docdobre praktyki - Fundacja Centrum Innowacji FIRE
download 
Reklamacja Transkrypt
dobre praktyki - Fundacja Centrum Innowacji FIRE
DOBRE PRAKTYKI wykorzystania ochrony własności intelektualnej w rozwoju firmy DOBRE PRAKTYKI wykorzystania ochrony własności intelektualnej w rozwoju firmy Opracowanie: dr inż. Karol Lityński Cweti Czyżycka Dorota Bienias Konsultacja merytoryczna: Marcin Barycki Opracowanie graficzne: Magdalena Sakwa Fundacja Centrum Innowacji FIRE, Warszawa 2015 Publikacja bezpłatna Projekt pt. „Proinnowacyjna usługa zwiększania roli produktów i usług opartych na wiedzy w działaniach MSP” współfinansowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 2007-2013 ISBN: 978-83-943096-0-2 Skład, druk i oprawa: EXPOL, P. Rybiński, J. Dąbek, sp.j. ul. Brzeska 4, 87-800 Włocławek tel. 54 232 37 23, e-mail: [email protected] SPIS TREŚCI Wstęp.......................................................................................................................5 O projekcie.........................................................................................................8 Co z tą własnością intelektualną?........................................................................ 11 Konkurencyjność a własność intelektualna............................................12 Wybrane aspekty ochrony praw własności intelektualnej...................12 Prawo do wynalazku................................................................................. 24 Monitoring naruszenia IP..........................................................................26 Unieważnienie patentu..............................................................................27 Dobre praktyki...................................................................................................... 30 Badania patentowe........................................................................................ 30 Badanie stanu techniki...............................................................................31 Badanie zdolności patentowej................................................................. 32 Badanie zdolności ochronnej wzoru użytkowego................................ 34 Badanie czystości patentowej..................................................................35 Wynalazki i patentowanie..............................................................................35 Wzory użytkowe............................................................................................. 42 Wzory przemysłowe....................................................................................... 43 Znaki towarowe...............................................................................................49 Analizy rynkowe..............................................................................................53 Kilka słów na zakończenie....................................................................................57 O Fundacji Centrum Innowacji FIRE..............................................................59 3 Wstęp Niniejsza broszura powstała w wyniku realizacji przez Fundację Centrum Innowacji FIRE projektu finansowanego w ramach Działania 5.2 Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 2007–2013 pt. „Proinnowacyjna usługa zwiększania roli produktów i usług opartych na wiedzy w działaniach MŚP”. Jest to kolejny projekt doradczy realizowany przez Fundację Centrum Innowacji FIRE, którego celem jest zwiększanie udziału własności przemysłowej w działalności przedsiębiorców. Projekt pt. „Proinnowacyjna usługa zwiększania roli produktów i usług opartych na wiedzy w działaniach MŚP” służył wsparciu przedsiębiorców sektora MŚP w uświadomieniu im znaczenia wykorzystania własności intelektualnej w prowadzeniu biznesu. Działania podjęte w projekcie były prowadzone dwukierunkowo poprzez: − akcję popularyzacji znaczenia usług opartych na wiedzy we wprowadzaniu rozwiązań innowacyjnych w przedsiębiorstwie (spotkania i warsztaty z udziałem przedsiębiorców, seminaria itp.), − bezpośrednie wsparcie udzielane przedsiębiorcom w działaniach związanych z ochroną własności intelektualnej. Zebrane doświadczenia stanowiły podstawę do opracowania niniejszej broszury, której celem jest zwrócenie uwagi przedsiębiorcom na coraz większe znaczenie zagadnień związanych z własnością intelektualną (IP) w zwiększaniu konkurencyjności na wolnym rynku. W czasach postępującej globalizacji wiedza z zakresu ochrony własności intelektualnej stanowi coraz częściej ważny instrument skutecznego prowadzenia działalności gospodarczej. Dlatego w broszurze położono szczególny nacisk na ochronę IP pod kątem opłacalności przeprowadzenia procedury ochronnej. Przedstawiono różne metody postępowania z wykorzystaniem biznesowego podejścia do zagadnień IP, w zależności od docelowych zamierzeń przedsiębiorcy. W warunkach otwartego rynku nakłady na innowacyjność i technologiczną modernizację przedsiębiorstwa stały się koniecznością i ważnym elementem warunkującym zdobycie przewagi konkurencyjnej. Znajomość 5 zagadnień związanych z ochroną własności intelektualnej ułatwia przedsiębiorcom nie tylko przeprowadzenie samego transferu technologii z instytucji naukowych, lecz także bezpośrednie relacje na tym polu z innymi firmami, również w zakresie problemów z naruszeniem IP. Szybkie, korzystne przeprowadzenie transakcji transferu technologii wymaga obecnie od przedsiębiorcy odpowiednich kompetencji i zasobu wiedzy również na temat transferowanej IP. Dotyczy to w szczególności przedsiębiorców sektora MŚP, którzy z reguły napotykają w tym zakresie na wiele trudności. Wynikają one głównie z braku niezbędnego zasobu wiedzy, kapitału, doświadczenia, jak również z niedostatecznych zasobów ludzkich. W odróżnieniu od dużych firm, niewielu przedsiębiorców MŚP stać na korzystanie z usług ekspertów zewnętrznych zajmujących się IP. Szczególnie w początkowym okresie działalności firmy przyjmują oni z aprobatą wszelkie racjonalne i kwalifikowane oferty wspierania ochrony IP, szczególnie, jeśli doradztwo i usługi są dofinansowane ze środków publicznych. Określenie właściwego sposobu ochrony IP oraz czasu utrzymania praw ochronnych na rynku, do którego adresowane jest rozwiązanie, stanowi podstawę strategii rozwoju firmy w oparciu o nową technologię, produkt lub usługę. Wdrożenie w firmie opracowanej dla niej strategii ochrony IP przynosi wiele korzyści. Wśród najważniejszych można wymienić: − dostęp do nowych rynków zbytu, uzyskanie wyższych przychodów, wzmocnienie pozycji rynkowej, a w rezultacie przewagę konkurencyjną, − uzyskanie przychodów ze sprzedaży praw wyłącznych, − możliwość wniesienia do spółki (w formie aportu) praw do IP, − dostęp do technologii w wyniku nabycia licencji, itp. Doświadczenia Fundacji Centrum Innowacji FIRE ze współpracy z przedsiębiorcami wskazują, że praktyczne stosowanie w bieżącej działalności firmy procedur i rozwiązań prawnych, związanych z szeroko pojętą tematyką własności przemysłowej, mimo dostępu do wielu programów upowszechniających, jest ciągle niewystarczające. Większość przedsiębiorców w ogóle nie podejmuje działań w tym obszarze z przekonania, że jest to przedsięwzięcie zbyt kosztowne, czasochłonne i nieefektywne. Z drugiej strony, często mamy do czynienia z przypadkami naruszania przez przedsiębiorców cudzych praw 6 ochronnych z powodu braku świadomości lub z przekonania o bezkarności tego rodzaju działań. Od momentu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej (1 maja 2004 r.) wiele regulacji obowiązujących w UE, których wcześniej nie brano pod uwagę w planowaniu i prowadzeniu działalności gospodarczej, objęło również przedsiębiorców w Polsce. Nasz kraj, na tle innych państw należących do UE, jest stosunkowo dużym rynkiem zbytu, a zainteresowanie nim zdecydowanie wzrosło z chwilą zniesienia barier celnych i dostosowania przepisów i uregulowań do porządku prawnego UE. Ponadto, globalizacja gospodarki przyczyniła się do wzrostu działań konkurencyjnych na rynkach, uznawanych dotychczas za lokalne, a własność intelektualna jest jednym z narzędzi służących temu celowi. Nie oznacza to wcale, że warunkiem sukcesu na rynkach zagranicznych jest posiadanie przez przedsiębiorcę praw do patentu. Niemniej, coraz większą rolę odgrywa świadomość znaczenia tego rodzaju aktywów dla pozycji rynkowej firmy, a znajomość zagrożeń wynikających z naruszeń cudzych praw własności intelektualnej dla prowadzonej działalności, staje się niezbędna. Aktualnie obserwowane są coraz silniejsze związki między ochroną własności intelektualnej a sukcesem i bezpieczeństwem prowadzonego biznesu, jednak nie wszyscy przedsiębiorcy sektora MŚP posiadają świadomość tej korelacji. Wielu z nich ciągle wprowadza na polski rynek kopiowane wzory rozwiązań z katalogów zagranicznych firm lub kopie produktów zakupionych podczas swoich wakacyjnych podróży po świecie. Stąd głównym zadaniem niniejszej broszury jest wskazanie na znaczenie związków biznesu z zagadnieniami dotyczącymi praw własności intelektualnej. 7 O projekcie W ramach Działania 5.2 Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Fundacja Centrum Innowacji FIRE zrealizowała pięcioletni projekt pod nazwą „Proinnowacyjna usługa zwiększania roli produktów i usług opartych na wiedzy w działaniach MŚP” (w skrócie „Pro-Inno IP”). Projekt był realizowany w okresie 1 września 2010 roku – 31 sierpnia 2015 roku. Celem projektu Pro-Inno IP było zwiększenie ilości innowacji w działaniach małych i średnich przedsiębiorstw, w tym usprawnienie procesów opracowania i wdrażania innowacyjnych rozwiązań dzięki kompleksowym usługom doradczym. Dzięki projektowi możliwe było dostarczenie przedsiębiorcom fachowego doradztwa w zakresie strategicznego zarządzania własnością przemysłową. Na podstawie przeprowadzonych badań, Fundacja Centrum Innowacji FIRE opracowała katalog potrzeb przedsiębiorców i usług dostępnych dla firm w ramach projektu. Stworzono kompleksowy pakiet proinnowacyjnych usług, których efektem jest zwiększanie roli produktów i usług opartych na wiedzy w działaniach MŚP (knowledge intensive services). Doradztwo dotyczyło w szczególności kwestii ochrony i zarządzania własnością intelektualną. Wsparciem objęto zarówno przedsiębiorców na początkowym etapie rozwoju firmy, jak i firmy z sektora MŚP obecne od wielu lat na rynku i posiadające pewien potencjał w zakresie własności intelektualnej. Zakres świadczonych usług był każdorazowo dostosowany do indywidualnych potrzeb każdego beneficjenta projektu. Oferta obejmowała w szczególności: • budowę strategii zarządzania własnością intelektualną w przedsię- biorstwie – pomoc w wyznaczaniu strategicznych kierunków działań przyczyniających się do wzrostu wartości firmy (m.in. poprzez zwiększenie udziału kapitału intelektualnego w jej działalności), • przeprowadzenie badań i analiz poprzedzających zgłoszenie rozwiązania do ochrony; określenie właściwego zakresu i rodzaju ochrony, • pomoc w ochronie własności przemysłowej: wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, know-how i praw autorskich; przygotowanie zgłoszeń do właściwego urzędu patentowego, przygotowania korespondencji w sprawie naruszenia praw ochronnych oraz odwołań do UPRP itp., 8 • opracowanie analiz rynkowych dla nowych, innowacyjnych produk- tów, usług i procesów, • pomoc w organizacji projektów badawczo-rozwojowych dla firm pracujących nad nowymi produktami i technologiami (optymalizacja zakresu i kosztów projektów badawczo, uzgodnienie warunków współpracy z instytutami naukowymi, itp.), • wsparcie przedsiębiorcy w pozyskaniu informacji (m.in. z baz danych, cyfrowych bibliotek technicznych, itp.) w celu przygotowania projektów B+R oraz zgłoszeń do urzędu patentowego, • doradztwo przy zakupie własności intelektualnej. Usługi doradcze świadczone przedsiębiorcom przez Fundację Centrum Innowacji FIRE były nieodpłatne, w ramach pomocy de minimis. Poza usługami doradczymi, Fundacja organizowała w ramach projektu konferencje i seminaria poświęcone zagadnieniom IP w praktyce gospodarczej. Odbyto wiele indywidualnych spotkań i konsultacji z firmami zainteresowanymi tą tematyką, a także przygotowano materiały informacyjne i promocyjne. Na podstawie tych spotkań stwierdzono, że wiele firm ma ograniczoną wiedzę na temat dostępnego wsparcia dla przedsiębiorców finansowanego ze środków publicznych, w tym w zakresie ochrony własności intelektualnej. Fundacja Centrum Innowacji FIRE w pełni osiągnęła założone wskaźniki projektu (Tab. 1). Tabela 1. Poziom realizacji wskaźników rezultatu projektu Wskaźnik Plan [szt.] Realizacja [szt.] Liczba przedsiębiorców, którzy skorzystali z usług Fundacji 87 88 Liczba nowych projektów B+R prowadzonych przez wsparte przedsiębiorstwa 10 20 Liczba procesów innowacyjnych zainicjowanych u przedsiębiorców 30 34 Liczba przedsiębiorców objęta działaniami informacyjnymi 800 1 018 Źródło: opracowanie własne 9 Realne zainteresowanie projektem potwierdziło potrzebę realizacji wysokospecjalistycznych usług z zakresu zarządzania własnością intelektualną, „szytych na miarę” konkretnych potrzeb klientów. Mimo zakończenia projektu „Pro-Inno IP”, Fundacja Centrum Innowacji FIRE, wykorzystując zdobyte doświadczenia, będzie kontynuować działalność doradczą dla przedsiębiorców w zakresie ochrony własności intelektualnej. 10 Co z tą własnością intelektualną? Nadrzędnym, najbardziej ogólnym i niezbędnym do dalszych wywodów jest pojęcie własności intelektualnej, która obejmuje całość wytworów działalności człowieka w dziedzinie literackiej, artystycznej, naukowej i przemysłowej. Są to dobra o charakterze niematerialnym i prawnym (WNiP), które mogą zostać wykorzystane w działalności gospodarczej. Zasady regulacji ochrony własności intelektualnej są określone przez szereg przepisów krajowych i międzynarodowych traktatów, których Polska jest sygnatariuszem. Należy obiektywnie stwierdzić, że praktyczne działanie na rzecz ochrony własności intelektualnej jest zajęciem czasochłonnym, a ponadto wymaga od podmiotu zaangażowania finansowego. Od razu więc powstaje pytanie o biznesową zasadność tych działań. W niniejszej broszurze autorzy starają się przekonać czytelnika, że ochrona IP może być silnym narzędziem w walce konkurencyjnej na globalnym rynku. Broszura jest adresowana głównie do przedsiębiorców sektora MŚP. Z ochrony prawnej własności intelektualnej mogą korzystać na takich samych zasadach podmioty o różnym statusie prawnym pod warunkiem, że są do niej uprawnione. Najczęściej oznacza to, że posiadają stosowne prawa majątkowe do przedmiotu ochrony. Na wstępie, należy zwrócić uwagę, że nie każdy nowy pomysł może być objęty ochroną prawną. Sprawy te są szczegółowo regulowane w obowiązujących przepisach. Prawa ochronne w zakresie własności intelektualnej dotyczą zarówno twórców/autorów, jak i właścicieli IP. Ochrona IP polega na zapewnieniu uprawnionemu wyłączności do czerpania korzyści z eksploatacji przedmiotu ochrony. Należy zaznaczyć, że nie zawsze „twórca” jest „właścicielem” IP. To rozróżnienie jest o tyle istotne, że w przypadku, gdy wynalazek/utwór powstał w ramach zatrudnienia twórcy, a umowa między stronami nie stanowi inaczej, właścicielem praw majątkowych do IP jest pracodawca. 