Przeszczepianie narządów



Przeszczepianie narządów, transplantacja –
przeszczepienie narządu w całości lub części,
tkanki lub komórek z jednego ciała na inne (lub
w obrębie jednego ciała). Przeszczepianiem
narządów zajmuje się medyczna dziedzina
naukowa nazywana transplantologią.
Przeszczep (transplantat) – komórki, tkanki
(skóra, rogówka, kości) lub narząd (serce, nerka)
pobrane od dawcy, podlegające chirurgicznemu
przeszczepieniu do organizmu biorcy. Niektóre
tkanki i narządy mogą być konserwowane i
przechowywane w tzw. bankach.




autogeniczny (autologiczny, inaczej autotransplantacja) –
polega na przeniesieniu własnej tkanki lub narządu z
jednego miejsca na drugie, np. przeszczep skóry
izogeniczny (syngeniczny, izotransplantacja) – polega na
przeniesieniu tkanki lub narządu między osobnikami
identycznymi genetycznie np. bliźniętami jednojajowymi
allogeniczny (także: alogeniczny, inaczej
allotransplantacja) – polega na przeniesieniu tkanki lub
narządu między osobnikami tego samego gatunku, o
podobnym, ale nie jednakowym genotypie, np. człowiek →
człowiek
ksenogeniczny (heterologiczny, ksenogenny,
ksenotransplantacja) – polega na przeniesieniu tkanki lub
narządu między osobnikami różnego gatunku np. świnia
→ człowiek










skóra
serce
nerki
płuca
wątroba
trzustka
jelita
szpik kostny
tętnica
rogówka


Przeszczepienie serca to metoda leczenia
schyłkowej niewydolności serca, polegająca na
przeszczepieniu serca pozyskanego od martwego
dawcy. Wykonywana jest jedynie w
specjalistycznych ośrodkach. Pierwszej udanej
transplantacji serca dokonał zespół chirurga
Christiaana Barnarda w 1967 roku.
W klasycznej metodzie przeszczepiania serca
pozostawia się część tylnej ściany prawego i
lewego przedsionka dawcy. Aortę i pień płucny
przeszczepianego serca łączy się z naczyniami
biorcy, po wszyciu serca stosuje się do końca
życia immunosupresję.


Immunosupresja to hamowanie procesu wytwarzania
przeciwciał i komórek odpornościowych przez różne
czynniki zwane immunosupresorami, najczęściej
farmakologicznie przez leki immunosupresyjne (w
przeszłości przez promieniowanie rentgenowskie).
Zabieg immunosupresyjny to niszczenie limfocytów
przez stosowanie promieniowania lub środków
farmakologicznych. Stosowane jest przy
transplantacji, aby zmniejszyć ryzyko odrzucenia
przeszczepu. W ten sposób zwiększa się jednak
ryzyko rozwoju infekcji, gdyż po zabiegu organizm
jest praktycznie bezbronny wobec patogenów.






zgodność tkankowa
właściwy dobór dawcy i biorcy
zastosowanie dobrego płynu
prezerwacyjnego i metody prezerwacji dla
transplantu
odpowiednie leczenie immunosupresyjne
umiejętność rozpoznania i leczenia procesu
odrzucania narządu przez organizm biorcy
zapobieganie powikłaniom i ich leczenie.


Zabiegi tego typu są bardzo skomplikowane i
pracochłonne, ponadto występuje ryzyko, że
wszczepiony narząd nie przyjmie się – to znaczy, że
organizm będzie traktował go jako ciało obce i
próbował zwalczyć (reakcja odrzucenia przeszczepu).
W rzadkich przypadkach mamy do czynienia z
sytuacją odwrotną czyli przeszczep zwraca się
przeciw gospodarzowi i stara się go zniszczyć jest to
tzw. choroba przeszczep przeciw gospodarzowi.
Rozwój transplantologii wymusił sprecyzowanie
pojęcia śmierci. Obecnie korzysta się z pojęcia
"śmierć mózgu". Na podstawie protokołu
Pittsburskiego należy odczekać dwie minuty od
ustania akcji serca by można było przystąpić do
pobrania narządów od zmarłego



Polska ustawa z dnia 1 lipca 2005 r. (o pobieraniu, przechowywaniu i
przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów) stanowi, że osoba zmarła
jest potencjalnym dawcą tkanek i narządów o ile za życia nie wyraziła
sprzeciwu. Niewymagana jest wówczas zgoda rodziny lub bliskich osoby
zmarłej.
Jednak ze względów etycznych i społecznych na ogół jest
przeprowadzana rozmowa z rodziną zmarłego w celu poinformowania
ich o chęci pobrania narządów do przeszczepienia oraz uzyskania ich
przyzwolenia. Jeśli zmarły pozostawił pisemne oświadczenie dotyczące
jego woli odnośnie pobierania narządów po śmierci, lekarze bez
zastrzeżeń respektują jego decyzję. Jeśli zaś zmarły nie zostawił takiego
oświadczenia rodzina na drodze sądowej może uniemożliwić pobranie
narządów.
Możliwe jest również sporządzenie Oświadczenia woli – dokumentu
informującego o tym, że osoba zezwala na użycie organów w razie
śmierci mózgowej dla celów ratowania życia innych ludzi. Sugeruje się,
aby takie oświadczenie nosić zawsze przy sobie.

