Historia sztuki - prezentacja cz. II

Historia sztuki
NOWOŻYTNOŚĆ
Nowożytność XV– XIX w
renesans, manieryzm, barok, rokoko i klasycyzm
.
Obejmuje sztukę kilku wielkich stylów - renesansu, manieryzmu, baroku, rokoka i klasycyzmu –
których wspólną cechą było stosowanie formalnych środków zapożyczonych bezpośrednio lub
pośrednio z klasycznej sztuki greckiej i rzymskiej. Ramy stylistyczne wyznacza "od dołu" powstanie
pierwszych dzieł renesansowych (np. Rajskie Wrota Ghibertiego z baptysterium we Florencji – zdj. 1
i ) i "od góry" schyłek klasycyzmu i zdobycie dominującej roli przez neogotyk w połowie XIX wieku (
zdj. 2 )
Nowożytność to pojęcie z historii Europy, oznaczające epokę od początków renesansu do różnie
definiowanego przełomu XIX wieku. Za jej datę początkową uznaje się najczęściej upadek
Konstantynopola, a tym samym cywilizacji BIZANTYJSKIEJ (1453) lub odkrycie
Ameryki przez Kolumba (1492). Realnymi wyznacznikami przejścia od epoki średniowiecznej do
nowożytnej są z pewnością przemiany kulturowe, polityczne, państwowe, ideologiczne i
techniczne ( rewolucja przemysłowa). Za umowne zakończenie epoki najczęściej uznaje się
wybuch rewolucji francuskiej
Nowożytność:
-
RENESANS XIV –XVI w.
-
MANIERYZM XVI w.
-
BAROK XVI – XVIII w.
-
ROKOKO 1720-1790 r.
-
KLASYCYZM XVIII w.
RENESANS – XIV –XVI w.
malarstwo
We Florencji, Rzymie, Wenecji i innych włoskich miastach artyści zaczęli na
nowo odnajdywać piękno sztuki antyku. Zaczęto znów malować postacie
w akcie, nawet postacie biblijne (np. Albrecht Durer, Adam i Ewa – zdj. 1)).
Również tematyka mitologiczna stała się bardzo popularna (np. Szkoła
Ateńska Rafaela ). We Włoszech ukształtowało się malarstwo portretowe i
autoportretowe. Powstał prototyp popularnego w późniejszej
sztuce baroku pejzażu. Istotną nowością był wynalazek
zbieżnej perspektywy geometrycznej, linearnej oraz powietrznej.
Portrety malowano na tle pejzaży, co jest potwierdzeniem silnego zwrotu
malarstwa renesansowego ku naturze. Wprowadzono sfumato ( przez
dym) – zdj. 3 ), a światło na obrazach jest lekko zamglone oraz
wykorzystywany jest światłocień.
Malarze renesansowi opierali się na trzech ważnych zasadach. Pierwszą z
nich było zainteresowanie się na nowo antykiem i systematyczne badania
sztuki starożytnej, drugą skupienie się na człowieku (humanizm), a trzecią,
odkrycie i opanowanie zasad perspektywy linearnej. Dzięki tym trzem
zasadom dokonał się prawdziwy przewrót w sztuce zachodu. Źródłem
inspiracji dla malarzy renesansowych była z jednej strony natura, którą
cierpliwie obserwowali, z drugiej zaś sztuka starożytna, gorliwie studiowana,
w tym okresie we wszystkich pracowniach malarzy, rzeźbiarzy i architektów.
Szkoła Ateńska – Rafael Santi
Malowidło ścienne ( fresk ) namalowane przez Rafaela w latach 1509 -1511, na zlecenie papieża Juliusz II. Rafael ukazał na
nim spotkanie wielkich filozofów Starożytności: Platona, Arystotelesa. Platon, z podobizną Leonarda da Vinci, pokazuje
palcem niebo jako źródło wszystkich inspiracji i idei. Opierający się o blok kamienny – Heraklit, z podobizną Michała Anioła.
Autor umieścił swój autoportret –, na prawym brzegu fresku, w pobliżu starożytnego geografa. Przedstawienie tu różnych
szkół filozoficznych ma swój przekaz. Jest to droga, która wiedzie do "Prawdy poprzez Rozum".