11 Konkurencyjność a własność intelektualna Nieuniknionym skutkiem wyczerpywania się prostych sposobów zwiększenia konkurencyjności przedsiębiorstw, np. poprzez oferowanie klientowi kredytu kupieckiego, wydłużony serwis gwarancyjny, dostawy typu just in time, itp., jest podejmowanie przez przedsiębiorców działań wprowadzających w firmie rozwiązania innowacyjne dotyczące nie tylko organizacji pracy i marketingu, lecz również przedsięwzięć w zakresie rozwiązań produktowych i technologicznych. Ochrona własności intelektualnej jest tu nie tylko jednym ze sposobów zabezpieczenia osiągnięć twórców przed nieuprawnionym wykorzystywaniem lub kopiowaniem, ale również metodą zmniejszenia ryzyka ponoszonego przez przedsiębiorcę wdrażającego zakupione innowacyjne rozwiązania. Dzięki możliwości nabycia praw ochronnych do IP, przedsiębiorca zapewnia sobie rodzaj wyłączności czasowej i terytorialnej, ograniczając działania podmiotów, które nie poniosły kosztów zakupu rozwiązania. Poprawia to znacząco jego konkurencyjność na docelowym rynku. Potrzeba ochrony własności przemysłowej w Polsce dotyczy nie tylko krajowych producentów, którzy coraz częściej wykorzystują w swojej działalności oryginalne, konkurencyjne rynkowo rozwiązania, lecz również działających na polskim rynku wytwórców zagranicznych, którzy chcą zapewnić sobie ochronę prawną przed nieuprawnionym kopiowaniem. Tak więc ochrona własności przemysłowej oparta na rejestrowanym charakterze praw wyłącznych, wraz z postępującą globalizacją, zaczęła odgrywać coraz większą rolę w tworzeniu przewagi konkurencyjnej. Ochrona ta może przybierać zróżnicowaną postać, w zależności od przedmiotu ochrony (wynalazek, wzór użytkowy, wzór przemysłowy, znak towarowy, oznaczenie geograficzne lub know-how) i zastosowanej w tym celu formuły prawnej. Wybrane aspekty ochrony praw własności intelektualnej Własność intelektualna to rozmaite rezultaty intelektualnej działalności człowieka. Określa się je również mianem „dóbr niematerialnych” i grupuje zasadniczo w dwa zbiory: własność przemysłową oraz własność autorską. Własność intelektualna ma jednak charakter dynamiczny. Dlatego też jej zakresem 12 obejmowane są coraz to nowe dobra. Własność przemysłową chronią przepisy zwane „prawem własności przemysłowej”. Własności autorskiej dotyczą przepisy „prawa autorskiego”. Własność intelektualna odnosi się także do takich dóbr, których ochrona prawna wykracza poza przepisy prawa własności przemysłowej oraz prawa autorskiego. Wynika ona z wielu szczegółowych i zróżnicowanych ustaw oraz regulacji. Chodzi tutaj o prawne zabezpieczenie takiej własności intelektualnej, jak: folklor, wiedza tradycyjna, zasoby genowe, formaty programów telewizyjnych i radiowych, domeny internetowe. Skuteczność prawnej ochrony własności przemysłowej wymaga zgłoszenia przedmiotu do ochrony i uzyskania prawa wyłącznego w urzędzie patentowym. Jednak pojęcie własności przemysłowej nie wyczerpuje zagadnienia ochrony prawnej IP. Jak już wyżej wspomniano, poza rozwiązaniami, do których stosuje się prawo własności przemysłowej, pozostaje grupa definiowana jako „utwory”. Są one chronione za pomocą prawa autorskiego i praw pokrewnych1. Podstawowym wyróżnikiem ochrony za pomocą praw autorskich, w stosunku do przedmiotów chronionych w ramach prawa własności przemysłowej jest brak wymogu ich rejestracji oraz, w przypadku autorskich praw majątkowych, długi okres obowiązywania ochrony (70 lat), podczas, gdy ochrona wynalazku obejmuje do 20 lat od daty zgłoszenia rozwiązania do urzędu patentowego. Pojęcie własności intelektualnej wiąże się ściśle ze zbiorem aktów prawnych, do których zalicza się m.in.: − ustawę o prawie autorskim i prawach pokrewnych - Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz. U. z 1994 r., Nr 24, poz. 83 z późn. zm.) − ustawę Prawo własności przemysłowej - ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. (Dz.U. 2001 Nr 49 poz. 508 z późn. zm.) − ustawę o ochronie baz danych – ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. (Dz.U. 2001 nr 128 poz. 1402 z późn. zm.) − ustawę o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 z późn. zm.). 1 T. Sieniow, W. Włodarczyk, Własność Intelektualna w Społeczeństwie Informacyjnym, ISBN 978-83-913279-8-2, UPRP- Instytut na Rzecz Państwa Prawa, 2009, str.8, http://www.uprp.pl/uprp/_gAllery/58/36/58363/wlasnosc_intelektualna.pdf 13 Jak wynika z powyższego zestawienia, własność intelektualna jest pojęciem obejmującym swoim zakresem zarówno prawną ochronę praw autorskich, jak i ochronę własności przemysłowej. Do ochrony rozwiązań stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa można wykorzystać prawo o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. O ile ustawa Prawo własności przemysłowej dotyczy nowatorskich i oryginalnych rozwiązań technicznych, które mogą być wykorzystywane do celów produkcyjnych, to z ochrony prawem autorskim korzystają również twórcy oprogramowania (software) oraz baz danych. Mimo, że w działalności technicznej główną rolę odgrywa ochrona własności przemysłowej, to jednak przedsiębiorca nie powinien zaniedbywać wiedzy z zakresu ochrony praw autorskich, szczególnie w zakresie przygotowania i podpisywania umów z podwykonawcami. Brak staranności w przygotowaniu treści umowy może prowadzić do nieświadomych naruszeń cudzych praw autorskich. Z kolei dla wynalazcy, brak wiedzy w tym zakresie może przyczynić się do podpisania niekorzystnej umowy, która nie tylko pozbawia twórcę oczekiwanej satysfakcji finansowej, ale także może utrudnić przyszłą jego aktywność twórczą. Do grupy wartości niematerialnych i prawnych zaliczono ponadto programy komputerowe, które, jak już wspomniano, są w Polsce chronione prawem autorskim. Należy jednak pamiętać, że jest pewna kategoria programów komputerowych zintegrowanych z urządzeniem, które chronione są łącznie jak patenty. Rozważając biznesowy aspekt ochrony programów komputerowych za pomocą prawa autorskiego, powstaje pytanie o korzyści i wady płynące z takiego sposobu ochrony. Jak wiadomo, utwory chronione prawem autorskim nie wymagają rejestracji przez urząd patentowy, a w konsekwencji nie wymagane jest także wnoszenie opłat z tego tytułu. Należy jednak uwzględnić stosunkowo krótki „czas życia” oprogramowania, które szybko traci cechy nowości lub wręcz wychodzi z użycia. Sytuacja ta w zestawieniu z kilkuletnim okresem oczekiwania na uzyskanie świadectwa wynalazczego doprowadziłaby do ochrony rozwiązania, które jest już dawno zdezaktualizowane. W takim przypadku łatwo dostrzec przewagę ochrony oprogramowania za pomocą autorskich praw majątkowych. Jednak, mimo, że ta forma ochrony obejmuje okres 70 lat, to zaledwie kilkuletni „czas życia” produktu powoduje, 14 że „utwór” w postaci oprogramowania szybko przestanie przynosić korzyści uprawnionemu podmiotowi. Ponadto, ujawnienie utworu w wielu przypadkach może twórczo inspirować innych programistów, pracujących nad podobnymi zagadnieniami. Opisany mechanizm prawny ochrony własności intelektualnej polega na nadaniu twórcy/właścicielowi praw wyłącznych. Oznacza to, że przyznane uprawnionemu prawa ochronne blokują dostęp innym użytkownikom do chronionego rozwiązania, utworu lub tajemnicy. W okresie obowiązywania ochrony zainteresowani wykorzystaniem cudzej własności intelektualnej muszą uzyskać od właściciela zgodę na jej eksploatację. Przybiera ona zwykle formę umowy o przeniesieniu/sprzedaży praw autorskich lub o udzieleniu licencji. O ile ochrona własności intelektualnej należącej do przedsiębiorcy, powinna być dla niego źródłem dodatkowych korzyści, to nawet nieumyślne kopiowanie cudzych rozwiązań, wzorów itp. może mu przynieść poważne straty. Niedostateczne zainteresowanie tematyką IP lub brak dostatecznej wiedzy na temat prawnych aspektów naruszania praw własności intelektualnej naraża przedsiębiorcę nie tylko na utratę środków wydatkowanych na uruchomienie produkcji, a następnie, jeśli takie będzie orzeczenie sądu, na jej zaniechanie, ale także na wypłatę odszkodowania uprawnionemu z tytułu naruszenia cudzej własności intelektualnej. Kolejnym argumentem na rzecz potrzeby zainteresowania się przedsiębiorcy własnością intelektualną jest jej charakter kapitałowy. Jak już wspomniano, IP jest zaliczana do WNiP i dzięki temu, po dokonaniu wyceny, stanowi ona formę kapitału, który może być wniesiony aportem do spółki lub stać się przedmiotem obrotu gospodarczego (sprzedaż, licencja, zastaw itp.). Ten aspekt własności intelektualnej jest szczególnie ważny dla wynalazców i niezasobnych w kapitał początkujących przedsiębiorców: − usiłujących spieniężyć prawa do opracowanego wynalazku poprzez ich sprzedaż lub udzielenie licencji, − poszukujących inwestora kapitałowego w celu uruchomienia przedsięwzięcia, w którym staną się udziałowcem, w zamian za wniesione aportem prawa do wynalazku. 15 Podobny charakter ma wykorzystanie własności intelektualnej do budowania wartości firmy, co ma szczególne znaczenie przy planowanej sprzedaży udziałów/akcji. Przedstawione powyżej korzyści płynące z ochrony własności intelektualnej, poza IP chronioną prawami autorskimi, wiążą się z koniecznością ponoszenia przez właściciela kosztów, nie tylko na etapie przygotowania dokumentacji zgłoszenia wynalazku, wzoru, znaku, lecz również opłat wnoszonych w celu otrzymania świadectwa ochronnego i ostatecznie, utrzymania w mocy praw ochronnych. Niewypełnienie obowiązków finansowych przez właściciela pozbawia rozwiązanie ochrony prawnej. W tym aspekcie uwidacznia się biznesowy charakter ochrony patentowej, ponieważ działania przedsiębiorcy w zakresie IP powinny być racjonalne ekonomicznie, a więc po prostu przynosić konkretną korzyść w określonej perspektywie. Ze wszech miar pożądane jest, żeby: − suma kosztów przygotowania zgłoszenia oraz opłat za ustanowienie i utrzymanie ochrony patentowej w określonym przedziale czasowym były wielokrotnie niższe od szacowanych korzyści ze sprzedaży lub oszczędności w wyniku stosowania chronionego rozwiązania; − wydatkowane na ochronę środki w określonej perspektywie wpływały na wzrost dochodów w porównaniu z sytuacją, gdy przedsiębiorca nie podejmuje działań ochronnych. Jeśli powyższe warunki nie są spełnione, to ochrona, poza realizacją osobistych ambicji twórcy, nie znajduje uzasadnienia ekonomicznego i nie przynosi firmie korzyści. Należy zwrócić uwagę, że w jednostkach naukowych, ze względu na system oceny pracownika, sytuacja w zakresie ochrony IP kształtuje się dotychczas zgoła odmiennie. Zgłoszenie patentowe jest w większym stopniu świadectwem aktywności naukowca, niż źródłem pozyskania przychodów z komercjalizacji rozwiązania. W wielu przypadkach naukowcy, których miarą dorobku jest m.in. ilość publikacji, preferują upublicznienie informacji o wynalazku w postaci artykułu lub wystąpienia na konferencji niż przygotowanie zgłoszenia patentowego. Przekreśla to jednak możliwość uzyskania praw ochronnych dla opracowanego rozwiązania. Należy więc zwrócić uwagę, że 16 obszary korzyści przedsiębiorcy i współpracującej z nim jednostki naukowej nie muszą się pokrywać. Należy zaznaczyć, że przedsiębiorcy kierujący się przesłankami ekonomicznymi, nie zawsze powinni dążyć do uzyskania wyłącznych praw ochronnych na rozwiązanie. Przed podjęciem decyzji w tej kwestii, w każdym przypadku należy przeprowadzić analizę opłacalności przedsięwzięcia i wybrać formułę pod kątem optymalnej relacji kosztów ochrony do potencjalnych korzyści. Poniżej przedstawiono kilka przykładów działań podejmowanych prez przedsiębiorców, którzy świadomie wykorzystują procedury prawa własności przemysłowej, w celu realizacji swoich przedsięwzięć biznesowych. Jak wykazano, nie sprowadzają się one tylko do uzyskania praw wyłącznych i wnoszenia opłat przez cały, maksymalny okres ochrony. I. Jak wiadomo, po uzyskaniu pozytywnej opinii w zakresie stanu techniki rozwiązania, zgłoszenie patentowe - zapewniając prawo pierwszeństwa - otwiera drogę do uzyskania ochronny patentowej, jednak przed zakończeniem procedury badawczej prowadzonej przez urząd patentowy i wniesieniem stosownych opłat uprawnionemu nie przysługują jeszcze prawa wyłączne do rozwiązania. Z drugiej strony, koszt zgłoszenia jest niewielki, w porównaniu z całkowitymi kosztami procedury uzyskania i utrzymania ochrony patentowej. Przedsiębiorca, może świadomie ograniczyć się jedynie do dokonania zgłoszenia patentowego, kierując się następującymi przesłankami: a) Gdy koszty ochrony są zbyt wysokie, w porównaniu z dochodami z przedsięwzięcia, samo zgłoszenie zarejestrowane w urzędzie patentowym zapobiega działaniom konkurencji próbującej zablokować działalność zgłaszającego poprzez uzyskanie prawa ochronnego na to samo rozwiązanie. Jeżeli zgłoszenie jest formalnie poprawne i nie budzi merytorycznych zastrzeżeń urzędu patentowego, to, ze względu na przysługujące zgłaszającemu prawo pierwszeństwa, wyklucza ono możliwość opatentowania rozwiązania przez inny podmiot. Jeśli jednak zgłaszający nie zdecyduje się na sfinalizowanie całości procedury patentowej i pozostanie przy zgłoszeniu, rozwiązanie przechodzi do tzw. domeny publicznej, co oznacza, nie można na nie uzyskać praw ochronnych. Wówczas każdy zainteresowany wdrożeniem 17 rozwiązania może je bezpłatnie wykorzystać, również w celach komercyjnych. Przedsiębiorca, który posiada przewagę konkurencyjną, może ocenić zagrożenie ze strony potencjalnej konkurencji jako mało istotne. Ograniczając procedurę ochronną wyłącznie do zgłoszenia, może więc skutecznie kontynuować sprzedaż na wszystkich rynkach, a więc w tym przypadku może to być bardziej korzystne biznesowo niż sfinansowanie pełnej procedury ochronnej. b) Podobną