Zupełnie inaczej wygląda natomiast kwestia pobrania
narządów od osób żywych. Jeśli taka operacja jest
wymagana do uratowania komuś życia, dawcy szuka
się najpierw wśród rodziny. Jeśli chcesz pomóc
komuś obcemu, abyś mógł dobrowolnie, nieodpłatnie
oddać jakiś narząd (którego pobranie nie zagraża
życiu) zgodę musi wyrazić Sąd, biorąc pod uwagę
istniejący związek emocjonalny między potencjalnym
dawcą, a biorcą. W związku z tym, ze względów
prawnych, na ogół możliwość ta dotyczy jedynie
najbliższej rodziny. W chwili obecnej w Polsce nie ma
generalnie możliwości odsprzedania narządu
unaczynionego (nerka, wątroba, trzustka, płuco)
obcej osobie, handel jest prawnie zakazany i
zagrożony karą więzienia.

Procedura sądowa nie dotyczy osób, które
chcą być dawcami szpiku. W tym przypadku
wyraża się chęć pozostania dawcą szpiku
poprzez wypełnienie odpowiedniego
formularza zgłoszeniowego i przesłanie go
do Centralnego Rejestru Niespokrewnionych
Dawców Szpiku i Krwi Pępowinowej
(CRNDSiKP).

Przeszczepienie szpiku kostnego – zabieg
polegający na podaniu pacjentowi preparatu
zawierającego komórki macierzyste
hematopoezy (krwiotworzenia), które są w
stanie odtworzyć układ krwiotwórczy
pacjenta, który uległ poważnemu
uszkodzeniu w czasie wcześniejszej
chemioterapii lub radioterapii albo zastąpić
patologiczną hematopoezę chorego (np. w
przebiegu białaczki) szpikiem osoby zdrowej.

Pod potocznym pojęciem "przeszczep szpiku"
mieści się także przetoczenie macierzystych
komórek hematopoetycznych izolowanych z
krwi obwodowej w czasie zabiegu zwanego
leukaferezą po ich wcześniejszej mobilizacji z
użyciem cytokin lub/i cytostatyków.


Przeszczepienie szpiku niekoniecznie musi być
poprzedzone mieloablacją, czyli całkowitym
zniszczeniem hematopoezy biorcy za pomocą
chemioterapii lub/i radioterapii.
Istnieje procedura zwana "niemieloablacyjnym
przeszczepieniem szpiku”, w czasie której
stosuje się jedynie odpowiednio silne leczenie
immunosupresyjne (zapobiegające odrzuceniu
przeszczepu), a za zniszczenie układu
krwiotwórczego biorcy odpowiadają
przeszczepione limfocyty dawcy.

Przeszczepienie mieloablacyjne – poprzedzony
terapią (chemioterapią lub/i radioterapią) która
ma na celu zniszczenie resztkowej choroby
nowotworowej (zabicie wszystkich komórek
nowotworowych) ale „przy okazji” niszczy
całkowicie układ krwiotwórczy biorcy.
Przeszczepienie szpiku (autologiczne lub
allogeniczne) jest przede wszystkim potrzebne
do tego, aby pacjent mógł przeżyć procedurę. Ze
względu na toksyczność stosowanych w tym
wskazaniu schematów chemioterapii (lub/i
radioterapii) takie przeszczepy przeprowadza się
jedynie u pacjentów młodszych (do 50 roku
życia).
Przeszczepienie niemieloablacyjne – podana chemioterapia
(lub/i radioterapia) nie niszczy komórek nowotworowych
ani układu krwiotwórczego biorcy. Jej zadaniem jest
jedynie spowodowanie głębokiej immunosupresji, która
uniemożliwia odrzucenie przeszczepu. Za „zniszczenie”
układu krwiotwórczego biorcy i resztkowej choroby
nowotworowej odpowiadają limfocyty T dawcy zawarte w
przeszczepianym materiale. Pacjent przechodzi przez
okres „chimeryzmu częściowego”, kiedy jego układ
krwiotwórczy składa się z dwóch populacji komórek –
własnych i pochodzących od dawcy. Dopiero osiągnięcie
etapu „chimeryzmu całkowitego”, kiedy cała hematopoeza
pochodzi od komórek macierzystych dawcy, oznacza
przyjęcie się przeszczepu.