Michał Anioł (Michelangelo Buonarroti)
Fresk w Kaplicy Sykstyńskiej malowany w latach 1508 - 1541
Kaplica Sykstyńska od początku była przeznaczona na ważniejsze uroczystości kościelne. Dawniej często odprawiano w niej msze św. Obecnie
odbywają się tu konklawe, czyli wybory nowego papieża. Specjalny piec wstawiany na czas wyborów ma wyprowadzony ponad dach komin.
Kolor wydobywającego dymu informuje zgromadzonych na Placu Świętego Piotra o wynikach głosowania: czarny - nie udało się jeszcze
wybrać nowego papieża, biały - decyzja o wyborze została podjęta. Michał Anioł, malując sklepienie kaplicy leżał na rusztowaniach, a farba
spływała mu na twarz. Na zniecierpliwione pytanie papieża, kiedy ma zamiar skończyć swe dzieło odpowiadał ponoć: ”Kiedy będę mógł”..
Freski sufitowe dotyczą Starego Testamentu – Bóg ukazany jest w nich aż 6 razy. Na sklepieniu Kaplicy Sykstyńskie doliczymy się 343 różnych
postaci. Warto przyjrzeć się też drzewu we fresku przedstawiającym kuszenie Adama – nie jest to jabłoń, a figa. Michał Anioł jako pierwszy
przestawił Boga w tak odważny i dynamiczny sposób – we wcześniejszych malowidłach ukazywano go zwykle jako rękę wychodzącą z chmur.
Stworzenie Adama, jeden z fresków namalowanych na sklepieniu Kaplicy Sykstyńskiej, stało się powszechnym symbolem aktu stworzenia.
Zbliżające się do siebie dłonie Boga i ożywianego przez Niego człowieka są czytelnym dla każdego znakiem, nadużywanym w kulturze masowej
Leonardo da Vinci
Leonardo da Vinci -włoski renesansowy malarz, architekt, filozof, muzyk, pisarz, odkrywca, matematyk, mechanik,
anatom, wynalazca, geolog. uważa się go za jednego z największych malarzy wszechczasów i prawdopodobnie
najwszechstronniej utalentowaną osobę w historii. Talent malarski przysporzył Leonardowi największej
popularności. Dwie z jego prac: Ostatnia Wieczerza ( fresk ) ( zdj. 1) i Mona Lisa ( zdj. 2 ) , zajmują czołowe miejsca
na listach najsławniejszych, najczęściej imitowanych i wspominanych dzieł malarstwa. W Polsce znane jest także
dzieło Dama z Gronostajem ( zdj. 3), ze względu na to, iż jest jedyną pracą artysty, jaka znajduje się w polskich
zbiorach Równie wielkie znaczenie w historii sztuki ma szkic Leonarda Człowiek witruwiański – studium proporcji
ludzkiego ciała (zdj. 4). Jako inżynier tworzył projekty wyprzedzające jego czas, opracowując
koncepcję helikoptera, czołgu, podwójnego kadłuba łodzi i wiele innych innowacji. Względnie mała liczba jego
pomysłów została wcielona w życie za jego czasów. Niektóre z jego pomniejszych pomysłów, takie jak
automatyczna nawijarka do szpul czy maszyna do sprawdzania wytrzymałości drutu na rozciąganie, weszły do
świata techniki bez większego rozgłosu.
RENESANS - rzeźba
Najważniejszą zasadą renesansowej rzeźby było dążenie do realizmu, w myśl którego
chciano jak najwierniej naśladować naturę, człowieka i jego ciało, a także możliwie
najwierniej ukazać uczucia. Skłaniali się ku monumentalizmowi i schematom
kompozycyjnym, opartym na prostych formach geometrycznych. Zerwano z zasadą,
która podporządkowywała rzeźbę ramom architektonicznym. Posągi i malowidła
zaczęto umieszczać na specjalnie do tego przeznaczonych miejscach, najczęściej w
niszach. Cechujący rzeźby realizm nadawał im najwierniejszy i najbardziej zbliżony do
natury kształt. Twórcy, zajmując się sztuką, zajmowali się również człowiekiem, był on
bowiem – w myśl starożytnej zasady – miarą wszystkich rzeczy. Również w
Średniowieczu człowiek był podstawowym, głównym tematem w sztuce, ale
przedstawiano go w sposób symboliczny, stylizowany. Twórcy renesansu widzieli
natomiast w człowieku głównie istotę cielesną, zindywidualizowaną.
