Krajowy program monitorowania zakażeń wirusami grypy ptaków u

Krajowy program monitorowania zakażeń wirusami grypy ptaków
u drobiu i ptaków dzikich w 2006 r.
A. Ogólne kryteria
1. Program monitorowania został opracowany w oparciu o § 12 Rozporządzenia
Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 grudnia 2004 r. w sprawie określania
jednostek chorobowych, sposobu prowadzenia kontroli oraz zakresu badań
kontrolnych zakażeń zwierząt (Dz. U. Nr 282, poz. 2813) oraz decyzję Komisji z
dnia 6 lutego 2006 r. (SANCO/10786/2005/Rev2) w sprawie prowadzenia badań
kontrolnych na obecność grypy ptaków u drobiu i ptaków dzikich w Państwach
Członkowskich. Stanowi on kontynuację poprzednich badań kontrolnych
ustanowionych w decyzjach 2004/111/WE, 2004/630/WE i 2005/464/WE.
2. Celem badań monitoringowych jest:
a) określenie częstotliwości występowania zakażeń wirusami influenzy (grypy)
ptaków (AI) podtypu H5 i H7 u różnych gatunków drobiu;
b) kontynuacja nadzoru dotyczące występowania wirusów grypy ptaków u dzikich
ptaków (system wczesnego ostrzegania), które mogłyby przedostawać się z
ptaków dzikich do stad drobiu;
c) wzbogacenie wiedzy na temat zagrożenia grypą ptaków dla zdrowia zwierząt ze
strony dzikich ptaków.
3. Pobieranie próbek obejmuje okres od lutego do grudnia 2006 r.
4. Badaniami objęte są wszystkie gatunki i kierunki produkcji drobiu (z wyjątkiem
kurcząt rzeźnych) utrzymywane fermowo oraz ptaki dzikie.
5. Badanie próbek przeprowadza krajowe laboratorium referencyjne ds. diagnostyki AI
w Zakładzie Chorób Drobiu Państwowego Instytutu Weterynaryjnego-Państwowego
Instytutu Badawczego (PIWet-PIB) w Puławach. Próbki od drobiu będą badane
serologicznie testem hamowania hemaglutynacji z antygenami H5N2 i H7N7
(pierwsze badanie) oraz H5N7 i H7N1 (badania potwierdzające). Próbki od ptaków
dzikich będą badane wirusologiczne na zarodkach kurzych SPF i metodą RTPCR/H5.
6. Próbki do badań pobiera i przesyła Inspekcja Weterynaryjna, natomiast badania
wykonywane są przez Państwowy Instytut Weterynaryjny - Państwowy Instytut
Badawczy w Puławach w ramach Programu Wieloletniego. Koszty badań ponosi
Instytut.
7. Terytorialnie właściwe Wojewódzkie Inspektoraty Weterynarii opracują i prześlą do
Zakładu Chorób Drobiu PIWet-PIB harmonogram pobierania próbek.
8. Wszystkie izolaty wirusa AI oraz dodatnie surowice od ptaków wodnych będą
wysłane do laboratorium referencyjnego Unii Europejskiej.
9. Dodatnie H5 i H7 próbki uzyskane podczas badań kontrolnych drobiu i ptaków
dzikich będą zgłaszane Komisji co 2 miesiące.
10. Termin składania ostatecznych wyników badań upływa dnia 31 marca 2007 r.
1
B. Zasady pobierania próbek od drobiu
1. Pobieranie próbek do badań serologicznych odbędzie się w wyznaczonych czterech
województwach. Województwa lubuskie (08), łódzkie (10) i pomorskie (22) zostały
wybrane z uwagi na dużą koncentrację chowu drobiu wodnego i indyków oraz
wysokie ryzyko zakażenia wirusem AI od migrujących ptaków wolnożyjących, zaś
województwo podkarpackie (18) ze względu na dużą koncentrację drobiu wodnego
oraz na bliskie sąsiedztwo z Ukrainą, gdzie w 2005 r. stwierdzono ogniska wysoce
zjadliwej grypy ptaków wywołanej przez wirus H5N1 (HPAI/H5N1) u drobiu. W
województwie lubuskim, łódzkim i podkarpackim zostaną przebadane wszystkie
kategorie drobiu, natomiast w województwie pomorskim tylko drób wodny.
2. Próbki od drobiu fermowego będą pobierane w okresie od lutego do grudnia 2006 r.
3. Przy wyborze ferm do badań należy uwzględnić chów drobiu z wybiegami,
korzystanie z wód powierzchniowych, chów różnych gatunków drobiu i stad w
różnym wieku.
4. W odniesieniu do indyków, gęsi, kaczek i strusi badaniami należy objąć przede
wszystkim fermy reprodukcyjne, a następnie fermy drobiu rzeźnego – uzupełniając
do wyznaczonej liczby ferm danego gatunku.