strategię może stosować wynalazca/przedsiębiorca w sytuacji, gdy poszukuje inwestora kapitałowego, a koszty samodzielnego uruchomienia przedsięwzięcia opartego na wynalazku zdecydowanie przekraczają jego możliwości finansowe. Jak wiadomo, procedura uzyskania ochrony patentowej trwa na ogół kilka lat od daty zgłoszenia. W tym okresie koszty zgłoszenia, a nawet rozszerzenia zakresu przyszłej ochrony na inne kraje, są relatywnie niskie, w porównaniu z kosztami ustanowienia i utrzymania ochrony patentowej, szczególnie w przypadku ochrony o zakresie międzynarodowym. Wynalazca/ przedsiębiorca może ten okres z powodzeniem wykorzystać na podjęcie próby pozyskania inwestora, którego wkład kapitałowy umożliwi realizację pomysłu na skalę przemysłową. Jeśli więc właścicielowi pomysłu nie uda się pozyskać inwestora w trakcie trwania procedury przyznawania ochrony, świadczy to na ogół: − o niskiej atrakcyjności biznesowej samego pomysłu lub − o braku odpowiednich umiejętności uprawnionego w zakresie pozyskiwania inwestora. Ponadto, w większości przypadków, po upływie kilku lat starań na rzecz pozyskania inwestora, samo innowacyjne rozwiązanie traci na atrakcyjności, a więc szanse na znalezienie inwestora w niedalekiej przyszłości także zdecydowanie maleją. W takiej sytuacji wezwanie urzędu patentowego do zakończenia postępowania patentowego powinno stać się dla wynalazcy/przedsiębiorcy sygnałem do ponownego przeprowadzenia analizy biznesowej przedsięwzięcia. W przypadku jej negatywnego wyniku, racjonalną decyzją będzie rezygnacja z ochrony wynalazku. W rezultacie, przedsiębiorca rezygnując z przeprowadzenia pełnej procedury ochronnej ogranicza poniesione nakłady do poziomu wyznaczonego przez koszty przygoto18 wania zgłoszenia wynalazku i ewentualnie rozszerzenia jego zakresu terytorialnego. Podobnie, jak w przypadku a), po podjęciu decyzji o rezygnacji kontynuowania procedury ochronnej, zgłoszone rozwiązanie przechodzi do domeny publicznej i nie może już być opatentowane. Taka ścieżka postępowania nie tylko blokuje innym podmiotom możliwość uzyskania ochrony patentowej na omawiane rozwiązanie, lecz również umożliwia przedsiębiorcy ograniczenie zbędnych wydatków na przeprowadzenie pełnej procedury ochronnej w sytuacji braku finansowych możliwości i perspektyw wdrożenia rozwiązania. c) Inną przesłanką postępowania w zakresie ochrony patentowej jest chęć udostępnienia wynalazku szerokiej społeczności, w celu uniemożliwienia czerpania korzyści wyłącznie przez uprawnionego z patentu. Najprostszą formą realizacji takiego zamiaru jest publikacja istotnych szczegółów rozwiązania przed dokonaniem zgłoszenia patentowego. W rezultacie wynalazek traci formalne cechy nowości i z definicji nie może już być objęty ochroną. W przypadku, gdy właściciel rozwiązania podejmuje taką decyzję już po dokonaniu zgłoszenia, zawsze może ograniczyć procedurę wyłącznie do tego etapu procedury. Decyzja o ujawnieniu istoty wynalazku nie musi wypływać wyłącznie z przesłanek humanitarnych. Może również stanowić element strategii przynoszącej korzyści przedsiębiorcy w kontekście długofalowej promocji firmy, w ramach realizowanego przez nią programu Społecznej Odpowiedzialności Biznesu (CSR2), np. w zakresie ochrony środowiska. d) Kolejnym przykładem, w którym właściciel chronionego rozwiązania świadomie rezygnuje z dalszego utrzymywania ochrony prawnej wynalazku, jest wdrożenie przez przedsiębiorcę modelu tzw. otwartych innowacji (open innovation)3. Implementacja tego modelu przede wszystkim przynosi przedsiębiorcy oszczędności finansowe w zakresie utrzymywania praw wyłącznych do wynalazków, których nie planuje wdrożyć, np. ze względu na niskie zainteresowanie rynku lub małą przydatność technologiczną. W takiej sytuacji utrzymywa A. Pyszka, Społecznie odpowiedzialne innowacje - konieczność czy moda?, 2012, http://www.ptzp.org.pl/files/konferencje/kzz/artyk_pdf_2012/p011.pdf 3 http://www.openinnovation.eu/ 2 19 nie ochrony patentowej nie znajduje uzasadnienia. Rezygnacja z dalszej ochrony patentowej nie przekreśla jednak możliwości uzyskania dodatkowych korzyści, na przykład płynących z konsultowania przedsiębiorców zainteresowanych wdrożeniem rozwiązania oraz ze świadczenia im specjalistycznych usług. Open innovation, jako przykład zarządzania własnością intelektualną, dotyczy głównie jednostek naukowych lub dużych firm, dysponujących zwykle własnym zapleczem B+R i wieloma rozwiązaniami chronionymi prawami wyłącznymi. Niemniej, przedsiębiorcy sektora MŚP powinny mieć świadomość, że to właśnie oni stanowią grupę docelową tej strategii. Praktycznym przykładem podejmowania inicjatyw w zakresie wykorzystania otwartych innowacji do rozwoju przedsiębiorstw sektora MŚP jest m.in. projekt Platformy Transferu Technologii (PTT), tworzonej przez Agencję Rozwoju Przemysłu SA (www.ptt.arp.pl). Celem PTT jest m.in. zwiększenie dostępności MŚP do rozwiązań opracowanych przez jednostki naukowe lub duże firmy w ramach polityki otwartych innowacji. II. Innym przykładem strategii, tym razem wskazującej na korzyści płynące z nakładów na prawną ochronę wynalazków, jest tzw. wymiana patentów między firmami, np. w takich sektorach, jak farmacja lub elektronika użytkowa. W tych dziedzinach zwykle każdy produkt zawiera wiele rozwiązań chronionych patentami. „Nakładanie się” zastrzeżeń posiadanych patentów często staje się przyczyną „wojen” patentowych. Spory te, w których każda z firm wykazuje, że naruszono jej prawa wyłączne, są długotrwałe i wyczerpujące finansowo. Gdy przedstawiciele stron w końcu uznaja, że korzystniejszym rozwiązaniem od wyniszczającego obustronnie sporu prawnego jest ugoda, dochodzi wówczas m.in. do wymiany patentów będących przedmiotem konfliktu lub podziału rynków zbytu. Przykładem takiego rozwiązania jest ugoda, do której doszło między Apple i HTC. W 2012 r. wzajemne pozwy dotyczące naruszenia patentów zostały wycofane w rezultacie podpisania między stronami sporu umowy licencyjnej dot. praw patentowych. III. Biznesowe wykorzystanie ochrony patentowej, a właściwie zakończenie okresu ochronnego, jest często spotkaną strategią w przemyśle farma20 ceutycznym. Przedsiębiorcy działający w tej branży, często mogliby z powodzeniem produkować substancje lecznicze o podobnym działaniu, jak stosowane przez światowe koncerny farmaceutyczne, lecz koszty samodzielnego opracowania oryginalnego specyfiku omijającego zastrzeżenia patentowe lub zakupu licencji znacznie przekraczają ich możliwości finansowe. Zamiast negocjować wysokie ceny licencji, oczekują oni na wygaśnięcie praw ochronnych. Po zakończeniu okresu ochronnego, produkcja polegająca na kopiowaniu opatentowanego rozwiązania już nie wymaga zakupu licencji, a więc również wydatki na ten cel stają się zbędne. Wytwarzany przez naśladowców specyfik oparty jest na tej samej substancji czynnej i teoretycznie wyprodukowany farmaceutyk powinien przynosić identyczny efekt leczniczy. Mowa tu o tzw. lekach generycznych. Uruchomienie produkcji sprowadza się więc głównie do kosztów opracowania i wdrożenia technologii wytwarzania, ponieważ wieloletnie badania nad wyborem i skutecznością działania substancji leczniczej zostały już wcześniej potwierdzone w praktyce przez dotychczasowych producentów. Oznacza to, że koszty wprowadzenia na rynek nowego leku generycznego, a więc i jego cena mogą być konkurencyjne w stosunku do leku oryginalnego z okresu, gdy skład chemiczny substancji leczniczej był prawnie chroniony. Producenci dotychczas korzystający z ochrony patentowej nie pozostają jednak bezczynni i podejmują działania na rzecz przedłużenia ochrony. W przypadkach, kiedy kończy się okres ochronny na jakieś rozwiązanie, a jest ono nadal popularne na rynku, podejmują oni próby modyfikacji elementów zgłoszenia, co ma im pomóc w kontynuacji ochrony wynalazku i ograniczeniu konkurencji. Innym sposobem przedłużenia ochrony rozwiązania po wygaśnięciu patentu może być zgłoszenie go jako wzoru użytkowego. IV. Ważnym sposobem zabezpieczenia IP jest objęcie chronionych rozwiązań tajemnicą przedsiębiorstwa. Wówczas ich opis nie jest przeznaczony do publikacji, a więc nawet nie dochodzi do zgłoszenia wynalazku. Taka strategia ochrony ma swoje uzasadnienie, o ile jest realizowana w wyniku świadomej decyzji przedsiębiorcy wprowadzającego odpowiednie procedury ochronne oraz służące temu środki techniczne, a także zapisy w umowie o zatrudnieniu pracowników. Praktyczna ochrona know-how pozostaje w wyłącznej gestii właściciela rozwiązania, ponieważ informa21 cja o przedmiocie ochrony nie jest rejestrowana przez żadną instytucję. Prawną podstawą ochrony jest w tym przypadku ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Czynem nieuczciwej konkurencji jest m.in.: przekazanie, ujawnienie lub wykorzystanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa albo ich nabycie od osoby nieuprawnionej, jeżeli czynność ta zagraża interesowi właściciela know-how. Naruszenie poufności informacji jest co prawda wystarczającym powodem do sformułowania roszczenia ze strony właściciela rozwiązania, niemniej formalne wykazanie nieuczciwych praktyk jest na ogół trudne, ponieważ ani nieuczciwi pracownicy, ani konkurenci nie są zainteresowani wskazaniem źródła pochodzenia informacji. W takiej sytuacji, ciężar postępowania dowodowego spoczywa na poszkodowanym przedsiębiorcy. Podobnie, jak w pozostałych formach ochrony, także w tym przypadku należy rozważyć korzyści i towarzyszące im koszty. W celu dochodzenia ewentualnych roszczeń należy wykazać naruszenie obowiązujących procedur. Chronione rozwiązanie powinno zostać „zmaterializowane” w formie opracowanej dokumentacji oraz wymagane jest wprowadzenie formalnych procedur zapewniających jego niejawność. Odbywa się to zwykle w wyniku podpisania przez pracowników oraz ewentualnie przez osoby współpracujące (dostawcy, serwisanci itp.), oświadczenia o utrzymaniu w poufności informacji, z którymi się stykają. W interesie przedsiębiorcy jest również segmentacja informacji, aby zmniejszyć do minimum liczbę osób posiadających do niej pełny dostęp. Do podstawowych zalet ochrony poprzez uznanie rozwiązania za tajemnicę przedsiębiorstwa należy zaliczyć: − prostota procedury i możliwość jej ustanowienia niezależnie od decyzji podmiotów zewnętrznych, − możliwość ochrony cennych dla firmy rozwiązań, które z definicji nie są wynalazkami, jak np.: wnioski racjonalizatorskie, plany, zasady i metody postępowania dotyczące działalności umysłowej lub gospodarczej, które stanowią wartość dla przedsiębiorstwa, − możliwość ochrony rozwiązań, nad którymi jeszcze nie zakończono prac B+R i co do których nie podjęto jeszcze decyzji o innym sposobie ochrony, − brak opłat za rejestrację i utrzymanie prawa ochronnego, 22 − brak konieczności ujawnienia opisu chronionego rozwiązania, jak to ma miejsce w postępowaniu przed urzędem patentowym, − możliwość zapewnienia produkcji określonych wyrobów o identycznej jakości i takich samych parametrach technicznych i estetycznych przez kooperantów, dzięki przekazaniu im szczegółów procesu technologicznego, − możliwość szybkiego wprowadzenia zmian do dokumentacji chronionego rozwiązania, − możliwość uzyskania korzyści finansowych z komercjalizacji know -how (np. z udzielonej licencji lub wniesienia aportem do spółki), bez względu na status zgłoszenia złożonego do urzędu patentowego. Przykładem oczywistych korzyści z wyboru ochrony w formie know-how jest sytuacja, w której przedsiębiorca w krótkich odstępach czasu, np. 2–3 lat, wprowadza na rynek kolejne modyfikacje produktu, z których każda ma charakter wynalazku. Jeśli czas uzyskania świadectwa wynalazczego jest dłuższy niż okres, w którym wytwarzany jest wyrób, to w rezultacie mamy do czynienia z sytuacją, w której przedsiębiorca nigdy nie posiada ważnego świadectwa ochronnego na aktualnie wytwarzany produkt. Jeśli więc celem przedsiębiorcy jest sprzedaż produkowanego wyrobu, a nie samego rozwiązania, to nie ma on możliwości czerpania korzyści finansowych z jego ochrony, ponieważ będzie on dysponował świadectwem wynalazczym dającym mu prawa wyłączne do produktu, którego produkcji zaprzestał kilka lat wcześniej. Ponadto, w wyniku konieczności publikacji informacji w biuletynie urzędu patentowego, wynalazca jest zobligowany do ujawnienia konkurencji istoty wynalazku. W opisanej sytuacji znalazł się m.in. producent specjalistycznych czujników promieniowania podczerwonego, które mogą pracować w temperaturze pokojowej, bez powszechnie stosowanego, niskotemperaturowego układu chłodzenia. Z zasady firma ta nie ubiega się o ochronę patentową dla swoich produktów. Chyba najbardziej znanym przykładem korzyści ochrony poprzez know -how jest receptura napoju Coca Cola opracowana w 1886 r. przez Johna Stitha Pembertona. Gdyby receptura chroniona była patentem, ochrona wygasłaby po 20 latach od daty zgłoszenia. Po tym okresie każdy mógłby czerpać korzyści z produkcji tego napoju, stosując znaną powszechnie recepturę. Tak więc wybrana forma ochrony okazała się korzystniejsza i już od blisko 130 lat zapewnia ochronę tajemnicy przedsiębiorstwa. 