Ciała często wyginane były w kształt litery S.
Donatello - rzeźbiarz włoskiego renesansu.
Donatello, jako pierwszy od czasów starożytnych,
przedstawił nagie ludzkie ciało. W rzeźbie z 1440 r.
pt. : Dawid
Praca ta jest wykonana z wypalonego brązu, co
nadaje jej połysk właściwy ciału
nasmarowanemu olejkiem. Ten zabieg ma
uwypuklić anatomię rzeźby. Dzieło nawiązuje do
antyku poprzez wygląd hełmu z wieńcem i
bardzo wyraźny kontrapost ( ustawienia postaci ).
Tematyka religijna działa tu jako pogański
mit. Biblijny bohater przedstawiony po zwycięskiej
walce z Goliatem.
Rzeźba prawdopodobnie była ustawiona na
kolumnie, ponieważ tylko patrząc z dołu, można
spojrzeć Dawidowi w oczy.
Donatello miał przełomowe znaczenie dla
rozwoju rzeźby renesansowej i uwolnienia się jej
od wpływów gotyku.
Michał Anioł
Pieta watykańska to rzeźba w marmurze autorstwa Michała
Anioła, przez wielu znawców uważana za jego najdoskonalsze
dzieło. Przez samego autora prawdopodobnie także była wysoko
ceniona, ponieważ jest to jedyna praca, którą sygnował
własnym nazwiskiem (podpis widnieje na szarfie przepasającej
postać Matki Boskiej). Pieta powstała w latach 1498-1500 w
Rzymie na zamówienie francuskiego kardynała. W całości
wykonana z marmuru, mierzy 174 cm. Obecnie znajduje się w
Watykanie w Bazylice św. Piotra. Pieta, czyli wizerunek Matki
Boskiej z ciałem Jezusa, to znany w sztuce motyw, jednak
kompozycja Michała Anioła jest wyjątkowa pod wieloma
względami. Maryja ujęta w pozycji siedzącej, trzyma bezwładne
ciało syna wsparte na swoich kolanach. Jej ręce jednocześnie
podtrzymują zmarłego i wysuwają go w stronę widza, jakby
skłaniały do oddania hołdu Chrystusowi. Cała konstrukcja ma
kształt piramidalny: u podstawy leżą szeroko rozciągnięte szaty
Matki Boskiej, zaś wierzchołek stanowi jej drobna głowa.
Inne dzieła Michała Anioła:
1. David ukończony w 1504 roku posąg mógł stanąć obok
Pałacu Signorii. Mierzył on ponad 5 m i stał się symbolem
Florencji oraz walki z tyranią. ( zdj. 1 )
2. Mojżesz to marmurowa rzeźba zamówiona w 1505 przez
Papieża Juliusza miała stanowić część jego grobowca. (
zdj. 2 )
Architektura
Można powiedzieć, iż architekturę renesansu cechowało uproszczenie konstrukcyjne. Całkowicie zrezygnowano wtedy z eksperymentów w
budownictwie. Wszystkie elementy konstrukcyjne cechowała niezwykła prostota. Stosowano sklepienia kolebkowe ( rys, 1 ), żaglaste ( rys.
2,3), rzadko krzyżowe. W dekoracjach odwoływano się do porządków klasycznych. W XV wieku stosowano styl koryncki oraz kompozytowy, z
liśćmi akantu. Podstawowymi budowlami epoki był pałac i kościół. W przypadku pałaców cztery skrzydła budowli rozmieszczano wokół
centralnego dziedzińca, w środku pozostawał pusty sześcian. Cechą charakterystyczną były arkadowe dziedzińce, widokowe balkony.