5. W przypadku kur próbki krwi pobierane są tylko z ferm kur reprodukcyjnych oraz
kur niosek jaj konsumpcyjnych (nioski towarowe). Kurczęta rzeźne nie są objęte
badaniami.
6. Pobieranie próbek od drobiu reprodukcyjnego oraz kur niosek towarowych powinno
odbywać się w okresie nieśności, najlepiej ze stad w końcu użytkowania.
7. Pobieranie próbek od drobiu rzeźnego (indyki, gęsi, kaczki, strusie) powinno
odbywać się na fermie w końcowym okresie tuczu (w ostatnim tygodniu przed
ubojem) lub w rzeźni.
8. Do badań serologicznych należy pobierać próbki krwi z każdej fermy wyznaczonej
do badań w liczbie:
a) po 10 próbek krwi od kur, indyków, ptaków łownych;
b) po 40 próbek krwi od gęsi, kaczek;
c) po 5 próbek krwi od strusi.
9. Próbki krwi należy pobierać w ilość ok. 2 ml do probówek o co najmniej 2-krotnie
większej pojemności (nie należy używać probówek typu eppendorf) i po szczelnym
zamknięciu przesłać (lub wydzieloną surowicę) w warunkach schłodzenia
(temperatura ok. 4°C) w ciągu 48 godzin do Zakładu Chorób Drobiu PIWet-PIB.
Jeśli czas od pobrania próbek do ich przesłania jest dłuższy, wydzieloną surowicę
(bez krwinek) należy zamrozić w temperaturze ok. –20°C i przesłać w stanie
zamrożenia w ciągu do 2 tygodni od pobrania.
10. Pismo przewodnie towarzyszące próbkom powinno zawierać informacje dotyczące
gatunku drobiu (kura, indyk, gęś, kaczka, struś, ew. inny), typu użytkowego
(reprodukcyjny, nieśny towarowy, rzeźny), wieku, miejsca pochodzenia i daty
pobrania próbki, szczepień przeciwko rzekomemu pomorowi drobiu.
11. Łączna liczba próbek krwi do badań serologicznych wynosi 11 685 z 503 ferm
drobiu.
2
12. W fermach drobiu, gdzie stwierdzono dodatnie wyniki serologiczne przeprowadzone
będą badania retrospektywne (ocena stanu epizootycznego, w tym analiza
zdrowotności, produkcyjności i śmiertelności stada serododatniego i innych stad
znajdujących się na terenie fermy). Jeśli stado seropozytywne znajduje się jeszcze na
fermie zostaną pobrane ponownie próbki do badania serologicznego oraz dodatkowo
do badania wirusologicznego.
13. Ilościowy wykaz ferm (gospodarstw) poszczególnych gatunków i kierunków
użytkowania objętych badaniem w wyznaczonych województwach przedstawiają
tabele 1-5:
Tabela 1. Fermy kur niosek reprodukcyjnych.
Województwo (nr)
Liczba ferm w
województwie
Liczba ferm
objętych
badaniem
Liczba próbek do
przebadania
(10 próbek z fermy)
Lubuskie (08)
Łódzkie (10)
Podkarpackie (18)
Suma
8
25
10
43
8
25
10
43
80
250
100
430
Tabela 2. Fermy kur niosek towarowych.
Województwo (nr)
Liczba ferm w
województwie
Liczba ferm
objętych badaniem
Lubuskie (08)
Łódzkie (10)
Podkarpackie (18)
Suma
44
53
33
130
35
42
33
110
Województwo (nr)
Liczba ferm w
województwie
Liczba ferm
objętych badaniem
Lubuskie (08)
Łódzkie (10)
Podkarpackie (18)
Suma
112
17
8
137
80
17
8
105
Województwo (nr)
Liczba ferm w
województwie
Liczba ferm
objętych badaniem
Lubuskie (08)
Łódzkie (10)
Podkarpackie (18)
Pomorskie (22)
Suma
86
196
65
22
369
59
80
59
22
198
Liczba próbek do
przebadania
(10 próbek z fermy)
350
420
330
1100
Tabela 3. Fermy indyków.
Liczba próbek do
przebadania
(10 próbek z fermy)
800
170
80
1050
Tabela 4. Fermy gęsi i kaczek.
Liczba próbek do
przebadania
(40 próbek z fermy)
2360
3200
2360
880
8800
3
Tabela 5. Fermy strusi.
Województwo (nr)
Liczba ferm w
województwie
Liczba ferm
objętych badaniem
Lubuskie (08)
Łódzkie (10)
Podkarpackie (18)
Suma
13
17
3
33
13
17
3
33
Liczba próbek do
przebadania
(5 próbek z fermy)
65
85
15
165
Tabela 6. Fermy ptaków łownych.
