę na charakterystyczne dla gatunku), terminów zbioru kwiatów ciętych, najważniejszych chorób i szkodników. Uprawa roślin doniczkowych • Należy zwrócić uwagę na walory dekoracyjne, wymagania, rozpoznawanie, przypomnieć sposoby rozmnażania. • Uczniowie samodzielnie opracowują projekt dekoracji różnych typów wnętrz. Kształtowanie terenów zieleni • Należy podkreślić rolę terenów zieleni. • Uczniowie wykonują projekt ogrodu przydomowego z uwzględnieniem różnego położenia, przeznaczenia, stanowiska. Bukieciarstwo i dekoracje roślinne • Uczniowie powinni charakteryzować wyroby bukieciarskie (wiązanki, bukiety, girlandy), wykonywać je i obliczać ich koszt. • W ramach ćwiczeń uczniowie wykonują projekty dekoracji wnętrz, dobierając naczynia i rośliny, projekt dekoracji balkonu (tarasu), ze szczególnym uwzględnieniem najnowszych tendencji. • W tym dziale należy uwzględnić nowe treści dotyczące gatunków roślin ozdobnych przeznaczonych na tarasy i balkony oraz na uprawę roślin w pojemnikach. ! UWAGA: realizując materiał nauczania we wszystkich działach należy zwrócić uwagę na nowe wiadomości, tendencje, materiały. Literatura Książki pomocnicze i literatura fachowa dla nauczycieli • Brooks J.: Wielka księga ogrodów. Wiedza i Życie S. A., Kraków 1996 • Chmiel H.: Uprawa roślin ozdobnych. PWRiL, Warszawa 1993 46 • • • • • • • • • • • L. Startek, K. Mynett: Rośliny ozdobne, Hortpress, Warszawa 2000 Marcinkowski J.: Byliny ogrodowe. PWRiL, Warszawa 1991 Seneta W., J. Dolatowski: Dendrologia, PWN, Warszawa 2000 Radecka –Mynett M.: Kwietniki sezonowe. PWRiL, Warszawa1980 Przybylska-Banaszek B.: Pielęgnacja roślin doniczkowych. Oficyna Wydawnicza MAK, Wrocław 1994 Kompozycje roślinne: wyd. Delta, Warszawa 1993 Rutkowska B. Hempel A.: Trawniki. PWRiL, Warszawa 1986 Z. Terpiński: Szkółkarstwo ozdobne. PWRiL, Warszawa 1984 G. Łapanowski, L. Orlikowski, G. Sojka, A. Wojdyła: Ochrona drzew i krzewów iglastych, Plantpress, Kraków 2001 L. Orlikowski, A. Wojdyła: Choroby ozdobnych drzew liściastych, Plantpress, Kraków 2003 Prasa ogrodnicza: Kwietnik, Kwiaty, Hasło Ogrodnicze, Mój piękny ogród, Owoce Warzywa Kwiaty Książki pomocnicze i literatura fachowa dla ucznia • Prasa ogrodnicza: Kwietnik, Kwiaty, Hasło Ogrodnicze, Mój piękny ogród, Owoce Warzywa Kwiaty • L. Startek, K. Mynett: Rośliny ozdobne, Hortpress, Warszawa 2000 47 IV. 4. Sadownictwo i szkółkarstwo Proponowany podział materiału nauczania dla czteroletniego technikum Lp. Materiał nauczania Liczba godzin Szkółkarstwo 1. Wiadomości wprowadzające 2 2. Charakterystyka i produkcja podkładek dla drzew owocowych 3. Zakładanie i prowadzenie szkółek drzew owocowych 8 4. Zakładanie i prowadzenie mateczników i szkółek roślin jagodowych 8 5. Kwalifikacja szkółek 6 12 Sadownictwo 6. Ogólne zasady w planowaniu i zakładaniu plantacji sadowniczej 10 7. Utrzymanie gleby, nawożenie i nawadnianie plantacji sadowniczych 14 8. Fizjologia kwitnienia i owocowania roślin sadowniczych 12 9. Wytrzymałość roślin sadowniczych na niską temperaturę 10. Formowanie i cięcie drzew i krzewów owocowych 11. Standaryzowane systemy zapewniania jakości owoców 12. Szczegółowa uprawa roślin sadowniczych Razem Klasa II – 34 tygodnie / 1 godzina tygodniowo – 34 godziny Klasa III – 34 tygodnie / 2 godziny tygodniowo – 68 godzin Klasa IV – 30 tygodni / 2 godziny tygodniowo – 60 godzin 48 5 17 8 60 162 Szczegółowe cele kształcenia - w wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć: Treści kształcenia, hasła programowe Wymagania edukacyjne dla ucznia 1. 2. 3. SZKÓŁKARSTWO 1. WIADOMOŚCI WPROWADZAJĄCE Wymienić i scharakteryzować działy produkcji szkółkarskiej Omówić rząd wielkości i perspektywy produkcji zdrowego materiału wyjściowego i szkółkarskiego poszczególnych gatunków w Polsce Wyjaśnić znaczenie terminologii szkółkarskiej Określić zadania i znaczenie produkcji szkółkarskiej dla rozwoju sadownictwa w Polsce Wskazać miejsca produkcji zdrowego materiału wyjściowego Zadania i znaczenie produkcji szkółkarskiej Obecny stan i perspektywy produkcji zdrowego materiału wyjściowego i szkółkarskiego w Polsce Terminologia szkółkarska Jakość produktów szkółkarskich z punktu widzenia sadownika • określa zadania i znaczenie produkcji szkółkarskiej dla rozwoju sadownictwa w Polsce • określa znaczenie jakości produktów szkółkarskich z punktu widzenia sadownika • wyjaśnia znaczenie terminologii szkółkarskiej 2. CHARAKTERYSTYKA I PRODUKCJA PODKŁADEK DLA DRZEW OWOCOWYCH Rozróżnić i scharakteryzować podkładki rozmnażane generatywnie i wegetatywnie Przeanalizować wpływ podkładki na wszystkie parametry składające się na wysokie i równomierne plonowanie drzew Nazewnictwo i charakterystyka najcenniejszych podkładek dla drzew owocowych Zakładanie i prowadzenie sadów matecznych do pozyskiwania nasion podkładek • rozróżnia, przytacza klasyfikację i charakteryzuje podkładki rozmnażane generatywnie i wegetatywnie • określa cechy dobrej podkładki z punktu widzenia szkółkarza i sadownika • określa zasady technologii produkcji podkładek wegetatywnych drzew i krzewów owocowych • wymienia symbole i nazwy najcenniejszych podkładek dla poszczególnych gatunków sadowniczych 49 50 1. 2. 3. Przeanalizować wzajemny wpływ podkładki i odmiany szlachetnej Wiedzieć, co oznacza termin „sad mateczny do pozyskiwania nasion” Wiedzieć, w jakiej klasie czystości powinien być materiał wyjściowy do zakładania sadów matecznych Opisać technologię pozyskiwania nasion podkładek generatywnych Wymienić cechy stanowiące o jakości nasion podkładek Wymienić i scharakteryzować podkładki generatywne i klony podkładek wegetatywnych o określonej sile wzrostu dla: jabłoni, grusz, wiśni, czereśni, śliw, brzoskwiń, moreli, orzecha włoskiego Wymienić symbole i nazwy najcenniejszych podkładek dla poszczególnych gatunków sadowniczych Zaproponować podkładkę przy określonych założeniach takich jak: cechy odmiany uprawnej, warunki glebowe, warunki klimatyczne, ekonomiczne (możliwość założenia nawadniania w sadzie) gospodarstwa Zakładanie i prowadzenie szkółki podkładek generatywnych Zakładanie i prowadzenie mateczników podkładek wegetatywnych Sposoby pozyskiwania nasion podkładek generatywnych Jakość nasion do pozyskiwania podkładek generatywnych Wykonanie projektu realizacji założenia i prowadzenia szkółki podkładek generatywnych Wykonanie projektu założenia i prowadzenia matecznika podkładek wegetatywnych Symbole i nazwy najcenniejszych podkładek dla poszczególnych gatunków roślin sadowniczych Różne technologie produkcji podkładek wegetatywnych Przydatność podkładki dla odmiany w różnych warunkach gospodarstwa Wykopywanie, sortowanie i ekspedycja podkładek • określa przydatność podkładki dla odmiany produkcyjnej w danych warunkach glebowych, klimatycznych i ekonomicznych gospodarstwa • określa normy branżowe w sortowaniu podkładek • wykonuje projekt realizacji założenia i prowadzenia szkółki podkładek generatywnych i matecznika podkładek wegetatywnych 1. Wykonać projekt realizacji prac założenia i prowadzenia szkółki podkładek generatywnych oraz matecznika podkładek wegetatywnych Zaproponować organizację wykopywania, sortowania, przechowywania i ekspedycji podkładek Posłużyć się polskimi normami jakościowymi w sortowaniu podkładek 2. 3. Wskaźniki decydujące o terminie wykopywania podkładek generatywnych oraz odejmowania odkładów podkładek wegetatywnych Normy branżowe Zakres odpowiedzialności prawnej szkółkarza za wyprodukowany materiał szkółkarski 3. ZAKŁADANIE I PROWADZENIE SZKÓŁKI DRZEWEK OWOCOWYCH Wymienić i zilustrować cykle produkcyjne drzewek owocowych Wybrać najkorzystniejszy w warunkach danego gospodarstwa cykl produkcji drzewek Wymienić i omówić zabiegi przygotowujące szkółkę do okulizacji Dobrać metodę okulizacji podkładek do terminu wykonywania zbiegu Podać terminy pobierania zrazów do określonej metody uszlachetniania Cykle produkcyjne drzewek Zakres prac w pierwszym roku prowadzenia szkółki drzewek Terminy i metody okulizacji podkładek Metody uszlachetniania podkładek Zakres prac w drugim roku prowadzenia szkółki Podwójne szczepienie drzewek Zakres prac w trzecim roku prowadzenia szkółki Maszyny, narzędzia i sprzęt specjalistyczny używany w szkółkarstwie Wykopywanie, sortowanie i ekspedycja drzewek • określa długość cykli produkcyjnych drzewek owocowych • planuje prace w kolejnych latach prowadzenia szkółki drzewek • ocenia celowość podwójnego szczepienia drzew owocowych • wyszczególnia i omawia zabiegi prowadzące do rozkrzewienia okulantów • wymienia terminy i charakteryzuje metody okulizacji • dobiera metodę uszlachetniania podkładki do terminu • planuje czynności związane z wykopywaniem, sortowaniem i ekspedycją materiału szkółkarskiego • zna i dobiera sprzęt specjalistyczny do produkcji szkółkarskiej 51 1. Znać maszyny, narzędzia i sprzęt używany w szkółkarstwie sadowniczym Zaplanować realizację prac w pierwszym roku prowadzenia szkółki drzewek Wymienić terminy i scharakteryzować metody okulizacji najczęściej stosowane przez polskich szkółkarzy Wykonać projekt realizacji prac w drugim roku prowadzenia szkółki drzewek Ocenić celowość podwójnego szczepienia drzew Scharakteryzować komponenty podwójnego szczepienia Zaplanować realizację prac w trzecim roku prowadzenia szkółki drzewek Określić zabiegi prowadzące do rozkrzewienia okulantów Wymienić maszyny, narzędzia i sprzęt szkółkarski Zaplanować przebieg wykopywania, sortowania i ekspedycji materiału szkółkarskiego 52 2. 3. 1. 2. 3. 4. ZAKŁADANIE I PROWADZENIE MATECZNIKÓW I SZKÓŁEK ROŚLIN JAGODOWYCH Sporządzić katalog materiałów, narzędzi i maszyn specjalistycznych niezbędnych przy zakładaniu i prowadzeniu plantacji matecznych krzewów jagodowych Zaplanować prace i ustalić zapotrzebowanie na środki produkcji podczas zakładania i prowadzenia plantacji matecznych krzewów owocowych Wykonać projekt realizacji prac podczas zakładania i prowadzenia plantacji matecznych krzewów owocowych, truskawek i malin Wykonać projekt realizacji prac podczas zakładania i prowadzenia szkółki krzewów owocowych form piennych Wymienić podkładki stosowane do produkcji piennych form krzewów owocowych Zakładanie i prowadzenie plantacji matecznych krzewów owocowych Środki produkcji podczas zakładania i prowadzenia plantacji matecznych krzewów owocowych Produkcja sadzonek truskawek Praktyczne zastosowanie sadzonek truskawek zielnych i sadzonek „frigo” Produkcja sadzonek malin Zakładanie i prowadzenie szkółek krzewów owocowych Produkcja form piennych krzewów owocowych Produkcja gatunków krzewów o niewielkim znaczeniu gospodarczym • określa zasady technologii produkcji materiału szkółkarskiego do zakładania plantacji roślin jagodowych • wykazuje różnice w praktycznym zastosowaniu sadzonek truskawek zielnych i sadzonek „frigo” • określa wykorzystanie form piennych krzewów owocowych • określa czas użytkowania mateczników roślin jagodowych • rozróżnia gatunki amatorskie i rozumie znaczenie ich uprawy 53 1. 2. 3. Wykazać się znajomością podstawowej wiedzy o rozmnażaniu gatunków krzewów owocowych o niewielkim znaczeniu gospodarczym (sposobach rozmnażania, najkorzystniejszych miejscach i warunkach rozmnażania, warunkach produkcji oraz wykorzystania owoców) 5. KWALIFIKACJA SZKÓŁEK Wymienić księgi dokumentacji szkółkarskiej wymagane w procesie kwalifikacji materiału szkółkarskiego Wypełnić księgę szkółkarską wskazanego działu produkcji Wymienić uprawnienia komisji kwalifikacyjnej Omówić politykę patentową w szkółkarstwie sadowniczym Wyjaśnić znaczenie, dla hodowców i szkółkarzy, przystąpienia Polski (1989 r.) do Międzynarodowego Związku Ochrony Nowych Odmian Roślin (UPOV) 54 Prowadzenie dokumentacji szkółkarskiej Kwalifikacja szkółek i plantacji matecznych Polityka patentowa w szkółkarstwie sadowniczym Rejestr podkładek i odmian roślin sadowniczych Międzynarodowy Związek Ochrony Nowych Odmian Roślin (UPOV) Rola i znaczenie organizacji szkółkarskich w Polsce • określa zasady organizacji szkółkarstwa w Polsce • określa znaczenie i konsekwencje przystąpienia Polski do UPOV • określa politykę patentową w szkółkarstwie sadowniczym • wie, gdzie można zaopatrzyć się w rejestr podkładek i odmian roślin sadowniczych • określa zasady prowadzenia dokumentacji szkółkarskiej, klasyfikacji szkółek i plantacji matecznych • określa zadania i rolę COBORU 1. 2. 3. Wymienić zadania i rolę Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) Określić zasady rejestrowania podkładek i odmian roślin sadowniczych Określić rolę i znaczenie organizacji szkółkarskich w podnoszeniu jakości materiału szkółkarskiego Zadania i rola Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) jako jedynego urzędu w Polsce odpowiedzialnego za realizację celów zawartych w konwencji UPOV SADOWNICTWO 6. OGÓLNE ZASADY W PLANOWANIU I ZAKŁADANIU PLANTACJI SADOWNICZEJ Sporządzić zestawienie kosztów założenia oraz prowadzenia sadu w okresie inwestycyjnym Wskazać główne rejony upraw poszczególnych gatunków sadowniczych w Polsce Przeanalizować czynniki ograniczające lokalizację upraw sadowniczych Ocenić przydatność sadowniczą stanowisk o określonych warunkach klimatycznoglebowych i topograficznych Sporządzanie kalkulacji założenia plantacji sadowniczej i produkcji owoców Wymagania gatunków sadowniczych w stosunku do siedliska Wykorzystywanie terenów po sadach pod nowe nasadzenia Przyczyny zmęczenia gleby i zabiegi przeciwdziałające chorobie replantacyjnej Rozplanowanie i urządzanie terenu pod sad Wybór gatunku, odmian głównych i zapylaczy • określa koszt założenia plantacji sadowniczej • wskazuje rejony upraw sadowniczych • ocenia przydatność sadowniczą stanowisk o określonych warunkach • projektuje usytuowanie dróg, kwater, kierunek rzędów, szerokość międzyrzędzi i odległość roślin w rzędzie • proponuje dobór gatunków i odmian roślin sadowniczych do warunków danego gospodarstwa • omawia konstrukcje nośne dla drzew • omawia wydajne sposoby sadzenia drzew w nowoczesnych sadach 55 56 1. 2. Porównać opłacalność wykorzystania terenów dziewiczych i rekultywowanych po sadach pod nowe nasadzenia sadownicze Wyjaśnić przyczyny zmęczenia gleby i zalecić zabiegi przeciwdziałające chorobie replantacyjnej Wykonać mapę sytuacyjną terenu pod plantację sadowniczą Omówić najnowsze tendencje w systemach gęstości i technikach sadzenia roślin sadowniczych Scharakteryzować zasady doboru gatunków sadowniczych i ich odmian do określonych warunków gospodarstwa Zaproponować dobór i rozmieszczenie zapylaczy Uzasadnić potrzebę ogrodzenia terenu pod sad i zaproponować rozwiązania techniczne ogrodzenia Zaproponować konstrukcje nośne dla drzew Systemy gęstości nasadzeń roślin sadowniczych Konstrukcje nośne dla drzew i krzewów owocowych z uwzględnieniem materiałów na podpory, środków do impregnacji palików, wiązadeł itp. Zakładanie ogrodzenia Kryteria wyboru materiału szkółkarskiego Sadzenie drzew 3. 1. 2. 3. Wybrać materiał szkółkarski do danego modelu sadu i warunków gospodarstwa Omówić różne sposoby zwiększające wydajność sadzenia drzew w nowoczesnych sadach 7. UTRZYMANIE GLEBY, NAWOŻENIE I NAWADNIANIE PLANTACJI SADOWNICZYCH Wymienić i scharakteryzować poszczególne systemy utrzymywania gleby na plantacjach sadowniczych Zaproponować system utrzymywania gleby na plantacji sadowniczej na podstawie danych dotyczących: warunków siedliska, wieku plantacji i możliwości technicznych gospodarstwa Przedstawić światowe tendencje w wyborze i technice nanoszenia herbicydów w sadownictwie Ocenić potrzebę zakładania systemów nawadniających na podstawie danych meteorologicznych i jakości gleby gospodarstwa Systemy utrzymywania gleby na plantacjach sadowniczych Wybór systemu utrzymania gleby na plantacji sadowniczej w określonych warunkach Stosowanie herbicydów w uprawach sadowniczych Zapotrzebowanie na wodę gatunków sadowniczych Systemy nawadniania w sadownictwie Wymagania pokarmowe oraz rola fizjologiczna pierwiastków w roślinach sadowniczych Objawy nadmiaru i niedoboru podstawowych pierwiastków w roślinie Instytucje wykonujące analizy gleby i materiału roślinnego • wymienia i charakteryzuje systemy utrzymywania gleby w sadach • proponuje wybór systemu utrzymania gleby na plantacji sadowniczej w określonych warunkach • dobiera herbicydy do upraw sadowniczych • wskazuje okresy największego zapotrzebowania roślin na wodę • określa najlepsze systemy nawadniania w uprawie poszczególnych gatunków • rozpoznaje objawy nadmiaru i niedoboru podstawowych pierwiastków w roślinie • zna instytucje wykonujące analizy gleby i materiału roślinnego • uzasadnia celowość wykonywania analiz chemicznych • określa zasady pobierania reprezentatywnych prób gleby i materiału roślinnego i sposób oznaczania prób • potrafi zastosować zalecenia nawozowe Stacji Chemiczno-Rolniczej 57 58 1. 2. Wskazać okresy największego zapotrzebowania roślin sadowniczych na wodę Wymienić i opisać sposoby nawadniania stosowane w sadownictwie Przewidzieć skutki deficytu wody w poszczególnych okresach wegetacji roślin sadowniczych Wymienić i zanalizować czynniki wpływające na wysokość potrzeb nawozowych plantacji sadowniczej w danym gospodarstwie Rozpoznać objawy nadmiaru i niedoboru podstawowych pierwiastków w roślinie Wyjaśnić różnice między wymaganiami pokarmowymi a potrzebami nawozowymi roślin sadowniczych Omówić rolę fizjologiczną pierwiastków w roślinach sadowniczych Uzasadnić cel wykonywania analiz chemicznych oraz znać metodykę pobierania prób gleby i materiału roślinnego z plantacji sadowniczych Czynniki wpływające na wysokość potrzeb nawozowych plantacji sadowniczej Kontrolowane nawożenie sadów Metodyka pobierania prób gleby oraz materiału roślinnego do analiz chemicznych Fertygacja 3. 1. 2. 3. Posłużyć się tabelami liczb granicznych w celu ustalenia potrzeb nawozowych Porównać wyniki analiz Stacji ChemicznoRolniczej z liczbami granicznymi dla poszczególnych gatunków sadowniczych Odczytywać i zinterpretować zalecenia nawozowe Stacji ChemicznoRolniczej Omówić pojęcie „fertygacja” oraz uzasadnić celowość jej prowadzenia w sadzie o określonych warunkach produkcyjnych 8. FIZJOLOGIA KWITNIENIA I OWOCOWANIA ROŚLIN SADOWNICZYCH Wymienić czynniki wpływające na różnicowanie się pąków generatywnych i porę wchodzenia roślin sadowniczych w okres owocowania Wymienić i zaproponować zabiegi przyspieszające termin wejścia drzew w okres owocowania Określić najcenniejsze pędy owoconośne u drzew i krzewów owocowych Czynniki wpływające na tworzenie się pąków kwiatowych Pora wchodzenia roślin sadowniczych w okres owocowania Formacje owoconośne Procesy kwitnienia, zapylania oraz zapładniania kwiatów roślin sadowniczych Cechy dobrego zapylacza Zasady doboru odmian wzajemnie zapylających się w obrębie gatunku • rozróżnia pąki kwiatowe i liściowe na pędach poszczególnych gatunków • analizuje warunki i zabiegi sprzyjające dobremu zapyleniu i zapłodnieniu kwiatów • analizuje i określa przyczyny słabego kwitnienia i owocowania plantacji sadowniczych • zna rolę zapylaczy i określa ich rozmieszczenie • wymienia sposoby i wyjaśnia zasady ręcznego przerzedzania zawiązków owocowych • wymienia przyczyny przemiennego owocowania • proponuje zabiegi przywracające regularne owocowanie 59 1. Przedstawić schematycznie budowę kwiatu oraz wyjaśnić proces jego zapylenia i zapłodnienia Zanalizować i określić warunki i zabiegi sprzyjające dobremu zapyleniu i zapłodnieniu kwiatów Zanalizować przyczyny słabego kwitnienia i owocowania plantacji sadowniczych Wyszczególnić cechy dobrego zapylacza Zaproponować dobór odmian wzajemnie zapylających się w obrębie danego gatunku Wymienić etapy rozwoju i scharakteryzować procesy fizjologiczne zachodzące w rosnących owocach Wymienić i opisać sposoby przerzedzania zawiązków owocowych Wymienić czynniki wpływające na przerzedzanie kwiatów i zawiązków owocowych 60 2. Etapy rozwoju zawiązków owocowych Przerzedzanie kwiatów i zawiązków owocowych w sadach Etapy rozwoju i charakterystyka procesów fizjologicznych zachodzące w rosnących owocach Zabiegi przywracające regularne owocowanie 3. 1. 2. 3. Wymienić przyczyny przemiennego owocowania i zaproponować zabiegi przywracające regularne owocowanie 9. WYTRZYMAŁOŚĆ ROŚLIN SADOWNICZYCH NA NISKĄ TEMPERATURĘ Rozpoznać i scharakteryzować objawy uszkodzeń mrozowych i wyjaśniać fizjologię ich powstawania Znać zakres odporności na temperatury ujemne gatunków sadowniczych Sklasyfikować uszkodzenia mrozowe Wyjaśnić fizjologię powstawania różnych uszkodzeń mrozowych Wymienić i wyjaśnić naturalne mechanizmy obronne przed działaniem niskich temperatur w roślinach sadowniczych Rozróżnić czynniki wpływające na mrozoodporność roślin sadowniczych Zaplanować optymalne zabezpieczenia upraw sadowniczych przed mrozem Omówić zasady pobierania pędów i wykonania testu przeżyciowego u roślin Rodzaje uszkodzeń mrozowych u roślin sadowniczych i fizjologia ich powstawania Naturalne mechanizmy obronne warunkujące mrozoodporność Zabezpieczanie roślin sadowniczych przed skutkami działania niskich temperatur Ocena stanu przezimowania sadu Metody ochrony plantacji sadowniczych przed wiosennymi przymrozkami Ochrona sadów przed gradobiciem Zabiegi ratujące przemarzniętą plantację sadowniczą • charakteryzuje objawy uszkodzeń mrozowych • rozróżnia czynniki wpływające na mrozoodporność roślin sadowniczych • planuje najkorzystniejsze zabezpieczenia upraw sadowniczych przed mrozem • planuje zabiegi ratujące przemarzniętą plantację sadowniczą • planuje zabezpieczenie plantacji sadowniczych przed wiosennymi przymrozkami • planuje zabezpieczenie plantacji przed gradobiciem 61 1. 