Drugą budowlą epoki był kościół. Zgodnie z tradycją budynki kościelne budowano na planie krzyża. Miało to znaczenie głównie
symboliczne – schemat ten był uzasadniony liturgicznie i strukturalnie. W początkowej fazie renesansu, w XV wieku, pozwalano sobie jedynie
na niewielkie modyfikacje wystroju kościołów. Zniesiono olbrzymie romańskie i gotyckie sklepienia, zastąpiono je płaskim stropem. Mury stały
się zwykłymi ścianami, opartymi na kolumnach połączonych pełnymi łukami. Z czasem powstawały budowle kościelne wznoszone na
planie krzyża greckiego, o wszystkich ramionach równych, lub też na planie koła. Budowla w takich przypadkach zwieńczona była kopułą.
Manieryzm - XVI w.
Nazwa całego okresu pochodzi od cechy (czyli maniery), którą wówczas uważano za
pożądaną, a którą po upływie tego czasu uznano za najbardziej charakterystyczny
przejaw minionej epoki. Pod tym pojęciem zespół cech, takich jak brak brutalności i
napięcia, obecność wysubtelnienia, wyrafinowania, pewnej "sztuczności", nienaturalnego
piękna. Istotne było także zaskoczenie widza, zastosowanie nietypowych rozwiązań, iluzja i
fantazja. Zerwano z wymogiem ścisłego przestrzegania klasycznych reguł, klasycznej
harmonii i ładu na rzecz dążenia do skomplikowanych układów. Powstanie manieryzmu
związane jest również z kryzysem wartości i ideałów, w jakie wierzyli artyści epoki
renesansu. Po mistrzowskich dokonaniach wielkich twórców przełomu XV i XVI wieku,
artystów ogarnęło przygnębienie z powodu braku wiary w możliwość dalszego tworzenia;
panowało przeświadczenie, że po osiągnięciu renesansowej doskonałości możliwy jest już
tylko spadek. Do powstania takiej postawy przyczyniło się między innymi dzieło Ten brak
wiary w siły twórcze człowieka najpełniej chyba wyraża dzieło, uznane przez niektórych
za emblemat epoki manieryzmu –Melancholia I Albrechta Durera ( rys.1.) . Artyści utracili
też wiarę w sztukę jako narzędzie umożliwiające poznanie świata i odwzorowywanie
rzeczywistości; renesansowy optymizm i radość tworzenia zastąpione zostały przez
niepokój i zwątpienie.
Jednym z najwybitniejszych przedstawicieli manieryzmy jest El Greko:
Barok
XVI –XVIII w.
Barok (z port. barroco – „perła o nieregularnym kształcie”). Bogaty w
zdobnictwo, pomysłowe rozwiązania i symbolikę styl architektoniczny,
malarski i literacki baroku z założenia opierał się na wykorzystaniu ludzkiej
zmysłowości i erotyki do przekazania treści religijnych, stąd figury świętych
w ekstazie ( np. „ Ekstaza św. Teresy” Giovanni Lorenzo Berniniego – rys.1.)
czy wyrazy oblubieńczych uczuć, skierowanych do Chrystusa).
Najważniejsze założenia baroku to: ruch, dynamika, łączenie elementów,
oryginalność, wzrost roli koloru i światła, teatralność, no i głównie tematyka
religijna i mitologiczna na którym w dużej mierze nastrój budują półmroki.
Nowością, jaką wprowadził Barok w dziedzinie malarstwa, było pokrycie
ścian rozległą, iluzjonistyczną dekoracją malarską. Miała ona optycznie
powiększać pomieszczenie.
Caravaggio - pierwszy malarz barokowy
Zaczął tworzyć, kiedy barok dopiero raczkował, jego opzycja do renesansu jest bardzo
widoczna, uwypukla ją każde dzieło artysty. Caravaggio jest daleki od gloryfikowania
piękna, co czyniono w renesansowych Włoszech. Na jego obrazach triumfuje turpizm –
umiłowanie brzydoty i ułomności, nie tylko ludzkiegio ciała, ale całego świata. Tym
samym jego dzieła przetarły ślady nowego nurtu w malarstwie.