Województwo (nr)
Liczba ferm w
województwie
Liczba ferm
objętych badaniem
Lubuskie (08)
Łódzkie (10)
Podkarpackie (18)
Suma
12
2
0
14
12
2
0
14
Liczba próbek do
przebadania
(10 próbek z fermy)
120
20
0
140
C. Zasady pobierania próbek od ptaków dzikich
I. Wymogi ogólne:
1. Pobieranie próbek do badań jest organizowane i nadzorowane przez Inspekcję
Weterynaryjną we współpracy z instytucjami zajmującymi się ochroną/obserwacją
ptaków i stacjami obrączkowania oraz myśliwymi.
2. Badania obejmują monitoring czynny (próbki pobierane od żywych lub upolowanych
ptaków nie wykazujących objawów klinicznych chorób) i monitoring bierny (próbki
pobrane od ptaków padłych).
3. Próbki pobrane od ptaków dzikich badane są wirusologicznie na zarodkach kurzych
SPF (wszystkie wirusy grypy typu A) i metodą RT-PCR (wirusy podtypu H5).
4. Z uwagi na zalecenia Decyzji Komisji, aby badanie próbek metodą RT-PCR było
wykonane w ciągu 2 tygodni od pobrania, wskazane jest jak najszybsze dostarczanie
próbek do laboratorium Zakładu Chorób Drobiu PIWet-PIB. W przypadku wyników
dodatnich przeprowadzona będzie możliwie jak najszybciej analiza molekularna w
celu określenia patotypu (HPAI lub LPAI).
II. Monitoring czynny
1. W okresie luty-maj (wiosenna migracja ptaków z południa na północ) będą pobierane
próbki od co najmniej 400 ptaków dzikich z terenu 8 województw: kujawskopomorskie (04), lubuskie (08), łódzkie (10), podkarpackie (18), podlaskie (20),
pomorskie (22), warmińsko-mazurskie (28) i zachodniopomorskie (32). Ilościowy
wykaz próbek do pobrania w wyznaczonych województwach przedstawia tabela 1.
2. W okresie wrzesień-grudzień (jesienna migracja ptaków dzikich z północy na
południe) będą pobierane próbki od co najmniej 800 ptaków dzikich z terenu 11
województw: dolnośląskie (02), kujawsko-pomorskie (04), lubelskie (06), lubuskie
(08), łódzkie (10), mazowieckie (14), podkarpackie (18), podlaskie (20), pomorskie
(22), warmińsko-mazurskie (28), wielkopolskie (30) i zachodniopomorskie (32).
4
Ilościowy wykaz próbek do pobrania w wyznaczonych województwach przedstawia
tabela 2.
3. Pobieranie próbek od ptaków dzikich powinno koncentrować się głównie na
gatunkach ptaków stanowiących największe ryzyko zakażenia (tabela 3), na trasach
ich przelotów, miejscach postojów/ostoi, mieszania się migrujących różnych
gatunków, przebywających w pobliżu ferm/gospodarstw drobiu (możliwy kontakt z
drobiem).
4. Do badań wirusologicznych należy pobierać indywidualnie przy pomocy wymazówki
świeży kał lub wymazy kałowe z kloaki (na waciku wyraźnie widoczny kał) od
różnych gatunków ptaków dzikich, w tym głównie od wędrujących ptaków wodnych
z rzędu blaszkodziobych (zwłaszcza łabędzie nieme, kaczki krzyżówki i gęsi) oraz
siewkowych (zwłaszcza mewy, bataliony, czajki). Wykaz gatunków dzikich ptaków
stanowiących wysokie ryzyko zakażenia grypą ptaków przedstawia tabela 3.
5. Próbki wymazów z kloaki lub świeżego kału należy pobierać indywidualnie od co
najmniej 5 ptaków tego samego gatunku, w tym samym miejscu i czasie, a następnie
natychmiast umieścić w probówkach z podłożem transportowym dla wirusów
(można użyć komercyjnie dostępne wymazówki z podłożem transportowym dla
wirusów lub podłoża przygotowane zgodnie z Instrukcją GLWet z VI. 420/lab –
1/2003 z dnia 5 czerwca 2003 dotyczącą przeprowadzania badań laboratoryjnych w
kierunku influenzy ptaków o wysokiej zjadliwości). W jednej probówce z podłożem
transportowym należy umieścić tylko 1 wymazówkę (nie pulować).