2. 3. Ocenić stan przezimowania sadu Zaproponować zabiegi ratujące przemarzniętą plantację sadowniczą Wymienić i opisać sposoby ochrony kwiatów i zawiązków owocowych przed wiosennymi przymrozkami Określić celowość inwestowania w systemy przeciwgradowe Przeanalizować wpływ sieci przeciwgradowych na wzrost i owocowanie drzew 10. FORMOWANIE I CIĘCIE DRZEW I KRZEWÓW OWOCOWYCH Wyjaśnić cel zabiegu formowania koron drzew i krzewów owocowych Wymienić i scharakteryzować typy koron drzew i formy krzewów owocowych Przedstawić schematycznie zasady formowania wybranego typu korony z różnego jakościowo materiału szkółkarskiego Przedstawić schematycznie formy prowadzenia krzewów owocowych 62 Zasady formowania koron drzew i krzewów owocowych Typy koron drzew i formy krzewów owocowych Cięcie, wzrost, rozwój generatywny regularność i jakość owocowania Terminy i rodzaje cięcia drzew i krzewów owocowych Przeszczepianie drzew • wyjaśnia cel formowania roślin sadowniczych • wyjaśnia wpływ cięcia na wzrost wegetatywny drzew, jakość i regularność owocowania roślin sadowniczych • wymienia terminy i rodzaje cięcia drzew i krzewów owocowych • omawia typy koron poszczególnych gatunków • wyjaśnia zasady przeszczepiania drzew 1. 2. 3. Przeanalizować i wyciągnąć wnioski z wpływu cięcia na wzrost, rozwój generatywny, regularność i jakość owocowania Określić reakcję drzewa na cięcie w określonym terminie Wymienić zalecane terminy i rodzaje cięcia drzew i krzewów owocowych Uzasadnić celowość przeszczepiania drzew 11. STANDARYZOWANE SYSTEMY ZAPEWNIANIA JAKOŚCI OWOCÓW Omówić cele i korzyści wynikające z prowadzenia integrowanej produkcji owoców (IPO) Przeanalizować aspekt ekonomiczny, toksykologiczny i ekologiczny IPO Wymienić niezbędne warunki do uzyskania certyfikatu IPO Omówić dotacje do systemu IPO w krajach UE Wymienić czynniki wpływające na rozwój IPO w Polsce i krajach UE Wymienić instytucje i określić ich zadania we wdrażaniu i kontrolowaniu IPO w Polsce Integrowana produkcja owoców (IPO) Warunki uzyskania certyfikatu IPO EUREPGAP (Europejska Dobra Praktyka Rolnicza) Ocena bezpieczeństwa zdrowotnego polskich owoców Poziomy kontroli postanowień EUREPGAP w gospodarstwach sadowniczych Rozporządzenia MZ i OS w sprawie dopuszczalnych pozostałości środków chemicznych w owocach Rola Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa w monitorowaniu pozostałości środków ochrony roślin w owocach • wyjaśnia cel prowadzenia Integrowanej Produkcji Owoców (IPO) • zna warunki uzyskania certyfikatu IPO • wyjaśnia znaczenie certyfikatów jakości produkcji w handlu owocami • potrafi praktycznie stosować przepisy dotyczące ochrony roślin 63 1. 2. Wymienić korzyści wynikające z obecności w systemie EUREPGAP Przeanalizować korzyści dla producentów i handlu hurtowego owoców wynikające z obecności w systemie EUREPGAP Wymienić instytucje i omówić ich rolę w monitorowaniu pozostałości środków ochrony roślin w owocach Ustawa o ochronie roślin 3. 12. SZCZEGÓŁOWA UPRAWA ROŚLIN SADOWNICZYCH Określić miejsce Polski na unijnym i światowym rynku owoców Omówić klasyfikację botaniczną i charakterystykę gatunków Określić wymagania klimatycznoglebowe gatunków Omówić charakterystykę odmian poszczególnych gatunków Dobrać odmianę do warunków produkcyjnych i klimatycznoglebowych gospodarstwa Dobrać sposób cięcia i formowania do odmiany 64 Miejsce Polski w unijnym i światowym rynku owoców roślin sadowniczych Klasyfikacja botaniczna i charakterystyka gatunków Wymagania klimatyczno glebowe gatunków Charakterystyka odmian poszczególnych gatunków Materiał szkółkarski poszczególnych gatunków sadowniczych Zakładanie i prowadzenie sadu Zakładanie i prowadzenie plantacji roślin jagodowych Sadzenie drzew i krzewów • zna miejsce Polski na unijnym rynku owoców • klasyfikuje i charakteryzuje poszczególne gatunki roślin sadowniczych • wymienia gatunki o znaczeniu amatorskim i określa ich znaczenie • omawia wymagania klimatyczno-glebowe gatunków ważnych gospodarczo • planuje prace przy zakładaniu i prowadzeniu sadu i plantacji roślin jagodowych • sporządza kalendarz prac w gospodarstwie sadowniczym • opracowuje harmonogram uprawy drzew i krzewów • projektuje usytuowanie dróg, kwater, kierunek rzędów, szerokość międzyrzędzi i odległość roślin w rzędzie • proponuje dobór gatunków i odmian roślin sadowniczych do warunków danego gospodarstwa • omawia konstrukcje nośne dla drzew • charakteryzuje wydajne sposoby sadzenia drzew w nowoczesnych sadach • omawia zasady nawożenia roślin sadowniczych • opracowuje projekt organizacji zbioru i zagospodarowania owoców 1. 2. Omówić materiał szkółkarski dla poszczególnych gatunków roślin sadowniczych Określić wymagania rynku w stosunku do odmian roślin sadowniczych Zaplanować sadzenie drzew i krzewów poszczególnych gatunków roślin sadowniczych Zaplanować nawożenie poszczególnych gatunków roślin sadowniczych Zaplanować systemy utrzymania gleby w sadzie i na plantacji roślin jagodowych Wymienić terminy zbioru poszczególnych odmian gatunków roślin sadowniczych Zaplanować pielęgnację sadów i plantacji jagodowych Wskazać najgroźniejsze choroby i szkodniki gatunków roślin sadowniczych Skorzystać z komunikatów, sygnalizacji, programów ochrony Określić właściwe terminy wykonywania zabiegów ochrony Pielęgnacja poszczególnych gatunków roślin sadowniczych Konstrukcje nośne dla drzew Formowanie i prowadzenie koron poszczególnych gatunków Nawożenia poszczególnych gatunków System utrzymywania gleby w sadzie i na plantacjach jagodowych Ochrona sadów i plantacji jagodowych Amatorskie gatunki roślin sadowniczych Zbiór owoców i ich zagospodarowanie Harmonogram uprawy drzew i krzewów 3. 65 1. Dobrać pestycydy do ochrony poszczególnych gatunków roślin sadowniczych przed chorobami i szkodnikami Omówić sposoby ograniczania liczebności szkodników poszczególnych gatunków Omówić zasady wprowadzania uprawy integrowanej Opracować projekt realizacji prac przy zbiorze i zagospodarowaniu owoców Zaplanować zapotrzebowanie na siłę roboczą do prowadzenia sadu i plantacji roślin jagodowych Sporządzić harmonogram prac w uprawie drzew i krzewów poszczególnych gatunków Scharakteryzować gatunki amatorskie roślin sadowniczych i określić ich znaczenie gospodarcze Omówić zasady uprawy gatunków amatorskich 66 2. 3. Uwagi o realizacji materiału nauczania Szkółkarstwo • Podczas realizacji materiału nauczania wskazane jest zorganizowanie przynajmniej jednej lekcji w szkółce drzew i krzewów / można przenieść do zajęć praktycznych oraz w mateczniku. • Należy wykorzystywać naturalne okazy: podkładek dostępnych w danym rejonie, roślin matecznych. • W formie ćwiczeń, projektów, prac domowych egzekwować od uczniów umiejętność planowania i organizacji prac. • W formie ćwiczeń - wypełnianie formularza dotyczącego gospodarstwa rodziców, wykorzystywanie płyty CD z Hasła Ogrodniczego z systemem EUREPAG i normami jakościowymi. • Należy zwrócić uwagę na prawidłowy dobór podkładki dla odmiany szlachetnej, z uwzględnieniem wchodzenia w okres owocowania, mrozoodporności, intensyfikacji produkcji. • Podkreślić wartość materiału szkółkarskiego WW (wolnego od wirusów) w produkcji szkółkarskiej drzew i krzewów owocowych. Sadownictwo • Omawiając zakładanie i planowanie sadu należy uwzględnić wszystkie aspekty: ekonomiczne, topograficzne, klimatyczne, a także aktualne zapotrzebowanie rynku na odmiany deserowe lub przemysłowe. • Szczególnie dokładnie należy omówić nowe metody zapobiegania skutkom przymrozków wiosennych. Dokładnie zapoznać uczniów z fizjologią tego procesu oraz uświadomić wpływ agrotechniki na możliwość regulowania procesu przemarzania . • Szczególnie dokładnie należy omówić zasady wprowadzania integrowanej uprawy i produkcji owoców wraz z regulacjami prawnymi. • Zapoznać uczniów z różnymi sposobami ograniczania wzrostu wegetatywnego drzew owocowych: podcinanie korzeni, opóźnianie ciecia zimowego, „wyłamywanie” pędów jednorocznych, stosowanie Regalisu. • Zwrócić uwagę na nowe odmiany poszczególnych gatunków roślin sadowniczych przydatne do naszych warunków klimatycznych, dokładnie omówić odmiany, które mogą być uprawiane z powodzeniem w regionie. • Omówić przydatność gatunków mało znanych, zwrócić uwagę na ich walory. 67 Literatura Dla nauczyciela – aktualizowane wydania pozycji: • Praca zbiorowa pod red. Prof. A Rejmana: Pomologia. PWRiL, Warszawa 1997 • Klimek G., Sadownictwo. WSiP, Warszawa 1997 • Prasa ogrodnicza: Sad Nowoczesny, Owoce Warzywa Kwiaty, Hasło Ogrodnicze • Pieniążek S. A., Sadownictwo. PWRiL, Warszawa 1997 Dla ucznia: • Prasa ogrodnicza: Sad Nowoczesny, Owoce Warzywa Kwiaty, Hasło Ogrodnicze • Klimek G., Sadownictwo. WSiP, Warszawa 1997 68 IV. 5. Przechowalnictwo produktów ogrodniczych Proponowany podział materiału nauczania w czteroletnim technikum Lp. Materiał nauczania Liczba godzin 1. Fizjologiczne podstawy dojrzewania 4 2. Ogólne wiadomości o przechowywaniu 6 3. Krótkotrwałe i długotrwałe przechowywanie produktów ogrodniczych 4. Choroby i szkodniki w przechowalnictwie Razem 15 9 34 Klasa III – 1 godzina / tydzień – 34 godziny 69 Szczegółowe cele kształcenia - w wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć: Treści kształcenia, hasła programowe Wymagania edukacyjne dla ucznia 1. 2. 3. 1. FIZJOLOGICZNE PODSTAWY DOJRZEWANIA Rozróżnić rodzaje dojrzałości Określić warunki dojrzewania owoców i warzyw Rozróżnić pojęcia: dojrzałość fizjologiczna, użytkowa, zbiorcza Wskazać gatunki zbierane w różnych fazach dojrzałości Rodzaje dojrzałości w warzywnictwie (przykłady gatunków w fazie dojrzałości fizjologicznej, użytkowej, różnice) Rodzaje dojrzałości w sadownictwie Zmiany fizyczne w dojrzewających owocach i warzywach Zmiany chemiczne w dojrzewających owocach i warzywach Transpiracja owoców i warzyw Oddychanie, wpływ warunków zewnętrznych na intensywność oddychania • rozróżnia rodzaje dojrzałości • określa zmiany zachodzące w dojrzewających owocach i warzywach • wskazuje gatunki zbierane w różnych fazach dojrzałości 2. OGÓLNE WIADOMOŚCI O PRZECHOWYWANIU Rozróżnić pojęcia dotyczące przechowywania produktów ogrodniczych: przechowywanie długotrwałe, przechowywanie krótkotrwałe, zdolność przechowalnicza Wskazać gatunki do przechowywania krótkoi długotrwałego 70 Obecna sytuacja w przechowalnictwie produktów ogrodniczych Przechowywanie krótkotrwałe (przykłady gatunków roślin ogrodniczych) Długotrwałe przechowywanie (przykłady gatunków) Odmiana a zdolność przechowalnicza • rozróżnia gatunki roślin ogrodniczych nadające się do przechowywania krótko- i długotrwałego • określa warunki przechowywania produktów ogrodniczych • analizuje czynniki wpływające na jakość przechowywania 1. Określić czynniki, od których zależy zdolność przechowalnicza produktów ogrodniczych Określić warunki przechowywania produktów ogrodniczych 2. 3. Trwałość warzyw i owoców w przechowywaniu Czynniki, od których zależy trwałość warzyw i owoców oraz roślin ozdobnych w przechowywaniu Warunki przechowywania warzyw Warunki przechowywania owoców Warunki przechowywania kwiatów i różnych części roślin ozdobnych 3. KRÓTKO- I DŁUGOTRWAŁE PRZECHOWYWANIE PRODUKTÓW OGRODNICZYCH Omówić pojecie wstępne schładzanie warzyw Wskazać produkty ogrodnicze nadające się do przechowywania Określić sposoby przechowywania produktów ogrodniczych Określić warunki przechowywania produktów ogrodniczych Zmodyfikować warunki przechowywania Określić zasady obsługi chłodni zwykłej, KA, przechowalni Określić zasady transportu w przechowalniach i chłodniach Sposoby przechowywania warzyw (w dołach, w kopcach, w kopcach z aktywną wentylacją, w przechowalniach, na strychach, w piwnicach, w gruncie, w chłodniach) Wybór terenu i rozplanowanie kopców Typy i wymiary kopców Technika i sposoby kopcowania Okrycie jesienne i zimowe Kontrola warunków podczas przechowywania • omawia warunki i sposoby przechowywania produktów ogrodniczych • modyfikuje warunki przechowywania zależnie od warunków gospodarstwa • wskazuje sposoby kontroli warunków przechowywania produktów ogrodniczych • określa zasady obsługi urządzeń przechowalniczych • organizuje przechowywanie produktów ogrodniczych 71 1. 2. 3. Sposoby przechowywania owoców(przechowalnie zwykłe, chłodnie zwykłe, chłodnie z KA, chłodnie ULO) Warunki podczas przechowywania owoców Kontrola warunków podczas przechowywania Transport w pakowni i przechowalni Obsługa przechowalni zwykłej, chłodni zwykłej i z KA Sposoby przechowywania kwiatów ciętych i innych części roślin ozdobnych Sposoby przechowywania pieczarek, pomidorów, ogórków, papryki, sałaty, rzodkiewki 4. CHOROBY I SZKODNIKI W PRZECHOWALNICTWIE Rozróżnić i omówić pojęcia dotyczące ochrony roślin ogrodniczych: fizjologiczne choroby przechowalnicze, infekcyjne choroby przechowalnicze, profilaktyka w przechowalnictwie 72 Najważniejsze szkodniki warzyw w magazynach i przechowalniach Ogólne zasady walki ze szkodnikami w magazynach i przechowalniach Choroby przechowalnicze warzyw Fizjologiczne choroby przechowalnicze owoców • wymienia najgroźniejsze szkodniki w magazynach i przechowalniach • rozróżnia podstawowe choroby przechowalnicze owoców i warzyw • określa zasady walki z chorobami przechowalniczymi • analizuje wpływ zabiegów pielęgnacyjnych na polu na zdolność przechowalniczą produktów ogrodniczych • omawia zasady przygotowania produktów ogrodniczych do przechowywania 1. 2. Określić zasady profilaktyki w przechowalnictwie Określić zasady walki z chorobami i szkodnikami w przechowalnictwie Rozróżnić choroby fizjologiczne owoców w przechowalniach Rozróżnić najgroźniejsze choroby pasożytnicze w przechowalnictwie Wskazać możliwości ograniczania chorób przechowalniczych Infekcyjne choroby przechowalnicze owoców Choroby przechowalnicze roślin ozdobnych Zasady postępowania podczas ograniczania występowania fizjologicznych chorób owoców Zasady walki z infekcyjnymi chorobami przechowalniczymi Profilaktyka w przechowalnictwie 3. Uwagi o realizacji materiału nauczania Jest to nowy przedmiot wyodrębniony w proponowanym programie nauczania ogrodnictwa w technikum 4-letnim. Układ treści ułatwi nauczycielowi holistyczne podejście do nauczanych treści, a uczniowi powinien uświadomić potrzebę spójnego patrzenia na problem przechowalnictwa produktów ogrodniczych w kontekście przedłużenia okresu podaży owoców, warzyw i kwiatów na rynek. Zmieniające się możliwości przechowywania produktów ogrodniczych zostały uwzględnione w proponowanym układzie treści. Autorzy wyodrębnili dział „Krótkotrwałe i długotrwałe przechowywanie produktów ogrodniczych” , zwracając uwagę na nowe możliwości przechowywania: kwiatów ciętych, pieczarek, nietrwałych warzyw i owoców. Realizując program, należy: • Zwrócić uwagę uczniów na różnice w dojrzałości z punktu widzenia sadownictwa i warzywnictwa. • Omówić zmiany zachodzące w dojrzewających owocach, warzywach. • Podać przykłady roślin ogrodniczych nadających się do krótko- i długotrwałego przechowywania. • Wskazać na wpływ odmiany i warunków zewnętrznych na zdolność przechowalniczą produktów ogrodniczych. 73 • Omówić sposoby i warunki przechowywania, a potem odnieść je do konkretnych produktów ogrodniczych. • Zwrócić uwagę na szkodniki nasion w magazynach i przechowalniach. • Zwrócić uwagę na ochronę produktów ogrodniczych przed rozpoczęciem sezonu przechowalniczego. • Zwrócić uwagę na infekcyjne choroby przechowalnicze produktów ogrodniczych. • Omówić fizjologiczne choroby przechowalnicze owoców. Literatura Książki pomocnicze i literatura fachowa dla nauczycieli: • Praca zbiorowa: Szczegółowa uprawa warzyw. PWRiL, Warszawa 1988 • Bohming F.: 600 rad praktycznych z warzywnictwa. PWRiL, Warszawa 1993 • Kępska A.: Przechowywanie warzyw. PWRiL, Warszawa 1993 • S. A. Pieniążek: Sadownictwo. PWRiL, Warszawa 1981 • E. Lange: Przechowalnictwo owoców PWRiL, Warszawa 1996 • Prasa ogrodnicza: Owoce, Warzywa , Kwiaty, Hasło Ogrodnicze Książki pomocnicze dla ucznia: • Prasa ogrodnicza: Owoce, Warzywa , Kwiaty, Hasło Ogrodnicze • Kępska A.: Przechowywanie warzyw. PWRiL, Warszawa 1993 • E. Lange: Przechowalnictwo owoców. PWRiL, Warszawa 1996 74 IV. 6. Mechanizacja ogrodnictwa Proponowany podział materiału nauczania dla czteroletniego technikum Lp. Materiał nauczania Liczba godzin 1. Wiadomości wprowadzające 2. Podstawowe wiadomości z techniki 25 3. Mechanizacja produkcji ogrodniczej 72 4. Pojazdy i środki transportu w gospodarstwie 30 5. Użytkowanie energii 8 6. Podstawy eksploatacji maszyn 7 Razem 2 144 Klasa I – 2 godziny na tydzień / 76 godziny Klasa II – 2 godziny na tydzień / 68 godzin 75 Szczegółowe cele – w wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć: Treści kształcenia, hasła programowe Wymagania edukacyjne dla ucznia 1. 2. 3. 1. WIADOMOŚCI WPROWADZAJĄCE Określić zadania i znaczenie mechanizacji w ogrodnictwie Scharakteryzować aktualny stan zmechanizowania rolnictwa Znaczenie mechanizacji w ogrodnictwie • omawia znaczenie mechanizacji w ogrodnictwie • określa aktualny stan zmechanizowania gospodarstwa 2. PODSTAWOWE WIADOMOŚCI Z TECHNIKI Scharakteryzować podstawowe właściwości i zastosowanie stali, żeliwa i metali kolorowych Określić zastosowanie stali, żeliwa i metali kolorowych w technice ogrodniczej Scharakteryzować przydatność drewna i tworzyw sztucznych w technice ogrodniczej Określić podstawowe zasady wykonywania rysunków technicznych Wykonać schematy, szkice i proste rysunki części maszyn ogrodniczych Czytać proste rysunki techniczne, schematy i uproszczenia rysunkowe 76 Właściwości i zastosowanie żeliwa i stali Zastosowanie metali nieżelaznych Materiały stosowane w rolnictwie Zasady wykonywania rysunków technicznych Czytanie rysunków technicznych Rodzaje połączeń metali Łożyska, osie i wały stosowane w rolnictwie Sprzęgła stosowane w technice rolniczej Przekładnie stosowane w technice rolniczej Sposoby zmniejszenia tarcia Pompy stosowane w ogrodnictwie Układy hydrauliczne w technice ogrodniczej • omawia właściwości żeliwa, stali, metali nieżelaznych • wskazuje zastosowanie żeliwa, stali i metali nieżelaznych w ogrodnictwie • określa i uzasadnia sposoby wykorzystania drewna i tworzyw sztucznych • zna formaty arkuszy stosowane w rysunku technicznym • wykonuje proste szkice i rysunki części maszyn • wymiaruje prosty rysunek techniczny • opisuje części maszyn na podstawie rysunku technicznego • omawia podstawowe rodzaje połączeń stosowanych w technice ogrodniczej • wskazuje i charakteryzuje zastosowane połączenia • ocenia dokładność wykonania połączenia • uzasadnia konieczność stosowania łożysk, osi i wałów w rolnictwie • dobiera łożysko do podanej średnicy czopa • uzasadnia cel smarowania oraz dobiera odpowiedni smar • określa zasady działania podstawowych pomp • określa zasady działania układów hydraulicznych i pneumatycznych stosowanych w technice ogrodniczej 1. Scharakteryzować podstawowe rodzaje połączeń rozłącznych stosowanych w technice rolniczej Scharakteryzować podstawowe rodzaje połączeń nierozłącznych stosowanych w technice rolniczej Ocenić wykonanie połączeń Określić rolę osi, wałów, łożysk, sprzęgieł i przekładni oraz ich zastosowanie w maszynach ogrodniczych Dobrać łożyska toczne Scharakteryzować pojęcie tarcia i jego rodzaje Określić rolę smarowania Dokonać podziału smarów w zależności od zastosowania Scharakteryzować działanie i zastosowanie pomp w technice ogrodniczej Scharakteryzować zastosowania podstawowych elementów układów hydraulicznych Scharakteryzować zastosowania podstawowych elementów układów pneumatycznych 2. 3. Układy pneumatyczne w technice ogrodniczej 77 1. 2. 3. 3. MECHANIZACJA PRODUKCJI OGRODNICZEJ Scharakteryzować rodzaje, ogólną budowę i działanie pługów Określić zastosowanie pługów Scharakteryzować techniki wykonywania orki Scharakteryzować rodzaje, ogólną budowę, działanie i zastosowanie narzędzi uprawowych i doprawiających Scharakteryzować zasady agregowania pługów i innych narzędzi z ciągnikiem Określić celowość stosowania agregatów uprawowych Określić zasady obsługi technicznej, konserwacji oraz przechowywania narzędzi i maszyn Scharakteryzować zasady i przepisy bhp podczas prac uprawowych Scharakteryzować rodzaje, budowę, działanie i zastosowanie maszyn do nawożenia Scharakteryzować zasady przygotowania do pracy i użytkowania ładowaczy i wozów asenizacyjnych 78 Budowa i działanie pługa Technika orki Budowa i działanie narzędzi uprawowych i doprawiających Agregaty uprawowe Bhp podczas prac uprawowych Mechanizacja nawożenia nawozami mineralnymi Dokarmianie dolistne Mechanizacja nawożenia organicznego Użytkowanie ładowaczy Maszyny do siewu nasion Siewniki precyzyjne i specjalne Wysiew nasion w szklarniach i tunelach Maszyny do sadzenia rozsad Maszyny do sadzenia Maszyny do sadzenia ziemniaków Mechanizacja prac pielęgnacyjnych w uprawie warzyw Mechanizacja zabiegów pielęgnacyjnych w sadach i jagodnikach Specjalistyczne narzędzia do pielęgnacji stosowane w ogrodnictwie • zna budowę pługa • uzasadnia wybór techniki orki • uzasadnia zastosowanie narzędzi uprawowych i doprawiających • uzasadnia celowość stosowania agregatów uprawowych • określa zasady regulacji regulację pługów i narzędzi uprawowych • określa zasady konserwacji i przechowywania narzędzi i maszyn • stosuje się do zasad bhp • zna podstawowe maszyny do nawożenia • potrafi ustawić żądaną dawkę wysiewu • dobiera parametry pracy maszyn do nawożenia • zna zasady konserwacji i przechowywania narzędzi i maszyn • stosuje zasady bhp • zna podstawowe maszyny do siewu i sadzenia • ustawia siewnik na określoną normę wysiewu • dobiera parametry pracy maszyn do siewu i sadzenia • określa zasady konserwacji i przechowywania narzędzi i maszyn • stosuje zasady bhp przy obsłudze maszyn do siewu i sadzenia • zna narzędzia i maszyny do prac pielęgnacyjnych, ich budowę i zasadę działania • dobiera narzędzia i maszyny do określonych prac pielęgnacyjnych • określa zasady doboru i rozmieszczenia elementów roboczych pielnika • określa zasady konserwacji i przechowywania narzędzi i maszyn • - stosuje się do zasad bhp • zna budowę i zasady działania zaprawiarek nasion • zna budowę i zasady działania opryskiwaczy ręcznych • zna budowę i zasady działania opryskiwaczy ciągnikowych • określa zasady ustawiania opryskiwacza na żądaną dawkę cieczy roboczej • rozumie znaczenie atestacji opryskiwaczy 1. 