Chory Bachus
Chłopiec z koszem owoców
Nawrócenie Marii Magdaleny
Rubens - malarz ludzkiego ciała
Peter Paul Rubens
Porwanie córek Leukippa
Zdjęcie z krzyża
Autoportret
Upadek zbuntowanych aniołów
Dzieła Rubensa są dynamiczne, zmysłowe, dekoracyjne. Charakteryzuje je również monumentalizm i teatralność. Rubens był mistrzem w
malowaniu dynamicznych ludzkich postaci. Malował kobiece ciała o bujnych kształtach. Jego obrazy stanowią przykłady krzywizn, które się
ze sobą przeplatają, tworząc schematy kompozycyjne. Twórczość malarska artysty obejmuje 2000 obrazów.
Rembrandt van Rijn - malarz duszy
Uprawiał malarstwo introwertyczne, pełne dynamizmu. Posługiwał się w
sposób mistrzowski światłem, wydobywając najlepsze cechy z twarzy
swojego modela. Jego malarstwo wymyka się schematom klasyfikującym
epokę, stosował się on bowiem tylko do jednej zasady – światło miało
komponować obraz i wydobywać temat. Jego malarstwo stanowi wielkie
studium ludzkich emocji. Nowością było też wprowadzenie przez Holendra
autoportretu, który doskonalił przez całe życie. Rembrandt pozostawił po
sobie około 300 obrazów olejnych, 300 grafik i około 2000 rysunków.
Autoportrety
Straż Nocna
( wyżej ) Kąpiąca się kobieta
Rzeźba barokowa
Gian Lorenzo Berniniego
Twórczość Berniniego cechuje dążenie do okazałości, dynamizmu
i ekspresji, znakomite wyczucie formy, proporcji i perspektywy,
perfekcyjne operowanie formami klasycznymi. Wywarł
decydujący wpływ na rozwój baroku w Europie. Tworzył rzeźby o
tematyce mitologicznej (Apollo i Dafne - rys 4) i religijnej (Ekstaza
św. Teresy- rys 3 , Błogosławiona Ludwika Albertoni – rys 1),
popiersia portretowe. Miał swój architektoniczny wkład w Bazylikę
św. Piotra w Rzymie ( zaprojektował plac przed bazyliką rys. 2.)
Rzeźba była dla Baroku najbardziej charakterystyczną
dziedziną sztuki. Rzeźba barokowa jest wszechobecna.
Można ją podzielić na dwa nurty – o charakterze
dekoracyjnym, będącą uzupełnieniem architektury, oraz na
rzeźbę właściwą. zeźba pełniła w baroku rolę wykończenia,
służyła zakryciu pewnych niedociągnięć, zacierała też
granice pomiędzy różnymi dziedzinami sztuki.
Rzeźba barokowa to również rozwój sztuki nagrobkowej,
ołtarzy i pomników. Postaci bardzo często przedstawiano w
ruchu, w lekkim półobrocie, z uniesioną stopą. Często, chcąc
osiągnąć jak najlepszy efekt ruchu, kompozycja traciła
przejrzystość i harmonię. Ciekawe jest to, że nawet postaci
zmarłych ukazywano w ruchu, z emocją na twarzy, z
dramatycznym gestem
Architektura baroku
Kolejny, po renesansie, styl w architekturze nowożytnej. Wyodrębniony
został w latach późniejszych, bowiem twórcy żyjący w tym okresie uważali
się raczej za kontynuatorów renesansu. Kierunek ukształtował się w Rzymie z
odmiany późnego renesansu nazywanej stylem dekoracyjnym (tzw. barok
rzymski). Umowny czas trwania baroku to okres od połowy XVI do
połowy XVIII w. Barok, podobnie jak renesans, opiera się na
wzorach antycznych. Jednak sposób korzystania z tych samych elementów
jest inny. W starożytności i renesansie poszczególne formy zestawiano ze
sobą zachowując umiar i dążąc do harmonijnej, spokojnej kompozycji.
Barok te same elementy przeciwstawia sobie, wprowadzając wrażenie
ruchu i niepokoju. Kompozycje są dynamiczne, ukształtowane rzeźbiarsko,
teatralnie. Podobnie kształtowane są wnętrza o rozczłonkowanych
płaszczyznach, wzbogacone rzeźbiarsko-malarskim wystrojem.