23 Ochrona rozwiązania poprzez know-how posiada wiele korzyści, lecz wiąże się również z określonym ryzykiem, a mianowicie: − przejęcia poufnej informacji przez konkurencję, − odtworzenia procesu technologicznego wyłącznie na podstawie analizy cech gotowego produktu, − opatentowania rozwiązania chronionego tajemnicą przedsiębiorstwa przez inny podmiot. Przedsiębiorca powinien mieć świadomość występowania powyższych ryzyk i zapobiegać im w miarę swoich możliwości. Ochrona rozwiązania w formie know-how nie zwalnia przedsiębiorcy ze śledzenia innych chronionych rozwiązań, m.in. w celu uniknięcia naruszania cudzej, rejestrowanej własności intelektualnej. Prawo do wynalazku Wzrost innowacyjności przedsiębiorstw wiąże się z zacieśnieniem ich współpracy z instytucjami naukowymi. Wynikiem tej współpracy są m.in. rozwiązania spełniające kryteria wynalazku. To pracownicy naukowi są najczęściej autorami innowacyjnych rozwiązań zamówionych przez przedsiębiorcę. Współpracy tej zawsze towarzyszy problem ustalenia własności opracowanych rozwiązań, czyli wskazania podmiotu uprawnionego. W celu uniknięcia konfliktów z instytucją naukową, zasady współpracy z przedsiębiorcą powinny być zawsze jednoznacznie ustalane przed jej rozpoczęciem. Najlepiej, jeśli zostaną określone w umowie między stronami. Jak już wspomniano, w aspekcie praw własności przemysłowej interesy naukowców, pod kątem dalszego wykorzystania wyników prac badawczych, mogą być rozbieżne z interesami przedsiębiorcy, ponieważ: − przedsiębiorca jest przede wszystkim zainteresowany wykorzystaniem wyników prac B+R w swojej praktyce gospodarczej w celu poprawy swojej pozycji konkurencyjnej, a w rezultacie zwiększenia dochodu w wyniku zastosowania opracowanego rozwiązania. Wymaga to na ogół długiego okresu utrzymywania wyników w tajemnicy. Celem naukowca jest natomiast jak najszybsze opisanie przeprowadzonych badań i uzyskanych wyników, a następnie ich publikacja w uznanym 24 periodyku. Opublikowanie w jakiejkolwiek formie istotnych wyników przeprowadzonych prac badawczych może uniemożliwić starania przedsiębiorcy o uzyskanie prawa ochronnego dla wynalazku, jeśli opis został ujawniony zanim rozwiązanie zostało zgłoszone do urzędu patentowego. Treść publikacji wchodzi bowiem w zakres badania stanu techniki. W takiej sytuacji rozwiązanie traci cechę nowości, co znacząco obniża jego wartość w sensie finansowym, ponieważ nie można już dla niego uzyskać ochronnych praw wyłącznych. Żeby zapobiec powstawaniu opisanych problemów, wystarczy najpierw dokonać zgłoszenia rozwiązania do urzędu patentowego, a dopiero w drugiej kolejności dokonać publikacji wykonanych prac badawczych. − problem autorstwa wynalazku co do zasady nie budzi większych kontrowersji, chociaż w środowisku naukowym często spotykaną praktyką jest wskazywanie jako współtwórców członków zespołu badawczego wykonujących prace o charakterze pomocniczym, którzy nie brali bezpośrednio udziału w opracowaniu wynalazku. Taka sytuacja może potencjalnie prowadzić do konfliktów, w przypadku sukcesu komercjalizacji rozwiązania. W celu uniknięcia późniejszych nieporozumień, podstawowe uzgodnienia w ww. kwestii powinny również znaleźć swoje odbicie w umowie między przedsiębiorcą a jednostką naukową. Problemem, który odgrywa duże znaczenie w praktyce gospodarczej i powinien być zawczasu uregulowany, jest kwestia własności wynalazku w sytuacji, gdy przedsiębiorca pokrywa koszty prowadzonych badań. Jak już wspomniano, „twórca” nie zawsze posiada prawo własności wynalazku. Zwykle, jeśli wynalazek powstał w trakcie obowiązków twórcy wynikających ze stosunku pracy, to właścicielem rozwiązania jest pracodawca. Wyjątkiem jest możliwość „uwłaszczenia się” na wynalazku twórców zatrudnionych w szkołach wyższych i instytutach naukowych PAN4. − Ustalenie właściciela IP jest kwestią szczególnie istotną dla przedsiębiorcy przystępującego do prowadzenia negocjacji, na przykład w sprawie nabycia licencji od instytucji naukowej. Często wynalaz 4 Ustawa z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym oraz niektórych innych ustaw - Dz.U. 2014, poz. 1198. 25 com (twórcom IP) z placówek naukowych wydaje się, że skoro mają dogłębną wiedzę o szczegółach wynalazku, to właśnie oni powinni reprezentować instytucję, mimo że nie posiadają stosownego pełnomocnictwa. Należy zwrócić uwagę, że ustalenia z takich negocjacji, co prawda mogą być pomocne dla przedsiębiorcy, lecz nie mają charakteru wiążącego. Monitoring naruszenia IP Niezwykle istotną kwestią, oprócz formalnej ochrony własności intelektualnej, jest konieczność bieżącego śledzenia przez przedsiębiorcę ewentualnych naruszeń praw wyłącznych należących do niego z tytułu posiadanej własności intelektualnej. Samo zastrzeżenie rozwiązania i uzyskanie formalnego świadectwa prawa z rejestracji wydanego przez urząd patentowy, mimo iż zapewnia właścicielowi ochronę, nie eliminuje prób naśladownictwa, szczególnie, gdy wdrożenie rozwiązania wiąże się ze znacznym zyskiem. Przedsiębiorca, który chce aktywnie realizować własną politykę w zakresie IP, powinien na bieżąco śledzić sytuacje naruszenia należących do niego praw wyłącznych. Wiąże się to w oczywisty sposób z dodatkowymi nakładami na prowadzenie monitoringu. W przypadku zaniechania monitoringu, firma może ponieść wymierne straty na skutek wprowadzenia na rynek konkurencyjnej oferty opartej na jej skopiowanym rozwiązaniu. Z drugiej strony, gdy przedsiębiorca przygotowuje wejście na nowy rynek, powinien przeprowadzić analizę tzw. czystości patentowej konkurencyjnych rozwiązań. Badanie dostarcza informacji o opublikowanych zgłoszeniach lub patentach i zgłoszonej liście zastrzeżeń patentowych dla konkretnych rozwiązań. Ze względu na terytorialny charakter badania czystości patentowej, pozytywny wynik badania nie oznacza jeszcze zdolności patentowej, ponieważ rozwiązanie może nie spełniać warunku nowości. Prawidłowo wykonane badanie pozwala uniknąć ewentualnych roszczeń związanych z naruszaniem praw wyłącznych osób trzecich. Ze względu na wysokie koszty utrzymania praw wyłącznych, uprawnione podmioty ograniczają ochronę do wybranych rynków docelowych, zapewniających największe dochody ze sprzedaży. Uwzględniając fakt, że po upływie 12 miesięcy od daty zgłoszenia do urzędu patentowego dalsze rozszerzenie zakresu ochrony 26 rozwiązania jest już niemożliwe, taka analiza dostarcza informacji o zakresie terytorialnym, na którym zainteresowany przedsiębiorca może działać bez konieczności zakupu licencji na podobne rozwiązanie. Z kolei, przeprowadzona analiza potencjału rynków nie objętych ochroną patentową, daje przedsiębiorcy odpowiedź, czy plasowanie na nich wyrobów jest nie tylko legalne, ale również czy jest opłacalne. Wielu przedsiębiorców sektora MŚP nie przywiązuje jednak należytej wagi do badań patentowych na etapie poprzedzającym decyzję o uruchomieniu produkcji nowego wyrobu uznając, że ich wieloletnie doświadczenie w branży jest wystarczającym argumentem przesądzającym o decyzji w tej kwestii. Uznają oni prowadzenie monitoringu naruszeń IP za przedsięwzięcie czasochłonne i stanowiące nieuzasadniony koszt etapu przygotowania produkcji. Tymczasem, śledzenie stanu techniki pozwala przedsiębiorcy zapobiec naruszeniu cudzych praw wyłącznych, jak również z odpowiednim wyprzedzeniem umożliwia modyfikację własnego rozwiązania w taki sposób, żeby nie naruszało cudzej IP. Działania te podejmowane na odpowiednio wczesnym etapie, stwarzają większe możliwości uniknięcia kosztów z tytułu naruszenia cudzych praw wyłącznych oraz pozwalają zweryfikować opłacalność przedsięwzięcia, gdy nie można uniknąć zakupu licencji. Odpowiednio wczesne zdiagnozowanie sytuacji poprawi pozycję przedsiębiorcy, ponieważ w tym czasie może jeszcze podjąć inne decyzje niż przyjęcie często wymuszonej ugody z konkurentem z tytułu zaspokojenia jego roszczeń. Unieważnienie patentu Celem działania na rzecz unieważnienia patentu jest wykazanie, że patent posiadany przez inny podmiot lub osobę jest nieważny, ponieważ został udzielony niezgodnie z prawem. Aby dowieść, że patent jest nieważny, należy przeprowadzić wyczerpujące badanie zdolności patentowej pod kątem treści zastrzeżeń patentu, który zamierzamy unieważnić. Przedsiębiorca zamierzający podważyć patent powinien przeprowadzić analizę konkurencyjnego rozwiązania pod kątem możliwości wykonania urządzenia/wyrobu przez wykwalifikowanego specjalistę z tej dziedziny lub otrzymania określonego rezultatu w wyniku zastosowania opisanej metody. 27 W przypadku, gdy te wysiłki zakończą się niepowodzeniem, powstają podstawy do zakwestionowania patentu. Oznacza to, że istnieją poważne wątpliwości, czy wyrób lub sposób będący wynalazkiem mogą być faktycznie uzyskane lub technicznie zrealizowane w sposób powtarzalny, zgodnie z opublikowanym opisem patentowym. Jest to tzw. kryterium przemysłowej stosowalności, będące jednym z podstawowych kryteriów warunkujących uznanie pomysłu za wynalazek. Wykazanie, że to kryterium jest niespełnione stanowi podstawę do unieważnienia patentu. Na mocy art. 89 ust. 1. Prawa Prawo własności przemysłowej: „Patent może być unieważniony w całości lub w części, na wniosek każdej osoby, która ma w tym interes prawny, jeżeli wykaże ona, że nie zostały spełnione ustawowe warunki wymagane do uzyskania patentu”5. Wynikiem badania czystości patentowej może być również ujawnienie wielokrotnego patentowania tego samego rozwiązania przez różne podmioty – co również może być podstawą do unieważnienia patentu. Podważenie patentu jest możliwe przez cały okres trwania ochrony patentowej, począwszy od momentu jego przyznania. Uznanie wniesionych zastrzeżeń przez urząd patentowy powoduje unieważnienie przyznanej ochrony wynalazku, a licencjobiorca może na tej podstawie dochodzić odszkodowania. Przykładem postępowania mającego na celu podważenie patentu jest sytuacja powstała wokół wynalazku pana Lucjana Łągiewki, który w latach dziewięćdziesiątych opracował urządzenie pochłaniające energię mechaniczną i zgłosił je jako wynalazek do UPRP. Rozwiązanie spotkało się z negatywną opinią Urzędu, a w konsekwencji wniosek wynalazcy o uzyskanie ochrony patentowej został odrzucony. Wynalazek był następnie wielokrotnie prezentowany przez twórcę w prasie i telewizji. Publicznie przeprowadzane eksperymenty miały m.in. na celu pozyskanie finansowego wsparcia na rozwój zastosowań. Podobne rozwiązanie o nazwie inerter, opracowane kilka lat później przez prof. Malcolma C. Smitha z Cambridge University, otrzymało patent w USA6. Rozwiązanie zostało sprzedane zespołowi McLaren biorącemu udział w wyścigach samochodowych Formuły 1. Urządzenie było wykorzystywane w celu 5 6 28 USTAWA z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej, Dz.U. 2001 Nr 49 poz. 508, art. 89 ust. 1. Force-controlling mechanical device, U.S. Patent 7 316 303 B2, Jan. 8, 2008. zmniejszenia wibracji zawieszenia bolidu, co znacząco poprawiało przyczepność opon do podłoża, przyczyniając się do zwiększenia szybkości pojazdu. Pan L. Łągiewka twierdzi, że rozwiązania prof. M.C . Smitha i jego wynalazek zostały oparte na tym samym pomyśle i są praktycznie identyczne. Zachodzi więc podstawa do podważenia przyznanego patentu. Finansowego wsparcia w wyjaśnieniu sprawy udzieliło m.in. Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. Możliwość podważenia patentu stanowi również wskazówkę dla wynalazców, że przygotowując opis zgłaszanego rozwiązania nie powinni nadmiernie ograniczać ilości ujawnianych informacji na temat rozwiązania, ponieważ mogą się spotkać z zarzutem niespełnienia kryterium jego przemysłowej stosowalności. Zgodnie z przepisami, ujawnienie powinno być dokonane w taki sposób, aby sama istota wynalazku i rozwiązanie były jednoznacznie zrozumiałe w stopniu potrzebnym do zrealizowania wynalazku. Z drugiej strony, wynalazca powinien „wstrzemięźliwie” informować w opisie patentowym o szczegółach rozwiązania – zarówno publicznie jak i w opisie patentowym. Rzecznicy patentowi sugerują, aby umieszczane dane podawać w sposób opisowy, tj. żeby nie podawać dokładnych wartości, np. dokładnego składu procentowego substancji, lecz skupić się np. na przedziałach „od… do…”, „nie więcej niż, nie mniej niż…” itp. Utrudnia to podważenie patentu oraz komplikuje próby skopiowania rozwiązania. 29 Dobre praktyki W dalszej części broszury zaprezentowano wybrane praktyczne aspekty - dobre praktyki - związane z najważniejszymi i najczęściej występującymi zagadnieniami ochrony własności przemysłowej, zaczerpnięte z realizowanego przez Fundację Centrum Innowacji FIRE projektu pt. Proinnowacyjna usługa zwiększania roli produktów i usług opartych na wiedzy w działaniach MŚP. Badania patentowe Co roku na świecie publikuje się około 2 milionów dokumentów patentowych, a ponad 70 mln dokumentów istnieje obecnie w bazach danych. Pracując nad jakimś rozwiązaniem, nie sposób zatem zapoznać się z całą literaturą patentową w danym zakresie, jednak wykonanie rozpoznania jest kluczowe dla przyszłego rynkowego powodzenia przedsięwzięcia. Szacuje się, że ponad 80% dostępnej wiedzy znajduje się w literaturze patentowej, a pozostała część publikowana jest wyłącznie w literaturze naukowo-technicznej. Dlatego też informacja patentowa, która stanowi bazę dla badań patentowych, staje się niezbędnym elementem prowadzenia aktywnej polityki zabezpieczania własności przemysłowej, zarówno w gospodarce, jak i instytucjach naukowo-badawczych. Istnieje kilka rodzajów badań patentowych, które zaleca się wykonać przed rozpoczęciem procesu patentowania oraz w każdym innym momencie związanym z operacjami na własności przemysłowej: − badanie stanu techniki, − badanie zdolności patentowej, − badanie czystości patentowej, − badania ujawniające naruszenia, − badania zakresu ochrony patentowej, − badanie ważności patentu. Prowadzenie powyższych badań ma na celu realizację polityki firmy w zakresie ochrony IP. Część z nich, jak badania ujawniające naruszenia, należy prowadzić okresowo, inne zaś - każdorazowo przed podjęciem określonej 30 decyzji w zakresie własności przemysłowej. Najczęściej wykonywane są badania stanu techniki, zdolności patentowej oraz czystości patentowej i z tego względu postanowiono poświęcić im więcej uwagi. Badanie stanu techniki Według prawa własności przemysłowej7 za stan techniki uważa się „wszystko to, co przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania patentu, zostało udostępnione do wiadomości powszechnej w formie pisemnego lub ustnego opisu, przez stosowanie, wystawienie lub ujawnienie w inny sposób”. Badanie stanu techniki w określonej dziedzinie powinno poprzedzać wszystkie prace naukowo-badawcze o charakterze technicznym, ponieważ jego celem jest ujawnienie już istniejących rozwiązań zarówno całościowych, jak i fragmentarycznych w określonej dziedzinie techniki. W praktyce wielokrotnie można spotykać się z sytuacją, kiedy po przeprowadzeniu długotrwałych prac badawczych nad rozwiązaniami technicznymi, w trakcie badania możliwości opatentowania, okazywało się, że zostały one już gdzieś na świecie opisane. Badanie stanu techniki prowadzi się każdorazowo dla konkretnego rozwiązania. Oprócz uniknięcia powielania wcześniej wykonanych prac badawczych, pozwala ono również na ustalenie kierunków rozwojowych w określonej dziedzinie techniki poprzez analizę najnowszych opatentowanych rozwiązań, charakteru i zakresu tej ochrony. Badanie to można prowadzić wykorzystując płatne lub bezpłatne bazy patentowe8. Większość urzędów patentowych, w celu ułatwienia poszukiwań w stanie techniki szerokiemu kręgowi odbiorców informacji patentowej, wydaje opisy patentowe lub opisy ochronne w zbliżonej formie i o podobnej strukturze. W zależności od stopnia dynamiki rozwoju danej dziedziny techniki, zakres czasowy badania obejmuje ostatnich 5-6 lat dla dziedzin rozwijających się dynamicznie, a powyżej 6 lat - dla dziedzin rozwijających się wolniej. 