2. 3. Określić zasady obsługi, konserwacji i przechowywania maszyn Scharakteryzować ogólną budowę, działanie i zastosowanie siewników precyzyjnych i specjalnych Określić zasady przygotowania do pracy, obsługi, konserwacji i przechowywania Scharakteryzować rodzaje, ogólną budowę, działanie i zastosowanie sadzarek do ziemniaków, rozsad i doniczek oraz do sadzenia podkładek drzew Scharakteryzować rodzaje, ogólną budowę, działanie i zastosowanie sprzętu do prac pielęgnacyjnych w uprawach warzyw, sadach, szkółkach i jagodnikach Określić zasady przygotowania do pracy sprzętu do prac pielęgnacyjnych Określić zasady obsługi i konserwacji sprzętu Scharakteryzować rodzaje, ogólną budowę aparatury do ochrony roślin Technika usuwania gałęzi w sadzie Zaprawianie nasion Ręczne opryskiwacze Opryskiwacze ciśnieniowe ciągnikowe Opryskiwacze pneumatyczne Zamgławianie Bhp przy zabiegach chemicznej ochrony roślin Sposoby zaopatrzenia gospodarstw w wodę Urządzenia do nawadniania – uprawy w gruncie i pod osłonami Eksploatacja i konserwacja urządzeń wodnomelioracyjnych Mechanizacja zbioru warzyw – cebuli, marchwi, porów, pomidorów, fasoli Mechanizacja zbioru owoców jagodowych Mechanizacja zbioru owoców w sadach Sortowanie i pakowanie warzyw i owoców Wyposażenie szklarni Doświetlanie i zacienianie roślin Ogrzewanie i wietrzenie szklarni Nawadnianie roślin Mechanizacja prac w szklarni • określa zasady konserwacji i przechowywania narzędzi i maszyn • określa zasady eksploatacji i konserwacji urządzeń wodno-melioracyjnych • stosuje zasady bhp • omawia sposoby zaopatrywania gospodarstw w wodę • charakteryzuje sposoby nawadniania • dobiera sposób nawadniania do uprawy • omawia zasady konserwacji i przechowywania narzędzi i maszyn • omawia zasadę działania maszyn do zbioru warzyw • określa parametry pracy maszyn do zbioru warzyw i owoców • potrafi wykonać czynności regulacyjne • omawia zasady konserwacji i przechowywania narzędzi i maszyn do zbioru • stosuje zasady bhp • zna zasadę działania urządzeń do sortowania i pakowania • omawia wyposażenie szklarni • dobiera i rozmieszcza źródła światła • charakteryzuje urządzenia do dezynfekcji podłoża • omawia sposoby dezynfekcji podłoża • omawia sposoby nawadniania • analizuje możliwość zmechanizowania prac pod osłonami • omawia zasady konserwacji i przechowywania narzędzi i maszyn • stosuje zasady bhp 79 1. Wyjaśnić działanie i zastosowanie aparatury do ochrony roślin Określić zasady przygotowania do pracy, obsługi, konserwacji i przechowywania sprzętu Wyjaśnić zasady bezpiecznej pracy przy chemicznej ochronie roślin Określić sposoby zaopatrzenia w wodę Określić wyposażenie techniczne gospodarstwa ogrodniczego w zakresie zaopatrzenia poboru i rozprowadzania wody Określić działanie i zastosowanie różnych sposobów nawadniania Scharakteryzować działanie urządzeń specjalistycznych do dozowania wody Określić zasady eksploatacji i konserwacji urządzeń wodnomelioracyjnych Wymienić rodzaje maszyn do zbioru owoców i warzyw Określić zastosowanie maszyn do zbioru owoców i warzyw Scharakteryzować ogólną budowę i działanie maszyn do zbioru warzyw i owoców 80 2. 3. 1. 2. 3. Określać zasady przygotowania do pracy, obsługi i konserwacji narzędzi Określać sposoby sortowania i pakowania warzyw i owoców Wymienić typy osłon i systemy klimatyzacji Określić sposoby przygotowania i dezynfekcji podłoży i pomieszczeń produkcyjnych Określić sposoby ogrzewania szklarni Scharakteryzować i analizować możliwości zmechanizowania prac pod osłonami Scharakteryzować zasady działania maszyn i urządzeń stosowanych do produkcji warzyw i kwiatów pod osłonami Określić zasady obsługi maszyn i urządzeń stosowanych do produkcji warzyw i kwiatów pod osłonami 4. POJAZDY I ŚRODKI TRANSPORTU W GOSPODARSTWIE Omówić klasyfikację pojazdów Scharakteryzować ich budowę Określić budowę i zasady działania silników spalinowych Charakterystyka pojazdów stosowanych w ogrodnictwie Budowa i zasada działania silników spalinowych • omawia klasyfikacje pojazdów • charakteryzuje budowę ciągnika rolniczego • omawia budowę i działanie silnika spalinowego • omawia budowę i zasadę działania podstawowych układów silnika z zapłonem samoczynnym 81 82 1. 2. 3. Określić różnice pomiędzy pracą silników z zapłonem samoczynnym i iskrowym Scharakteryzować ogólną budowę i zasadę działania poszczególnych układów silników spalinowych Scharakteryzować zasady obsługi poszczególnych układów silników spalinowych Scharakteryzować zespoły i układy ciągników rolniczych Scharakteryzować zasady obsługi i eksploatacji pojazdów silnikowych Określić zasady mycia i konserwacji pojazdów Określić zasady wykonywania przeglądów pojazdów P-I i P-II Określić zasady docierania eksploatacyjnego pojazdów Scharakteryzować zasady eksploatacji pojazdów latem i zimą oraz przechowywania pojazdów Scharakteryzować urządzenia do transportu wewnętrznego w gospodarstwie ogrodniczym Określić zasady obsługi środków do transportu wewnętrznego Budowa i zasada działania układów silnika Budowa i zasada działania układów ciągnika rolniczego Obsługa układów silnika spalinowego Obsługa układów ciągnika rolniczego Obsługa techniczna pojazdów stosowanych w ogrodnictwie Przegląd techniczny pojazdów P-I i P-II Mycie, konserwacja i przechowywanie pojazdów stosowanych w ogrodnictwie Środki transportu używane w ogrodnictwie Organizacja transportu Zasady i przepisy bhp podczas obsługi pojazdów stosowanych w ogrodnictwie • omawia zasady obsługi poszczególnych układów ciągnika • określa zasady wykonywania przeglądu pojazdu P-I i P-II • charakteryzuje zasady eksploatacji pojazdów latem i zimą • omawia zasady konserwacji i przechowywania narzędzi i maszyn • potrafi praktycznie zastosować zasady bhp • charakteryzuje urządzenia do transportu wewnętrznego 1. 2. 3. Scharakteryzować zasady i przepisy bhp podczas obsługi pojazdów stosowanych w ogrodnictwie 5. UŻYTKOWANIE ENERGII Scharakteryzować źródła energii Określić budowę, działanie, zabezpieczenia instalacji i urządzeń elektrycznych Wyjaśnić zasady bezpiecznej pracy przy urządzeniach elektrycznych i udzielania pierwszej pomocy w razie porażenia Scharakteryzować niekonwencjonalne źródła energii Określić korzyści wynikające z zastosowania niekonwencjonalnych źródeł energii Wewnętrzna instalacja elektryczna Urządzenia elektryczne stosowane w ogrodnictwie Zasady bezpiecznej obsługi urządzeń elektrycznych Udzielanie pierwszej pomocy poszkodowanym po porażeniu prądem Sposoby zabezpieczania instalacji przed porażeniem Charakterystyka niekonwencjonalnych źródeł energii Korzyści wynikające ze stosowania niekonwencjonalnych źródeł energii • omawia sposoby wytwarzania energii elektrycznej • charakteryzuje podstawowe urządzenia elektryczne • omawia zasady zabezpieczania urządzeń elektrycznych • potrafi udzielić pierwszej pomocy osobom porażonym prądem • omawia niekonwencjonalne źródła energii • określa korzyści wynikające z zastosowania niekonwencjonalnych źródeł energii 6. PODSTAWY EKSPLOATACJI MASZYN Określić zasady zakupu, docierania, eksploatacji, konserwacji i przechowywania sprzętu w gospodarstwie Wymienić sposoby określania stopnia zużycia, korozji, zmęczenia materiałów, wykrywanie niesprawności Obsługa techniczna maszyn ogrodniczych Zasady konserwacji, przechowywania maszyn i narzędzi Czynniki wpływające na trwałość sprzętu ogrodniczego Zasady użytkowania agregatów • • • • • • • • omawia zasady docierania sprzętu korzysta z instrukcji obsługi określa stopień zużycia sprzętu omawia sposoby łączenia agregatów dobiera prędkości pracy agregatu korzysta z katalogów części maszyn składa zamówienie na części maszyn posługuje się zasadami bhp przy przechowywaniu paliw i smarów 83 1. maszyn Określić sposób łączenia agregatów Dobrać prędkość agregatu i przełożenie ciągnika do warunków pracy Określić zasady użytkowania agregatów w różnych warunkach terenowych Skorzystać z katalogów maszyn i części Scharakteryzować paliwa i smary oraz określać zasady ich dystrybucji Scharakteryzować zasady o przepisy bhp podczas eksploatacji maszyn i ciągników 2. 3. Zamówienie na części zamienne Przepisy bhp i ochrony przeciwpożarowej przy pracy z produktami naftowymi Uwagi o realizacji materiału nauczania • Podany w programie wymiar godzin należy wykorzystać na zapoznanie ucznia z rodzajami maszyn służących do polowych prac ogrodniczych, w przechowalnictwie, przy produkcji rozsad i sadzonek roślin ogrodniczych, przedstawienie opryskiwaczy do ochrony upraw pod osłonami, możliwościami zmechanizowania prac w uprawach pod osłonami, wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii w ogrodnictwie. • Należy położyć nacisk na kształtowanie umiejętności czytania dokumentacji technicznej. • Konieczne jest uświadomienie uczniom zasad prawidłowej eksploatacji, konserwacji, bezpiecznego stosowania materiałów eksploatacyjnych z zachowaniem wymogów ochrony środowiska. 84 Literatura • Kowalczuk J., Bieganowski F.: Mechanizacja ogrodnictwa. Cz. 1. WSiP, Warszawa 2000 • Kowalczuk J., Bieganowski F.: Mechanizacja ogrodnictwa. Cz. 2. WSiP, Warszawa 2000 • Biliński J., Miszczuk M.: Podstawy mechanizacji rolnictwa. WSiP, Warszawa 1996 • Kuczewski J., Majewski Z.: Eksploatacja maszyn rolniczych. WSiP, Warszawa 1998 • Skrobacki A.: Pojazdy rolnicze. WSiP, Warszawa 1998. • Waszkiewicz Cz., Kuczewski J.: Maszyny rolnicze. Cz. 1. WSiP, Warszawa 2000. • Waszkiewicz Cz., KuczewskiJ.: Maszyny rolnicze. Cz. 2. WSiP, Warszawa 2000 • Humanowski Z.: Usuwanie niesprawności i regulacje ciągników. PWRiL, Warszawa 1993 85 IV. 7. Przepisy ruchu drogowego Proponowany podział materiału nauczania dla zasadniczej szkoły zawodowej Lp. Działy programowe Orientacyjna liczba godzin 1. Wiadomości wstępne 3 2. Przepisy o ruchu pojazdów 7 3. Znaki i sygnały drogowe 4 4. Porządek i bezpieczeństwo w ruchu drogowym 3 5. Przedlekarska pomoc ofiarom wypadków drogowych 3 6. Pojazdy 2 7. Kierujący 3 8. Technika kierowania i obsługa pojazdu 5 9. Egzamin na prawo jazdy 2 Do dyspozycji nauczyciela 6 10. Razem 38 Podane w tabeli liczby godzin przeznaczonych na realizację działów tematycznych mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić pewne zmiany w celu dostosowania programu do zmieniających się przepisów Ustawy Prawo o Ruchu Drogowym. 86 Szczegółowe cele kształcenia uczeń w wyniku procesu kształcenia powinien: Treści kształcenia, hasła programowe Wymagania programowe - osiągnięcia edukacyjne ucznia: 1. 2. 3. 1. WIADOMOŚCI WSTĘPNE Określić cele i zadania przepisów o ruchu drogowym Scharakteryzować główne przyczyny wypadków Określić wpływ stanu technicznego pojazdu na wypadki w ruchu drogowym Uzasadnić znaczenie powszechnej znajomości przepisów ruchu drogowego Główne przyczyny wypadków • charakteryzuje wpływ rozwoju motoryzacji na wypadkowość w ruchu drogowym • określa ilość ofiar ludzkich i zakres szkód materialnych ponoszonych podczas wypadków drogowych Wyjaśnić podstawowe określenia: droga, jezdnia, pas ruchu, droga twarda, obszar zabudowany, skrzyżowanie, przejście dla pieszych, pojazd silnikowy, pojazd samochodowy, autobus, motocykl, rower, pojazd specjalny, pojazd uprzywilejowany, ciągnik rolniczy, pojazd wolnobieżny, zespół pojazdów, pojazd członowy, przyczepa, naczepa, przyczepa lekka, masa własna, dopuszczalna ładowność, Podstawowe pojęcia i definicje • rozróżnia podstawowe określenia: droga, jezdnia, pas ruchu, droga twarda, obszar zabudowany, skrzyżowanie, przejście dla pieszych, pojazd silnikowy, pojazd samochodowy, autobus, motocykl, rower, pojazd specjalny, pojazd uprzywilejowany, ciągnik rolniczy, pojazd wolnobieżny, zespół pojazdów, pojazd członowy, przyczepa, naczepa, przyczepa lekka, masa własna, dopuszczalna ładowność, dopuszczalna masa całkowita, rzeczywista masa całkowita, kierujący, kierowca, pieszy, kolumna pieszych, uczestnik ruchu, wymijanie, omijanie, wyprzedzanie, ustąpienie pierwszeństwa, ruch kierowany, niedostateczna widoczność, szczególna ostrożność, autobus szkolny, samochód ciężarowy • rozróżnia rodzaje pojazdów 87 1. 2. 3. dopuszczalna masa całkowita, rzeczywista masa całkowita, kierujący, kierowca, pieszy, kolumna pieszych, uczestnik ruchu, wymijanie, omijanie, wyprzedzanie, ustąpienie pierwszeństwa, ruch kierowany, niedostateczna widoczność, szczególna ostrożność, autobus szkolny, samochód ciężarowy Rozróżnić rodzaje pojazdów Określić obowiązki uczestnika ruchu drogowego Określić uprawnienia inwalidów i kierowców przewożących inwalidów Określić sposoby korzystania z dróg przez osoby piesze w obszarze zabudowanym i poza nim Określić kolejność stosowania się przez uczestnika ruchu norm, znaków, sygnałów i poleceń Określić obowiązki kierującego rowerem, motorowerem, pojazdem zaprzęgowym i jadącego wierzchem 88 Ogólne zasady ruchu drogowego Przepisy o ruchu pieszych • rozróżnia akty prawne normujące zasady ruchu drogowego • wyjaśnia konieczność stosowania przepisów na drogach publicznych • określa podejmowane działania w celu uniknięcia zagrożenia i stosowanie zasady ograniczonego zaufania • określa obowiązki uczestnika ruchu drogowego względem pojazdów uprzywilejowanych i kolumn pojazdów uprzywilejowanych • wyjaśnia zasady ruchu pieszych i ich kolumn • charakteryzuje rodzaje niebezpieczeństw i sposób zachowania się kierującego pojazdem • określa sposoby zachowania się kierującego i innych uczestników drogi wobec poszczególnych sygnałów 1. 2. 3. 2. PRZEPISY O RUCHU POJAZDÓW Określić sposoby korzystania z dróg o dwóch jezdniach oraz z jezdni dwu kierunkowej, o co najmniej czterech pasach ruchu, Scharakteryzować sposoby korzystania z wyznaczonych pasów ruchu Określić, kogo uważa się za włączającego się do ruchu i sposób zachowania się podczas takiego manewru, Określić warunki jazdy w strefie zamieszkania, Określić dozwoloną prędkość dla poszczególnych rodzajów pojazdów na obszarze zabudowanym i poza tym obszarem, na różnych rodzajach dróg, Scharakteryzować proces hamowania Zasady ogólne Włączanie się do ruchu Prędkość i hamowanie • określa sposoby zachowania się na autostradzie i drodze ekspresowej • charakteryzuje sposób zachowania się na obszarze zabudowanym i poza nim, wobec kierujących autobusami komunikacji miejskiej rozpoczynającym jazdę po zatrzymaniu się na oznaczonym przystanku autobusowym lub trolejbusowym • określa prędkość bezpieczną pojazdu w zależności od warunków ruchu, stanu nawierzchni, widoczności, rzeźby terenu, ładunku pojazdu, warunków atmosferycznych i natężenia ruchu • określa sposób wykonania manewru zawracania i miejsca, gdzie zawracanie jest zabronione Scharakteryzować obowiązki kierującego przy zmianie kierunku jazdy lub pasa ruchu Określić sposób zmiany kierunku jazdy lub pasa ruchu oraz miejsce na jezdni przed skręceniem i po skręceniu Zmiana kierunku jazdy lub pasa ruchu • charakteryzuje sposób sygnalizowania zmiany kierunku jazdy lub pasa ruchu • charakteryzuje sposób zmiany kierunku jazdy lub pasa ruchu oraz miejsce na jezdni przed skręceniem i po skręceniu 89 1. 90 2. 3. Scharakteryzować sposób wykonania manewrów mijania, omijania, cofania oraz obowiązki kierującego podczas wykonywania tych manewrów Omówić zakazy dotyczące cofania Określić warunki umożliwiające holowanie Określić obowiązki kierującego pojazdu wyprzedzanego i wyprzedzającego oraz sposób wykonania tego manewru, scharakteryzować niebezpieczeństwa podczas manewru Określić sposób wykonania manewru zawracania i miejsce gdzie zawracanie jest zabronione Wymijanie, omijanie, cofanie i wyprzedzanie Holowanie • omawia manewry wymijania, omijania i cofania • określa obowiązki kierującego podczas wyprzedzania oraz sposób wykonania tego manewru • charakteryzuje niebezpieczeństwa podczas wykonywaniu manewru wyprzedzania • omawia zasady wyprzedzania na przejściach dla pieszych, zasady omijania pojazdów, które się zatrzymały przed tymi przejściami • określa zachowanie się kierowcy podczas holowania, zawracania • przygotowuje pojazd do holowania • oznacza pojazd holowany Charakteryzować zasady zachowania się kierującego w razie przechodzenia przez jezdnię osoby upośledzonej używającej specjalnego oznaczenia lub osoby o widocznej niesprawności ruchowej Przecinanie się kierunków ruchu • określa zasady ruchy w strefie zamieszkania • określa warunki korzystania z drogi przez dzieci do lat 7 oraz osób niewidomych • określa zasady pierwszeństwa przy przejeżdżaniu przez chodnik oraz jeździe na placach (ulicach), na których, ze względu na brak wyodrębnienia jezdni i chodników, ruch pieszych i pojazdów odbywa się na tej samej powierzchni • wyjaśnia zasadę szczególnej ostrożności na przejeździe tramwajowym, kolejowym • charakteryzuje przejazd przez skrzyżowanie o ruchu okrężnym w lewo, prawo i prosto 1. 2. 3. Określać główne zasady pierwszeństwa przejazdu na skrzyżowaniu dróg i wyjątki od tych zasad, charakteryzować zasady ustępowania pierwszeństwa przejazdu na różnego rodzaju skrzyżowaniach, w różnych warunkach ruchu Określać zachowanie się kierowcy podczas przejeżdżania przez tory 3. ZNAKI I SYGNAŁY DROGOWE Określić kształt znaków i ich znaczenie Określić odległość ustawienia Określić zasięg obowiązywania Przepisy ogólne Znaki ostrzegawcze • określa sposób oznakowania pojazdu do nauki jazdy • wyjaśnia przepisy ogólne dotyczące znaków drogowych • określa podział znaków i sygnałów drogowych • określa kształt znaków ostrzegawczych ich znaczenie, odległość ustawienia Określić kształt znaków i ich znaczenie Określić odległość ustawienia Określić zasięg obowiązywania Określić znaczenie symboli i znaków Znaki zakazu Znaki nakazu • określa kształt, miejsce obowiązywania i znaczenie znaków zakazu • określa kształt znaków nakazu ich, znaczenie i miejsce obowiązywania Określić kształt i znaczenie znaków: informacyjnych, kierunku, miejscowości, uzupełniających Znaki informacyjne, kierunku, miejscowości, uzupełniające Znaki poziome • określa kształt i znaczenie znaków informacyjnych • określa kształt znaków kierunku i miejscowości oraz znaków uzupełniających • omawia znaki poziome 91 1. 2. 3. Określić znaczenie symboli i kolorów w sygnalizatorach Scharakteryzować rodzaje sygnalizatorów Scharakteryzować ich zastosowanie Zademonstrować pozycje kierującego ruchem na skrzyżowaniu Rozróżnić sygnały świetlne i dźwiękowe nadawane przez urządzenia umieszczone przy drodze Sygnały świetlne i dźwiękowe Sygnały nadawane przez osoby kierujące ruchem • określa znaczenie kolorów w sygnalizatorach świetlnych • charakteryzuje rodzaje sygnalizatorów i sposobów zachowania się użytkowników dróg wobec poszczególnych sygnałów • określa znaczenie sygnałów nadawanych przez osoby kierujące ruchem • charakteryzuje znaczenie sygnałów dźwiękowych 4. PORZĄDEK I BEZPIECZEŃSTWO W RUCHU DROGOWYM 92 Zinterpretować przepisy porządkowe Wyjaśnić zasady i obowiązek sygnalizowania postoju Zatrzymywanie i postój • określa jakie dokumenty musi posiadać kierujący pojazdem • określa gdzie dozwolone jest zatrzymanie i postój pojazdu i sposoby ustawiania pojazdu • określa miejsce postoju pojazdu poza obszarem zabudowanym • określać gdzie i kiedy zabrania się kierującemu zatrzymania pojazdu i postoju Określić jakich świateł obowiązany jest używać kierujący pojazdem na obszarze zabudowanym i poza nim oraz w jaki sposób z nich korzystać Określić, z jakich ułatwień w ruchu może korzystać pojazd uprzywilejowanym Światła zewnętrzne Pojazdy uprzywilejowane • określa jakich świateł obowiązany jest używać kierujący pojazdem na obszarze zabudowanym i poza nim oraz w jaki sposób z nich korzystać • określa z jakich ułatwień w ruchu może korzystać kierujący pojazdem uprzywilejowanym 1. 2. 