Podstawowe informacje o zjawisku

Informacja o przejściu Wenus 6 czerwca 2012 roku
8 czerwca 2004 roku dziesiątki tysięcy obserwatorów w Azji, Europie i Afryce śledziło piękne
i majestatyczne zjawisko przejścia planety Wenus przed tarczą Słońca. Niemal trzy tysiące
obserwatorów przesłało wyniki swoich pomiarów do centrum obliczeniowego, gdzie
komputery na nowo wyliczyły odległość Ziemi od Słońca jako równą 149 558 547 km (wynik
różny o zaledwie 0.026% od wartości rzeczywistej). W ten sposób dołączyli do takich sław
jak Halley, Bradley czy Delisle, których prace nad wyznaczeniem długość jednostki
astronomicznej stworzyły fundamenty nowoczesnej astrofizyki i kosmologii. Polscy
obserwatorzy (w tym liczne grono uczniów szkół wszystkich stopni, pracujących pod opieką
swych nauczycieli) stanowili ponad 11% wszystkich zarejestrowanych uczestników tego
programu.
6 czerwca 2012 roku będziemy mogli ponownie obserwować w Polsce przejście Wenus na
tle tarczy Słońca. Niestety, po raz ostatni w tym stuleciu i po raz ostatni w życiu. Kolejne
przejście Wenus widoczne z Ziemi nastąpi dopiero 11 grudnia 2117 roku, a jeszcze dłużej,
bo aż 235 lat, do 11 czerwca 2247 roku trzeba będzie poczekać na następne przejście
widoczne w Polsce... Spektakularne i niezwykle łatwe do obserwowania zjawisko przejścia
planety wewnętrznej na tle Słońca jest wyśmienitą okazją dla zorganizowania szkolnych lub
środowiskowych (gminnych, miejskich) obserwacji, pokazów, pikników astronomicznych,
konkursów, prelekcji i spotkań - pozwalających nie tylko poszerzyć wiedzę widzów o tym
szczególnym zjawisku, ale także - w przypadku uczniów - zachęcić ich do głębszego
zainteresowania się naukami ścisłymi, być może nawet do późniejszego podjęcia studiów
uniwersyteckich na kierunkach ścisłych.
Tegoroczne przejście Wenus na tle tarczy Słońca rozpocznie się już 5 czerwca o godzinie
22:28 czasu uniwersalnego. Niestety, w Polsce wtedy będzie jeszcze w najlepsze trwała noc
z 5 na 6 czerwca a zegary będą pokazywały godzinę 00:28 czasu letniego. Dlatego nie
będziemy mogli zaobserwować obu pierwszych kontaktów, czyli zetknięcia się krawędzi
tarczy Wenus i wschodniej krawędzi tarczy Słońca na zewnątrz i wewnątrz tarczy słonecznej,
ani pierwszej części przejścia planety na tle tarczy słonecznej. Jednakże krótka, i miejmy
nadzieję pogodna, letnia noc zakończy się już około 04:30 czasu letniego (dokładny moment
wschodu Słońca zależy od położenia geograficznego obserwatora). Od tego momentu, aż do
zakończenia przejścia (do tak zwanego czwartego kontaktu), który nastąpi około 06:55 czasu
letniego, przez niemal 2.5 godziny będziemy mieli dość czasu, by zademonstrować
majestatyczne przesuwanie się ciemnej tarczy Wenus, wytłumaczyć jego przyczyny oraz
implikacje naukowe wszystkim uczestnikom pokazu.
W momencie wschodu Słońca zjawisko będzie już trwało, dlatego dla prowadzenia
obserwacji korzystne jest wybranie takiego stanowiska obserwacyjnego, z którego widoczny
będzie północno-wschodni fragment horyzont, gdzie wzejdzie Słońce (azymut geograficzny
około 50 stopni, zależy on w niewielkim stopniu od położenia geograficznego obserwatora).
Zjawisko będzie widoczne z Polski przez niemal 2.5 godziny, w tym czasie Wenus przesunie
się na tle Słońca aż o około 1/3 jego średnicy. Dzięki temu obserwatorzy bez trudu będą
postrzegali ruch Wenus na tle Słońca, ale jednocześnie z pewnością będzie dość czasu, by
bez pospiechu przeprowadzić pokazy i wytłumaczyć mechanizm zjawiska wszystkim
chętnym.
Dokładne informacje na temat przejścia Wenus można znaleźć na polskiej stronie
internetowej programu VT-2012 pod adresem http://www.vt2012.astronomia.pl. Strona
internetowa program VT-2012 ma na celu zgromadzenie w jednym, łatwo dostępnym
miejscu istotnych informacji o naukowych, technicznych, historycznych i społecznych
aspektach
tego
zjawiska.
Tegoroczny
program
szeroko
korzysta
z
doświadczeń
zgromadzonych podczas poprzedniego przejścia Wenus w roku 2004, gdy obserwacje były
zorganizowane pod egidą European Organisation for Astronomical Research (ESO) w
ramach programu VT-2004. Na stronie programu VT-2012 można znaleźć, między innymi,
informacje
jak
bezpiecznie
przeprowadzić
obserwacje
tego
ciekawego
zjawiska
astronomicznego na tle pałającej przemożnym blaskiem tarczy Słońca (zakładki "Jak
obserwować" i "Bezpieczeństwo"), o historii obserwacji przejść (zakładka "Historia") i ich
wykorzystaniu dla wyznaczenia długości jednostki astronomicznej (zakładka "Nieco teorii"), w
końcu podstawowe informacje o budowie Wenus i Słońca (zakładki "Opis Słońca" i "Opis
Wenus"). Dla nauczycieli i uczniów udostępniono szereg info-arkuszy oraz znakomitych
materiałów edukacyjnych o różnym stopniu trudności (zakładka "Info-arkusze"). Istotną
pomocą dla osób zainteresowanych w udziale w obserwacjach może być również zakładka
"W Twojej okolicy" zawierająca informacje o zgłoszonych pokazach.
Ze względu na niewielką widomą średnicę kątową Wenus (około 30 razy mniejszą od
średnicy Słońca) podczas obserwacji konieczne będzie zastosowanie teleskopu lub choćby
lornetki. Jednakże, stale należy pamiętać, iż wszystkie obserwacje obiektów widocznych na
tle Słońca (i samego Słońca) są potencjalnie niebezpieczne. Dlatego dopuszczalne jest
zastosowanie tylko takich sposobów obserwacji, zresztą nadzwyczaj prostych i łatwych do
realizacji, które zapewnią bezpieczeństwo. W warunkach szkolnych organizatorzy programu
VT-2012 zalecają zastosowanie metody projekcyjnej, czyli całkowicie bezpiecznej metoda
projekcji obrazu zjawiska z okularu teleskopu na ekran. Metoda ta umożliwia obserwacje
obrazu jednocześnie wielu obserwatorom, dzięki czemu nadaje się doskonale do stosowania
w czasie pokazów dla licznych grup osób, na przykład w szkołach.