7 8 Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (Dz. U. 2013 r. poz. 1410 ze zm.). Wykaz patentowych źródeł internetowych (bezpłatnych i komercyjnych) zamieszczony jest na stronie Patent Information User Group: http://www.piug.org/vendors. 31 Zakres terytorialny badania to głównie kraje przodujące w danych dziedzinach techniki. Badanie stanu techniki pozwala na ocenę zdolności patentowej, wykonywaną w celu ustalenia, czy otrzymane rozwiązanie może być zgłoszone do ochrony prawem wyłącznym, czy jest wtórne. W związku z tym, pełne badanie stanu techniki - oprócz przeglądu literatury patentowej - powinno obejmować wszelkie inne publicznie dostępne źródła informacji na temat badanego rozwiązania. Efektem badania stanu techniki jest raport z badania. Przykładowo, w wyniku badania stanu techniki w jednym z raportów na temat szczepionki przeciw zakażeniom salmonellą stwierdzono, że istnieje duże prawdopodobieństwo, iż przedmiotowe rozwiązanie posiada zdolność patentową, ponieważ spełnia ono cechy wynalazku. Natomiast, w przypadku innego rozwiązania - lampy przeciwmgłowej - po przeprowadzeniu badania stwierdzono, że przedstawione rozwiązanie można uznać za innowacyjne, jednak jego cechy techniczne w świetle przeglądu baz patentowych mogą okazać się niewystarczające do uznania go za wynalazek. Wysoce prawdopodobny jest zarzut braku poziomu wynalazczego (nieoczywistość rozwiązania oceniana przez specjalistę z branży). W tym przypadku rozważano możliwość zgłoszenia patentowego rozwiązania z uwzględnieniem uwag z przeprowadzonego badania, jak również ewentualną konwersję zgłoszenia wynalazku na zgłoszenie wzoru użytkowego. Badanie zdolności patentowej Zdolność patentowa to zespół cech, które musi posiadać rozwiązanie, aby można je było poddać ochronie prawnej. Dla wynalazku jest to nowość, poziom wynalazczy i przemysłowa stosowalność, zaś dla wzoru użytkowego - nowość, użyteczność, charakter techniczny. W każdym przypadku, przed przystąpieniem do badania zdolności patentowej niezbędny jest opis przyszłego przedmiotu ochrony, sformułowany zgodnie z obowiązującymi zasadami. Z praktyki wiadomo, że uzyskanie od autora stosownego opisu patentowego często może stanowić problem. Część wynalazców ma tendencję do nadmiernego ujawniania istoty rozwiązania, u innych zaś obserwowany jest brak chęci dzielenia się informacjami o rozwiązaniu. Proces przygotowania zgłoszenia może być czasochłonny i kosztowny, należy jednak pamiętać że patentowa32 nie często stanowi początek budowy wartości przedsięwzięcia w oparciu o wartości niematerialne i prawne i atut w pozyskiwaniu kapitału inwestycyjnego. • Nowość Nowość w skali światowej jest jednym z kluczowych warunków zdolności patentowej rozwiązania będącego przedmiotem ochrony prawami wyłącznymi. W celu stwierdzenia nowości rozwiązania przydatnym jest badanie stanu techniki oraz publikacji na ten temat, w tym publikacji samego twórcy. Już wcześniej była mowa o często popełnianym błędzie, zwłaszcza wśród naukowców, jakim jest opisanie osiągnięcia w publikacji naukowej lub jego prezentacja podczas konferencji, przed datą zgłoszenia do urzędu patentowego. Takie działanie uniemożliwia uzyskanie ochrony prawnej wynalazku, ponieważ traci on cechę nowości. Jeżeli chcemy chronić wynalazek, najpierw należy go zgłosić, a dopiero potem można dokonać jego publicznej prezentacji. Jeżeli jednak ujawnienie nastąpiło, pozostaje podjąć dalsze działania nad rozwojem wynalazku i pracować nad tą jego częścią lub funkcjonalnością, która nie została ujawniona, a jednocześnie spełnia kryteria umożliwiające sformułowanie zastrzeżeń patentowych. • Poziom wynalazczy Uważa się, że wynalazek posiada poziom wynalazczy, jeżeli dla znawcy zagadnienia rozwiązanie nie wynika w sposób oczywisty z aktualnego stanu techniki. Przy badaniu poziomu wynalazczego, rozwiązanie musi być rozpatrywane jako całość, a nie fragmentarycznie, bowiem analizowane jest czy zestawienie jego cech i właściwości dla całości rozwiązania wynika w sposób oczywisty ze stanu techniki. Należy wykazać, że przy wzajemnym oddziaływaniu tych cech osiągany jest efekt odmienny od powszechnie oczekiwanego. • Przemysłowa stosowalność Wynalazek powinien nadawać się do przemysłowego zastosowania (nie wykluczając rolnictwa). Chodzi o uzyskanie wytworu lub wykorzystywanie sposobu w rozumieniu technicznym w działalności przemysłowej, zgodnie z uznanymi zasadami nauki, w sposób powtarzalny, zapewniający realizację zamierzonego celu. Przemysłowy charakter zastosowania nie pozwala na patentowanie wyna33 lazku, który jest bezużyteczny (np. wytworzenie nowego związku chemicznego, bez wskazania do czego będzie stosowany w działalności przemysłowej). Badanie zdolności ochronnej wzoru użytkowego Wzorem użytkowym może być jedynie przedmiot mający postać trwałą, a w myśl przepisów art. 25 ust. 1 Prawa własności przemysłowej uważa się go za nowy, jeśli nie jest on częścią stanu techniki. Wzór użytkowy nazywa się często „małym patentem”, ponieważ czas ochrony wynosi 10 lat. Wzory użytkowe powinny również posiadać zdolność ochronną, czyli zespół cech określonych w przepisach prawa, których istnienie jest konieczne, by można było udzielić prawa ochronnego na wzór. Są to nowość, użyteczność i charakter techniczny. Aby ocenić nowość wzoru, należy wziąć pod uwagę ewentualny fakt ujawnienia, przy czym za ujawnienie wzoru użytkowego uważa się takie przedstawienie jego istoty, które umożliwia znawcy dziedziny, której wzór dotyczy, jego urzeczywistnienie. Poszukiwanie w stanie techniki dla wzorów użytkowych obejmuje udostępnione do powszechnej wiadomości zgłoszenia patentowe wynalazków i wzorów użytkowych. Wzór użytkowy musi być rozwiązaniem użytecznym do zastosowania praktycznego. W przeciwieństwie do wynalazków, w badaniu zdolności ochronnej wzorów użytkowych nie bierze się pod uwagę ich poziomu wynalazczego. Można zatem udzielić prawa ochronnego na rozwiązania całkowicie oczywiste, którymi mogą być na przykład proste zestawienia znanych przedmiotów. Wzoru użytkowego nie można określać za pomocą cech funkcjonalnych. W praktyce częste są przypadki, w których analiza zdolności ochronnej rozwiązania, po zbadaniu stanu techniki, wskazuje na brak zasadności zgłoszenia wynalazku w celu uzyskania patentu, ze względu na oczywistość rozwiązania na tle aktualnego stanu techniki. Możliwe jest wówczas zgłoszenie rozwiązania jako wzór użytkowy. Podobnie, jak przypadku wynalazku, ważne jest aby rozwiązanie zostało zgłoszone do ochrony jak najszybciej, a ewentualną konwersję zgłoszenia patentowego na wzór użytkowy dokonuje się z utrzymaniem pierwotnej daty zgłoszenia. Odwrotnego postępowania, czyli konwersji wzoru użytkowego na wynalazek, przeprowadzić nie można. 34 Badanie czystości patentowej Czystość patentowa jest to zespół cech, którymi musi charakteryzować się produkt lub technologia, by mogły być bezpiecznie wprowadzone do obrotu gospodarczego, bez obawy o naruszenie praw wyłącznych osób trzecich i naruszenia zasad uczciwej konkurencji9. Dzięki temu badaniu, które prowadzi się przy aktualnym stanie techniki, możliwe jest wskazanie elementów, które są objęte ochroną patentową. Badanie pozwala uniknąć „kolizji” z obcymi prawami wyłącznymi. Zakres terytorialny badania powinien obejmować kraje, w którym rozwiązanie ma być wprowadzane na rynek, dlatego ważne jest zbadanie potencjału rynkowego dla konkretnego rozwiązania na konkretnym rynku. Zakres czasowy badania jest odpowiedni do czasu trwania praw wyłącznych w kraju stosowania - najczęściej 20 lat (wynalazki) i 25 lat (wzory przemysłowe), 10 lat (wzory użytkowe, w Polsce). Wynalazki i patentowanie Duży nacisk na rozwój innowacyjności przekłada się na większe zainteresowanie patentowaniem. Każdy przedsiębiorca powinien mieć świadomość, że odpowiednia ochrona opracowanych lub zakupionych przez niego rozwiązań wpływa korzystnie na jego przewagę rynkową i w dużej mierze – na sukces komercyjny przedsięwzięcia. Pierwsza zasada: sprawdź czy stosowane przez twoją firmę rozwiązanie nie narusza cudzych praw własności przemysłowej, ponieważ może cię drogo kosztować. Druga zasada: sprawdź, czy rozwiązanie, nad którym pracujesz lub zamierzasz wdrożyć w firmie, nie jest już chronione przez konkurencję. Trzecia zasada: jeśli masz pewność, że stosowane przez twoją firmę rozwiązanie nie jest znane nigdzie na świecie – chroń je, na przykład poprzez opatentowanie. 9 P. Czapliński, S. Vasina Poszukiwania w Stanie Techniki I Badanie Czystości Patentowej z Wykorzystaniem Zewnętrznych Baz Danych, UPRP, 2007. 35 Wyłącznie od polityki patentowej przedsiębiorstwa zależy, które z posiadanych rozwiązań i w jaki sposób zamierza chronić przed nieuprawionym wykorzystaniem ich przez inne podmioty. Przedmiotami ochrony mogą być m.in. wynalazki i wzory użytkowe, na które urząd patentowy udziela praw wyłącznych. Na wynalazki udzielane są patenty, a na wzory użytkowe prawa ochronne. Patent jest prawem wyłącznym udzielanym na wynalazek, bez względu na dziedzinę techniki. Patenty są udzielane na rozwiązania, które są nowe, posiadają poziom wynalazczy i nadają się do przemysłowego stosowania, nie wykluczając rolnictwa. Prawo do uzyskania patentu przysługuje twórcy (lub współtwórcom). Obowiązuje też zasada pierwszeństwa, wynikająca z daty zgłoszenia. Uprawniony do uzyskania patentu zgłasza wynalazek urzędowi patentowemu, który prowadzi dalej procedurę udzielenia patentu, aż do wydania ostatecznej decyzji - dokumentu patentu. Poprzez uzyskanie patentu w Urzędzie Patentowym RP, uprawniony nabywa prawo do wyłącznego korzystania z wynalazku w zakresie, jaki wynika z opisu patentowego, w sposób zarobkowy lub zawodowy, na całym obszarze Polski. Niemniej, należy pamiętać, że nawet po udzieleniu patentu, może on być unieważniony w całości lub w części, jeżeli podmiot posiadający interes prawny wykaże, że nie zostały spełnione ustawowe warunki wymagane do uzyskania patentu. Utrzymanie ważności wymaga okresowego wnoszenia opłat, w przeciwnym razie prawo ochronne wygasa. Utrzymanie w mocy prawa ochronnego na wynalazek powinno przynosić przedsiębiorcy korzyści, wśród których należy wymienić: − − − − − − silniejszą pozycję na rynku, dostęp do nowych rynków zbytu, wzrost aktywów firmy, możliwość zwiększenia przychodów, w tym również w wyniku udzielenia licencji, możliwość pozyskania dotacji na rozwój rozwiązania, silną pozycję i narzędzie w sytuacji naruszeń IP, pozytywny wizerunek firmy. Doświadczenia uzyskane w trakcie realizacji projektu wskazują, że wiedza wielu firm na temat znaczenia patentowania dla pozycji konkurencyjnej 36 ich przedsiębiorstwa jest wciąż niewystarczająca, co w licznych przypadkach prowadzi do podejmowania w tym zakresie błędnych decyzji. Jak zatem należy postępować aby rozwiązanie zostało skutecznie opatentowane? Warto na początku przeanalizować je pod kątem jego nowości, poziomu wynalazczego i przemysłowej stosowalności. W przypadku pozytywnego wyniku analizy, należy dokonać zgłoszenia, samodzielnie lub we współpracy z rzecznikiem patentowym. Zgłoszenie obejmuje podanie, opis wynalazku, zastrzeżenia patentowe, skrót opisu i rysunki. Opłata jednorazowa za zgłoszenie wynosi obecnie 550 zł10. W przypadku uzyskania ochrony prawnej, należy wnieść opłatę okresową za okresy ochrony, zgodnie z tabelą opłat11. Często przedsiębiorcy działający w Polsce zainteresowani są możliwością opatentowania programów komputerowych i algorytmów. W naszym kraju nie jest to jednak możliwe, ponieważ, jak już wcześniej zaznaczono, są one chronione wyłącznie na gruncie prawa autorskiego. Program komputerowy może być chroniony patentem w sytuacji, jeśli stanowi część składową urządzenia niezbędną do jego funkcjonowania. Oprogramowanie komputerowe (na przykład w postaci algorytmów) można jednak opatentować w krajach, w których obowiązują inne regulacje patentowe, jak na przykład w USA. Polskie podmioty zgłaszając rozwiązanie do opatentowania nie muszą korzystać z usług rzecznika patentowego - twórca może występować przed urzędem patentowym samodzielnie. Należy jednak podkreślić, że, ze względu na swoje kwalifikacje, rzecznicy patentowi są bardzo pomocni w przygotowaniu zgłoszenia i reprezentowaniu twórcy przez urzędem. Szczególnie pożądana jest współpraca z rzecznikiem patentowym, specjalizującym się w dziedzinie techniki, której dotyczy rozwiązanie, ponieważ kluczową rolę w przygotowaniu zgłoszenia odgrywa nie tylko prawidłowe wypełnienie formularza zgłoszeniowego, lecz także przygotowanie zastrzeżeń patentowych specyficznych dla danej branży. Lista rzeczników patentowych jest dostępna na stronie www.uprp.pl. Przykładami dobrych praktyk wynalazków zgłoszonych w ramach realizacji projektu pt. Proinnowacyjna usługa zwiększania roli produktów i usług opartych na wiedzy w działaniach MŚP były m.in.: http://www.uprp.pl/uprp/index.jsp?place=Text02&news_cat_id=167&news_id=1718&layout=print2&page=text&lang=pl 11 http://www.uprp.pl/wnoszenie-oplat-za-ochrone-wynalazkow-i-wzorow-uzytkowych/Lead05,538,1733,4,index,pl,text/ 10 37 − system do zarządzania snem polifazowym, sposób jego działania, urządzenie do analizy snu, sposób klasyfikacji aktualnej fazy snu oraz zastosowanie systemu i urządzenia do zarządzania snem polifazowym, − endoskopowe urządzenie diagnostyczne, zwłaszcza do wizualnej oceny migdałka gardłowego oraz krtani i strun głosowych, − sposób i urządzenie do kontroli i sterowania automatycznymi procesami lutowania, − sposób i urządzenie do implantacji trzpienia endoprotezy stawu biodrowego wykorzysujące jego właściwości akustyczne. Po około 3 miesiącach od zgłoszenia wynalazku uprawniony otrzymuje sprawozdanie o wyniku badania stanu techniki zgłoszonego rozwiązania, obejmujące wykaz publikacji, które będą brane pod uwagę przy ocenie wynalazku. Sprawozdanie z wyników badania stanu techniki jest podstawą do przeprowadzenia pełnego badania merytorycznego, które dokonuje ekspert Urzędu Patentowego. W opisie dokumentów patentowych stosowana jest standardowa klasyfikacja i symbolika: − odniesienie do klasyfikacji zgłoszenia oraz baz komputerowych, w których dokonano poszukiwania, − określenie rodzaju dokumentu, na przykład opis wynalazku zgłoszeniowy (A), opis wynalazku patentowy (B), wzór użytkowy (Y, U), nazwę lub nazwisko zgłaszającego, datę publikacji lub datę pierwszeństwa dla dokumentów kategorii E, − odniesienie do symbolu kraju i numeru publikacji (publikacji książkowej lub artykułu w czasopiśmie) z podaniem: autorów, tytułu książki lub artykułu, nazwy i numeru czasopisma, wydawnictwa, roku i miejsca wydania, numeru stron, − odniesienie do odpowiednich zastrzeżeń rozpatrywanego zgłoszenia. W sprawozdaniu o stanie techniki występuję następująca symbolika: X – dokument podważający nowość wynalazku, Y – dokument podważający poziom wynalazczy wynalazku, A – dokument stanowiący znany stan techniki, ale niepodważający nowości i poziomu wynalazczego wynalazku, 38 E – dokument podważający nowość wynalazku, ale opublikowany po dacie zgłoszenia rozwiązania. Rysunek 1. Opublikowany skrót opisu patentowego jednego ze zgłoszeń projektowych Źródło: Biuletyn Urzędu Patentowego, Nr 7/2014, Warszawa. Pod kątem szans na uzyskanie patentu, ważna jest dokładna analiza tej części sprawozdania, która świadczy o nowości i poziomie wynalazczym rozwiązania. Na ogół, im więcej w sprawozdaniu występuje symboli „X” i „Y”, tym trudniej będzie obronić zgłoszenie. 