3. Scharakteryzować zmiany, jakie zachodzą w stanie fizycznym i psychicznym u kierującego pojazdem po użyciu alkoholu lub innego podobnie działającego środka Alkohol a bezpieczeństwo w ruchu drogowym • charakteryzuje, jakie zmiany zachodzą w stanie fizycznym i psychicznym u kierującego pojazdem po użyciu alkoholu lub innego podobnie działającego środka • interpretuje zakazy kierowania pojazdem w stanie po spożyciu alkoholu i w stanie nietrzeźwości 5. PRZEDLEKARSKA POMOC OFIAROM WYPADKÓW DROGOWYCH Rozróżnić kolizję drogową od wypadku Wskazać sposoby zabezpieczenia miejsca wypadku Określić sposoby ratowania nieprzytomnych Określić sposoby prowadzenia reanimacji Zabezpieczenia miejsca wypadku Reanimacja Ratowanie poszkodowanych • charakteryzuje obowiązki kierującego w przypadku uczestniczenia w kolizji drogowej • charakteryzuje obowiązki kierującego w przypadku uczestniczenia w wypadku drogowym • określa zasady postępowania z osobami nieprzytomnymi i sposoby reanimacji Określić sposoby powstrzymania krwotoków i opatrywania ran Wskazać sposoby unieruchamiania miejsc złamań Krwotoki i rany Złamania • stosuje sposoby powstrzymania krwotoków i opatrywania ran • stosuje sposoby unieruchomiania złamań Określić postępowanie z osobami oparzonymi, objawami zatruć, wstrząsu Oparzenia i zatrucia Wstrząs • charakteryzuje postępowanie z osobami oparzonymi, objawami zatruć, wstrząsu 6. POJAZDY Scharakteryzować dopuszczalne wymiary i masy pojazdów Warunki techniczne pojazdów • charakteryzuje warunki techniczne pojazdów samochodowych i przyczep • określa obowiązkowe wyposażenie pojazdu • określa dopuszczalne wymiary i masy pojazdów • określa warunki techniczne dla świateł i hamulców, pojazdów samochodowych i przyczep 93 1. 2. 3. Określić obowiązki właściciela pojazdu Wyjaśnić postępowanie podczas wycofania pojazdu z ruchu Rejestracja i ewidencja pojazdów • określa rodzaje pojazdów podlegające rejestracji, określać dokumenty potwierdzające zarejestrowanie lub zgłoszenie do ewidencji oraz terminy, w jakich należy to robić • określa warunki wycofania pojazdu z ruch Scharakteryzować cel i zakres badań technicznych pojazdów Scharakteryzować zadania stacji kontroli pojazdów Ustalić terminy badań technicznych Badania techniczne pojazdów • określa warunki techniczne dla świateł i hamulców pojazdów • określa terminy badań technicznych • określa zakres badań technicznych pojazdów Określić obowiązkowe wyposażenie pojazdu Scharakteryzować warunki techniczne dla świateł i hamulców pojazdów samochodowych i przyczep 7. KIERUJĄCY Określić wymagania do kierowania pojazdami oraz kategorie praw jazdy i ich uprawnienia Określić, które osoby podlegają badaniom sprawności fizycznej i psychicznej oraz czasookresy wykonywania tych badań 94 Kategorie i zakresy uprawnień • określa wymagania od kierowania pojazdami oraz kategorie praw jazd i ich uprawnienia • określa, jakie osoby podlegają badaniom sprawności fizycznej i psychicznej oraz czasokresy tych badań • określa, w jakich przypadkach kierujący może być poddany sprawdzaniu kwalifikacji do kierowania pojazdami 1. 2. 3. Scharakteryzować procedurę otrzymywania prawa jazdy Scharakteryzować uprawnienia do kierowania pojazdami za granicą Wydawania dokumentu prawa jazdy • omawia organy wydające prawa jazdy i terminy zgłaszania zmiany miejsca zamieszkania lub zgubienia prawa jazdy Scharakteryzować przypadki zatrzymania prawa jazdy przez policję i postanowienia o zatrzymaniu prawa jazdy Scharakteryzować postępowanie kierowcy podczas kontroli ruchu drogowego Określić uprawnienia policji w zakresie kontroli ruchu drogowego oraz organizację i zasady wykonywania tej kontroli Zatrzymywanie, cofanie i przywracanie uprawnień Kontrola ruchu drogowego • charakteryzuje przypadki zatrzymania prawa jazdy przez policje i postanowienia o zatrzymaniu prawa jazdy • określa warunki zwrotu zatrzymanego prawa jazdy i warunki cofnięcia prawa jazdy • określa jakim badaniom podlegają kierujący uczestniczący w wypadku drogowym lub będący pod wpływem alkoholu • określa uprawnienia policji w zakresie kontroli ruchu drogowego oraz sposób zachowania się kierującego 8. TECHNIKA KIEROWANIA I OBSŁUGA POJAZDU Określić przeznaczenie przyrządów kontrolno -pomiarowych oraz do sterowania pojazdem Scharakteryzować czynności kierującego przed rozpoczęciem jazdy Określić czynności kierującego pojazdem przed i po uruchomieniu pojazdu Czynności kontrolnoobsługowe Czynności przed rozpoczęciem jazdy • określa przeznaczenie przyrządów kontrolno pomiarowych oraz do sterowania pojazdem • charakteryzuje czynności kierującego przed rozpoczęciem jazdy • określa czynności kierującego pojazdem przed i po uruchomieniu pojazdu 95 1. 96 2. 3. Scharakteryzować ruszanie z miejsca na drodze płaskiej i wzniesieniu Wyjaśnić zasady przełączanie biegów Wyjaśnić zasady jazda po drodze płaskiej spadku i wzniesieniu Wyjaśnić sposoby hamowania i elementy składowe drogi hamowania Wyjaśnić czynności podczas zatrzymywania i postoju pojazdu Technika jazdy • charakteryzuje wpływ sprawności technicznej pojazdu na bezpieczeństwo w ruchu drogowym • wyjaśnia czynności kierującego przy ruszaniu z miejsca pojazdem silnikowym, na drodze płaskiej i wzniesieniu oraz zasady przełączania biegów i wykonywania podstawowych manewrów • określa, gdzie i kiedy zabrania się kierującemu zatrzymywania pojazdu i urządzania postoju, • określa, jakie pojazdy, w jaki sposób mogą się zatrzymywać i urządzać postój na chodniku Scharakteryzować jazdę w różnych warunkach atmosferycznych Wyjaśnić sposoby pokonywania miejsc śliskich na drodze Charakteryzować sposób oznakowania pojazdów przewożących materiały niebezpieczne oraz obowiązki kierujących pojazdami przejeżdżającymi obok tych pojazdów Określać sposób oznakowania pojazdów przeznaczonych do przewozu dzieci do szkół i przedszkoli Scharakteryzować czynności kierującego podczas jazdy z przyczepą i ładunkiem Jazda w szczególnych warunkach drogowych • określa czynności kierującego pojazdem podczas jazdy w czasie mgły, ulewy lub śnieżycy, upałów • charakteryzuje czynności kierującego pojazdem podczas jazdy w terenie grząskim i przy pokonywaniu miejsc śliskich • wyjaśnia sposób oznakowania pojazdów wykonujących czynności na drodze oraz pojazdów pomocy drogowej • charakteryzuje obowiązki kierującego pojazdem w zorganizowanej kolumnie oraz obowiązki innych kierujących wobec zorganizowanych kolumn • określa sposób oznakowania pojazdów przeznaczonych do przewozu dzieci • charakteryzuje czynności kierującego podczas łączenia przyczepy z pojazdami silnikowymi • określa technikę jazdy z przyczepą i ładunkiem 1. 2. 3. Określić technikę jazdy z przyczepą i ładunkiem Scharakteryzować podstawowe czynności obsługowe układu smarowania, chłodzenia silnika, akumulatora, obwodów oświetlenia, ogumienia, przygotować miejsce pracy kierowcy (wyregulować fotel, kierownicę, lusterka) Obsługa pojazdu • określa podstawowe czynności obsługowe układu smarowania, chłodzenia silnika, akumulatora, obwodów oświetlenia, ogumienia 9. EGZAMIN NA PRAWO JAZDY Określić wymagania egzaminacyjne Wyjaśnić zasady przeprowadzania egzaminu teoretycznego i praktycznego na prawo jazdy Scharakteryzować wymagane dokumenty Rozwiązać z zastosowaniem komputera testy egzaminacyjne Zasady przeprowadzania egzaminu państwowego • rozwiązuje testy egzaminacyjne z zastosowaniem komputera • oznacza punkty charakterystyczne poszczególnych czynności przy wykonywaniu manewrów Uwagi o realizacji materiału nauczania Przedmiot „Przepisy ruch drogowego” obejmuje zakres wiedzy wynikający z Ustawy Prawo o ruchu drogowym i innych rozporządzeń. Dotyczy on porządku na drogach publicznych. Dobór treści nauczania wynika z konieczności opanowania przez uczniów niezbędnej wiedzy umożliwiającej bezpieczne korzystanie i uczestniczenie w ruchu na drogach publicznych. Proces kształcenia w tym przedmiocie powinien przygotować uczniów do pozytywnego zdania egzaminu na określoną kategorię prawa jazdy. 97 Dziewięć działów programowych zawiera cały zakres wymaganego szkolenia dla kandydatów na kierowców dla kat. A, B i T. Przedmiot ten stanowi podbudowę do indywidualnych zajęć – szkolenia praktycznego kandydatów na kierowców. Powinien zostać zakończony przed rozpoczęciem zajęć praktycznych w tym zakresie. Należy ukształtować u uczniów przekonanie, że na bezpieczeństwo w ruchu drogowym ma wpływ wiele czynników, które nie zawsze są łatwe do przewidzenia (np. reakcje innych kierowców), dlatego należy stosować zasadę ograniczonego zaufania. Bardzo ważna jest popularyzacja udzielania pomocy przedlekarskiej ofiarom wypadków drogowych. Podczas realizacji programu należy uwzględnić eksponowanie stanu technicznego pojazdów mechanicznych na poziom bezpieczeństwa własnego i innych użytkowników dróg. Zajęcia dydaktyczne powinny być prowadzone w specjalistycznej pracowni przedmiotowej przepisów ruchu drogowego wyposażonej w tablice poglądowe znaków i sytuacji drogowych. Podstawowy zestaw środków dydaktycznych stanowiących wyposażenie pracowni powinien zawierać: – środki techniczne: telewizor, magnetowid, radio, rzutnik pisma, rzutnik przezroczy, zestaw komputerowy, kserokopiarkę; – materiały dydaktyczne: filmy, przezrocza, foliogramy, fazogramy, programy komputerowe do nauki i egzaminowania; – tekstowe źródła informacji, takie jak: podręczniki, książki pomocnicze, czasopisma zawodowe, ustawy i rozporządzenia. Należy preferować aktywizujące metody nauczania, dostosowując je do poziomu intelektualnego uczniów. Wskazane jest stosowanie różnorodnych pomocy dydaktycznych. Uczniowie powinni korzystać z różnych źródeł informacji, takich jak: internet, czasopisma zawodowe, Kodeks Drogowy. Godziny do dyspozycji nauczyciela należy wykorzystać na doskonalenie umiejętności rozwiązywania zadań testowym z zastosowaniem komputera – jak w warunkach rzeczywistego egzaminu. Uwagi szczegółowe Wiadomości wstępne Uczniowie powinni poznać klasyfikację pojazdów, podstawowe pojęcia dotyczące środowiska pracy kierowcy – pojazdu, sytuacji drogowych, drogi, urządzeń technicznych, infrastruktury drogowej. Należy wyeksponować wpływ przestrzegania podstawowych zasad ruchu drogowego przez wszystkich uczestników na poziom bezpieczeństwa. Przepisy o ruchu pojazdów Podczas zajęć należy wyeksponować umiejętność posługiwania się terminologią dotyczącą ruch drogowego i charakteryzowania zasad bezpiecznego wykonywa98 nia na drodze podstawowych manewrów. Uczniowie powinni opanować umiejętność interpretowania zapisów w źródłowych aktach prawnych. Znaki i sygnały drogowe Podczas zajęć należy wyeksponować wpływ interpretacji znaczenia znaków drogowych na porządek i bezpieczeństwo w ruchu drogowym. Uczniowie powinni opanować zasady umieszczania, zakres obowiązywania i odwoływania wszystkich znaków i sygnałów drogowych. Porządek i bezpieczeństwo w ruchu drogowym W trakcie kształcenia należy zwrócić uwagę na kształtowanie poczucia odpowiedzialności za własne zachowanie jako użytkownika drogi, nie narażanie innych na szkody i straty. Uczniowie powinni opanować zasady bezpiecznego wykonywania manewrów na drodze, a także ich sygnalizowania. Przedlekarska pomoc ofiarom wypadków drogowych Podczas zajęć dydaktycznych uczniowie powinni opanować umiejętność identyfikowania zagrożeń dla życia ofiar wypadków i podejmowania działań ratujących życie. Uczniowie powinni opanować umiejętność prognozowania dodatkowych skutków kolizji i wypadków w zależności od stwierdzonych uszkodzeń pojazdów (np. pożar pojazdu). Należy również zwrócić uwagę na konieczność opanowania umiejętności wezwania pomocy, a w szczególności: lokalizacji miejsca zdarzenia, zakresu zniszczeń, szkód, liczby osób poszkodowanych. Pojazdy W trakcie kształcenia należy zwrócić uwagę na określanie warunków technicznych stawianych pojazdom uczestniczącym w ruchu drogowym, podczas korzystania z dróg publicznych. Uczniowie powinni opanować zasady rejestracji pojazdów mechanicznych, obowiązki właściciela i użytkownika pojazdu. Kierujący Ze względu na konieczność uzyskania przez uczniów uprawnień do kierowania pojazdami, dział ten jest ważny, ponieważ zawiera wiadomości dotyczące wydawania dokumentów, organów do tego uprawnionych, nanoszenia w nich zmian. Uczniowie powinni opanować zasady przeprowadzania kontroli w ruchu drogowym, tryb cofania prawa jazdy, system kar za wykroczenia i przestępstwa drogowe. Technika kierowania i obsługa pojazdu W trakcie kształcenia należy zwrócić uwagę na określanie zasad poruszania się pojazdem w szczególnych warunkach drogowych, terenowych oraz podczas prze99 jeżdżania w różnych sytuacjach drogowych (roboty drogowe, kolumny, korki drogowe). Należy również zwrócić uwagę na konieczność wykonywania okresowych przeglądów technicznych. Ważnym elementem jest opanowanie przez uczniów zasad bezpiecznego łączenia pojazdu z przyczepą oraz poruszania się po drogach zestawem pojazdów drogowych. Egzamin na prawo jazdy Podczas zajęć dydaktycznych należy zwrócić uwagę na ćwiczenie technik rozwiązywania zadań testowych z zastosowaniem komputera. Uczniowie powinni opanować przebieg części teoretycznej i praktycznej egzaminu, poznać wymagane dokumenty i procedury. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno dostarczyć informacji dotyczących zakresu i stopnia opanowania umiejętności określonych w programie nauczania. Powinno odbywać się systematycznie podczas realizacji programu, na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. Kryteria oceniania powinny dotyczyć poziomu oraz zakresu opanowania przez uczniów wiadomości i umiejętności wynikających ze szczegółowych celów kształcenia. Na podstawie analizy i hierarchizacji tych celów, nauczyciel powinien opracować wymagania edukacyjne na poszczególne stopnie szkolne. Diagnoza osiągnięć edukacyjnych powinna być prowadzona na bieżąco. Planując metody i formy sprawdzania wiedzy należy uwzględnić ich różnorodność. W sprawdzianach pisemnych powinny się znaleźć różne typy zadań zarówno otwartych, jak i zamkniętych. Wskazane jest ocenianie prezentacji, ćwiczeń praktycznych, projektów, prac okresowych. Do wszystkich proponowanych form oceniania konieczne jest opracowanie kryteriów. Podczas realizacji programu nauczania, osiągnięcia uczniów proponuje się sprawdzać za pomocą: – ustnych i pisemnych sprawdzianów wiadomości i umiejętności, – testów osiągnięć szkolnych, – sprawdzianów wykonywanych podczas zajęć, – obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania ćwiczeń. Wskazany jest dwustopniowy pomiar osiągnięć uczniów – z zastosowaniem cząstkowego testu osiągnięć dla każdego wyodrębnionego celu kształcenia i całościowego testu osiągnięć na zakończenie realizacji programu działu. 100 W końcowej ocenie osiągnięć uczniów, po zakończeniu realizacji programu nauczania przedmiotu, należy uwzględnić wyniki wszystkich metod sprawdzania zastosowanych przez nauczyciela. W procesie oceniania należy także uwzględnić aktywność ucznia na zajęciach i umiejętność rozwiązywania zadań testowych z zastosowaniem komputera. Wymaganiom tym, w planach nauczycielskich, należy przypisać odpowiedni poziom ze skali ocen szkolnych umieszczonych w Wewnątrzszkolnym Systemie Oceniania. Na podstawie tak opracowanych wymagań programowych można konstruować narzędzia mierzenia jakości pracy w dziale programowym. Wszystkie zastosowane metody i techniki oceniania powinny bezpośrednio wynikać z założonych wymagań programowych, a wnioskowanie powinno odnosić się do znanych uczniowi kryteriów oceniania poszczególnych form. Środki dydaktyczne Zajęcia dydaktyczne powinny być prowadzone w dobrze wyposażonej specjalistycznej pracowni przepisów ruch drogowego, wyposażonej w tablice poglądowe znaków i sytuacji drogowych. Podstawowy zestaw środków dydaktycznych stanowiących wyposażenie pracowni powinien zawierać: – środki techniczne: telewizor, magnetowid, radio, rzutnik pisma, rzutnik przezroczy, zestaw komputerowy z rzutnikiem multimedialnym, kopiarkę; – materiały dydaktyczne: filmy, przezrocza, foliogramy, fazogramy, programy komputerowe; – tekstowe źródła informacji, takie jak: podręczniki, książki pomocnicze, czasopisma zawodowe, ustawy i rozporządzenia. Literatura • • • • • • • Czasopisma zawodowe Kodeks Drogowy Podręczniki dla uczestników kursów dla kandydatów dla kierowców Programy komputerowe z przepisami ruchu drogowego Rozporządzenia dotyczące przepisów ruchu drogowego Ustawa Prawo o ruchu drogowym Zasoby internetowe Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 101 IV. 8. Zajęcia praktyczne Proponowany podział materiału nauczania dla czteroletniego technikum Wymiar godzin I semestr II semestr KLASA I 4 Przygotowanie i planowanie produkcji ogrodniczej Podstawy mechanizacji Przygotowanie i planowanie produkcji ogrodniczej Podstawy mechanizacji KLASA II 4 Mechanizacja ogrodnictwa Warzywnictwo Sadownictwo i szkółkarstwo Rośliny ozdobne Mechanizacja ogrodnictwa Warzywnictwo Sadownictwo i szkółkarstwo Rośliny ozdobne KLASA III 5 Warzywnictwo Sadownictwo i szkółkarstwo Rośliny ozdobne Warzywnictwo Sadownictwo i szkółkarstwo Rośliny ozdobne KLASA IV 4 Warzywnictwo Sadownictwo i szkółkarstwo Rośliny ozdobne X UWAGA: proponuje się utrzymać nazwę nowego przedmiotu – „przygotowanie i planowanie produkcji ogrodniczej”, zamiast dotychczas obowiązującego – „podstawy ogrodnictwa” również podczas realizacji zajęć praktycznych. Treści z przechowywania roślin ogrodniczych realizowane są w ramach przedmiotów: sadownictwo i szkółkarstwo, warzywnictwo, rośliny ozdobne Praktyka zawodowa – 8 tygodni (4 tygodnie w klasie II i 4 tygodnie w klasie III) 102 Szczegółowe cele kształcenia – w wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć: Tematyka zajęć / ćwiczeń 1. 2. PRZYGOTOWANIE I PLANOWANIE PRODUKCJI OGRODNICZEJ – wykonać pomiary podstawowych czynników meteorologicznych – omówić wyposażenie klatki meteorologicznej – wymienić gatunki roślin ogrodniczych o różnych wymaganiach co do temperatury – dobrać sposoby zabezpieczania roślin ogrodniczych przed wpływem niekorzystnych warunków – opisać odkrywkę glebową – określić na podstawie odkrywki typ gleby, jej skład i właściwości – pobrać i przygotować do wysłania próbki gleby i podłoża, liści – oznaczyć odczyn gleby za pomocą pehametru – określić warunki glebowe w gospodarstwie – dobrać gatunki roślin ogrodniczych do warunków glebowych – dobrać maszyny i narzędzia do uprawy gleb – określić terminy uprawy roli – wykonać zabiegi doprawiające rolę – rozpoznać podstawowe nawozy ogrodnicze – dobrać terminy stosowania nawozów ogrodniczych – przeliczyć dawkę czystego składnika na masę nawozu i odwrotnie – dobrać maszyny i narzędzia do nawożenia – obliczyć dawkę nawozów organicznych do założenia danej uprawy na podanej powierzchni – ocenić przydatność podłoży do produkcji roślin ogrodniczych – rozpoznać materiał rozmnożeniowy roślin ogrodniczych – dobrać sposób rozmnażania do gatunku roślin ogrodniczych – dobrać i oceniać sposoby produkcji rozsady – rozpoznać chwasty najczęściej występujące w uprawach ogrodniczych – wycieczka do Stacji Meteorologicznej – badania terenowe gleb – wymagania roślin ogrodniczych co do gleby – ćwiczenia (z uwzględnieniem doboru prac i narzędzi do uprawy gleby przy danym gatunku) – wmagania roślin ogrodniczych co do temperatury – ćwiczenia (z uwzględnieniem doboru sposobów zabezpieczania roślin przed niekorzystnym wpływem temperatury) – nawozy stosowane w ogrodnictwie – nawożenie roślin ogrodniczych – ćwiczenia (z uwzględnieniem rozpoznawania nawozów, przeliczania dawki czystego składnika na masę nawozu i odwrotnie, doboru terminów, przepisów bhp) – podłoża i ziemie stosowane w ogrodnictwie – przygotowanie podłoża do produkcji rozsady, siewu, dla roślin doniczkowych – ćwiczenia – rozmnażanie roślin ogrodniczych – rozpoznawanie części roślin ogrodniczych do rozmnażania wegetatywnego – ćwiczenia – rozpoznawanie nasion roślin ogrodniczych – ćwiczenia – przygotowanie nasion niektórych gatunków roślin ogrodniczych do siewu, dobór terminów i sposobów siewu – ćwiczenia – obliczanie ilości materiału siewnego i rozmnożeniowego do założenia danej uprawy na danej powierzchni – ćwiczenia (z uwzględnieniem rozplanowania nasadzeń na jednostce powierzchni, rozstawy) – zabiegi pielęgnacyjne podczas produkcji rozsad roślin ogrodniczych – produkcja rozsady roślin ogrodniczych – ćwiczenia – chwasty w uprawach ogrodniczych, rozpoznawanie i dobór sposobów ograniczania ich występowania – ćwiczenia 103 1. 