Rokoko
Pojęcie rokoka (rococo) powstało na bazie słowa rocaille, to
ornament asymetryczny, plastyczny, zbudowany z form
przypominających muszlę, koguci grzebień lub płomienie. Jest
to styl, obecny zwłaszcza w architekturze wnętrz, ornamentyce,
rzemiośle artystycznym i malarstwie, występujący w sztuce
europejskiej w latach ok. 1720-1790. Dla okresu rokoka, który był
przede wszystkim epoką wnętrz, duże znaczenie miało
rzemiosło artystyczne, zwłaszcza meblarstwo
Klasycyzm
Klasycyzm (z łąc. classicus – doskonały, pierwszorzędny,
wzorowy, wyuczony) – Styl w sztuce odwołujący się do
kultury starożytnych Rzymian i Greków. Styl ten nawiązywał
głównie do antyku, tzw. „powrót do źródeł” - pojawił się
już w renesansie – jako odrodzenie kultury wielkiego
Rzymu. Najpełniejszy rozkwit klasycyzmu nastąpił w I
poł. XVIII w.
Cech malarstwa:
-tematyka 'akt‚
-wzorowanie się na tematyce i architekturze starożytnej Grecji i Rzymu
-chęć wiernego odwzorowania elementów dekoracji, stroju czy architektury Antyku,
-statyka zamiast dynamizmu,
-oszczędność wyrazu,
-spokój – przeciwieństwo barokowej ekspresji,
-uwypuklenie cnót obywatelskich w przeciwieństwie do rokokowej frywolności,
-tematyka moralizatorska, często propagandowa (np. Jacquest-Luis David „Śmierć Marata”rys.1)
-używanie silnego strumienia, „snopu” światła (np. Jacquest-Luis David Śmierć Sokratesa-rys. 2)
Rzeźba
- Canova
Antonio (1757-1822),
włoski rzeźbiarz, czołowy przedstawiciel klasycyzmu.
Rzeźba klasycystyczna rozwijała się pod wpływem antycznych ideałów piękna. Odkrycia
archeologiczne dostarczały kolejnych dowodów na doskonałość starożytnych twórców.
Naśladując Greków i Rzymian, rzeźbiarze klasycystyczni dążyli do idealnej harmonii, oddania
proporcji i jak najwierniejszego naśladowania rzeczywistości. Zachwyt budziło ludzkie ciało i
elementy natury.
Rzeźba klasycystyczna jest raczej statyczna, spokojna i zamknięta. Posługiwano się miękką i
płynną linią. Dużym powodzeniem cieszyły sięsceny mitologiczne i alegoryczne, ale też
popiersia i monumentalne, wieloelementowe kompozycje figuralne.
Często portretowano współczesne postacie, ubierając je w antyczne szaty nadające im
dostojeństwa (np. Antonio Canova przedstawił Henryka Lubomirskiego jako Amora ( rys. 1),
a Napoleona jako Apolla- rys. 2). Podobizny te często znacznie odbiegały od pierwowzoru,
bowiem ważniejsze było ukazanie twarzy szlachetnej, pięknej i dostojnej. Twarze wykute w
kamieniu pozbawione były najczęściej emocjonalnego wyrazu, wyrażały tylko powagę.
Architektura
Klasycyzm – w architekturze styl wzorujący się na formach
architektonicznych starożytności. Rozwinął się w
połowie XVIII jako reakcja na formalny przepych baroku i
rokoko.
Cechy architektury klasycystycznej
-
stosowanie porządków architektury antycznej,
-
kopiowanie elementów architektury starożytnej;
-
budowle wznoszone na planie zwartym, koła lub
prostokąta;
-
oszczędne stosowanie zdobnictwa; jeżeli się pojawiają,
są to uskrzydlone postacie lwów z ludzkimi głowami, orły,
wieńce, wazony, girlandy z róż, kokardy, hełmy, tarcze,
skrzyżowane sztandary nawiązujące do tradycji
cesarstwa rzymskiego;
-
rozwój budownictwa użyteczności publicznej, takiego
jak: urzędy, teatry, szpitale, szkoły, zakładane wówczas
muzea;
-
pałace – duże, niskie, wydłużone, na planie prostokąta z
wysuniętą częścią środkową ozdobioną portykiem;
-
we wnętrzach wielkie, podłużne, jasne sale, chętnie
malowane na biało, płaskie sufity; okna duże,
kwadratowe;