39 Po 18 miesiącach od daty zgłoszenia następuje publikacja skrótu zgłoszenia w Biuletynie Urzędu Patentowego. Jest to forma upublicznienia wynalazku, która ma na celu umożliwienie wszystkim zainteresowanym podmiotom zgłaszania uwag co do przeciwwskazań i zastrzeżeń do udzielenia patentu. Okres ten trwa 6 miesięcy. Po przeprowadzeniu analizy zgłoszonych uwag, urząd kończy procedurę badawczą i podejmuje decyzję o udzieleniu patentu, po otrzymaniu której pozostaje już tylko sukcesywne wnoszenie opłat patentowych za kolejne okresy ochronne. Patenty udzielane są na okres 20 lat, licząc od daty zgłoszenia wynalazku, a warunkiem utrzymania ochrony jest uiszczanie opłat okresowych. Otrzymanie dokumentu patentowego następuje z reguły po ok. 3-5 latach od zgłoszenia, niemniej już z chwilą zgłoszenia uprawniony ma prawo pierwszeństwa do wynalazku. Ułatwia to czerpanie korzyści z rozwiązania, na przykład poprzez udostępnienie know-how zainteresowanym podmiotom na podstawie umów licencyjnych. Z chwilą zaprzestania opłat, ochrona wynalazku wygasa. Wówczas możliwe jest bezpłatne korzystanie z rozwiązania przez wszystkich zainteresowanych wynalazkiem, również w celach zarobkowych. Jeśli przedsiębiorca zamierza sprzedawać swoje produkty i usługi na rynkach zagranicznych, warto pomyśleć o opatentowaniu rozwiązania również w innych krajach, w których zlokalizowane są docelowe rynki zbytu. Ponieważ patentowanie za granicą nie należy do procedur tanich, zasadne jest, aby w pierwszej kolejności wytypować rynki, na których potencjalnie oczekiwane są najwyższe zyski ze sprzedaży. Warto też pamiętać o konieczności rozpoznania specyfiki poszczególnych rynków. Na przykład powszechnie uważa się, że Chiny są nieograniczonym rynkiem zbytu i wszystko w tym kraju znajdzie miliony nabywców. Należy jednak wziąć pod uwagę, że rynek chiński to również specyficzna kultura i obyczaje. Na przykład, znajomość tamtejszych kanonów urody pozwoli uniknąć błędu rynkowego, jakim byłaby próba eksportu do Chin kremów przyspieszających opalanie (w Chinach uważa się osobę bez opalenizny za bardziej atrakcyjną). W przypadku ochrony międzynarodowej niezwykle istotna jest, zwłaszcza dla początkujących przedsiębiorców, wysokość kosztów patentowania wynalazków w poszczególnych krajach. Należy pamiętać, że patent zapewnia prawa ochronne wyłącznie w państwie, w którym został udzielony. 40 Jeżeli firma zgłosiła wynalazek do urzędu patentowego w tzw. procedurze krajowej, może w ciągu 12 miesięcy od pierwszego prawidłowego zgłoszenia rozszerzyć ochronę na inne kraje, dokonując tam zgłoszeń z możliwością zastrzeżenia pierwszeństwa ze zgłoszenia krajowego12. Po upływie ww. okresu, zmiana zakresu terytorialnego jest już niemożliwa. Istnieją jeszcze inne ścieżki patentowania za granicą, które przedstawia Schemat 1. Schemat 1. Ścieżki ubiegania się o ochronę patentową za granicą Ścieżka krajowa • zgłaszanie patentów w każdym krajowym urzędzie patentowym indywidualnie, w języku urzędowym danego kraju, przy opłaceniu wszelkich kosztów, w tym obsługi rzecznika patentowego (przymus rzecznikowski obowiazujący zgłaszających z zagranicy). Ścieżka regionalna • zgłoszenie jest składane w tzw. regionalnym urzędzie patentowym, który działa na podstawie regionalnych porozumień międzyrządowych, • wśród urzędów regionalnych są np. Europejska Organizacja Patentowa (EPO – 38 państw), Euroazjatycka Organizacja Patentowa (EAPO – 9 państw), Afrykańska Organizacja Własności Intelektualnej (OAPI – 16 państw), • w procedurze EPO zgłoszenia można dokonać w języku urzędowym swojego kraju, a po dwóch miesiącach w języku obowiazującym dla postępowań przed Europejskim Urzędem Patentowym (angielski, niemiecki, francuski), • jedno zgłoszenie, to jedno postępowanie wywierajace skutek w wybranych przez zgłaszającego państwach członkowskich, • uzyskuje się jeden patent będący wiązką patentów krajowych uzyskanych w tych państwach Ścieżka międzynarodowa • procedura PCT umożliwia złożenie jednego zgłoszenia patentowego i ubieganie się o ochronę w dowolnej liczbie wybranych państw członkowskich (jest ich 147) • postępowanie prowadzone jest w dwóch fazach: międzynarodowej i krajowej. • faza międzynarodowa kończy się przekazaniem sprawozdania z poszukiwania w światowym stanie techniki i opinią. Jeśli zgłaszający wyraża chęć, w ciągu 22 miesięcy od daty pierwszeństwa może przejść do międzynarodowego badania wstępnego. W przeciwny razie, przechodzi do procedury w wyznaczonych krajach, • faza krajowa toczy się przed poszczególnymi urzędami krajowymi. Źródło: opracowanie własne 12 Jest to tzw. pierwszeństwo konwencyjne wprowadzone na podstawie Konwencji paryskiej o ochronie własności przemysłowej z 20 marca 1883 roku i obowiązującej obecnie w 175 krajach świata. 41 Warto już przed przystąpieniem do patentowania zorientować się w kosztach, jakie mogą wystąpić w poszczególnych ścieżkach i procedurach krajowych. Wzory użytkowe Nie zawsze trzeba starać się o patent na wynalazek, aby zapewnić sobie ochronę. Jeśli na przykład firma zajmuje się wytwarzaniem produktów o charakterze użytkowym, warto rozważyć, czy nie byłoby opłacalne uzyskanie prawa wyłączności na wzory użytkowe. Wzór użytkowy to nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotów o trwałej postaci. Wzór jest rozwiązaniem użytecznym, jeśli pozwala ono na osiągnięcie praktycznego celu przy wytwarzaniu lub korzystaniu z wyrobów. Przykładem dobrej praktyki w tym zakresie w ramach projektu jest zgłoszenie jako wzoru użytkowego oprawy oświetleniowej LED COB z mikrofalowym czujnikiem ruchu. Jak wynika z opisu, ani oprawa lampy, ani sam czujnik ruchu nie są wynalazkami, lecz ich jednoczesne wykorzystanie w urządzeniu tworzy nową funkcjonalność. Upraszczając można stwierdzić, że uzyskanie ochrony na wzór użytkowy jest nieco łatwiejsze niż ochrona wynalazku. W przypadku wzorów użytkowych nie mówi się o poziomie wynalazczym. Liczy się nowość i użyteczność, ponieważ urząd patentowy nie bada czy wzór użytkowy jest rozwiązaniem oczywistym, ze względu na stan techniki. Rejestracja wzoru użytkowego może być sposobem na uzyskanie ochrony, w przypadku, gdy po zgłoszeniu wynalazku urząd patentowy odmawia uznania poziomu wynalazczego rozwiązania ze względu na aktualny stan techniki. Można wówczas dokonać konwersji zgłoszenia patentowego na zgłoszenie wzoru użytkowego. Wzorem użytkowym może być na przykład rower, słoik, panel sterowania, listwa przypodłogowa, wieszak na okrycia itp. Często po wygaśnięciu patentu, firmy, których produkt lub technologia nadal się cieszą dużym popytem, zgłaszają je jako wzór użytkowy. 42 Warto pamiętać, że wzór użytkowy to nie to samo, co wzór przemysłowy, a tym bardziej - znak towarowy. Przedsiębiorcy często mylą te pojęcia. Pomocna w przyswojeniu tego nazewnictwa może być angielska terminologia tych form ochrony, a więc wzór użytkowy to utility model, zaś wzór przemysłowy to design. Procedury ochrony wzorów użytkowych są bardzo podobne do procedur patentowych: należy złożyć podanie zgłoszenia wzoru użytkowego, załączyć opis, wskazać zastrzeżenia ochronne, przygotować skrót informacji i rysunki oraz wnieść opłatę urzędową. Urząd patentowy wydaje świadectwo ochronne oraz wpis do rejestru wzorów użytkowych, po czym należy wnieść opłatę za pierwszy okres ochronny13. Prawo ochronne na wzór użytkowy uzyskane w UP RP zapewnia wyłączność na korzystanie ze wzoru użytkowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na terytorium Polski, ma charakter zbywalny i podlega dziedziczeniu. Maksymalny okres ochrony rozwiązania wynosi 10 lat od daty dokonania zgłoszenia. Uprawniony ze wzoru użytkowego może udzielić licencji i wykorzystywać je do ochrony swoich interesów. Wzór użytkowy, podobnie jak patent, należy do WNIP i zalicza się do aktywów firmy. Wzory przemysłowe Wzorem przemysłowym jest nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację. Wytworem jest każdy przedmiot wytworzony w sposób przemysłowy lub rzemieślniczy, obejmujący w szczególności opakowanie, symbole graficzne oraz kroje pisma typograficznego, z wyłączeniem programów komputerowych. Upraszczając ww. definicję ustawową, wzór przemysłowy to zewnętrzna postać przedmiotu (a nie jego sposób działania). W potocznym rozumieniu jest to tzw. „design” - wzorem przemysłowym są cechy estetyczne, a nie techniczne wytworu. Podstawowym wyróżnikiem wzoru przemysłowego http://www.uprp.pl/uprp/index.jsp?place=Text02&news_cat_id=167&news_id=1718&layout=print2&page=text&lang=pl 14 Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. - Prawo własności przemysłowej, art. 102 ust. 1. 13 43 jest jego powiązanie z zewnętrznymi elementami przedmiotu – głównie z jego kształtem, ale też ze strukturą, konturami, układem linii, właściwościami powierzchni, kolorami itp. W praktyce wzory przemysłowe często mają zastosowanie w przypadku mebli, opakowań produktów, przedmiotów codziennego użytku, obuwia, zabawek, zegarków i biżuterii, artykułów gospodarstwa domowego, urządzeń elektrycznych, sprzętu sportowego, samochodów itp. Aby posiadał zdolność rejestrową, wzór przemysłowy zgłaszany do ochrony powinien: − być nowy, − posiadać indywidualny charakter wytworu lub jego części. Uznaje się, że wzór przemysłowy jest nowy, jeżeli przed datą zgłoszenia identyczny lub różniący się nieznacznymi szczegółami wzór nie został udostępniony publicznie, tz. nie był stosowany, wystawiany lub ujawniany w inny sposób. Ciekawostką jest fakt, że urząd patentowy nie analizuje zgłaszanego wzoru pod kątem kryterium nowości. Jednak nowość wzoru przemysłowego może być zakwestionowana, na przykład przez konkurenta z branży. W wyniku przeprowadzonego postępowania, konkurencja może udowodnić brak nowości wzoru i unieważnić prawo do jego rejestracji. Indywidualny charakter wzoru sprowadza się do ogólnego wrażenia, jakie wywiera na tzw. „zorientowanym użytkowniku”. Są to osoby zawodowo działające w branży, której dotyczy wzór, na przykład: projektanci, pracownicy marketingu, handlowcy. Urząd patentowy też nie bada szczegółowo wzoru pod kątem jego indywidualnego charakteru, może jednak odmówić rejestracji, jeżeli w sposób oczywisty nie posiada on cech oryginalności. Zgłoszenie wzoru przemysłowego do rejestracji powinno zawierać m.in.: − ilustrację wzoru oraz − opis tej ilustracji umożliwiający odtworzenie wzoru i przedstawiający cechy, które wyróżniają go od innych, znanych już wzorów. Ochrona wynikająca z prawa z rejestracji wzoru przemysłowego ma charakter terytorialny - wzór chroniony jest tylko w kraju, w którym zostało udzielone to prawo. Ochronę wzoru przemysłowego można uzyskać w ramach procedury: 44 − krajowej (np. ochrona na terytorium Polski); − wspólnotowej (regionalnej) – wówczas wzory rejestrowane są w Urzędzie Harmonizacji Rynku Wewnętrznego (OHIM), a chronione są na całym terytorium Unii Europejskiej; − międzynarodowej – w ramach tzw. Porozumienia Haskiego administrowanego przez Biuro Międzynarodowe Światowej Organizacji Własności Intelektualnej – WIPO (w zgłoszeniu należy określić kraje, w których wzór ma być chroniony). W porównaniu z patentem, rejestracja wzoru przemysłowego jest stosunkowo szybką i niedrogą formą ochrony własności przemysłowej15. Procedura krajowa trwa zazwyczaj około 6 miesięcy. Opłata za zgłoszenie wzoru wynosi 300 zł, a za pierwszy okres ochronny (1–5 lat) – 400 zł16. Rejestracja w trybie wspólnotowym trwa krócej i to często sprawia, że przedsiębiorcy wybierają procedurę rejestracji wzoru przemysłowego na terytorium Unii Europejskiej. Opłata za rejestrację wzoru w OHIM i 5-letni okres ochrony wynosi 350 Euro. Prawo z rejestracji wzoru przemysłowego przyznawane jest maksymalnie na 25 lat, w 5-letnich okresach ochronnych, pod warunkiem terminowego wnoszenia opłat. Jeżeli po 5 latach przedsiębiorca uzna dalszą ochronę wzoru przemysłowego za bezzasadną (np. z powodu braku satysfakcjonujących przychodów ze sprzedaż wyrobu), może po porostu nie dokonać stosownej opłaty i wówczas ochrona wygaśnie. Warto zwrócić uwagę, że w celu przyspieszenia procedury ochronnej w Unii Europejskiej wprowadzono ograniczoną czasowo ochronę na tzw. nierejestrowany wzór wspólnotowy. Uruchomienie procedury ochronnej przypomina ochronę z tytułu praw autorskich. Okres ochrony wynosi trzy lata od daty ujawnienia wzoru na terenie Unii17. Ochrona wzoru nierejestrowanego chroni wyroby już przed formalną rejestracją wzoru. Pozwala to przedsiębiorcom uzyskać ochronę na wzory produktów o krótkim czasie życia, na przykład przemysłu odzieżowego i modowego, oraz pozwala na przetestowanie popytu przed poniesieniem kosztów opłat rejestracyjnych. http://www.uprp.pl/oplaty-w-postepowaniu-zgloszeniowym/Lead05,179,1805,4,index,pl,text/ http://www.uprp.pl/wnoszenie-oplat-za-ochrone-wzorow-przemyslowych/Lead05,542,1812,4,index,pl,text/ 16 Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 26.02.2008, Dz.U nr 41 zmieniające rozp. w sprawie opłat związanych z ochroną wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i opografii układów scalonych. 17 A. Adamczak, E. Dobosz, M. Gędłek, Wzory przemysłowe w działalności małych i średnich przedsiębiorstw, ISBN 978-83-913279-3-7,KIG-UPRP, Warszawa 2009. 