2. – określić szkodliwość występowania chwastów w uprawie – zaplanować prace i zabiegi pielęgnacyjne w danej uprawie roślin ogrodniczych – opracować projekt organizacji i realizacji prac przy zakładaniu i planowaniu danej uprawy roślin ogrodniczych – rozpoznać najgroźniejsze choroby i szkodniki roślin ogrodniczych – zaplanować ochronę przykładowego gatunku – zanalizować dobór pestycydów – skorzystać z programów ochrony – przestrzegać zasad bhp podczas wykonywania różnych prac w gospodarstwie – zanalizować opłacalność wykonywania różnych prac w uprawie roślin ogrodniczych – zaplanować uprawę przykładowej rośliny ogrodniczej w przykładowych warunkach produkcyjnych – planowanie zabiegów pielęgnacyjnych w danej uprawie roślin ogrodniczych, w warunkach produkcyjnych przykładowego gospodarstwa – ćwiczenia; (ze szczególnym uwzględnieniem kalendarza prac, doboru terminów, narzędzi, zapotrzebowania na siłę roboczą, przepisów bhp) – planowanie ochrony roślin ogrodniczych – rozpoznawanie chorób i szkodników roślin ogrodniczych, dobór metod – ćwiczenia – opracowanie projektu realizacji ochrony wybranego gatunku rośliny ogrodniczej – ćwiczenia SADOWNICTWO I SZKÓŁKARSTWO – odróżnić zrazy, sadzonki, podkładki – określić zasady przygotowania drzewek i krzewów do sprzedaży – określić zasady przygotowania terenu i gleby pod szkółkę – zaplanować wszystkie zabiegi w poszczególnych latach prowadzenia szkółki – dobrać terminy i narzędzia do poszczególnych prac w szkółce – pobrać i przygotować zrazy do szczepienia – wykonać podstawowe prace w szkółce – określić zasady planowania i eksploatacji mateczników roślin jagodowych – rozpoznać gatunki roślin sadowniczych i ich pędy w stanie bezlistnym – wytyczyć kwatery i miejsca pod drzewka – obliczyć ilość materiału nasadzeniowego – wykonać podstawowe prace pielęgnacyjne w sadzie, na plantacji truskawek, krzewów owocowych – zaplanować prace pielęgnacyjne w sadzie i na plantacjach roślin sadowniczych – dobrać sposoby cięcia i formowania – rozpoznać podstawowe choroby i szkodniki 104 – produkcja szkółkarska roślin sadowniczych (z uwzględnieniem zasad przygotowania terenu i gleby pod szkółkę) – zasady przygotowania drzewek i krzewów do sprzedaży – przygotowanie nasion do siewu – ćwiczenia – przygotowanie zrazów do szczepienia – ćwiczenia – podstawowe prace pielęgnacyjne w sadzie (z uwzględnieniem sposobu cięcia i formowania gatunków roślin sadowniczych – opracowanie projektu realizacji prac podczas zakładania szkółki, matecznika – ćwiczenia (ze szczególnym uwzględnieniem kalendarza prac, doboru środków produkcji, zapotrzebowania na siłę roboczą, przepisów bhp) – kwalifikacja szkółek i mateczników – rozpoznawanie gatunków roślin sadowniczych, pędów w stanie bezlistnym – ćwiczenia – nawożenie roślin sadowniczych – ochrona roślin sadowniczych (z uwzględnieniem IPO) 1. 2. – określić zasady i terminy zbioru roślin sadowniczych – określić stan plantacji roślin sadowniczych i zasady lustracji zależnie od pory roku – określić zasady IPO (Integrowanej Produkcji Ogrodniczej) – określić zasady przechowywania owoców roślin sadowniczych – rozpoznać choroby przechowalnicze – określić zasady organizacji i techniki zbioru roślin sadowniczych – określić zasady przygotowania owoców do transportu i przechowywania – określić stan dojrzałości zbiorczej – skorzystać z norm jakościowych – określić wydajność pracy – rozpoznawanie chorób i szkodników roślin sadowniczych – ćwiczenia – ocena stanu plantacji roślin sadowniczych – ćwiczenia – opracowanie projektu realizacji prac przy zakładaniu sadu, plantacji jagodników – ćwiczenia (ze szczególnym uwzględnieniem kalendarza prac, doboru środków produkcji, zapotrzebowania na siłę roboczą, przepisów bhp) – planowanie integrowanej uprawy roślin sadowniczych – ćwiczenia – przechowywanie owoców roślin sadowniczych – kalendarz zbioru owoców roślin sadowniczych – ćwiczenia – organizacja i technika zbioru owoców – ćwiczenia (ze szczególnym uwzględnieniem terminów, doboru środków produkcji, zapotrzebowania na siłę roboczą, przepisów bhp) WARZYWNICTWO – rozpoznać gatunki i grupy użytkowe warzyw – rozpoznać nasiona warzyw – rozpoznać gatunki warzyw w fazie siewek i rozsady – określić przydatność gatunków warzyw do różnych sposobów użytkowania – dobrać sposoby i terminy uprawy warzyw do gatunku i przeznaczenia uprawy – dobrać środki produkcji i zabiegi pielęgnacyjne do przygotowania i prowadzenia uprawy warzyw – dobrać prace i środki produkcji do likwidacji uprawy – określić zasady modyfikowania warunków uprawowych – obliczyć ilość materiału nasadzeniowego – wykonać podstawowe prace w uprawie warzyw – określić zasady organizacji i techniki zbioru i przechowywania warzyw – określić stan dojrzałości zbiorczej – skorzystać z norm jakościowych – określić wydajność pracy – dobrać sposoby przyspieszania uprawy roślin warzywniczych – klasyfikacja grup użytkowych – ćwiczenia (ze szczególnym uwzględnieniem rozpoznawania gatunków i nasion, nazywania i rozpoznawania części jadalnych, nazywania i rozpoznawania owoców w warzywnictwie) – wymagania roślin warzywnych – ćwiczenia – zabiegi pielęgnacyjne w warzywnictwie (z uwzględnieniem sposobów wykonywania podstawowych prac w uprawie warzyw) – opracowanie projektu realizacji prac przy przygotowaniu i zakładaniu danej uprawy – ćwiczenia (ze szczególnym uwzględnieniem ilości materiału nasadzeniowego, rozstawy, doboru gleby, terminów, środków produkcji) – opracowanie kalendarza (harmonogramu) prac w danej uprawie warzyw – ćwiczenia (ze szczególnym uwzględnieniem terminów, doboru prac do gatunku, doboru środków produkcji, zapotrzebowania na siłę roboczą) – przydatność osłon w warzywnictwie 105 1. 2. – zaplanować właściwe wykorzystanie osłon – zaplanować uprawę warzyw w przykładowych warunkach produkcyjnych – rozpoznać najgroźniejsze choroby i szkodniki – przeanalizować program ochrony warzyw – zaplanować ochronę przykładowego gatunku warzywa – określić zasady zakładania i przygotowania uprawy warzyw – określić zasady zakładania uprawy integrowanej – określić zasady przygotowania pomieszczeń do uprawy warzyw – określić zasady przechowywania warzyw – zaplanować zakładanie i prowadzenie ogrodu przydomowego z uwzględnieniem różnych gatunków roślin ogrodniczych – przygotować, założyć i zlikwidować uprawę warzyw – racjonalne wykorzystanie osłon – ćwiczenia (ze szczególnym uwzględnieniem doboru osłony, terminu do gatunku, przedplonu, poplonu) – planowanie i modyfikowanie warunków uprawy i ochrony warzyw – ćwiczenia – planowanie integrowanej uprawy warzyw – ćwiczenia – likwidacja uprawy roślin warzywniczych – ćwiczenia – nawożenie roślin ogrodniczych – ćwiczenia – rozpoznawanie podstawowych chorób i szkodników – ćwiczenia (z uwzględnieniem doboru metod zwalczania) – organizacja i technika zbioru warzyw – ćwiczenia (ze szczególnym uwzględnieniem doboru sposobów, terminów, maszyn i narzędzi do gatunku, przepisów bhp, określenia dojrzałości zbiorczej, korzystania z norm jakościowych) ROŚLINY OZDOBNE – rozpoznać gatunki i rodzaje roślin ozdobnych – rozpoznać materiał rozmnożeniowy generatywny i wegetatywny roślin ozdobnych – określić zasady pielęgnowania roślin ozdobnych po wysadzeniu do gruntu – wykonać podstawowe zabiegi pielęgnacyjne w uprawie roślin ozdobnych – określić zasady przygotowywania pomieszczeń do zimowania bylin – określić zasady przygotowania roślin ozdobnych do zimowania i dobierać sposoby zabezpieczania do gatunku – dobierać rośliny do różnych typów kwietników – obliczyć ilość materiału nasadzeniowego do wykonania projektu – wysadzić rośliny ozdobne wg projektu – oceniać kondycję i zdrowotność roślin – ustalać terminy zbioru kwiatów ciętych – pielęgnować rośliny doniczkowe – dobierać gatunki do tworzenia kompozycji z roślin doniczkowych – dobierać zabiegi pielęgnacyjne do gatunków uprawianych na kwiat cięty 106 – klasyfikacja roślin ozdobnych – rozmnażanie roślin ozdobnych – ćwiczenia (ze szczególnym uwzględnieniem rozpoznawania materiału siewnego i wegetatywnego, doboru sposobów rozmnażania do gatunku, doboru terminów rozmnażania) – projektowanie kwietników sezonowych – ćwiczenia – rozpoznawanie roślin ozdobnych – ćwiczenia – rozpoznawanie najgroźniejszych chorób i szkodników roślin ozdobnych – ćwiczenia (z uwzględnieniem oceny kondycji roślin i stanu przezimowania) – projektowanie ogrodu przydomowego (różne typy, różne przeznaczenia) – ćwiczenia – prace pielęgnacyjne w uprawie roślin doniczkowych – ćwiczenia – rozpoznawanie roślin doniczkowych – ćwiczenia – cięcie i formowanie drzew i krzewów ozdobnych – ćwiczenia – uprawa roślin w pojemnikach – zakładanie trawnika 1. 2. – oceniać wartości zdobnicze roślin ozdobnych – rozpoznawać najgroźniejsze choroby i szkodniki roślin doniczkowych – dobierać materiał roślinny i pomocniczy do wykonywania kompozycji z kwiatów suchych i świeżych – dobierać rośliny ozdobne do różnych typów terenów zieleni – wykonywać i czytać projekty – wykonać nasadzenia z roślin ozdobnych wg projektu – ciąć i formować drzewa i krzewy ozdobne – wykonać zabiegi pielęgnacyjne przy zakładaniu trawnika – dobierać gatunki roślin ozdobnych do dekoracji balkonów i tarasów – określać zasady uprawy roślin w pojemnikach – opracowanie projektu realizacji prac pielęgnacyjnych w uprawie roślin ozdobnych na kwiat cięty – ćwiczenia (ze szczególnym uwzględnieniem doboru prac, terminów, środków produkcji do gatunku, uwzględnieniem przepisów bhp) – opracowanie projektu realizacji prac pielęgnacyjnych w szkółce roślin ozdobnych – ćwiczenia (uwaga j.w.) – opracowanie projektu realizacji prac pielęgnacyjnych w uprawie róż krzaczastych i piennych – ćwiczenia (uwaga j.w.) – opracowanie projektu realizacji prac przy zakładaniu i pielęgnowaniu kwietników sezonowych – ćwiczenia (uwaga j.w.) – dobieranie zabiegów pielęgnacyjnych do gatunków uprawianych na kwiat cięty – ćwiczenia – wykonywanie kompozycji z roślin zasuszonych i świeżych – ćwiczenia MECHANIZACJA OGRODNICTWA – wykonać zaprawę cementowo-wapienną i betonu cementowego – dobrać składniki, posługiwać się kielnią i poziomicą – uzupełnić ubytki w ścianach, wykonywać posadzki – przechować podstawowe materiały budowlane – wykonywanie prostych prac remontowo-budowlanych – zorganizować stanowisko ślusarskie w gospodarstwie zgodnie z zasadami bhp i ochrony ppoż. – posłużyć się prostymi narzędziami pomiarowymi z dokładnością do 0,1 mm – obsłużyć imadło ślusarskie – wykorzystać różne sposoby mocowania obrobionych części w imadle – trasować rysy równoległe, prostokątne i przecinające się – zamocować materiał do cięcia – ciąć wg trasy – przyjąć prawidłową postawę, ustawić przecinak i wycinak w stosunku do obrabianej powierzchni – wykonać cięcie na płycie, na poziomie szczęk imadła – giąć za pomocą uderzeń wzdłuż krawędzi w imadle – wyprostować pręty i blachy na płycie – organizacja stanowiska ślusarskiego w warsztacie oraz cięcie i prostowanie elementów metalowych 107 1. 108 2. – dobrać pilniki i posłużyć się nimi – piłować powierzchnie płaskie i kształtowe – piłowanie płaszczyzn kształtowych i powierzchni – dobrać narzędzia i obsługiwać wiertarki – zamocować części do wiercenia – ostrzyć wiertła i inne narzędzia – wiercenie otworów przelotowych i nieprzelotowych – dobrać warunki skrawania do poszczególnych czynnościach technologicznych związanych z obróbką otworów – wykonać wiercenie, wiercenie wtórne, nawiercanie, pogłębianie i rozwiercanie – dobrać gwintowniki i narzynki – gwintować zewnętrznie na sworzniach, – dobrać średnicę sworznia – gwintować narzynkami stałymi – gwintować otwory przelotowe i nieprzelotowe – dobrać wiertła do otworów pod gwint wg tablic – dobrać nity i przygotować materiał do nitowania – nitować na zimno – usuwać zużyte nity – wykonywanie połączeń gwintowanych i nitowych – skleić elementy z tworzyw sztucznych klejem ogólnego użytku – połączyć elementy z tworzyw termoplastycznych (zgrzać, skleić klejami agresywnymi, gwintować) – skleić metale i zbiorniki z tworzyw sztucznych – naprawa poprzez klejenie elementów z tworzyw sztucznych – przygotować materiał do spawania – obsłużyć aparaturę do spawania łukowego – dobrać elektrody i natężenie prądu – skontrolować spoiny na stanowisku roboczym – spawanie łukowe – wykonywanie połączeń nierozłącznych – zorganizować stanowisko do obróbki ręcznej drewna – wykonać cięcie, struganie i dłutowanie drewna – wykonać wiercenie, kołkowanie i klejenie elementów drewnianych – obróbka ręczna drewna – zorganizować stanowisko do szklenia okien – szklić okna – kitować, naprawiać i malować okna – naprawa i szklenie okien 1. 2. – ocenić stan techniczny pługa, wymienić lemiesze – zamontować, zdemontować elementy dodatkowe pługa – agregować i zabezpieczyć pług na okres przerw eksploatacyjnych – pługi ciągnikowe zawieszane, narzędzia uprawowe i doprawiające – ocenić stan techniczny i usunąć usterki – agregować i sprawdzić działanie urządzeń i usunąć usterki – agregować i sprawdzić działanie urządzeń regulacyjnych i napędowych, – wyregulować ilość wysiewu – konserwować maszyny i przygotować do przechowywania – obsługa maszyn do nawożenia organicznego i mineralnego – ocenić stan techniczny i usunąć usterki – dobrać elementy wysiewające i wykonać regulację rozstawu sekcji wysiewających – agregować oraz właściwie ustawić znaczniki – wykonać próbę pracy – przygotować siewnik do siewu z równoczesnym opryskiem i nawożeniem – zakonserwować siewnik i przygotować do przechowywania – obsługa siewnika punktowego – ocenić stan techniczny i usunąć usterki – ustawić sekcje na żądaną szerokość międzyrzędzi i odległość sadzeniaków w rzędzie – agregować i połączyć urządzenia sprawdzające jakość sadzenia – wykonać próbę pracy – zakonserwować sadzarkę i przygotować do przechowywania – obsługa sadzarki do ziemniaków, rozsad – dobrać i zamontować wymienne elementy robocze na belce – ocenić stan techniczny i usunąć usterki przeprowadzić regulację – agregować – ocenić stan techniczny i usunąć usterki – przygotować do pracy – wyregulować i wykonać próbę pracy – konserwować i przygotować do przechowywania – obsługa maszyn i urządzeń do prac pielęgnacyjnych w sadach, szkółkach i jagodnikach, rozdrabnianie gałęzi – przygotować do pracy, ocenić stan techniczny i usunąć usterki – agregować – obsługa aparatury do chemicznej ochrony roślin 109 1. 2. – wyregulować ciśnienie, sterować rozdzielaczem, dobrać końcówki, – ustawić na określoną normę oprysku – wykonać próbę oprysku używając wody – umyć i zakonserwować opryskiwacz 110 – ocenić stan techniczny i usunąć usterki – przygotować i wykonać próbę pracy urządzeń do nawadniania roślin w uprawach polowych i pod osłonami – zakonserwować i przygotować do przechowywania – instalacja i urządzenia wodne – – – – ocenić stan techniczny i usunąć usterki agregować i wykonać regulację wykonać próbę pracy zakonserwować i przygotować do przechowywania – obsługa maszyn do zbioru warzyw i owoców – ocenić stan techniczny urządzeń i wykonać próbę pracy – zakonserwować – obsługa urządzeń do produkcji warzyw i kwiatów pod osłonami – wykonać wszystkie czynności wchodzące w skład przeglądów P-I i P-II, korzystając z instrukcji obsługi – wykonywanie przeglądów technicznych P-I i P-II – sprawdzić stan techniczny pompy wodnej, chłodnicy, termostatu, połączeń, urządzeń kontrolnych – sprawdzić stopień zużycia i zanieczyszczeń oleju silnika – umyć filtry olejowe i wymienić filtr oleju – sprawdzić prawidłowość działania układu smarowania – obsługa układu chłodzenia silników spalinowych oraz układu smarowania – obsłużyć pompę wtryskową i zasilającą – wyregulować wtryskiwacze – sprawdzić szczelność połączeń i usunąć usterki – odpowietrzyć układ zasilania – obsłużyć i wyregulować układ zasilania – usunąć drobne usterki w układzie zasilania – sprawdzić aparat zapłonowy – ustawić i wyregulować aparat zapłonowy – obsługa układu zasilania silników z zapłonem samoczynnym oraz układu zasilania i zapłonowego silników z zapłonem iskrowym – sprawdzić ciśnienie w ogumieniu – naprawić ogumienie – napompować dętkę – obsługa układu kierowniczego pojazdów ogrodniczych 1. 2. – – – – ocenić zużycie ogumienia zmienić prześwit i rozstaw kół ciągnika dociążyć przednie i tylne koła ocenić stan techniczny układów kierowniczych pojazdów ogrodniczych – wymienić zużyte elementy – ocenić stan techniczny mechanizmu hamulcowego – wykonać typowe naprawy i regulacje – odpowietrzyć hamulce – sprawdzić działanie hamulców – obsługa układu hamulcowego w pojazdach ogrodniczych – sprawdzić stan techniczny przyczepy – obsłużyć układ pneumatyczny ciągnika i przyczepy, usunąć zauważone usterki – ocenić stan techniczny przyczepy i usunąć ewentualne usterki – przygotować urządzenia transportowe do pracy – wykonać próbę pracy – przyczepy ogrodnicze i urządzenia transportowe w gospodarstwie ogrodniczym – skontrolować sprawność działania instalacji i odbiorników energii elektrycznej ciągnika, samochodu i przyczepy – wykryć i usunąć usterki – sprawdzić stan techniczny i dokonać obsługi akumulatora – obsługa instalacji elektrycznej pojazdów ogrodniczych Uwagi o realizacji programu nauczania zajęć praktycznych: • Prezentowany program ułatwi nauczycielowi przygotowanie ucznia do egzaminów zewnętrznych potwierdzających kwalifikacje zawodowe. • Oprócz dotychczas realizowanej tematyki zajęć praktycznych ( dotyczącej wykonywania różnych prac uprawowych i zabiegów pielęgnacyjnych w ogrodnictwie , stosowania maszyn ogrodniczych itp.) autorzy programu proponują zestawy ćwiczeń do wykonania przez ucznia ( w ramach przedmiotów: przygotowanie i planowanie produkcji ogrodniczej, warzywnictwo, rośliny ozdobne, sadownictwo i szkółkarstwo), których tematyka jest zbieżna ze standardami wymagań kwalifikacyjnych, opracowanych zgodnie z podstawą programową. • W ramach zajęć praktycznych uczniowie wykonują ćwiczenia dotyczące na przykład: 111 • • • • 112 – doboru terminów uprawowych do gatunków roślin ogrodniczych, – doboru maszyn, narzędzi i innych materiałów do wykonania poszczególnych prac uprawowych i zabiegów pielęgnacyjnych, – obliczania ilości potrzebnego materiału nasadzeniowego na jednostkę powierzchni, – obliczania ilości potrzebnych nawozów organicznych i mineralnych, przeliczając masę nawozu na ilość czystego składnika i odwrotnie, – doboru zabiegów pielęgnacyjnych do uprawianego gatunku , – rozplanowania powierzchni plantacji przeznaczonej pod daną uprawę, – planowania danej uprawy w konkretnych warunkach produkcyjnych gospodarstwa, – planowania ochrony danej uprawy, – planowania i organizacji zbioru, Wymagana liczebność grupy zajęciowej – 10–12 uczniów. Realizując program zajęć praktycznych uczniowie będą poznawać (najczęściej) etap lub etapy produkcji ogrodniczej. Podczas praktyki zawodowej zaleca się zapoznanie ucznia z produkcją ogrodniczą w danym gospodarstwie – uczeń powinien wykonywać praktycznie różne prace, w różnych działach gospodarstwa. Autorzy programu dopuszczają możliwość realizowania praktycznej nauki zawodu przez ucznia zgodnie z jego zainteresowaniami – w gospodarstwie sadowniczym, szkółkarskim, dotyczącym produkcji sadowniczej lub roślin ozdobnych, warzywniczym. Nauczyciel realizujący program zajęć praktycznych powinien mieć możliwość sprawdzenia, których umiejętności dany uczeń nie doskonalił lub nie zdobył. Proponuje się, w ramach pracy zespołów przedmiotowych, opracować np. kartę umiejętności dla ucznia, z której wynikałby stopień realizacji tematyki zajęć w danej klasie , a przede wszystkim ilość sprawdzonych, zdobytych przez danego ucznia umiejętności. Poprawi to jakość organizowanej praktycznej nauki zawodu w szkole i zapewni lepsze przygotowanie uczniów do egzaminu zewnętrznego. Proces ten powinien być monitorowany i poddawany cząstkowej ewaluacji. IV. 9. Ekonomika w produkcji ogrodniczej Proponowany podział materiału nauczania dla czteroletniego technikum Lp. Materiał nauczania Czas kształcenia 1. Podstawowe kategorie i pojęcia ekonomiczne 2. Wprowadzenie do ekonomiki rolnictwa 15 3. Koszty i opłacalność produkcji 15 4. Funkcjonowanie rynku rolnego 15 5. Polityka rolna 50 6. Działania marketingowe w agrobiznesie 25 7. Funkcjonowanie przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej 45 8. Kadra kierownicza i pracownicy w przedsiębiorstwie 15 9. Rachunkowość w przedsiębiorstwie 70 Razem 5 255 113 Szczegółowe cele kształcenia - w wyniku procesu kształcenia powinien umieć: Materiał nauczania, hasła programowe Wymagania programowe – osiągnięcia edukacyjne ucznia 1. 2. 3. 1. PODSTAWOWE POJĘCIA I KATEGORIE EKONOMICZNE Zdefiniować podstawowe pojęcia i kategorie ekonomiczne Systematyka dyscyplin ekonomicznych • definiuje pojęcia: ekonomika rolnictwa, ekonomia, rachunkowość rolnicza, statystyka rolnicza, Zdefiniować podstawowe pojęcia dotyczące gospodarki rynkowej Zdefiniować pojęcia: dobro, majątek, zasób, usługa, produkt, towar Pojęcia związane z gospodarką rynkową Podstawowe pojęcia: dobro, majątek, zasób, usługa, produkt, towar • definiuje pojęcia związane z gospodarką rynkową: podaż, popyt, cena, równowaga cenowa, rynek • definiuje podstawowe pojęcia: dobro, majątek, zasób, surowce, materiały, usługa, produkt, towar Obliczyć wielkości ekonomiczne DN, PKB, PKN, Rozróżnić wielkości realne i nominalne, Skorzystać z roczników statystycznych Dochód Narodowy, Produkcja Krajowa Brutto, Produkcja Krajowa Netto • wyszukuje i analizuje dane w rocznikach statystycznych • rozróżnia wielkości realne i nominalne • oblicza DN, PKB, PKN, Zdefiniować podstawowe pojęcia dotyczące rolnictwa Określić miejsce rolnictwa w gospodarce narodowej Rolnictwo jako dział gospodarki narodowej • definiuje podstawowe pojęcia: ogrodnictwo, agrobiznes, gospodarstwo ogrodnicze, przedsiębiorstwo ogrodnicze • określa miejsce ogrodnictwa w gospodarce narodowej 2. WPROWADZENIE DO EKONOMIKI ROLNICTWA Określić funkcje ogrodnictwa w gospodarce narodowej Scharakteryzować specyficzne cechy ogrodnictwa 114 Ogólna charakterystyka ekonomiki rolnictwa Specyfika rolnictwa • omawia funkcje ogrodnictwa • omawia specyficzne cechy ogrodnictwa 1. 2. 