6. Pobrane próbki należy bezzwłocznie umieścić w temperaturze ok. 4˚C i dostarczyć
(transport w temp. ok. 4˚C) do Zakładu Chorób Drobiu PIWet-PIB w Puławach, po
uprzednim powiadomieniu telefonicznym pracowników Zakładu (tel. 081 886 30 51
w. 167/121). Jeśli dostarczenie próbek nie jest możliwe w ciągu 48 godz. od pobrania
to należy je zamrozić (zalecana temp. ok. -70˚C) i dostarczyć w stanie zamrożenia
(używać suchego lodu).
7.
Łączenie w próbki zbiorcze do 5 próbek od ptaków tego samego gatunku, pobrane w
tym samym miejscu i czasie odbywać się będzie w laboratorium PIWet-PIB.
Tabela 1. Liczba próbek od ptaków dzikich w wyznaczonych województwach w okresie
luty-maj (wiosenne migracje ptaków).
Województwo (nr)
kujawsko-pomorskie (04)
lubuskie (08)
łódzkie (10)
podkarpackie (18)
podlaskie (20)
pomorskie (22)
warmińsko-mazurskie (28)
zachodniopomorskie (32)
Liczba próbek
75
75
25
25
75
75
25
25
ogółem
400
5
Tabela 2. Liczba próbek od ptaków dzikich w wyznaczonych województwach w okresie
wrzesień - grudzień (jesienne migracje ptaków).
Województwo (nr)
dolnośląskie (02)
kujawsko-pomorskie (04)
lubelskie (06)
lubuskie (08)
łódzkie (10)
mazowieckie (14)
podkarpackie (18)
podlaskie (20)
pomorskie (22)
warmińsko-mazurskie (28)
wielkopolskie (30)
Liczba próbek
100
50
50
100
50
50
50
50
100
50
100
zachodniopomorskie (32)
50
ogółem
800
III. Monitoring bierny
1. W ramach monitoringu biernego planuje się przebadanie około 300 próbek od
ptaków padłych z terenu całego kraju.
2. Wskazaniem do monitoringu biernego jest stwierdzenie przypadków
ponadnormatywnej (wyraźnie zwiększonej) śmiertelności i/lub klinicznych
zachorowań u ptaków dzikich, zwłaszcza:
a) wśród gatunków wymienionych w tabeli 3, a także innych ptaków mających z
nimi kontakt;
b) w miejscach ostoi/zatrzymywania się ptaków w okresie wędrówki wiosennej i
jesiennej;
c) w miejscach mieszania się dużej liczby ptaków migrujących różnych gatunków,
głównie gatunków wymienionych w tabeli 3;
d) w sąsiedztwie gospodarstw/ferm drobiu domowego;
e) w pobliżu tras przelotów ptaków migrujących.
3. Z jednego miejsca należy pobrać próbki od ok. 5 ptaków tego samego gatunku,
padłych w tym samym czasie.
4. Od świeżo padłych ptaków pobiera się (na miejscu lub najbliższym ZHW) próbki
tkanek (mózg, serce, płuca, nerki, jelita). Próbki narządów miąższowych pobrane od
tego samego ptaka można łączyć razem, natomiast jelita muszą być zapakowane
osobno (używać szczelnie zamykanych opakowań).
5. Warunki dostarczenia próbek do laboratorium są takie same jak podano w punkcie
C.II.6.
6. Przy pobieraniu próbek należy zachować dużą ostrożność (minimalizować tworzenie
aerozolu, pyłu) i stosować standardowe środki ochronne (rękawice, okulary, maska
osłaniająca usta i nos, czepek, fartuch), a po próbobraniu dokładnie umyć ręce w
6
wodzie z mydłem lub innym detergentem. Umyte ręce po wysuszeniu można jeszcze
zdezynfekować używając 70% roztwór alkoholu lub inny środek do dezynfekcji rąk.
Tabela 3. Tymczasowy wykaz gatunków dzikich ptaków stanowiących zwiększone
ryzyko w związku z grypą ptaków
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
Nazwa łacińska
Cygnus olor
Anser slbifrons
Anser fabalis
Anas platyrhynchos
Anas strepera
Anas acuta
Anas clypeata
Anas penelope
Anas crecca
Anas querquadula
Aythya ferina
Aythya fuligula
Vanellus vanellus
Philomachus pugnax
Larus ridibundus
Larus canus
Nazwa w języku polskim
łabędź niemy
gęś białoczelna
gęś zbożowa
krzyżówka (kaczka)
krakwa (kaczka)
różeniec (kaczka)
płaskonos (kaczka)
świstun (kaczka)
cyraneczka (kaczka)
cyranka (kaczka)
głowienka (kaczka)
czernica (kaczka)
czajka
batalion
mewa śmieszka
mewa pospolita
Wytyczne opracowali:
Minta Z., Śmietanka K., Tomczyk G.
Zakład Chorób Drobiu PIWet – PIB
Puławy, 2006-02-15
7