15 45 Dlaczego warto chronić wzory przemysłowe? Sukces rynkowy produktu uzależniony jest obecnie od wielu czynników. Do najważniejszych, obok jakości, ceny czy funkcjonalności, należy jego atrakcyjny wygląd, czyli tzw. design. Wzornictwo odgrywa obecnie kluczową rolę w wielu branżach. Im produkt atrakcyjniejszy, lepiej trafiający w gusta klientów, tym jego sprzedaż jest większa. Wzór przemysłowy podnosi więc wartość produktu, a w wielu przypadkach może nawet być czynnikiem decydującym o jego atrakcyjności rynkowej i generowanym popycie. Dlatego ochrona wzoru przemysłowego powinna stanowić jedną z priorytetowych pozycji w strategii marketingowej danego produktu. Przez rejestrację wzoru przemysłowego nabywa się prawo wyłącznego korzystania z tego wzoru na całym obszarze, na którym prawo zostało udzielone (prawo z rejestracji). Uprawniony staje się prawnie ustanowionym monopolistą w zakresie korzystania ze wzoru przemysłowego do celów zarobkowych i czerpania korzyści z obrotu wytworem, w którym wzór jest zastosowany. Kwota przychodów pozyskanych z tego źródła może z nawiązką przyczynić się do zwrotu kosztów poniesionych w związku z wytworzeniem produktu i jego wprowadzeniem na rynek. Uprawniony może także zakazać osobom trzecim wykorzystywania wzoru przemysłowego w ich działalności biznesowej. W rezultacie, aktywne wykorzystanie rejestracji wzoru może zwiększać przewagę konkurencyjną uprawnionego, ponieważ zabezpiecza przed kopiowaniem wzoru przez konkurentów. W przypadku identyfikacji naruszeń praw do wzoru i stwierdzenia, iż nieuprawnione podmioty korzystają z wzoru przemysłowego przedsiębiorcy, może on zastosować określone środki w celu zaprzestania naruszania, jak również może dochodzić swoich roszczeń na drodze prawnej. Zarejestrowane wzory przemysłowe należą do aktywów przedsiębiorstwa i zwiększają jego wartość, a ponadto podnoszą wiarygodność firmy w odbiorze konsumentów, partnerów handlowych i inwestorów. Portfel prawnie chronionych wzorów przemysłowych jest potwierdzeniem kreatywności i innowacyjności przedsiębiorstwa. Stanowi też informację o poważnym 46 traktowaniu kwestii ochrony własności przemysłowej w firmie, jednocześnie ostrzegając przed próbami kopiowania. Wartość wzoru przemysłowego można wycenić, a następnie sprzedać lub udzielać odpłatnej licencji na jego wykorzystanie. Podobnie jak wynalazki i wzory użytkowe, wzory przemysłowe stanowią składnik aktywów firmy. Mogą być również przedmiotem aportu, zabezpieczenia zobowiązań itp. W programach pomocowych Unii Europejskiej dotyczących upowszechnienia wzornictwa przemysłowego mogą stanowić podstawę do uzyskania dofinansowania projektów. Częstym błędem w działalności MŚP jest brak zainteresowania dla kwestii wzornictwa, jako aktywów firmy. Za przykład takiego błędu może posłużyć firma, która wprowadziła na rynek nowy, innowacyjny produkt, lecz nie zgłosiła wzoru przemysłowego do ochrony. Przez pewien czas firma praktycznie nie miała konkurencji, a jej przychody ze sprzedaży stale rosły. Z czasem jednak na rynku pojawiły się produkty naśladujące, bardzo podobne wizualnie, a producent oryginalnego wyrobu odnotował spadek wartości sprzedaży. Brak ochrony wzoru przemysłowego spowodował, że dochodzenie roszczeń z tytułu nieuczciwej konkurencji było dużo trudniejsze i kosztowniejsze niż wydatki poniesione na rejestrację wzoru. Często spotykanym błędem jest też zbyt późne zgłoszenie wzoru przemysłowego do rejestracji. Przedsiębiorcy zaczynają myśleć o ochronie prawnej wzoru dopiero w momencie, gdy produkt znalazł się na rynku i spotkał się z dużym zainteresowaniem klientów. Niestety wówczas wzór przemysłowy już nie spełnia obligatoryjnego kryterium nowości. Posiadając dobry pomysł wzorniczy, należy rozpocząć działania na rzecz jego ochrony, zanim produkt zostanie wprowadzony na rynek. W praktyce, możliwość rejestracji wzoru przemysłowego można zaprzepaścić poprzez nie do końca przemyślane działania reklamowe, m.in. uczestnicząc w targach i wystawach, publikując zdjęcia (np. na stronie internetowej firmy), ulotki czy katalogi produktu przed jego zgłoszeniem do ochrony. Błąd można popełnić również przy wyborze właściwej procedury ochronnej. Zgłoszenie w pierwszej kolejności wzoru przemysłowego do rejestracji w procedurze krajowej może uniemożliwić jego późniejszą skuteczną ochronę na terytorium Unii Europejskiej, z powodu braku elementu nowości (rejestrację takiego wzoru będzie łatwo unieważnić). Należy bowiem pamiętać 47 o konieczności „zmieszczenia się” ze zgłoszeniem wspólnotowym w terminie 12-miesięcznym od daty pierwszego ujawnienia wzoru (może to być data zgłoszenia krajowego lub od której rozpoczęła się obecność wzoru na rynku). Dlatego, wybór odpowiedniej procedury zgłoszenia winien być poprzedzony analizą rynków, na których produkt będzie sprzedawany i wyznaczeniem krajów, w których wzór będzie chroniony. Czasami przedsiębiorcy zgłaszają do ochrony wzory, którym brakuje cechy oryginalności. Wówczas prawa z rejestracji jest łatwo unieważnić, a postępowanie rejestracyjne nie ma uzasadnienia, ponieważ taka ochrona, chociaż formalnie poprawna, jest iluzoryczna. Należy pamiętać, że oprócz nowości, kluczową kwestią w zakresie skutecznej ochrony wzoru przemysłowego jest jego indywidualny charakter. Działania związane z ochroną wzorów przemysłowych winny być dopasowane do potrzeb konkretnego wyrobu i możliwości firmy. Decyzje w tym zakresie powinny być podejmowane z uwzględnieniem różnych czynników, m.in. branży, w jakiej działa firma, aktualne i przewidywane rynki, na których będzie sprzedawany produkt, cykl produkcyjny i cykl życia produktu, zasoby finansowe przedsiębiorcy itp. W praktyce, nie zawsze rejestrowanie wszystkich wzorów, którymi posługuje się firma, jest celowe i opłacalne. Przykładem jest wspomniana już branża modowa, w której występuje mnogość wzorów przemysłowych, lecz ulegają one częstym zmianom, a cykl życia produktów często nie przekracza okresu kilku lat. Firmy z tej branży powinny rozważyć rejestrację wybranych, najbardziej charakterystycznych swoich wzorów lub tych, które wymagają dłuższej ochrony. Warto poświęcić kilka uwag kwestii naruszenia cudzego prawa z rejestracji wzoru przemysłowego. Często zdarza się, że producenci – w sposób zamierzony lub nie – zbyt mocno „inspirują się” obecnymi już na rynku towarami konkurencji i wprowadzają na rynek imitację chronionego wzoru. Niezależnie od tego czy naruszenie jest świadome czy nieświadome, działania te są bezprawne i mogą rodzić poważne konsekwencje dla naruszyciela. Właściciel praw z rejestracji wzoru przemysłowego może wysunąć w stosunku do niego szereg roszczeń, na przykład o zaniechanie naruszania (zakaz korzystania ze wzoru), o naprawienie szkody (na przykład poprzez zapłatę kwoty odpowiadającej opłacie licencyjnej) lub o wydanie bezpodstawnie uzyskanych korzyści. 48 Znaki towarowe Znaki towarowe mają duże znaczenie praktyczne w działalności gospodarczej przedsiębiorców, głównie z powodu ich marketingowego charakteru. Znakiem towarowym może być każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny (w szczególności wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna, forma przestrzenna, w tym forma towaru lub opakowania, a także melodia lub inny sygnał dźwiękowy), jeżeli oznaczenie takie nadaje się do odróżnienia w obrocie towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa. Postępowanie w sprawie znaku towarowego może prowadzić: –– U rząd Patentowy RP – ochrona na terytorium Polski, –– Urząd ds. Harmonizacji Rynku Wewnętrznego w Alicante (OHIM) – ochrona na terytorium całej Unii Europejskiej, –– Biuro Międzynarodowe Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO) – system międzynarodowej ochrony znaków towarowych na wskazane kraje (w zgłoszeniu należy wskazać kraje, w których chce się uzyskać prawa ochronne). Procedura uzyskania ochrony znaku towarowego trwa: − ok. 12 miesięcy przed polskim Urzędem Patentowym, − ok. 6–12 miesięcy w ramach procedury OHIM, − ok. 12–18 miesięcy w ramach procedury międzynarodowej. W praktyce przedsiębiorcy najczęściej rejestrują nazwę oraz logo swojej firmy. Dlatego najczęściej występują znaki towarowe słowne, graficzne oraz słowno-graficzne. W zależności od rodzaju znaku towarowego, który ma być chroniony, do wniosku o udzielenie prawa ochronnego na znak towarowy należy załączyć m.in. rysunek, fotografię, opis określający kolorystykę i kształt zgłaszanego znaku itp. W zgłoszeniu należy także wskazać towary lub usługi, dla których przeznaczony jest znak towarowy. Polega to na sporządzeniu wykazu towarów http://www.uprp.pl/znaki-towarowe-informacje-podstawowe/Lead05,30,1707,4,index,pl,text/ 18 49 lub usług i przyporządkowaniu im odpowiedniej klasy na podstawie tzw. „klasyfikacji nicejskiej” - Międzynarodowej Klasyfikacji Towarów i Usług do celów rejestracji. Opłata w procedurze krajowej wynosi 550 zł, jeżeli wykaz towarów obejmuje do trzech klas towarowych. Za każdą klasę towarową, powyżej trzech, zgłaszający jest zobowiązany wnieść dodatkowe 120 zł19. Czas trwania prawa ochronnego wynosi 10 lat od daty zgłoszenia i może zostać przedłużony na kolejne dziesięcioletnie okresy. Każdy przedłużenie o 10-letni okres ochrony kosztuje w Polsce 400 zł (do trzech klas towarów i usług), a za każdą dodatkową klasę należy zapłacić 450 zł20. Dlaczego warto chronić znaki towarowe? Przedsiębiorcy nie zawsze zdają sobie sprawy z korzyści płynących z rejestracji znaków towarowych. Często wspominają o tym, że chcą „opatentować” nazwę swojej firmy lub swojego produktu, aby walczyć z nieuczciwą konkurencją. Warto więc poświęcić kilka słów funkcjom znaków towarowych. Każda firma działa na rynku w warunkach konkurencji. Zmusza to przedsiębiorców do budowania rozpoznawalności i wyróżnienia własnej marki od innych firm działających w branży. Dlatego podstawową funkcją znaku towarowego jest wyróżnienie wytwarzanych towarów lub usług od oferty konkurencji. Znak towarowy pozwala na utrwalenie marki w świadomości konsumentów oraz minimalizuje ryzyko pomyłki towarów/usług z ofertą konkurencji. W ten sposób można budować wizerunek silnej marki, pozytywnie odbieranej przez klientów i partnerów biznesowych. Rejestracja znaku towarowego wzmacnia pozycję konkurencyjną przedsiębiorcy, ponieważ kopiowanie znaku przez firmy konkurujące („podszywanie się” pod cudzy znak) jest prawnie zabronione i może mieć określone konsekwencje finansowe dla naruszającego prawo. Rejestracja znaku towarowego pozwala właścicielowi nie tylko powstrzymywać konkurencję przed jego nieautoryzowanym użyciem, ale również przed używaniem bardzo podobnych znaków. Dzięki rejestracji, przedsiębiorca dysponuje chronionym znakiem towarowym i może skutecznie walczyć z podrabianiem towarów nie tylko poprzez http://www.uprp.pl/oplaty-zgloszeniowe/Lead05,173,1755,4,index,pl,text/ http://www.uprp.pl/oplaty-za-ochrone-oraz-przedluzenie-prawa-ochronnego-na-znak-towarowy/Lead05,540,1763,4,index,pl,text/ 19 20 50 wymuszenie na nieuczciwym konkurencie zmiany nazwy, ale również wyegzekwowanie stosownego odszkodowania. Kolejna korzyść z ochrony znaków towarowych polega na możliwości przekazania odbiorcom pewnych informacji. Znak towarowy może powodować u konsumentów skojarzenia z pożądanymi cechami, na przykład kojarzyć się z określoną renomą, dobrą jakością, prestiżem, ekologią itp. Prawa ochronne na znaki towarowe są zbywalne i mogą stanowić źródło przychodów. Posiadając rozpoznawalny znak towarowy, jego wartość można wycenić, a następnie sprzedać lub udzielać odpłatnej licencji na posługiwanie się nim. Licencja na wykorzystanie znaku towarowego jest nieodłącznym składnikiem umowy franczyzowej. Jako składnik aktywów, znaki towarowe podnoszą wartość firmy i mogą być przedmiotem aportu, jak również przedmiotem zabezpieczenia zobowiązań. Niestety, często przedsiębiorcy posługują się określeniami, których nie można rejestrować. Najczęstszą przyczyną braku zdolności rejestrowej znaku towarowego jest fakt, iż składa się on z oznaczeń ogólnoinformacyjnych. Wówczas znak pozbawiony jest wyróżniającego charakteru - nie posiada dostatecznych znamion odróżniających go od towarów/usług innych przedsiębiorstw. W takiej sytuacji nie jest spełniona podstawowa funkcja znaku towarowego, o której mowa była powyżej. Często zdarza się również, że przedsiębiorcy wybierają dla swoich firm i produktów nazwy, które kolidują ze znakami towarowymi, wcześniej zarejestrowanymi przez inne podmioty. Nieświadomi tego, przedsiębiorcy przez dłuższy czas inwestują w rozwój firmy pod taką nazwą. Niestety, ten błąd może mieć przykre konsekwencje, na przykład w postaci wezwania od innego podmiotu do zaprzestania naruszania cudzego prawa ochronnego na znak towarowy. Zmiana nazwy firmy może w takim przypadku okazać się koniecznością, powodującą jednak dotkliwe straty związane z dotychczasowymi nakładami na rzecz rozpoznawalności niewłaściwej nazwy. Przykładem takiej sytuacji może być przedsiębiorca, który rozpoczął działalność gospodarczą i przez następne dwa lata intensywnie pracował na rzecz wypromowania swojej marki: zlecił graficzne opracowanie logotypu, stworzył stronę www, opublikował broszury reklamowe i informacyjne. Dopiero później zgłosił znak do ochrony, jednak po roku otrzymał decyzję odmowną. 51 Zanim przedsiębiorca podejmie decyzję o zgłoszeniu znaku towarowego, warto sprawdzić zdolność rejestrową znaku. Badanie to polega na sprawdzeniu, czy dane oznaczenie ma w ogóle szansę uzyskać ochronę. Profesjonalne badanie obejmuje poszukiwanie w rejestrach znaków towarowych, jak również poszukiwanie znaków niezarejestrowanych lecz używanych. Przeprowadzenie takich poszukiwań i badań pozwali uniknąć „kolizji” ze zgłoszonymi wcześniej znakami towarowymi. W przypadku, kiedy badanie wykazuje, iż mogą wystąpić trudności w zarejestrowaniu znaku towarowego, można rozważyć odpowiednie zmiany w oznaczeniu, które zwiększą szansę na uzyskanie prawa ochronnego. Rejestracja znaku towarowego daje przedsiębiorcy pewność, że jest właścicielem swojej marki oraz, że nie spotka go konieczność zmiany nazwy, pod którą dotychczas działał. Niektórzy przedsiębiorcy zgłaszają znak towarowy, nie mając zamiaru jego faktycznego używania w działalności gospodarczej. Czasami jest to działanie poniekąd „na wyrost”, spowodowane zamiarem używania znaku w przyszłości. Zdarza się jednak, że ubieganie się o rejestrację ma na celu uniemożliwienie nabycia prawa do znaku przez inne podmioty, zazwyczaj oferujące konkurencyjne produkty. Warto podkreślić, że samo posiadanie świadectwa ochronnego nie jest wystarczające do ochrony znaku towarowego, ponieważ istnieje obowiązek jego używania. Jeżeli znak nie jest faktyczne używany w obrocie gospodarczym w ciągu pięciu lat, prawo ochronne wygasa. Dlatego, jeżeli przedsiębiorca nie ma rzeczywistego zamiaru używania znaku towarowego, ani jego sprzedaży, może się liczyć z utratą prawa ochronnego. Przy sporządzeniu wykazu towarów lub usług, dla których przeznaczony jest znak towarowy, przedsiębiorca powinien uwzględnić nie tylko towary/ usługi, które obecnie posiada w swojej ofercie, lecz również te, które zamierza wprowadzić na rynek w przyszłości. Jest to o tyle istotne, że po dokonaniu zgłoszenia już nie ma możliwości rozszerzenia wykazu towarów lub usług. Do momentu wydania decyzji o udzieleniu prawa ochronnego, dopuszczalne jest dokonywanie w zgłoszeniu pewnych poprawek i uzupełnień (np. drobnych korekt kolorystyki lub kształtu, ograniczenie wykazu towarów lub usług), jednak poprawki i zmiany nie mogą prowadzić do zmiany istoty znaku towarowego. 