3. Scharakteryzować czynniki produkcji Określić ilość i jakość ziemi uprawnej Określić liczbę czynnych zawodowo, jednostek pełnosprawnych i pełnozatrudnionych w rolnictwie Scharakteryzować środki produkcji - trwałe i obrotowe w procesie produkcji Czynniki produkcji w rolnictwie: – ziemia – praca – kapitał Zdefiniować pojęcia intensywności i intensyfikacji Intensyfikacja produkcji rolniczej • definiuje pojęcia intensywności, intensyfikacji ekstensywności, ekstensyfikacji • rozróżnia intensywność organizacji produkcji od intensywności produkowania • ustala intensywność organizacji przykładowego gospodarstwa Zdefiniować pojęcie inwestycji Ocenić efektywność inwestycji Inwestycje i efektywność inwestycji • definiuje pojęcie inwestycji • definiuje pojęcie kapitalizacji odsetek, dyskontowania • ustala wartość pieniądza w czasie • oblicza okres zwrotu nakładów inwestycyjnych, stopę zysku, wewnętrzną stopę zwrotu, aktualną wartość netto (NPV) • • • • • • • • • • definiuje pojęcie ziemi, pracy i kapitału omawia cechy ziemi, oblicza ilość hektarów przeliczeniowych określa jakość gleb na podstawie wskaźnika bonitacji gleb określa ilość jednostek pełnosprawnych siły roboczej określa liczbę czynnych zawodowo określa liczbę pełnozatrudnionych w gospodarstwie ogrodniczym definiuje pojęcie środków trwałych i obrotowych definiuje pojęcie amortyzacji, oblicza wielkość stopy amortyzacji i raty amortyzacyjnej 3. KOSZTY I OPŁACALNOŚĆ PRODUKCJI Zdefiniować pojęcia: nakład, koszt, wydatek Rozróżniać nakład, koszt, wydatek Nakład, koszt, wydatek • definiuje pojęcia: nakład, koszt, wydatek • wskazuje różnice między nakładem, kosztem a wydatkiem Sklasyfikować koszty według różnych rodzajów Scharakteryzować koszty w rolnictwie Klasyfikacja kosztów w rolnictwie • klasyfikuje koszty według różnych kryteriów • podaje przykłady kosztów stałych i zmiennych • podaje przykłady kosztów pośrednich i bezpośrednich • charakteryzuje koszty w rolnictwie w układzie rodzajowym Zdefiniować pojęcia: produkcja, przychód, dochód, zysk Produkcja, przychód, dochód, zysk • definiuje pojęcia: produkcja, przychód, dochód, zysk 115 1. 116 2. 3. Omówić kategorie produkcji i dochodów w gospodarstwie rolniczym Kategorie produkcji i dochodów w rolnictwie • omawia kategorie produkcji i dochodów w gospodarstwie rolniczym • oblicza produkcję końcową brutto i netto, czystą brutto i netto • oblicza dochód czysty, rolniczy i osobisty rolnika Zdefiniować pojęcie kalkulacji Sklasyfikować kalkulacje Scharakteryzować metody kalkulacji Przeprowadzić przykładowe kalkulacje Rachunek opłacalności działalności bieżącej Kalkulacje: – klasyfikacja kalkulacji – metody kalkulacji • • • • Zdefiniować pojęcie kosztów jednostkowych Koszty jednostkowe • definiuje pojęcie kosztów jednostkowych • rozróżnia całkowity jednostkowy koszt wytworzenia od jednostkowych kosztów bezpośrednich Zdefiniować pojęcie substytucji w rolnictwie Obliczyć stopę substytucji i opłacalność stopy substytucji Rachunek substytucji • definiuje pojęcie substytucji w rolnictwie • oblicza i interpretuje stopę substytucji • oblicza i interpretuje opłacalność stopy substytucji Zdefiniować pojęcie nadwyżki bezpośredniej Obliczyć nadwyżki bezpośrednie dla przykładowych działalności ogrodniczych Nadwyżka bezpośrednia • definiuje pojęcie nadwyżki bezpośredniej • oblicza nadwyżki bezpośrednie wybranych działalności ogrodniczych Zdefiniować pojęcia: koszt krańcowy, koszt graniczny, produkt globalny, produkt przeciętny, produkt krańcowy Podjąć decyzje na podstawie rachunku marginalnego Rachunek marginalny • definiuje pojęcia: koszt krańcowy, koszt graniczny • definiuje pojęcia: produkt globalny, produkt przeciętny, produkt krańcowy • omawia krzywą produktu krańcowego (marginalnego) • omawia prawo malejących przychodów • podejmuje decyzje na podstawie rachunku marginalnego definiuje pojęcie kalkulacji klasyfikuje kalkulacje charakteryzuje metody kalkulacji wykonuje przykładowe kalkulacje 1. 2. 3. 4. FUNKCJONOWANIE RYNKU ROLNEGO Omówić cechy gospodarki rynkowej Zdefiniować pojęcie rynku Rynkowe powiązania rolnictwa z gospodarką rynkową • omawia cechy gospodarki rynkowej • definiuje pojęcie rynku i rynku rolnego, • charakteryzuje struktury rynkowe: konkurencja doskonała, konkurencja niedoskonała, monopol, oligopol Omówić klasyfikację rynku rolnego Klasyfikacja rynku rolnego • omawia podział rynku ze względu na kryterium: stanu równowagi rynkowej, geograficzno-terytorialne, uczestników rynku, społeczno-organizacyjne, branżowe, stopnia zorganizowania Zdefiniować pojęcie giełd towarowych i rynków hurtowych Scharakteryzować funkcjonowanie giełd towarowych i rynków hurtowych Przeanalizować działalność wybranego rynku hurtowego i giełdy towarowej Giełdy towarowe i rynki hurtowe • definiuje pojęcie giełd towarowych i rynków hurtowych, • omawia cele i funkcje giełd towarowych • omawia rodzaje rynku hurtowego • omawia znaczenie giełd i rynków hurtowych dla rolnictwa • analizuje działalność wybranego rynku hurtowego i giełdy towarowej Omówić specyficzne cechy rynku rolnego Specyfika rynku rolnego • omawia specyficzne cechy rynku rolnego Czynniki wymienić kształtujące popyt i podaż na produkty ogrodnicze Czynniki kształtujące popyt i podaż na produkty rolne • wymienia i omawia czynniki kształtujące popyt i podaż na produkty ogrodnicze Omówić mechanizm kształtowania się cen rolnych Mechanizm kształtowania się cen na rynku rolnym • omawia zjawisko nadwyżki, niedoboru, równowagi rynkowej • omawia mechanizm kształtowania się cen rolnych Zdefiniować pojęcie: elastyczności cenowej, dochodowej i mieszanej popytu na żywność Obliczyć i zinterpretować wskaźniki elastyczności popytu i podaży Zachowania konsumentów na rynku Elastyczność popytu i podaży • wyjaśnia pojęcia elastyczności cenowej, dochodowej i mieszanej popytu • charakteryzuje popyt elastyczny, nieelastyczny i sztywny • oblicza i interpretuje wskaźniki elastyczności popytu i podaży 117 1. 2. 3. Scharakteryzować rynki produktów rolnych, środków do produkcji rolnej i usługowej Rynki produktów rolnych, ogrodniczych, środków do produkcji i usług • charakteryzuje rynki produktów ogrodniczych, środków do produkcji, usług Scharakteryzować czynniki stymulujące integrację w agrobiznesie Określić rolę integracji w kształtowaniu się agrobiznesu Procesy integracyjne w agrobiznesie Grupy producenckie • definiuje pojęcie integracji w agrobiznesie • definiuje pojęcie integracji poziomej i pionowej w rolnictwie • definiuje pojęcie kontraktacji i grupy producenckiej • wypełnia umowę kontraktacyjną • omawia zasady tworzenia grupy producenckiej • wymienia korzyści i zagrożenia tworzenia grup producenckich • wskazuje czynniki stymulujące integrację pionową i poziomą w agrobiznesie • określa rolę integracji w kształtowaniu się agrobiznesu 5. POLITYKA ROLNA 118 Określić cele i zadania polityki rolnej Omówić znaczenie porozumień międzynarodowych Omówić korzyści wynikające z handlu zagranicznego produktami rolniczymi Pojęcie i cele polityki rolnej Korzyści z handlu zagranicznego produktami rolniczymi • • • • Scharakteryzować instrumenty polityki rolnej Instrumenty polityki rolnej • definiuje pojęcie: stopy procentowej, kursu walutowego, cła, opłaty wyrównawczej, zakupy interwencyjne, subsydia eksportowe, dotacji do produkcji, kwot produkcyjnych, dopłaty do cen, ulgi inwestycyjne, umowy i porozumienia handlowe • charakteryzuje instrumenty polityki rolnej • wyjaśnia celowość stosowania instrumentów polityki rolnej • omawia znaczenie porozumień międzynarodowych (GATT/WTO, CEFTA, EFTA) definiuje pojęcie polityki rolnej omawia cele i zadania polityki rolnej definiuje pojęcie handlu zagranicznego omawia korzyści z handlu zagranicznego produktami rolniczymi 1. 2. 3. Określić cele WPR Omówić zasady i ustalenia WPR Scharakteryzować główne mechanizmy rynkowe Wspólnej Polityki Rolnej Wspólna Polityka Rolna • omawia cele i zasady WPR • omawia znaczenie Wspólnej Polityki Rolnej • charakteryzuje główne mechanizmy rynkowe WPR – dopłaty bezpośrednie, ceny interwencyjne, minimalne, progu, śluzy, wyłączenia uprawy • omawia znaczenie organizacji zawodowych na poziomie Unii Europejskiej (Komitet Organizacji Rolniczych w UE – COPA oraz Generalny Komitet Współpracy Rolnej w UE – COGECA) Scharakteryzować instytucje rządowe, pozarządowe, samorządowe, doradcze, ubezpieczeniowe i inne działające na rzecz rolnictwa Instytucje i organizacje działające na rzecz rolnictwa: – Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW) – Agencja Nieruchomości Rolnych (ANR) – Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) – Agencja Rynku Rolnego (ARR) – Centrum Doradztwa Rolniczego (CDR) i Ośrodki Doradztwa Rolniczego (ODR) – Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa (FAPA) – Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej (IERiGŻ) – Izby Rolnicze • charakteryzuje instytucje rządowe, pozarządowe, samorządowe, doradcze, ubezpieczeniowe i inne działające na rzecz rolnictwa 119 1. 2. 3. – instytucje samorządowe – Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego – Instytut Ochrony Roślin – Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa – Centralny Inspektorat Standaryzacji – Instytut Warzywnictwa – Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt – inne Określić cele polityki strukturalnej Wskazać tendencje i przyczyny zmian strukturalnych w rolnictwie Analizować dane statystyczne dotyczące przemian strukturalnych Scharakteryzować fundusze strukturalne Omówić programy operacyjne dla rozwoju wsi i rolnictwa Omówić rolę infrastruktury w rozwoju obszarów wiejskich 120 Polityka strukturalna Fundusze strukturalne Programy operacyjne dla rozwoju wsi i rolnictwa Infrastruktura wsi • omawia cele i obszary polityki strukturalnej • omawia tendencje zmian w strukturze agrarnej, wykształceniu rolników, zatrudnieniu ludności rolniczej i infrastrukturze wsi • analizuje dane statystyczne dotyczące przemian strukturalnych • charakteryzuje fundusze strukturalne (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Socjalny, Finansowy Instrument Ukierunkowania Rybołówstwa, Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji dla Rolnictwa) • charakteryzuje Zintegrowany System Zarządzania i Kontroli (IACS) • omawia cele rejestracji działek rolnych, zwierząt • omawia działania w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) i Sektorowego Programu Operacyjny „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich”(SPO) • proponuje wybór działania z PROW lub SPO do sytuacji wybranego gospodarstwa • wypełnia przykładowy wniosek • omawia rolę infrastruktury wsi na rozwój obszarów wiejskich 1. 2. 3. Omówić czynniki wpływające na poprawę dochodów rolniczych Polityka dochodowa • omawia czynniki wpływające na poprawę dochodów rolniczych • wskazuje możliwości poprawy dochodów rolniczych Zdefiniować pojęcie podatku Scharakteryzować funkcje podatków Scharakteryzować rodzaje podatków w rolnictwie i agrobiznesie Obliczyć podatek rolny Ustalić zryczałtowany podatek dochodowy od przykładowego działu specjalnego produkcji rolnej Polityka podatkowa • • • • Zdefiniować pojęcia związane z ubezpieczeniami Klasyfikować ubezpieczenia Scharakteryzować ubezpieczenia majątkowe i społeczne w rolnictwie i agrobiznesie Polityka ubezpieczeń • definiuje pojęcie: ubezpieczenie, ubezpieczyciel, domownik • omawia system ubezpieczeń w Polsce • omawia ubezpieczenia majątkowe (obowiązkowe i dobrowolne) w ogrodnictwie • charakteryzuje ogólnie ubezpieczenia społeczne • omawia świadczenia przysługujące z tytułu ubezpieczenia społecznego • charakteryzuje krótko Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i Zakład Ubezpieczeń Społecznych • wskazuje, kto może być ubezpieczony w KRUS Zdefiniować pojęcia związane z kredytem Omówić funkcje kredytu dla rolnictwa Scharakteryzować linie kredytowe Wypełnić wniosek kredytowy Polityka kredytowa • definiuje pojęcia: kredyt, zabezpieczenie kredytu, zdolność kredytowa • omawia system bankowy • omawia funkcje kredytu • wypełnia wniosek o kredyt • oblicza odsetki od kredytu • omawia schemat postępowania przy udzielaniu kredytu • omawia linie kredytowe dla rolnictwa • • • • definiuje pojęcie podatku charakteryzuje funkcje podatków klasyfikuje podatki charakteryzuje (krótko) podatek dochodowy, od nieruchomości, od towarów i usług, omawia zwolnienia i ulgi w podatku rolnym oblicza podatek rolny wskazuje minimalny rozmiar przykładowych działalności zobowiązujący do płacenia podatku dochodowego od działów specjalnych ustala zryczałtowany podatek dochodowy od przykładowego działu specjalnego produkcji rolnej (np. na przykładzie szklarni) 121 1. 2. 3. Scharakteryzować rynek obrotu ziemią Posłużyć się przepisami prawnymi dotyczącymi obrotu ziemią Rynek ziemi • scharakteryzuje rynek obrotu ziemią • posługuje się przepisami prawnymi dotyczącymi obrotu ziemią • określa dokumenty niezbędne przy zakupie i sprzedaży ziemi • wypełnia umowę sprzedaży/dzierżawy nieruchomości • wskazuje instytucje biorące udział w obrocie ziemią Scharakteryzować działania w produkcji rolnej wpływające na ochronę środowiska, Wskazać przepisy prawne regulujące ochronę środowiska i posłużyć się nimi Ochrona środowiska • wskazuje przepisy prawne regulujące ochronę środowiska i posługiwać się nimi (Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, konwencje międzynarodowe, ustawy, rozporządzenia, dyrektywy i rozporządzenia Unii Europejskiej) • omawia znaczenie ochrony środowiska i dobrostanu zwierząt • charakteryzuje gospodarstwa ekologiczne • omawia urządzanie i zarządzanie gospodarstwem rolnym w rolnictwie zrównoważonym • wskazuje sposoby ochrony wód • wskazuje sposoby ochrony gruntów rolnych • wskazuje sposoby ochrony powietrza • wskazuje sposoby ochrony krajobrazu i zachowania bioróżnorodności • przestrzega zasad dobrej praktyki rolniczej 6. DZIAŁANIA MARKETINGOWE W AGROBIZNESIE 122 Zdefiniować pojęcie marketingu Objaśnić istotę marketingu w skali przedsiębiorstwa i gospodarki narodowej Podstawowe pojęcia związane z marketingiem i istota marketingu • definiuje pojęcie marketingu, potrzeby, segmentacji rynku • objaśnia istotę marketingu w skali przedsiębiorstwa i gospodarki narodowej Omówić funkcje marketingu Podstawowe funkcje marketingu • omawia funkcje marketingu Zdefiniować potrzeby i ukazać ich hierarchię Scharakteryzować rodzaje potrzeb konsumentów Potrzeby konsumentów podstawą podejmowania działań marketingowych • omawia rodzaje potrzeb konsumentów • definiuje potrzeby i ukazuje ich hierarchię • uzasadnia, że potrzeby są podstawą aktywności gospodarczej (w tym podstawą działań marketingowych) 1. 2. 3. Zdefiniować pojęcie segmentacji rynku Określić kryteria segmentacji rynku Scharakteryzować segmenty rynku Zaproponować segmentację wybranego rynku Segmentacja rynku • definiuje pojęcie segmentacji rynku • określa znaczenie segmentacji rynku dla nabywców i przedsiębiorstw • określa kryteria segmentacji rynku • charakteryzuje segmenty rynku • proponuje segmentację wybranego rynku Zdefiniować pojęcie informacji, Sklasyfikować informacje Zdefiniować pojęcie badań marketingowych Omówić sposoby przeprowadzania badań marketingowych Informacje i badania marketingowe • definiuje pojęcie informacji • rozróżnia informacje wtórne od pierwotnych • wskazuje źródła informacji pierwotnych i wtórnych • definiuje pojęcie badań marketingowych • omawia sposoby przeprowadzania badań marketingowych • definiuje pojęcie ankiety, wywiadu • omawia zasady budowy kwestionariusza • projektuje kwestionariusz ankiety i wywiadu • przeprowadza ankietę lub wywiad, opracowuje wyniki, wyciąga wnioski Zdefiniować pojęcia związane z produktem Omówić strategie związane z produktem Zdefiniować pojecie ceny Omówić strategie cenowe Zdefiniować pojęcie kanału dystrybucji Scharakteryzować kanały dystrybucji Zdefiniować pojęcie promocji Scharakteryzować narzędzia promocji Podjąć decyzje marketingowe dla wybranych działań przedsiębiorstwa Narzędzia marketingowe: – produkt – cena – dystrybucja – promocja • definiuje pojęcie produktu, oznakowania, opakowania, asortymentu, marki • omawia cykl życia produktu • omawia strategie związane z produktem • podejmuje decyzje w zakresie wyboru strategii produktu • definiuje pojęcie ceny • wymienia czynniki kształtujące cenę • omawia strategie cenowe • podejmuje decyzje w zakresie wyboru strategii cenowej • definiuje pojęcie kanału dystrybucji • charakteryzuje kanały dystrybucji • projektuje kanał dystrybucji w przykładowym przedsiębiorstwie • omawia rolę hurtu i detalu w sektorach agrobiznesu • definiuje pojęcie promocji, reklamy, sprzedaży osobistej, promocji sprzedaży, public relations • omawia narzędzia promocji • analizuje możliwości posługiwania się narzędziami promocji • projektuje formy promocji przykładowej firmy 123 1. 2. 3. Analizować decyzje marketingowe w przedsiębiorstwach usługowych Decyzje marketingowe w przedsiębiorstwach usługowych • wskazuje elementy decyzji marketingowych posiadające szczególne znaczenie w usługach Opracować plan marketingowy gospodarstwa lub przedsiębiorstwa rolnego Plan marketingowy: – synteza na użytek kierownictwa firmy – bieżąca sytuacja marketingowa – zagrożenia i szanse – cele i problemy – strategie marketingowe – programy działania – budżet – kontrola • definiuje pojęcie planu marketingowego • określa cele opracowywania planu marketingowego • opracuje plan marketingowy gospodarstwa lub przedsiębiorstwa rolnego Posłużyć się przepisami prawnymi regulującymi działalność marketingową Przepisy prawne regulujące działalność marketingową: – ochrona danych osobowych – znaki towarowe – nieuczciwa konkurencja – jakość produktów • posługuje się przepisami prawnymi regulującymi działalność marketingową 7. FUNKCJONOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWA W GOSPODARCE RYNKOWEJ Informacje wstępne 124 Zdefiniować pojęcia: działalność gospodarcza, przedsiębiorca, przedsiębiorczość Sklasyfikować przedsiębiorców Działalność gospodarcza Przedsiębiorca • definiuje pojęcia: działalność gospodarcza, przedsiębiorca, przedsiębiorczość • charakteryzuje działalność gospodarczą w warunkach gospodarki rynkowej • omawia funkcje przedsiębiorcy • klasyfikuje przedsiębiorców Rozróżnić przedsiębiorstwa ze względu na formę organizacyjnoprawną Scharakteryzować poszczególne rodzaje podmiotów Rodzaje podmiotów gospodarczych ze względu na formę organizacyjnoprawną: – przedsiębiorstwa państwowe – spółdzielnie • rozróżnia przedsiębiorstwa ze względu na formę organizacyjno-prawną • charakteryzuje poszczególne rodzaje podmiotów 1. 2. 3. – spółki kapitałowe – spółki osobowe – przedsiębiorstwa prowadzone przez osoby fizyczne Rozróżnić struktury organizacyjne przedsiębiorstwa Wymienić organy różnych podmiotów gospodarczych i omówić ich zadania Zaprojektować strukturę organizacyjną przykładowego przedsiębiorstwa Struktura organizacyjna podmiotów gospodarczych: – systemy struktur organizacyjnych – organy podmiotów gospodarczych – typowe komórki organizacyjne – struktura organizacyjna przykładowego przedsiębiorstwa • wymienia i omawia systemy struktur organizacyjnych • wymienia organy różnych podmiotów gospodarczych i omawia ich zadania • charakteryzuje przykładowe komórki organizacyjne w firmie • wymienia i omawia rodzaje struktur organizacyjnych • projektuje strukturę organizacyjną małego lub średniego przedsiębiorstwa Małe przedsiębiorstwo na rynku Zidentyfikować małe i średnie przedsiębiorstwa Scharakteryzować zakres działania małych firm Scharakteryzować politykę państwa wobec małych przedsiębiorstw Charakterystyka małych przedsiębiorstw: – pojęcie i znaczenie małych przedsiębiorstw – różnice w zarządzaniu małą i dużą firmą – polityka państwa wobec małych przedsiębiorstw – Europejska Karta Małych Przedsiębiorstw • wskazuje kryteria prawne wyodrębniające małe i średnie przedsiębiorstwa • charakteryzuje zakres działania małych firm • charakteryzuje politykę państwa wobec małych przedsiębiorstw • omawia Europejską Kartę Małych Przedsiębiorstw Rozróżnić dokumenty związane z podejmowaniem działalności gospodarczej Sporządzić przykładowe dokumenty związane z podejmowaniem działalności Rejestracja działalności gospodarczej przez małe podmioty: – przepisy prawne dotyczące podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej • wypełnia formularze zgłoszeniowe potrzebne do rejestracji działalności gospodarczej prowadzonej we własnym imieniu • sporządza umowę spółki cywilnej lub jawnej • wypełnia formularze zgłoszeniowe do ubezpieczenia • wypełnia wniosek o założenie rachunku bankowego 125 1. 2. 3. – rodzaje dokumentów niezbędnych przy uruchomieniu działalności gospodarczej Rodzaje działalności w przedsiębiorstwie 126 Posłużyć się klasyfikacją wyrobów i usług Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług • posługuje i usług się klasyfikacją wyrobów Scharakteryzować działalność zaopatrzeniową w firmie Omówić organizację i przebieg procesu produkcji Uzasadnić znaczenie jakości produkcji Scharakteryzować proces zbytu w firmie produkcyjnej Działalność produkcyjna: – zadania gospodarki materiałowej – ustalanie zapotrzebowania na materiały – wybór dostawców, umowa o dostawę materiałów – organizacja procesu produkcji – jakość produkcji – serwis produkcji – kontrola produkcji – zbyt w przedsiębiorstwie • wymienia zadania gospodarki materiałowej • określa potrzeby zaopatrzeniowe firmy • dokonuje wyboru dostawcy • sporządza zamówienie lub umowę o dostawę materiałów • charakteryzuje proces produkcji • charakteryzuje normy jakości • określa zadania pracowników świadczących serwis i sprawujących kontrolę • omawia proces zbytu • wypełnia przykładowe dokumenty związane ze zbytem Rozróżnić rodzaje placówek handlowych Scharakteryzować formy sprzedaży Zaplanować cenę przykładowych towarów Działalność handlowa: – handel i jego rodzaje – formy sprzedaży – polityka produktu, dystrybucji i cen – serwis handlowy • definiuje handel i charakteryzuje jego rodzaje • omawia formy sprzedaży • przedstawia politykę produktu, dystrybucji i cen • ustala cenę sprzedaży przykładowych towarów w hurcie i detalu Sklasyfikować i charakteryzować usługi Rozróżnić placówki usługowe Omówić proces obsługi klientów Działalność usługowa: – klasyfikacja usług – znaczenie usług w gospodarce rynkowej – placówki usługowe – obsługa klientów • klasyfikuje usługi • wykazuje wzrastające znaczenie usług w gospodarce rynkowej • charakteryzuje placówki usługowe • omawia proces obsługi klientów 1. 2. 3. Cele i funkcje przedsiębiorstwa Omówić funkcje przedsiębiorstwa Zidentyfikować i sklasyfikować cele przedsiębiorstwa Funkcje przedsiębiorstwa Cele przedsiębiorstwa: – cele strategiczne – cele funkcjonalne • charakteryzuje funkcje przedsiębiorstwa • odróżnia cele strategiczne od funkcjonalnych • klasyfikuje i charakteryzuje cele funkcjonalne • planuje przykładowe cele funkcjonalne dla małej firmy Finansowanie działalności przedsiębiorstwa Ustalić potrzeby finansowe przedsiębiorstwa Wskazać możliwe źródła pozyskania kapitału Przedstawić wady i zalety różnych źródeł pozyskania kapitału Sposoby finansowania działalności: – kapitały własne – kredyty i pożyczki – leasing • ustala potrzeby finansowe przedsiębiorstwa • wskazuje możliwe źródła pozyskania kapitału • przedstawia wady i zalety różnych źródeł pozyskania kapitału Planowanie i kontrola w przedsiębiorstwie Uzasadnić konieczność planowania w firmie Rozróżnić i scharakteryzować rodzaje planów Uzasadnić znaczenie kontroli w firmie Rodzaje planowania: – planowanie strategiczne – planowanie operacyjne – zasady planowania Kontrola w przedsiębiorstwie: – rodzaje kontroli – znaczenie kontroli • • • • • • uzasadnia konieczność planowania rozróżnia rodzaje planów omawia plany strategiczne i operacyjne omawia zasady planowania przedstawia rodzaje kontroli uzasadnia znaczenie kontroli w firmie Uzasadnić cel sporządzania biznesplanu Opracować prosty biznesplan Biznesplan przedsiębiorstwa: a) pojęcie i znaczenie biznesplanu b) treść i układ biznesplanu – krótki opis przedsięwzięcia – historia przedsiębiorstwa – nowa firma i jej rozwój • • • • definiuje pojęcie biznesplan uzasadnia cel sporządzania biznesplanu charakteryzuje strukturę biznesplanu opracowuje prosty biznesplan 127 1. 2. 3. – proces wytwarzania produktów i usług – plan zarządzania – plan marketingu – ryzyko i trudności – harmonogram rozwoju – wykonalność ekonomiczna i finansowa – załączniki 8. KADRA KIEROWNICZA I PRACOWNICY W PRZEDSIĘBIORSTWIE Przygotowanie do wejścia na rynek pracy Scharakteryzować popyt i podaż na rynku pracy Popyt i podaż na rynku pracy, konkurencja • charakteryzuje popyt i podaż na lokalnym rynku pracy Wskazać przyczyny i skutki bezrobocia Ocenić stopień - bezrobocia na terenie zamieszkania Bezrobocie – przyczyny i skutki Uprawnienia bezrobotnego • wskazuje przyczyny i skutki bezrobocia • ocenia stopień bezrobocia na terenie zamieszkania • identyfikuje i analizuje uprawnienia bezrobotnego Podjąć działania związane z poszukiwaniem pracy Działania związane z poszukiwaniem pracy • podejmuje działania związane z poszukiwaniem pracy • odpowiada na ofertę pracy oraz składa własną ofertę • projektuje przebieg rozmowy kwalifikacyjnej z przyszłym pracodawcą Napisać życiorys zawodowy (curriculum vitae) Napisać list motywacyjny Dokumentacja związana ze staraniem się o pracę • pisze życiorys zawodowy (curriculum vitae) • pisze list motywacyjny Pracodawcy i pracownicy w firmie 128 Zaplanować potrzebną liczbę pracowników w firmie Planowanie zasobów ludzkich • określa potrzeby zatrudnienia w firmie • określa zasady doboru personelu • przeprowadza rozmowę kwalifikacyjną z kandydatem na pracownika Odróżnić umowę o pracę od umowy zlecenia i umowy o dzieło Umowa o pracę: – rodzaje umów o pracę • odróżnia umowę o pracę od umowy zlecenia i umowy o dzieło • rozróżnia rodzaje umów o pracę • sporządza przykładową umowę o pracę 1. 2. 3. Rozróżnić i scharakteryzować rodzaje umów o pracę Sporządzić przykładową umowę o pracę – rozwiązywanie umów o pracę – umowa zlecenia i umowa o dzieło • charakteryzuje sposoby rozwiązywania umowy o pracę Scharakteryzować podstawowe obowiązki pracodawców i pracowników Obowiązki pracodawcy i pracowników w świetle przepisów Kodeksu pracy • wskazuje podstawowe prawa i obowiązki pracodawców • wskazuje podstawowe prawa i obowiązki pracowników • posługuje się Kodeksem pracy w celu znalezienia potrzebnego przepisu Zdefiniować pojęcie: komunikacja interpersonalna Scharakteryzować postawę asertywną, uległą i agresywną Kontakty interpersonalne Asertywność • definiuje pojęcie: komunikacja interpersonalna • omawia postawę asertywną, uległą i agresywną Objaśnić zjawisko konfliktu Przeprowadzić negocjacje Konflikty i negocjacje • objaśnia zjawisko konfliktu • wskazuje źródła konfliktu i zaproponować metody jego rozwiązania • przeprowadza negocjacje Scharakteryzować rodzaje stosunków między kierownictwem a personelem Omówić problematykę dyskryminacji i mobbingu w firmie Stosunki przełożony – podwładny Dyskryminacja i mobbing • wymienia rodzaje stosunków między kierownictwem a personelem • definiuje mobbing • wyszukuje przepisy antydyskryminacyjne • wskazuje sposoby zwalczania mobbingu Rozróżnić sposoby wynagradzania pracowników Obliczyć przykładowe wynagrodzenie pracowników Wynagrodzenie za pracę Systemy wynagradzania • omawia systemy wynagradzania – wskazuje ich wady i zalety • oblicza przykładowe miesięczne wynagrodzenie pracownika według systemu czasowego lub akordowego Scharakteryzować inne świadczenia przysługujące pracownikom Inne świadczenia przysługujące pracownikom: – świadczenia z tytułu czasowej niezdolności do pracy – nagrody i odprawy • wskazuje świadczenia przysługujące pracownikom z tytułu czasowej niezdolności do pracy • omawia przysługujące pracownikom nagrody i odprawy 129 1. 2. 3. Wymienić pozapłacowe sposoby motywowania pracowników Pozapłacowe sposoby motywowania pracowników • charakteryzuje pozapłacowe sposoby motywowania pracowników Zinterpretować przepisy prawne dotyczące wymiaru urlopu Urlopy pracownicze • interpretuje przepisy prawne odnośnie wymiaru urlopu • ustala wymiar urlopu pracownika na konkretnym przykładzie Scharakteryzować funkcje oceny Scharakteryzować metody oceny Ocena potencjału ludzkiego • charakteryzuje funkcje oceny • charakteryzuje metody oceny Określić istotę zarządzania Scharakteryzować funkcje kadry kierowniczej w firmie Istota zarządzania zasobami ludzkimi Funkcje kadry kierowniczej w firmie • określa istotę zarządzania • charakteryzuje funkcje kadry kierowniczej w firmie Sklasyfikować decyzje Scharakteryzować sposób podejmowania decyzji Podejmowanie decyzji • klasyfikuje decyzje • wymienia etapy podejmowania decyzji Rozróżnić style i systemy kierowania Style kierowania Systemy kierowania • rozróżnia i omawia style kierowania • rozróżnia i omawia systemy kierowania 9. RACHUNKOWOŚĆ W PRZEDSIĘBIORSTWIE Wprowadzenie do rachunkowości Wskazać obowiązki podmiotów gospodarczych w zakresie prowadzenia rachunkowości 130 Uregulowania prawne dotyczące prowadzenia rachunkowości: Obowiązek prowadzenia ksiąg handlowych Uproszczone formy ewidencji dla celów podatkowych Uproszczona rachunkowość rolnicza • wskazuje podmioty gospodarcze zobowiązane do prowadzenia ksiąg handlowych • wymienia i omawia uproszczone formy ewidencji podatkowej • charakteryzuje uproszczoną rachunkowość rolniczą • dobrać formę zapisów rachunkowych do konkretnego podmiotu 1. 2. 3. Wykazać korzyści z prowadzenia zapisów rachunkowych Znaczenie rachunkowości • wskazuje korzyści z prowadzenia zapisów rachunkowych dla podmiotu gospodarczego, i odbiorców zewnętrznych Rozróżnić rodzaje rachunkowości Rodzaje rachunkowości: – rachunkowość finansowa – rachunkowość zarządcza • charakteryzuje rachunkowość finansową • charakteryzuje rachunkowość zarządczą Zinterpretować podstawowe zasady rachunkowości Zasady rachunkowości • wymienia i interpretuje podstawowe zasady rachunkowości (jasności, wiernego obrazu, ostrożnej wyceny, kontynuacji działalności, ciągłości, memoriału) Bilans przedsiębiorstwa Wymienić, sklasyfikować i scharakteryzować składniki majątkowe (aktywa) podmiotów gospodarczych Klasyfikacja i charakterystyka aktywów • definiuje i klasyfikuje aktywa • omawia składniki majątku • podaje przykłady aktywów trwałych i obrotowych Przeprowadzić spis z natury składników majątkowych Spis z natury • uzasadnia konieczność przeprowadzania spisu z natury • przeprowadza spis z natury wybranych składników majątkowych Obliczyć amortyzację wybranych składników majątku trwałego Amortyzacja • definiuje pojęcia: amortyzacja i umorzenie • omawia metody amortyzacji • oblicza amortyzację roczną i miesięczną przykładowych środków trwałych Wycenić przykładowe składniki majątkowe Wycena składników majątkowych – zasady i metody wyceny • omawia metody wyceny • wycenia przykładowe środki trwałe i obrotowe • ustala wartość bieżącą środków trwałych z uwzględnieniem amortyzacji Sklasyfikować i scharakteryzować kapitały własne i obce (pasywa) Pasywa – źródła pochodzenia majątku: – kapitały własne – kapitały obce • definiuje i klasyfikuje pasywa • wymienia podstawowe kapitały własne w różnych podmiotach gospodarczych • wymienia i omawia kapitały obce Sporządzić uproszczony bilans majątkowy podmiotu gospodarczego Bilans majątkowy – budowa i układ bilansu • omawia budowę i układ bilansu • sporządza uproszczony bilans majątkowy podmiotu gospodarczego 131 1. 2. 3. Wybrana dokumentacja działalności gospodarczej Zdefiniować i sklasyfikować dokumenty Dowody księgowe – pojęcie, znaczenie i klasyfikacja • wykazać znaczenie dokumentów, jako podstawy zapisów księgowych • zdefiniować i klasyfikować dokumenty Skontrolować dokumenty pod względem formalnym i rachunkowym Zasady sporządzania i kontroli dokumentów • omawia zasady sporządzania dokumentów • charakteryzuje rodzaje kontroli dokumentów • kontroluje przykładowy dokument pod względem formalnym i rachunkowym Sporządzić wybrane dokumenty związane z: – obrotem zapasami – powstaniem i regulowaniem rozrachunków z odbiorcami i dostawcami Dokumentacja magazynowa: Pz, Wz, Rw, dokumentacja z zakresu powstawania i regulowania rozrachunków: – faktura VAT – faktura VAT RR – faktura VAT MP – polecenie przelewu – czek rozrachunkowy • omawia podstawowe dokumenty magazynowe • wypełnia przykładowe dokumenty magazynowe • omawia fakturę VAT • wypełnia przykładową fakturę VAT, VAT RR lub VAT MP • wypełnia polecenie przelewu i czek rozrachunkowy Uproszczone formy rachunkowości w małych firmach (rachunkowość podatkowa) 132 Rozróżnić i scharakteryzować uproszczone formy ewidencji gospodarczej w zależności od formy opodatkowania Charakterystyka uproszczonych form ewidencji gospodarczej: – karta podatkowa – ryczałt ewidencjonowany – podatkowa książka przychodów i rozchodów • rozróżnia formy opodatkowania • charakteryzuje sposób opodatkowania w formie karty podatkowej • omawia obowiązki podatników rozliczających się w formie ryczałtu ewidencjonowanego • omawiać zasady prowadzenia podatkowej książki przychodów i rozchodów oraz sposób rozliczania się z podatku w tej formie Zarejestrować przychody w ewidencji przychodów Zasady prowadzenia ewidencji przychodów • rejestruje przychody w ewidencji przychodów Ewidencjonować przychody i rozchody w podatkowej książce przychodów i rozchodów Zasady prowadzenia podatkowej książki przychodów i rozchodów • omawia zasady prowadzenia podatkowej książki przychodów i rozchodów • ewidencjonuje przychody i rozchody w podatkowej książce przychodów i rozchodów 1. 2. 3. Ewidencjonować zakupy w „Rejestrze zakupów” i sprzedaż w „Rejestrze sprzedaży” dla celów podatku VAT Rejestr zakupu i rejestr sprzedaży • ewidencjonować zakupy w „Rejestrze zakupów” i sprzedaż w „Rejestrze sprzedaży” dla celów podatku VAT Obliczyć dochód osiągnięty przez osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą lub przez wspólników spółek osobowych Ustalanie dochodu z działalności gospodarczej na podstawie zapisów w podatkowej książce • oblicza dochód osiągnięty przez osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą lub przez wspólników spółek osobowych Obliczyć podatek dochodowy od osób prowadzących działalność gospodarczą Podatek dochodowy od osób prowadzących działalność gospodarczą • ustala wysokość zryczałtowanego podatku jaki należy wpłacić do Urzędu Skarbowego • ustala wysokość zaliczki na podatek dochodowy dla podatników rozliczających się na zasadach ogólnych Sporządzić deklarację podatnika na zaliczkę podatku dochodowego Deklaracja podatkowa • sporządza miesięczną deklarację podatnika na zaliczkę podatku dochodowego Wybrać sposób rozliczenia z urzędem skarbowym z tytułu podatku VAT (metoda, częstotliwość rozliczeń) Rozliczyć się z urzędem skarbowym Rozliczenie z US z tytułu podatku VAT: – metoda kasowa w rozliczaniu podatku VAT – rozliczenia miesięczne i kwartalne – rodzaje deklaracji VAT • wybiera sposób rozliczenia z urzędem skarbowym z tytułu podatku VAT (metoda, częstotliwość rozliczeń) • rozlicza się z Urzędem Skarbowym – sporządza odpowiednią deklarację Uproszczona rachunkowość rolnicza Wskazać przepisy prawne regulujące funkcjonowanie FADN w Unii Wskazać przepisy prawne regulujące funkcjonowanie FADN w Polsce Rachunkowość rolnicza w krajach Unii Europejskiej i w Polsce – FADN • wskazuje przepisy prawne regulujące funkcjonowanie FADN w Unii • wskazuje przepisy prawne regulujące funkcjonowanie FADN w Polsce 133 1. 134 2. 3. Uzasadnić znaczenie i potrzebę prowadzenia zapisów rachunkowych przez rolników Znaczenie prowadzenia zapisów rachunkowych: – korzyści dla rolników – wykorzystanie przez użytkowników systemu • wykazuje korzyści dla rolników płynące z prowadzenia zapisów rachunkowych • wykazuje korzyści dla użytkowników systemu Wskazać dokumenty źródłowe polskiego FADN Dokumenty źródłowe FADN • wskazuje dokumenty źródłowe polskiego FADN Posłużyć się instrukcją prowadzenia zapisów w książkach rachunkowych Instrukcja prowadzenia zapisów w książkach rachunkowych • charakteryzuje Instrukcję prowadzenia zapisów w książkach rachunkowych • posługuje się Instrukcją prowadzenia zapisów w książkach rachunkowych Sporządzić Spis Aktywów i Zobowiązań Gospodarstwa Rolnego oraz Spis Wybranych Aktywów i Zobowiązań Gospodarstwa Rolnego Spis Aktywów i Zobowiązań Gospodarstwa Rolnego Spis Wybranych Aktywów i Zobowiązań Gospodarstwa Rolnego • sporządza Spis Aktywów i Zobowiązań Gospodarstwa Rolnego dla przykładowego gospodarstwa • sporządza Spis Wybranych Aktywów i Zobowiązań Gospodarstwa Rolnego Rozróżnić rodzaje działalności w gospodarstwie Rozróżnić wpływy i wydatki gotówkowe, za pośrednictwem konta bankowego oraz w towarach i usługach Dokonać zapisów w Książce Wpływów i Wydatków Gospodarstwa Rolnego: Zaewidencjonować wpływy Zaewidencjonować wydatki Odpowiednio zakodować zapisy Książka Wpływów i Wydatków Gospodarstwa Rolnego: – rodzaje działalności w gospodarstwie – konstrukcja tabel – zasady kodowania i dokonywania zapisów • rozróżnia rodzaje działalności w gospodarstwie • rozróżnia wpływy i wydatki gotówkowe, za pośrednictwem konta bankowego oraz w towarach i usługach • dokonuje zapisów w Książce Wpływów i Wydatków dla przykładowego gospodarstwa • ewidencjonuje wpływy • ewidencjonuje wydatki • odpowiednio koduje zapisy 1. 2. 3. Wypełnić przykładowe tablice w Książce Obrotów i Zaszłości w Gospodarstwie Rolnym Książka Obrotów i Zaszłości w Gospodarstwie Rolnym Nakłady pracy w działalności operacyjnej Zasiewy i zbiory Inwentarz żywy Zużycie produkcyjne własnych produktów potencjalnie towarowych Nieodpłatne przekazania Rozdysponowanie kosztów wspólnych Tabele pomocnicze • ewidencjonuje zasoby i nakłady pracy własnej oraz pracowników najemnych • ustala dni stołowania i zamieszkiwania pracowników najemnych • rejestruje powierzchnię zbiorów i zasiewów • ewidencjonuje stany miesięczne inwentarza żywego • rejestruje zużycie produkcyjne własnych produktów potencjalnie towarowych • rejestruje nieodpłatne przekazania „z” i „do” gospodarstwa rolniczego Objaśnić sposób ustalania dochodu rolniczego na podstawie dokonywanych zapisów Ustalanie dochodu rolniczego na podstawie prowadzonych zapisów • objaśnia sposób ustalania dochodu rolniczego na podstawie dokonywanych zapisów • ustalić dochód rolniczy dla przykładowego gospodarstwa Zinterpretować uzyskane z programu komputerowego wyniki Ocenić sytuację gospodarstwa na podstawie uzyskanych wyników Ocena gospodarstwa na podstawie uzyskanych wyników • interpretuje uzyskane wyniki • ocenia sytuację gospodarstwa na podstawie uzyskanych wyników 135 Uwagi o realizacji materiału nauczania Podstawowe pojęcia i kategorie ekonomiczne Dział „Podstawowe pojęcia i kategorie ekonomiczne” ukazuje zakres pojęć ekonomicznych, którymi uczeń będzie posługiwał się w całym cyklu kształcenia z zakresu ekonomiki rolnictwa. Realizując zagadnienia związane z podstawowymi pojęciami związanymi z gospodarką narodową, dochodem narodowym, Produkcją Krajową Brutto i Netto należy zwrócić uwagę na kształtowanie umiejętności wyszukiwania, analizowania i interpretowania danych statystycznych. Ważne jest również zwrócenie uwagi na miejsce ogrodnictwa w gospodarce narodowej. Wiedza z zakresu tego działu umożliwi uczniom zrozumienie trudnych zagadnień dotyczących polityki rolnej i funkcjonowania rynku. Pracownia powinna być wyposażona w Roczniki Statystyczne, Powszechne Spisy Rolne, Raporty rynkowe. Uczeń już na etapie zagadnień wstępnych powinien wiedzieć, z jakich źródeł danych można korzystać. Wprowadzenie do ekonomiki rolnictwa W trakcie realizacji tego działu należy zwrócić uwagę na specyficzne cechy rolnictwa odróżniajże ten dział gospodarki narodowej od pozostałych. Realizując zagadnienia związane z czynnikami produkcji, należy zwrócić uwagę na kształtowanie umiejętności obliczania (hektarów przeliczeniowych, jednostek pełnosprawnych i pełnozatrudnionych), analizowania i wyciągania wniosków, które będą pomocne przy wyznaczaniu technik wytwarzania w rolnictwie. Przy obliczaniu hektarów przeliczeniowych należy zwrócić uwagę na to, że te umiejętności będą niezbędne przy obliczaniu podatku rolnego. Do obliczenia hektarów przeliczeniowych można wykorzystać przykładowy wypis z ewidencji gruntów, który może być również wykorzystany przy wypełnianiu wniosku o płatności obszarowe w dziale Polityka Rolna. Ważne jest również bardzo dobre opanowanie pojęć z zakresu organizacji produkcji roślinnej w gospodarstwie, gdyż wiedza ta będzie w znacznym stopniu wykorzystywana w działach „Koszty i opłacalność produkcji” oraz „Polityka rolna”. Uczniowie powinni umieć obliczać strukturę użytkowania ziemi, strukturę zasiewów, towarowość struktury. Do tego celu najlepiej byłoby posługiwać się danymi konkretnego gospodarstwa, które będą również wykorzystywane w kolejnych działach Znaczną część treści w tym dziale należy przeznaczyć na formy ćwiczeniowe i pracę w grupach, a jako podsumowanie całego działu można wykorzystać metodę sytuacyjną. 136 Koszty i opłacalność produkcji Celem realizacji programu działu „ Koszty i opłacalność produkcji” jest zapoznanie uczniów z podstawowymi zagadnieniami dotyczącymi kosztów występujących w rolnictwie/ogrodnictwie. Szczególną uwagę należy zwrócić na koszty bezpośrednie i pośrednie. Wiedza ta jest niezbędna do obliczania opłacalności wybranych działalności ogrodniczych. W ramach przeprowadzania kalkulacji, uczeń powinien korzystać z aktualnych cenników produktów rolniczych, środków do produkcji, usług oraz z katalogu norm i normatywów. Należy zwrócić szczególną uwagę na kształtowanie umiejętności analizowania wykonanych obliczeń i wyciągania wniosków, „co, jak, gdzie produkować?” Należy stosować zarówno metody podające, jak i aktywizujące. Funkcjonowanie rynku rolnego W ramach klasyfikacji rynku rolnego – kryterium stopnia zorganizowania, szerzej powinny być omówione zagadnienia dotyczące giełdy towarowej i rynku hurtowego. Poznanie funkcjonowania giełdy lub rynku hurtowego powinno być połączone z wycieczką i spotkaniem z przedstawicielami tych form rynku. Szczególną uwagę należy zwrócić na specyficzne cechy rynku rolnego, a co za tym idzie – na czynniki kształtujące popyt i podaż produktów ogrodniczych oraz zachowania konsumentów na rynku i ich reakcje na zmiany cen różnych rodzajów dóbr i usług. Zadaniem dla uczniów może być obserwacja zachowań konsumentów w różnych sytuacjach (spadku i podwyżce cen). Uczniowie na podstawie tych obserwacji oraz obliczeń wskaźników powinni umieć wyciągnąć wnioski co do elastyczności konsumentów na zmiany cen. Celem realizacji treści dotyczących podstawowych rynków produktów ogrodniczych, środków do produkcji i usług jest wyrobienie umiejętności wyszukiwania, selekcjonowania i analizowania informacji w dostępnych raportach rynkowych. Uczniowie powinni przygotować referaty i wygłosić je w klasie. W ramach integracji w agrobiznesie należy zwrócić szczególną uwagę na umowy kontraktacyjne i grupy producenckie. Uczniowie powinni analizować materiały źródłowe dotyczące tworzenia i funkcjonowania grup producenckich, sporządzić umowę kontraktacyjną. W celu realizacji tych treści pracownia powinna być wyposażona w raporty rynkowe Agencji Rynku Rolnego, wzory umów kontraktacyjnych, ustawę o grupach producenckich. Polityka rolna Celem działu „Polityka rolna” jest ukazanie interwencji państwa w tworzenie mechanizmu rozwojowego i wyrównanie szans różnych podmiotów. 