52 Na rynku mogą funkcjonować towary o identycznej lub podobnej nazwie, lecz mające inne przeznaczenie. Wówczas, uznaje się, że między znakami nie zachodzi „kolizja”. Należy jednak pamiętać, że w przypadku znanych i renomowanych znaków ochrona może się rozciągać na towary/usługi nie objęte zastrzeżeniem. Analizy rynkowe Zarządzanie własnością przemysłową jest ciągłym procesem dokonywania analiz i podejmowania uzasadnionych biznesowo decyzji. Oprócz kwestii właściwego wyboru formy ochrony, bardzo ważne jest pytanie gdzie (i za ile?) chronić rozwiązanie, tak, aby ochrona była jak najbardziej korzystna i ekonomicznie uzasadniona dla właściciela. Jak już wskazywano wcześniej, ochrona własności przemysłowej ma charakter czasowy i terytorialny - obowiązuje więc tylko w tym kraju, w którym zostało uzyskane prawo do ochrony. Kwestia określenia obszarów terytorialnych ochrony ściśle wiąże się z możliwościami finansowymi przedsiębiorstwa. Dlatego bardzo istotna w tym kontekście jest potrzeba dokonania szczegółowej i rzetelnej analizy rynków, na których - dzięki chronionym rozwiązaniom - firma ma realną szansę na zysk, a co za tym idzie - zwrotu kosztów ochrony. Z powyższego wynika, że mimo pozornego braku związku przyczynowo-skutkowego, analizy rynkowe mają ścisłe powiązanie z zagadnieniami ochrony IP, ponieważ uwzględnienie kosztów ochrony lub zakupu licencji do rozwiązania umożliwia określenie opłacalności całości przedsięwzięcia. Zatem, przy wyborze krajów, które zostaną objęte ochroną, należy przede wszystkim kierować się zasięgiem działalności gospodarczej oraz oceną potencjału rynkowego chronionych rozwiązań. Szczegółowa analiza rynkowa wskaże m.in. na: • • • • obecne i przewidywane trendy rynkowe, przesłanki płynące z rynku, regiony (Europy, świata), w których skupiają się wytwórcy z danej branży, poziom atrakcyjności produktów/usług wykorzystujących chronione rozwiązanie, charakterystykę odbiorców, ich preferencje, oczekiwania i potrzeby, 53 • • • • szanse rynkowe, ryzyka, zagrożenia i bariery wejścia na poszczególne rynki sprzedażowe, działania konkurencyjnych firm z analizowanej branży, przewagi konkurencyjne i pozycję rynkową, wielkość rynku i potencjalny w nim udział itp. Szczegółowa analiza rynku będzie podstawą do zidentyfikowania słabych i mocnych stron przedsiębiorstwa w danym regionie, wyznaczenia kierunków rozwoju firmy na wybranych rynkach oraz opracowania racjonalnej kampanii wejścia na te rynki. Biorąc pod uwagę różne czynniki, m.in. wielkość zasobów finansowych firmy, specyfikę branży, w której działa itp., można na tej podstawie sformułować strategię w zakresie ochrony i wykorzystania własności przemysłowej na poszczególnych rynkach. W następnej kolejności, w oparciu o przeprowadzoną analizę, możliwe jest podjęcie decyzji odnoszącej się do polityki obrony w stosunku do konkurentów i naruszycieli praw. Ważna jest w tym przypadku informacja w jakich krajach generowane jest ryzyko bezprawnego wykorzystania praw własności przemysłowej, a w jakich ryzyko takie nie występuje, na przykład, z powodu braku zapotrzebowania na dany produkt lub usługę. Informacja ta wskaże w jakich krajach należy prowadzić odpowiedni monitoring oraz podejmować działania zapobiegające praktykom nieuczciwej konkurencji. Obserwowanym problemem krajowych wynalazców jest stosowanie ograniczonej terytorialnie ochrony własności przemysłowej, obejmującej głównie Polskę. Problem ten dotyczy w szczególności zgłoszeń dokonywanych przez polskie jednostki naukowe. W wielu przypadkach procedura ogranicza się wyłącznie do zgłoszenia wynalazku lub do patentu krajowego. Wynika to często z niewiedzy o komercyjnym charakterze ochrony patentowej i traktowaniu świadectwa wynalazczego jako para-publikacji naukowej. Kolejną przyczyną jest niewiara twórców wynalazków, wywodzących się ze środowiska naukowego, w możliwość przemysłowego wdrożenia rozwiązania, a w związku z tym w zasadność finansowania ochrony patentowej na skalę międzynarodową. Na szczęście, polscy przedsiębiorcy w dużo większym stopniu kierują się zasięgiem swojej działalności przy określeniu obszarów terytorialnych ochrony własności przemysłowej. Warto przytoczyć w tym miejscu przykład przedsiębiorcy chroniącego swoje rozwiązanie (technologię) jedynie w procedurze krajowej. Firma za54 uważyła jednak kopiowanie swoich rozwiązań przez firmy zagraniczne, które eksportowały swoje produkty do Polski. W tym przypadku przedsiębiorca mógł uzyskać jedynie niewielkie odszkodowanie za naruszanie praw ochronnych na terenie Polski, zaś na rynkach zagranicznych nie mógł już bronić niechronionej technologii. Wąski zasięg ochrony innowacyjnej technologii spowodował, że obrona okazała się kosztowna i mało skuteczna. Nieuzasadniona jest również strategia zgłaszania do ochrony rozwiązania „wszędzie, gdzie się da”. Jako przykład takiej błędnej strategii może posłużyć młoda firma innowacyjna, która nie miała pewności w których krajach chce chronić swoje rozwiązanie. Mając trudności w podjęciu decyzji co do zasięgu terytorialnego, firma wybrała jak najszerszą ochronę, „na wszelki wypadek”. Jeżeli tak szeroko zakrojona ochrona własności przemysłowej nie wynika z przeprowadzonych szczegółowych analiz potwierdzających możliwość osiągania zysków ze sprzedaży na tych rynkach, podjęte działanie będzie generować duże koszty, niestety nieuzasadnione. Sama międzynarodowa ochrona własności przemysłowej nie zapewnia bowiem rentowności chronionego rozwiązania na rynkach zagranicznych, natomiast gwarantuje wysokie koszty utrzymania ochrony w tak szerokim zakresie. Decyzja o ochronie praw własności przemysłowej powinna być poprzedzona wnikliwą i rzetelną analizą kierunków ochrony. Przy tym analiza ta powinna być stricte ekonomiczna i dostarczyć wiedzę o tym, w jakich regionach świata występuje zapotrzebowanie na dany produkt/usługę bądź w jakich regionach świata skupiają się potencjalni producenci rozwiązania, które zamierza chronić przedsiębiorca. Określając obszar terytorialny ochrony i decydując w jakich krajach będzie rozszerzał ochronę swojego produktu, przedsiębiorca powinien przede wszystkim wykorzystać do oceny swoją dotychczasową wiedzę i doświadczanie rynkowe. Jeżeli prowadzi firmę o zasięgu lokalnym i nie planuje ekspansji zagranicznej, uruchomienie europejskiej czy międzynarodowej „machiny” patentowania raczej nie będzie celowe. Oczywiście, decyzja jest zawsze zależna od możliwości finansowych przedsiębiorcy i potencjału rozwojowego jego firmy. Warto podkreślić, że opłaty w międzynarodowym trybie zgłoszeń do ochrony (EPO lub PCT), są znacznie wyższe niż w UPRP, a poza tym wystęują wyższe koszty zgłoszeń, reprezentantów, tłumaczeń itp. Z drugiej strony, jeżeli przedsiębiorca posiada odpowiednią wiedzę o rynku i konkurencji, wie 55 w jakich krajach występuje popyt na jego produkty/usługi i planuje rozwój firmy na rynkach zagranicznych, jednym zgłoszeniem może uzyskać ochronę w wielu krajach. Na przykład, Europejska Organizacja Patentowa21, której biuro (European Patent Office) udziela patenty europejskie, zrzesza obecnie 38 państw uznających ochronę udzieloną na mocy patentu europejskiego na swoim terytorium. Taka forma ochrony staje się obecnie coraz bardziej popularna i atrakcyjna kosztowo dla przedsiębiorców, którzy zakładają rozwój swojej firmy obejmujący inne państwa w regionie. Czasami celowe jest zabezpieczenie własności przemysłowej w celu wyprzedzenia „wrogich” praktyk zagranicznych konkurentów. Dla przykładu, dobrze rozwijająca się, lecz niezastrzeżona polska marka została zauważona przez zagraniczną firmę, która próbowała zastrzec prawo do bardzo podobnego znaku towarowego. W takiej sytuacji zastrzeżenie znaku towarowego, przede wszystkim w krajach, na rynkach których przedsiębiorca realizuje sprzedaż, wyeliminowałoby ryzyko ww. niepożądanych działań konkurencji. Jest to w tym przypadku inwestycja przyszłościowa rozwijającej się firmy, a dobrze skalkulowane ryzyko takiej decyzji może firmie przynieść zwielokrotnione korzyści, dzięki umocnieniu rozpoznawalności marki na rynku. Przy zastrzeżeniu nazwy znaku towarowego decydować musi chłodna kalkulacja ekonomiczna i dokładne przeanalizowanie kwestii zasięgu terytorialnego przyszłej ochrony, ponieważ, jak w pozostałych przypadkach rejestracji IP, mamy do czynienia z uzasadnieniem efektywności kosztowej przedsięwzięcia. 21 56 European Patent Organisation, http://www.epo.org/about-us/organisation.html Kilka słów na zakończenie Analiza dostępnej wiedzy wzbogacona doświadczeniami z realizacji projektu pt. „Proinnowacyjna usługa zwiększania roli produktów i usług opartych na wiedzy w działaniach MŚP” wyraźnie wskazuje, że funkcjonowanie instytucji pośredniczących między przedsiębiorcami a rzecznikami patentowymi ma głębokie uzasadnienie w procesie zwiększania innowacyjności gospodarki w wyniku ochrony własności intelektualnej polskich twórców. Projekt, oprócz popularyzacji zagadnień IP, dostarczył zainteresowanym praktycznej wiedzy w zakresie biznesowego wykorzystania ochrony własności intelektualnej w ich działalności gospodarczej. Oferowane usługi służyły pomocą w odpowiedzi na zasadnicze i bardzo praktyczne pytanie: Czy, kiedy i w jaki sposób przedsiębiorca powinien chronić własność intelektualną? O ile dla naukowca prowadzącego prace badawcze finansowane ze środków publicznych odpowiedź jest na ogół prosta, to dla przedsiębiorcy problem wcale nie jest jednoznaczny. W tym przypadku prawidłowa odpowiedź na powyższe pytanie nie powinna opierać się na aktualnie występujących trendach, lecz na wyniku kompleksowej analizy opłacalności konkretnego nowatorskiego przedsięwzięcia, w tym także na analizie korzyści finansowych, płynących z prawnej ochrony rozwiązania. Podstawową przesłanką decyzji o ochronie własności intelektualnej powinna być rzetelna prognoza uzyskania w jej rezultacie znaczących korzyści w określonym czasie. Pomocnym narzędziem w podejmowaniu tego rodzaju decyzji będzie wdrożenie w firmie polityki ochrony własności intelektualnej lub przynajmniej wstępny biznes plan dla konkretnego przedsięwzięcia, w którym uwzględniono koszty ochrony rozwiązania. 57 Podsumowując, 1. jeżeli ochrona IP nie przynosi wynalazcy/firmie wymiernych korzyści lub nie stwarza w określonym czasie szans na pozyskanie nabywcy lub inwestora, to należy jej świadomie zaniechać; 2. przedsiębiorca chroniący IP powinien na bieżąco śledzić informacje o rozwiązaniach stosowanych przez konkurencję, zarówno o tych, które zostały wprowadzone na rynek, jak i tych ujawnionych wyłącznie w literaturze technicznej i patentowej. Aktywność przedsiębiorcy w tym zakresie umożliwi: − bieżący monitoring działań konkurencji w zakresie IP, − wykorzystanie pozyskanych informacji, jako inspiracji dla własnych przedsięwzięć poprawiających pozycję na rynku, − unikanie nieumyślnego naruszania cudzych praw wyłącznych rozwiązań, chronionych prawami własności intelektualnej. 58 O Fundacji Centrum Innowacji FIRE Fundacja Centrum Innowacji FIRE realizuje cele statutowe m.in. poprzez: − − − − − − świadczenie na rzecz twórców technologii i/lub podmiotów gospodarczych usług doradczych w szerokim zakresie wiedzy biznesowej, identyfikację i wybór przedsięwzięć opartych na zaawansowanych technologiach, rokujących sukces rynkowy, pomoc w opracowywaniu biznes planów, specjalistycznych ekspertyz, analiz i opinii, opracowywaniu strategii negocjacyjnej, biznesowej, świadczenie pomocy w zakresie ochrony własności intelektualnej, szkolenia, pomoc i pośrednictwo w pozyskiwaniu środków finansowych na przedsięwzięcia innowacyjne. Fundacja Centrum Innowacji FIRE w swojej statutowej działalności wspomaga rozwój przedsiębiorstw działających w obszarze zaawansowanych technologii. Zespół Fundacji specjalizuje się w doradztwie dla firm z branży life science, przedsiębiorców sektora chemicznego, producentów elektronicznej aparatury kontrolno-pomiarowej oraz aparatury i wyrobów medycznych, ale również firm farmaceutycznych oraz rozwijających technologie i urządzenia telekomunikacyjne i informatyczne. Dobre praktyki wykorzystania ochrony własności intelektualnej w rozwoju firmy są podsumowaniem realizacji pięcioletniego projektu pt. „Proinnowacyjna usługa zwiększania roli produktów i usług opartych na wiedzy w działaniach MŚP”, dzięki któremu możliwa była realizacja blisko 120 usług z zakresu własności przemysłowej i analiz rynkowych dla przedsięwzięć o charakterze innowacyjnym. Dzięki biznesowemu podejściu do transferu i komercjalizacji technologii, Fundacja rozwija kontakty z przedsiębiorcami i inwestorami instytucjonalnymi, np. funduszami zalążkowymi, funduszami wysokiego ryzyka, pomagając młodym firmom technologicznym w dostępie do kapitału. Przedsiębiorcy starający się po raz pierwszy uruchomić własne przedsięwzięcie w postaci nowego produktu czy usługi natrafiają na wiele barier, 59 w tym wynikających z różnic w kulturze organizacyjnej biznesu i instytucji naukowych. Fundacja Centrum Innowacji FIRE wspiera organizowanie całości takiego projektu pomagając zoptymalizować jego zakres i koszty oraz negocjować warunki współpracy z instytutami naukowymi, w tym kwestie IP. 60 Projekt pt. „Proinnowacyjna usługa zwiększania roli produktów i usług opartych na wiedzy w działaniach MŚP” współfinansowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 2007-2013 Fundacja Centrum Innowacji FIRE ul. Glogera 1/27 02-051 Warszawa Tel./fax +48 22 658 22 00 e-mail: [email protected] Publikacja bezpłatna ISBN: 978-83-943096-0-2