137 W trakcie realizacji treści w tym dziale należy podkreślać znaczenie (pozytywy i negatywy) członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Ważne jest zapoznanie uczniów z zakresem podstawowych zagadnień dotyczących celów, zadań polityki rolnej i instrumentów polityki rolnej na płaszczyźnie gospodarstwa, rynku i granicy. Uwagę należy zwrócić na porozumienia międzynarodowe (GATT/WTO, CEFTA, EFTA) • Wspólna Polityka Rolna (WPR) – należy zwrócić uwagę na jej cele i zasady oraz główne mechanizmy rynkowe. Uczniowie powinni wiedzieć, jaką rolę odgrywa WPR dla gospodarstwa rolnego. Uczniowie powinni wypełnić wniosek o płatności bezpośrednie dla wybranego gospodarstwa. W tym celu pracownia powinna być wyposażona w druki wniosku oraz mapki geodezyjne i wyciąg z ewidencji gruntów. • Przed rozpoczęciem realizacji treści z polityki strukturalnej, podatkowej, kredytowej i ochrony środowiska można omówić cele i zadania organizacji i instytucji działających na rzecz rolnictwa, pozwoli to uniknąć powtórzeń w treściach oraz łatwiej przyswoić uczniom wiedzę na ten temat. • Polityka strukturalna – należy zwrócić szczególną uwagę na kształtowanie umiejętności analizowania przemian w strukturze agrarnej, własności ziemi, wykształceniu rolników i zatrudnieniu ludności rolniczej oraz wyciągania wniosków. W trakcie realizacji tych treści należy zwrócić uwagę na funkcjonujący system rejestracji działek rolnych i zwierząt oraz dokumentację, jaką powinien posiadać właściciel działek rolnych i zwierząt. Ważnym elementem jest zapoznanie uczniów z programami dla rozwoju wsi i rolnictwa. Budowa biznesplanu, jako elementu dokumentacji niezbędnej przy składaniu wniosków w ramach funkcjonujących programów, omówiona zostanie w dziale „Funkcjonowanie przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej” • Polityka podatkowa należy zwrócić szczególną uwagę na podatek rolny, VAT i dochodowy od działów specjalnych. • W celu realizacji tych treści ważne jest, aby pracownia wyposażona była w Komunikaty Prezesa GUS w Monitorze Polskim, Ustawy. • Polityka kredytowa – uczeń powinien wypełnić przykładowy wniosek o kredyt oraz przeanalizować oferty banków i wyciągnąć wnioski o najkorzystniejszej ofercie. Ważne jest również, aby zwrócić uwagę na dostępne kredyty dla rolnictwa. • Ochrona środowiska jest nieodłącznym elementem polityki rolnej. Z jednej strony jest to ochrona środowiska a z drugiej – bezpieczeństwo żywnościowe. Należy zwrócić szczególną uwagę na kształtowanie odpowiednich postaw uczniów w kwestii ochrony środowiska. 138 Uczniowie powinni być zapoznani z dokumentacją, jaką powinien prowadzić ogrodnik, tj. mapy zasobności i odczynu gleb, dokumentacja wykonywanych oprysków, stosowanych nawozów, itd. Po zapoznaniu uczniów z materiałem dotyczącym tych treści, należałoby zorganizować wyjazd do gospodarstwa ogrodniczego, przeprowadzić wywiad i przeanalizować czy ogrodnik przestrzega zasad dobrej praktyki rolniczej. Działania marketingowe w agrobiznesie W ramach tego działu należy nakłonić uczniów do wzmożonej obserwacji zachowań konsumentów na rynku, obserwacji wystaw sklepowych, oglądania i słuchania reklam. Obserwacje te będą wykorzystywane w celu realizacji poszczególnych treści. Uczniowie powinni skonstruować kwestionariusz ankiety i wywiadu, przeprowadzić je w wybranym środowisku, opracować wyniki. Wyciągnięte wnioski powinni wykorzystać w opracowaniu strategii cenowej, strategii produktu i opracowaniu działań promocyjnych. Zdobyte wiadomości powinny być również wykorzystane w opracowaniu planu marketingowego. Ten dział powinien być realizowany z dużym zaangażowaniem uczniów, a kolejne ćwiczenia, w których uczniowie będą brali udział, w konsekwencji powinny tworzyć całość kampanii promocyjnej. Należy zwrócić szczególną uwagę na przepisy prawne dotyczące uczciwej konkurencji, ochrony danych osobowych, jakość produktu, znaki towarowe. W tym celu pracownia powinna być wyposażona w odpowiednie ustawy (Ustawa o ochronie danych osobowych, Ustawa o znakach towarowych, Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Ustawa o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym, Ustawa o badaniach i certyfikacji). Funkcjonowanie przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej Dział „Funkcjonowanie przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej” ukazuje rodzaje podmiotów funkcjonujących w gospodarce, rodzaje działalności, planowanie w firmie z położeniem nacisku na problematykę małych przedsiębiorstw. W czasie realizacji programu należy zwrócić uwagę na kształtowanie umiejętności określania przez uczniów podstaw prawnych prowadzenia podmiotów gospodarczych, form własności, wad i zalet poszczególnych form organizacyjno-prawnych. Wiedza z tego zakresu umożliwi uczniom zrozumienie tematyki funkcjonowania podmiotu gospodarczego. Realizując zagadnienia związane z procedurą podejmowania działalności gospodarczej, należy zwrócić szczególną uwagę na stosowanie aktualnych przepisów prawnych. Uczniowie powinni się nauczyć wyszukiwania potrzebnych przepisów prawnych i ich interpretacji. Uczniowie powinni zapoznać się z zagadnieniami dotyczącymi rodzajów działalności w przedsiębiorstwie (produkcyjna, handlowa, usługowa), powinni charak139 teryzować proces produkcji, handel i usługi, wskazać przykłady firm działających w otoczeniu szkoły lub miejsca zamieszkania. W procesie nauczania – uczenia się należy stosować zarówno aktywizujące, jak i podające metody nauczania. Realizacja części materiału powinna odbywać się w formie ćwiczeń (np. wypełnianie dokumentacji niezbędnej do uruchomienia działalności gospodarczej, sporządzenie umowy spółki, projektowanie struktury organizacyjnej małego przedsiębiorstwa, określanie potrzeb zaopatrzeniowych, sporządzanie zamówienia na materiały, kalkulowanie cen sprzedaży towarów, biznesplan itp.). Pracownia, w której będą się odbywać zajęcia, powinna być wyposażona między innymi w: • przykłady umów dotyczących tworzenia podmiotów gospodarczych, • wzory wniosków dotyczących rejestracji działalności gospodarczej, • dzienniki ustaw, • ustawa „Prawo działalności gospodarczej”, • Kodeksy prawne (Kodeks spółek handlowych, Kodeks cywilny). Kadra kierownicza i pracownicy w przedsiębiorstwie W trakcie realizacji tego działu należy zwrócić uwagę na stosowanie aktualnych przepisów prawnych, kształtowanie umiejętności korzystania z różnych źródeł prawa, właściwe interpretowanie przepisów prawnych. Uczeń powinien umieć wyszukać potrzebny w danej sytuacji przepis prawny, skorzystać z poradnika i komentarza dotyczącego przepisów prawa pracy. W tym dziale należy zwrócić szczególną uwagę na stosowanie metod aktywizujących, takich jak: dyskusja, metoda przypadku, drama, ćwiczenia przedmiotowe. Nauczyciel powinien przygotować opisy przypadków na podstawie rzeczywistych problemów z zakresu prawa pracy. Rozpatrywanie ich nauczy uczniów formułowania problemów, szukania sposobów ich rozwiązywania oraz dochodzenia do własnych wniosków. Podstawową metodą nauczania powinny być ćwiczenia, w czasie których uczniowie powinni analizować materiały źródłowe dotyczące prawa pracy, sporządzać dokumenty, pisma, formularze, ustalać przykładowe wynagrodzenie zgodnie z obowiązującymi przepisami. Uczniowie powinni przeprowadzić rozmowę kwalifikacyjną z punktu widzenia kandydata na pracownika, jak też z punktu widzenia potencjalnego pracodawcy. Pracownia, w której będą odbywać się zajęcia, powinna być wyposażona w zestawy formularzy, druków, wzory pism oraz akty oprawne (Dzienniki Ustaw, Kodeks pracy, Kodeks cywilny, kodeks postępowania administracyjnego). 140 Rachunkowość w przedsiębiorstwie Uwagi ogólne Celem realizacji programu działu „Rachunkowość” jest przygotowanie uczniów do prowadzenia uproszczonych form rachunkowości. W zawodzie technik ogrodnik będzie to prowadzenie uproszczonej rachunkowości rolniczej oraz prowadzenie uproszczonych form ewidencji dla celów podatkowych. Treści nauczania z rachunkowości są dla uczniów trudne, dlatego nauczyciel powinien w miarę możliwości stosować aktywizujące metody nauczania i szeroki zestaw pomocy dydaktycznych. Realizacja znacznej części materiału powinna być przeprowadzana w formie ćwiczeń (np. sporządzanie dokumentacji, wypełnianie rejestrów, ksiąg itp.). Przy realizacji ćwiczeń wskazane jest wykorzystywanie programów komputerowych (np. Mała księgowość, Rachmistrz, Mała firma i w związku z tym prowadzenie zajęć ćwiczeniowych w grupach w pracowni komputerowej. Szczególną uwagę należy zwracać na pracę z dokumentami księgowymi. Uczniowie powinni opanować umiejętność sporządzania wybranych dokumentów, posługiwania się nimi w ewidencji oraz rozliczeniach z ZUS i urzędem skarbowym. Uwagi szczegółowe • W dziale wprowadzeniu do rachunkowości należy zwrócić uczniom uwagę na istotę rachunkowości i uświadomić im korzyści płynące z prowadzenia zapisów rachunkowych. Uczniowie powinni umieć dobrać właściwą formę zapisów rachunkowych do prowadzonej działalności. Powinni poznać uregulowania prawne w tym zakresie, powinni wiedzieć, które podmioty mają obowiązek prowadzenia ksiąg handlowych, a jakie mogą prowadzić uproszczone formy ewidencji. • W dziale Bilans przedsiębiorstwa uczniowie powinni zdobyć umiejętność sporządzania spisu z natury, wyceny przykładowych składników majątkowych, klasyfikowania składników majątkowych i kapitałów i sporządzenia uproszczonego bilansu. Większość treści w tym dziale należy realizować w formie ćwiczeń. Przykłady ćwiczeniowe należy tak dobierać, aby można je było wykorzystać później w realizacji kolejnych działów. W technikum ogrodniczym uczniowie powinni opanować umiejętność inwentaryzacji i wyceny środków trwałych charakterystycznych dla ogrodnictwa (ziemia, budynki inwentarskie, ziemiopłody, produkty nietowarowe), aby móc później na tej podstawie sporządzić Spis Aktywów Gospodarstwa przy realizacji uproszczonej rachunkowości rolniczej. • W dziale Wybrana dokumentacja działalności gospodarczej należy zwrócić uczniom uwagę na rolę dokumentacji w prowadzeniu zapisów. Uczniowie powinni umieć wskazać, jaki rodzaj dowodu dokumentuje przykładowe operacje 141 gospodarcze. Powinni wiedzieć, jakie dokumenty mogą być podstawą zapisów w podatkowej książce przychodów i rozchodów. Ze względu na ograniczoną liczbę godzin przeznaczoną na realizację materiału z zakresu rachunkowości, proponuje się, aby praktyczne sporządzanie dokumentów dotyczyło tylko dokumentów najczęściej występujących w prowadzeniu działalności gospodarczej, tj. dokumentów magazynowych oraz dokumentów związanych z powstawaniem i regulowaniem rozrachunków z kontrahentami (rachunki, faktury, polecenie przelewu). Aby wyrobić u uczniów nawyk dokumentowania zdarzeń gospodarczych, można polecić im przed rozpoczęciem realizacji tego działu próbę udokumentowania swoich wydatków (rachunki, paragony z kas fiskalnych, dowody wpłaty itp.). Założenia do wypełnianych dokumentów należy tak dobierać, aby można je było później wykorzystać do ewidencji na kontach lub prowadzenia uproszczonych form rachunkowości. Wypełnianie dokumentów powinno być realizowane w formie ćwiczeń. Zaleca się wypełnianie części dokumentów na komputerze. • W dziale Uproszczone formy rachunkowości w małych firmach (rachunkowość podatkowa) należy omówić zasady prowadzenia ewidencji przychodów przez podatników zryczałtowanego podatku dochodowego od osób fizycznych oraz zasady prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów. Większą część materiału w tym dziale należy realizować w formie ćwiczeń grupach. Ponieważ coraz więcej podmiotów gospodarczych jest płatnikami podatku VAT, należy również wyrobić u uczniów umiejętność ewidencji zakupów i sprzedaży w odpowiednich rejestrach (rejestr zakupu, rejestr sprzedaży). Zapisy zarówno w podatkowej książce, jak i w rejestrach powinny się odbywać na podstawie zestawów dokumentów obrazujących działalność firmy w określonym przedziale czasu (miesiąc, kwartał) i kończyć się ustaleniem podatków (dochodowego i VAT) oraz sporządzeniem odpowiednich deklaracji. Jeżeli warunki w szkole na to pozwalają, program należy realizować przy użyciu odpowiednich programów komputerowych (Mała księgowość, Rachmistrz lub inne stosowane w danym terenie). Pozwoli to na sprawniejsze przeprowadzenie zajęć i skrócenie czasu ich realizacji – dane nanoszone do podatkowej książki przenoszone są automatycznie do rejestrów oraz do deklaracji podatkowych. • W ramach działu Uproszczona rachunkowość rolnicza należy zapoznać uczniów z zasadami dokonywania zapisów rachunkowych w gospodarstwie ogrodniczym. Co najmniej 50 % treści w tym dziale należy realizować w formie ćwiczeniowej w grupach. Do prowadzenia zapisów należy wykorzystać wyniki spisu z natury i wyceny składników majątkowych zrealizowane wcześniej. 142 Uczniowie powinni: • sporządzić uproszczony Spis Aktywów i Zobowiązań Gospodarstwa Rolnego • prowadzić zapisy w Książce Wpływów i Wydatków Gospodarstwa Rolnego • prowadzić zapisy w Książce Obrotów i Zaszłości w Gospodarstwie Rolnym Materiał z tego zakresu najlepiej realizować na podstawie prostego przykładu opracowanego specjalnie do tego celu. Ponieważ zapisy powinny się odbywać na podstawie dokumentów, należy wcześniej sporządzić uproszczony opis przykładowego gospodarstwa oraz przygotować dokumenty obrazujące jego działalność w skali roku (należy ograniczać liczbę operacji – musi to być przykład naprawdę „uproszczony” – ważne jest, aby uczniowie poznali zasady zapisów, a nie powtarzali je mechanicznie). Jeżeli jest to możliwe, należy skorzystać również z programu komputerowego. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia W trakcie realizacji programu należy sprawdzać na bieżąco postępy uczniów, a po zakończeniu każdego działu przeprowadzić badanie podsumowujące, mające na celu porównanie umiejętności uczniów z założonymi celami. Oceny powinny być zgodne z obowiązującą skalą ocen i przyjętym w szkole szkolnym systemem oceniania. Przy ocenie osiągnięć należy zwracać uwagę nie tylko na wiedzę teoretyczną (np. definicje różnych pojęć), lecz przede wszystkim na jej zrozumienie, umiejętność posługiwania się nią w konkretnych sytuacjach, wykazywanie powiązań między różnymi pojęciami oraz na praktyczne zastosowanie zdobytych umiejętności. Metody pomiaru osiągnięć ucznia powinny być dobrane do założonych celów szczegółowych. Ocena osiągnięć edukacyjnych powinna aktywizować i mobilizować uczniów do pracy. Do sprawdzenia osiągnięć szkolnych uczniów można wykorzystać następujące metody: • sprawdzian ustny w formie pytań i dyskusji – stosowany na ogół na początku zajęć; • krótki sprawdzian pisemny (krótka wypowiedź ucznia na piśmie lub rozwiązanie zadania problemowego); • dłuższy sprawdzian pisemny (dłuższa wypowiedź pisemna ucznia – np. analiza różnych problemów, bądź też rozwiązanie zadań praktycznych – np. ustalenie dochodu firmy, sporządzenie rozliczenia z Urzędem Skarbowym z tytułu podatków, wypełnianie przykładowych dokumentów itp.); • testy osiągnięć szkolnych – wskazane jest stosowanie różnych zadań testowych: 143 a) wielokrotnego wyboru, b) z zadaniami otwartymi, c) z luką, d) zadania typu: prawda – fałsz; • ukierunkowana obserwacja czynności ucznia w czasie wykonywania ćwiczeń – np. sporządzanych dokumentów, pracy z rocznikiem statystycznym lub z różnymi źródłami prawa; obserwując wykonywanie przez uczniów ćwiczeń, należy zwrócić uwagę na poprawność wykonania, staranność, czas wykonania; • ocena wytworów prac ucznia (referaty, projekty) – należy tu uwzględnić terminowość wykonania, staranność, umiejętność korzystania z różnych źródeł informacji przy projektach, umiejętność pracy w grupie. W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela. 144 IV. 10 . Zajęcia specjalizacyjne Autorzy programu proponują realizację programu nauczania przedmiotu specjalizacyjnego w porozumieniu z pracodawcą, biorąc pod uwagę potrzeby lokalnego rynku pracy. Szkoła może skorzystać z wykazu programów nauczania przedmiotów specjalizacyjnych dla zawodu technik ogrodnik opracowanych do 1999 r. przez zespoły autorskie w ramach współpracy z Krajowym Centrum Oświaty Rolniczej w Brwinowie, na przykład: • „Urządzanie i konserwacja terenów zieleni” • „Bukieciarstwo i kompozycje roślinne” • „Podstawy zielarstwa” • „Wspólna polityka rolna” Przedmiotem specjalizacji zawodowej może być również ochrona roślin ogrodniczych, jeśli wynika to z potrzeb regionu. W przypadku wyboru przez szkołę tej specjalizacji autorzy proponują: 1. Treści do przedmiotu specjalizującego nie należy traktować jako możliwości powtórzenia tego, co było omawiane w ramach poszczególnych przedmiotów zawodowych. 2. Godziny na przedmiot specjalizujący przeznaczone są do realizacji nowych treści z ochrony roślin ogrodniczych, po uwzględnieniu korelacji międzyprzedmiotowej zaprezentowanej przez autorów w programie, poszerzających te zagadnienie. 3. Należy wyjaśnić następujące pojęcia i omówić zagadnienia: aukuba, autoecja, allelopatia, bakterie mukolityczne, bakteriofagi, dystrybucja środków ochrony roślin, chwasty i ich zwalczanie, dezynfekcja, epibiontyzm, efekt ekonomiczny zabiegu, etiologia, fitotoksyczność, formy użytkowe pestycydów, infekcja, proces infekcyjny, inkubacja, inokulacja, komunikaty, sygnalizacja, kwarantanna, szczegółowy podział i charakterystyka pestycydów, progi szkodliwości, regulacja wydatku cieczy, imago, klasyfikacja i charakterystyka szkodników, szczegółowo biologia najgroźniejszych, służby kwarantanny i ochrony roślin, ustawa o ochronie roślin, wektor, zakażenie, choroby fizjologiczne – szczegółowa charakterystyka, szkodniki w magazynach i przechowalniach (warzywa strączkowe), szkodniki wielożerne. 4. Lekcje z ochrony roślin w ramach realizacji programu do przedmiotu specjalizującego należy również wykorzystać do: 145 • analizy treści artykułów z prasy ogrodniczej – uczniowie powinni wyszukiwać informacje na konkretne, sformułowane przez nauczyciela pytania; • analizy programów ochrony poszczególnych roślin ogrodniczych – należy kształtować u uczniów umiejętność planowania ochrony danego gatunku, • rozpoznawania chorób i szkodników na podstawie objawów – na podstawie okazów naturalnych i atlasu chorób i szkodników. • ćwiczeń w opisywaniu objawów występowania chorób i szkodników – na podstawie kolorowych plansz i okazów naturalnych. • omawiania mało znanych chorób i szkodników roślin ogrodniczych, które stanowią obecnie zagrożenie dla upraw. 146 IV. 11 . Praktyka zawodowa Proponowany podział zajęć dla technikum czteroletniego Szczegółowe cele kształcenia uczeń w wyniku procesu kształcenia powinien umieć: Materiał nauczania, hasła programowe Wymagania programowe – osiągnięcia edukacyjne ucznia 1. 2. 3. 1. PROJEKT PRAC WIOSENNYCH WYKONYWANYCH W GOSPODARSTWIE OGRODNICZYM Określić zakres prac wiosennych wykonywanych w przykładowym gospodarstwie Prace wiosenne w gospodarstwie ogrodniczym • wskazać prace wiosenne wykonywane w gospodarstwie ogrodniczym • zaplanować harmonogram / kalendarz wykonywania tych prac • dobrać materiały, narzędzia, maszyny i urządzenia do wykonywania prac wiosennych • zaplanować zakup materiałów i środków do wykonywania tych prac • zaplanować zapotrzebowanie na siłę roboczą do wykonania prac wiosennych w gospodarstwie ogrodniczym • obliczyć koszty wykonania tych prac • zaplanować wykorzystanie powierzchni uprawnej w przykładowym gospodarstwie ogrodniczym na określony czas, z uwzględnieniem płodozmianu i zmianowania 2. PROJEKT PRAC WYKONYWANYCH LATEM W GOSPODARSTWIE OGRODNICZYM Określić zakres prac wykonywanych w przykładowym gospodarstwie latem Letnie prace w gospodarstwie ogrodniczym • wskazać prace wykonywane latem w gospodarstwie ogrodniczym • zaplanować harmonogram / kalendarz wykonywania tych prac • dobrać materiały, narzędzia, maszyny i urządzenia do wykonywania tych prac • zaplanować zakup materiałów i środków do wykonywania tych prac, 147 1. 2. 3. • zaplanować zapotrzebowanie na siłę roboczą do wykonania prac latem w gospodarstwie ogrodniczym • obliczyć koszty wykonania tych prac 3. PROJEKT PRAC JESIENNYCH WYKONYWANYCH W GOSPODARSTWIE Określić zakres prac jesiennych wykonywanych w przykładowym gospodarstwie Prace jesienne w gospodarstwie ogrodniczym • wskazać prace jesienne wykonywane w gospodarstwie ogrodniczym • zaplanować harmonogram / kalendarz wykonywania tych prac • dobrać materiały, narzędzia, maszyny i rządzenia do wykonywania tych prac • zaplanować zakup materiałów i środków do wykonywania tych prac • zaplanować zapotrzebowanie na siłę roboczą do wykonania prac jesiennych w gospodarstwie ogrodniczym • obliczyć koszty wykonania tych prac 4. PROJEKT PRAC WYKONYWANYCH W GOSPODARSTWIE OGRODNICZYM Określić zakres prac wykonywanych w przykładowym gospodarstwie ogrodniczym w ciągu roku 148 Prace wykonywane w przykładowym gospodarstwie ogrodniczym w ciągu roku • zaprojektować kalendarz prac / wszystkich czynności producenta w przykładowym gospodarstwie ogrodniczym w ciągu roku, z uwzględnieniem zapotrzebowania na siłę roboczą i środki produkcji (materiały, narzędzia, maszyny i urządzenia) oraz ustalenia kosztów wykonania tych prac
